ΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ / ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ

Transcript

1 ΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ / ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ Α. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Ι Κ Α 1. Οι περισσότερες χώρες επιδιώκουν την οικονοµική ενοποίηση/ολοκλήρωση µε άλλες χώρες. Ο λόγος: Πρόσβαση (δυνατόν ελεύθερη) σε ευρύτερες αγορές που µπορεί να στηρίξει γρηγορότερους ρυθµούς εκβιοµηχάνισης και οικονοµικής ανάπτυξης (έναντι αυτάρκειας), µείωση του κόστους µεταφορών και βελτίωση των επικοινωνιών; ο µεγαλύτερος όγκος διεθνούς εµπορίου που είναι µείζονος σηµασίας για τις περισσότερες χώρες; η επίτευξη υψηλότερων επιπέδων ευηµερία. Άλλη διάσταση: Πολιτικοί λόγοι. 2. Συνολικά από το 1947 µέχρι το 1995 (τέλος Β Παγκοσµίου Πολέµου) γνωστοποιούνται στην GATT 95 διαφορετικές συµφωνίες οικονοµικές ολοκλήρωσης µεταξύ κρατών. Από το 1995 και µεταγενέστερα σε παγκόσµια κλίµακα υπάρχουν (επιβιώνουν) 18 διαφορετικές εµπορικές συµφωνίες / ενοποιήσεις / οµάδες ολοκλήρωσης µεταξύ χωρών: 4 αφορούν «ανεπτυγµένες» χώρες (Ευρώπη, Β. Αµερική); 5 αφορούν χώρες τις Κεντρικής και Λατινικής Αµερικής; 7 αφορούν χώρες της Αφρικής; 2 αφορούν χώρες της Ασίας. 3. Βαθµός επιτυχίας της διεθνούς οικονοµικής ολοκλήρωσης: ιαφέρει µεταξύ χωρών και γεωγραφικών περιοχών. Ε.Ε. (ΕU) το εγχείρηµα µε τα µεγαλύτερα επιτεύγµατα σ αυτή την διαδικασία, και κατά δεύτερο λόγο η, NAFTA, η Βορειοαµερικανική Ζώνη Ελεύθερων Εµπορικών Συναλλαγών. 4. Ευκαιρίες οικονοµικής ολοκλήρωσης υφίστανται και στη µελλοντική πορεία του διεθνούς οικονοµικού συστήµατος: (i) Ε.Ε., NAFTA εύρος και εµβάθυνση της ολοκλήρωσης, (ii) µετάβαση των πρώην Ανατολικών χωρών σε οικονοµίες της αγοράς και ένωση / ολοκλήρωση κάποιων από αυτές µε την Ε.Ε., (iii) Τυχόν διεθνής οικονοµική ολοκλήρωση µεταξύ οικονοµικά προηγµένων και αναπτυσσόµενων οικονοµιών. 1

2 5. GATT / WTO (ΠΟΕ): αναγνώριση της σηµασίας και σπουδαιότητας της οικονοµικής ολοκλήρωσης µεταξύ διαφόρων χωρών. Σε καµία περίπτωση αυτή η περιφερειακή οικονοµική ολοκλήρωση δεν αποτελεί απειλή ή καθίσταται ασύµβατη προς την παγκόσµια οικονοµική ολοκλήρωση. 6. Μέσω της διεθνούς οικονοµικής ολοκλήρωσης: Εθνικά οικονοµικά δεδοµένα και προβλήµατα καθίστανται θέµατα διεθνούς ενδιαφέροντος. 7. ΕΡΩΤΗΜΑ: Είναι η διεθνής οικονοµική ολοκλήρωση των χωρών αντίστοιχη προς την διεθνή οικονοµική ολοκλήρωση (ενοποίηση) επιχειρήσεων (ΜΝΕ)? ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Σαφώς ΟΧΙ!!, διότι: (i) Στη διαδικασία της οικονοµικής ολοκλήρωσης επιχειρήσεων, µια επιχείρηση µπορεί να απορροφήσει µια άλλη. Αυτό όµως δεν µπορεί να γίνει στη διαδικασία οικονοµικής ολοκλήρωσης µεταξύ χωρών. (ii) (iii) (iv) Οι χώρες µπορούν να εισαγάγουν ή να καταργήσουν προστατευτικά µέτρα ή δικαιώµατα. Οι επιχειρήσεις όχι. Οι χώρες αποτελούν τόπο συναλλαγών: εξαγωγικές αγορές, αγορές εισαγωγών, προµηθευτές παραγωγικών συντελεστών. Τα χαρακτηριστικά αυτά δεν ισχύουν για τις επιχειρήσεις. Επιχειρήσεις που συµµετέχουν στη διαδικασία του ιεθνούς Εµπορίου κατά κύριο λόγο ανταγωνίζονται µεταξύ τους. Η συµµετοχή των χωρών στο.ε. πρωτίστως βασίζεται στην αρχή της «αµοιβαίας οφέλιµης ανταλλαγής» 2

3 8. Βάσει των ανωτέρω: Η διεθνής οικονοµική ολοκλήρωση µπορεί (και αποσκοπεί στο) να συντονίσει την οικονοµική πολιτική των συµβαλλόµενων χωρών και να αµβλύνει (ή να επιλύσει) βασικά οικονοµικά προβλήµατα. Εποµένως, η οικονοµική ολοκλήρωση: (i) Είναι επιθυµητή στρατηγική πρωτίστως για µικρές / µεσαίου µεγέθους χώρες και κατά δεύτερον για χώρες (οικονοµίες) µεγάλου µεγέθους. Ο λόγος: χωρίς (ελεύθερη) πρόσβαση σε µια ευρύτερη αγορά η περιορισµένη εγχώρια αγορά και ζήτηση συχνά εµποδίζει την παραγωγική εξειδίκευση και αποτελεσµατικότητα, την χρήση σύγχρονων και εξελίξιµων τεχνολογιών παραγωγής, την οικονοµικά ορθολογικότερη κατανοµή των παραγωγικών πόρων (οικονοµίες κλίµακας), την ικανοποίηση πολλαπλών και ποικίλων καταναλωτικών προτιµήσεων και αναγκών. (ii) Τα οφέλη πιθανόν βραχυπρόθεσµα, αλλά κατά κύριο λόγο µακροπρόθεσµα, και συνήθως σηµαντικότερα από τα τυχόν βραχυπρόθεσµα οφέλη 9. ΑΡΑ!! Η οικονοµική ολοκλήρωση επιτρέπει την ελεύθερη πρόσβαση αγορών: η πολιτική ελεύθερου εµπορίου ή πολιτική ελεύθερης πρόσβασης σε διεθνείς (µεγάλες) αγορές ενισχύει την οικονοµική αποτελεσµατικότητα και προάγει τον οικονοµικό ανταγωνισµό προς όφελος όλων των συµβαλλόµενων χωρών. Μέσω αυτής, η εξάλειψη δασµών, µη-δασµολογικών φραγµών, περιορισµών στη διεθνή κινητικότητα των παραγωγικών συντελεστών, και ο συντονισµός οικονοµικής πολιτικής και οικονοµικής ολοκλήρωσης µεταξύ κρατών µπορεί να συνιστούν λύση στο οικονοµικό πρόβληµα της µικρότητας µιας χώρας στο διεθνές οικονοµικό περιβάλλον. 3

4 10. Αυτή η προσέγγιση καθίσταται µακροπρόθεσµα αποτελεσµατική και αποδοτική για χώρες µικρού / µεσαίου µεγέθους συγκριτικά µε την πολιτική µακροχρόνιου προστατευτισµού. Επιπλέον µια πολιτική µακροχρόνιου προστατευτισµού (από χώρες µεγαλύτερου οικονοµικού µεγέθους) µπορεί να προκαλέσει µέτρα οικονοµικών αντιποίνων από εµπορικούς εταίρους χειροτερεύοντας τα πράγµατα ακόµα περισσότερο. 11. Οι παγκόσµιες διαπραγµατεύσεις για την ελεύθερη πρόσβαση στις διεθνείς αγορές, την µείωση των περιορισµών στην διεθνή κινητικότητα αγαθών, υπηρεσιών και παραγωγικών συντελεστών προωθήθηκαν από την GATT και προωθούνται από τον WTO (ΠΟΕ) µε σχετικά περιορισµένη επιτυχία, λόγω διαφορετικών οικονοµικών, πολιτικών, κοινωνικών εθνικών χαρακτηριστικών και επιδιώξεων από τις διάφορες χώρες. Αντιθέτως διαπραγµατεύσεις στα πλαίσια σχετικά µικρότερων οµάδων χωρών, περιφερειακές οικονοµικές ενώσεις και συνασπισµοί κρατών, απλοποιούνται περισσότερο, επιβλέπονται καλύτερα και λειτουργικά είναι πιο εφαρµόσιµες. 12. Έτσι οι περιφερειακές διευθετήσεις οικονοµικής ολοκλήρωσης είναι πιο αξιόπιστες λόγω της ύπαρξης λιγότερων κινήτρων και ευκαιριών καταδολίευσης των συνθηκών. Επίσης δεδοµένου ότι τόσο το ελεύθερο διεθνές εµπόριο όσο και η διεθνής κινητικότητα παραγωγικών συντελεστών απαιτούν την παντελή έλλειψη στρεβλώσεων εν πολλοίς παραµένουν, αν και η πρώτη και καλύτερη επιλογή (first best choice), µια υποθετική κατάσταση. Υπ αυτή την έννοια, η λογική της περιφερειακής οικονοµικής ολοκλήρωσης µπορεί να εντοπιστεί σε όλες εκείνες τις περιπτώσεις ύπαρξης οικονοµικών στρεβλώσεων. Είναι η ανάλυση µιας υπό-άριστης (sub-optimal) κατάστασης. Στη πράξη µια τέτοια κατάσταση, και υπό συγκεκριµένες συνθήκες µπορεί να αποδειχθεί µια λειτουργική και αποδεκτή οικονοµική πολιτική. Σε ένα κόσµο συνεχών τεχνολογικών και αγοραίων αλλαγών, µπορεί να διευρύνει και να διασφαλίσει τις αγορές για την µέγιστη ποικιλία αγαθών, υπηρεσιών και παραγωγικών συντελεστών για µια χώρα και να µετράει το κόστος προσαρµογής της σε ένα ευρύτερο και πλέον ανταγωνιστικό, παγκόσµιο, οικονοµικό σύστηµα. 4

5 B. ΒΑΣΙΚΑ Ε ΟΜΕΝΑ ΚΑΙ Ι ΕΕΣ ΤΗΣ E.U. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑ-ΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Μετά την καταστροφική επίδραση του WW2, και την αρχή του «Ψυχρού Πολέµου», υπήρχε διάχυτη η αίσθηση και ανάγκη για δοµικές αλλαγές στην Ευρώπη. Η ανάγκη αυτή διατυπωνόταν σε όρους ευρύτερης και βαθύτερης «διεθνούς συνεργασίας». Η συνεργασία αυτή κατά κύριο λόγο µπορεί να τύχει δύο εναλλακτικών µορφών: (i) Συνεργασία σε δια-κυβερνητικό επίπεδο (intergovernmental level), όπου οι µηχανισµοί λήψης αποφάσεων παραµένουν στην δικαιοδοσία των εθνικών κυβερνήσεων. Η συνεργασία επιδιώκεται µέσα από οµόφωνες αποφάσεις των συµβαλλόµενων µερών (χωρών) (ii) Συνεργασία σε υπέρ-εθνικό (supra-national), ή Οµοσπονδιακό (Federal), επίπεδο. Στην περίπτωση αυτή µερικές από τις «εθνικές δικαιοδοσίες» εκχωρούνται στους υπέρ-εθνικούς Οργανισµούς. 5

6 Κύριες Ευρωπαϊκές Συµφωνίες: OEEC, Organization for European Economic Cooperation, 1948 (αποτέλεσµα του Σχεδίου Marshall). Απαιτούσε την διακυβερνητική συνεργασία µέσω απόλυτης οµοφωνίας των συµβαλλόµενων χωρών. ECSC, European Coal and Steal Community, Ένα βήµα προς την κατεύθυνση οµοσπονδιακής συνεργασίας. Έξι χώρες: Γαλλία,. Γερµανία, Βέλγιο, Λουξεµβούργο, Ολλανδία και Ιταλία. Συνθήκη της Ρώµης (Treaty of Rome) και η δηµιουργία της Euratom και European Economic Community (EEC), Θέτει της βάσεις για την Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση ακι Συνεργασία ECSC+EEC+Euratom=EC in EFTA, European Free Trade Association δηµιουργείται από «µησυµβαλλόµενες» (outsiders) χώρες: Αυστρία, ανία, Νορβηγία, Πορτογαλία, Σουηδία, Ελβετία, και το Η.Β. το Καθίσταται η κυρίαρχη Ζώνη Ελεύθερου Εµπορίου της Ευρώπης µε πρωτοβουλία του Η.Β. CAP, Common Agricultural Policy, Τελωνιακή Ένωση (Customs Union) στην EC, ιεύρυνση της EC, 1973: Νέα µέλη, ανία, Ιρλανδία, και το Η.Β. EMS, European Monetary System: ECU, Η Ελλάδα µέλος της EC, Το Πρόγραµµα της Ενιαίας Αγοράς (Single Market Program) τίθεται σε εφαρµογή, Βασικές Ελευθερίες: ιακίνηση αγαθών, υπηρεσιών, φυσικού και ανθρώπινου κεφαλαίου. Αυτές οι βασικές ελευθερίες αποτελούσαν και τον κύριο σκοπό της Συνθήκης της Ρώµης. 6

7 Μέχρι τότε, οι επιχειρήσεις της EC firms είχαν ελεύθερη από δασµούς (duty-free) πρόσβαση στις εθνικές αγορές των χωρών- µελών αλλά υπήρχαν «σκιώδη» εµπόδια (trade-inhibiting barriers), π.χ., κεφαλαιακοί έλεγχοι, ειδικές ρυθµίσεις και ειδικά καθεστώτα, VAT, κλπ. Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (Single European Act), Ισπανία και Πορτογαλία µέλη της EU, Συνθήκη του Maastricht (Maastricht Treaty), Απαρχή της Ευρωπαϊκής Νοµισµατικής Ολοκλήρωσης (European Monetary Union). EEA, όπου EEA= EC+EFTA, Αυστρία, Φιλανδία και Σουηδία µέλη της EU, Αυστρία, Βέλγιο, Φιλανδία, Γαλλία Γερµανία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεµβούργο, Ολλανδία, Πορτογαλία και Ισπανία δηµιουργούν την euro-ζώνη (euro-zone), ηµιουργία της European Central Bank (ECB), Euro γίνεται e-currency, Euro (χαρτονόµισµα και κέρµα) αντικαθιστά τα εθνικά νοµίσµατα την 1 η Ιανουαρίου, Στην Ελλάδα 2 χρόνια αργότερα. Προσχέδιο Ευρωπαϊκού Συντάγµατος (Draft Constitution), Νέες Χώρες γίνονται µέλη της E.U., 2004, «εξ Ανατολών ιεύρυνση» (Eastern enlargement). Πρόβληµα αποδοχής του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος (European Constitution) µεταξύ των χωρών-µελών, π.χ., απόρριψη σε Γαλλία και ανία µέσω δηµοψηφίσµατος. 7

8 Συµπερασµατικά: , Ενιαία Αγορά (Single Market) , Ευρωπαϊκή Οικονοµική Ένωση (European Monetary Union) 2002-, Ενιαίο Νόµισµα (Single Currency), ολοκλήρωση Νοµισµατικής Ένωσης (MU) 8

9 Γ. Η E.U. ΣΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 1. Η επιτυχία της Ευρωπαϊκή Ένωσης (E.U.) στη δηµιουργία ενός λειτουργικού οικονοµικού πολιτικού - κοινοτικού περιφερειακού συνόλου, µε αποτελεσµατική θεσµική δοµή και το άνοιγµα των περιφερειακών αγορών αποτελεί σήµερα το πλέον επιτυχηµένο υπόδειγµα οικονοµικής και µηολοκλήρωσης. 2. Ξεκινώντας από µία απλή τελωνιακή ένωση σήµερα έχει επιτύχει, τουλάχιστον εν µέρει, και ένα σηµαντικό βαθµό νοµισµατικής και θεσµικής ολοκλήρωσης. 3. Παρ όλα αυτά τα οικονοµικά επιτεύγµατα κυρίως σε επίπεδο ανάπτυξης και ευηµερίας των κρατών µελών δεν υπήρξαν απολύτως τα αναµενόµενα για πολλά από τα κράτη-µέλη και τους πολίτες τους. 4. Η Ε.Ε. σήµερα είναι πληθυσµιακά πολυπληθέστερη των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας; Το συνολικό ΑΕΠ είναι 20 % µεγαλύτερο από αυτό των ΗΠΑ και 1 ½ φορές µεγαλύτερο από το αντίστοιχο της Ιαπωνίας (χωρίς προσαρµογές για την αντιστοιχία των αγοραστικών δυνάµεων). 5. Στην παρούσα φάση η Ε.Ε. είναι µια πλήρως ανεπτυγµένη Οικονοµική Ένωση µε όλα τα βασικά χαρακτηριστικά µιας ενιαίας αγοράς αγαθών, υπηρεσιών και παραγωγικών συντελεστών, και σε σηµαντικό βαθµό εναρµονισµένη οικονοµική πολιτική. 6. Το Άρθρο 3 της Συνθήκης της Ε.Ε. ορίζει τους βασικούς πυλώνες εναρµόνισης της οικονοµικής πολιτικής: (i)αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ), (ii) πολιτικές λειτουργίας της Κοινής Αγοράς, (iii) Πολιτική Ανταγωνισµού, (iv) Κοινή Εµπορική Πολιτική, (v) Περιφερειακή Πολιτική. 7. Οι πολιτικές (i)-(iv) κυρίως αποσκοπούν στην διανεµητική αποτελεσµατικότητα (allocative efficiency), ενώ η πολιτική (v) αποσκοπεί κυρίως στην αναδιανεµητική αποτελεσµατικότητα (redistributive efficiency) της λειτουργίας της Ε.Ε. 8. Σταδιακά η εναρµόνιση της οικονοµικής πολιτικής έχει επεκταθεί (επεκτείνεται) σε πεδία όπως: πολιτική µεταφορών, 9

10 ενέργειας, προστασίας περιβάλλοντος; έρευνα και τεχνολογία, δηµόσια υγεία και παιδείας, καταναλωτικής προστασίας. 9. Υπάρχει πλήρης εναρµόνιση νοµισµατικής και µακροοικονοµικής πολιτικής, µε ενιαίο νόµισµα ( ), ανάµεσα σε µερίδα των χωρών που την απαρτίζουν. 10. Ο σχεδιασµός των οικονοµικών πολιτικών της Ε.Ε. γίνεται βάσει κριτηρίων οικονοµικής αποτελεσµατικότητας (economic efficiency) και διανεµητικής ισονοµίας (distributional equity). Από καθαρά οικονοµικής πλευράς, ο διαχωρισµός αυτός πιθανόν να απαιτεί ανταλλαγή (trade-off) µεταξύ των δύο κριτηρίων. Πολιτικά όµως η διαδικασία οικονοµικής ολοκλήρωσης είναι απευκταία εάν δεν είναι ουσιαστικά και φαινοµενικά δίκαιη. 11. Λισσαβόνα 2002: Τίθενται οι κατευθυντήριες γραµµές για τις διαρθρωτικές αλλαγές για την απασχόληση και την ευρύτερη οικονοµική πολιτική της E.U. 12. Βασικές συνισταµένες των πρόσφατων οικονοµικών εξελίξεων στην E.U.: Η ανάκαµψη του 2002 βραχύπνοη χωρίς να µπορέσει να ενεργοποιήσει την οικονοµική δυναµική της E.U. στα δυνητικά της επίπεδα. Όµως, παρ όλη την περιορισµένη οικονοµική ανάκαµψη, η απασχόληση στην E.U. µειώνεται, κατά µέσο όρο, λιγότερο, και η ανεργία αυξάνεται λιγότερο από ότι την προηγούµενη δεκαετία (1990). Βασική αιτία: Αρκετά εκτενείς διαρθρωτικές αλλαγές στις ευρωπαϊκές αγορές εργασίας, µε αποτέλεσµα οι τελευταίες να παρουσιάζουν πλέον µεγαλύτερη λειτουργική ευκαµψία από ότι την προηγούµενη δεκαετία. Ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ) στην E.U.: Κινήθηκαν σε σχετικά χαµηλά επίπεδα λόγω διαρθρωτικών προβληµάτων στους ισολογισµούς των ευρωπαϊκών εταιριών, αλλά και λόγω του µειούµενου επιχειρηµατικού περιθωρίου κέρδους σε σχέση προς άλλους διεθνείς προορισµούς των ΑΞΕ. Σηµαντική ανατίµηση του EURO αποτελεί βασική τροχοπέδη για το ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών των χωρών µελών της E.U. 10

11 Αργή µείωσηη του πληθωρισµού στις χώρες-µέλη περιορίζει την αύξηση της εσωτερικής κατανάλωσης στην E.U. ιεθνείς οικονοµικές και µη διαταραχές E.U. (π.χ. υψηλές τιµές πετρελαίου) περιόρισαν σε µεγάλο βαθµό την παγκόσµια οικονοµική ανάπτυξη, καθώς και αυτή της E.U. ΒΑΣΙΚΑ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΤΗΣ E.U. 1. ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΪΟΝ α. Το ΑΕΠ των χωρών της E.U. (15 κράτη µέλη) παρουσιάζει αλµατώδη αύξηση κατά της δεκαετίες Ειδικότερα: διπλασιάζεται κατά την δεκαετία 1960, τριπλασιάζεται κατά την δεκαετία 1970, παρά τις δύο πετρελαϊκές κρίσεις, και η πορεία αυτή συνεχίζεται µέχρι τις αρχές της δεκαετίας Από το 1994 και µετά η ετήσια αύξηση του ΑΕΠ των χωρών της E.U. είναι αισθητά µικρότερη. β. Ειδικότερα για τα 15 κράτη µέλη, σύµφωνα µε στοιχεία της EUROSTAT, έχουµε τρεις διαφορετικές οµάδες χωρών ανάλογα µε την πορεία του ΑΕΠ στην δεκαετία 1990: 1 η οµάδα (Γερµανία, Ιταλία): Αντιπροσωπεύουν περίπου το 40% του ΑΕΠ των 15 κρατών-µελών, αλλά η πορεία αύξησης του ΑΕΠ είναι λίγο χαµηλότερη του µέσου όρου της E.U. 2 η οµάδα (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Η.Β): παρουσιάζουν ετήσια αύξηση του ΑΕΠ ανάλογη του µέσου όρου της E.U. 3 η οµάδα (Ελλάδα, Ισπανία, Ιρλανδία, Πορτογαλία, Σουηδία, Φιλανδία): παρουσιάζουν µεγέθυνση του ΑΕΠ µεγαλύτερη του µέσου κοινοτικού όρου. Το ΑΕΠ αυτών των χωρών βρίσκεται περίπου στο 80% του Κοινοτικού και ειδικότερα της Ελλάδας και της Πορτογαλίας στο 70%. E.U. γ. Από τα µέσα της δεκαετίας 1990, υπάρχουν συγκρίσιµα στοιχεία αναφορικά µε το ΑΕΠ των 10 νέων χωρών που 11

12 γίνονται µέλη της E.U. τον Μάϊο Κατά κύριο λόγο είναι µικρές ανοιχτές οικονοµίες σε µεταβατικό στάδιο προς την οικονοµία της αγοράς (µε εξαίρεση την Κύπρο και Μάλτα). Ο ρυθµός αύξησης του ΑΕΠ είναι αρκετά υψηλός λόγω των ιδιωτικοποιήσεων και της εισροής ΑΞΕ λόγω της ενταξιακής προοπτικής τους. Τα στοιχεί αυτά είναι εντονότερα στις χώρες της Βαλτικής, την Ουγγαρία και την Τσεχία. 2. ΚΑΤΑ ΚΕΦΑΛΗΝ ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΪΟΝ (ΑΕΠ) α. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ των κρατών µελών της E.U. που έχουν υιοθετήσει το EURO παρουσιάζει ανοδική πορεία από το 1960 µέχρι και τα µέσα της δεκαετίας Η αύξηση αυτή είναι αναλογικά µεγαλύτερη από την ποσοστιαία αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ του συνόλου των χωρών- µελών της E.U. β. Μετά το 1995 παρουσιάζεται κάµψη στο ρυθµό αύξησης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ των χωρών-µελών, κυρίως λόγω των περιοριστικών οικονοµικών πολιτικών προκειµένου να εναρµονιστούν µε τα κριτήρια σύγκλησης και τα κριτήρια του Συµφώνου Σταθερότητας. γ. Αναφορικά µε τα νέα κράτη µέλη της E.U. το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι αρκετά χαµηλό συγκριτικά µε τον µέσο κοινοτικό όρο, αλλά παρουσιάζει µια σταθερή ανοδική πορεία. 12

13 3. ΑΜΕΣΕΣ ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ α. Οι ροές ΑΞΕ από και προς την E.U. είναι οι µεγαλύτερες από οποιεσδήποτε ροές κεφαλαίων σε χώρες ή γεωγραφικές περιοχές του κόσµου. Η διαφαινόµενη τάση είναι ότι το πρότυπο αυτό θα συνεχιστεί. Ενδεικτικά: Εισροές ΑΞΕ (κατά κεφαλήν, ετήσιοι µέσοι όροι σε US $) E.U ΗΠΑ Ιαπωνία Εκροές ΑΞΕ (κατά κεφαλήν, ετήσιοι µέσοι όροι σε US $) E.U ΗΠΑ Ιαπωνία β. Το µεγαλύτερο ποσοστό των εισρεόντων κεφαλαίων κατευθύνεται προς τις χώρες-µέλη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Προς αυτό το αποτέλεσµα συνέτειναν τα Ταµεία Συνοχής που δηµιουργήθηκαν µε σκοπό την προσέλκυση ΑΞΕ σε συγκεκριµένες περιφέρειες ή χώρες της E.U. 13

14 4. ΕΞΑΓΩΓΕΣ-ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ, ΙΕΘΝΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ α. Πέραν της σηµαντικότητας µη-οικονοµικών κριτηρίων για την δηµιουργία της E.U., αναγνωρίζεται ότι η δηµιουργία της προάγει την εκµετάλλευση συγκριτικών πλεονεκτηµάτων στις οικονοµίες των χωρών-µελών. Η εκµετάλλευση αυτή προάγεται ακόµα περισσότερο µε την ελευθεροποίηση τόσο του ενδοκοινοτικού εµπορίου όσο και του εµπορίου της E.U. µε τρίτες χώρες. β. Η απάλειψη αυτών των εµπορικών εµποδίων έχει ως αποτέλεσµα την δηµιουργία παρά την αποτροπή εµπορίου τόσο µεταξύ των κρατών-µελών της E.U. όσο και µεταξύ της E.U. και του υπολοίπου κόσµου. γ. Από το 1960 ως και σήµερα, τόσο ο όγκος των εξαγωγών όσο και των εισαγωγών της E.U. παρουσιάζουν σταθερή αύξηση. Για την περίοδο , ο ετήσιος ρυθµός αύξησης του όγκου των εξαγωγών και εισαγωγών ήταν 7.8% ενώ για την περίοδο ο ετήσιος ρυθµός αύξησης των εξαγωγών ήταν 9,5% και των εισαγωγών 8,1%. δ. Την περίοδο η E.U. αποτελούσε την µεγαλύτερη εµπορική δύναµη του κόσµου, µη λαµβανοµένου υπ όψιν και του ενδοκοινοτικού εµπορίου. Κατείχε, περίπου, το 20% της παγκοσµίου αγοράς σε όρους εξαγωγών (έναντι 16% των ΗΠΑ) και το 20% σε όρους εισαγωγών (έναντι 23% των ΗΠΑ). ε. Συνοπτικά το ισοζύγιο εµπορικών συναλλαγών της E.U. το 2002 παρουσιάζει πλεόνασµα 8 δις EUROS, το 2003 έλλειµµα ύψους 11,5 δις EUROS. Παρουσιάζει (2003) πλεόνασµα 69,3 δις EUROS στο εµπορικό ισοζύγιο µε τις ΗΠΑ, ενω στις εµπορικές συναλλαγές της µε την Κίνα παρουσιάζει ετήσια ποσοστιαία αύξηση εξαγωγών 17% και εισαγωγών 16% ( ). ζ. οµή εµπορίου της E.U. : το 75% των εισγαγών είναι πρωτογενή προϊόντα, και µηχανήµατα. Το 87% των εξαγωγών είναι µηχανήµατα, χηµικά προϊόντα και υλικά µεταφορών. Εµπόριο Υπηρεσιών: διατηρεί περίπου το 25% των παγκόσµιων εισαγωγών/εξαγωγών υπηρεσιών. 14

15 Υπηρεσίες εξάγονται κυρίως προς τις ΗΠΑ (35%), Ελβετία (12%) και Ιαπωνία (5%). η. Γενικά η E.U. τάσσεται υπέρ της απελευθέρωσης του εµπορίου και έχει παραχωρήσει το καθεστώς πιο ευνοηµένου κράτους σε πολλά κράτη που προάγουν την κατάργηση δασµολογικών και µη εµποδίων. Εν τούτοις, διατηρεί ακόµα υψηλούς δασµούς και άλλων ειδών περιορισµούς σε εισαγωγές προϊόντων που θεωρούνται ευαίσθητα για τους παραγωγούς της (αγροτικά, κλωστοϋφαντουργικά, χηµικά, χαλυβουργικά). θ. Γενικά όµως, επειδή η αξία των προϊόντων αυτών, σε διεθνείς τιµές, είναι αρκετά χαµηλή, το συνολικό ύψος δασµολογικών εσόδων που εισπράττουν οι χώρες-µέλη της E.U. είναι πολύ χαµηλό (κατά µέσο όρο περίπου 2,3% ετησίως). 15

16 Γ. ΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ: ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ: Τι είναι? Σε τι αφορά? Ορισµός και Τύποι? Ποια είναι τα κριτήρια για την αξιολόγηση αυτής της διαδικασίας? 1. Τι είναι? Εναλλακτικοί ορισµοί της ιεθνούς Οικονοµικής Ολοκλήρωσης βασίζονται επί της γενικότερης οικονοµικής αρχής ότι κύριος στόχος της οικονοµικής δραστηριότητας είναι η βελτίωση (αύξηση) της ευηµερίας. Η διαδικασία της ιεθνούς Οικονοµικής Ολοκλήρωσης είναι ένα µέσο βάσει του οποίου οµάδες χωρών επιδιώκουν την από κοινού επίτευξη αυτού του στόχου στα πλαίσια του διεθνούς οικονοµικού περιβάλλοντος (συστήµατος). 2. Σε τι αφορά? Αγορές, παραγωγή, κατανάλωση, αγαθά, υπηρεσίες, συντελεστές παραγωγής (κεφάλαιο, εργασία), διεθνή καταµερισµό συντελεστών παραγωγής βάσει κριτηρίων οικονοµικής αποδοτικότητας, χρήµα και οικονοµικό πλούτο, αλλά κυρίως αφορά: το δικαίωµα της απρόσκοπτης κινητικότητας όλων των ανωτέρω, καθώς επίσης και το δικαίωµα ελεύθερης εγκατάστασης, της κατοχής και χρήσης παραγωγικών πόρων (π.χ. Α.Ξ.Ε) εκτός «εθνικών» συνόρων. 3. Ορισµός-οί: (i) Tinbergen, 1954: διάκριση µεταξύ αρνητικής (εξάλειψη δασµών και µη-δασµολογικών µέτρων στις διεθνείς συναλλαγές) και θετικής (υιοθέτηση κοινής οικονοµικής πολιτικής) ολοκλήρωσης. ιαπίστωση: Πιθανότερη η διαδικασία της αρνητικής παρά της θετικής οικονοµικής ολοκλήρωσης. (ii) Pinder, 1969: εξάλειψη της διάκρισης µεταξύ των υποκειµένων των κρατών-µελών, καθώς και η δηµιουργία και εφαρµογή κοινών οικονοµικών πολιτικών. 16

17 (iii) (iv) (v) (vi) Balassa, 1973: διαδικασία και κατάσταση πραγµάτων. ιαδικασία εξάλειψη οικονοµικών διακρίσεων µεταξύ διαφορετικών κρατών. Κατάσταση πραγµάτων απουσία οικονοµικών διακρίσεων µεταξύ διαφορετικών κρατών. Holzman, 1976: Κατάσταση στην οποία οι τιµές όµοιων αγαθών, υπηρεσιών και συντελεστών παραγωγής είναι εξισωµένες σε διαφορετικές περιοχές/χώρες. Αυτό ουσιαστικά καθιστά τις δύο περιοχές/χώρες ως µια ενιαία «αγορά». Panić, 1988: διάκριση µεταξύ βαθµού ανοίγµατος µιας οικονοµίας στο διεθνές οικονοµικό σύστηµα και βαθµού ολοκλήρωσης / αλληλεξάρτησης απ αυτό. Η Η διεθνής οικονοµική ολοκλήρωση µιας ανοιχτής οικονοµίας (χωρίς φραγµούς στο δ. εµπόριο και στην κινητικότητα παραγωγικών συντελεστών) αποκτά νόηµα µόνο όταν η οικονοµία αυτή έχει ενεργό ρόλο στο διεθνή καταµερισµό των παραγωγικών συντελεστών (π.χ., εργασία, κεφάλαιο) και οι οικονοµικές εξελίξεις της επηρεάζουν τα, και επηρεάζονται από τα οικονοµικά δρώµενα (καταστάσεις και πολιτικές) των χωρώνοικονοµικών εταίρων. Molle, 1991: η βαθµιαία (σταδιακή) εξάλειψη των οικονοµικών συνόρων (κατάργηση τελωνιακών ελέγχων) µεταξύ κρατών. 4. Τύποι: Η διεθνής οικονοµική ολοκλήρωση µεταξύ τουλάχιστον δύο χωρών µπορεί να εντάσσεται σε ένα από τους ακόλουθους τύπους: (i) Προτιµησιακή ασµολογική Συµφωνία: οι δασµοί επί του εµπορίου µεταξύ των χωρών αυτών είναι χαµηλότεροι σε σχέση προς τους δασµούς που επιβάλλονται στο εµπόριο µε τρίτες χώρες. 17

18 (ii) Μερική Τελωνιακή Ένωση: οι συµµετέχουσες χώρες διατηρούν τους αρχικούς τους δασµούς στο µεταξύ τους εµπόριο και εισάγουν κοινό εξωτερικό δασµολόγιο στο εµπόριο µε τρίτες χώρες. (iii) Ζώνη Ελεύθερου Εµπορίου: Συµφωνία µεταξύ χωρών για την εξάλειψη όλων των δασµολογικών και µη περιορισµών στο αµοιβαίο τους εµπόριο. Η κάθε χώρα της ζώνης διατηρεί το δικό της δασµολόγιο και εµπορικές ρυθµίσεις προς τρίτες χώρες. (iv) Τελωνιακή Ένωση: Μια Ζώνη Ελεύθερου Εµπορίου, µε κοινό δασµολόγιο και εµπορικούς περιορισµούς έναντι τρίτων χωρών. (v) Κοινή Αγορά: Τελωνιακή Έωση µε ελεύθερη κινητικότητα παραγωγικών συντελεστών, και µε κοινή πολιτική (κανονισµοί, περιορισµοί) έναντι της κινητικότητας παραγωγικών συντελεστών τρίτων χωρών. (vi) Οικονοµική Ένωση: Κοινή Αγορά µε εναρµονισµένη οικονοµική πολιτική, π.χ., δηµοσιονοµική, νοµισµατική, βιοµηχανική, περιφερειακή κ.α., πολιτική. (vii) Πολιτική Ένωση: Οικονοµική Ένωση µε βασικές πτυχές πολιτικής ολοκλήρωσης σε θέµατα εξωτερικής πολιτικής, κοινού αµυντικού δόγµατος, κλπ. 18

19 5. Κριτήρια Αξιολόγηση Οικονοµικής Ολοκλήρωσης: Η διαδικασία οικονοµικής ολοκλήρωσης ενέχει δύο αντίρροπες δυνάµεις που αποτελούν και βασικούς πυλώνες αξιολόγησης της: (i) αυξάνει τον ανταγωνισµό και τον όγκο εµπορίου ανάµεσα στις συµβαλλόµενες χώρες. Μια τάση ελευθεροποίησης του εσωτερικού της εµπορίου. Τάση δηµιουργίας εµπορίου (trade creation) Βελτίωση συλλογικής (εθνικής) ευηµερίας µιας χώρας. (ii) Τείνει να προσφέρει σχετικά µεγαλύτερη προστασία έναντι του ανταγωνισµού και του εµπορίου από τρίτες (µη-συµβαλλόµενες) χώρες. Τάση αποτροπής εµπορίου (trade diversion) υνατότητα βελτίωσης ή πιθανότητα χειροτέρευσης συλλογικής (εθνικής) ευηµερίας µιας χώρας. 19

20 . ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ ΤΗΣ Ε.Ε. 1. Η Ε.Ε. σήµερα είναι πληθυσµιακά πολυπληθέστερη των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας; Το συνολικό ΑΕΠ είναι 20 % µεγαλύτερο από αυτό των ΗΠΑ και 1 ½ φορές µεγαλύτερο από το αντίστοιχο της Ιαπωνίας (χωρίς προσαρµογές για την αντιστοιχία των αγοραστικών δυνάµεων). 2. Στην παρούσα φάση η Ε.Ε. είναι µια πλήρως ανεπτυγµένη Οικονοµική Ένωση µε όλα τα βασικά χαρακτηριστικά µιας ενιαίας αγοράς αγαθών, υπηρεσιών και παραγωγικών συντελεστών, και σε σηµαντικό βαθµό εναρµονισµένη οικονοµική πολιτική. 3. Το Άρθρο 3 της Συνθήκης της Ε.Ε. ορίζει τους βασικούς πυλώνες εναρµόνισης της οικονοµικής πολιτικής: (i)αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ), (ii) πολιτικές λειτουργίας της Κοινής Αγοράς, (iii) Πολιτική Ανταγωνισµού, (iv) Κοινή Εµπορική Πολιτική, (v) Περιφερειακή Πολιτική. 4. Οι πολιτικές (i)-(iv) κυρίως αποσκοπούν στην διανεµητική αποτελεσµατικότητα (allocative efficiency), ενώ η πολιτική (v) αποσκοπεί κυρίως στην αναδιανεµητική αποτελεσµατικότητα (redistributive efficiency) της λειτουργίας της Ε.Ε. 5. Σταδιακά η εναρµόνιση της οικονοµικής πολιτικής έχει επεκταθεί (επεκτείνεται) σε πεδία όπως: πολιτική µεταφορών, ενέργειας, προστασίας περιβάλλοντος; έρευνα και τεχνολογία, δηµόσια υγεία και παιδείας, καταναλωτικής προστασίας. 6. Υπάρχει πλήρης εναρµόνιση νοµισµατικής και µακροοικονοµικής πολιτικής, µε ενιαίο νόµισµα ( ), ανάµεσα σε µερίδα των χωρών που την απαρτίζουν. 7. Ο σχεδιασµός των οικονοµικών πολιτικών της Ε.Ε. γίνεται βάσει κριτηρίων οικονοµικής αποτελεσµατικότητας (economic efficiency) και διανεµητικής ισονοµίας (distributional equity). Από καθαρά οικονοµικής πλευράς, ο διαχωρισµός αυτός πιθανόν να απαιτεί ανταλλαγή (trade-off) µεταξύ των δύο κριτηρίων. Πολιτικά όµως η διαδικασία οικονοµικής ολοκλήρωσης είναι απευκταία εάν δεν είναι ουσιαστικά και φαινοµενικά δίκαιη. 20