Παραδειγµατικό σενάριο στο µάθηµα της Νεοελληνικής Γλώσσας. Το βιογραφικό σηµείωµα στην έντυπη και ψηφιακή εκδοχή του

Transcript

1 Π Ολοκληρωµένα παραδείγµατα εκπαιδευτικών σεναρίων ανά γνωστικό αντικείµενο µε εφαρµογή των αρχών σχεδίασης Παραδειγµατικό σενάριο στο µάθηµα της Νεοελληνικής Γλώσσας Το βιογραφικό σηµείωµα στην έντυπη και ψηφιακή εκδοχή του ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Θεσσαλονίκη 2011

2 ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «Δηµιουργία πρωτότυπης µεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισµένων σε ΤΠΕ και δηµιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα µαθήµατα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθµια και Β/βάθµια εκπαίδευση» MIS (κωδ ), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηµατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο) και εθνικούς πόρους. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι. Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π Ολοκληρωµένα παραδείγµατα εκπαιδευτικών σεναρίων ανά γνωστικό αντικείµενο µε εφαρµογή των αρχών σχεδίασης ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: Καραµαούνα 1 Πλατεία Σκρα Τ.Κ Καλαµαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: , Φαξ: , centre@komvos.edu.gr Σελίδα 2 από 32

3 Περιεχόµενα ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΣΕΝΑΡΙΟΥ... 4 Α ΕΚΔΟΧΗ... 4 ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ... 4 ΣΤΟΧΟΙ ΣΚΕΠΤΙΚΟ... 5 Γνώσεις για τον κόσµο και στάσεις, αξίες, πεποιθήσεις... 5 Γνώσεις για τη γλώσσα... 5 Γραµµατισµοί... 6 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ... 6 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ η φάση: Επεξεργασία κειµένων και οργάνωση παρουσίασης, 2 διδ. ώρες, σχολική αίθουσα η φάση: Ανακοίνωση αποτελεσµάτων και συλλογική επεξεργασία, 2 διδ. ώρες, σχολική αίθουσα... 9 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ... 9 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΚΟΙΝΟ ΓΙΑ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΟΜΑΔΕΣ) ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Α ΕΚΔΟΧΗΣ Β ΕΚΔΟΧΗ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΤΟΧΟΙ ΣΚΕΠΤΙΚΟ Γνώσεις για τον κόσµο και στάσεις, αξίες, πεποιθήσεις Γνώσεις για τη γλώσσα Γραµµατισµοί ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ η φάση: Διερεύνηση, 2 διδ. ώρες, εργαστήριο Η/Υ η φάση: Δηµιουργία παρουσίασης, 2 διδ. ώρες, εργαστήριο Η/Υ η φάση: Παρουσίαση αποτελεσµάτων, 1 διδ. ώρα, σχολική αίθουσα η φάση: Διαµόρφωση κριτηρίων αξιολόγησης και σύνταξη βιογραφικού σηµειώµατος, 2 διδ. ώρες, σχολική αίθουσα και εργαστήριο Η/Υ η φάση: Παρουσίαση κειµένων και αξιολόγησή τους, 1 διδ. ώρα, σχολική αίθουσα ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΚΟΙΝΟ ΓΙΑ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΟΜΑΔΕΣ) ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Β ΕΚΔΟΧΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Σελίδα 3 από 32

4 ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΣΕΝΑΡΙΟΥ Τίτλος: Το βιογραφικό σηµείωµα στην έντυπη και ψηφιακή εκδοχή του Δηµιουργός: Δ. Κουτσογιάννης Μάθηµα: Νεοελληνική Γλώσσα Τάξη: Β Λυκείου Ενότητα: Βιογραφικά είδη - Αυτοβιογραφικό σηµείωµα Χρονική διάρκεια: διαφορετική σε κάθε εκδοχή Προϋποθέσεις υλοποίησης για εκπαιδευτικό και µαθητή: Το σενάριο προτείνεται σε δύο διαφορετικές εκδοχές (βλ. και Βλαχογιάννη 2012), οι οποίες διαφοροποιούνται σε επίπεδο στοχοθεσίας και µεθοδολογίας. Παρέχεται έτσι στον εκπαιδευτικό η ευελιξία να επιλέξει την εκδοχή (ή το συνδυασµό εκδοχών) που ανταποκρίνεται στην πρακτική του και µπορεί να εφαρµοστεί στις συνθήκες (διαθεσιµότητα χρόνου, υποδοµής) τις οποίες έχει στη διάθεσή του. Κυρίως όµως επιχειρείται να αναδειχθεί η θεωρία που υπάρχει πίσω από κάθε διδακτική πρόταση, εποµένως και η βαθύτερη πολιτική διάστασή της. Έτσι, οι εκδοχές/επιλογές που προτείνονται δεν είναι ουδέτερες και ισοδύναµες. Από την όλη τοποθέτηση και περιγραφή που ακολουθεί είναι προφανές ότι προτείνεται η δεύτερη εκδοχή σε συνδυασµό µε την τρίτη (βλ. Βλαχογιάννη 2012). Α ΕΚΔΟΧΗ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Οι µαθητές σε µικροοµάδες των δύο ατόµων εµπλέκονται σε κατευθυνόµενη διερεύνηση αναφορικά µε τη δοµή, το περιεχόµενο, τη γλώσσα και τη µορφή των δύο τύπων βιογραφικού σηµειώµατος που περιλαµβάνονται στο σχολικό βιβλίο: του αφηγηµατικού και του διαγραµµατικού. Η µελέτη τους καταλήγει στη διατύπωση διαπιστώσεων αναφορικά µε τις οµοιότητες και τις διαφορές των κειµενικών Σελίδα 4 από 32

5 επιλογών ανάµεσα στους δύο τύπους κειµένων, τις οποίες οργανώνουν σε προφορική παρουσίαση ενώπιον της τάξης. Η διδασκαλία πραγµατοποιείται στον χώρο της σχολικής αίθουσας, ενώ η αξιοποίηση του διαδραστικού πίνακα ή του βιντεοπροβολέα γίνεται στη φάση της ανακοίνωσης των αποτελεσµάτων. Χρονική διάρκεια: 4 διδ. ώρες Υλικοτεχνική υποδοµή: Η/Υ µε βιντεοπροβολέα ή διαδραστικός πίνακας Προϋποθέσεις υλοποίησης: Πρόκειται για την εκδοχή του σεναρίου της οποίας η υλοποίηση απαιτεί τη µικρότερη δυνατή ανατροπή των συνθηκών που επιβάλλονται από τον διαθέσιµο χρόνο, τις υποδοµές και τα ισχύοντα γενικώς στο σχολείο. Ο µικρός αριθµός µελών της οµάδας που προτείνεται (δύο µέλη) διευκολύνει τη συνεργατική διαδικασία και περιορίζει το χρόνο που αυτή απαιτεί. Οι µαθητές εµπλέκονται σε διαδικασία διερεύνησης, αρκετά κατευθυνόµενης ωστόσο, µε άξονα τα κείµενα και τη θεωρία του σχολικού βιβλίου. ΣΤΟΧΟΙ ΣΚΕΠΤΙΚΟ Γνώσεις για τον κόσµο και στάσεις, αξίες, πεποιθήσεις Η εν λόγω εκδοχή δεν εστιάζει στην καλλιέργεια στάσεων, πεποιθήσεων και αξιών. Όπως αναπτύσσεται στη συνέχεια, περιορίζεται στην κατάκτηση γνώσεων για τη γλώσσα και στην καλλιέργεια γραµµατισµών. Γνώσεις για τη γλώσσα Αναµένεται οι µαθητές: να γνωρίσουν τα βασικά χαρακτηριστικά (δοµή, περιεχόµενο, γλώσσα, µορφή) του βιογραφικού σηµειώµατος και ειδικότερα των δύο τύπων που περιλαµβάνονται στο σχολικό εγχειρίδιο, του αφηγηµατικού και του διαγραµµατικού να διαπιστώσουν ότι ακόµα και το θεωρούµενο µονοτροπικό γραπτό δεν είναι αυστηρά µονοτροπικό, αλλά ενυπάρχουν εικονιστικά στοιχεία, όπως το Σελίδα 5 από 32

6 µέγεθος και το είδος της γραµµατοσειράς, η κειµενική διάταξη, η χρήση του κενού, το χρώµα του χαρτιού κ.ά. Γραµµατισµοί Γλωσσικός Κλασικός γραµµατισµός Οι µαθητές εξοικειώνονται σε ένα πρώτο επίπεδο µε το κειµενικό είδος του βιογραφικού σηµειώµατος και ειδικότερα µε τα χαρακτηριστικά του (βλ. γνώσεις για τη γλώσσα), την πρόσληψη και την παραγωγή του. Νέοι γραµµατισµοί Αναµένεται οι µαθητές: να ασκηθούν στην αξιοποίηση εποπτικών µέσων (διαδραστικός πίνακας, βιντεοπροβολέας ή και επιδιασκόπιο) για την υποστήριξη της προφορικής τους παρουσίασης (επιφανειακά στοιχεία νέων γραµµατισµών) να αναγνωρίζουν όλους τους τρόπους σηµείωσης που µπορεί να ενυπάρχουν σε ένα γραπτό κείµενο. Κριτικός γραµµατισµός Στοιχεία κριτικού γραµµατισµού υποστηρίζονται σε περιορισµένη έκταση µε την, σε ένα πρώτο επίπεδο, αναζήτηση από τους µαθητές του συσχετισµού ανάµεσα στους σηµειωτικούς πόρους που επιλέγονται σε ένα κείµενο και τον τρόπο πρόσληψής του. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Το πλαίσιο της µαθησιακής διαδικασίας είναι οµαδοσυνεργατικό. Η αλληλεπίδραση και η διαπραγµάτευση του νοήµατος που αναπτύσσεται µεταξύ των µαθητών στο πλαίσιο των µικροοµάδων των δύο ατόµων που προτείνεται στην εν λόγω πρόταση είναι σαφώς συνθετότερη σε σχέση µε ένα παραδοσιακό περιβάλλον µετωπικής διδασκαλίας, είναι ωστόσο περιορισµένη σε σύγκριση µε αυτήν που θα αναπτυσσόταν σε οµάδες µεγαλύτερου µεγέθους. Η διερεύνηση που επιχειρείται είναι, επίσης, περιορισµένη και αρκετά κατευθυνόµενη. Πρόκειται για διδακτική Σελίδα 6 από 32

7 πρακτική που προτείνεται σε περιπτώσεις που τα παιδιά δεν είναι εξοικειωµένα µε τη συνεργασία σε επίπεδο οµάδων. Αναφορικά µε τη διδακτική της γλώσσας, υπηρετείται µια εκδοχή της προσέγγισης της διδασκαλίας µε βάση τα κειµενικά είδη. Οι µαθητές δεν έρχονται, ωστόσο, σε επαφή µε το εύρος της ποικιλότητας του κειµενικού είδους και δεν έχουν την ευκαιρία να παρατηρήσουν διαφοροποιήσεις και να κάνουν συσχετισµούς ανάµεσα στις κειµενικές επιλογές και τις πρακτικές επικοινωνίας αλλά και την ευρύτερη κοινωνικοπολιτική πραγµατικότητα. Οι µαθητές µυούνται, επίσης, σε ένα πρώτο επίπεδο στην έννοια της πολυτροπικότητας. Ακόµα και το θεωρούµενο µονοτροπικό γραπτό κείµενο εµπεριέχει εικονιστικά στοιχεία. Πέρα από τις εικονιστικές διακοσµήσεις των χειρογράφων και γενικότερα της µικρογραφίας, στο τυπωµένο κείµενο η βιβλιοδεσία, το χαρτί, η γραµµατοσειρά, ο εκδοτικός οίκος αποτελούν σαφώς σηµειωτικά στοιχεία που συνιστούν ένα σηµειωτικό σύστηµα (Χοντολίδου 1999, Κουτσουσίµου - Τσίνογλου 2000). Η άσκηση στην παραγωγή και την κατανόηση του γραπτού θα πρέπει να αφορά και στην αποσαφήνιση των οπτικών επιλογών δηµιουργίας σηµασίας (Κουτσουσίµου - Τσίνογλου 2000). ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ 1 η φάση: Επεξεργασία κειµένων και οργάνωση παρουσίασης, 2 διδ. ώρες, σχολική αίθουσα Οι µαθητές σχηµατίζουν µικρές οµάδες των δύο ατόµων, ανά θρανίο. Με την επιλογή αυτή γίνεται εύκολα και γρήγορα ο χωρισµός των οµάδων χωρίς να απαιτηθούν χωροταξικές µετακινήσεις και ιδιαίτερος σχεδιασµός για τη σύνθεση των οµάδων. Δε διασφαλίζεται, βέβαια, η ανοµοιογένεια των οµάδων, αλλά υπολογίζεται η επιθυµία των µαθητών, καθώς το πιθανότερο είναι να έχουν διαλέξει ως «διπλανό» τους τον συµµαθητή που συµπαθούν και µε τον οποίο έχουν κατακτήσει κάποιο αρχικό επίπεδο συνεργασίας. Σελίδα 7 από 32

8 Οι οµάδες εµπλέκονται σε µια διερευνητική διαδικασία που µπορεί να είναι έντονα κατευθυνόµενη, ωστόσο επιφυλάσσει για αυτούς έναν ρόλο διαφορετικό από αυτόν του δέκτη των µηνυµάτων του διδάσκοντος ως κεντρικού εισηγητή. Η θεωρία του βιβλίου δεν παρουσιάζεται, αντίθετα οι µαθητές επιχειρούν επαγωγικά να οδηγηθούν σε αυτήν. Ειδικότερα, διερευνούν τη δοµή, το περιεχόµενο, τη γλώσσα και τη µορφή των δύο βιογραφικών σηµειωµάτων που περιέχονται στο σχολικό βιβλίο (σελ ). Πρόκειται για ένα αφηγηµατικό και ένα διαγραµµατικό βιογραφικό σηµείωµα. Οι µαθητές αναζητούν τους θεµατικούς άξονες που επιλέγονται, καθώς και τη σειρά µε την οποία οργανώνονται αυτοί αλλά και τα περιεχόµενά τους. Μελετούν, επιπλέον, τις γλωσσικές επιλογές. Στόχος είναι να διαπιστώσουν τις διαφορές σε όλα τα επίπεδα (κειµενικό, λεξικογραµµατική, πολυτροπικότητα) ανάµεσα στο αφηγηµατικό και το διαγραµµατικό βιογραφικό. Στο πρώτο ο λόγος είναι συνεχής, η συνοχή επιτυγχάνεται µε τη χρήση διαρθρωτικών λέξεων, ενώ οι προτάσεις είναι σύνθετες και επαυξηµένες µε συχνή την παρουσία επιρρηµάτων. Στο δεύτερο, αντίθετα, δεν υπάρχει σύνδεση µεταξύ των προτάσεων, οι οποίες είναι, κατά κύριο λόγο, απλές. Οι οµάδες, τέλος, επεξεργάζονται τη µορφή των δύο κειµένων. Σηµειώνεται εδώ ότι ακόµα και τα φαινοµενικά µονοτροπικά κείµενα που διαµορφώνονται από ένα σηµειωτικό σύστηµα, εν προκειµένω το γραπτό τυπωµένο κείµενο κατ ουσίαν είναι πολυτροπικά, καθώς εικονιστικά στοιχεία που ενυπάρχουν σε αυτά είναι π.χ. το µέγεθος και το είδος της γραµµατοσειράς, η κειµενική διάταξη, η χρήση του κενού, το χρώµα του χαρτιού κ.ά. Τα στοιχεία αυτά καλούνται να επεξεργαστούν οι µαθητές και να διαπιστώσουν τις διαφορετικές επιλογές που έχουν γίνει στα δύο κείµενα. Τους ζητείται, επίσης, να συσχετίσουν τις διαφορές αυτές µε τη διαφορά στην πρόσληψη του κειµένου. Το αφηγηµατικό κείµενο απαιτεί γραµµική και προσεκτική ανάγνωση, ενώ το διαγραµµατικό ευνοεί την αποσπασµατική, επιλεκτική. Μόλις ολοκληρώσουν τη διερεύνησή τους, οργανώνουν την παρουσίασή τους. Σελίδα 8 από 32

9 Ο εκπαιδευτικός κινείται ανάµεσα στις οµάδες και παρέχει διευκρινίσεις και τις απαραίτητες νύξεις για την εξέλιξη του συλλογικού προβληµατισµού. Επίσης, παρεµβαίνει αν διαπιστώσει δυσλειτουργία στη συνεργασία µεταξύ των µελών της οµάδας. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στο να προετοιµάσουν τα παιδιά µια πλήρη προφορική παρουσίαση που θα υποστηρίζεται από συγκεκριµένα δεδοµένα. 2 η φάση: Ανακοίνωση αποτελεσµάτων και συλλογική επεξεργασία, 2 διδ. ώρες, σχολική αίθουσα Οι δυάδες ανακοινώνουν τα αποτελέσµατα της επεξεργασίας που πραγµατοποίησαν. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται από τον εκπαιδευτικό στο να ασκηθούν µαθητές να πραγµατώνουν το κειµενικό είδος της παρουσίασης ενώπιον της τάξης τους: πώς ξεκινούν, πώς αξιοποιούν τα µέσα, πώς στηρίζουν τον λόγο τους µε συγκεκριµένα στοιχεία και επιχειρήµατα, πώς αξιοποιούν γραπτές σηµειώσεις, πώς κλείνουν την παρουσίασή τους. Την παρουσίασή τους υποστηρίζουν εποπτικά µε την προβολή των βιογραφικών σηµειωµάτων µε διαδραστικό πίνακα, βιντεοπροβολέα ή και µε επιδιασκόπιο, αν απουσιάζουν τα πιο σύγχρονα µέσα. Οι µαθητές παραπέµποντας στα προβαλλόµενα κείµενα και κάνοντας επισηµάνσεις, αν τα εργαλεία το επιτρέπουν (π.χ. µε το εργαλείο επισήµανσης του επεξεργαστή κειµένου), παρουσιάζουν τις διαπιστώσεις τους για τα χαρακτηριστικά των κειµένων που µελέτησαν. Ο διδάσκων παρακινεί τον διάλογο πάνω στα ευρήµατα κάθε οµάδας µε σκοπό την επισήµανση στοιχείων που πιθανόν έχουν παραβλεφθεί και τη σταδιακή συλλογική παραγωγή της τελικής σύνοψης. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Η αξιολόγηση στο πλαίσιο της παρούσας πρότασης µπορεί να εστιάζει όχι µόνο στο αποτέλεσµα αλλά και στη διαδικασία και ειδικότερα στη συλλογική εργασία. Προτείνεται να είναι ατοµική και οµαδική, να διενεργείται δε τόσο από τον καθηγητή όσο και από τους µαθητές. Έτσι δηµιουργείται το πλαίσιο να αναπτύξουν οι µαθητές δεξιότητες ετεροαξιολόγησης και αυτοαξιολόγησης. Σελίδα 9 από 32

10 Τα παιδιά αξιολογούνται καταρχάς στην προφορική ανακοίνωση της διερεύνησης που πραγµατοποίησαν. Κριτήρια αξιολόγησης της παρουσίασης, τα οποία καλό είναι να έχουν εκ των προτέρων συναποφασισθεί, µπορεί να αποτελέσουν: η πραγµάτωση του κειµενικού είδους της ανακοίνωσης ενώπιον της τάξης, η πληρότητα στην παρουσίαση, η τεκµηρίωση των επισηµάνσεων, η σαφήνεια, η σωστή χρήση της γλώσσας, η κατάλληλη αξιοποίηση των µέσων για την υποστήριξη του προφορικού λόγου, η δηµιουργικότητα και η παραστατικότητα. Η αξιολόγηση κάθε οµάδας από τις υπόλοιπες και από τον διδάσκοντα µπορεί να γίνεται µε τη συµπλήρωση µίας κλίµακας διαβαθµισµένων κριτηρίων (ρουµπρίκα αξιολόγησης), η οποία θα έχει συναποφασιστεί ως πλαίσιο. Βάσει της ίδιας κλίµακας θα µπορούσε να πραγµατοποιηθεί και αυτοαξιολόγηση των οµάδων. Οι αξιολογήσεις θα πρέπει να πραγµατοποιούνται σε κλίµα δηµιουργικότητας και συναντίληψης και όχι σε κλίµα παραδοσιακού τύπου σχολικής αξιολόγησης. Προτείνεται δε να γίνονται µετά από την παρουσίαση από τις δυάδες, για να µη διακόπτεται έτσι η ροή των παρουσιάσεων. Η αξιολόγηση της συνεργασίας είναι εξίσου σηµαντική µε αυτήν των παραδοτέων των µαθητών. Η συµµετοχή των µαθητών σε αυτή θα ενισχύσει την ανάπτυξη µεταγνωστικών δεξιοτήτων που θα συµβάλουν στη διαµόρφωση µιας περισσότερο υπεύθυνης και συνειδητοποιηµένης στάσης των µελών απέναντι στην οµάδα. Θα µπορούσε να δοθεί στα µέλη της οµάδας µία κλίµακα διαβαθµισµένων κριτηρίων βάσει της οποίας να αξιολογείται η λειτουργικότητα της οµάδας αλλά και η συµβολή των ίδιων των µελών 1 (βλ. παραπάνω). Είναι απαραίτητο να τονιστεί ότι τα κριτήρια που δίνονται αποτελούν στοιχεία βοηθητικά και όχι λίστες τυπικής διεκπεραίωσης που οδηγούν σε µια τυπική - σχολικού τύπου αξιολόγηση. Δίνονται ως ενδιάµεσο στάδιο, προκειµένου σταδιακά οι µαθητές να κατακτήσουν την έννοια 1 Ενδεικτικά παραδείγµατα κριτηρίων για την αξιολόγηση της λειτουργικότητας της οµάδας και της συµβολής των µελών µπορούν να αναζητηθούν στο Βιβλίο Εκπαιδευτικού για τις Ερευνητικές Εργασίες στην ηλεκτρονική διεύθυνση: Σελίδα 10 από 32

11 και τη σηµασία της αξιολόγησης και να την υιοθετούν µε µεγαλύτερη αυτενέργεια για την προαγωγή του έργου τους. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΚΟΙΝΟ ΓΙΑ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΟΜΑΔΕΣ) 1. Μελετήστε τα δύο βιογραφικά σημειώματα που βρίσκονται στις σελίδες 89 και 90 του βιβλίου σας και επεξεργαστείτε τα ακόλουθα ερωτήματα. Κρατήστε σημειώσεις, προκειμένου, στη συνέχεια, να δομήσετε μία παρουσίαση της διερεύνησής σας που θα παρουσιάσετε στην υπόλοιπη τάξη. I. Να επισημάνετε τη δομή και το περιεχόμενο των βιογραφικών σημειωμάτων. Ποιες είναι οι θεματικές ενότητες που επιλέγονται; Με ποια σειρά οργανώνονται οι θεματικοί αυτοί άξονες και τα περιεχόμενά τους; II. Μελετήστε τις γλωσσικές επιλογές σε καθένα από τα δύο αυτά βιογραφικά σημειώματα. Εστιάστε στις πιθανές διαφοροποιήσεις τους. Ειδικότερα: Ποιοι χρόνοι και ποια πρόσωπα επιλέγονται; Ποια δομή πρότασης (απλή, ελλειπτική ) κυριαρχεί; Ποια μέρη του λόγου συναντώνται συχνότερα; III. Παρατηρήστε τη μορφή των δύο σημειωμάτων. Ποιες επιλογές διαπιστώνετε αναφορικά με την επιλογή της γραμματοσειράς, την κειμενική διάταξη, τη χρήση του κενού; Οι επιλογές που γίνονται επηρεάζουν τον τρόπο ανάγνωσης των δύο κειμένων; 2. Οργανώστε όλα όσα επισημάνατε παραπάνω σε μια προφορική παρουσίαση που θα κάνετε ενώπιον της τάξης. Στόχος σας είναι να ενημερώσετε τους συμμαθητές σας για τα χαρακτηριστικά (δομή, περιεχόμενο, γλώσσα, μορφή) των δύο βιογραφικών σημειωμάτων. Σελίδα 11 από 32

12 ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Α ΕΚΔΟΧΗΣ Η αντίληψη που υπαγορεύει τη δραστηριότητα αποτυπώνεται στον ακόλουθο πίνακα: Θεωρητικό πλαίσιο Εκδοχή Α Θεωρία µάθησης Οµαδοσυνεργατική, καθοδηγούµενη διερεύνηση Διδακτική της Γλώσσας Διδασκαλία µε βάση τα κειµενικά είδη, πολυγραµµατισµοί Ρόλος µαθητή Ενεργοποιείται αλλά µε µικρά περιθώρια αυτενέργειας Ρόλος εκπ/κού Μη µετωπικός αλλά στενά καθοδηγητικός Ρόλος Η/Υ Εποπτικό µέσο Σχολικός χρόνος χώρος Μικρότερη δυνατή ανατροπή των συνθηκών που επιβάλλονται από τον διαθέσιµο χρόνο και υποδοµές Πλεονεκτήµατα Γνωριµία των µαθητών µε βασικά χαρακτηριστικά του κειµενικού είδους του βιογραφικού σηµειώµατος. Ενεργοποίηση των µαθητών µε την υιοθέτηση της οµαδικής εργασίας και την έστω καθοδηγούµενη και περιορισµένη διερεύνηση. Μπορεί να πραγµατοποιηθεί σε λίγες διδακτικές ώρες και δεν απαιτεί την αξιοποίηση του εργαστηρίου. Μύηση σε ένα πρώτο επίπεδο στην έννοια της πολυτροπικότητας. Μειονεκτήµατα Η αυτενέργεια των µαθητών είναι περιορισµένη και η δραστηριοποίησή τους αυστηρά καθοδηγούµενη. Δεν έρχονται σε επαφή µε το εύρος της ποικιλότητας του κειµενικού είδους και δεν έχουν την ευκαιρία να παρατηρήσουν διαφοροποιήσεις και να κάνουν Σελίδα 12 από 32

13 συσχετισµούς ανάµεσα στις κειµενικές επιλογές και τις πρακτικές επικοινωνίας αλλά και την ευρύτερη κοινωνικοπολιτική πραγµατικότητα. Η µύηση στους νέους γραµµατισµούς και η ανάπτυξη κριτικής στάσης απέναντι στα κείµενα είναι περιορισµένη. Σελίδα 13 από 32

14 Β ΕΚΔΟΧΗ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Οι µαθητές εµπλέκονται σε οµαδική διαδικασία διερεύνησης λιγότερο κατευθυνόµενης σε σύγκριση µε την προηγούµενη εκδοχή. Μελετούν πληθώρα υποδειγµάτων και συνοδευτικών αγγελιών παρεχόµενων διαδικτυακά από διάφορους φορείς (Γραφεία Διασύνδεσης Πανεπιστηµίων, ευρωπαϊκούς φορείς, ιδιώτες και εταιρείες που ασχολούνται µε την ανεύρεση εργασίας). Διερευνούν την ποικιλότητα του κειµενικού είδους και µελετούν τη σχέση ανάµεσα στις κειµενικές επιλογές (δοµή και περιεχόµενο, γλώσσα, µορφή) και το ηλεκτρονικό περιβάλλον παραγωγής του κειµένου. Τη διερεύνησή τους ακολουθεί η ανακοίνωση των συµπερασµάτων τους στην ολοµέλεια. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στον τρόπο δόµησης της ηλεκτρονικής παρουσίασης (σε λογισµικό παρουσίασης) και στον τρόπο που αυτή θα αξιοποιηθεί κατά τη διαδικασία της ανακοίνωσης. Η τελική δραστηριότητα αφορά τη βάση της µελέτης και του διαλόγου που θα προηγηθεί της σύνταξης ενός βιογραφικού σηµειώµατος. Αξιολογείται η παρουσίαση ενώπιον της τάξης και το τελικό κείµενο των µαθητών αλλά και η συνεργατική διαδικασία. Η αξιολόγηση γίνεται και από τον εκπαιδευτικό και από τις οµάδες των µαθητών βάσει συναποφασισµένων κριτηρίων. Χρονική διάρκεια: 8 διδ. ώρες Υλικοτεχνική υποδοµή: εργαστήριο ηλεκτρονικών υπολογιστών (Η/Υ) (µη υποχρεωτικό), βιντεοπροβολέας ή διαδραστικός πίνακας ή επιδιασκόπιο Προϋποθέσεις υλοποίησης: Η β εκδοχή διαφοροποιείται από την προηγούµενη κυρίως αναφορικά µε τον βαθµό της επιτρεπόµενης διερεύνησης, τα είδη των γραµµατισµών που καλλιεργούνται αλλά και το χωροχρονικό πλαίσιο που απαιτείται. Προβλέπεται η διάθεση αρκετών (8) διδακτικών ωρών, το µεγαλύτερο µέρος των οποίων (5) πραγµατοποιείται στο εργαστήριο των Η/Υ. 2 Η εργασία των µαθητών στο πλαίσιο ευρύτερων (τετραµελών) οµάδων αλλά και η λιγότερο καθοδηγούµενη 2 Για την περίπτωση που η πολύωρη διάθεση του εργαστηρίου δεν είναι εφικτή προτείνονται εναλλακτικοί τρόποι εργασίας. Σελίδα 14 από 32

15 διερευνητική διαδικασία στην οποία εµπλέκονται θα διευκολυνόταν από προϋπάρχουσα εµπειρία των µαθητών και του εκπαιδευτικού στον τρόπο αυτόν οργάνωσης της διδασκαλίας. ΣΤΟΧΟΙ ΣΚΕΠΤΙΚΟ Γνώσεις για τον κόσµο και στάσεις, αξίες, πεποιθήσεις Αναµένεται οι µαθητές να προβληµατιστούν σε ένα πρώτο επίπεδο µε το ότι τα κειµενικά είδη δεν είναι αµετάβλητες φόρµες αλλά ζωντανές δοµές που εξελίσσονται και αλλάζουν ανάλογα µε παράγοντες, όπως είναι ο σκοπός και το µέσο της επικοινωνίας αλλά και το περιβάλλον παραγωγής του κειµένου (παραδοσιακό - χειρόγραφο ή ηλεκτρονικό). Γνώσεις για τη γλώσσα Αναµένεται οι µαθητές: να γνωρίσουν βασικά χαρακτηριστικά του βιογραφικού σηµειώµατος ως κειµενικού είδους (δοµή, περιεχόµενο, γλώσσα, λεξιλόγιο, µορφή), όπως αυτό πραγµατώνεται σε ποικίλες εκδοχές να εντοπίζουν τους στενά συνδεδεµένους µε τη νόρµα του γραπτού λόγου τρόπους σηµείωσης (µέγεθος, είδος και χρώµα γραµµατοσειράς, παραγραφοποίηση, πλαίσια, γραµµές κ.ά.) και να κατανοούν τον ρόλο τους στη διαµόρφωση πολυτροπικών κειµένων να κατανοούν τον ρόλο των λεξικογραµµατικών επιλογών στη διαµόρφωση της διαφοράς που έχει ένα γραπτό κείµενο από µία παρουσίαση σε πρόγραµµα παρουσίασης (ΠΠ), δηλαδή ένα γραπτό, πολυτροπικό κείµενο που όµως υποστηρίζεται παράλληλα και προφορικά (αφαιρετικότητα, ονοµατοποίηση, πολυτροπικότητα). Γραµµατισµοί Γλωσσικός Κλασικός γραµµατισµός Σελίδα 15 από 32

16 Οι µαθητές εξοικειώνονται µε το κειµενικό είδος του βιογραφικού σηµειώµατος σε περισσότερες από µία εκδοχές του. Νέοι γραµµατισµοί Αναµένεται να ασκηθούν οι µαθητές: στην παρουσίαση των απόψεων και των συµπερασµάτων τους µε την αξιοποίηση των νέων µέσων πρακτικής γραµµατισµού, ειδικότερα του λογισµικού παρουσίασης, στις ιδιαιτερότητες του οποίου δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στις ιδιαιτερότητες της παραγωγής γραπτού λόγου σε περιβάλλον επεξεργαστή κειµένου και σε περιβάλλον ΠΠ στο πώς αξιοποιούνται στοιχεία της ψηφιακής µορφοποίησης των κειµένων (γραµµατοσειρά, πλαίσια, χρώµα κλπ.), στον συνδυασµό τους µε το νόηµα που παράγουν και στην κατάλληλη αξιοποίησή τους για την παραγωγή δικών τους κειµένων. Κριτικός γραµµατισµός Αναµένεται οι µαθητές να κατανοήσουν ότι τα κειµενικά είδη δεν είναι τυπολογικά σταθερές και αναλλοίωτες κατηγορίες, αλλά µετασχηµατίζονται ανάλογα µε παράγοντες επικοινωνίας, όπως ο σκοπός και το µέσο αλλά και το περιβάλλον παραγωγής του κειµένου (παραδοσιακό - χειρόγραφο ή ηλεκτρονικό). ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Η οικοδόµηση της νέας γνώσης γίνεται µέσα σε οµαδοσυνεργατικό πλαίσιο. Η καθοδήγηση χωρίς να είναι ασφυκτική προσδιορίζει αναλυτικά τα βήµατα για την πραγµατοποίηση της εργασίας. Τίθενται και «ανοιχτά» ερωτήµατα που επιτρέπουν ουσιαστικότερη διερευνητική διαδικασία 3. 3 Θέµατα που σχετίζονται µε το µέγεθος και τη σύνθεση της οµάδας αναφέρονται αναλυτικότερα στην ενότητα Διδακτικές Πρακτικές. Σελίδα 16 από 32

17 Αναφορικά µε τη διδακτική της γλώσσας, αξιοποιούνται στοιχεία από την παιδαγωγική των κειµενικών ειδών και από τους πολυγραµµατισµούς. Τα κειµενικά είδη κατανοούνται σε στενή συνάφεια µε τις κοινωνικές πρακτικές και τα κοινωνικά συµβάντα, αλλαγές στα οποία συνεπάγονται και αλλαγές στη γλώσσα (Κουτσογιάννης 2005, Κουτσογιάννης 2010, Kress 2010, Κουτσουσίµου - Τσίνογλου 2000). Δίνεται έµφαση, τέλος, στην παραγωγή λόγου ως συνεργατική διαδικασία. Αυτή διευκολύνεται από την αξιοποίηση των λογισµικών γενικής χρήσης (επεξεργαστής κειµένου και λογισµικό παρουσίασης) (Κουτσογιάννης 1998). Η ρευστότητα του ηλεκτρονικού κειµένου απελευθερώνει από τις πρακτικές δυσκολίες του χειρόγραφου (µουτζούρες, νεότερες προσθήκες µε «αστεράκια», γράψιµο από την αρχή του κειµένου) και ενισχύει τον συλλογικό πειραµατισµό. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ 1 η φάση: Διερεύνηση, 2 διδ. ώρες, εργαστήριο Η/Υ Οι µαθητές χωρίζονται σε οµάδες. Το µέγεθος της οµάδας καθορίζεται ανάλογα µε την εξοικείωση των µαθητών µε την οµαδοσυνεργατική µορφή διδασκαλίας και τον προς διάθεση διδακτικό χρόνο. Ο µικρότερος αριθµός µελών (δύο ή τρία) διευκολύνει λιγότερο εξοικειωµένους µε την οµαδική εργασία µαθητές και απαιτεί λιγότερο χρόνο. Σε µια µεγαλύτερη οµάδα ωστόσο, για παράδειγµα των τεσσάρων ατόµων, οι µαθητές ασκούνται σε συνθετότερη αλληλεπίδραση και διευκολύνεται η προσέγγιση απαιτητικών ζητηµάτων µε την ύπαρξη διαφορετικών «φωνών». Για την πραγµατοποίηση της παρούσας εκδοχής του σεναρίου δεν απαιτούνται µεγάλες σε µέγεθος οµάδες. Αναφορικά µε τη σύνθεση των οµάδων, ιδανικό θα ήταν αυτή να είναι ανοµοιογενής, έτσι ώστε µε την αλληλεπίδραση µε πιο «δυνατούς» συνεργάτες να δηµιουργούνται στον µαθητή προκλήσεις για την προσέγγιση των ορίων των δυνατοτήτων του (βλ. Vygotsky και ζώνη επικείµενης ανάπτυξης). Σε αρχικές, Σελίδα 17 από 32

18 ωστόσο, «δοκιµές» της οµαδοσυνεργατικής καλό είναι να λαµβάνεται υπόψη και η επιθυµία των µαθητών. Λόγω της προσέγγισης που υιοθετείται, της φύσης του µαθήµατος και της ηλικίας των µαθητών επιλέγεται να µην οριστούν και ανατεθούν από τον διδάσκοντα ρόλοι στα µέλη των οµάδων. Θα αναδυθούν στη φάση της αυτοοργάνωσης των µαθητών, ανάλογα µε τις ανάγκες της εργασίας και δε χρειάζεται να είναι «στεγανοί». Κατά τη φάση αυτή οι µαθητές ενηµερώνονται συνολικά για τα θέµατα της διερεύνησής τους, για τον τρόπο εργασίας τους και για τα κείµενα που θα χρειαστεί να δηµιουργήσουν. Στη συνέχεια, ακολουθώντας τις κατευθύνσεις του φύλλου εργασίας πραγµατοποιούν τη διερεύνησή τους. Ειδικότερα, µελετούν τα βιογραφικά σηµειώµατα (σελ ), ένα αφηγηµατικό και ένα διαγραµµατικό, και τις οδηγίες του σχολικού βιβλίου (σελ ) αλλά και πολλά πρότυπα βιογραφικά σηµειώµατα καθώς και τις συνοδευτικές οδηγίες, που δηµοσιεύονται σε διαδικτυακούς τόπους Γραφείων Διασύνδεσης Πανεπιστηµίων και ευρωπαϊκών φορέων, σε ιδιωτικούς και εµπορικούς ιστοχώρους που ασχολούνται µε την ανεύρεση εργασίας αλλά και στην ιστοσελίδα της Microsoft Office. Σε πρώτη φάση, εντοπίζουν οµοιότητες και διαφοροποιήσεις αναφορικά µε τη δοµή και το περιεχόµενο, τη γλώσσα και τη µορφή των ποικίλων βιογραφικών σηµειωµάτων. Με την αρωγή και του εκπαιδευτικού, ο οποίος είναι ανάγκη να παρέχει υποδείξεις και επισηµάνσεις την κατάλληλη στιγµή, για να προωθήσει την οµαδική εργασία, οδηγούνται σε διαπιστώσεις, όπως: ότι παρατηρείται µεγάλη οµοιότητα ως προς τις επιλεγµένες ενότητες στα διάφορα υποδείγµατα που προτείνονται καθώς και στις οδηγίες που τα συνοδεύουν. Διαφοροποίηση µπορεί να εντοπίσουν οι µαθητές ανάµεσα σε ελληνικά υποδείγµατα και πρότυπα ευρωπαϊκών οργανισµών, καθώς στα τελευταία περιλαµβάνονται ενότητες που αφορούν τις ατοµικές δεξιότητες και ικανότητες (competencies) του υποψηφίου. Επίσης, διαφορές, όχι τόσο ως προς τις ενότητες που επιλέγονται αλλά ως προς τη σειρά οργάνωσής τους, Σελίδα 18 από 32

19 µπορεί να διαπιστώσουν σε σχέση µε τον σκοπό του βιογραφικού (για σπουδές ή για ανεύρεση εργασίας), όπου γίνεται η διάκριση αυτή. ότι στα νεότερα βιογραφικά επιλέγεται η αντίστροφη (από το πιο πρόσφατο στο παλαιότερο) χρονολογική αναφορά των γεγονότων. ότι ανάµεσα στο αφηγηµατικό και τα υπόλοιπα διαγραµµατικά ή αρθρωτά βιογραφικά σηµειώµατα υπάρχουν διαφοροποιήσεις ως προς τη δοµή, τη λεξικογραµµατική και τη µορφή στο πρώτο ο λόγος είναι συνεχής, η συνοχή επιτυγχάνεται µε τη χρήση διαρθρωτικών λέξεων, ενώ οι προτάσεις είναι σύνθετες και επαυξηµένες µε συχνή την παρουσία επιρρηµάτων. Αντίθετα, στα διαγραµµατικά δεν υπάρχει σύνδεση µεταξύ των προτάσεων, οι οποίες είναι, κατά κύριο λόγο, απλές. Επιπλέον, στα διαγραµµατικά βιογραφικά υιοθετούνται περισσότερα εικονιστικά στοιχεία, όπως το µέγεθος και το είδος της γραµµατοσειράς, η κειµενική διάταξη, η χρήση του κενού, αλλά και το χρώµα, που καθιστούν το κείµενο σε µεγαλύτερο βαθµό πολυτροπικό. ότι τα πολυτροπικά στοιχεία παρατηρούνται σε µεγαλύτερο βαθµό στα βιογραφικά σηµειώµατα που δηµοσιεύονται στο διαδίκτυο και που είναι πιο σύγχρονα σε σχέση µε αυτά του βιβλίου. Σε επόµενο στάδιο, οι µαθητές επιχειρούν να συσχετίσουν τα χαρακτηριστικά του βιογραφικού σηµειώµατος, έτσι όπως υιοθετούνται στα παραδείγµατα και τα πρότυπα που µελέτησαν ή προτείνονται στις συνοδευτικές οδηγίες, µε το µέσο (περιβάλλον) στο οποίο το κείµενο παράγεται. Διερευνούν, καταρχάς, αν η σύνταξη του σύγχρονου βιογραφικού, έτσι όπως προτείνεται µέσα από τα υποδείγµατα και τις οδηγίες, περιορίζεται πλέον σε ηλεκτρονικά περιβάλλοντα (π.χ. επεξεργαστής κειµένου και διαδικτυακές ηλεκτρονικές φόρµες), είτε αυτό πρόκειται να εκτυπωθεί είτε να διακινηθεί µέσω διαδικτύου. Αναζητούν, στη συνέχεια, τον τρόπο µε τον οποίο το ηλεκτρονικό µέσο µπορεί να σχετίζεται µε συγκεκριµένες επιλογές αναφορικά µε τη δοµή, τη γλώσσα και τη µορφή του κειµενικού είδους. Παρατηρήσεις στις οποίες µπορεί να οδηγηθούν οι µαθητές είναι ότι: Σελίδα 19 από 32

20 η διαγραµµατική µορφή διευκολύνεται από τα ηλεκτρονικά περιβάλλοντα. Λόγω της ευελιξίας και της ρευστότητας του ηλεκτρονικού κειµένου είναι δυνατή η αναπαραγωγή και η συµπλήρωση, απλώς, ενός δοθέντος πλαισίου. Αυτό γίνεται είτε στον επεξεργαστή κειµένου, είτε σε έτοιµες φόρµες που παρέχονται προς διευκόλυνση στο διαδίκτυο. (σε σχέση µε το παραπάνω) παρατηρείται µια τάση τυποποίησης στην έκφραση, γεγονός που διευκολύνεται και µε την εύκολη αναπαραγωγή των ίδιων εκφράσεων (µε αντιγραφή - επικόλληση). ενισχύεται η πολυτροπικότητα των κειµένων. Οι δυνατότητες των ηλεκτρονικών περιβαλλόντων παραγωγής λόγου παρέχουν περισσότερες επιλογές αναφορικά µε τη γραµµατοσειρά, την παραγραφοποίηση, την αρίθµηση και τη χρήση γραµµών, περιγραµµάτων κ.ά. η νέα τεχνολογία δηµιουργεί τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη νέας γλωσσικής και ειδικότερα κειµενικής πραγµατικότητας (Haas 1996, Γεωργακοπούλου & Γούτσος 1999: 18-19, όπ. αναφ. στο Κουτσογιάννης 2002) σε συνάρτηση βέβαια µε ευρύτερα συγκειµενικά δεδοµένα. Ολοκληρώνοντας τη διερεύνησή τους οι µαθητές θα ανακοινώσουν τα αποτελέσµατά τους στην ολοµέλεια αξιοποιώντας το λογισµικό παρουσίασης. Μπορούν, έτσι, κατά τη διάρκεια της εργασίας τους να κρατούν σηµειώσεις είτε στο λογισµικό παρουσίασης δοµώντας σταδιακά την τελική τους παρουσίαση είτε, αν αυτό τους δυσκολεύει, σε ένα αρχείο επεξεργαστή κειµένου, έτσι ώστε να είναι εύκολη η αντιγραφή στη συνέχεια. Η διαδικασία αυτή καθώς και η µελέτη των διαδικτυακών προτύπων και οδηγιών, που προηγήθηκε, προϋποθέτει την αξιοποίηση του εργαστηρίου Η/Υ. Σε περίπτωση που αυτό δεν είναι διαθέσιµο, µία εναλλακτική πρόταση θα ήταν να δοθούν στους µαθητές έντυπα τα υποδείγµατα και οι οδηγίες τους, οι µαθητές να καταγράψουν χειρόγραφα τα συµπεράσµατά τους και να τα Σελίδα 20 από 32

21 οργανώσουν σε µία προφορική παρουσίαση για το στάδιο της ανακοίνωσης των αποτελεσµάτων. Τόσο η οµαδική εργασία όσο και η διερευνητική διαδικασία στις περισσότερες των περιπτώσεων δεν αποτελούν τον συνήθη τρόπο εργασίας των µαθητών, ώστε να έχουν αποκτήσει την απαραίτητη εξοικείωση. Ο διδάσκων είναι αναγκαίο να υιοθετήσει έναν ρόλο διαφορετικό µεν, ιδιαιτέρως ενεργό δε. Παρακολουθεί τη διεργασία των οµάδων και επεµβαίνει για την επίλυση ζητηµάτων που σχετίζονται µε την οµαλή τους λειτουργία, όπως δυσκολία στην αυτοοργάνωση, δυσχέρεια στην επικοινωνία µεταξύ των µελών κ.ά. Παρακολουθεί, επίσης, την κατεύθυνση που ακολουθεί η διερεύνηση και παρεµβαίνει επισηµαίνοντας πλευρές του ερωτήµατος που µπορεί να µην έχουν προσέξει οι µαθητές και υποδεικνύοντας σηµεία προς εξέταση. 2 η φάση: Δηµιουργία παρουσίασης, 2 διδ. ώρες, εργαστήριο Η/Υ Οι µαθητές επεξεργάζονται τα στοιχεία που συνέλεξαν και δοµούν την παρουσίασή τους. Με τη συνδροµή του εκπαιδευτικού κατευθύνονται προς την κατάλληλη αξιοποίηση των ιδιαιτεροτήτων του λογισµικού παρουσίασης και των γνωρισµάτων του ηλεκτρονικού κειµένου. Ειδικότερα, δίνεται βαρύτητα στο γεγονός ότι πρόκειται για ένα γραπτό κείµενο µεν, το οποίο όµως συµπληρώνεται και υποστηρίζεται παράλληλα και προφορικά. Για τον λόγο αυτόν είναι αφαιρετικό/επιγραµµατικό και στηρίζεται περισσότερο στα ονόµατα και λιγότερο στο ρήµα. Επιπλέον, είναι πολυτροπικό φορείς του νοήµατος εκτός από το κείµενο είναι η εικόνα, σχήµατα, τρόποι που χρειάζεται να είναι κατάλληλα συνδυασµένοι, ώστε να συνυπάρχουν λειτουργικά και όχι προσθετικά. Η µύηση στα παραπάνω γνωρίσµατα είναι απαραίτητη για την παραγωγή κειµένων επικοινωνιακά αποτελεσµατικών. Η επικοινωνιακή αποτελεσµατικότητα αποτελεί, άλλωστε, και έναν από τους άξονες αξιολόγησης της παρουσίασης. Σελίδα 21 από 32

22 Σε περίπτωση που είναι αδύνατη η διάθεση του εργαστηρίου οι µαθητές θα µπορούσαν χειρόγραφα να δηµιουργήσουν ένα σχέδιο µε τη βασική δοµή και τα σηµαντικότερα σηµεία της προφορικής παρουσίασής τους, µε σκοπό να το συµβουλεύονται και όχι να το διαβάζουν. Αυτό θα µπορούσε να γίνει και µε την αξιοποίηση παραδοσιακότερης τεχνολογίας, όπως του επιδιασκοπίου. 3 η φάση: Παρουσίαση αποτελεσµάτων, 1 διδ. ώρα, σχολική αίθουσα Οι οµάδες ανακοινώνουν τα αποτελέσµατά τους στην ολοµέλεια. Στη φάση αυτή µπορεί να αξιοποιηθεί ο διαδραστικός πίνακας, ο βιντεοπροβολέας ή και το παραδοσιακό επιδιασκόπιο. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται από τον εκπαιδευτικό στο να µπορούν τα παιδιά να πραγµατώνουν το κειµενικό είδος της παρουσίασης ενώπιον της τάξης τους (πώς να ξεκινούν, πώς να αξιοποιούν τα µέσα, πώς να στηρίζουν τον λόγο τους µε συγκεκριµένα στοιχεία και επιχειρήµατα, πώς να εµπλουτίζουν/ επεκτείνουν και να µην αναπαράγουν απλώς ό,τι γράφεται στην παρουσίαση, πώς να κλείνουν την παρουσίασή τους). Ο διδάσκων ζητά διευκρινίσεις από κάθε οµάδα και επισηµαίνει τα στοιχεία που θα βοηθήσουν στη συλλογική εξαγωγή συµπερασµάτων. Στοχεύει ιδιαίτερα στην ανακίνηση του προβληµατισµού και την πρόκληση διαλόγου αναφορικά µε την ποικιλότητα του κειµενικού είδους και τον τρόπο που τα νέα µέσα επηρεάζουν την εξέλιξή του. 4 η φάση: Διαµόρφωση κριτηρίων αξιολόγησης και σύνταξη βιογραφικού σηµειώµατος, 2 διδ. ώρες, σχολική αίθουσα και εργαστήριο Η/Υ Οι οµάδες καλούνται να συντάξουν συνεργατικά στο πλαίσιο των οµάδων τους ένα βιογραφικό σηµείωµα για την ανταπόκριση στην υποθετική επικοινωνιακή περίσταση ότι αναζητούν εργασία ύστερα από την ολοκλήρωση των σπουδών τους. Πριν από την παραγωγή των κειµένων καλό είναι να συνδιαµορφωθούν τα κριτήρια βάσει των οποίων τα βιογραφικά θα αξιολογηθούν από τον διδάσκοντα αλλά και από τις οµάδες. Αφετηρία αποτελεί η µελέτη που προηγήθηκε τόσο των υποδειγµάτων όσο και των οδηγιών που τα συνοδεύουν αλλά και τα συµπεράσµατα Σελίδα 22 από 32

23 που προέκυψαν κατά τη φάση της συλλογικής διαπραγµάτευσης. Κριτήρια βάσει των οποίων θα εκτιµηθεί η επικοινωνιακή αποτελεσµατικότητα µπορεί να αποτελέσουν: οι ενότητες που επιλέχθηκαν και η σειρά οργάνωσής τους, η γλώσσα που χρησιµοποιήθηκε, η µορφή που υιοθετήθηκε (επιλογές ως προς την κειµενική διάταξη, τη γραµµατοσειρά, την παραγραφοποίηση). Μόλις συναποφασισθούν τα κριτήρια, ο διδάσκων καλό είναι να διαµορφώσει µία κλίµακα διαβαθµισµένων κριτηρίων (ρουµπρίκα) τριών διαβαθµίσεων (για απλοποίηση της διαδικασίας), την οποία θα δώσει στους µαθητές πριν από την έναρξη της παραγωγής των κειµένων τους. Η παραγωγή του κειµένου γίνεται ηλεκτρονικά µε την αξιοποίηση του επεξεργαστή κειµένου. Η ρευστότητα του ηλεκτρονικού κειµένου, που διευκολύνει τις διαρκείς αλλαγές, διορθώσεις, προσθήκες, δηµιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για τη συνεργατική συγγραφή και τον πειραµατισµό µε το κείµενο. Σε περίπτωση που είναι δύσκολη η διάθεση του εργαστηρίου θα µπορούσε να ανατεθεί η παραγωγή του κειµένου ως εργασία για το σπίτι. Δεν προτείνεται η χειρόγραφη συνεργατική παραγωγή στη σχολική αίθουσα, προκειµένου οι µαθητές να µπορούν να ενσωµατώσουν στοιχεία που σχετίζονται µε τα νέα µέσα (γραµµατοσειρές, χρώµα, πλαίσιο κλπ.) 5 η φάση: Παρουσίαση κειµένων και αξιολόγησή τους, 1 διδ. ώρα, σχολική αίθουσα Οι µαθητές παρουσιάζουν τα βιογραφικά σηµειώµατα που συνέταξαν µε την αξιοποίηση του διαδραστικού πίνακα και του βιντεοπροβολέα. Σε περίπτωση που δεν είναι σε ηλεκτρονική µορφή µπορούν να χρησιµοποιήσουν το επιδιασκόπιο ή ακόµα και να τα φωτοτυπήσουν. Τα κείµενα αξιολογούνται από τον διδάσκοντα αλλά και από τις υπόλοιπες οµάδας βάσει των κριτηρίων που συναποφασίσθηκαν στην προηγούµενη φάση. Σελίδα 23 από 32

24 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Η αξιολόγηση στο πλαίσιο της παρούσας πρότασης µπορεί να εστιάζει όχι µόνο στο αποτέλεσµα αλλά και στη διαδικασία και ειδικότερα στη συλλογική εργασία. Προτείνεται να είναι ατοµική και οµαδική και να διενεργείται και από τον καθηγητή αλλά και από τους µαθητές. Έτσι δηµιουργείται το πλαίσιο να αναπτύξουν οι µαθητές δεξιότητες ετεροαξιολόγησης και αυτοαξιολόγησης. Ως αποτέλεσµα αξιολογούνται οι παρουσιάσεις των οµάδων, που αποτυπώνουν και τη διερεύνηση που πραγµατοποίησαν, καθώς και το βιογραφικό σηµείωµα που συντάσσουν. Κριτήρια αξιολόγησης των παρουσιάσεων µπορεί να αποτελούν: η πληρότητα, η τεκµηρίωση των αποτελεσµάτων, η σαφήνεια, και η κατάλληλη αξιοποίηση των ιδιαιτεροτήτων του λογισµικού παρουσίασης και των γνωρισµάτων του ηλεκτρονικού κειµένου, που συντελούν στην επικοινωνιακή αποτελεσµατικότητα της παρουσίασης. Για το τελικό κείµενο τα κριτήρια συναποφασίζονται µε τους µαθητές (βλ. παραπάνω: 4 η φάση). Η αξιολόγηση κάθε οµάδας από τις υπόλοιπες και από τον διδάσκοντα µπορεί να γίνεται µε τη συµπλήρωση µίας κλίµακας διαβαθµισµένων κριτηρίων (ρουµπρίκα αξιολόγησης). Βάσει της ίδιας κλίµακας θα µπορούσε να πραγµατοποιηθεί και αυτοαξιολόγηση των οµάδων. Η αξιολόγηση της συνεργασίας είναι εξίσου σηµαντική µε αυτήν των παραδοτέων των µαθητών. Η συµµετοχή των µαθητών σε αυτή θα ενισχύσει την ανάπτυξη µεταγνωστικών δεξιοτήτων που θα συµβάλουν στη διαµόρφωση µιας περισσότερο υπεύθυνης και συνειδητοποιηµένης στάσης των µελών απέναντι στην οµάδα. Θα µπορούσε να δοθεί στα µέλη της οµάδας µία κλίµακα διαβαθµισµένων κριτηρίων βάσει της οποίας να αξιολογείται η λειτουργικότητα της οµάδας αλλά και η συµβολή των ίδιων. Ενδεικτικά κριτήρια µπορεί να αποτελούν ο βαθµός συµµετοχής, το ενδιαφέρον για την εργασία, η αποτελεσµατικότητα, η επικοινωνία µεταξύ των µελών (βλ. υποσηµείωση 1). Είναι απαραίτητο να τονιστεί ότι τα κριτήρια που δίνονται αποτελούν στοιχεία βοηθητικά και όχι λίστες τυπικής διεκπεραίωσης που οδηγούν σε µία τυπική - σχολικού τύπου αξιολόγηση. Δίνονται Σελίδα 24 από 32

25 ως ενδιάµεσο στάδιο, προκειµένου σταδιακά οι µαθητές να κατακτήσουν την έννοια και τη σηµασία της αξιολόγησης και να την υιοθετούν µε µεγαλύτερη αυτενέργεια για την προαγωγή του έργου τους. Σελίδα 25 από 32

26 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΚΟΙΝΟ ΓΙΑ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΟΜΑΔΕΣ) Θα διερευνήσετε τα χαρακτηριστικά του βιογραφικού σηµειώµατος σε πολλές εκδοχές του και θα αναζητήσετε τη σχέση της πιθανής ποικιλότητας µε το µέσο (περιβάλλον) στο οποίο παράγεται και ενδεχοµένως φιλοξενείται. Στο τέλος της διερεύνησης θα παρουσιάσετε τα αποτελέσµατά σας στην υπόλοιπη τάξη αξιοποιώντας το λογισµικό παρουσίασης (PowerPoint). Η τελική σας δραστηριότητα θα είναι η σύνταξη ενός βιογραφικού σηµειώµατος. Εναλλακτικά και για να εξοικονοµηθεί χρόνος, η κάθε οµάδα θα µπορούσε να έχει διαφορετική εστίαση και στο τέλος να γίνει συνολική σύνθεση. 1 η φάση: Διερεύνηση Μελετήστε τα βιογραφικά σηµειώµατα που βρίσκονται στις σελίδες του βιβλίου σας και τη θεωρία - οδηγίες των σελίδων Στη συνέχεια, µελετήστε τα υποδείγµατα βιογραφικών σηµειωµάτων που προτείνονται στους ακόλουθους διαδικτυακούς τόπους καθώς και τις οδηγίες αλλά και τις φόρµες ηλεκτρονικής συµπλήρωσης που τα συνοδεύουν: Γραφείο Διασύνδεσης του Α.Π.Θ., & υπηρεσία ηλεκτρονικής του συµπλήρωσης Γραφείο Διασύνδεσης του Πολυτεχνείου Κρήτης, Πρότυπα βιογραφικού της Microsoft Office, Ευρωπαϊκό πρότυπο βιογραφικού σηµειώµατος, οδηγίες σύνταξης και υπηρεσία ηλεκτρονικής του συµπλήρωσης του Cedefop, ευρωπαϊκού κέντρου για την Σελίδα 26 από 32

27 ανάπτυξη της επαγγελµατικής εκπαίδευσης στα κράτη-µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ιδιωτικούς και εµπορικούς διαδικτυακούς τόπους που ασχολούνται µε την ανεύρεση εργασίας: o o o Τα ακόλουθα ερωτήµατα και άξονες διερεύνησης θα σας βοηθήσουν στην εργασία σας: 1. Επιχειρήστε να εντοπίσετε κοινά στοιχεία και διαφοροποιήσεις ως προς τη δοµή και το περιεχόµενο, τη γλώσσα και τη µορφή που υιοθετούνται ή προτείνονται σε κάθε περίπτωση. Εστιάστε, κυρίως, στην εξέλιξη ανάµεσα στο αφηγηµατικό βιογραφικό σηµείωµα της σελίδας 89 και τα πρότυπα του διαδικτύου. Ειδικότερα µελετήστε οµοιότητες και µεταβολές: Ως προς τη δοµή και το περιεχόµενο: o Ποιες είναι οι ενότητες που περιλαµβάνονται στα βιογραφικά σηµειώµατα που µελετάτε; Συναντήσατε κάποια διαφοροποίηση ανάλογα µε τον σκοπό του βιογραφικού, αν για παράδειγµα πρόκειται για βιογραφικό για τη συνέχιση των σπουδών ή για την ανεύρεση εργασίας; µεταξύ ελληνικών προτύπων και αυτών που προτείνονται από ευρωπαϊκούς οργανισµούς; Σελίδα 27 από 32

28 o Με ποια σειρά οργανώνονται οι ενότητες αυτές; Η σειρά οργάνωσής τους σχετίζεται µε τον σκοπό του βιογραφικού; o Με ποια σειρά οργανώνονται τα περιεχόµενά τους; Ως προς τη γλώσσα: o Ποιοι χρόνοι και ποια πρόσωπα επιλέγονται; o Ποια δοµή πρότασης (απλή, ελλειπτική ) κυριαρχεί; o Ποια µέρη του λόγου συναντώνται συχνότερα; Ως προς τη µορφή: o Ποια είναι η κειµενική διάταξη; o Υπάρχουν εικονιστικά/οπτικά στοιχεία; o Τι επιλογές γίνονται ως προς τη γραµµατοσειρά και την παραγραφοποίηση; 2. Προσπαθήστε τώρα να συσχετίσετε τα χαρακτηριστικά του βιογραφικού σηµειώµατος, έτσι όπως υιοθετούνται στα παραδείγµατα και τα πρότυπα που µελετήσατε ή προτείνονται στις οδηγίες που διαβάσατε, µε το µέσο (περιβάλλον) στο οποίο το κείµενο παράγεται. Ειδικότερα: Ποιος τύπος βιογραφικού σηµειώµατος, ο αφηγηµατικός (σελ. 89) ή ο διαγραµµατικός φαίνεται να επικρατεί στα πρότυπα του διαδικτύου; Πώς σχετίζεται αυτό µε τις ιδιαιτερότητες των ηλεκτρονικών περιβαλλόντων παραγωγής λόγου (π.χ. επεξεργαστής κειµένου, έτοιµες υπηρεσίες ιστοσελίδων); Ποια άλλα χαρακτηριστικά ως προς τη δοµή, τη γλώσσα και τη µορφή των προτύπων από το διαδίκτυο που µελετήσατε µπορεί να σχετίζονται ή και να διευκολύνονται από την ηλεκτρονική παραγωγή λόγου; Σελίδα 28 από 32

29 Στους οδηγούς που διαβάσατε υπάρχουν συγκεκριµένες οδηγίες που φανερώνουν ότι η παραγωγή λόγου περιορίζεται πια στα ηλεκτρονικά περιβάλλοντα; Ποιες είναι αυτές; Κρατήστε ηλεκτρονικά σηµειώσεις είτε στον επεξεργαστή κειµένου είτε στο λογισµικό παρουσίασης, για να δοµήσετε στη συνέχεια την παρουσίασή σας. 2 η φάση: Δηµιουργία παρουσίασης Δηµιουργήστε, τώρα, µία παρουσίαση µε το λογισµικό παρουσίασης, προκειµένου να ενηµερώσετε τις υπόλοιπες οµάδες για τα αποτελέσµατα της διερεύνησής σας. Προσέξετε ιδιαίτερα τα εξής: Η παρουσίαση είναι γραπτό κείµενο, αλλά υποστηρίζεται και από τον προφορικό λόγο. Δε διαβάζουµε απλώς την παρουσίαση. Τη συµπληρώνουµε µε τον προφορικό µας λόγο. Έχει περισσότερο τη µορφή τίτλων, είναι επιγραµµατική και στηρίζεται κυρίως στα ονοµατικά σύνολα. Φροντίζουµε να µην υπάρχει µεγάλος όγκος πληροφορίας σε κάθε διαφάνεια. Επιλέγουµε τον κατάλληλο συνδυασµό χρωµάτων, το κατάλληλο πλαίσιο κειµένου και µέγεθος γραµµατοσειράς, προκειµένου να είναι περισσότερο εύληπτη η πληροφορία. Το περιεχόµενο της παρουσίασης είναι άξονες πάνω στους οποίους οργανώνεται η σκέψη µας, για αυτό και χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στη δοµή και στα περιεχόµενα του συγκεκριµένου γραπτού κειµένου. Σελίδα 29 από 32

30 Μπορείτε στην παρουσίασή σας εκτός από το γραπτό κείµενο να προσθέσετε και σχήµατα ή και εικόνες (π.χ. από τις κριτικές, όπως εµφανίζονται στα διάφορα µέσα), αν θεωρείτε ότι αυτό θα σας βοηθήσει να είστε περισσότερο αποτελεσµατικοί στην επικοινωνία σας. Ο σχεδιασµός σας να είναι συνολικός: θέλετε να παρουσιάσετε στους συµµαθητές σας τα αποτελέσµατά σας αναφορικά µε την ποικιλότητα που παρατηρείται στο βιογραφικό σηµείωµα και τη σχέση της µε το µέσο στο οποίο παράγεται ή (και) φιλοξενείται το κείµενο. Στο πλαίσιο αυτό θα σχεδιάσετε µε ποια µέσα θα µεταδοθεί τι. 3 η φάση: Σύνταξη βιογραφικού σηµειώµατος (θα γίνει ατοµικά) Υποθέστε ότι θέλετε να εργαστείτε το καλοκαίρι (επιλέξτε: σε µια κατασκήνωση που φιλοξενεί παιδιά ελληνικής καταγωγής που ζουν στο εξωτερικό σε µια µη κερδοσκοπική οργάνωση που φροντίζει τους παράνοµους µετανάστες που µόλις φτάνουν στην Ελλάδα σε µια διεθνή οµάδα νέων που ασχολείται µε την προστασία της παγκόσµιας πολιτιστικής κληρονοµιάς και δραστηριοποιείται σε διάφορες χώρες ). Συντάσσετε, λοιπόν, το βιογραφικό σας σηµείωµα, το οποίο θα αποστείλετε στους υπεύθυνους. Φροντίστε να υιοθετήσετε τα στοιχεία (δοµής, περιεχοµένου, γλώσσας, µορφής) που από τη µελέτη σας αντιληφθήκατε ότι θεωρούνται σηµαντικά για την επικοινωνιακή αποτελεσµατικότητα του κειµένου σας. ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Β ΕΚΔΟΧΗΣ Η αντίληψη που υπαγορεύει την β εκδοχή αποτυπώνεται στον ακόλουθο πίνακα: Θεωρητικό πλαίσιο Εκδοχή Β Θεωρία µάθησης Κοινωνικός κονστρουκτιβισµός, καθοδηγούµενη διερεύνηση Διδακτική Γλώσσας Διδασκαλία µε βάση τα κειµενικά είδη, πολυγραµµατισµοί, Σελίδα 30 από 32

31 Ρόλος µαθητή Ρόλος εκπ/κού Ρόλος Η/Υ Σχολικός χρόνος χώρος στοιχεία κριτικής διάστασης Ενεργοποιείται, διερευνά Διευκολυντικός, καθοδηγητικός Μέσο πρακτικής γραµµατισµού, παιδαγωγικό µέσο Μεγαλύτερη χρονική διαθεσιµότητα από την προβλεπόµενη. Το µεγαλύτερο µέρος των διδακτικών ωρών (5 από τις 8 ώρες) προτείνεται να πραγµατοποιηθεί στο εργαστήριο Η/Υ Πλεονεκτήµατα Ενεργοποίηση των µαθητών µε την οµαδική διερευνητική διαδικασία. Μύηση σε ένα πρώτο επίπεδο στην κριτική αντιµετώπιση της γλωσσικής πραγµατικότητας. Το κειµενικό είδος δεν αντιµετωπίζεται ως αµετάβλητη φόρµα αλλά ως ζωντανή δοµή που µεταβάλλεται ανάλογα µε παράγοντες επικοινωνίας και το περιβάλλον παραγωγής του κειµένου. Μύηση των µαθητών στα γνωρίσµατα του ηλεκτρονικού κειµένου και κριτική αξιοποίηση των νέων µέσων πρακτικής γραµµατισµού. Άσκηση στη συνεργατική παραγωγή λόγου µε την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που παρέχει η ρευστότητα του ηλεκτρονικού κειµένου. Άσκηση στην κατανόηση και παραγωγή πολυτροπικών κειµένων. Μειονεκτήµατα Απουσιάζει ο βαθύτερος προβληµατισµός για τη σχέση ανάµεσα στην εξέλιξη των κειµενικών ειδών και τις αλλαγές στις πρακτικές επικοινωνίας και την ευρύτερη κοινωνικοπολιτική πραγµατικότητα. Απαιτούνται πολλές διδακτικές ώρες πολύ περισσότερες από τις προβλεπόµενες για την πραγµατοποίηση του εν λόγω σεναρίου. Η Σελίδα 31 από 32

32 αναγκαιότητα πολύωρης διάθεσης του εργαστηρίου Η/Υ είναι πιθανό, επίσης, να δυσχεράνει την πραγµατοποίησή του. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βλαχογιάννη, Ε Η πραγµάτωση του κειµενικού είδους του βιογραφικού σηµειώµατος σε σχέση µε πρακτικές επικοινωνίας και πτυχές της ευρύτερης κοινωνικοπολιτικής και οικονοµικής πραγµατικότητας, Νεοελληνική Γλώσσα Β Λυκείου. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Κουτσογιάννης, Δ Περιθώρια δηµιουργικής αξιοποίησης των ηλεκτρονικών υπολογιστών στη διδασκαλία του γραπτού λόγου: έρευνα σε µαθητές Α Γυµνασίου. Διδακτορική διατριβή. Α.Π.Θ. Kουτσογιάννης, Δ Η πολυτροπική θεωρία της επικοινωνίας ως εργαλείο για την αξιολόγηση εκπαιδευτικού λογισµικού. Στο Εικόνα και παιδί, επιµ. Ουρ. Σέµογλου, Θεσσαλονίκη. Κουτσογιάννης, Δ Θεωρητικό πλαίσιο της γλωσσικής διδασκαλίας και αξιοποίηση των ΤΠΕ. Στο Επιµορφωτικό υλικό για την εκπαίδευση των επιµορφωτών στα Πανεπιστηµιακά Κέντρα Επιµόρφωσης. Τεύχος 3: Κλάδος ΠΕ02. 2 η έκδοση. Πάτρα: ΕΑΙΤΥ. Kress, G Σχεδιασµός του γλωσσικού προγράµµατος σπουδών µε βάση το µέλλον. Γλωσσικός Υπολογιστής 2: [ ]. Kress, G Multimodality. A social semiotic approach to contemporary communication. Λονδίνο & Νέα Υόρκη: Routledge. Σελίδα 32 από 32