Κινητικό παιχνίδι Βιωματική μάθηση Ψυχοκινητική. Α. Καμπάς Καθηγητής ΤΕΦΑΑ-ΔΠΘ

Transcript

1 Κινητικό παιχνίδι Βιωματική μάθηση Ψυχοκινητική Α. Καμπάς Καθηγητής ΤΕΦΑΑ-ΔΠΘ

2 Έννοιες Κινητικές ικανότητες Αδρές κ.ι. Λεπτές κ.ι. Κινητικές δεξιότητες Κινητικά πρότυπα, πρότυπα κίνησης Θεμελιώδη πρότυπα κίνησης

3 Οι φάσεις της κινητικής ανάπτυξης Gallahue (1995) ΣΤΑΔΙΑ ώριμο βασικό πρώιμο

4 Θεμελιώδεις κινήσεις & κινησιακά πρότυπα (2-7) Η κατάκτηση των θεμελιωδών κινησιακών προτύπων και η βελτίωση του κινητικού ελέγχου χαρακτηρίζουν τη φάση αυτή Το αποτέλεσμα της σταδιακής βελτίωσης του κινητικού ελέγχου είναι η μεγαλύτερη σιγουριά στις κινήσεις, η μεγαλύτερη δραστηριοποίηση και τελικά μεγαλύτερη εμπειρία και εμπλουτισμός του κινητικού ρεπερτορίου Τρία στάδια

5 πρώιμο στάδιο (2-3 χρ.) σκόπιμες κινήσεις που χαρακτηρίζονται από έλλειψη κινητικού ελέγχου που αιτιολογείται από την έλλειψη εμπειρίας γενικές και ασυγχρόνιστες κινήσεις, συνκινησίες

6 βασικό στάδιο (3-4 χρ.) βελτίωση του κινητικού ελέγχου αλλά όχι ιδιαίτερα καλή εξειδίκευση των μυϊκών ομάδων τα παιδιά που αντιμετωπίζουν διαταραχές του ΝΣ δεν είναι σε θέση να αναπτυχθούν πέρα από το πρώιμο στάδιο

7 ώριμο στάδιο (4-7 χρ.) χαρακτηριστικά αυτού του σταδίου είναι ο καλός κινητικός έλεγχος και η μυϊκή συναρμογή και η ακρίβεια και η σταθερότητα κατά την εκτέλεση το σημαντικότερο χαρακτηριστικό είναι η αναγκαιότητα της εκπαιδευτικής παρέμβασης με την παροχή πολλών και πολύπλευρων εμπειριών προκειμένου να ολοκληρωθεί το στάδιο

8 ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΚΙΝΗΣΙΑΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ

9 Πρότυπα μετακίνησης άλματα αναπηδήσεις προσέγγιση-πιάσιμο-κράτημα πέταγμα

10 Πρότυπα ισορροπίας δυναμική ισορροπία στατική ισορροπία αξονικές κινήσεις βάδισμα τρέξιμο

11 Πρότυπα χειρισμού ρίψη σύλληψη λάκτισμα

12 Κινητικό παιχνίδι

13 Θεμελιώδες ερώτημα: «εκμεταλλευόμαστε όλες τις ευκαιρίες, για να δώσουμε στα παιδιά το χώρο και τις ευκαιρίες για μια ολοκληρωμένη ανάπτυξη, η οποία εκτός των άλλων περιλαμβάνει εμπειρίες με το σώμα και τις αισθήσεις;»

14 Στο νηπιαγωγείο μπορούμε να αντισταθμίσουμε την έλλειψη κίνησης που επιβάλλει ο σύγχρονος τρόπος ζωής και να δημιουργήσουμε για τα παιδιά έναν ζωτικό χώρο, που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους. Τα τελευταία χρόνια η κινητική αγωγή έγινε ένα αντικείμενο που διέπεται από εξειδικευμένες αρχές, και εφαρμόζεται στα περισσότερα νηπιαγωγεία και παιδικούς σταθμούς με την μορφή τακτικών «ωρών κίνησης».

15 Η κίνηση στο νηπιαγωγείο θεωρείται: Έτσι, επιδιώκεται: ένα πρωταρχικό μέσο ενίσχυσης της ανάπτυξης ένας σημαντικός τομέας εκπαίδευσης η ένταξη της κίνησης στο ημερήσιο πρόγραμμα του νηπιαγωγείου, η μάθηση και η εμπειρία μέσω της κίνησης και της αντίληψης να μετατραπεί σε μια γενική παιδαγωγική αρχή που θα διέπει το πρόγραμμα των νηπιαγωγείων και των παιδικών σταθμών.

16 Φαίνεται ότι προκύπτει η ανάγκη για μια διαφοροποιημένη εκπαίδευση των παιδαγωγών, έτσι ώστε να αποκτήσουν την κατάρτιση που θα τους επιτρέψει να αναγνωρίσουν τη σημασία της κίνησης στην προσχολική αγωγή και να δημιουργήσουν ανάλογες συνθήκες στην καθημερινότητα του παιδικού σταθμού ή του νηπιαγωγείου.

17 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ατομική κοινωνική παραγωγική εκφραστική εντυπωσιακή εξερευνητική συγκριτική προσαρμοστική

18 Α Τ Ο Μ Ι Κ Η γνωρίζει το σώμα του, τον εαυτό του συνειδητοποιεί τις σωματικές του ικανότητες δημιουργεί την εικόνα του εαυτού του

19 Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Η συνεργάζεται παίζει (με και εναντίον κάποιων) συνεννοείται υποχωρεί επικρατεί

20 Π Α Ρ Α Γ Ω Γ Ι Κ Η δημιουργεί κατασκευάζει κάτι χρησιμοποιώντας τις κινητικές του ικανότητες διεκπεραιώνει κάτι με το σώμα του (π.χ. μία κινητική δεξιότητα)

21 Ε Κ Φ Ρ Α Σ Τ Ι Κ Η εκφράζει αισθήματα και συναισθήματα δια μέσου της κίνησης βιώνει με το σώμα του

22 Ε Ν Τ Υ Π Ω Σ Ι Α Κ Η βιώνει αισθήματα όπως όρεξη, κέφι, χαρά, κούραση, ενεργητικότητα μέσα στη κίνηση

23 Ε Ξ Ε Ρ Ε Υ Ν Η Τ Ι Κ Η γνωρίζει το χώρο και τα πράγματα του περιβάλλοντός του έρχεται σε επαφή με αντικείμενα και μηχανήματα και μαθαίνει τις ιδιότητές τους προσαρμόζεται στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος

24 Σ Υ Γ Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η συγκρίνει τον εαυτό του με άλλα παιδιά (ποιοτικά και ποσοτικά) αναμετριέται με κάποιους μαθαίνει να νικάει και να αποδέχεται ήττες

25 Π Ρ Ο Σ Α Ρ Μ Ο Σ Τ Ι Κ Η ανέχεται επιβαρύνσεις μαθαίνει τα όρια του σώματός του βελτιώνει την ικανότητα απόδοσής του προσαρμόζεται έναντι ομοίων του και εξωτερικών απαιτήσεων

26 Τα χαρακτηριστικά της σημερινής παιδικής ηλικίας είναι: 1. Η μείωση του παιχνιδιού στο δρόμο και η αντίστοιχη αύξηση του παιχνιδιού μέσα στο σπίτι (Zinnecker 2001). 2. Η απώλεια φυσικών δυνατοτήτων για παιχνίδι και κίνηση και η αντικατάσταση τους από τεχνητούς χώρους παιχνιδιού, όπου τα παιδιά δεν μπορούν να πάνε μόνα τους και το παιχνίδι χωρίς επίβλεψη δεν είναι εφικτό. 3. Η αντικατάσταση των κινητικών παιχνιδιών της καθημερινής ζωής των παιδιών με τον οργανωμένο αθλητισμό.

27 4. Ο περιορισμός του ζωτικού χώρου των παιδιών, με το να τα μεταφέρουμε με το αυτοκίνητο από τη μία ασχολία στην άλλη, στο κολυμβητήριο, στο ωδείο ή σε φίλους που μένουν μακριά. Ανάμεσα σε αυτές τις δραστηριότητες δεν υπάρχει συνοχή και έτσι τα παιδιά δεν βιώνουν την καθημερινότητα τους ως ελεύθερο χώρο που καθορίζουν μόνα τους και ως ενιαία χρονική αλληλουχία, αλλά ως μια πραγματικότητα κατατμημένη σε επαγγελματικά ραντεβού, που το καθένα συμβαίνει σε διαφορετικούς κόσμους (Zeiher 1999). 5. Η αντιμετώπιση των παιδιών ως πελατών, από τη βιομηχανία καταναλωτικών αγαθών, αγνοώντας παντελώς την παιδαγωγική πλευρά του παιχνιδιού. 6. Η μονοδιάστατη κατασκευή των παιχνιδιών, τα οποία είναι συνήθως φτιαγμένα για συγκεκριμένη χρήση και αφήνουν στα παιδιά ελάχιστα περιθώρια αλλαγών. 7. Η αυξημένη χρήση των μέσων και ο περιορισμός σημαντικών δραστηριοτήτων για την ανάπτυξη του παιδιού.

28 Άρα τα παιδιά έχουν: «εμπειρίες από δεύτερο χέρι» απώλεια σε σωματικές αισθητηριακές εμπειρίες..και συνεπώς έχουν ανάγκη : χώρους παιχνιδιού που να συμφωνούν, ως προς τη διαμόρφωση τους και τον υλικό τους εξοπλισμό, με τις παιδικές ανάγκες και να εξασφαλίζουν στα παιδιά τη δυνατότητα για εξερεύνηση, δοκιμή, ανακάλυψη και «αυτενέργεια» έχουν επίσης ανάγκη για ζωτικό χώρο, προσωπικές αποφάσεις, εξωτερίκευση συναισθημάτων και αυτόνομη δράση έχουν ανάγκη έναν χώρο ελεύθερο για εξερεύνηση και ανακάλυψη. Κρυψώνες και γωνιές, τις οποίες μπορούν να διαμορφώσουν και να ορίσουν μόνα τους, ανάλογα με το πώς φαντάζονται το παιχνίδι τους.

29 Καταλήγοντας: Όλοι οι φορείς εκπαίδευσης και αγωγής των παιδιών, πρέπει να προσαρμοστούν στις ανάγκες των παιδιών για αισθητηριακή αντίληψη και κίνηση. Αυτό αφορά τόσο τη διαμόρφωση του χώρου και τις αυτόβουλες δραστηριότητες των παιδιών, όσο και τις ασκήσεις που σχεδιάζουν οι παιδαγωγοί. Στην καθημερινότητα, πρέπει να δίνεται στα παιδιά ελεύθερος χώρος για αυτόβουλη δραστηριότητα. Συγχρόνως όμως πρέπει να διευρυνθούν οι δυνατότητες εμπειρίας και δράσης των παιδιών, μέσω παιδαγωγικής κινητικής αγωγής. Τα παιδιά πρέπει να έχουν ευκαιρίες να κατακτούν το ζωτικό τους κόσμο αυτόνομα. Προϋπόθεση για αυτό είναι, εκτός των άλλων, νέοι χώροι για παιχνίδι, οι οποίοι μπορούν να διαμορφωθούν ή και να αλλάξουν (για παράδειγμα εξωτερικοί χώροι των σχολείων) και υλικά, με τα οποία τα παιδιά μπορούν να δώσουν το δικό τους νόημα στο παιχνίδι.

30 Η τάση περιορισμού του παιχνιδιού σε κλειστούς χώρους πρέπει να αντιμετωπιστεί, με τη μεταφορά των δραστηριοτήτων των παιδιών σε εξωτερικούς χώρους. Ως αντίποδας στην πληθώρα των ερεθισμάτων που δέχονται από αισθήσεις, που δεν σχετίζονται με το σώμα τους, πρέπει να είναι η δυνατότητα των παιδιών να συλλέγουν εμπειρίες κυρίως με τις «σωματικές» τους αισθήσεις (να αγγίζουν, να νιώθουν, να κινούνται). Οι πρωτογενείς εμπειρίες (μέσω άμεσης πράξης και δράσης) πρέπει να προτιμώνται από τις δευτερογενείς, που προβάλλονται από την τεχνολογία και τα μέσα. Ταυτόχρονα όμως, τα παιδιά πρέπει να έχουν δυνατότητες να επεξεργάζονται τις εμπειρίες που λαμβάνουν «από δεύτερο χέρι».

31 Βιωματική μάθηση

32 Η σημασία των σωματικών και κινητικών εμπειριών για την παιδική ανάπτυξη 1. ποιο ρόλο παίζουν οι σωματικές και κινητικές εμπειρίες στην ανάπτυξη της αυτογνωσίας και της αυτοπεποίθησης, 2. πώς σχετίζονται με την κοινωνική ανάπτυξη, 3. ποια σημασία έχουν για την γνωστική ανάπτυξη και 4. πώς επιδρούν στην ψυχοσωματική υγεία των παιδιών.

33 1. Η ανάπτυξη του εαυτού Οι σωματικές εμπειρίες αποτελούν «αυτό εμπειρίες» Εμπειρίες του εαυτού μέσα από την αποτελεσματικότητα της συμπεριφοράς του ατόμου Η ταξινόμηση των ικανοτήτων του μέσω των άλλων Η επίδραση του εαυτού στην αυτοαντίληψη

34 οι παιδαγωγοί έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν τη θετική αυτοεκτίμηση του παιδιού με τα παρακάτω: αποφεύγοντας τη σύγκριση των παιδιών, δίνοντας σε κάθε παιδί την αίσθηση, ότι έχουν εμπιστοσύνη στις ικανότητές του, διαβαθμίζοντας τις κινητικές ασκήσεις ανάλογα με το βαθμό δυσκολίας τους, έτσι ώστε κάθε παιδί να έχει το συναίσθημα της επιτυχίας, εξηγώντας, κατά τη διάρκεια κινητικών δραστηριοτήτων, στα φοβισμένα και συνεσταλμένα παιδιά, ότι μπορούν να πάρουν μόνα τους αποφάσεις, να ενεργήσουν και μέσα από τις πράξεις τους να συνεισφέρουν κάτι στο περιβάλλον

35 Οι θετικές κινητικές εμπειρίες μπορούν (κυρίως σε μικρότερα παιδιά) να συνεισφέρουν σημαντικά, στο να διαμορφώσουν μια ρεαλιστική αλλά και αξιόπιστη εικόνα για τον εαυτό τους. Με τη σωστή καθοδήγηση από τους παιδαγωγούς και τους γονείς, τα παιδιά θα μπορέσουν, ανεξάρτητα από το αν έχουν αντικειμενικά την ικανότητα να αποδώσουν, να αναπτύξουν τις προϋποθέσεις για αυτοεκτίμηση και αυτογνωσία.

36 2. Κοινωνική ανάπτυξη α. κοινωνική ευαισθησία να αντιλαμβανόμαστε τα συναισθήματα των άλλων να βάζουμε τον εαυτό μας στη θέση του άλλου να αναγνωρίζουμε τις ανάγκες των άλλων και με την συμπεριφορά μας, να τους λαμβάνουμε υπόψη μας να αναγνωρίζουμε τις επιθυμίες των άλλων β. κατανόηση των κανόνων να παίζουμε ομαδικά παιχνίδια με απλούς κανόνες να κατανοούμε το νόημα των κανόνων να θέτουμε οι ίδιοι απλούς κανόνες για ένα παιχνίδι να είμαστε ευέλικτοι με τους κανόνες και να προσαρμοζόμαστε στην κάθε κατάσταση

37 γ. ικανότητα επαφής και συνεργασίας στο παιχνίδι, να συνάπτουμε επαφές με άλλους να αναγνωρίζουμε τους άλλους ως συμπαίκτες να δεχόμαστε και να ζητάμε βοήθεια να παίζουμε με τους άλλους να διεκπεραιώνουμε τις εργασίες από κοινού να βοηθάμε τους άλλους να εκφράζουμε και να μοιραζόμαστε τα συναισθήματα μας, με άλλους να αντιμετωπίζουμε τους άλλους λεκτικά

38 δ. ανεκτικότητα στην απογοήτευση να αναστέλλουμε ή να αναβάλλουμε τις ανάγκες μας για χάρη άλλων αξιών να μην επιζητούμε να βρισκόμαστε πάντα στο επίκεντρο να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε την αποτυχία να μπορούμε να ενταχθούμε σε μία ομάδα ε. ανεκτικότητα και σεβασμός να δεχόμαστε και να αναγνωρίζουμε τις επιδόσεις των άλλων να σεβόμαστε τη διαφορετικότητα των άλλων να ανεχόμαστε τις ανάγκες των άλλων και να επιτρέπουμε στον εαυτό μας να συμμετάσχει ενεργά στο ομαδικό παιχνίδι να εντάσσουμε τους πιο αδύναμους στο παιχνίδι να σεβόμαστε τους πιο αδύναμους συμπαίκτες

39 Προβλήματα κοινωνικής ανάπτυξης συνυφασμένα με την ηλικία Κατανόηση της θέσης των άλλων Εγωκεντρισμός

40 Τα κινητικά παιχνίδια προσφέρουν αρκετές δυνατότητες για δοκιμή των κοινωνικών συμπεριφορών, χωρίς να πρέπει να θεωρούνται από τους παιδαγωγούς ως «προπόνηση» ή συνειδητή προσπάθεια, για αυτό το σκοπό. Μπορούν π.χ. να τεθούν τα ακόλουθα ζητήματα: Πώς νιώθει ένα παιδί που απομονώνεται συνεχώς από τους άλλους στα ομαδικά παιχνίδια; Πώς μπορούν να απλοποιηθούν οι κανόνες ενός παιχνιδιού, έτσι ώστε να μπορούν να συμμετάσχουν και τα μικρότερα παιδιά; Πώς γίνεται το ιδανικό μοίρασμα των αγαπημένων παιχνιδιών όταν υπάρχουν αρκετά για όλους;

41 Η/ο παιδαγωγός ως κοινωνικό πρότυπο Αναφέρει τους κανόνες εκ των προτέρων και αποφεύγει συγκρούσεις από την αρχή; Αποστασιοποιείται από τη σύγκρουση των παιδιών, αφήνοντάς τα να δράσουν μόνα τους; Παρατηρεί τον τρόπο, με τον οποίο προκύπτει μια σύγκρουση και πώς την αντιμετωπίζουν τα παιδιά; προσφέρει βοήθεια, όταν η σύγκρουση ξεπερνά τις κοινωνικές δυνατότητες των παιδιών; Δίνει ερεθίσματα για εναλλακτικές μορφές παιχνιδιού, όπου τα παιδιά μπορούν να βρουν μόνα τους λύσεις;

42 3. Γνωστική ανάπτυξη Πως μαθαίνουν τα παιδιά Συμπεράσματα των μελετών της ανάπτυξης του εγκεφάλου Συμπεράσματα της γνωστικής εξελικτικής ψυχολογίας

43 Πως μαθαίνουν τα παιδιά Το παιδί κατακτά τον κόσμο του κυρίως παραγωγικά. Σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία παίζει η προσωπική πρωτοβουλία του παιδιού, η ανεξάρτητη δράση και το ενδιαφέρον του για τα πράγματα. Μόνο αν το παιδί «ελκύεται» από ένα αντικείμενο, μόνο όταν αυτό σημαίνει κάτι για το παιδί, τότε μόνο θα ασχοληθεί αρκετά μαζί του. Η μάθηση πηγάζει από την εμπειρία, που αποκτά κανείς μέσω των αισθήσεων: Οι αισθήσεις είναι οι κεραίες, με την βοήθεια των οποίων συλλέγουμε και επεξεργαζόμαστε τις πληροφορίες. Μέσω αυτών, το παιδί έρχεται σε επαφή με το περιβάλλον και το κατανοεί. Οι αισθήσεις αποτελούν το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στον εσωτερικό και τον εξωτερικό κόσμο του παιδιού. Μέσω των αισθήσεων, το παιδί αντιλαμβάνεται το περιβάλλον του και ταυτόχρονα επιδρά σ αυτό, μπορεί δηλαδή μέσα σε συγκεκριμένα βέβαια όρια να το διαμορφώσει, ανάλογα με τις ανάγκες και τα θέλω του. Η αισθητηριακή αντίληψη αποτελεί, για τα παιδιά, πρόσβαση στον κόσμο. Είναι η ρίζα κάθε εμπειρίας, μέσω της οποίας μπορούν να ξαναχτίσουν τον κόσμο τους και να τον κατανοήσουν με το δικό τους τρόπο.

44 Συμπεράσματα των μελετών της ανάπτυξης του εγκεφάλου Σύνδεση των εγκεφαλικών κυττάρων: Συνάψεις Ενεργοποίηση του εγκεφάλου μέσα από αισθητηριακά ερεθίσματα

45 Συμπεράσματα της γνωστικής εξελικτικής ψυχολογίας Μέσα από τις κινητικές δραστηριότητες, υποστηρίζεται η δημιουργία νέων συνάψεων και κατά συνέπεια ενισχύεται η μαθησιακή διαδικασία. Τα παιδιά αναζητούν μόνα τους αισθητηριακά ερεθίσματα (αυτό δείχνει την ιδιαίτερη αγάπη τους για ότι ενεργοποιεί τα συστήματα ισορροπίας και κίνησης, τους αρέσει π.χ. να κουνιούνται, να πηδούν, να ισορροπούν ).

46 Υλικές εμπειρίες Μάθηση μέσα από δοκιμή και πειραματισμό Αισθησιοκινητική ανάπτυξη

47 4. Υγεία και καλή φυσική κατάσταση Η υγεία ως κίνητρο κίνησης; Παράγοντες προστασίας Πηγές υγείας Ενίσχυση σωματικής υγείας Πηγές υγείας όπως π.χ. η βελτίωση της σωματικής κατάστασης, η ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, η καλή απόδοση του κυκλοφορικού συστήματος, η ενδυνάμωση των μυών για βελτίωση της στάσης του σώματος. Ενίσχυση προσωπικής υγείας όπως π.χ. η διαμόρφωση μιας θετικής και αισιόδοξης στάσης ζωής, η υποστήριξη της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης. Ενίσχυση κοινωνικής υγείας όπως π.χ. η ένταξη σε μία ομάδα, οι σχέσεις με άλλα άτομα και η αποδοχή από τους συνομηλίκους.

48 Επιδράσεις των περιβαλλοντικών συνθηκών στην υγεία των παιδιών Ασθένειες εξαιτίας της έλλειψης κίνησης Προβλήματα υγείας των παιδιών Παχυσαρκία

49 Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες της υγείας Αντιδράσεις φόβου και ανασφάλειας Κάποιες φορές τα παιδιά φοβούνται τις κινητικές καταστάσεις όταν: Είναι πρωτόγνωρες και δεν ξέρουν τι να περιμένουν, Σε παρόμοιες καταστάσεις, έχουν βιώσει πόνο ή τραυματισμό, Ο βαθμός δυσκολίας της δραστηριότητας τους φαίνεται πολύ υψηλός και φοβούνται, ότι δεν θα τα καταφέρουν. Αυτός ο φόβος δεν εκφράζεται πάντα άμεσα αλλά τα παιδιά: αποφεύγουν να συμμετάσχουν, αποσύρονται, λένε απλά «όχι, δεν θέλω», είναι συγκρατημένα και αγχωμένα, ακόμα και όταν συμμετέχουν σε κινητικά παιχνίδια ενοχλούν ή εκνευρίζουν τα άλλα παιδιά, γίνονται επιθετικά, καταφεύγουν σε δικαιολογίες, όπως στομαχόπονο ή πονόλαιμο ή προσποιούνται έναν τραυματισμό.

50 Ο ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ Αποτυχημένες κινητικές εμπειρίες Πτώση της απόδοσης Αποφυγή απαιτήσεων κινητικού περιεχομένου Αύξηση της κινητικής ατολμίας

51 Κινητική αγωγή ως αγωγή υγείας κατάλληλη για παιδιά Για μια ολοκληρωμένη αγωγή υγείας, πρέπει να δοθεί προσοχή στους ακόλουθους παράγοντες: Αποφεύγουμε να κρατάμε τα παιδιά πολλή ώρα ακίνητα και ήσυχα (π.χ. θεατρικές παραστάσεις και παρουσιάσεις, τις οποίες παρακολουθούν τα παιδιά χωρίς να κινούνται). Βρίσκουμε εναλλακτικές λύσεις, ώστε να μην κάθονται τα παιδιά συνεχώς σε μια καρέκλα (μπορούν να διαβάζουν, να κάνουν κατασκευές ή να παίζουν, καθισμένα στο πάτωμα, έτσι ώστε να αλλάζουν τη στάση του σώματός τους, ανάλογα με τις ανάγκες τους). Δίνουμε τη δυνατότητα στα παιδιά να παίζουν έξω (όταν ο καιρός είναι υγρός, φροντίζουμε να έχουν ρούχα για να αλλάξουν). Δίνουμε στα παιδιά, όσο πιο συχνά γίνεται, τη δυνατότητα να περπατούν ξυπόλυτα. Οργανώνουμε συναντήσεις με τους γονείς, με θέμα «αγωγή υγείας κατάλληλη για παιδιά» και συζητάμε σε ομάδες διάφορα θέματα όπως «παιχνίδι», «διατροφή» και «κίνηση».

52 Ψυχοκινητική

53 Οριοθέτηση «Με τη κινητική δραστηριότητα τα παιδιά εκφράζουν τη διάθεσή τους για ζωή. Ταυτόχρονα, όμως, η κίνηση συμβάλλει και στην ανάπτυξή τους. Έτσι τα παιδιά μαθαίνουν το περιβάλλον τους αποκτώντας μ αυτό τον τρόπο εμπειρίες για τον εαυτό τους και για τους γύρω τους. Σε κάθε κινητική δραστηριότητα τα παιδιά συμμετέχουν με όλο τους το είναι: η αντίληψη και η εμπειρία, η σκέψη, οι αισθήσεις και οι ενέργειές τους όλα μαζί μια ενότητα. Αυτό το σκεπτικό αποτελεί τη βάση της Ψυχοκινητικής.

54 Ο ορισμός παραπέμπει στη στενή σχέση μεταξύ της κινητικής συμπεριφοράς και της ψυχικής κατάστασης του παιδιού, στην εικόνα που έχει σχηματίσει για το άτομό του και στην εμπιστοσύνη που έχει στις ικανότητές του.

55 Υλικά-θέση της/ου παιδαγωγού Στη Ψυχοκινητική δε χρησιμοποιούνται μόνο εξειδικευμένα όργανα, αλλά και υλικά που προέρχονται από την καθημερινότητά μας. Τα υλικά αυτά διεγείρουν τη φαντασία και τη δημιουργικότητα: μ ένα φύλλο εφημερίδας στα χέρια αναγκάζεται κανείς να ψάξει πρωτότυπους τρόπους να το χρησιμοποιήσει. Έτσι, αυτόματα ανακαλύπτει και δοκιμάζει την αξία του παιχνιδιού. Η παιδαγωγός δίνει κίνητρα και ενθαρρύνει καινούργιες ιδέες για παιχνίδι που εμπλουτίζουν το κινητικό ρεπερτόριο των παιδιών. Κατ αυτό το τρόπο υποστηρίζεται και ενισχύεται η πρωτοβουλία τους.

56 Το γνωστό και καθιερωμένο στεγνό πρόγραμμα προπόνησης που στοχεύει στην εξάλειψη κινητικών διαταραχών, αντικαθίσταται από δημιουργικές παιγνιώδεις δραστηριότητες που σα στόχο έχουν τη δραστηριοποίηση του παιδιού: ο κλασσικός στόχος της ανάπτυξης των κινητικών ικανοτήτων και της βελτίωσης της κινητικής απόδοσης επιτυγχάνεται έτσι κι αλλιώς.

57 Περιεχόμενα της Ψυχοκινητικής Αυτοαντίληψη/Εμπειρίες με το σώμα Εμπειρίες με υλικά Κοινωνικές εμπειρίες

58 Εμπειρίες με το σώμα Η κίνηση δίνει στα παιδιά τη δυνατότητα να αισθανθούν και να βιώσουν το σώμα τους. Ένας από τους σημαντικότερους στόχους της ψυχοκινητικής είναι η κατάκτηση της αντίληψης του σώματος. Η αντίληψη του σώματος σχετίζεται με την εικόνα που έχουμε φτιάξει για το σώμα μας, δηλαδή για το μέγεθος, τα όρια, τις ευαισθησίες του σώματος. Τα παιδιά διαμορφώνουν αυτή την εικόνα για το σώμα τους, φτιάχνουν το σχήμα του σώματος.

59 Εμπειρίες με το σώμα Για να αντιληφθεί το παιδί το σώμα του πρέπει να ευαισθητοποιήσουμε τις αισθήσεις του. Για παράδειγμα η εξοικείωση με την ελαστικότητα του τραμπολίνου, απαιτεί μια εισαγωγική φάση παιγνιώδους προσαρμογής. Τα άλματα στο τραμπολίνο απαιτούν συναρμογή. Το σώμα πρέπει να εκτελεί αντισταθμιστικές κινήσεις, ώστε να προσαρμόζεται στην κίνηση του πανιού και να κρατά την ισορροπία του. Η σύσπαση του σώματος είναι απαραίτητη για την ελεγχόμενη καθοδήγηση άλματος και προσγείωσης και για τη διατήρηση του ρυθμού εκτέλεσης.

60 Η Ψυχοκινητική είναι κατά κανόνα ομαδική υπόθεση. Έτσι οι δυνατότητες για κοινωνική μάθηση είναι πολλές: η συνεννόηση, ο σεβασμός στην άποψη, η αναζήτηση λύσεων, είναι μερικές από τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται. Για παράδειγμα, ο τρόπος με τον οποίο θα κινηθούν τα παιδιά μέσα σ ένα περιορισμένο χώρο απαιτεί κάποιου είδους συνεννόηση, έτσι ώστε να βρεθεί η καλύτερη λύση. Στην ψυχοκινητική αυτό συμβαίνει συνήθως χωρίς ιδιαίτερες μεθοδεύσεις.

61 Εμπειρίες με υλικά Η εμπειρίες με υλικά περιλαμβάνουν τη γνωριμία με τις κατασκευαστικές ιδιαιτερότητες των οργάνων, τους τρόπους χρήσης τους και τη προσαρμογή τους στις κινήσεις μας. Στην Ψυχοκινητική δε χρησιμοποιούνται μόνο εξειδικευμένα όργανα, αλλά και τα γνωστά σε όλους παραδοσιακά όργανα ενόργανης γυμναστικής, όπως η δοκός, που χρησιμεύει στα παιχνίδια ισορροπίας. Ένας πάγκος με μερικές τροχοσανίδες μετατρέπεται σε λεωφορείο, στο οποίο μπορεί κανείς να καθίσει ή να σταθεί όρθιος ανάλογα με πως εκτιμά τις δυνάμεις του και το αν έχει διάθεση να πάρει το ρίσκο.

62 Το παιχνίδι δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να δώσουν το δικό τους νόημα σ αυτό που κάνουν: στην κινούμενη μοκέτα το παιδί πρέπει να διατηρήσει την όρθια θέση του πάνω σε μια ασταθή, κινούμενη επιφάνεια, γεγονός που αποτελεί διπλή πρόκληση για την οποία ο καθένας αποφασίζει σε ποια θέση θα την αντιμετωπίσει.

63 Κοινωνικές εμπειρίες Οι συνθήκες διεξαγωγής του παιχνιδιού διαμορφώνονται από κοινού. Στο παιχνίδι υιοθετούνται διάφοροι ρόλοι, που αλληλοσυμπληρώνονται. Μέσω αυτής της διαδικασίας κατακτιόνται με έμμεσο τρόπο εμπειρίες κοινωνικοποίησης. Ακόμη και στο κυνηγητό μπορούν να αλλάξουν σε τέτοιο βαθμό οι κανόνες, ώστε όλοι οι συμμετέχοντες να έχουν τις ίδιες δυνατότητες: εδώ για παράδειγμα, το κυνηγητό γίνεται από καθιστή θέση και οι κυνηγοί είναι πολλοί, έτσι ώστε ακόμη και τα πιο αδύναμα παιδιά να έχουν τη δυνατότητα συμμετοχής.

64 Μεθοδικές Αρχές της Ψυχοκινητικής Αγωγής-Παρέμβασης Ανάπτυξη της αυτοδυναμίας και της αυτονομίας Διαφοροποίηση των βαθμών δυσκολίας Βιώνοντας την αυτοαποτελεσματικότητα Τυπικές διαδικασίες χαλάρωσης

65 Ανάπτυξη της αυτοδυναμίας και της αυτονομίας Η αυτοδυναμία και η αυτονομία κατακτιούνται ήδη με το στήσιμο των οργάνων. Στη Ψυχοκινητική προτιμώνται όργανα και συνθήκες κινητικού παιχνιδιού, που υποστηρίζουν την αυτόνομη δράση των παιδιών. Κατά κανόνα, σε τέτοιες δραστηριότητες τα παιδιά είναι ξυπόλυτα, εκτός αν υπάρχουν σημαντικοί προσωπικοί λόγοι ή για παράδειγμα, ακατάλληλη θερμοκρασία χώρου.

66 Ανάπτυξη της αυτοδυναμίας και της αυτονομίας Οι δοκοί ισορροπίας απαιτούν συνεχώς αντισταθμιστικές κινήσεις του σώματος. Τα ερεθίσματα ξεκινούν από τα πόδια για να προωθηθούν στα κατάλληλα κέντρα του νευρικού συστήματος. Από την αφή στην αίσθηση της πίεσης και στη διατήρηση της ισορροπίας, ένας συνεχής αγώνας διόρθωσης της θέσης του κέντρου βάρους του σώματος και διατήρησης της θέσης του σώματος. Για να χτίσουμε την αυτοδυναμία των παιδιών πρέπει επίσης να τους παρέχουμε τη δυνατότητα σε κάθε κινητική δραστηριότητα να αντιμετωπίζουν τις καταστάσεις και να βρίσκουν μόνα τους τρόπους επίλυσης. Στόχος είναι να μάθουν να εκτιμούν σωστά τις εκάστοτε συνθήκες: π.χ. ποιος τρόπος είναι ο καλύτερος για να καταφέρω την άσκηση και πώς μπορώ να βοηθήσω αποτελεσματικά τον εαυτό μου;

67 Ανάπτυξη της αυτοδυναμίας και της αυτονομίας Η αυτονομία χτίζεται με το να δίνουμε στα παιδιά τη δυνατότητα να αναγνωρίζουν σχέσεις μεταξύ φαινομένων, να ανακαλύπτουν την ισχύ των όποιων νόμων και να καταλήγουν στη δική τους λύση. Ακόμη και τα λάθη αποτελούν σημαντικά βήματα για το σκοπό αυτό: για παράδειγμα, το παιδί αναρωτιέται πως πρέπει να ασφαλίσω αυτό το όργανο, ώστε να μη ξαναπέσει; Η παιδαγωγός παρέχει μόνο έμμεση βοήθεια και μάλιστα μόνο στη περίπτωση που το παιδί δεν μπορεί να ανταπεξέλθει μόνο του. Οποιαδήποτε βιαστική παρέμβαση θα εμπόδιζε τη διαμόρφωση προσωπικής άποψης του παιδιού. Η τοποθέτηση των οργάνων στο χώρο και η συμμετοχή στην όλη διαδικασία του στησίματος, προκαλεί στα παιδιά περηφάνια διότι κατάφεραν κάτι μόνα τους. Η παρακίνηση προέρχονται τόσο από το ίδιο το παιχνίδι, όσο και από τα λόγια της παιδαγωγού. Έτσι, αφυπνίζεται η θέληση του παιδιού να πετύχει ένα συγκεκριμένο στόχο με τις δικές του δυνάμεις.

68 Ανάπτυξη της αυτοδυναμίας και της αυτονομίας Τα παιδιά καθορίζουν μόνα τους το νόημα των πράξεών τους. Σ αυτό, παίζει καθοριστικό ρόλο η φαντασία τους. Ο χώρος γίνεται η μεγάλη θάλασσα, που μπορεί κανείς να διασχίσει μόνο αν υπάρχουν αρκετά νησιά και γέφυρες. Έτσι, με δοκούς ισορροπίας, με πήχεις και κούτσουρα κατασκευάζονται γέφυρες και μονοπάτια. Υπάρχουν μάλιστα και πλοία που μπορούν να μεταφέρουν επιβάτες. Έτσι ο στόχος ισορροπία και συναρμογή επιτυγχάνεται μέσα από ένα απόλυτα πραγματικό, για τα παιδιά, σκηνικό. Σ αυτό συμπεριλαμβάνονται οι υψηλές απαιτήσεις σε κινητική εκτέλεση αλλά και αρκετός χώρος για προσωπική έκφραση.

69 Διαφοροποίηση των βαθμών δυσκολίας Οι κινητικές δραστηριότητες πρέπει πάντα να περιλαμβάνουν διαφορετικά επίπεδα δυσκολίας, έτσι ώστε να δίνουν ανάλογα κίνητρα σε κάθε παιδί. Το παιχνίδι με τις διαδρομές με τα χαλάκια δίνει τη δυνατότητα αυτής της διαφοροποίησης. Οι αποστάσεις μεταξύ τους μπορεί να είναι μεγαλύτερες ή μικρότερες, έτσι ώστε κάθε παιδί να επιλέξει το δικό του επίπεδο δυσκολίας. Τα πατάκια μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για πατινάζ, δίνοντας έτσι ευκαιρία για δημιουργική έκφραση. Η κατασκευή ενός μονοπατιού με πατάκια είναι μια ιδέα που περιλαμβάνει το σκεπτικό της διαφοροποίησης των βαθμών δυσκολίας. Συγκεκριμένα οι αποστάσεις από πατάκι σε πατάκι είναι ανάλογες με τις δυνατότητες κάθε παιδιού, έτσι ώστε π.χ. να υπάρχουν μεγάλα και μικρά χαντάκια.

70 Διαφοροποίηση των βαθμών δυσκολίας Η παιδαγωγός υποστηρίζει την προσπάθεια κάθε παιδιού να πετύχει μόνο του ένα στόχο. Αντί για άμεσες οδηγίες, προτιμά έμμεση βοήθεια με προφορικά σχόλια, συνοδεύει την εξάσκηση των παιδιών εκτελώντας και η ίδια και αναλαμβάνει μέρος της προσπάθειάς τους να πετύχουν το στόχο τους. Η σχέση της παιδαγωγού με το παιδί παίζει έχει καθοριστικό ρόλο για την επιτυχία της ψυχοκινητικής παρέμβασης. Η εμπιστοσύνη του παιδιού στο περιβάλλον του και του περιβάλλοντος στις ικανότητες του παιδιού, αποτελούν τη βάση για την ανάπτυξη της αυτογνωσίας και της αυτοεκτίμησης.

71 Βιώνοντας την αυτοαποτελεσματικότητα Μέσω της κινητικής τους συμπεριφοράς τα παιδιά βιώνουν το γεγονός ότι αποτελούν την αιτία συγκεκριμένων αποτελεσμάτων. Χρησιμοποιώντας κάποια αντικείμενα και στην προσπάθειά τους να πετύχουν με τις κινήσεις τους συγκεκριμένους στόχους, επωφελούνται από τα αποτελέσματα των ενεργειών τους αφού πιστώνονται την επιτυχία που τη συνδέουν με την προσπάθειά και τις ικανότητές τους, αποκτώντας μ αυτό τον τρόπο γνώση των ικανοτήτων τους. Μαθαίνουν να πειραματίζονται και να δοκιμάζουν, διατυπώνοντας τα πρώτα το πέτυχα, μπορώ. Αυτή ακριβώς η αίσθηση είναι που αποτελεί τη βάση για την αυτογνωσία, όταν το ζητούμενο είναι η απόδοση.

72 Βιώνοντας την αυτοαποτελεσματικότητα Η Ψυχοκινητική έγινε γνωστή στη Γερμανία από τα ειδικά υλικά και όργανα που χρησιμοποιούνται κυρίως για την ανάπτυξη των αντιληπτικών ικανοτήτων και της ισορροπίας, όπως π.χ. εδώ οι τροχοσανίδες. Τα όργανα αυτά από τη μία πλευρά τραβούν σα μαγνήτης το ενδιαφέρον των παιδιών, απαιτούν όμως ένα αρκετά υψηλό επίπεδο συναρμογής για να δώσουν την αναμενόμενη διασκέδαση. Ωστόσο, υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί τρόποι να παίξει κανείς με την τροχοσανίδα. Πριν απ όλα όμως πρέπει να εξασφαλίζεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ο ασφαλής χειρισμός του οργάνου. Το κινητικό παιχνίδι πρέπει να δίνει στο παιδί την εμπειρία της συμπεριφοράς που προέρχεται από τον εαυτό του, π.χ. όταν ένα παιχνίδι πετυχαίνει τους στόχους του ή η επιτυχημένη εκτέλεση μιας άσκησης πιστώνεται στις ικανότητες και τη προσπάθειά του.

73 Τυπικές διαδικασίες χαλάρωσης Για υγιή ανάπτυξη τα παιδιά χρειάζονται κίνηση αλλά και ησυχία, ηρεμία, χαλάρωση. Τα στοιχεία αυτά έχουν επίσης μια σημαντική θέση στην ψυχοκινητική παρέμβαση. Μετά από μια φάση έντονης κινητικότητας ή μετά από μια ολόκληρη ώρα με κίνηση ακολουθούν ασκήσεις χαλάρωσης και ηρεμίας που χαρίζουν στα παιδιά την ευχάριστη εμπειρία της χαλάρωσης.

74 Τρεις βασικές αρχές Κλίμα παρακίνησης με έμφαση στη δουλειά Εξατομίκευση των στόχων Συμμετοχικότητα Έμφαση στη διαδικασία και όχι στην απόδοση