ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥΣ Ε ΤΟΝ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΧΩΡΟ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ Σχολή ΣΔΟ Τμήμα Λογιστικής Πτυχιακή Εργασία ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥΣ Ε ΤΟΝ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΧΩΡΟ Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Χατζηφωτίου Σεβαστή Σπουδάστρια: Καζάκου Χάϊδω ΚΑΒΑΛΑ 2009

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Πρόλογος...3 Μέρος πρώτο 2. Ορισμός άτομα με ειδικές ανάγκες Αναπηρία Ανάπηρος Αναπηρία το ζήτημα είναι κοινωνικό και πολιτικό Αναπηρία ή ανικανότητα Διακήρυξη των δικαιωμάτων των ανάπηρων ατόμων Διακήρυξη βϋνβεκθ για τα ανάπηρα άτομα Ιστορική ανασκόπηση Μέρος Δεύτερο 6. Υπηρεσίες αποκατάστασης η ανάγκη για εργασία Η αποκατάσταση στην Ελλάδα Τι χρειαζόμαστε Επαγγελματική εκπαίδευση και αποκατάσταση Το δικαίωμα για εργασία εργασιακή ενσωμάτωση ΑΜΕΑ Η επαγγελματική ζωή των μειονεκτούντων ατόμων Δημιουργία θέσεων εργασίας Προστατευόμενη απασχόληση Επαγγελματική Κατάρτιση Εργοδότες και οργανώσεις εργαζομένων Κοινωνική ασφάλιση Προσανατολισμός αξιολόγηση και εξεύρεση εργασίας Παράρτημα Βιβλιογραφία

3 1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η συγκεκριμένη πτυχιακή εργασία, αφορά τα άτομα με ειδικές ανάγκες και τη σχέση τους με τον επαγγελματικό χώρο, τόσο στον ιδιωτικό, όσο και στο δημόσιο τομέα. Όπως όλοι οι άνθρωποι, έτσι και τα άτομα με ειδικές ανάγκες έχουν δικαίωμα στην εκπαίδευση και στην επαγγελματική τους κατάρτιση, με σκοπό την τοποθέτηση τους στην αγορά εργασίας και στο χώρο εργασίας. Η εργασία αυτή, αποτελείται από δύο μέρη, στο πρώτο μέρος παρουσιάζετε το θεωρητικό πλαίσιο γύρω από την νοητική και κινητική καθυστέρηση των ατόμων. Ενώ στο δεύτερο μέρος μελετάτε η επαγγελματική κατάρτιση και η δυνατότητα ένταξης των ατόμων με ειδικές ανάγκες, στην παραγωγική διαδικασία και η αποδοχή τους από το κοινωνικό σύνολο. 3

4 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ 2. ΟΡΙΣΜΟΣ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ Ορίζονται τα άτομα που έχουν μόνιμες ή προσωρινές βλάβες, ανικανότητες, αδυναμίες, αναπηρίες ή συνδυασμό των παραπάνω, που προέρχονται από φυσική, ψυχική ή νοητική ανεπάρκεια. 2.1 ΑΝΑΠΗΡΙΑ: Θεωρείται η έλλειψη αρτιότητας των οργάνων του σώματος, ακρωτηριασμός, σωματική βλάβη, συμπεριλαμβανομένων των βλαβών των αισθήσεων, ή σε διανοητικές ή ψυχικές βλάβες οι οποίες περιορίζουν ή αποκλείουν την εκτέλεση δραστηριότητας η οποία θεωρείται κανονική για έναν άνθρωπο. Επειδή η νοητική υστέρηση είναι και πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν μια ξεχωριστή υποκατηγορία στην γενική έννοια των ΑμεΑ, παραθέτω, επίσης, τον δικό της ορισμό. Σύμφωνα με την Αμερικανική Εταιρία για την Νοητική Ανεπάρκεια, ο ορισμός που σήμερα είναι αποδεκτός είναι ο εξής: "Η διανοητική υστέρηση αναφέρεται σε γενική διανοητική λειτουργία σημαντικά κατώτερη από το φυσιολογικό που εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της αναπτυξιακής περιόδου και συνοδεύεται από ανεπάρκειες στην ικανότητα προσαρμογής 2.2 ΑΝΑΠΗΡΟΣ: Ανίκανος για εργασία λόγω αναπηρίας. Έτσι εξακολουθούν να αποδίδουν τα σύγχρονα λεξικά τους όρους «αναπηρία» και «ανάπηρος», που τελευταία ξαναγίνονται επίκαιροι, εξαιτίας της αναγκαστικής «επανακάμψεις» της Ευρωπαϊκής 'Ένωσης - και κατ' επέκταση και της χώρας μας. Πρόκειται για τα λεγόμενα «Άτομα με ειδικές ανάγκες», ή, όπως εμείς προτείνουμε να αποκαλούνται, υιοθετώντας και αναπλάθοντας το σύγχρονο μοντέλο ταξινόμησης, που καθορίσθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, «Πολίτες με κινητικές και άλλες ανικανότητες ή/και ψυχονοητικές διαταραχές». Με την αυτόνομη διακίνηση και διαβίωσή τους τα άτομα με ειδικές ανάγκες περιθωριοποιούνται. Χρησιμοποιούν και αναπτύσσουν τα ταλέντα τους συμμετέχοντας ισότιμα σε όλες τις δραστηριότητες της ζωής, μειώνοντας την εξάρτησή τους από κάποιο άλλο άτομο, που στη συνέχεια από δεσμευμένο γίνεται πια παραγωγικό. (http// 4

5 3. ΑΝΑΠΗΡΙΑ: ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΕΙΝΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ 3.1 ΑΝΑΠΗΡΙΑ Ή ΑΝΙΚΑΝΟΤΗΤΑ; Η διεθνής ταξινόμηση Δυσλειτουργιών, Ανικανοτήτων και Αναπηριών συντάχθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και πρωτοδημοσιεύθηκε το Ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη νοσολογικών μοντέλων είναι εξαιρετικά σημαντική και απαραίτητη λειτουργία, τόσο της ιατρικής κοινότητας, όσο και της κεντρικής πολιτικής εξουσίας. Έτσι διευκολύνεται γενικότερα η διάρθρωση των υπηρεσιών υγείας, η κατανομή πόρων, ο σχεδιασμός της έρευνας και ο προγραμματισμός της παρέμβασης. Η ανάπτυξη του συγκεκριμένου μοντέλου ταξινόμησης από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και η παγκόσμια αποδοχή του, με επιμέρους μικρές διαφοροποιήσεις, είναι αναμφίβολα η μεγαλύτερη μεμονωμένη πρόοδος στον τομέα της αποκατάστασης και ισοδύναμη, κατά την άποψή μου, με την αναγνώριση του ρόλου κοινωνιολογικών παραμέτρων στη λαϊκή υγεία, η οποία αναπόφευκτα οδήγησε στον επαναπροσδιορισμό του όρου «Υγεία», ως την «κατάσταση της πλήρους φυσικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας» σε αρμονική ισορροπία - ατομικά και συλλογικά - με το περιβάλλον. Αυτή η διεθνής ταξινόμηση, υπό το φως νέων δεδομένων της τελευταίας δεκαετίας - τα οποία αποδεικνύουν τον καταλυτικό ρόλο της προσωπικής, κοινωνικής και επαγγελματικής υπόστασης του πάσχοντος στη δομή, το περιεχόμενο και τη διαδικασία της αποκατάστασης - αναθεωρήθηκε τον Ιούλιο του 1999 και εξεδόθη, ως τελικό σχέδιο, τον Δεκέμβριο του Έτσι ο όρος «ανικανότητα» έγινε «δραστηριότητα» και η «αναπηρία» μετετράπη σε «συμμετοχή». Ίσως αυτοί οι όροι να ακούγονται στον αναγνώστη ως ταυτόσημα θεωρητικά εφευρήματα. Φαίνεται σαν να παίζουμε με τις λέξεις, αφού τελικά εμφανίζονται να εκφράζουν το ίδιο πράγμα, δηλαδή την αναπηρία. Δεν είναι όμως έτσι. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το 13-14% του πληθυσμού των οικονομικά προηγμένων χωρών της δύσης εμφανίζει κάποιον βαθμό ανικανότητας. Η ανικανότητα είναι μια σωματική ή/και ψυχική κατάσταση, η αναπηρία όμως είναι κοινωνική νόσος. Η Αναπηρία προσβάλλει την ποιότητα ζωής, δηλαδή, την υποκειμενική αίσθηση πληρότητας και ασφάλειας, την ικανοποίηση και την απόλαυση που δημιουργεί στον άνθρωπο η συμμετοχή σε όλες τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής. Στη χώρα μας, τα στατιστικά στοιχεία που αφορούν άτομα με κάποιας μορφής ανικανότητα είναι ελλιπή και αποσπασματικά. Δυστυχώς με την τελευταία απογραφή, χάθηκε η μοναδική ευκαιρία καταγραφής τους. Συνεπώς, κατ' αναλογία προς τις διεθνείς στατιστικές, το ποσοστό αυτό εντοπίζεται στο 13-14%. Το 10% του ελληνικού πληθυσμού, χρήζει υπηρεσιών αποκατάστασης. 5

6 Σύμφωνα με την Έκθεση του ΟΗΕ, το 50% του παγκόσμιου πλούτου, βρίσκεται στα χέρια του 2% του πληθυσμού της γης. Σύμφωνα με τα στατιστικά δεδομένα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το 80% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της Ευρώπης παράγει πλούτο, τον οποίο προσπορίζεται το 20%. Την ίδια στιγμή, το 20% του συνολικού πληθυσμού των ευρωπαϊκών χωρών ζει σε οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες φτώχειας, ενώ, η ανεργία αγγίζει το 10%. Μία στις τέσσερις οικογένειες της χώρας μας φιλοξενεί «άτομα με ειδικές ανάγκες». Τα στοιχεία αυτά καταδεικνύουν μία ανισότιμη και ανισόρροπη οικονομική ανάπτυξη, σε επίπεδο έθνους-κράτους και νέων οικονομικών και πολιτικών ολοκληρώσεων, που έχει ως αποτέλεσμα τη βίαιη εξάρθρωση του κοινωνικού ιστού με την περιθωριοποίηση μεγάλων κοινωνικών ομάδων. Αυτή η δημιουργία θεσμικών κοινωνικών, οικονομικών, και πολιτισμικών αναχωμάτων συνεπάγεται περιορισμό στην κοινωνική κινητικότητα και στην απρόσκοπτη και ισότιμη ένταξη όλων των ομάδων σε προηγμένες κοινωνικές συνθήκες. Οι πλέον θιγόμενες κοινωνικές ομάδες, είναι οι πλέον ευαίσθητες και ευάλωτες, αυτές των «ατόμων με ειδικές ανάγκες», των γυναικών, των παιδιών, των ηλικιωμένων και των οικονομικών μεταναστών. Και τούτο γιατί, δεν αντιμετωπίζουν μόνον την στέρηση εισοδημάτων, εξαιτίας της μη απασχόλησης, δηλαδή φτώχεια, αλλά και την στέρηση στην εκπαίδευση, στη στέγαση, στις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας, δηλαδή κοινωνικό αποκλεισμό, και για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «την έλλειψη δυνατότητας άσκησης των κοινωνικών δικαιωμάτων του ατόμου χωρίς βοήθεια, την κακή εικόνα των ατόμων αυτών για τον εαυτό τους και για την ικανότητά τους να αντεπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους, τον κίνδυνο μονιμοποίησης των αναγκών ενίσχυσης και το στιγματισμό των ατόμων και των συνοικιών των αστικών περιοχών όπου κατοικούν». Από τα ίδια αυτά στατιστικά στοιχεία και από τις επισημάνσεις που τα συνοδεύουν, εξάγεται αβίαστα ότι, ναι μεν η «ανικανότητα», όπως και η νόσος, είναι διαταξική, όμως οι συνέπειες και οι επιπτώσεις της «αναπηρίας» έχουν βαθιά κοινωνικό και οικονομικό, άρα ταξικό χαρακτήρα. (http// 6

7 4. ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΑΝΑΠΗΡΩΝ ΑΤΟΜΩΝ Έχοντας υπόψη, την εγγύηση των Κρατών - μελών των Ηνωμένων Εθνών, από τον καταστατικό χάρτη, να αναλάβει από κοινού και χωριστά, δραστηριότητα σε συνεργασία με τον Οργανισμό για να προάγει υψηλότερο βιοτικό επίπεδο ζωής, πλήρη απασχόληση και συνθήκες οικονομικής και κοινωνικής προόδου και ανάπτυξης. Επιβεβαιώνοντας την πίστη στα ανθρώπινα δικαιώματα και στις βασικές ελευθερίες, στις αρχές της ειρήνης, της αξιοπρέπειας, της αξίας του ανθρώπου και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Κηρύσσοντας την αναγκαιότητα για προστασία των δικαιωμάτων και την επιβεβαίωση για την ευημερία και την αποκατάσταση των σωματικά και πνευματικά μειονεκτούντων, έχοντας υπόψη την αναγκαιότητα για συμπαράσταση των πνευματικά καθυστερημένων ατόμων, για να αναπτύξουν τις ικανότητές τους σε διάφορους τομείς δραστηριοτήτων και για προώθηση της ενσωμάτωσής τους στην κανονική ζωή, όσο τούτο είναι δυνατόν, γνωρίζοντας ότι μερικές χώρες στο τωρινό στάδιο ανάπτυξής τους μπορούν να προσφέρουν περιορισμένες προσπάθειες γι' αυτό το σκοπό, προκηρύσσει αυτή τη Διακήρυξη για τα Δικαιώματα των Αναπήρων Ατόμων και καλεί για εθνική και διεθνή δραστηριότητα, με σκοπό ότι θα χρησιμοποιηθεί σαν κοινή βάση και πλαίσιο αναφορά για την προστασία αυτών των δικαιωμάτων. Η Διακήρυξη για τα Δικαιώματα των Αναπήρων Ατόμων αναφέρει Ο όρος «ανάπηρο άτομο» σημαίνει κάθε άτομο ανίκανο να επιβεβαιώσει από μόνο του, ολικά ή μερικά, τις αναγκαιότητες για μια κανονική ατομική και κοινωνική ζωή, εξαιτίας μειωμένων σωματικών ή πνευματικών δυνατοτήτων που έχει εκ γενετής ή όχι. Τα ανάπηρα άτομα θα απολαμβάνουν όλα τα δικαιώματα που προβάλλονται σ' αυτή τη Διακήρυξη. Αυτά τα δικαιώματα θα αποδοθούν σ' όλα τα ανάπηρα άτομα, χωρίς οποιαδήποτε εξαίρεση και χωρίς θρησκείας, πολιτικών ή άλλων γνωμών, εθνικής ή κοινωνικής καταγωγής, οικονομικής κατάστασης, γέννησης ή όποιας άλλης κατάστασης που αφορά το ίδιο το ανάπηρο άτομο ή την οικογένειά του. Τα άτομα με ειδικές ανάγκες έχουν το κληρονομικό δικαίωμα σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας τους, οποιαδήποτε κι αν είναι η προέλευση, η φύση και η σοβαρότητα των μειονεκτημάτων και ανικανοτήτων τους, έχουν τα ίδια θεμελιώδη δικαιώματα με τους συμπολίτες της ίδιας ηλικίας, που συνεπάγεται πρώτα και κύρια το δικαίωμα να απολαμβάνει μια καθώς πρέπει ζωή, όσο το δυνατό κανονική και πλήρη. Επίσης έχουν τα ίδια πολιτικά δικαιώματα όπως οι άλλοι άνθρωποι η παράγραφος 7 της Διακήρυξης των δικαιωμάτων των πνευματικά καθυστερημένων ατόμων που αφορά σε κάθε πιθανό περιορισμό ή καταστολή των δικαιωμάτων των ατόμων αυτών, εφαρμόζεται και για τα πνευματικά ανάπηρα άτομα. 7

8 Τα ανάπηρα άτομα δικαιούνται να απολαμβάνουν τα μέτρα που σχεδιάστηκαν για να τα καταστήσουν ικανά να γίνουν όσο το δυνατόν αυτοδύναμα. Τα άτομα αυτής της κοινωνικής ομάδας έχουν το δικαίωμα για ιατρική, ψυχολογική και λειτουργική μεταχείριση, συμπεριλαμβανομένων προσθετικών και υποβοηθητικών συσκευών, για ιατρική και κοινωνική αποκατάσταση, για εκπαίδευση, για επαγγελματική κατάρτιση και αποκατάσταση για βοήθεια, για συμβουλευτική, για υπηρεσίες τοποθέτησης σε εργασία και για άλλες υπηρεσίες, που θα καταστήσουν ικανά να αναπτύξουν τις ικανότητες και δεξιότητές τους στο ανώτατο όριο και θα επισπεύσουν τη διαδικασία της κοινωνικής ενσωμάτωσης ή επανενσωμάτωσής τους. Καθώς και το δικαίωμα για οικονομική και κοινωνική ασφάλιση και για ένα καθώς πρέπει επίπεδο ζωής, σύμφωνα με τις ικανότητές τους, να εξασφαλίσουν και να διατηρήσουν την εργασία ή να ενασχοληθούν με ένα επάγγελμα που να ανταμείβεται, χρήσιμο και παραγωγικό, και να συμμετέχουν σε εμπορικές ενώσεις. Τα ανάπηρα άτομα έχουν το δικαίωμα οι ειδικές ανάγκες τους να λαμβάνονται υπόψη σ' όλα τα επίπεδα του οικονομικού και κοινωνικού προγραμματισμού. Τα άτομα με νοητική και κινητική αναπηρία έχουν το δικαίωμα να ζουν με τις οικογένειές τους ή τους θετούς γονείς και να λαμβάνουν μέρος σ' όλες τις κοινωνικές, δημιουργικές ή ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Κανένα ανάπηρο άτομο δε θα υπόκειται, όσο αφορά την κατοικία του, σε διαφορετική μεταχείριση άλλη από εκείνη που απαιτείται από την κατάστασή του ή από τη βελτίωση αυτής. Εάν η παραμονή ενός αναπήρου ατόμου σε ένα ειδικό ίδρυμα είναι απαραίτητη, το περιβάλλον και οι συνθήκες ζωής σ' αυτό θα είναι όσο το δυνατό πλησιέστερες με εκείνες της κανονικής ζωής ενός συνομηλίκου του. Επιπλέον θα προστατεύονται από κάθε εκμετάλλευση, κάθε κανονισμό και κάθε μεταχείριση διακριτικής, υβριστικής ή υποβαθμισμένης φύσης. Τα άτομα με ειδικές ικανότητες θα μπορούν να δεχτούν νόμιμη βοήθεια, όταν τέτοιας βοήθεια αποδειχθεί απαραίτητη για την προστασία των ατόμων τους και της περιουσίας τους. Εάν δικαστικές διαδικασίες έχουν θεσπισθεί εναντίον τους, η νομική διαδικασία που ακολουθείται θα λάβει πλήρως υπόψη τη σωματική και την πνευματική κατάστασή τους. Για κάθε θέμα που αφορά στα δικαιώματα των αναπήρων ατόμων είναι χρήσιμο να ζητείται η συμβουλή των οργανισμών των αναπήρων ατόμων. Τέλος κρίνεται απαραίτητο οι οικογένειές τους και οι κοινότητες να πληροφορηθούν πλήρως με όλα τα κατάλληλα μέσα για τα δικαιώματα που περιέχονται σε αυτή τη Διακήρυξη. (http// 8

9 4.1. Η ΔΙΑΚΥΡΗΞΗ SUNBERG ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΑΠΗΡΑ ΑΤΟΜΑ Η Διακήρυξη SUNBERG, όπως ονομάστηκε, στη μνήμη του NILS - IVAR SUNDBERG, αποτελεί το τελικό κείμενο Διεθνούς Διάσκεψης που οργάνωσε η Ισπανική Κυβέρνηση και η Ουνέσκο το 1981 και στην οποία συμμετείχαν 103 χώρες και 6 Διεθνείς Οργανώσεις. Η Διεθνής Διάσκεψη, πάνω στη δράση και τις στρατηγικές για την εκπαίδευση, την πρόληψη και την ένταξη, οργανώθηκε από την Ισπανική Κυβέρνηση σε συνεργασία με την ΟΥΝΕΣΚΟ στη Μαλάγα της Ισπανίας στις 2 με 7 Νοεμβρίου Έχοντας υπόψη την παγκόσμια Διακήρυξη για τα ανθρώπινα δικαιώματα όπως και άλλες σχετικές αποφάσεις των Ηνωμένων Εθνών και συγκεκριμένα τη Διακήρυξη των δικαιωμάτων των αναπήρων ατόμων και τη Διακήρυξη των δικαιωμάτων των πνευματικά καθυστερημένων, υπογραμμίζει την επείγουσα αναγκαιότητα να υλοποιηθούν οι αποφάσεις και οι εισηγήσεις της καθώς και οι αρχές που διέπουν το πρόγραμμα δράσης της Συμβουλευτικής Επιτροπής του ΟΗΕ για το Διεθνές Έτος Αναπήρων. Βαθύτατα απασχολημένη από το γεγονός ότι 10% του παγκόσμιου πληθυσμού παρουσιάζει τη μια ή την άλλη μορφή αναπηρίας και ότι οι διεθνείς προοπτικές σ' αυτόν τον τομέα τείνουν να χειροτερεύουν, επανατονίζει την αναγκαιότητα να γίνει κάτι, ώστε οι διατάξεις και οι αρχές να γίνουν σεβαστές. Υπογραμμίζει ότι η πρόληψη είναι μια μορφή δράσης ιδιαίτερης σπουδαιότητας και ότι θα πρέπει να υλοποιηθούν οι στρατηγικές που είναι βασισμένες πάνω στις σύγχρονες αντιλήψεις, ώστε να αποφευχθούν οι αναπηρίες παρέχοντας συγκεκριμένα σε κάθε οικογένεια και σε κάθε άτομο την ευκαιρία να επωφελείται από τις αναγκαίες υπηρεσίες. Επιμένει στο ότι θα πρέπει να εξασφαλιστούν στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό η επαναπροσαρμογή και η ένταξη των αναπήρων ατόμων. Θα πρέπει όλα τα ανάπηρα άτομα να επωφελούνται υπηρεσιών των επανεκπαίδευσης και άλλων μορφών υποστήριξης και συμπαράστασης που είναι αναγκαίες για τη μείωση τωναποτελεσμάτων της αναπηρίας, έτσι που η ένταξη τους στην κοινωνία να είναι όσο το δυνατό πιο ολοκληρωμένη και ο ρόλος τους εποικοδομητικός. Έχοντας συνείδηση της πρωταρχικής σπουδαιότητας της εκπαίδευσης, της επιστήμης και της κουλτούρας και πληροφόρησης στην ύπαρξη του καθενός και ανησυχώντας για την υλοποίηση των διατάξεων και Αρχών που ακολουθούν για να συμβάλει στην εξασφάλιση της πλήρους ανάπτυξης όλων των αναπήρων ατόμων και την πλήρη συμμετοχή τους στην κοινωνική ζωή, τονίζει ότι οι Κρατικές Αρχές, οι ειδικές οργανώσεις και η κοινωνία στο σύνολό της θα πρέπει να λάβουν υπόψη στον καταρτισμό κάθε βραχυπρόθεσμης ή μακροπρόθεσμης δράσης για τα ανάπηρα άτομα τις βασικές αρχές της: ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ, ΕΝΤΑΞΗΣ, ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ. 9

10 Σύμφωνα με τις αρχές αυτές: α) Θα πρέπει να εξασφαλιστεί η πλήρης συμμετοχή των αναπήρων ατόμων και των οργανώσεων τους σ' όλες τις αποφάσεις και τις δράσεις που τα αφορούν. β) Τα ανάπηρα άτομα θα πρέπει να επωφελούνται από όλες τις Υπηρεσίες και να συμμετέχουν στις δραστηριότητες της κοινότητας. Επίσης οι στρατηγικές και οι δραστηριότητες που προορίζονται για το σύνολο θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα ανάπηρα άτομα. γ) Η κοινότητα θα πρέπει να παρέχει στα ανάπηρα άτομα υπηρεσίες προσαρμοσμένες στις ανάγκες του καθενός από αυτά. δ) Ο συντονισμός των διαφόρων επαγγελματικών οργανώσεων και των δραστηριοτήτων των ειδικών που ασχολούνται με τα ανάπηρα άτομα θα ευνοήσει την ολοκληρωμένη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους. Ζήτα με επιμονή από τις Κυβερνήσεις στις σχετικές Κυβερνητικές και μη Υπηρεσίες, την κοινή γνώμη, τα ανάπηρα άτομα και τις οικογένειες τους και από όλα τα άτομα που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σχετίζονται στην καθημερινή τους ζωή με τους δασκάλους, τους ερευνητές, τους υπεύθυνους επιχειρήσεων και τους πολιτικούς, να διαδώσουν και να υλοποιήσουν τις Αρχές της Διακήρυξης η οποία αποφασίζεται ομόφωνα: Κάθε ανάπηρο άτομο πρέπει να μπορεί να εξασκεί το βασικό του δικαίωμα πρόσβασης στην εκπαίδευση, την επαγγελματική επιμόρφωση, την κουλτούρα και την πληροφόρηση. Οι Κυβερνήσεις και οι Εθνικές και Διεθνείς Οργανώσεις θα πρέπει να εξασφαλίζουν μια συμμετοχή όσο το δυνατό πιο ολοκληρωμένη των αναπήρων ατόμων. Θα πρέπει να παρέχεται μια οικονομική και πρακτική βοήθεια στις δράσεις που προορίζονται να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των αναπήρων ατόμων στους τομείς της εκπαίδευσης και της υγείας όπως και στην ίδρυση και λειτουργία Συνδέσμων που αποτελούνται από τα ίδια τα ανάπηρα άτομα είτε στις οικογένειές τους. Αυτές οι οργανώσεις θα πρέπει να συμμετέχουν στον προγραμματισμό και στις αποφάσεις στον τομέα που ενδιαφέρει τα ανάπηρα άτομα. Τα ανάπηρα άτομα θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν στον ανώτατο δυνατό βαθμό το δημιουργικό, καλλιτεχνικό και πνευματικό τους δυναμικό τόσο για το δικό τους καλό όσο και για τον εμπλουτισμό της κοινότητας. Τα εκπαιδευτικά, πολιτιστικά προγράμματα και τα προγράμματα επικοινωνίας στα οποία τα ανάπηρα άτομα καλούνται να συμμετέχουν θα πρέπει να σχεδιάζονται και να πραγματοποιούνται μέσα σε μια γενική προοπτική συνεχούς εκπαίδευσης. Μέσα από αυτό το πρίσμα θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στα εκπαιδευτικά χαρακτηριστικά της επαναπροσαρμογής και της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Για να μπορέσουν να θέσουν το μάξιμουμ των ικανοτήτων τους στην υπηρεσία της κοινωνίας όλα τα άτομα που έχουν κάποια αναπηρία και ιδιαίτερα εκείνα που έχουν δυσκολίες επικοινωνίας πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους πληροφοριακά, εκπαιδευτικά και 10

11 πολιτιστικά προγράμματα προσαρμοσμένα στις ιδιαίτερες τους ανάγκες. Τα προγράμματα στους τομείς της εκπαίδευσης, της επαγγελματικής κατάρτισης, της κουλτούρας και της πληροφόρησης πρέπει να στοχεύουν στην ένταξη των αναπήρων ατόμων στο κανονικό περιβάλλον ζωής και εργασίας. Αυτή η ένταξη πρέπει να αρχίζει όσο πιο νωρίτερα γίνεται στη ζωή του ατόμου. Για να προετοιμαστεί η ένταξη αυτή θα πρέπει τα ανάπηρα άτομα, ανεξάρτητα από την προσωπική τους κατάσταση να τύχουν της σχετικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Με στόχο τη μείωση της συχνότητας των αναπηριών και των αρνητικών τους επιπτώσεων οι Κυβερνήσεις έχουν την ευθύνη σε συνεργασία με τις κυβερνητικές οργανώσεις, να εξασφαλίσουν μια πρώιμη ανίχνευση και μια ανάλογη θεραπεία. Θα πρέπει από τη βρεφονηπιακή ηλικία να υπάρχουν εκπαιδευτικά προγράμματα στα οποία η πληροφόρηση και η καθοδήγηση των γονιών να αποτελεί ένα σημαντικό μέρος. Η συμμετοχή της οικογένειας στην εκπαίδευση, την κατάρτιση, την επαναπροσαρμογή και την ανάπτυξη όλων των αναπήρων ατόμων πρέπει να ενισχυθεί. Θα πρέπει να παρέχεται στις οικογένειες η ειδική υποστήριξη, ώστε να βοηθούνται να αντεπεξέλθουν στις ευθύνες τους σ' αυτό τον τομέα. Οι εκπαιδευτικοί και άλλοι επαγγελματίες που είναι υπεύθυνοι των εκπαιδευτικών προγραμμάτων θα πρέπει επίσης να είναι ειδικευμένοι για να αντιμετωπίζουν τις καταστάσεις και τις ειδικές ανάγκες των αναπήρων ατόμων. Η εκπαίδευσή τους θα πρέπει συνακόλουθα να λαμβάνει υπόψη αυτή την αναγκαιότητα και οι γνώσεις τους να ανανεώνονται περιοδικά. Δεδομένης της επίδρασης των μέσων μαζικής επικοινωνίας πάνω στις στάσεις του κοινού και σκοπεύοντας να ανυψώσουμε το επίπεδο συνειδητοποίησης και αλληλεγγύης, το περιεχόμενο της πληροφόρησης και της εκπαίδευσης του προσωπικού των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας θα πρέπει να περιέχει στοιχεία σχετικά με τις ανάγκες των αναπήρων αφού συμβουλευτεί τις οργανώσεις τους. Θα πρέπει να παρέχονται στα ανάπηρα άτομα οι εγκαταστάσεις και ο εξοπλισμός που είναι αναγκαία για την εκπαίδευση και την κατάρτισή τους. Όλα τα προγράμματα πολεοδομίας και περιβάλλοντος θα πρέπει να σχεδιάζονται με τρόπο ώστε να διευκολύνουν την ένταξη και τη συμμετοχή των αναπήρων ατόμων σ' όλες τις δραστηριότητες της κοινότητας και ειδικά στους τομείς της εκπαίδευσης και της κουλτούρας. Πρέπει να ενισχυθεί η έρευνα που αφορά στην ανάπτυξη των γνώσεων και της εφαρμογής τους με σκοπό να πραγματοποιηθούν οι στόχοι της παρούσας Διακήρυξης και ιδιαίτερα να προσαρμοστεί η σύγχρονη τεχνολογία στις ανάγκες των αναπήρων ατόμων. 11

12 Οι Κυβερνήσεις, οι επιχειρήσεις, οι επαγγελματικές οργανώσεις και τα συνδικάτα έχουν την ευθύνη να ενεργήσουν δυναμικά, ώστε να δημιουργηθούν στον τομέα της απασχόλησης προγράμματα που να περιέχουν ειδικά σχέδια προσανατολισμού και εργοδότησης επαγγελματικής κατάρτισης και προώθησης με στόχο να αυξηθούν οι πιθανότητες εργοδότησης των αναπήρων ατόμων. Η υλοποίηση των Αρχών που περιέχονται στην παρούσα Διακήρυξη επιτάσσει μια αύξηση της διεθνούς συνεργασίας μεταξύ των Οργανώσεων, κυβερνητικών και μη, περιφερειακών και μη, περιλαμβανομένης και της τεχνικής βοήθειας με στόχο τη δημιουργία Τραπεζών Δεδομένων και Περιφερειακών Κέντρων Καταρτισμού Προσωπικού, καθώς και σχεδιασμού και διάδοσης προγραμμάτων. Ανακόπτεται στην υψηλή ευθύνη των κρατών να υλοποιήσουν την παρούσα διακήρυξη. Θα πρέπει γι αυτό το σκοπό να πάρουν όλα τα νομοθετικά, τεχνικά και φορολογικά μέτρα εξασφαλίζοντας το σχεδιασμό αυτών των μέτρων, τη συμμετοχή των αναπήρων ατόμων, των Οργανώσεών τους καθώς και των μη κυβερνητικών ειδικών Οργανώσεων (http// 5. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΑ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ, Η ΘΕΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΟΥΣ Κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα η Ελληνική Πολιτεία δεν έδειξε μέριμνα για τα άτομα με σωματική αναπηρία. Η ευαισθητοποίησή της σε αυτό το ζήτημα ξεκίνησε με το τέλος σχεδόν του πρώτου μισού του αιώνα. Οτιδήποτε πρωτοβουλίες αναπτύχθηκαν είχαν ως αφετηρία ιδιώτες και το αποτέλεσμά τους ήταν η ίδρυση ιδρυμάτων. Τα ιδρύματα αυτά παρείχαν στα άτομα με φυσική υστέρηση προστασία, εκπαίδευση και περίθαλψη, ενώ αργότερα και επαγγελματική κατά ρτιση. Με πρωτοβουλία του επίσημου Κράτους ιδρύθηκε το 1937 το πρώτο δημόσιο ειδικό σχολείο στην Ελλάδα γι <<ανώμαλους και καθυστερημένους παίδες>> με έδρα στην Αθήνα. Ο σχετικός νόμος παρείχε επίσης τη δυνατότητα ίδρυσης παρόμοιων αυτοτελών σχολείων, καθώς και ειδικών τάξεων προσαρτημένων σε κανονικά σχολεία, όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και στα υπόλοιπα διαμερίσματα της χώρας. Αξίζει όμως να σχολιαστεί ότι το Κράτος δεν έκανε χρήση αυτού του νόμου, μέχρι τις αρχές περίπου της δεκαετίας του 70. Πάντως ο νόμος και η όλη πολιτική φιλοσοφία που αποτέλεσε το υπόβαθρό του, βασίστηκε στην ιδεολογία του διαχωρισμού των 12

13 μαθητών σε <<κανονικούς>> και <<πνευματικός υπολειπόμενους>> ή <<ανώμαλους>>. Κατά τα μέσα της δεκαετίας του 50, σημειώθηκε κάποια μετεξέλιξη στο χώρο της δραστηριοποίησης υπέρ των ατόμων με σωματική αναπηρία. Γενικότερα, το πρόβλημα της αντιμετώπισης των σωματικά αναπήρων είχε περιέλθει σχεδόν στην αποκλειστική ευθύνη του ιδιωτικού τομέα. Το κράτος περιόρισε την παρέμβασή του στο επίπεδο ορισμένων νομοθετικών ρυθμίσεων, που κινήθηκαν στο πνεύμα των Διακηρύξεων του Ο.Η.Ε. για την ισοτιμία των ανθρώπων. Η βελτίωση αυτή σε νομοθετικό επίπεδο δε σήμαινε αυτόματα ότι υπήρξε ριζική αλλαγή των κοινωνικών στάσεων προς τα άτομα με σωματική αναπηρία. Η κοινωνική στάση παρέμενε ρατσιστική. Αντιθέτως, ο ελληνικός τύπος αγωνίστηκε από την πλευρά του για την άμβλυνση αυτής της κατάστασης. Η ευρύτερη κοινωνία φαίνεται να μην αποδεχόταν σε ικανοποιητικό βαθμό τα άτομα με νοητική υστέρηση. Επιπλέον, εκτός της προκατάληψης υπήρχε και άγνοια, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις οι οικογένειες των νοητικά καθυστερημένων ατόμων δε συνιστούσαν το καλύτερο δυνατόν περιβάλλον για τα άτομα αυτά. Παράλληλα, το επίσημο κράτος δεν έδινε ιδιαίτερη βαρύτητα στο θέμα της επαγγελματικής αποκατάστασης και της ομαλής κοινωνικής ένταξης των <<νοητικά υστερούντων>>. Το σημαντικό αυτής της περιόδου ήταν ότι με τη σύσταση ιδρυμάτων δημιουργήθηκαν και οι πρώτοι πυρήνες εξειδικευμένων επιστημόνων στο χώρο, τόσο για τη βοήθεια αυτών των ατόμων, όσο και για την προώθηση θεμάτων ψυχικής υγιεινής. Κατά τη μεταπολιτευτική περίοδο παρατηρήθηκε γενικά ακόμη μεγαλύτερη πρόοδος στο θέμα της αντιμετώπισης των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Για τα άτομα με σωματική αναπηρία επικράτησε η αντίληψη με το τρίπτυχο των στόχων: θεραπευτική αγωγή, ειδική εκπαίδευση, επαγγελματική αποκατάσταση. Ο ιδιωτικός τομέας αλλά και το Κράτος, αντιμετώπισαν πιο άμεσα από ότι στο παρελθόν, τα ζητήματα της ισότητας των ευκαιριών αυτών των ατόμων στην εκπαίδευση, της σχολικής και κοινωνικής τους ενσωμάτωσης. Πάντως από σχετικές εγκυκλίους του ΥΠΕΠΘ, φαίνεται ότι η ευρύτερη κοινωνία δεν είχε εντελώς θετική στάση απέναντι στα ανάπηρα άτομα και χρειαζόταν σοβαρή προσπάθεια και δραστηριοποίηση ενάντια στις προκαταλήψεις του κοινού. Για τα άτομα με νοητική υστέρηση ψηφίστηκαν νέοι νόμοι, οι οποίοι συγκριτικά με την προηγούμενη περίοδο κινούνταν προς θετικότερη κατεύθυνση, χωρίς όμως να μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι τους χαρακτήριζε πληρότητα. Άρχισε να γίνεται επίσημα παραδεκτό ότι τα άτομα με νοητική υστέρηση είχαν το δικό τους δυναμικό και αρκετά από αυτά θα μπορούσαν με κατάλληλη εκπαίδευση να ζήσουν ημιανεξάρτητα και να βρουν επαγγελματική απασχόληση. Στο τομέα της εκπαίδευσης των ατόμων με νοητική υστέρηση, σημαντικός σταθμός ήταν η ίδρυση στη δεκαετία του 80 των ειδικών τάξεων μέσα στις κοινές σχολικές μονάδες, ενώ μέχρι τότε υπήρχαν 13

14 ειδικά σχολεία, που λειτουργούσαν ξεκομμένα από το όλο εκπαιδευτικό σύστημα. Άρχισε δηλ. να απασχολεί ουσιαστικότερα το θέμα της ενσωμάτωσης. Στα πλαίσια αυτά πάρθηκαν μια σειρά θεσμικού χαρακτήρα πρωτοβουλίες, όπως ήταν η ίδρυση ειδικών σχολείων και σχολών λειτουργικής ή επαγγελματικής αποκατάστασης. Ο νόμος, που αφορούσε την ειδική αγωγή, ήταν ο Ν.1566/ Το καινούριο στοιχείο ήταν ότι οι ρυθμίσεις για την ειδική αγωγή ήταν ενσωματωμένες στο νόμο για τη πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Επρόκειτο όμως για μια επιφανειακή και όχι ουσιαστική αλλαγή. Επιβάλλεται όμως να αναγνωριστεί το γεγονός ότι από τα μέσα της δεκαετίας του 80 ( ), ξεκίνησε ο θεσμός των ειδικών τάξεων, που αποτέλεσε ένα ουσιαστικό βήμα από την αποκοπή και τον εξοβελισμό προς την ένταξη και ενσωμάτωση. Η ομάδα των κυριαρχούντων και η ομάδα των κυριαρχούμενων συνδέονται μέσα σε μια και μόνη διαδικασία που τους φυλακίζει. Στα πλαίσια της σχέσης των ομάδων φυσιολογικών και μη, αξίζει να αναφερθεί ένα πραγματικό αρνητικό παράδειγμα αυτής της σχέσης. Στη Γαλλία το 1987, το Κοινοβούλιο ψήφισε ένα νόμο που με ποινή προστίμου, προσδιόριζε ένα ποσοστό θέσεων που θα έπρεπε να προοριστούν για τα ανάπηρα πρόσωπα. Στη συνέχεια οι εργοδότες εξάσκησαν πίεση πάνω σε ορισμένους εν δράσει εργαζόμενους, ώστε να εγγραφούν ως ανάπηροι εργάτες, αλλά οι εργαζόμενοι αρνήθηκαν στο όνομα της ατομικής ελευθερίας. Οι εργοδότες θα μπορούσαν, εάν επιθυμούσαν, να προσλάβουν ανάπηρους εργαζόμενους, που είχαν εγγραφεί στη λίστα αναμονής εργασίας, αλλά προτιμούσαν τόσο συχνά να πληρώνουν το πρόστιμο, ώστε το ειδικό ταμείο έγινε γρήγορα πλούσιο. Ο Jean-Michel Lheuruex, ένας ερευνητής από τη Λιέγη, ερεύνησε τα ισχύοντα σε 12 χώρες της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, αναφορικά με το καθεστώς απασχόλησης ανάπηρων προσώπων και διαπίστωσε μεγάλες διαφορές από χώρα σε χώρα. Στην Αγγλία, ο αριθμός είναι μικρός. Ωστόσο τα ανάπηρα άτομα έχουν συνήθως εργασία λόγω της ύπαρξης ενός πολύ ειδικού τύπου επιχειρήσεων, των Reemploy Factories. Στις Κάτω Χώρες ο αριθμός τους είναι περίπου ο ίδιος με τα ανάπηρα άτομα που εργάζονται σε φυσιολογικό περιβάλλον, όπως στην Αγγλία, αλλά σε σχέση με τον πληθυσμό, το ποσοστό εργασίας είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερο. Στη Γαλλία υπάρχουν πολύ περισσότεροι ανάπηροι εργαζόμενοι σε φυσιολογικό περιβάλλον από ότι στην Αγγλία, αλλά πολύ λιγότεροι από ότι στην Ομοσπονδιακή Γερμανία. (http// 14

15 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ 6. ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ Με τον όρο υπηρεσίες αποκατάστασης εννοούμε το σύνολο των διαγνωστικών προσεγγίσεων και θεραπευτικών παρεμβάσεων της ομάδας αποκατάστασης προς τον πάσχοντα και την οικογένειά του. Οι υπηρεσίες αποκατάστασης ξεκινούν κατά τη διάρκεια της νοσοκομειακής του περίθαλψης και καταλήγουν στην εκτίμηση της εργασιακής του ικανότητας, στον επαγγελματικό προσανατολισμό του και στην επαγγελματική του αποκατάσταση, με απώτερο σκοπό την προσωπική, οικογενειακή και κοινωνική επανένταξή του και την διασφάλιση ποιότητας στη ζωή του. Η αποκατάσταση λοιπόν, πέραν από την κλινική διάστασή της, ενέχει μία εξίσου σημαντική κοινωνική διάσταση, στο μέτρο που, η εργασιακή -επαγγελματική αποκατάσταση του πάσχοντος διασφαλίζει τη συμμετοχή στις συλλογικές διαδικασίες παραγωγής των υλικών συνθηκών διαβίωσης, αναπαραγωγής και πολιτισμού. Δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς τη σημασία της εργασίας για ένα άτομο ψυχικά υγιείς πόσο μάλλον για ένα ψυχικά ασθενή. Για το δεύτερο η σχέση εργασία - υγεία είναι πολύ στενή. Του προσφέρει: εισόδημα άρα και αυτονομία, ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, επαφή με την πραγματικότητα, αναγνωρίσιμο κοινωνικό ρόλο και αίσθηση χειραφέτησης Βέβαια, υπάρχουν και δυσκολίες - προβλήματα με τα οποία έρχονται αντιμέτωποι οι χρήστες των υπηρεσιών ψυχικής υγιεινής. Το στίγμα και η προκατάληψη είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, σε συνδυασμό με μη ολοκληρωμένες και αποτελεσματικές υπηρεσίες αλλά και έλλειψη στήριξης. Επιπλέον, η ψυχιατρική αναπηρία, τα συμπτώματα της ασθένειας, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η έλλειψη επαγγελματικής εμπειρίας μπορούν να δυσκολέψουν εξίσου ένα ψυχικά ασθενή. Το σταθερό εργασιακό περιβάλλον κρίνεται ως απαραίτητη προϋπόθεση για την ομαλή ένταξη ενός ψυχικά ασθενή στο επαγγελματικό περιβάλλον. Συνήθως η προκατάληψη και κατ' επέκταση ο στιγματισμός είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο που θα πρέπει να υπερπηδήσει ο χρήστης των υπηρεσιών ψυχικής υγιεινής. Αρκεί, βέβαια, ο εργοδότης να δει τον άνθρωπό και τις δυνατότητες του πίσω από την 'ταμπέλα' της ψυχικής ασθένειας. Άλλωστε ο βασικός λόγος για τον οποίο ένας εργοδότης θα προσλάβει ένα άτομο με ψυχική ασθένεια είναι ο ίδιος που ισχύει για όλους : η παροχή υπηρεσιών. 15

16 Αν έρθει κανείς πιο κοντά σε εργαζόμενους που έχουν ψυχική ασθένεια θα διαπιστώσει ότι η εργασία παίζει ένα πρωταρχικό στηρικτικό ρόλο στη ζωή τους. Επενδύουν πολύ στην εργασία τους, με αποτέλεσμα να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί, συνεπείς, υπεύθυνοι και τυπικοί στις υποχρεώσεις τους. Μέσα από τη δουλεία τους νιώθουν χρήσιμοι και αυτό τους δίνει το κίνητρο να εργαστούν. Εμπόδιο στέκεται ο φόβος, η ανασφάλεια, η χαμηλή αυτοεκτίμηση που πολλοί ψυχικά ασθενείς νιώθουν μπροστά στην προοπτική της εργασίας. Το να ζητά κανείς βοήθεια για να δουλέψει είναι σημάδι υγείας και όχι αδυναμίας. Φωτεινά παραδείγματα εταιριών που έχουν εντάξει στο εργατικό δυναμικό τους άτομα με ψυχική ασθένεια και ΑΜΕΑ είναι: η ΤΡΑΜ ΑΕ, HELLENIC DUTY FREE, ΟΑΕΔ, KOSMOS HORIZON και COCO MAT. (http// (http//users.forthnet.gr) 6.1.Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Οι ανάγκες στην Ελλάδα για υπηρεσίες Αποκατάστασης είναι τεράστιες και δεν καλύπτονται ούτε κατά τη Νοσοκομειακή, ούτε κατά τη μετανοσοκομειακή φάση. Ένας απειροελάχιστος αριθμός αυτών νοσηλεύεται στα διακόσια συνολικά κρεβάτια των υπαρχουσών Νοσοκομειακών Κλινών Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης της Ελλάδας. Πεντακόσιοι περίπου Ασθενείς ετησίως παραπέμπονται για νοσηλεία σε Κέντρα Αποκατάστασης του Εξωτερικού, με οικονομική κάλυψη των Ασφαλιστικών τους Ταμείων, προκαλώντας οικονομική αιμορραγία στη χώρα μας και δε σε συνάλλαγμα. Την ίδια στιγμή, ένας τεράστιος αριθμός ασθενών λιμνάζει αβοήθητος και περιθωριοποιημένος, αρκούμενος, στην καλύτερη περίπτωση, σε ένα επίδομα αναπηρίας. Υπάρχει ένα και μοναδικό διαπιστευμένο και ποιοτικά πιστοποιημένο Κέντρο Αποθεραπείας και Αποκατάστασης, η «ΑΝΑΠΛΑΣΗ», ενώ ακόμα δεν έχει καθορισθεί το Ειδικό Νοσήλιο, ώστε να καλύπτεται το κόστος της Αποκατάστασης στην Ελλάδα, από τα Ασφαλιστικά Ταμεία και τους Οργανισμούς. Και όμως, το συνολικό Κόστος των υπηρεσιών Αποκατάστασης είναι, σε τελευταία ανάλυση, ένα μικρό κλάσμα του κόστους που καταβάλλεται για την απομάκρυνση των πασχόντων και τη συντήρησή τους εκτός κοινωνικής σκηνής. 16

17 6.2.ΤΙ ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ; Πιστεύουμε πως είναι απαραίτητη η άσκηση θαρραλέας και ευαίσθητης κοινωνικής πολιτικής, συνολικά αναθεωρημένης. Χρειάζεται η διαμόρφωση μιας νέας, ανεξάρτητης και αυτόνομης κοινωνικής και πολιτικής συνείδησης, που θα οδηγήσει την πλειοψηφία των εργαζομένων, συμπεριλαμβανομένων και των «αναπήρων», αλλά και των μελών της κοινωνίας μας, στην ενεργό συμμετοχή, τόσο στο σχεδιασμό και την οργάνωση, όσο και στον έλεγχο και την διαχείριση όλων ανεξαιρέτως των ζητημάτων ζωής που μας αφορούν, είτε πρόκειται για θέματα «υψηλής πολιτικής» -δηλαδή, είτε για απλές, καθημερινές επιλογές.και όλα αυτά, με πολυδιάστατους μηχανισμούς, μέσα από κοινωνικές και οικονομικές διαδικασίες συνδεδεμένες με ευρύτερα κοινωνικά, συνδικαλιστικά και πολιτικά κινήματα, που θα διαφυλάσσουν την πλήρη ενσωμάτωσή τους και θα διατηρούν τη συνοχή τους. Χρειαζόμαστε, χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση των εργαζομένων: Διεύρυνση και εκδημοκρατισμό της ειδικής εκπαίδευσης και αγωγής με διαμόρφωση προγραμμάτων σπουδών που θα βασίζονται στις σύγχρονες διδακτικές μεθόδους και θα χρησιμοποιούν όλη την απαραίτητη υλικοτεχνική υποδομή, όχι μόνον για να ενθαρρύνουν τα ενδιαφέροντα των «ατόμων με ειδικές ανάγκες» και να τα στηρίξουν ψυχολογικά, αλλά και για να τα ενσωματώσουν σε «κανονικά» σχολεία, καταπολεμώντας συνολικά τη «σχολική διαρροή». Εθνικό δίκτυο σύγχρονων και πιστοποιημένων Κέντρων Αποκατάστασης. Μέσα από τις τακτικές συναντήσεις, την άρτια συνοχή και τον μεθοδικό συντονισμό της Ομάδας Αποκατάστασης, την εφαρμογή απόλυτα εξατομικευμένων θεραπευτικών προγραμμάτων και την διαρκή αξιολόγηση της πορείας των πασχόντων, θα επιτυγχάνεται υψηλότερη θεραπευτική αποτελεσματικότητα, αλλά και πλήρης και ολοκληρωμένη σωματική, ψυχολογική και κοινωνική πλαισίωση και υποστήριξη του πάσχοντος και της οικογένειάς του. Παράλληλα, μέσα από το Θεσμό της Ημερήσιας Νοσηλείας θα προκύψουν ανυπολόγιστης αξίας επιστημονικά, κοινωνικά και οικονομικά οφέλη για τον πάσχοντα, για την οικογένειά του, αλλά και για την ίδια την Πολιτεία: - Διευκόλυνση και Επιτάχυνση της διαδικασίας επανένταξης. - Κατάργηση του κόστους της Ενδονοσοκομειακής Περίθαλψης. - Αποσυμφόρηση των Νοσοκομειακών Κλινών άλλων ειδικοτήτων. - Αναθεώρηση της πολιτικής επιδομάτων, δια της επαγγελματικής επανεκπαίδευσης και κατάρτισης των πασχόντων - Κοινωνική και Οικονομική αποσυμφόρηση των λοιπών μελών της οικογενείας για το χρόνο που ο ασθενής φιλοξενείται καθημερινά σε Κέντρο Αποκατάστασης Ημερήσιας Νοσηλείας. 17

18 Σύγχρονες δομές καταπολέμησης κοινωνικού αποκλεισμού σε εθνικό επίπεδο. Με προσδιορισμό προτεραιοτήτων, λήψη πρωτοβουλιών, διαμόρφωση καινούργιων πολυδιάστατων κοινωνικών πολιτικών και εφαρμογή καινοτόμων πολυδιάστατων τεχνικών. Μέσα στα πλαίσια αυτά, ενδεικτικά, είναι απαραίτητη, η δημιουργία δομών και η χρησιμοποίηση επαγγελματικών στελεχών για την υποστήριξη και διευκόλυνση της ανεξάρτητης διαβίωσης των Πολιτών με κινητικές και άλλες ανικανότητες ή/και ψυχονοητικές διαταραχές. (http// 7.ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Οι απαιτήσεις των ΑμεΑ, "Επαγγελματική Κατάρτιση και Απασχόληση", δεν είναι καινούργιες. Η αναπηρία μπορεί να προξενεί ανεργία και φτώχια, όχι, όμως, και απροθυμία εκ μέρους των μειονεκτούντων ατόμων για εργασία. Οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες δεν είναι χαρακτηριστικό μόνο της σύγχρονης εποχής, αλλά υπήρχαν πάντοτε. Οι διεκδικήσεις και οι αντίστοιχες ρυθμίσεις, βέβαια, διαφέρουν από εποχή σε εποχή. Τα ΑμεΑ, με την βαθμιαία χειραφέτησή τους, οργανώνονται σε κοινωνικές ομάδες και διεκδικούν δυναμικά οικονομική ασφάλεια και κοινωνική δικαιοσύνη. Τα αιτήματα αυτά, τα οποία αποτελούν πλέον κοινωνικά δικαιώματα που έχουν αναγνωρισθεί διεθνώς, αναφέρονται στην εξασφάλιση εργασίας, στη βελτίωση των συνθηκών της, στη δίκαιη κατανομή των αγαθών και στην αλλαγή των κοινωνικών δομών που συντηρούν και προωθούν τις σχέσεις αδικίας και εκμετάλλευσης μεταξύ των ανθρώπων. Το θέμα της επαγγελματικής εκπαίδευσης και αποκατάστασης είναι το σημαντικότερο αλλά και το δυσκολότερο πρόβλημα που αντιμετώπιζαν και αντιμετωπίζουν τόσο τα ίδια τα άτομα με ειδικές ανάγκες όσο και οι κοινωνίες και τα κράτη σε όλες τις χώρες του πλανήτη μας ακόμα και στις πλεον αναπτυγμένες. Ειδικότερα στην χώρα μας η μεγάλη οικονομική κρίση η υψηλή ανεργία η έλλειψη επαρκούς και συστηματικής επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης τα φυσικά και αρχιτεκτονικά εμπόδια που εμποδίζουν την ελεύθερη διακίνηση και οι προκαταλήψεις, εάν όχι οι ρατσιστικές διακρίσεις που ατυχώς ακόμη υπάρχουν, είναι σήμερα οι κυριότεροι παράγοντες που εμποδίζουν την επαγγελματική αποκατάσταση και την κοινωνική ενσωμάτωση των ατόμων με ειδικές ανάγκες Το σπουδαιότερο όμως νομοθέτημα ήταν ο Νόμος 963/79 «περί επαγγελματικής αποκαταστάσεως αναπήρων και εν γένει ατόμων μειωμένων ικανοτήτων».με τον ανωτέρω νόμο, για πρώτη φορά στην χώρα μας, τέθηκε σε εφαρμογή ένα νέο πρόγραμμα που 18

19 αποσκοπούσε στην επαγγελματική αποκατάσταση των αναπήρων ατόμων και στην κοινωνική τους ένταξη. Ο νόμος προέβλεπε "την υποχρεωτική πρόσληψη ενός ποσοστού αναπήρων, ανά ποσοστό αναπηρίας, σε ειδικές θέσεις στο δημόσιο τομέα". Στις ψηφίζεται ο νόμος 1143/1981 "Περί Ειδικής Αγωγής Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαιδεύσεως, Απασχολήσεως και Κοινωνικής Μέριμνας των Αποκλινόντων εκ του φυσιολογικού ατόμων και άλλων τινών εκπαιδευτικών διατάξεων", ο οποίος δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ειδική αγωγή και ιατρική περίθαλψη και λιγότερο βάρος στην επαγγελματική κατάρτιση με στόχο την ένταξη στην ελεύθερη αγορά εργασίας. Έτσι, με την ένταξη της χώρας μας στην Ε.Ε. το 1981, ξεκίνησε η επιχορήγηση προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, υπό τον όρο ότι στόχος θα ήταν η ελεύθερη και όχι η προστατευμένη αγορά εργασίας. Για τον λόγο αυτό, στην αρχή, δεν επιδοτούνταν προγράμματα προστατευομένων δομών απασχόλησης, ενισχύοντας έτσι την φιλοσοφία αποκατάστασης στην ελεύθερη αγορά εργασίας. Παρ' όλα αυτά, η αποκατάσταση των ατόμων με πολλαπλές αναπηρίες, καθώς και αυτή της ομάδας των νοητικώς υστερούντων, έχει πλέον γίνει συνείδηση από όλους ότι είναι ανέφικτη στην ελληνική κοινωνία. Έτσι, στις ψηφίζεται ο Ν.1836/89 που αναφέρεται στην σύσταση Ειδικών Παραγωγικών Κέντρων. (ΜΉρ//ϋ5θΓ5.ίθΓ^^.9Γ) 8. ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΓΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ, ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΑΜΕΑ Και ερχόμαστε τώρα στο δικαίωμα για εργασία του 8-10% του συνολικού πληθυσμού της χώρας, γιατί σε ένα τέτοιο ποσοστό οι Ελληνικές αρχές εκτιμούν το σύνολο των ΑΜΕΑ. "Εν αρχή ην η εργασία", αυτή η δημιουργική δύναμη του ανθρώπου, που κινεί, δίνει μορφές, αξιοποιεί την ύλη, μετασχηματίζει με το πνεύμα και τις σωματικές δυνάμεις τον γύρω κόσμο, παράγει αγαθά και παρέχει υπηρεσίες. Η εργασία που, εκτός από κοινωνική αξία, έχει θεραπευτική και ψυχολογική διάσταση, συμβάλλοντας στην ταυτοποίηση του ατόμου. Αν και η εργασία αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα συντήρησης και παραγωγής των ανθρωπίνων κοινωνιών, η πρόνοια και οι κοινωνικές διατάξεις των εργαζομένων, κυρίως αυτών που ανήκουν σε ασθενέστερες ομάδες όπως των ΑΜΕΑ, απαιτούν πολλές τροποποιήσεις και βελτιώσεις. Με την αναγνώριση των δικαιωμάτων των αναπήρων στις 9 Δεκεμβρίου, επισημοποιήθηκε και η σταδιακή ευαισθητοποίηση γύρω από την ιδέα της προστασίας της προσωπικότητας των ΑΜΕΑ. 19

20 Στις μέρες μας, που ο ανταγωνισμός και το κέρδος κατέχουν την πρώτη θέση της ιεραρχικής κλίμακας αξιών, τα ποσοστά ανεργίας των ΑΜΕΑ δίνουν το κοινωνικό στίγμα της εποχής μας γύρω από τον τομέα της επαγγελματικής κατάρτισης και απασχόλησης των ΑΜΕΑ. Έτσι η Επαγγελματική Απασχόληση μαζί με το εισόδημα, που αποτελεί την κύρια έκφραση της επιτυχίας στην εργασία, αποτελούν το μέτρο για τον ορισμό της αναπηρίας. Σε μια έκθεση που έγινε με τη συνεργασία του Ευρωπαϊκού Κέντρου Εργασίας και Κοινωνίας, στο Μάαστριχ το 1984, βγαίνουν σαν προϊόν της παραπάνω φιλοσοφίας οι διάφορες εθνικές προσεγγίσεις που γενικά τείνουν να θεωρούν την αναπηρία σαν: α. μια μείωση της δυνατότητας για εργασία (Δανία, Ιταλία, Λουξεμβούργο), ή β. μια μειωμένη δυνατότητα απόκτησης και διατήρησης μιας εργασίας (Βέλγιο, Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία, Γερμανία). Σαν αιτίες της ανεργίας που πλήττει τις τάξεις των ΑΜΕΑ θα μπορούσαν να αναφερθούν η ελλιπής νομοθεσία γύρω από τα θέματα ασφαλείας και επιδομάτων, η νοοτροπία των εργοδοτών, ο ελλιπής κρατικός έλεγχος και η μη επιβολή κυρώσεων στους φορείς που, παρότι υποχρεούνται στην πρόσληψη ποσοστού ΑΜΕΑ, δεν το κάνουν. Τα Προστατευμένα Εργαστήρια για την απασχόληση ΑΜΕΑ είναι ένα θέμα που το Κέντρο μας, "Το Εργαστήρι", - στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας "ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ", άξονας "HORIZON - ΑΜΕΑ" και έχοντας μια εταιρική σχέση με τα Κέντρα "Εργαστήρι Ειδικής Αγωγής 'ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ'" και "Σωματείο Γονέων 'Ερμής'" - έχει προσπαθήσει να επεξεργαστεί και να βρει τρόπους εφαρμογής στον ιδιαίτερο χώρο της νοητικής υστέρησης. Η εργασιακή ενσωμάτωση των ατόμων με ειδικές ανάγκες απαιτεί την ανάπτυξη ρεαλιστικών προγραμμάτων και καινοτομιών από τις εθνικές κυβερνήσεις και τους αρμοδίους Ευρωπαϊκούς Οργανισμούς στην πρόκληση τους για την καταπολέμηση της υψηλής και αυξανόμενης συνεχώς ανεργίας, γενικά.. Προγραμμάτων που πρέπει όμως να λάβουν υπόψη τους τις δυνατότητες, τις ικανότητες και τις επιθυμίες και των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Και βέβαια αποτελεί τεράστιο βήμα, που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναλαμβάνει τη δέσμευση με νομοθετικά μέτρα, προγράμματα και πρωτοβουλίες να εξισώσει τις ευκαιρίες εργασίας για τα άτομα με ειδικές ανάγκες, να βελτιώσει την πρόσβαση στα κτίρια και να διευκολύνει με κάθε τρόπο τη μεταφορά εργαζομένων με μειωμένη δυνατότητα κινητικότητας. Στην πράξη όμως τα άτομα με ειδικές ανάγκες αντιμετωπίζουν καθημερινά τεράστια προβλήματα κοινωνικής και γιατί όχι κρατικής νοοτροπίας εις βάρος τους, στη διεκδίκηση για ίσες ευκαιρίες εργασίας, που τους δημιουργούν την πεποίθηση ότι στερούνται των θεμελιωδών ανθρώπινων και πολιτικών τους δικαιωμάτων. 20

21 Τα άτομα με ειδικές ανάγκες δε θέλουν να προστατεύονται και τίθενται στο περιθώριο. Θέλουν να ακούγονται οι απόψεις τους και να αποτελούν μέρος των κυριότερων εκφάνσεων της ζωής. Απορρίπτουν την προστατευόμενη απασχόληση και επιθυμούν την ανοιχτή απασχόληση στα πλαίσια των δυνατοτήτων και της παιδείας των (ΜΉρ//ϋ5θΓ5.ίθΓ^^.9Γ) 8.1 Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΜΕΙΟΝΕΚΤΟΥΝΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ Στη συνέχεια θα παραθέσουμε ορισμένα θέματα για την επαγγελματική ζωή των ατόμων με ειδικές ανάγκες Δημιουργία θέσεων απασχόλησης Συντονισμένα σχέδια Λήψη μέτρων τα οποία θα εξασφαλίζουν ότι τα μειονεκτούντα άτομα επωφελούνται πλήρως και κατά τρόπο δίκαιο από σχέδια όπως τα περιφερειακά αναπτυξιακά προγράμματα, οι τοπικές πρωτοβουλίες στον τομέα της απασχόλησης, οι ενέργειες για την προώθηση της δημιουργίας συνεταιρισμών ή μεσαίων επιχειρήσεων σχετικά μικρών διαστάσεων. Νέες τεχνολογίες Ενθάρρυνση της δημιουργίας νέων δυνατοτήτων απασχόλησης μέσο εθνικών πρωτοβουλιών τόσο στον ίδιο τον τομέα των νέων τεχνολογιών ως βοηθητικών μέσων, για να καθίσταται δυνατή η απασχόληση μειονεκτούντων ατόμων σε άλλους τομείς. Στα πλαίσια αυτά, προώθηση σχεδίων που δίνουν τη δυνατότητα τηλεργασίας στους μειονεκτούντες. Εξέταση των ειδικών κινδύνων που απειλούν την απασχόληση λόγω της εξέλιξης των νέων τεχνολογιών και λήψη κατάλληλων μέτρων. Προσαρμογή των θέσεων εργασίας στις ανάγκες των μειονεκτούντων ατόμων. Άλλες δραστηριότητες Προώθηση και υποστήριξη σχεδίων για την κατάρτιση και προετοιμασία των μειονεκτούντων ατόμων προκειμένου να δημιουργούν δικές τους επιχειρήσεις, ή για τον προσδιορισμό νέων δυνατοτήτων απασχόλησης στα μέσα ενημέρωσης ή σε υπηρεσίες προοριζόμενες για άλλα μειονεκτούντα άτομα. Προσδιορισμός άλλων τομέων (όπως ο τριτογενής τομέας, συμπεριλαμβανομένων των τουριστικών και εστιατοριακών δραστηριοτήτων, η γεωργία ή η φυτοκομία, η δασοκομία κλπ) οι οποίοι παρουσιάζουν καλές προοπτικές και προσφέρονται για άτομα με διάφορες μειονεξίες. 21

22 Εφαρμογή προγραμμάτων δημιουργίας νέων θέσεων απασχόλησης για τα μειονεκτούντα άτομα στους τομείς αυτούς. Κατάρτιση ειδικών εθνικών πολιτικών για την επαναπασχόληση των διανοητικά μειονεκτούντων εργαζομένων που χάνουν τη δουλειά τους λόγω της εξέλιξης της αγοράς εργασίας. Δημιουργία ευρύτερων δυνατοτήτων μερικής απασχόλησης για τους μειονεκτούντες εργαζόμενους Προστατευόμενη απασχόληση Με τον όρο Προστατευμένη Εργασία εννοούμε κάθε μορφή εργασίας που παρέχεται σε άτομα με ειδικές ανάγκες, τα οποία, λόγω της σοβαρότητας της αναπηρίας, είναι δύσκολο να απορροφηθούν στην ελεύθερη αγορά εργασίας. Όσον αφορά το νομικό καθεστώς, ο όρος Προστατευμένη Εργασία δεν έχει την ίδια σημασία σε όλα τα κράτη μέλη. Σε μερικά οι απασχολούμενοι θεωρούνται ως εργαζόμενοι και απολαμβάνουν ακριβώς τα ίδια δικαιώματα. Αλλού δεν έχουν κανονικό συμβόλαιο εργασίας και πληρώνονται με το κατώτατο ημερομίσθιο. Υπάρχουν περισσότερα προστατευμένα εργαστήρια στον Βορρά της Ένωσης, από ό,τι στα μεσογειακά κράτη μέλη. Πράγματι, το 1992 μόνο το 0,2 % του Ιταλικού Εργατικού Δυναμικού αφορούσε τα προστατευμένα εργαστήρια, ενώ στην Δανία το ποσοστό αυτό ανέρχονταν στο 12,2%. - Η προστατευμένη απασχόληση έχει πολλές μορφές: α. Ομαδική εργασία σε εργαστήρια σχεδιασμένα για αναπήρους. β. Εργασία σε προστατευμένες συνθήκες σε κανονικές επιχειρήσεις (enclave). γ. Τοποθέτηση στην ελεύθερη αγορά μέσα από μηχανισμούς Συνοδευτικών Υποστηρικτικών Δομών. δ. Εργασία στο σπίτι. 1. Προστατευμένα εργαστήρια (επιχορηγούνται και εποπτεύονται από το Υπ.Εργασίας) Είναι εργασιακοί χώροι, οι οποίοι δεν διαφέρουν από τους κανονικούς και στους οποίους εργάζονται άτομα με σοβαρές μειονεξίες, των οποίων η επαγγελματική αποκατάσταση στην ελεύθερη αγορά θεωρείται αδύνατη. Απασχολούνται σε εργασίες προσαρμοσμένες προς τις δυνατότητές τους. Τα προϊόντα των εργαστηρίων διατίθενται στην αγορά και αποφέρουν έσοδα, τα οποία, όμως, είναι ανεπαρκή για την κάλυψη μισθών - ασφάλισης και αποκλείουν την ύπαρξη πλεονάσματος. Τα εργαστήρια αυτά καλύπτονται οικονομικώς από το κράτος και την τοπική αυτοδιοίκηση και επιβαρύνουν τον κρατικό προϋπολογισμό, προσφέρουν, όμως, ουσιαστική κάλυψη των αναγκών των ΑΜΕΑ. 22

23 Από αυτή την μορφή εργασίας δεν αποκλείεται, μετά από μια μακρόχρονη παραμονή, ένας αριθμός ατόμων να αποκαθίστανται στην ελεύθερη αγορά. Τα προστατευμένα εργαστήρια παρέχουν ασφάλεια στους εργαζόμενους σε αυτά, καθώς εργάζονται με τον δικό τους ρυθμό, σύμφωνα με τον βαθμό των ικανοτήτων τους. Ταυτόχρονα, το γεγονός ότι εργάζονται και αμείβονται με το κατώτατο ημερομίσθιο και ασφαλίζονται, τους καλύπτει το συναίσθημα της ισότιμης μεταχείρισης στην εργασία και της μη διαφοροποίησής τους από τον υπόλοιπο πληθυσμό. 2. Παραγωγικά Εργαστήρια (Ειδικά Κέντρα Παραγωγής και Παροχής Υπηρεσιών) Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον συσταθέντα νόμο Ν.1836/89, στα Παραγωγικά Ειδικά Κέντρα "απασχολούνται" άτομα που προστατεύονται από τις διατάξεις του α' εδαφίου της παραγράφου 4 του άρθρου 1 του Ν.1648/86, το οποίο αναφέρει: "Ανάπηρα άτομα, ηλικίας ετών, που έχουν περιορισμένες δυνατότητες για επαγγελματική απασχόληση από οποιαδήποτε χρόνια σωματική ή πνευματική ή ψυχική πάθηση ή βλάβη, εφ' όσον είναι εγγεγραμμένοι στα μητρώα αναπήρων του ΟΑΕΔ." Αν δεν είναι δυνατή η απασχόληση ΑΜΕΑ, μπορούν να ασχολούνται και άτομα που δεν προστατεύονται από τις διατάξεις αυτές, εφ' όσον δεν αποτελούν την πλειονότητα των απασχολουμένων στα Κέντρα αυτά. Σε μερικές Ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ιταλία, τα παραγωγικά εργαστήρια εμφανίζονται με την μορφή συνεταιρισμών. 3. Εργασία σε προστατευμένες συνθήκες μέσα σε κανονικές επιχειρήσεις Οι εργαζόμενοι ανάπηροι, υπό τον έλεγχο υπευθύνων, ασχολούνται σε διάφορους τομείς εργασίας σε έναν κανονικό εργασιακό χώρο. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η ενσωμάτωση τους με τις άλλες ομάδες εργαζομένων και η συναλλαγή τους με το υπόλοιπο προσωπικό. 4. Τοποθέτηση στη Ελεύθερη Αγορά Εργασίας με την συνοδεία υποστήριξης Το πρόγραμμα εφαρμόζεται ως εξής: Μικρές ομάδες αναπήρων αναλαμβάνουν εργασίες στην κοινότητα, όπως π.χ. την φροντίδα κήπων κ.ά. 5. Εργασία στο σπίτι Απευθύνεται σε άτομα με αναπηρίες που δεν μπορούν να μετακινηθούν λόγω του είδους της αναπηρίας τους (σωματικής ή πνευματικής). Τα άτομα αυτά αμείβονται στον βαθμό της παραγωγικής τους ικανότητας. Η Προστατευμένη Απασχόληση προβάλλει σαν μια προοπτική που θα μπορούσε με σωστή εφαρμογή της να δημιουργήσει διεξόδους στο μεγάλο αδιέξοδο της Επαγγελματικής Απασχόλησης των ΑΜΕΑ. 23

24 Έχοντας δεδομένη και αξιολογώντας όλη την Ευρωπαϊκή εμπειρία για την Προστατευμένη Απασχόληση των ΑΜΕΑ, έγκειται πια μόνο στην καλή θέληση του νομοθέτη η μείωση του αριθμού των ανέργων ατόμων με ειδικές ανάγκες. Οι δομές, η εμπειρία και το κατάλληλο προσωπικό υπάρχουν. Μένει μόνο να αξιοποιηθούν. (http// (ΜΉρ//ϋ5ΘΓ5.ΐΌΓ^^.9Γ) Μετάβαση, επαγγελματική επαναπροσαρμογή και επαγγελματική κατάρτιση Παροχή της δυνατότητας στους μειονεκτούντες ασκούμενους να εγγράφονται σε μαθήματα ολοκληρωμένης κατάρτισης σε συνήθη εκπαιδευτικά ιδρύματα, όποτε είναι δυνατό και επιθυμητό. Παροχή μεγάλης προτεραιότητας στη βελτίωση των δυνατοτήτων κατάρτισης και προετοιμασίας για την ενεργό ζωή που προσφέρονται στα μειονεκτούντα άτομα καθώς και της ποιότητας των μέτρων αυτών, κυρίως όσον αφορά τους ακόλουθους στόχους: - ισότιμη εκτίμηση των αναγκών των εργαζομένων που απέκτησαν κάποια μειονεξία λόγω ατυχήματος ή ασθένειας και των αναγκών των νέων των οποίων η μειονεξία είναι εκ γενετής ή αποκτήθηκε κατά την παιδική ηλικία ή την εφηβεία, - προσαρμογή του περιεχομένου των παρεχόμενων μαθημάτων κατάρτισης ώστε να ανταποκρίνονται ρεαλιστικότερα στις ανάγκες της αγοράς εργασίας, - ενίσχυση των άμεσων δεσμών μεταξύ των ιδρυμάτων επαγγελματικής κατάρτισης και των τοπικών εκπροσώπων των κοινωνικών εταίρων, - βελτίωση των μεθόδων κατάρτισης, ιδιαίτερα με την ανάπτυξη της χρησιμοποίησης των νέων Τεχνολογιών ως βοηθητικών τεχνικών μέσων και με την καθιέρωση κατάρτισης κατά ενότητες και, ενδεχομένως, δυνατοτήτων κατάρτισης από απόσταση, - ενθάρρυνση των πειραματικών δοκιμών όσον αφορά τη διάρθρωση και το σχεδιασμό των μαθημάτων, έτσι ώστε να διευκολυνθεί ο συντονισμός θεωρητικής και πρακτικής κατάρτισης, - βελτίωση από κάθε άποψη της πρόσβασης σε μαθήματα κατάρτισης, - ενθάρρυνση των μειονεκτούντων ασκουμένων να συμμετέχουν στο μέτρο του δυνατού, περισσότερο ενεργά στον προγραμματισμό των δικών τους προγραμμάτων κατάρτισης, - εξασφάλιση της συνέχειας κατά την επαγγελματική προπαρασκευή και κατάρτιση με την προώθηση της διεπαγγελματικής συνεργασίας και τη δημιουργία διακλαδικών ομάδων. 24