ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Transcript

1 ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ 1. Ευρωπαϊκό Συμβούλιο 1.1. Ιστορική εξέλιξη Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο άρχισε να λειτουργεί ανεπίσημα το 1974 ως φόρουμ συζήτησης μεταξύ των ηγετών της ΕΕ. Γρήγορα εξελίχθηκε σε φορέα που καθορίζει τους στόχους και τις προτεραιότητες της Ένωσης. Το 1992 απέκτησε επίσημο καθεστώς και το 2009 έγινε ένα από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Οι συσκέψεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου είναι στην ουσία σύνοδοι κορυφής όπου οι ηγέτες της ΕΕ συναντώνται για να αποφασίσουν τις ευρύτερες στρατηγικές προτεραιότητες και τις κυριότερες πρωτοβουλίες της Ένωσης. Κατά κανόνα, πραγματοποιούνται 4 σύνοδοι κάθε χρόνο στις οποίες προεδρεύει μόνιμος πρόεδρος Αποστολή Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει διττό ρόλο: πρώτον, να ορίζει τη γενική κατεύθυνση και τις προτεραιότητες της Ένωσης και, δεύτερον, να εξετάζει περίπλοκα ή ευαίσθητα θέματα που δεν είναι δυνατόν να επιλυθούν σε κατώτερο επίπεδο διακυβερνητικής συνεργασίας. Καθορίζει την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ), λαμβάνοντας υπόψη τα στρατηγικά συμφέροντα της ΕΕ καθώς και θέματα άμυνας. Επιλέγει και ορίζει τους υποψηφίους για ορισμένα υψηλά αξιώματα της ΕΕ, όπως του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Αν και ασκεί μεγάλη επιρροή στον καθορισμό της πολιτικής ατζέντας της ΕΕ, δεν έχει νομοθετική εξουσία Σύνθεση Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο μετέχουν οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων των χωρών της ΕΕ, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ο οποίος προεδρεύει στις συσκέψεις. Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο μετέχει επίσης ο ύπατος εκπρόσωπος της Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας. Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου κατά την τρέχουσα περίοδο είναι ο Ντόναλντ Τουσκ (Donald Tusk) Λειτουργία Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συνεδριάζει 4 φορές τον χρόνο. Ωστόσο, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου μπορεί να συγκαλέσει έκτακτη σύνοδο εάν χρειαστεί. Οι σύνοδοι πραγματοποιούνται συνήθως στις Βρυξέλλες. 1

2 Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφασίζει με συναίνεση, πλην των περιπτώσεων στις οποίες οι Συνθήκες ορίζουν άλλως. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο λαμβάνει αποφάσεις μόνον με ομοφωνία ή με ειδική πλειοψηφία (π.χ. επιλογή Προέδρου Ευρωπαϊκής Επιτροπής), ανάλογα με το τι ορίζουν οι Συνθήκες. 2. Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2.1. Σκοπός Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι ένα από τα κύρια θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εκπροσωπεί και προασπίζει τα συμφέροντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο σύνολό της. Καταρτίζει προτάσεις για νέα νομοθεσία και διαχειρίζεται σε καθημερινή βάση την υλοποίηση των πολιτικών και τη διάθεση των κονδυλίων της ΕΕ Αρμοδιότητες: Η Επιτροπή εκπροσωπεί και προασπίζει τα συμφέροντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο σύνολό της. Επιβλέπει και υλοποιεί τις πολιτικές της ΕΕ, ως εξής: 1. Προτείνει την έκδοση πράξεων του παραγώγου ευρωπαϊκού δικαίου στο Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο Η Επιτροπή έχει το "δικαίωμα της πρωτοβουλίας", μπορεί δηλαδή να προτείνει νέους νόμους για να προστατεύσει τα συμφέροντα της ΕΕ και των πολιτών της. Αυτό το πράττει μόνον για θέματα που δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο (αρχή της επικουρικότητας). 2. Διαχειρίζεται τον προϋπολογισμό της ΕΕ και κατανέμει τα διαθέσιμα κονδύλια Από κοινού με το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο, η Επιτροπή καθορίζει τις ευρύτερες μακροπρόθεσμες προτεραιότητες για τις δαπάνες της ΕΕ στο λεγόμενο "δημοσιονομικό πλαίσιο" της ΕΕ. Καταρτίζει επίσης τον ετήσιο προϋπολογισμό που υποβάλλεται προς έγκριση στο Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, και παρακολουθεί με ποιο τρόπο δαπανώνται τα κονδύλια της ΕΕ -για παράδειγμα, από οργανισμούς, εθνικές και περιφερειακές αρχές. Η Επιτροπή διαχειρίζεται τα κονδύλια για τις πολιτικές της ΕΕ (π.χ. για τη γεωργία και την περιφερειακή πολιτική) καθώς και προγράμματα όπως το Erasmus (ανταλλαγές φοιτητών). 3. Μεριμνά για την εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ (μαζί με το Δικαστήριο) Ως "θεματοφύλακας των Συνθηκών", η Επιτροπή ελέγχει κατά πόσο κάθε χώρα μέλος εφαρμόζει ορθά το δίκαιο της ΕΕ. Εάν κρίνει ότι μια εθνική κυβέρνηση αδυνατεί να εφαρμόσει το δίκαιο της ΕΕ, η Επιτροπή αποστέλλει αρχικά επίσημη επιστολή ζητώντας από την κυβέρνηση αυτή να διορθώσει το πρόβλημα. Αν δεν υπάρξουν θετικά αποτελέσματα, η Επιτροπή παραπέμπει την 2

3 υπόθεση στο Δικαστήριο. Το Δικαστήριο μπορεί να επιβάλει κυρώσεις και οι αποφάσεις του είναι δεσμευτικές για τις χώρες μέλη και τα θεσμικά όργανα της Ένωσης. 4. Εκπροσωπεί την Ευρωπαϊκή Ένωση στη διεθνή σκηνή, για παράδειγμα διεξάγοντας διαπραγματεύσεις για τη σύναψη συμφωνιών μεταξύ της Ένωσης και τρίτων χωρών Σύνθεση Απαρτίζεται από 28 Επιτρόπους (έναν από κάθε χώρα της ΕΕ), με θητεία 5 ετών. Κάθε επίτροπος αναλαμβάνει την ευθύνη για συγκεκριμένους τομείς πολιτικής σύμφωνα με τα καθήκοντα που του αναθέτει ο πρόεδρος της Επιτροπής. Ο Πρόεδρος της Επιτροπής προτείνεται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, που αποφασίζει με ειδική πλειοψηφία. Η πρόταση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σεβόμενη επομένως τη θέληση της πλειοψηφίας των πολιτών της Ένωσης, εφόσον η προσωπικότητα που προτείνεται για την προεδρία της Επιτροπής πρέπει να έχει την απόχρωση της πολιτικής ομάδας που πλειοψήφησε στις ευρωεκλογές. Ο υποψήφιος για την Προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εκλέγεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με την πλειοψηφία του όλου αριθμού των μελών του. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, σε κοινή συμφωνία με τον εκλεγέντα πρόεδρο, καταρτίζει τον κατάλογο των άλλων προσώπων που προτείνει να διορισθούν μέλη της Επιτροπής και τον υποβάλλει σε ψήφο έγκρισης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Κάθε υποψήφιος εμφανίζεται ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για να παρουσιάσει το πρόγραμμα και τις ιδέες του και να απαντήσει σε ερωτήσεις. Στη συνέχεια, το Κοινοβούλιο ψηφίζει για την έγκριση ή όχι των υποψηφίων ως σύνολο. Τέλος, οι επίτροποι ορίζονται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο με ειδική πλειοψηφία. Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά την τρέχουσα περίοδο είναι ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ και η θητεία της παρούσας Επιτροπής λήγει στις 31 Οκτωβρίου Για την καθημερινή λειτουργία της Επιτροπής μεριμνά το προσωπικό της (διοικητικοί υπάλληλοι, νομικοί, οικονομολόγοι, μεταφραστές, διερμηνείς, γραμματείς κ.λπ.) που είναι κατανεμημένο σε διάφορες υπηρεσίες, γνωστές ως γενικές διευθύνσεις (ΓΔ). Ο όρος "Επιτροπή" μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο για τους 28 επιτρόπους όσο και για το μόνιμο προσωπικό ή και για το ίδιο το θεσμικό όργανο Έδρα Η Επιτροπή έχει την έδρα της στις Βρυξέλες και το Λουξεμβούργο και διαθέτει γραφεία σε κάθε χώρα της ΕΕ και αντιπροσωπείες σε διάφορες πρωτεύουσες του κόσμου. 3

4 3. Συμβούλιο ΕΕ 3.1. Σκοπός Το Συμβούλιο της ΕΕ (Συμβούλιο υπουργών) αντιπροσωπεύει τις κυβερνήσεις των κρατώνμελών της ΕΕ. Σε αυτό μετέχουν οι υπουργοί όλων των χωρών μελών της ΕΕ για να εγκρίνουν νόμους και να συντονίσουν τις εθνικές τους πολιτικές. Το Συμβούλιο της ΕΕ δεν πρέπει να συγχέεται με: 1. το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (βλ. ανωτέρω) που αποτελεί άλλο θεσμικό όργανο της ΕΕ 2. το Συμβούλιο της Ευρώπης, που αποτελεί διεθνή οργανισμό με έδρα το Στρασβούργο και στο οποίο μετέχουν 47 κράτη της Ευρώπης. Ιδρύθηκε το 1949 με σκοπό τη δημοκρατική ανάπτυξη και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς και την προώθηση των αρχών του κράτους δικαίου στην Ευρώπη Αρμοδιότητες 1. Θεσπίζει τη νομοθεσία της ΕΕ από κοινού με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με βάση τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. 2. Συντονίζει τις οικονομικές πολιτικές των χωρών μελών της ΕΕ. 3. Υπογράφει συμφωνίες μεταξύ της ΕΕ και άλλων χωρών σε διάφορους τομείς, όπως το περιβάλλον, το εμπόριο, η ανάπτυξη, τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, η αλιεία, η επιστήμη, η τεχνολογία και οι μεταφορές. 4. Εγκρίνει τον ετήσιο προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 5. Χαράσσει την εξωτερική πολιτική και την πολιτική άμυνας της ΕΕ, με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Οι εθνικές κυβερνήσεις διατηρούν τον έλεγχο σε αυτούς τους τομείς, ωστόσο συνεργάζονται για να χαράξουν μια κοινή εξωτερική και αμυντική πολιτική (γνωστή ως "κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας"/κεππα). Το Συμβούλιο είναι ο κύριος φορέας ανάπτυξης της συνεργασίας αυτής. Οι αποφάσεις στο Συμβούλιο της ΕΕ λαμβάνονται κατά κανόνα με ειδική πλειοψηφία, δηλαδή το 55% των χωρών (16 χώρες) που αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το 65% του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ. Για τη λήψη αποφάσεων σε ευαίσθητους τομείς, όπως η εξωτερική πολιτική και η φορολογία, απαιτείται ομοφωνία Σύνθεση Δεν υπάρχουν μόνιμα μέλη. Σε κάθε συνεδρίαση του Συμβουλίου, κάθε χώρα εκπροσωπείται από τον υπουργό της που είναι αρμόδιος για τον εκάστοτε τομέα πολιτικής, π.χ. από τον υπουργό Περιβάλλοντος όταν η υπουργική σύσκεψη αφορά περιβαλλοντικά θέματα. Το Συμβούλιο των υπουργών Εξωτερικών διαθέτει μόνιμο πρόεδρο, τον Ύπατο Εκπρόσωπο για την Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας της ΕΕ. Σε όλες τις άλλες συσκέψεις του Συμβουλίου προεδρεύει ο αρμόδιος υπουργός της χώρας που ασκεί την εκ περιτροπής προεδρία της ΕΕ. Για παράδειγμα, όταν την προεδρία ασκεί η Ελλάδα, σε όλα τα Συμβούλια Περιβάλλοντος προεδρεύει ο Έλληνας υπουργός Περιβάλλοντος. 4

5 4. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 4.1. Ιστορική εξέλιξη Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), η οποία υπογράφηκε το 1951, δημιούργησε την Κοινοβουλευτική Συνέλευση, η οποία μετονομάστηκε στη συνέχεια σε Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η αρχική Συνθήκη απέβλεπε στη συνεργασία έξι χωρών, οι οποίες κατά το παρελθόν βρίσκονταν σε εμπόλεμη κατάσταση, για την επίτευξη κοινών στόχων. Με κάθε νέα Συνθήκη, το Κοινοβούλιο αποκτούσε όλο και περισσότερες δημοκρατικές, ελεγκτικές και νομοθετικές αρμοδιότητες. Με τη Συνθήκη των Βρυξελλών (1975), το Κοινοβούλιο απέκτησε το δικαίωμα να ελέγχει τους λογαριασμούς της ΕΕ στο τέλος κάθε έτους, και να αξιολογεί κατά πόσον η Επιτροπή εκτέλεσε συνετά και ορθά τον κοινοτικό προϋπολογισμό. Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1986) περιέλαβε νέες προσθήκες, με τις οποίες διασφαλίσθηκε ότι, προτού προσχωρήσει μια νέα χώρα στην ΕΕ, είναι υποχρεωτική η συμφωνία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997) ενίσχυσε πολύ περισσότερο τη θέση του Κοινοβουλίου όσον αφορά την από κοινού με το Συμβούλιο θέσπιση νομοθεσίας για ευρύ φάσμα τομέων οι οποίοι επρόκειτο να υπαχθούν στην κοινοτική νομοθεσία (π.χ. προστασία των καταναλωτών, δυνατότητα νόμιμης εργασίας σε άλλη χώρα μέλος, περιβαλλοντικά ζητήματα). Η πιο πρόσφατη Συνθήκη, η Συνθήκη της Λισαβόνας (2009), ενισχύει τις εξουσίες του Κοινοβουλίου ως πλήρως αναγνωρισμένου συννομοθέτη με αυξημένες δημοσιονομικές αρμοδιότητες. Επιτρέπει επίσης στο Κοινοβούλιο να διαδραματίζει καίριο ρόλο κατά την εκλογή του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Αρμοδιότητες: Οι κύριες αρμοδιότητες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κατατάσσονται σε τρεις (3) κατηγορίες: 1. Νομοθετικές Εγκρίνει νομοθετικές πράξεις της ΕΕ, μαζί με το Συμβούλιο της ΕΕ, με βάση προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Αποφασίζει για διεθνείς συμφωνίες Αποφασίζει για θέματα διεύρυνσης Εξετάζει το πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής και της ζητά να υποβάλλει νομοθετικές προτάσεις. 2. Εποπτικές Ασκεί έλεγχο σε όλα τα όργανα της ΕΕ, εξασφαλίζοντας τη δημοκρατική λειτουργία τους Εκλέγει τον πρόεδρο της Επιτροπής και εγκρίνει την Επιτροπή ως σώμα. Έχει τη δυνατότητα να καταθέσει «πρόταση μομφής», υποχρεώνοντας την Επιτροπή σε παραίτηση 5

6 Χορηγεί απαλλαγή, δηλαδή τελική έγκριση για τον τρόπο με τον οποίο εκτελέστηκε ο προϋπολογισμός της ΕΕ Εξετάζει αναφορές πολιτών και συγκροτεί εξεταστικές επιτροπές Συζητά τη νομισματική πολιτική με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα Υποβάλει ερωτήσεις στην Επιτροπή και το Συμβούλιο της ΕΕ. 3. Δημοσιονομικές Το Κοινοβούλιο εγκρίνει τον ετήσιο προϋπολογισμό της ΕΕ, μαζί με το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο Κοινοβούλιο λειτουργεί μια επιτροπή που παρακολουθεί πώς δαπανάται ο προϋπολογισμός και κάθε χρόνο αποφαίνεται σχετικά με τη διαχείριση του προϋπολογισμού του προηγούμενου έτους από την Επιτροπή Σύνθεση Ο αριθμός των ευρωβουλευτών κάθε χώρας είναι σε γενικές γραμμές ανάλογος με τον πληθυσμό της (η Ελλάδα διαθέτει 21 ευρωβουλευτές). Σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λισαβόνας, καμία χώρα δεν έχει λιγότερους από 6 ή περισσότερους από 96 ευρωβουλευτές. Το νέο Ευρωκοινοβούλιο που προέκυψε από τις εκλογές του 2014, αριθμεί 751 Ευρωβουλευτές (750 συν τον Πρόεδρο). Οι ευρωβουλευτές χωρίζονται σε ομάδες με βάση την πολιτική τους ταυτότητα, και όχι τη χώρα τους. Πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου κατά την τρέχουσα περίοδο είναι ο Antonio Tajani. 5. Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) 5.1. Αποστολή Το ΔΕΕ διασφαλίζει την ομοιόμορφη ερμηνεία και εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ σε όλες τις χώρες μέλη της. Διευθετεί επίσης νομικές διαφορές μεταξύ των κυβερνήσεων των χωρών μελών και των θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Φυσικά πρόσωπα, εταιρείες και οργανισμοί μπορούν επίσης να προσφύγουν στο Δικαστήριο, εάν θεωρούν ότι τα δικαιώματά τους δεν έχουν γίνει σεβαστά από κάποιο όργανο της ΕΕ Διάρθρωση Το ΔΕΕ αποτελείται από 2 δικαιοδοτικά όργανα: α) το Δικαστήριο (πρώην ΔΕΚ), το οποίο ασχολείται με αιτήματα των εθνικών δικαστηρίων για έκδοση προδικαστικών αποφάσεων, με ορισμένες προσφυγές ακύρωσης και εφέσεις και β) το Γενικό Δικαστήριο (πρώην Πρωτοδικείο), το οποίο εκδικάζει όλες τις προσφυγές ακύρωσης που ασκούνται από ιδιώτες, εταιρείες και, σε ορισμένες περιπτώσεις, από κράτη μέλη της ΕΕ. Στην πράξη, το εν λόγω Δικαστήριο ασχολείται κυρίως με το δίκαιο του ανταγωνισμού, τις κρατικές ενισχύσεις, το εμπόριο, τη γεωργία και τα εμπορικά σήματα Σύνθεση Το Δικαστήριο απαρτίζεται από 28 δικαστές (ένας από κάθε κράτος-μέλος) και 11 γενικούς εισαγγελείς. Οι δικαστές και οι γενικοί εισαγγελείς διορίζονται με κοινή συμφωνία από τις κυβερνήσεις των κρατών μελών μετά από διαβούλευση με επιτροπή επιφορτισμένη να γνωμοδοτεί επί της καταλληλότητας των προτεινομένων υποψηφίων για την άσκηση των 6

7 σχετικών καθηκόντων. Η θητεία τους είναι εξαετής και ανανεώσιμη. Επιλέγονται μεταξύ προσωπικοτήτων που παρέχουν πλήρη εγγύηση ανεξαρτησίας και συγκεντρώνουν στις χώρες τους τις αναγκαίες προϋποθέσεις για διορισμό στα ανώτατα δικαστικά αξιώματα ή είναι νομικοί αναγνωρισμένου κύρους. Οι δικαστές του Δικαστηρίου εκλέγουν μεταξύ τους τον πρόεδρο και τον αντιπρόεδρο του Δικαστηρίου για τριετή ανανεώσιμη θητεία. Ο πρόεδρος διευθύνει τις εργασίες του Δικαστηρίου και προεδρεύει κατά τις συνεδριάσεις και τις διασκέψεις των μεγαλύτερων δικαστικών σχηματισμών. Ο αντιπρόεδρος επικουρεί τον πρόεδρο κατά την άσκηση των καθηκόντων του και τον αντικαθιστά σε περίπτωση κωλύματος. Το Γενικό Δικαστήριο απαρτίζεται από έναν τουλάχιστον δικαστή ανά κράτος μέλος (στις 8 Ιουνίου 2017 υπηρετούσαν 45 δικαστές). Οι δικαστές διορίζονται με κοινή συμφωνία από τις κυβερνήσεις των κρατών μελών μετά από διαβούλευση με επιτροπή επιφορτισμένη να γνωμοδοτεί επί της καταλληλότητας των υποψηφίων για τη θέση δικαστή. Η θητεία τους είναι εξαετής και ανανεώσιμη. Εκλέγουν μεταξύ τους, για τριετή θητεία, τον Πρόεδρο. Οι δικαστές ασκούν τα καθήκοντά τους με πλήρη αμεροληψία και ανεξαρτησία. Σε αντίθεση με το ικαστήριο, το Γενικό Δικαστήριο δεν έχει μόνιμους γενικούς εισαγγελείς Είδη διαδικασίας Προδικαστικές παραπομπές: όταν τα εθνικά δικαστήρια ζητούν από το Δικαστήριο να ερμηνεύσει ένα σημείο του δικαίου της ΕΕ. Το Δικαστήριο απαντά εκδίδοντας όχι απλή γνωμοδότηση αλλά απόφαση ή αιτιολογημένη διάταξη. Το ενδιαφερόμενο εθνικό δικαστήριο δεσμεύεται από τη δοθείσα ερμηνεία όταν κρίνει την υπόθεση που εκκρεμεί ενώπιόν του. Η απόφαση του Δικαστηρίου δεσμεύει κατά τον ίδιο τρόπο και τα άλλα εθνικά δικαστήρια στα οποία υποβάλλεται παρόμοιο ζήτημα. Προσφυγές λόγω παραβάσεως κράτους-μέλους: προσφυγές κατά κρατών-μελών της ΕΕ λόγω μη εφαρμογής του δικαίου της ΕΕ. Την προσφυγή αυτή μπορεί να ασκήσει είτε η Επιτροπή - το και συνηθέστερο στην πράξη - είτε άλλο κράτος μέλος. Αν το Δικαστήριο αναγνωρίσει την παράβαση, το κράτος υποχρεούται να θέσει αμέσως τέρμα στην παράβαση αυτή. Εάν, κατόπιν νέας προσφυγής της Επιτροπής, το Δικαστήριο διαπιστώσει ότι το συγκεκριμένο κράτος μέλος δεν συμμορφώθηκε με την απόφασή του, μπορεί να του επιβάλει την καταβολή κατ' αποκοπήν ποσού ή χρηματικής ποινής. Προσφυγές ακύρωσης: προσφυγές κατά πράξης ενός οργάνου (κανονισμού, οδηγίας, απόφασης). Οι προσφυγές αυτές μπορεί να ασκηθούν από τα κράτη μέλη, το Συμβούλιο της ΕΕ, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ή (σε ορισμένες περιπτώσεις) το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Οι ιδιώτες μπορούν επίσης να ζητήσουν από το Δικαστήριο να ακυρώσει μια πράξη της ΕΕ που τους αφορά άμεσα. Το Δικαστήριο είναι αρμόδιο να εκδικάζει τις προσφυγές ακύρωσης που ασκούνται από κράτος μέλος κατά του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και/ή του Συμβουλίου ή από ένα όργανο της Ένωσης κατ' άλλου. Όλες οι 7

8 λοιπές προσφυγές αυτού του είδους, ιδίως δε οι προσφυγές που ασκούνται από ιδιώτες, εκδικάζονται σε πρώτο βαθμό από το Γενικό Δικαστήριο. Προσφυγές λόγω παραλείψεως: προσφυγές κατά θεσμικών οργάνων της ΕΕ που δεν λαμβάνουν τις απαιτούμενες αποφάσεις, δηλαδή αδρανούν αν και έχουν κληθεί να ενεργήσουν. Αίτηση αναιρέσεως: Το Δικαστήριο είναι αρμόδιο να εκδικάζει αιτήσεις αναίρεσης, περιοριζόμενες μόνο σε νομικά ζητήματα, κατά των αποφάσεων και διατάξεων που εκδίδει το Γενικό Δικαστήριο. Αν η αίτηση αναίρεσης κριθεί παραδεκτή και βάσιμη, το Δικαστήριο αναιρεί την απόφαση ή διάταξη του Γενικού Δικαστηρίου. Στην περίπτωση που η υπόθεση είναι ώριμη προς εκδίκαση, το Δικαστήριο μπορεί να αποφανθεί το ίδιο επί της διαφοράς. Στην αντίθετη περίπτωση, αναπέμπει την υπόθεση ενώπιον του Γενικού Δικαστηρίου, το οποίο δεσμεύεται από την κατ' αναίρεση εκδοθείσα απόφαση του Δικαστηρίου Οι νομολογιακώς διατυπωθείσες θεμελιώδεις αρχές Με νομολογία του (οι απαρχές της οποίας ανάγονται στην απόφαση Van Gend & Loos του 1963), το Δικαστήριο διατύπωσε την αρχή του αμέσου αποτελέσματος του κοινοτικού δικαίου εντός των κρατών μελών, δυνάμει της οποίας οι ευρωπαίοι πολίτες δύνανται να επικαλούνται άμεσα τους κανόνες του δικαίου της Ένωσης ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων. Το 1964, με την απόφαση Costa διατυπώθηκε η αρχή της υπεροχής του κοινοτικού δικαίου επί της εσωτερικής νομοθεσίας. Το 1991, με την απόφαση Francovich κ.λπ. το Δικαστήριο διατύπωσε μια άλλη θεμελιώδη αρχή, την αρχή της ευθύνης των κρατών μελών έναντι των ιδιωτών για τις ζημίες που τους προκαλούν οι εκ μέρους των κρατών μελών παραβιάσεις του κοινοτικού δικαίου. Συνεπώς, από το 1991, οι ευρωπαίοι πολίτες έχουν δικαίωμα αγωγής αποζημιώσεως κατά του κράτους που παρέβη κοινοτικό κανόνα. 6. Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή 6.1. Αποστολή Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή ιδρύθηκε το 1957 ως φόρουμ συζήτησης ζητημάτων για την ενιαία αγορά. Η ΕΟΚΕ παρέχει στις ομάδες συμφερόντων της Ευρώπης, π.χ. συνδικαλιστές, εργοδότες, γεωργούς, βήμα για να διατυπώνουν τις απόψεις τους σχετικά με τις νομοθετικές προτάσεις της ΕΕ. Πρόκειται για μια συμβουλευτική συνέλευση η οποία παρέχει γνωμοδοτήσεις στα μεγαλύτερα θεσμικά όργανα, ιδίως το Συμβούλιο, την Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. 8

9 Η ΕΟΚΕ εκδίδει κατά μέσο όρο από 160 έως 190 γνωμοδοτήσεις και ενημερωτικές εκθέσεις κάθε χρόνο. Διοργανώνει επίσης διάφορες ετήσιες πρωτοβουλίες και εκδηλώσεις με επίκεντρο την κοινωνία πολιτών και τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, όπως το Βραβείο της Κοινωνίας πολιτών και οι Ημέρες της κοινωνίας πολιτών Σύνθεση Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή έχει 350 μέλη που εκπροσωπούν ομάδες οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων από όλη την Ευρώπη. Τα μέλη επιλέγονται από τις εθνικές κυβερνήσεις και διορίζονται από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για πενταετή θητεία η οποία μπορεί να ανανεωθεί. Τα μέλη της ΕΟΚΕ δεν αμείβονται, λαμβάνουν όμως επιδόματα για την κάλυψη των εξόδων ταξιδιού και διαμονής όταν συμμετέχουν σε συνεδριάσεις. Η ΕΟΚΕ πραγματοποιεί εννέα συνόδους ολομέλειας κατ έτος. Οι γνωμοδοτήσεις εγκρίνονται με απλή πλειοψηφία. Τα μέλη υπάγονται σε μία από τις παρακάτω τρεις ομάδες: 1. Εργοδότες 2. Εργαζόμενοι 3. Εκπρόσωποι διαφόρων δραστηριοτήτων (π.χ. γεωργοί, ομάδες καταναλωτών) Ο αριθμός των μελών ανά χώρα είναι ανάλογος με τον πληθυσμό της χώρας. Η Ελλάδα μετέχει με 12 μέλη. 7. Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών 7.1. Αποστολή Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών (ΕτΠ) είναι ένα συμβουλευτικό όργανο της ΕΕ αποτελούμενο από τοπικούς και περιφερειακούς εκλεγμένους εκπροσώπους και των 28 κρατών μελών. Μέσω της ΕτΠ, οι εκπρόσωποι αυτοί μπορούν να διατυπώνουν τη γνώμη τους σχετικά με τη νομοθεσία της ΕΕ που έχει άμεσο αντίκτυπο στις περιφέρειες και τις πόλεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο οφείλουν να ζητούν τη γνώμη της Επιτροπής των Περιφερειών πριν από τη λήψη αποφάσεων για ζητήματα που αφορούν άμεσα τις αρχές τοπικής ή περιφερειακής αυτοδιοίκησης (π.χ. πολιτική απασχόλησης, περιβάλλον, ενέργεια, εκπαίδευση, δημόσια υγεία, μεταφορές και διευρωπαϊκά δίκτυα) Σύνθεση Λειτουργία Η Επιτροπή των Περιφερειών έχει σήμερα 350 μέλη τα οποία προέρχονται από τα 28 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αντιπροσωπεύουν τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης και περιφερειακής διοίκησης (άρθρο 263 της Συνθήκης ΕΕ). Διορίζονται για πέντε χρόνια από το Συμβούλιο βάσει προτάσεων των κρατών μελών της ΕΕ. 9

10 Η ΕτΠ πραγματοποιεί 6 συνόδους ολομέλειας το χρόνο και καταρτίζει περισσότερες από 50 γνωμοδοτήσεις κάθε χρόνο σχετικά με την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Πραγματοποιεί περισσότερες από 40 διαβουλεύσεις με τους ενδιαφερόμενους φορείς κάθε χρόνο. 8. Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ) 8.1. Ρόλος - Αποστολή Το ΕΕΣ συνιστά το θεσμικό όργανο της ΕΕ που είναι επιφορτισμένο με τον έλεγχο των οικονομικών της ΕΕ. Ιδρύθηκε το 1977 και κατέστη πλήρες θεσμικό όργανο της ΕΕ το Αποστολή του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου είναι να συμβάλλει στη βελτίωση της δημοσιονομικής διαχείρισης της ΕΕ, να προάγει τη λογοδοσία και τη διαφάνεια και να ενεργεί ως ο ανεξάρτητος θεματοφύλακας των οικονομικών συμφερόντων των πολιτών της ΕΕ. Ως ο ανεξάρτητος εξωτερικός ελεγκτής της ΕΕ, το ΕΕΣ ελέγχει ότι τα κεφάλαια της ΕΕ καταχωρίζονται ορθά και ότι εισπράττονται και δαπανώνται σύμφωνα με τους ισχύοντες κανόνες και κανονισμούς, επιτυγχάνοντας την αξιοποίησή τους κατά τον βέλτιστο από οικονομική άποψη τρόπο. Ειδικότερα, το ΕΕΣ : Ελέγχει τα έσοδα και τις δαπάνες της ΕΕ για να εξακριβώσει αν οι πόροι της ΕΕ συλλέγονται και δαπανώνται σωστά, και αν αξιοποιούνται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και με την απαιτούμενη λογοδοσία. Ελέγχει κάθε πρόσωπο ή φορέα που διαχειρίζεται ευρωπαϊκά κονδύλια π.χ. με επιτόπιους ελέγχους στα όργανα της ΕΕ (ιδίως στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή), στις χώρες της ΕΕ και τις χώρες που λαμβάνουν βοήθεια από την ΕΕ. Στο πλαίσιο των εκθέσεων ελέγχου, διατυπώνει πορίσματα και συστάσεις που απευθύνονται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τις κυβερνήσεις των κρατών μελών. Αναφέρει κάθε υπόνοια σχετική με απάτη, διαφθορά ή άλλη παράνομη δραστηριότητα στην Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF) Συντάσσει ετήσια έκθεση για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ, την οποία το ΕΚ εξετάζει προτού αποφασίσει αν θα εγκρίνει τη διαχείριση του προϋπολογισμού της ΕΕ από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Οι έλεγχοι του Ελεγκτικού Συνεδρίου στοχεύουν κυρίως την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία είναι επιφορτισμένη με την εκτέλεση του προϋπολογισμού της ΕΕ. Παράλληλα, συνεργάζεται στενά με τις εθνικές αρχές, δεδομένου ότι η Επιτροπή διαχειρίζεται τα περισσότερα κονδύλια της ΕΕ (περίπου το 80%) από κοινού με τις αρχές αυτές Σύνθεση Τα μέλη του ΕΕΣ (ένα από κάθε χώρα) διορίζονται από το Συμβούλιο, μετά από διαβούλευση με το Κοινοβούλιο, για εξαετή θητεία η οποία είναι ανανεώσιμη. Από τα μέλη αυτά επιλέγεται πρόεδρος για τριετή θητεία, επίσης ανανεώσιμη. 10

11 9. Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) 9.1. Ρόλος Αποστολή Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) είναι η κεντρική τράπεζα των 19 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έχουν υιοθετήσει το ευρώ. Ιδρύθηκε το 1998, με έδρα την Φρανκφούρτη της Γερμανίας. Βασικό καθήκον της είναι η διατήρηση της σταθερότητας των τιμών στη ζώνη του ευρώ και, ως εκ τούτου, η διαφύλαξη της αγοραστικής δύναμης του ενιαίου νομίσματος. Ειδικότερα, η ΕΚΤ: Καθορίζει τα επιτόκια με τα οποία δανείζει τις εμπορικές τράπεζες στη ζώνη του Ευρώ (Ευρωζώνη), ελέγχοντας έτσι την προσφορά χρήματος και τον πληθωρισμό. Διαχειρίζεται τα συναλλαγματικά αποθέματα της Ευρωζώνης και την αγορά ή πώληση νομισμάτων, ώστε να διατηρείται η ισοτιμία των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Διασφαλίζει την κατάλληλη εποπτεία των χρηματοπιστωτικών αγορών και ιδρυμάτων από τις εθνικές αρχές, καθώς και την ομαλή λειτουργία των συστημάτων πληρωμών. Μεριμνά για την ασφάλεια και την ευρωστία του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος. Εξουσιοδοτεί τις χώρες της Ευρωζώνης να εκδίδουν χαρτονομίσματα ευρώ. Παρακολουθεί τις τάσεις των τιμών και αξιολογεί τους κινδύνους που προκύπτουν για τη σταθερότητα των τιμών Σύνθεση Μέλη της ΕΚΤ είναι ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος και οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών όλων των κρατών μελών της ΕΕ. Ο Πρόεδρος εκπροσωπεί την ΕΚΤ σε υψηλού επιπέδου ευρωπαϊκές και διεθνείς συνεδριάσεις. Πρόεδρος της ΕΚΤ κατά την τρέχουσα περίοδο είναι ο Μάριο Ντράγκι. Η ΕΚΤ διαθέτει τα ακόλουθα τρία όργανα λήψης αποφάσεων: α) το Διοικητικό Συμβούλιο: είναι το κύριο όργανο λήψης αποφάσεων και απαρτίζεται από την Εκτελεστική Επιτροπή (κατωτέρω υπό β) και από τους διοικητές των κεντρικών τραπεζών των χωρών της Ευρωζώνης. β) την Εκτελεστική Επιτροπή: ασχολείται με την καθημερινή λειτουργία της ΕΚΤ και απαρτίζεται από τον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο της ΕΚΤ και τέσσερα άλλα μέλη που διορίζονται για 8 χρόνια από τους ηγέτες των χωρών της Ευρωζώνης. γ) το Γενικό Συμβούλιο: έχει συμβουλευτικό και συντονιστικό ρόλο και απαρτίζεται από τον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο της ΕΚΤ και τους διοικητές των κεντρικών τραπεζών όλων των κρατών μελών της ΕΕ. 11

12 10. Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής Ρόλος Ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής διερευνά καταγγελίες κατά οργάνων, υπηρεσιών και οργανισμών της ΕΕ. Τις καταγγελίες αυτές μπορούν να υποβάλλουν πολίτες ή μόνιμοι κάτοικοι χωρών της ΕΕ, ή ακόμα ενώσεις ή επιχειρήσεις που έχουν την έδρα τους στην ΕΕ. Ειδικότερα, ο Διαμεσολαβητής διερευνά διάφορα είδη κακοδιοίκησης, όπως: αθέμιτες ενέργειες διακριτική μεταχείριση κατάχρηση εξουσίας απουσία ή άρνηση ενημέρωσης αδικαιολόγητες καθυστερήσεις παράτυπες διαδικασίες. Το γραφείο του Διαμεσολαβητή διενεργεί έρευνα, είτε κατόπιν καταγγελίας, είτε με δική του πρωτοβουλία. Ως ανεξάρτητη υπηρεσία, δεν λαμβάνει εντολές από καμία κυβέρνηση ή άλλον φορέα. Υποβάλλει δε ετήσια έκθεση δραστηριοτήτων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Τρόπος επιλογής Ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής επιλέγεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για 5ετή θητεία ανανεώσιμη. Πηγές Ευρωπαϊκή Ένωση: Ευρωπαϊκό Συμβούλιο: Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Συμβούλιο Ευρωπαϊκής Ένωσης: Δικαστήριο Ευρωπαϊκής Ένωσης: Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ): Επιτροπή των Περιφερειών: Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής: Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο: ΕΚΤ: 12