ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «Ποσοτική Χωρική Ανάλυση Οικιστικών Προτύπων και Αστικών Συγκεντρώσεων στην Περιφέρεια Θεσσαλίας» ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΤΣΟΜΠΑΝΟΓΛΟΥ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΒΟΛΟΣ, ΙΟΥΛΙΟΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΣΤΑΣΗΣ ΑΠΟ ΓΕΙΤΟΝΙΚΟ ΣΗΜΕΙΟ (NEAREST NEIGHBOR) ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗΣ (SERVICE AREA) ΑΠΑΡΙΘΜΗΣΕΙΣ ΑΠΟΣΤΑΣΗΣ (DISTANCE COUNTS) ΧΩΡΟΘΕΤΙΚΟ ΠΗΛΙΚΟ (LOCATION QUOTIENT) ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ (CLUSTER ANALYSIS) ΕΦΑΡΜΟΓΗ : ΧΩΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΩΝ ΣΤΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΧΩΡΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΜΒΕΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΟΙΚΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΕΠΙΠΕ Α ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΕΠΙΠΕ Ο 1 Ο : ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΑΝΩ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΕΠΙΠΕ Ο 2 Ο : ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΜΕ ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...25 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τις τελευταίες δεκαετίες ο ρόλος των οικισµών γίνεται ολοένα και πιο σηµαντικός στις εξελίξεις που διαδραµατίζονται εντός των ορίων του δήµου, του νοµού, της περιφέρειας, ακόµα και ολόκληρης της χώρας. Κυρίως οι σχέσεις µεταξύ των οικισµών, ανέκαθεν αποτελούσαν και εξακολουθούν να αποτελούν κινητήριο µοχλό ολόκληρων περιοχών. Η κατανοµή λοιπόν αυτών των οικισµών στο χώρο και οι σχέσεις µεταξύ τους, αλλά κυρίως µε τους µεγαλύτερους πληθυσµιακά οικισµούς, που βρίσκονται στην ακτίνα επιρροής τους αποτελεί µια σηµαντική παράµετρο στην άσκηση πολιτικών περιφερειακής ανάπτυξης. Φυσικά µέχρι σήµερα έχουν γίνει και εξακολουθούν να πραγµατοποιούνται πολλές προσπάθειες, έρευνες και µελέτες για την εύρεση ενός κατάλληλου και ευέλικτου µεθοδολογικού πλαισίου που να βρίσκει και να δηµιουργεί κατάλληλα και αντιπροσωπευτικά αστικά σύνολα στο εδαφικό χώρο µιας περιοχής ή µιας περιφέρειας ή και ολόκληρης της εδαφικής επικράτειας. Αντιπροσωπευτικό είναι το παράδειγµα των Portnov και Erell (2001) οι οποίοι µέσα από το βιβλίο τους προσπαθούν να δηµιουργήσουν µια µεθοδολογία για την καλύτερη κατανοµή αστικών συνόλων στο χώρο ώστε να µπορούν να ληφθούν πιο αποδοτικά µέτρα για την άσκηση περιφερειακής πολιτικής. Συγκεκριµένα εφαρµόζουν την µεθοδολογία αυτή στις χώρες του Ισραήλ, Νορβηγία και Αυστραλία και τα αποτελέσµατά τους είναι αρκετά ικανοποιητικά Στην παρούσα λοιπόν εργασία ερµηνεύεται η χωρική κατανοµή των οικισµών µέσα στην περιφέρεια Θεσσαλίας και οι σχέσεις που εµφανίζουν αυτοί µεταξύ τους, χρησιµοποιώντας µεθοδολογίες και τεχνικές που βασίζονται στον επιστηµονικό κλάδο της χωρικής ανάλυσης και στα γεωγραφικά συστήµατα πληροφοριών. Συγκεκριµένα στο πρώτο µέρος της εργασίας αναπτύσσονται τα µεθοδολογικά εργαλεία και τεχνικές, τα οποία ερµηνεύουν και αξιολογούν µε χαρακτηριστικούς τρόπους την κατανοµή των οικισµών, όπως ανάλυση απόστασης από γειτονικό σηµείο (Nearest Neighbor Analysis), Χωροθετικό πηλίκο (Location quotient), εργαλεία µέσω του προγράµµατος ArcView (Network anayst, 3D analyst), K-means cluster. Στο επόµενο κεφάλαιο θα γίνει εφαρµογή των παραπάνω εργαλείων στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, θα αναλυθούν, επεξεργαστούν και αξιολογηθούν τα αποτελέσµατα τους και τέλος θα ακολουθήσει το κεφάλαιο των συµπερασµάτων στο 3

4 οποίο θα παρουσιαστεί το σύνολο της έρευνας η οποία έγινε και κατά πόσο µπορούν τα παραπάνω µεθοδολογικά εργαλεία που θα αναπτυχθούν να εφαρµοστούν σε κάθε περιφέρεια ή περιοχή και να συµβάλουν στη καλύτερη οργάνωση του χώρου. 2. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ 2.1 ΓΕΝΙΚΑ Όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή της εργασίας, το πρόβλήµα που τίθεται προς διερεύνηση είναι ο τρόπος µε τον οποίο κατανέµονται οι οικισµοί στην Περιφέρεια, οι µεταξύ τους σχέσεις και ο βαθµός που επηρεάζουν τον περιβάλλοντα χώρο τους. Για το σκοπό κρίνεται απαραίτητη η διαµόρφωση ενός κατάλληλου µεθοδολογικού πλαισίου το οποίο παρουσιάζεται σχηµατικά παρακάτω. Σχήµα 2.1: Μεθοδολογικό διάγραµµα ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΣΤΑΣΗΣ ΑΠΟ ΓΕΙΤΟΝΙΚΟ ΣΗΜΕΙΟ (NEAREST NEIGHBOR ANALYSIS) ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗΣ (SERVICE AREA) ΑΠΑΡΙΘΜΗΣΕΙΣ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΝ (DISTANCE COUNTS) ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ (CLUSTER ANALYSIS) ΧΩΡΟΘΕΤΙΚΟ ΠΗΛΙΚΟ (LOCATION QUOTIENT) ΟΜΑ ΟΠΟΙΗΣΗ ΟΙΚΙΣΜΩΝ Πηγή: Ιδία επεξεργασία 4

5 Όπως φαίνεται στο διάγραµµα αρχικά γίνεται µια κατηγοριοποίηση των οικισµών βάσει του πληθυσµού τους. Στη συνέχεια εφαρµόζονται διάφορες µεθοδολογίες και τεχνικές µε σκοπό να αναγνωριστεί, αρχικά το πρότυπο της κατανοµής (Ανάλυσης απόστασης από γειτονικό σηµείο), έπειτα να καθοριστούν οι περιοχές εξυπηρέτησης από τα κέντρα οικισµούς που µπορούν να αποτελέσουν µικρό ή µεγάλο αστικό κέντρο, χρησιµοποιώντας ως παράγοντες καθορισµού το οδικό δίκτυο και ο πληθυσµός. Στη συνέχεια µε τη χρήση της µεθόδου απαριθµήσεων απόστασης, υπολογίζονται οι πυκνότητες κάθε οικισµού κέντρου εξυπηρέτησης. Τέλος γίνεται ένας διαχωρισµός των οικισµών ανάλογα µε το µέγεθος του πληθυσµού τους και εφαρµόζονται δύο διαφορετικές τεχνικές. Στη πρώτη περίπτωση µε χρήση της ταξινοµικής ανάλυσης για οικισµούς µε σηµαντικό µέγεθος πληθυσµού γίνεται µια οµαδοποίηση τους σε κατηγορίες ανάλογα µε τα χαρακτηριστικά του κάθε οικισµού και τις µεταβλητές που λαµβάνονται υπόψη, και στη δεύτερη περίπτωση µε χρήση του δείκτη χωροθετικό πηλίκο υπολογίζονται διάφοροι δείκτες συγκρίνοντας κάθε µεγάλο αστικό κέντρο µε ολόκληρη την περιφέρεια. Στην περίπτωση αυτή λαµβάνεται µια συνολική εικόνα για την κατάσταση των µεγάλων αστικών κέντρων, ενώ η µελέτη κάθε δείκτη ανεξάρτητα µπορεί να οδηγήσει και σ αυτή την περίπτωση σε κάποια οµαδοποίηση. 2.2 ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΟΙΚΙΣΜΩΝ Προκειµένου να εξεταστεί η παραπάνω κατανοµή και σχέση των οικισµών πρέπει να επιλεγούν οι κατάλληλες οµάδες ώστε να εξαχθεί µια πιο αναλυτική εικόνα της υπάρχουσας κατάστασης. Για το σκοπό αυτό θα γίνει µια κατηγοριοποίηση των οικισµών βάσει του πληθυσµού τους (απογραφή ΕΣΥΕ 2001) στις παρακάτω κατηγορίες: Οικισµοί µε πληθυσµό µικρότερο των 2000 κατοίκων Οικισµοί µε πληθυσµό µεγαλύτερο των 2000 κατοίκων και µικρότερο των κατοίκων Οικισµοί µε πληθυσµό µεγαλύτερο των 2000 κατοίκων 5

6 Από την παραπάνω κατηγοριοποίηση προκύπτει ο παρακάτω πίνακας 1 : Πίνακας 2.1: Κατηγοριοποίηση των οικισµών στην Π. Θεσσαλίας. Κατηγορία οικισµών Σύνολο οικισµών (κάτοικοι) (κάτοικοι) πάνω (κάτοικοι) 6 Πηγή: Απογραφή ΕΣΥΕ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΣΤΑΣΗΣ ΑΠΟ ΓΕΙΤΟΝΙΚΟ ΣΗΜΕΙΟ (NEAREST NEIGHBOR) Η ανάλυση της απόστασης από γειτονικό σηµείο αποτελεί µια διακεκριµένη τεχνική περιγραφής σηµειακών προτύπων. Ελέγχει δηλαδή αν τα σηµεία τα οποία βρίσκονται µέσα σε µια συγκεκριµένη επιφάνεια, ακολουθούν την τυχαία, οµαδοποιηµένη ή οµοιόµορφη κατανοµή. Το αποτέλεσµα αυτό προκύπτει από τη µελέτη ενός δείκτης R ο οποίος υπολογίζεται από τη σχέση N di d N i= 1 R = π = (1) da 1/ 2 N A όπου di = η απόσταση από το σηµείο I στο πλησιέστερό του Ν = ο αριθµός των σηµείων Α = το εµβαδόν της επιφάνειας Ο δείκτης αυτός παίρνει τιµές από 0 έως 2,149. Για τιµές από 0 έως 1 το πρότυπο ακολουθεί από την οµαδοποιηµένη κατανοµή προς την τυχαία και από 1 έως 2,149 τείνει προς την οµοιόµορφη κατανοµή. 2.4 ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗΣ (SERVICE AREA) Το συγκεκριµένο τµήµα της εργασίας στοχεύει, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, στην αναζήτηση κάποιων οµαδοποιήσεων των οικισµών µε βάση το επίπεδο εξυπηρέτησης αυτών γύρω από τα µεγαλύτερα αστικά κέντρα της Περιφέρειας και µικρότερων οικισµών µε µεγάλο πληθυσµό, µε τη βοήθεια των 1 Στον συγκεκριµένη εργασία χρησιµοποιούνται µόνο οι οικισµοί που ανήκουν στο ηπειρωτικό τµήµα της περιφέρειας και όχι το νησιωτικό χώρο. 6

7 εργαλείων που προσφέρει το λογισµικό ArcView 3.1 και συγκεκριµένα αυτό Ανάλυσης δικτύου (Network Analyst). Το εργαλείο αυτό βασίζεται κυρίως στο οδικό δίκτυο το οποίο συνδέει τους οικισµούς µεταξύ τους και πιο συγκεκριµένα λαµβάνει υπόψιν του τις παραµέτρους του µήκους κάθε οδικού τµήµατος, του κόστους του χρόνου που χρειάζεται για να διανυθεί από κάποιο µηχανοκίνητο όχηµα, βασισµένο στην µέγιστη ταχύτητα η οποία µπορεί να αναπτυχθεί σε κάθε οδικό τµήµα. 2.5 ΑΠΑΡΙΘΜΗΣΕΙΣ ΑΠΟΣΤΑΣΗΣ (DISTANCE COUNTS) Η απαρίθµηση απόστασης είναι ο υπολογισµός των σηµείων τα οποία ανήκουν µέσα σε κάθε κέντρο εξυπηρέτησης και προκύπτουν ως άθροισµα γύρω από µια συγκεκριµένη ακτίνα. Ορίζουν δηλαδή κατά κάποιον τρόπο την πυκνότητα του κάθε κέντρου. Μέσα λοιπόν από κάθε δίκτυο εξυπηρέτησης µπορούν να υπολογιστούν ορισµένα αθροιστικά στοιχεία για το πλήθος των κόµβων οικισµών που εξυπηρετούνται και κατόπιν να αποδοθούν γραφικά στο χώρο µε τη βοήθεια του εργαλείου 3D Analyst του προγράµµατος ArcView, ώστε να προκύψει µια συνολική εικονική για το χώρο. 2.6 ΧΩΡΟΘΕΤΙΚΟ ΠΗΛΙΚΟ (LOCATION QUOTIENT) Στοιχεία τα οποία προκύπτουν από κάθε δίκτυο εξυπηρέτησης µπορούν να οδηγήσουν σε επιπλέον συµπεράσµατα για το πλήθος και το είδος των οµαδοποιήσεων των οικισµών, µε τη χρήση του Χωροθετικού πηλίκου, το οποίο αποτελεί ένα δείκτη που µετράει το µέγεθος κατά το οποίο ορισµένες οµάδες µιας περιοχής αποκλίνουν από το µέσο όρο της ευρύτερης περιοχής (π.χ. το σύνολο της περιφέρειας) και επιτρέπει µε τον τρόπο αυτό τον εντοπισµό της σχετικής τους θέσης. Συγκρίνει δηλαδή τη συγκέντρωση µιας µεταβλητής σε µια δεδοµένη περιοχή, µε αυτόν της ευρύτερης περιοχής µελέτης. Ο δείκτης αυτός δίνεται από τη σχέση: LQ = (x i /x j ) / (Σx i /Σx j ) (2) όπου x i = η τιµή της µεταβλητής i, για την περιοχή Σx i = το άθροισµα του συνόλου των τιµών της µεταβλητής I για την περιοχή x j = η τιµή της µεταβλητής j, για την περιφέρεια 7

8 Σx j = το άθροισµα του συνόλου των τιµών της µεταβλητής j για την περιφέρεια Όταν οι τιµές του δείκτη κυµαίνονται πάνω από τη µονάδα αντιπροσωπεύουν υψηλές συγκεντρώσεις, ενώ όταν είναι µικρότερες εκφράζουν χαµηλές συγκεντρώσεις. Στην περίπτωση που ισούται µε τη µονάδα τότε υπάρχουν ίσες κατανοµές καθώς οι συγκεντρώσεις της περιοχής ταυτίζονται µε αυτήν της ευρύτερης περιοχής. 2.7 ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ (CLUSTER ANALYSIS) Η µέθοδος αυτή η οποία βρίσκει εφαρµογή µέσω του λογισµικού SPSS αποτελεί ένα σηµαντικό εργαλείο οµαδοποίησης διαφόρων παραµέτρων, όπως στην παρούσα εργασία των οικισµών βάσει µεταβλητών οι οποίες θεωρούνται σηµαντικές ως προς την περίπτωση που εξετάζεται. Λαµβάνοντας υπόψη όλες αυτές τις µεταβλητές δηµιουργεί οµάδες και ταξινοµεί κάθε παράµετρο σε κάθε µια από τις οµάδες αυτές τις οποίες περιγράφει µε ορισµένα χαρακτηριστικά, προβάλλοντας τα για το σύνολο κάθε οµάδας οικισµών τα οποία και τις χαρακτηρίζουν. 3. ΕΦΑΡΜΟΓΗ : ΧΩΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΩΝ ΣΤΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Η Περιφέρεια Θεσσαλίας είναι µια από τις λίγες περιφέρειες στην Ελλάδα που παρουσιάζει µια µακρόχρονη ιστορία, όσον αφορά την αγροτική παραγωγή, γεγονός που κάνει έντονο το φαινόµενο της ύπαρξης πολλών αγροτικών οικισµών. Τα τελευταία χρόνια όµως το φαινόµενο αυτό παρουσιάζει σηµαντικές µεταβολές και µάλιστα αρνητικές, γεγονός που ενισχύει την εµφάνιση µεταναστευτικών κινηµάτων σε διάφορες χρονικές περιόδους κυρίως προς τα µεγάλα αστικά κέντρα της χώρας. Ένας µεγάλος όµως αριθµός πληθυσµού µετακινήθηκε στο εσωτερικό της Περιφέρειας µε αποτέλεσµα την κατακόρυφη αύξηση του πληθυσµού στα 4 µεγαλύτερα αστικά κέντρα της Περιφέρειας, Λάρισα, Βόλο, Τρίκαλα και Καρδίτσα, αλλά και σε άλλα µικρότερα. 8

9 3.1 ΧΩΡΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ Για τον έλεγχο της χωρικής κατανοµής των οικισµών ανά κατηγορία αλλά και στο σύνολό τους χρησιµοποιήθηκε η µέθοδος της ανάλυσης απόστασης από γειτονικό σηµείο. Με τη χρήση λοιπόν ενός script (Nearest Neighbor Analysis ver. 1.0) µέσα από το πρόγραµµα ArcView 3.1 υπολογίστηκε η δείκτης R ο οποίος δείχνει την τάση που ακολουθεί η κατανοµή των οικισµών και συγκεκριµένα αν αυτή ακολουθεί την τυχαία, την οµαδοποιηµένη ή την οµοιόµορφη κατανοµή. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι τιµές του δείκτη R και του σφάλµατος, για κάθε µια κατηγορία οικισµών καθώς και για το σύνολο των οικισµών Πίνακας 3.1: Αποτελέσµατα της εφαρµογής Nearest Neighbor Analysis Κατηγορία οικισµών είκτης R Τυπικό σφάλµα Z (κάτοικοι) 1, , (κάτοικοι) 1, , πάνω (κάτοικοι) 1, ,12575 Σύνολο οικισµών 1, ,24997 Πηγή: Ιδία επεξεργασία Όπως προκύπτει από τον παραπάνω πίνακα όλες οι κατηγορίες οικισµών ακολουθούν την τυχαία κατανοµή. Αυτό το οποίο πρέπει να σηµειωθεί είναι ότι στην κατηγορία των οικισµών µε πληθυσµό µεγαλύτερο από κατοίκους, η περίπτωση των οικισµών του Βόλου και της Νέας Ιωνίας, ελέγχθηκαν ως ένα σηµείο διότι η θέση τους στην έκταση της περιφέρειας σχεδόν ταυτίζονται. Επίσης η ύπαρξη 5 οικισµών στην κατηγόρια αυτή αποτελεί ένα µη αντιπροσωπευτικό δείγµα στο υπολογισµό της παραπάνω µεθόδου ώστε να οδηγήσει στην εξαγωγή ιδιαίτερων συµπερασµάτων. 3.2 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΜΒΕΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ Με τον υπολογισµό του δείκτη R έγινε αντιληπτή µια πρώτη εικόνα για την κατανοµή των οικισµών στην περιφέρεια Θεσσαλίας. Η εικόνα αυτή όµως δεν δείχνει την πραγµατική σχέση που υπάρχει µεταξύ των οικισµών και την ύπαρξη κάποιον οµάδων µέσα στις οποίες ανήκουν αυτοί. 9

10 Για το σκοπό αυτό δηµιουργήθηκαν οι κατάλληλες βάσεις δεδοµένων οι οποίες χρειάζονται προκειµένου να εξεταστεί η παραπάνω σχέση. Οι δύο αυτές βάσεις δεδοµένων περιλαµβάνουν κυρίως 2 πρότυπα, ένα σηµειακό, που είναι οι οικισµοί, µε πληροφορίες για τον πληθυσµό και το υψόµετρο που ανήκει κάθε οικισµός (στοιχεία απογραφής ΕΣΥΕ 2001) και ένα γραµµικό πρότυπο µε στοιχεία για κάθε τµήµα του οδικού δικτύου, όπως το µήκος, η ταχύτητα στην οποία µπορεί να διανυθεί και ο χρόνος που χρειάζεται για να διανυθεί. Πιο συγκεκριµένα για το οδικό δίκτυο έχουν δηµιουργεί οι εξής τρεις κατηγορίες 2 : 1 η κατηγορία, στην οποία ανήκει ο Π.Α.Θ.Ε και η ταχύτητα είναι 130 χλ/ώρα 2 η κατηγορία, στην οποία ανήκει το υπόλοιπο εθνικό δίκτυο και στο οποί η ταχύτητα φτάνει τα 90 χλ/ώρα 3 η κατηγορία, στην οποία ανήκει το υπόλοιπο οδικό δίκτυο και στο οποίο η ταχύτητα φτάνει τα 60 χλ/ώρα τέλος υπάρχει και µια 4 η κατηγορία, στην όποια ανήκει το υπο κατασκευή οδικό δίκτυο, οι χωµάτινοι και µη ασφαλτοστρωµένοι δρόµοι, αλλά στην παρούσα εργασία αυτοί έχουν συνυπολογιστεί στην 3 η κατηγορία. Σ αυτό το τµήµα της εργασίας ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι οικισµοί που έχουν ένα σηµαντικό µέγεθος πληθυσµού, γιατί αυτοί επηρεάζουν περισσότερο την ύπαρξη κάποιων οικισµών στον περίγυρό τους, γι αυτό το λόγο θα εξεταστούν οι δύο µεγαλύτερες κατηγορίες οικισµών, αυτές των 2000 έως κατοίκων και µεγαλύτερους των κατοίκων. Βάση λοιπόν του οδικού δικτύου και τους οικισµούς και κάνοντας χρήση του εργαλείου Network Analyst του προγράµµατος ArcView 3.2, υπολογίστηκαν τα επίπεδα εξυπηρέτησης από τις δύο µεγαλύτερες κατηγορίες οικισµών της περιφέρειας και τα αποτελέσµατα απεικονίζονται στους χάρτες 1 και 2. Αυτό που πρέπει να σηµειωθεί είναι ότι ο χρόνος που χρησιµοποιήθηκε ως βάση για την εξυπηρέτηση είναι τα 20 λεπτά, από τον κάθε οικισµό-κέντρο µε πληθυσµό µεγαλύτερο από κάτοικους, ενώ για τους οικισµούς κέντρα µε πληθυσµό έως κάτοικους τα 10 λεπτά, γιατί αυτός θεωρήθηκε ως ικανός χρόνος για να εξυπηρετηθεί µια περιοχή περιµετρικά ενός αστικού κέντρου. 2 Οι ταχύτητες οι οποίες έχουν χρησιµοποιηθεί σε κάθε κατηγορία είναι υποθετικές, βάσει των δυνατοτήτων του οδοστρώµατος 10

11 Όπως λοιπόν προκύπτει από τους χάρτες, τα πέντε µεγαλύτερα αστικά κέντρα εξυπηρετούν σε µεγάλο βαθµό το εσωτερικό της περιφέρειας, αλλά αδυνατούν να εξυπηρετήσουν τις πιο αποµακρυσµένες περιοχές, κάτι το οποίο βελτιώνεται από τα µικρότερα αστικά κέντρα, όπως φαίνεται στο χάρτη 2, αλλά και σ αυτή την περίπτωση ορισµένες περιοχές, κυρίως στην νοτιοανατολική περιοχή του Ν.Μαγνησίας, και τη δυτική περιοχή των νοµών Καρδίτσας και Τρικάλων, δεν εξυπηρετούνται µε κριτήριο τα 20 και 10 λεπτά αντίστοιχα, από το κάθε κέντρο οικισµός, γεγονός που οφείλεται κυρίως στη κακή ποιότητα του οδικού δικτύου στα τµήµατα αυτά, αλλά και στο ανάγλυφο της περιοχής. 11

12 12

13 13

14 Αυτό που είναι πολύ ενδιαφέρον είναι το ποσοστό της αλληλοκάλυψης που παρατηρείται κυρίως στην περίπτωση του δίπολου Τρικάλων Καρδίτσας και του δίπολου Λάρισας Τυρνάβου. Τα αποτελέσµατα αυτής της αλληλοκάλυψης φαίνονται στο πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 3.2: Τιµές και ποσοστά αλληλοκάλυψης Τρίκαλα - Λάρισα - Καρδίτσα Τύρναβος Βόλος - Λάρισα οικισµοί αλληλοκάλυψης πληθυσµός αλλυλοκάλυψης ποσοστό αλληλοκάλυψης Τυρνάβου 0% 80% 0% ποσοστό αλληλοκάλυψης Βόλου 0% 0% 6% ποσοστό αλληλοκάλυψης Λάρισας 0% 32% 4% ποσοστό αλληλοκάλυψης Καρδίτσας 44% 0% 0% ποσοστό αλληλοκάλυψης Τρικάλων 36% 0% 0% Πηγή: Ιδία επεξεργασία Από τον παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι το ποσοστό αλληλοκάλυψης της εξυπηρέτησης από τον Τύρναβο είναι µεγάλο ως προς αυτό της Λάρισας, γεγονός που δηµιουργεί ερωτηµατικά για τη σπουδαιότητα αυτού του κέντρου εξυπηρέτησης. Επίσης τα ποσοστά της Καρδίτσας και των Τρικάλων είναι αρκετά σηµαντικά ως προς την αλληλοκάλυψη της εξυπηρέτησης αυτών των δύο κέντρων. Τα αποτελέσµατα αυτά φαίνεται και στο χάρτη 3 που ακολουθεί. Επίσης εξίσου σηµαντικό στην διαδικασία ελέγχου της κατανοµής των οικισµών και τα επίπεδα εξυπηρέτησης στην περιφέρεια Θεσσαλίας είναι η ύπαρξη ορισµένων οικισµών κέντρων που ανήκουν στην κατηγορία των οικισµών µε πληθυσµό κατοίκους και οι οποίοι όπως φαίνεται και από το χάρτη 4 λειτουργούν κάπως ανεξάρτητα ως προς τα µεγάλα αστικά κέντρα και τη ζώνη επιρροής τους. 14

15 15

16 16

17 3.4 ΟΙΚΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ Στη διαδικασία του υπολογισµού των περιοχών εξυπηρετήσεων στη βάση δεδοµένων του κάθε πολυγώνου (βλ. χάρτες 1 και 2) που δηµιουργήθηκε προστέθηκε µια επιπλέον στήλη, η οποία δηλώνει τον αριθµό των οικισµών που εξυπηρετούνται από το κάθε κέντρο οικισµό που χρησιµοποιήθηκαν στην διαδικασία της προηγούµενης ενότητας. Κατ αυτόν τον τρόπο µπορεί να εξαχθεί µια εικόνα για την πυκνότητα κάθε κέντρου οικισµού, δηλαδή το πλήθος των οικισµών που εξυπηρετεί. Με τη βοήθεια λοιπόν αυτών των πινάκων και του εργαλείου 3D Analyst του προγράµµατος ArvView 3.2, έγινε η παραγωγή του χάρτη 5 που δείχνει την κατανοµή αυτών των πυκνοτήτων στο χώρο της περιφέρειας. Στο χάρτη αυτό φαίνεται η περιφέρεια Θεσσαλίας µε τη µορφή υποθετικών υψοµετρικών καµπυλών που σχηµατίστηκαν ανάλογα µε την πυκνότητα του κάθε κέντρου οικισµού. Από τις δύο εικόνες, αυτό που γίνεται αντιληπτό είναι ότι τα ποσοστά εξυπηρέτησης στο εσωτερικό της περιφέρειας και κυρίως γύρω από τα τέσσερα µεγαλύτερα αστικά κέντρα της Λάρισας, του Βόλου, των Τρικάλων και της Καρδίτσας, καθώς και κατά µήκος του οδικού άξονα που τα συνδέει, είναι πολύ µεγαλύτερα από την υπόλοιπη περιφέρεια. Ιδιαίτερα στο πρώτο επίπεδο που αφορά τους οικισµούς έως κατοίκους η µεγαλύτερη πυκνότητα οικισµών παρατηρείται στο δίπολο Τρικάλων Καρδίτσας, όπου οι πυκνότητες είναι πάνω από 100 οικισµοί, όπως φαίνεται και στο υπόµνηµα, ενώ στη δεύτερη περίπτωση των οικισµών µε κατοίκους η πυκνότητα είναι αυξηµένη και πάλι στην περιοχή της ΚΑρδίτσας Τρικάλων και πιο συγκεκριµένα στον οικισµό του Μουζακίου, οποίος εξυπηρετεί και το µεγαλύτερο αριθµό οικισµών. 17

18 18

19 3.5 ΕΠΙΠΕ Α ΟΙΚΙΣΜΩΝ Για την καλύτερη µελέτη των οικισµών αναπτύχθηκαν 2 µεθοδολογίες οι οποίες εφαρµόστηκαν στα δύο βασικά επίπεδα εξυπηρέτησης που ακολουθούν ΕΠΙΠΕ Ο 1 Ο : ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΑΝΩ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ Με βάση λοιπόν τους παραπάνω χάρτες προκύπτουν ορισµένα στοιχεία για τους οικισµούς κέντρα µε πληθυσµό µεγαλύτερο από κατοίκους τα οποία παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. Πίνακας 3.3 : Συγκεντρωτικά στοιχεία για τα κέντρα οικισµούς µε πληθυσµό µεγαλύτερο από κατοίκους Οικισµός - κέντρο εξυπηρέτησης Καρδίτσα Λάρισα Τύρναβος Βόλος - Νέα Ιωνία Τρίκαλα Περιφέρεια 3 Πληθυσµός Σύνολο πληθυσµού που εξυπηρετείται Σύνολο οικισµών που εξυπηρετούνται Οικισµοί κάτοικοι Οικισµοί κάτοικοι Οικισµοί κάτοικοι Εµβαδόν καλυπτόµενης επιφάνειας (σε 1.364, , ,86 935, , ,59 τχµ2) Συνολικό µήκος οδικού δικτύου (σε µ.) Συνολικό µήκος 1ης κατηγορίας οδικού δικτύου (σε µ.) Συνολικό µήκος 2ης κατηγορίας οδικού δικτύου (σε µ.) Συνολικό µήκος 3ης κατηγορίας οδικού δικτύου (σε µ.) Πηγή: Ιδία επεξεργασία 3 Οι τιµές στους οικισµούς δηλώνουν το άθροισµα τους στο σύνολο της περιφέρειας Θεσσαλίας 19

20 Χρησιµοποιώντας τα δεδοµένα του παραπάνω πίνακα υπολογίστηκε ο δείκτης LQ, για διάφορες περιπτώσεις και για τους πέντε οικισµούς κέντρα εξυπηρέτησης, ανάλογα µε τη σηµαντικότητα κάθε µεταβλητής για τα επίπεδο εξυπηρέτησης. Πίνακας 3.4 : Αποτελέσµατα του υπολογισµού του δείκτη LQ Οικισµός - κέντρο εξυπηρέτησης Καρδίτσα Λάρισα Τύρναβος Βόλος - Νέα Ιωνία Τρίκαλα LQ οικισµοί/πληθυσµος 1,129 1,313 0,728 1,253 1,151 LQ οικισµοί/οδικό δικτυο 1,059 0,698 0,437 0,904 1,217 LQ οικισµοι/επιφανεια 1,136 0,777 0,574 1,053 1,368 LQ δικτυο/επιφανεια 1,072 1,112 1,314 1,165 1,124 LQ οικισµοι (0-1000)/συνολο 0,914 0,961 0,845 0,927 0,485 LQ οικισµοι ( )/συνολο 2,407 1,238 1,761 1,748 0,914 LQ οικισµοι ( )/συνολο 1,270 1,820 4,529 1,998 1,045 LQ δικτυο 1ης κατ/συνολο 0,000 2,999 1,331 4,325 0,000 LQ δικτυο 2ης κατ/συνολο 1,860 2,207 2,590 1,359 1,752 LQ δικτυο 3ης κατ/συνολο 0,962 0,882 0,888 0,913 0,969 Πηγή: Ιδία επεξεργασία Εξετάζοντας τώρα τα αποτελέσµατα του υπολογισµού του δείκτη LQ προκύπτουν τα εξής συµπεράσµατα: Στους τρεις πρώτους δείκτες που αφορούν τους οικισµούς σε συνάρτηση µε την επιφάνεια, τον πληθυσµό και το οδικό δίκτυο παρατηρείται µια µικρή διακύµανση των τιµών µε την εµφάνιση ορισµένων ιδιαιτεροτήτων στο Τύρναβο όπου ο δείκτης παίρνει τιµές κάτω από την µονάδα και µάλιστα τις µικρότερες από τους υπόλοιπους οικισµούς, ενώ τα Τρίκαλα εµφανίζουν µια υψηλή συχνότητα στις τιµές που παίρνει ο δείκτης. Στον επόµενο δείκτη υπάρχει µια σταθερότητα ως προς τις τιµές αλλά και πάλι στον Τύρναβο παρατηρείται η διαφοροποίηση παρουσιάζοντας τη µέγιστη τιµή. Στους επόµενους τρεις δείκτες εµφανίζονται οι µεγαλύτερες διακυµάνσεις στις τιµές εµφανίζοντας αρκετές ακραίες τιµές ενώ τις µικρότερες τιµές τις παίρνουν τα Τρίκαλα. Τέλος στις επόµενες τρεις περιπτώσεις υπάρχει µια διακύµανση στις δυο πρώτες περιπτώσεις ενώ στην Τρίτη περίπτωση διακρίνεται µια σταθερότητα.. 20

21 Αυτό που µπορεί να εξαχθεί σαν γενικό συµπέρασµα στην περίπτωση του υπολογισµού του δείκτη LQ είναι πως σε κανένα οικισµό δεν παρατηρείται µια σταθερότητα στις τιµές και µάλιστα γύρω από την τιµή 1, γεγονός που θα οδηγούσε στην ταύτιση της συγκέντρωσης της περιοχής αυτής µε αυτή της περιφέρειας στο σύνολό της. Αλλά όπως προκύπτει από τον πίνακα τις περισσότερες διακυµάνσεις τις τιµές και τις περισσότερες ακραίες τιµές συναντώνται στον Τύρναβο και στα Τρίκαλα ΕΠΙΠΕ Ο 2 Ο : ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΜΕ ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ Για την δεύτερη κατηγορία οικισµών µε πληθυσµό κατοίκους θα εφαρµοστεί η µέθοδος ταξινοµικής ανάλυσης µέσω της εντολής αυτής από το λογισµικό SPSS 11.0 και τοποθετώντας ως µεταβλητές τις στήλες του πίνακα 3α (βλ. παράρτηµα) προκύπτουν οι πίνακες 3.5 και 3.6 που ακολουθούν. Πίνακας 3.4: Χαρακτηριστικά των οµαδοποιήσεων ανά κατηγορία Πληθυσµός ΥΨΌΜΕΤΡΟ Σύνολο οικισµών που εξυπηρετούνται οικισµοί κατοικοι οικισµοί κάτοικοι Οικισµοί κάτοικοι Εµβανόν καλυπτόµενης επιφάνειας (σε τµ2) Συνολικό µήκος οδικού δικτύου (σε µ.) Συνολικό µήκος 1ης κατηγορίας οδικού δικτύου (σε µ.) Συνολικό µήκος 2ης κατηγορίας οδικού δικτύου (σε µ.) , , ,80 Συνολικό µήκος 3ης κατηγορίας οδικού δικτύου (σε µ.) , , ,67 Πηγή: Ιδία επεξεργασία 21

22 Πίνακας 3.6: Ταξινόµηση οικισµών κέντρων ανά κατηγορία οµαδοποίησης Καρδιτσοµαγούλα Αγριά Αλµυρός Αγιά Γ ονοι Βελεστίνο Αµπελώνας Ζαγορά Γιάννουλη ιµήνι Κρανέα Ελασσόνος Ευξινούπολη Ελασσόνα Λιβάδι Νίκαια Καλαµπάκα Οιχαλία Σοφάδες Μεγάλα Καλύβια Συκούριο Μουζάκι Φάλαννα Νέα Αγχιάλος Παλαµάς Σούρπη Τσαριτσάνη Φαρκαδώνα Φάρσαλα Πηγή: Ιδία επεξεργασία Από τους παραπάνω πίνακες προκύπτουν τα εξής συµπεράσµατα: Στον πίνακα 3.4 παρατηρείται µια συγκέντρωση των µεγαλύτερων µέσων τιµών στην τρίτη οµάδα στην οποία βρίσκονται οικισµοί µε µεγάλο αριθµό πληθυσµού όπως ο Αλµυρός, το Βελεστίνο, Γιάννουλη και οι Σοφάδες, ενώ η µόνη µικρότερη τιµή παρατηρείται στο υψόµετρο, παράγοντας που µπορεί να θεωρηθεί ότι έχει µεγαλύτερη βαρύτητα όταν ο οικισµός βρίσκεται σε µικρότερο υψόµετρο διότι εκεί υπάρχει µεγαλύτερη συγκέντρωση οικισµών και είναι καλύτερο το οδικό δίκτυο, διευκολύνοντας τη γρηγορότερη µετακίνηση από τον ένα οικισµό στον άλλο. Επίσης χαρακτηριστική είναι και η µεγάλη διαφορά της τιµής στο σύνολο του οδικού τµήµατος που ανήκει στην 1 η κατηγορία οδικού δικτύου, κάτι το οποίο ερµηνεύεται από την ύπαρξη στην κατηγορία οικισµών από πού διέρχεται ο Π.Α.Θ.Ε.. Ένα δεύτερο γενικότερο συµπέρασµα που προκύπτει από τη διαδικασία δηµιουργίας των οµαδοποιήσεων είναι η κατηγοριοποίησή τους βάση το βαθµό εξυπηρέτησης που προσφέρουν, όπως αυτό φαίνεται στον πίνακα 3.4. Έτσι προκύπτει ότι οι οικισµοί που ανήκουν στην τρίτη κατηγορία έχουν µεγάλο βαθµό εξυπηρέτησης, οι οικισµοί της πρώτης κατηγορίας έχουν µέτριο βαθµό εξυπηρέτησης, ενώ αυτοί της δεύτερης κατηγορίας χαµηλό. Τέλος είναι αξιοπρόσεκτο το γεγονός ότι ορισµένοι οικισµοί όπως τα Φάρσαλα, ο Παλαµάς, η Ελασσόνα, η Νέα Αγχίαλος και η Καλαµπάκα που συγκεντρώνουν 22

23 ένα πολύ µεγάλο αριθµό πληθυσµού και µάλιστα ορισµένοι µεγαλύτερο από αυτό των οικισµών της τρίτης κατηγορίας, εντούτοις τους τοποθετεί στην πρώτη κατηγορία και µε µέσο πληθυσµό κατοίκους. Επίσης η το Μουζάκι που εξυπηρετεί του περισσότερους κατοίκους βρίσκεται στην πρώτη κατηγορία, ενώ και η Αγριά βρίσκεται στην δεύτερη. Μια εξήγηση που θα µπορούσε να δοθεί είναι ότι οι περισσότεροι από τους οικισµούς αυτούς βρίσκονται µακριά από το πρωτεύον οδικό δίκτυο και σε µεγαλύτερο υψόµετρο. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η κατανοµή των οικισµών µέσα σε µια περιοχή, µια περιφέρεια ή και ολόκληρη τη χώρα, αποτελεί ένα ενδιαφέρον αντικείµενο έρευνας η οποία στοχεύει ώστε να ερµηνευτούν οι σχέσεις που υπάρχουν και αναπτύσσονται µεταξύ των διαφόρων οικισµών οι οποίοι «γειτονεύουν», αλλά και κατά πόσο αυτοί επηρεάζονται από τα µεγάλα και µικρά αστικά κέντρα που υπάρχουν µέσα στην εδαφική ενότητα που µελετάται. Μέσα λοιπόν από µια διαδικασία στα πλαίσια της παρούσας εργασίας έγινε µια προσπάθεια να αναγνωριστεί η κατανοµή την οποία ακολουθούν οι οικισµοί της περιφέρειας Θεσσαλίας, οι σχέσεις αυτών µε τα µεγάλα αστικά κέντρα και τα επίπεδα εξυπηρέτησης από τα τελευταία των µικρότερων πληθυσµιακά οικισµών. Η διαδικασία αυτή αποτέλεσε τη χρήση και εφαρµογή µια σειρά µεθοδολογικών εργαλείων, δεικτών, αλγορίθµων και λογισµικών προγραµµάτων που σχετίζονται µε τη χωρική ανάλυση, τη στατιστική και τα γεωγραφικά συστήµατα πληροφοριών. Τα σηµαντικότερα από αυτά ήταν η Ανάλυση Απόστασης Από Γειτονικό Σηµείο, Ταξινοµική Ανάλυση, Χωροθετικό Πηλίκο, Network Analyst, 3D Analyst, Απαριθµήσεις Απόστασης, µια σειρά εποµένως από µεθόδους και εργαλεία µε στόχο να προσδιοριστούν οι τα επίπεδα εξυπηρέτησης των οικισµών στην περιφέρεια Θεσσαλίας. Μέσα λοιπόν από όλη την παραπάνω διαδικασία τα συµπεράσµατα τα οποία προκύπτουν είναι αρκετά και ποικίλα. Μπορούν εποµένως να εξαχθούν συµπεράσµατα ως προς τα ποσοστά εξυπηρέτησης των οικισµών έως 2000 πληθυσµό από 2 βασικές κατηγορίες 23

24 Την πρώτη κατηγορία που περιλαµβάνει τα µεγαλύτερα αστικά κέντρα της Θεσσαλίας κα που ανταποκρίνονται στις πρωτεύουσες των νοµών Και τη δεύτερη κατηγορία, των µικρότερων αστικών κέντρων µε πληθυσµό κατοίκους Και στις δυο περιπτώσεις πρόκειται για κέντρα τα οποία συγκεντρώνουν κάποιες βασικές υπηρεσίες και ιδιαίτερα στην περίπτωση των µεγάλων αστικών κέντρων, πολλές περισσότερες υπηρεσίες και λειτουργίες. Επίσης σηµαντικό είναι το γεγονός της έλλειψης εξυπηρέτησης των παράκτιων και γενικά των οικισµών που βρίσκονται στα διοικητικά όρια της περιφέρειας Θεσσαλίας, µε αποτέλεσµα ένα µεγάλο ποσοστό να µην εξυπηρετείται σε σηµαντικό βαθµό. Ακόµη είναι σηµαντικά τα ποσοστά της αλληλοκάλυψης που παρατηρούνται στις περισσότερες περιπτώσεις, καθώς και η ύπαρξη ορισµένων από τα µικρότερα αστικά κέντρα που λειτουργούν «ανεξάρτητα» και «ανεπηρέαστα» (ως ένα βαθµό), από τα µεγάλα αστικά κέντρα δηµιουργώντας προϋποθέσεις ανάπτυξης τους και ως µεγαλύτερα αστικά κέντρα. Η διαδικασία λοιπόν που παρουσιάστηκε όπως φαίνεται δηµιουργεί προϋποθέσεις για την ανάπτυξη ενός µεθοδολογικού πλαισίου το οποίο µπορεί µε τη βοήθεια και άλλων επιστηµονικών κλάδων να συµβάλουν: στην αναγνώριση αστικών οµάδων, οι οποίες παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά, στην εφαρµογή τρόπων ενίσχυσης µέτρων άσκησης περιφερειακής πολιτικής για την βελτίωση των υπαρχόντων δοµών και θεσµών, ώστε να αποφευχθούν φαινόµενα εσωτερικής και εξωτερικής µετανάστευσης, αποµόνωσης περιοχών και οικισµών και έλλειψης υποδοµών για την βελτίωση του τρόπου ζωής αλλά και της αειφόρου ανάπτυξης. 24

25 5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Φώτης Γ. (2003), Σηµειώσεις Χωρικής Ανάλυσης, Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος Portnov B. and Erell E. (2001), Urban Clustering: The benefits and drawbacks of location. 25

26 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 26

27 Πίνακας 3α : Συγκεντρωτικά στοιχεία για τους οικισµούς-κέντρα µε πληθυσµό κάτοικοι Πηγή: Ιδία επεξεργασία 27