Περίπλους. Αρχαία Ελληνικά Κείμενα για τη Β τάξη του Γυμνασίου. Κεφάλαιο 5 ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

Transcript

1 Περίπλους Αρχαία Ελληνικά Κείμενα για τη Β τάξη του Γυμνασίου Κεφάλαιο 5 ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ YΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΥΠΡΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

2 YΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Αντώνης Τσακμάκης Περίπλους Αρχαία Ελληνικά Κείμενα για τη Β τάξη του Γυμνασίου Κεφάλαιο 5 ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΥΠΡΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

3

4 ΣΥΓΓΡΑΦΗ Αντώνης Τσακμάκης ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΗ ΟΜΑΔΑ Πόπη Χριστοφόρου Πούγιουρου Φιλόλογος, Λειτουργός Γραφείου Αναλυτικών Προγραμμάτων Ευτυχία Πολυκάρπου Φιλόλογος, Λειτουργός Γραφείου Αναλυτικών Προγραμμάτων ΣΥΝΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ Λουκία Χατζημιχαήλ Επιθεωρήτρια Φιλολογικών Μαθημάτων Σύνδεσμος Επιθεωρήτρια για τα Αρχαία Ελληνικά και Έλενα Πηδιά Φιλόλογος, Σύμβουλος Φιλολογικών Μαθημάτων Σχέδια Χρήστος Γουσίδης Σχεδιασμός Χρύσης Σιαμμάς Λειτουργός Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων Ηλεκτρονική Σελίδωση Άντρη Χατζηθεοδοσίου Λειτουργός Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων Γενικός Συντονισμός Χρίστος Παρπούνας Συντονιστής Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων Ηλεκτρονική Έκδοση 2013 ISBN: ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

5

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Γεωγραφία Το ενδιαφέρον των Ελλήνων για τη γεωγραφία ξυπνά πολύ νωρίς, ως αποτέλεσμα των εμπορικών ταξιδιών και της γνωριμίας τους με ξένους τόπους και λαούς. Έτσι, ο πεζός λόγος από τις απαρχές του στην Ιωνία (τέλη του 6 ου αι. π.χ.) στρέφεται σε θέματα γεωγραφικά, όπως επίσης ιστορικά (κτίσεις πόλεων, γενεαλογίες) και εθνογραφικά. Ο μόνος αρχαίος Έλληνας γεωγράφος που το έργο του σώζεται ακέραιο είναι ο Στράβων (1 ος αι. π.χ. - 1 ος αι. μ.χ.). Σώζεται επίσης το έργο του περιηγητή Παυσανία (2 ος αι. μ.χ) που στα ταξίδια του αποτύπωσε κυρίως τα μνημεία του παρελθόντος και διασώζει πολύτιμες πληροφορίες για την αρχαία λατρεία. Κατά τους βυζαντινούς αιώνες το ενδιαφέρον για τη γεωγραφία συνδυάζεται συνήθως με τη μελέτη της ιστορίας (και εκκλησιαστικής ιστορίας), της φιλολογίας και της θεολογίας.

7 Περίπλους 1. Αρχαίοι γεωγράφοι για την Κύπρο Ψευδο-Σκύλαξ Καρυανδεύς Το κείμενο που ακολουθεί ανήκει σε άγνωστο συγγραφέα, πιθανότατα του 4 ου αιώνα π.χ., παραδίδεται όμως με το όνομα του Σκύλακα από την πόλη Καρύανδα στην Καρία της Μικράς Ασίας, ο οποίος έζησε τον 6 ο αιώνα π.χ. Ο Σκύλαξ είχε σταλεί από τον βασιλιά της Περσίας Δαρείο Α στα τέλη του 6 ου αιώνα π.χ. να εξερευνήσει τις ακτές της Ασίας πέρα από τον Ινδό ποταμό. Θεωρείται ο πρώτος που έγραψε έναν περίπλουν, δηλαδή περιγραφή θαλάσσιων διαδρομών κατά μήκος διαφόρων χωρών. Σόλοι Αναφέρονται δύο πόλεις με αυτό το όνομα: οι Σόλοι της Κύπρου στην περιοχή της Μόρφου και η ελληνική πόλη Σόλοι της Κιλικίας. Παράπλους Κιλικίας ἀπὸ τῶν Παμφυλίας ὁρίων μέχρι Θαψάκου ποταμοῦ τριῶν ἡμερῶν καὶ νυκτῶν δύο. Ἐκ δὲ Σινώπης τῆς ἐν Πόντῳ διὰ τῆς ἠπείρου καὶ τῆς Κιλικίας εἰς Σόλους ὁδός ἐστιν ἀπὸ θαλάσσης εἰς θάλασσαν ἡμερῶν ε. Ο συγγραφέας του κειμένου μας (Ψευδο-Σκύλαξ) δεν έχει ταξιδέψει ο ίδιος, αλλά αντλεί από μαρτυρίες άλλων. Έτσι, υποπίπτει και σε σφάλματα, όπως ότι μπορεί κανείς να διασχίσει τη Μικρά Ασία από τον Βορρά στον Νότο μέσα σε πέντε μέρες. Κατά την αναφορά του στη Μ. Ασία ο συγγραφέας κάνει μια σύντομη παρέκκλιση για να μιλήσει για την Κύπρο. Οι περιγραφές του περιορίζονται στο βόρειο και δυτικό τμήμα του νησιού. Από το νότιο τμήμα ο συγγραφέας αναφέρει μόνο την Αμαθούντα, ενώ από την απαρίθμηση των αρχαίων πόλεων απουσιάζουν το Κούριο, η Πάφος, το Ιδάλιο και το Κίτιο. [8]

8 Γεωγραφία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Κατὰ δὲ Κιλικίαν ἐστὶ νῆσος Κύπρος, καὶ πόλεις ἐν αὐτῇ αἵδε: Σαλαμὶς Ἑλληνίς, λιμένα ἔχουσα κλειστὸν χειμερινόν Καρπάσεια Κερύνεια Λήπηθις Φοινίκων Σόλοι, καὶ αὕτη λιμένα ἔχει χειμερινόν Μάριον Ἑλληνίς Ἀμαθοῦς, αὐτόχθονές εἰσιν. Αὗται πᾶσαι λιμένας ἔχουσιν ἐρήμους. Εἰσὶ δὲ καὶ ἄλλαι πόλεις ἐν μεσογείᾳ. Ἐπάνειμι δὲ πάλιν ἐπὶ τὴν ἤπειρον, ὅθεν ἐξετραπόμην. Ἔστι μετὰ Κιλικίαν ἔθνος Σύροι. Ἐν δὲ τῇ Συρίᾳ οἰκοῦσι τὰ παρὰ θάλατταν Φοίνικες ἔθνος, ἐπὶ στενὸν ἔλαττον ἢ ἐπὶ τετταράκοντα σταδίους ἀπὸ θαλάττης, ἐνιαχῆ δὲ οὐδὲ ἐπὶ σταδίους ι τὸ πλάτος. Ψευδο-Σκύλαξ Καρυανδεύς, Περίπλους (πιθ. 4 ος αι. π.χ.) Καρπάσεια Το σημερινό Ριζοκάρπασο, που ιδρύθηκε από Φοίνικες προερχόμενους από τη Σιδώνα. Λήπηθις Η σημερινή Λάπηθος, πόλη που κατά την παράδοση ιδρύθηκε από τον Πράξανδρο μετά τον Τρωικό Πόλεμο. Στάδιον Το στάδιον ήταν μονάδα μέτρησης του μήκους, ίσο με 600 πόδια ή περίπου 185 μέτρα. Στάδιον ονομάστηκε επίσης και ο αγώνας δρόμου. Το αθλητικό στάδιον ήταν ένα μακρύ παραλληλόγραμμο μήκους ενός σταδίου. Λεξιλογικά στοιχεία ὁρίων ἠπείρου λιμένα ἐρήμους ἐπάνειμι ἐξετραπόμην ἔλαττον σταδίους βλ. λεξιλόγιο βλ. λεξιλόγιο αιτιατική εν. του ουσιαστικού λιμήν (ὁ) βλ. λεξιλόγιο. Εδώ το επίθετο έχει τη σημασία ανoχύρωτος, τρωτός σε περίπτωση επίθεσης α εν. οριστικής. Χρησιμοποιείται ως μέλλοντας του ρ. ἐπανέρχομαι α εν. οριστικής αορίστου β του ρ. ἐκτρέπομαι συγκριτικός βαθμός του επιρρήματος μικρόν, βλ. μικρός αιτιατική πληθ. του ουσιαστικού στάδιοι, βλ. στάδιον [9]

9 Περίπλους Στράβων Ο πιο γνωστός γεωγράφος της αρχαιότητας είναι ο Στράβων από την Αμάσεια του Πόντου. Γράφει στα χρόνια που ο Αύγουστος έχει εγκαθιδρύσει ένα ενιαίο κράτος το οποίο περιλαμβάνει το σύνολο του ελληνορωμαϊκού κόσμου, όπου επικρατεί πλέον η ρωμαϊκή ειρήνη (pax romana). Οι μετακινήσεις στην αυτοκρατορία είναι τώρα πιο ασφαλείς. Το έργο του αποτελείται από 17 βιβλία, στα οποία περιγράφει τις περιοχές που επισκέφθηκε. Στην Κύπρο αφιερώνει έξι κεφάλαια του 14ου βιβλίου, από όπου αντλούμε το διασκευασμένο απόσπασμα. Άγαλμα του Στράβωνα στην πατρίδα του Αμάσεια Ἰσσικὸς κόλπος Ο βορειοανατολικός μυχός της Μεσογείου (ονομάστηκε από την πόλη Ισσό). Ἡ περιεχομένη θάλαττα ὑπὸ τῆς Αἰγύπτου καὶ Φοινίκης καὶ Συρίας καὶ τῆς λοιπῆς παραλίας μέχρι τῆς Ῥοδίας σύνθετός ἐστιν ἔκ τε τοῦ Αἰγυπτίου πελάγους καὶ τοῦ Παμφυλίου καὶ τοῦ κατὰ τὸν Ἰσσικὸν κόλπον. Ἐν δὲ ταύτῃ ἐστὶν ἡ Κύπρος, τὰ μὲν προσάρκτια μέρη συνάπτοντα ἔχουσα τῇ Τραχείᾳ Κιλικίᾳ, καθ ἃ δὴ καὶ προσεχεστάτη τῇ ἠπείρῳ ἐστί, τὰ δὲ ἑῷα τῷ Ἰσσικῷ κόλπῳ, τὰ δ ἑσπέρια τῷ Παμφυλίῳ κλυζόμενα πελάγει, τὰ δὲ νότια τῷ Αἰγυπτίῳ. Τραχεία Κιλικία Το δυτικό τμήμα της Κιλικίας. Είναι άγριο και ορεινό. Κλεῖδες Μικρές βραχονησίδες κοντά στο ανατολικό άκρο της χερσονήσου της Καρπασίας. Ἔστι δ ὁ μὲν κύκλος τῆς Κύπρου σταδίων τρισχιλίων καὶ τετρακοσίων εἴκοσι ναυτιλλομένῳ, μῆκος δὲ ἀπὸ Κλειδῶν ἐπὶ τὸν Ἀκάμαντα πεζῇ σταδίων χιλίων τετρακοσίων πορευομένῳ ἀπ ἀνατολῆς ἐπὶ δύσιν. Εἰσὶ δὲ αἱ μὲν Κλεῖδες νῆσοι δύο προσκείμεναι τῇ Κύπρῳ κατὰ τὰ ἑωθινὰ μέρη τῆς νήσου. Ὁ δ Ἀκάμας ἐστὶν ἄκρα ἔχουσα ὕλην πολλήν, κείμενος μὲν ἐπὶ τῶν ἑσπερίων τῆς νήσου μερῶν, ἀνατείνων δὲ πρὸς ἄρκτους, ἐγγυτάτω μὲν πρὸς Σελινοῦντα τῆς Τραχείας Κιλικίας ἐν διάρματι χιλίων σταδίων, πρὸς Σίδην δὲ τῆς Παμφυλίας χιλίων καὶ ἑξακοσίων. Πρὸς ἕω μετὰ τὸν Ἀκάμαντα πλοῦς εἰς Ἀρσινόην πόλιν καὶ τὸ τοῦ Διὸς ἄλσος, εἶτα Σόλοι πόλις λιμένα ἔχουσα καὶ ποταμὸν καὶ ἱερὸν Ἀφροδίτης καὶ Ἴσιδος. Κτίσμα δ ἐστὶ Φαλήρου καὶ Ἀκάμαντος Ἀθηναίων. Οἱ δ ἐνοικοῦντες Σόλιοι καλοῦνται. Ἐντεῦθεν ἦν Στασάνωρ τῶν Ἀλεξάνδρου ἑταίρων, ἀνὴρ ἡγεμονίας ἠξιωμένος. Ἀκάμας Ακρωτήριο στα βορειοδυτικά της Κύπρου, από τις πλουσιότερες σε βλάστηση περιοχές του νησιού. Πήρε το όνομά του από τον γιο του Θησέα Ακάμα, που επιστρέφοντας από τον Τρωικό Πόλεμο ίδρυσε δύο πόλεις με το όνομά του, μία στην Κύπρο και μία στη Φρυγία. Σίδη Πόλη της Παμφυλίας με σπουδαίο εμπορικό λιμάνι. Ἀρσινόη Πόλη στα νοτιοδυτικά της Κύπρου, κοντά στην Πάφο. Ιδρύθηκε από τον Πτολεμαίο Φιλάδελφο, ο οποίος της έδωσε το όνομα της γυναίκας και αδελφής του Αρσινόης Β της Αιγύπτου. [10]

10 Γεωγραφία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ὑπέρκειται δ ἐν μεσογαίᾳ Λιμενία πόλις. Εἶθ ἡ Κρομμύου ἄκρα. Διάκειται μὲν οὕτως ἡ Κύπρος τῇ θέσει. Κατ ἀρετὴν δ οὐδεμιᾶς τῶν νήσων λείπεται. Καὶ γὰρ εὔοινός ἐστι καὶ εὐέλαιος σίτῳ τε αὐτάρκει χρῆται. Μέταλλά τε χαλκοῦ ἐστιν ἄφθονα τὰ ἐν Ταμασσῷ, ἐν οἷς τὸ χαλκανθὲς γίνεται καὶ ὁ ἰὸς τοῦ χαλκοῦ, πρὸς τὰς ἰατρικὰς δυνάμεις χρήσιμα. Λεξιλογικά στοιχεία Στράβων, Γεωγραφικά (1 ος αι. π.χ. - 1 ος αι. μ.χ.) παραλίας γενική εν. θηλυκού γένους του επιθέτου παράλιος, παραλία, παράλιον σύνθετος ονομαστική εν. θηλυκού γένους του επιθέτου σύνθετος, -ος, -ον συνάπτοντα αιτιατική πληθ. ουδετέρου γένους της μετοχής ενεστώτα του ρ. συνάπτω προσεχεστάτη ονομαστική εν. θηλυκού γένους του υπερθετικού βαθμού του επιθέτου προσεχής, -ής, -ές προσκείμεναι ονομαστική πληθ. θηλυκού γένους της μετοχής ενεστώτα του ρ. πρόσκειμαι ὕλην βλ. λεξιλόγιο κείμενος ονομαστική εν. αρσενικού γένους της μετοχής ενεστώτα του ρ. κεῖμαι ἐγγυτάτω υπερθετικός βαθμός του επιρρ. ἐγγύς διάρματι δοτική εν. του ουσιαστικού δίαρμα (τό) ἕω αιτιατική εν. του ουσιαστικού ἕως (ἡ) ἐνοικοῦντες ονομαστική πληθ. αρσενικού γένους της μετοχής ενεστώτα του ρ. ἐνοικῶ (<ἐνοικέω) ἠξιωμένος ονομαστική εν. αρσενικού γένους της μετοχής παρακειμένου του ρ. ἀξιοῦμαι (<ἀξιόομαι) χρῆται γ εν. οριστικής ενεστώτα του ρ. χρῶμαι (<χράομαι) Λιμενία Ο σημερινός Λιμνίτης. Ένα από τα αρχαία λιμάνια της Κύπρου στον κόλπο της Μόρφου. Κρόμμυον Ακρωτήριο στη βόρεια ακτή της Κύπρου. Ταμασσός ή Ταμασός Αρχαία πόλη και βασίλειο της Κύπρου, γνωστή για τα μεταλλεία χαλκού. Στον Όμηρο (Οδύσσεια α 184) αναφέρεται ως Τεμέσα. Χαλκανθές (τὸ) ή χάλκανθος (ὁ) Ανήκει στα ορυκτά φάρμακα της αρχαιότητας (ένυδρος θειικός χαλκός ή μπλε βιτριόλι). Χρησίμευε για την παραγωγή μελανιού αλλά και στην ιατρική. Το κυπριακό χαλκανθές αναφέρεται εκτός από τον Στράβωνα, από τον Γαληνό, τον Διοσκουρίδη και τον Πλίνιο. Ο τελευταίος μεταξύ των ιδιοτήτων του αναφέρει ότι καθαρίζει το κεφάλι και το στομάχι, θεραπεύει τον πονόματο, την αμβλυωπία, τα έλκη του στόματος, ενεργεί δραστικά στον καθαρισμό πληγών, αφαιρεί το φούσκωμα των αμυγδαλών και ως έμπλαστρο ανακουφίζει από τους πόνους. [11]

11 Περίπλους 2. Για τον ποταμό Νείλο Ιδιαίτερο ενδιαφέρον επέδειξαν οι Έλληνες συγγραφείς, γεωγράφοι αλλά και ιστορικοί, για την Αίγυπτο, τόσο εξαιτίας του αρχαίου και σημαντικού πολιτισμού της, όσο και λόγω της φύσης της. Έτσι, ο Ηρόδοτος (5 ος αι. π.χ.) αφιερώνει μεγάλο μέρος του έργου του στη χώρα αυτή. Αλλά και ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (ιστορικός του 1 ου αι. π.χ.) της δίνει ξεχωριστή θέση στην παγκόσμια ιστορία του (Βιβλιοθήκη). Ο Διόδωρος δεν ταξίδεψε, αλλά αντλεί τις πληροφορίες του από άλλους ιστορικούς και γεωγράφους. Το απόσπασμα που ακολουθεί στηρίζεται στο ιστορικό και γεωγραφικό έργο του Αγαθαρχίδη από την Κνίδο (2 ος αι. π.χ.). [12]

12 Γεωγραφία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ὁ Νεῖλος φέρεται μὲν ἀπὸ μεσημβρίας ἐπὶ τὴν ἄρκτον, τὰς πηγὰς ἔχων ἐκ τόπων ἀοράτων, οἳ κεῖνται τῆς ἐσχάτης Αἰθιοπίας κατὰ τὴν ἔρημον, ἀπροσίτου τῆς χώρας οὔσης διὰ τὴν τοῦ καύματος ὑπερβολήν. Ὁ δ οὖν Νεῖλος κατὰ τὴν Αἴγυπτον εἰς πλείω μέρη σχιζόμενος ποιεῖ τὸ καλούμενον ἀπὸ τοῦ σχήματος Δέλτα. Ἐξίησι δ εἰς τὴν θάλασσαν ἑπτὰ στόμασιν, ὧν τὸ μὲν πρὸς ἕω καλεῖται Πηλουσιακόν. Ἀπὸ δὲ τοῦ Πηλουσιακοῦ στόματος διῶρύξ ἐστι χειροποίητος εἰς τὸν Ἀράβιον κόλπον καὶ τὴν Ἐρυθρὰν θάλατταν. Τὸ δ οὖν Δέλτα τῇ Σικελίᾳ τῷ σχήματι παραπλήσιον ὑπάρχον τῶν μὲν πλευρῶν ἑκατέραν ἔχει σταδίων ἑπτακοσίων καὶ πεντήκοντα, τὴν δὲ βάσιν θαλάττῃ προσκλυζομένην σταδίων χιλίων καὶ τριακοσίων. Ἡ δὲ νῆσος αὕτη χώραν περιέχει καλλίστην τῆς Αἰγύπτου. Ποταμόχωστος γὰρ οὖσα καὶ κατάρρυτος πολλοὺς καὶ παντοδαποὺς ἐκφέρει καρπούς, τῶν ἀνθρώπων ῥᾳδίως ἅπασαν ἀρδευόντων διά τινος μηχανῆς, ἣν ἐπενόησε μὲν Ἀρχιμήδης ὁ Συρακόσιος, ὀνομάζεται δὲ ἀπὸ τοῦ σχήματος κοχλίας. Λωτός τε γὰρ φύεται πολύς, ἐξ οὗ κατασκευάζουσιν ἄρτους οἱ κατ Αἴγυπτον δυναμένους ἐκπληροῦν τὴν φυσικὴν τοῦ σώματος ἔνδειαν. Κατασκευάζουσι δὲ καὶ ἐκ τῶν κριθῶν Αἰγύπτιοι πόμα λειπόμενον οὐ πολὺ τῆς περὶ τὸν οἶνον εὐωδίας, ὃ καλοῦσι ζῦθον. Χρῶνται δὲ καὶ πρὸς τὴν τῶν λύχνων καῦσιν ἐπιχέοντες ἀντ ἐλαίου τὸ ἀποθλιβόμενον ἔκ τινος φυτοῦ, προσαγορευόμενον δὲ κίκι. Θηρία δ ὁ Νεῖλος τρέφει πολλὰ μὲν καὶ ἄλλα ταῖς ἰδέαις ἐξηλλαγμένα, δύο δὲ διάφορα, τόν τε κροκόδειλον καὶ τὸν καλούμενον ἵππον. Τούτων δ ὁ μὲν κροκόδειλος ἐξ ἐλαχίστου γίνεται μέγιστος, ὡς ἂν ᾠὰ μὲν τοῦ ζῴου τούτου τίκτοντος τοῖς χηνείοις παραπλήσια, τοῦ δὲ γεννηθέντος αὐξομένου μέχρι πηχῶν ἑκκαίδεκα. Σαρκοφαγεῖ δ οὐ μόνον ἀνθρώπους, ἀλλὰ καὶ τῶν ἄλλων τῶν ἐπὶ τῆς γῆς ζῴων τὰ προσπελάζοντα τῷ ποταμῷ. Διόδωρος Σικελιώτης, Βιβλιοθήκη Ἀρχιμήδης ὁ Συρακόσιος Ο Αρχιμήδης (3 ος αι. π.χ.) υπήρξε ένας από τους επιφανέστερους μαθηματικούς, μηχανικούς, φυσικούς και αστρονόμους της αρχαιότητας. Θεωρείται θεμελιωτής της Θεωρητικής Μηχανικής και ο μεγαλύτερος εφευρέτης της εποχής του. Ταξίδεψε στην Αίγυπτο και σπούδασε στην Αλεξάνδρεια, πνευματικό κέντρο της εποχής. Του αποδίδεται η εφεύρεση του κοχλία, υδραυλικού οργάνoυ για την άντληση ύδατoς από ένα χαμηλό επίπεδo σε ένα άλλo ψηλότερo. Κίκι Τροπικό φυτό, ρίκινος ο κοινός (Ricinus communis). Η αρχαία Αιγυπτιακή του ονομασία (κίκι), χρησιμοποιείται σήμερα στην Κρήτη για τη ρετσινολαδιά. Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν το φυτό κρότωνα. Στην αρχαιότητα το έλαιο της ρετσινολαδιάς, το γνωστό ρετσινόλαδο, χρησιμοποιούνταν κυρίως για φωτισμό αλλά και για την παρασκευή αλοιφών. [13]

13 Περίπλους Λεξιλογικά στοιχεία κεῖνται οὔσης καύματος πλείω ἐξίησι στόμασιν κεκλιμένον σχήματι ὑπάρχον προσκλυζομένην καλλίστην ἀρδευόντων ἐκπληροῦν κριθῶν ἐπιχέοντες ἐξηλλαγμένα τίκτοντος πηχῶν προσπελάζοντα γ πληθ. οριστικής ενεστώτα του ρ. κεῖμαι γενική εν. θηλυκού γένους της μετοχής ενεστώτα του ρ. εἰμί γενική εν. του ουσιαστικού καῦμα (τό) (και πλείονα) αιτιατική πληθ. ουδετέρου γένους του συγκριτικού βαθμού του επιθέτου πολύς, πολλή, πολύ γ εν. οριστικής ενεστώτα του ρ. ἐξίημι δοτική πληθ. του ουσιαστικού στόμα (τό) αιτιατική εν. ουδετέρου γένους της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρ. κλίνω δοτική εν. του ουσιαστικού σχῆμα (τό) ονομαστική εν. ουδετέρου γένους της μετοχής ενεστώτα του ρ. ὑπάρχω αιτιατική εν. θηλυκού γένους της μετοχής ενεστώτα του ρ. προσκλύζομαι αιτιατική εν. θηλυκού γένους του υπερθετικού βαθμού του επιθέτου καλός, -ή, -όν γενική πληθ. αρσενικού γένους της μετοχής ενεστώτα του ρ. ἀρδεύω απαρέμφατο ενεστώτα του ρ. ἐκπληρῶ (<ἐκπληρόω) γενική πληθ. του ουσιαστικού κριθή (ἡ) ονομαστική πληθ. αρσενικού γένους της μετοχής ενεστώτα του ρ. ἐπιχέω αιτιατική πληθ. ουδετέρου γένους της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρ. ἐξαλλάσσω γενική εν. ουδετέρου γένους της μετοχής ενεστώτα του ρ. τίκτω γενική πληθ. του ουσιαστικού πῆχυς (ὁ) αιτιατική πληθ. ουδετέρου γένους της μετοχής ενεστώτα του ρ. προσπελάζω [14]

14 Γεωγραφία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 3. Ο Παυσανίας στην Αθήνα Το ενδιαφέρον του Παυσανία δεν στρέφεται στο φυσικό τοπίο, αλλά στον ανθρώπινο πολιτισμό. Περιοδεύει στην Ελλάδα την εποχή των Ρωμαίων αυτοκρατόρων Αδριανού και Μάρκου Αυρηλίου (2ος αι. μ.χ.) και καταγράφει στο έργο του Ἑλλάδος περιήγησις πληροφορίες για τα αξιοθέατα της Πελοποννήσου, της Αττικής και της Στερεάς Ελλάδας. Πολλά από τα μνημεία που περιγράφει σήμερα δεν σώζονται, γι αυτό το έργο του θεωρείται πολύτιμη πηγή πληροφοριών, καθώς μάλιστα στηρίζεται σε αυτοψία. Βασιλεὺς Ἀδριανός Ο Πόπλιος Αίλιος Αδριανός ήταν ένας από τους σημαντικότερους Ρωμαίους αυτοκράτορες ( μ.χ.), γνωστός για τα ταξίδια του και τα φιλελληνικά του αισθήματα. Ιδιαίτερη εύνοια έδειξε προς την Αθήνα, την οποία επισκέφθηκε τρεις φορές και την ευεργέτησε ποικιλοτρόπως. Στο πρώτο βιβλίο (Ἀττικά) περιλαμβάνεται η περιγραφή της πιο ιστορικής πόλης, της Αθήνας, που από τα χρόνια του Αδριανού γνωρίζει σημαντική ανάπτυξη. Ο αυτοκράτορας επισκέφθηκε την πόλη το 131/2 μ.χ. και η επίσκεψή του στάθηκε αφορμή για την κατασκευή σημαντικών μνημείων. Κεραμεικός Με το όνομα Κεραμεικός ήταν γνωστή η περιοχή στις βορειοδυτικές παρυφές της αρχαίας Αθήνας και επεκτεινόταν τόσο μέσα όσο κι έξω από τα τείχη. Εκτός από την εκδοχή του Παυσανία για την προέλευση της ονομασίας, υποστηρίχθηκε ότι οφείλεται στον συνοικισμό των κεραμέων που βρισκόταν κοντά στις όχθες του ποταμού Ηριδανού. Τὸ δὲ χωρίον ὁ Κεραμεικὸς τὸ μὲν ὄνομα ἔχει ἀπὸ ἥρωος Κεράμου, Διονύσου τε εἶναι καὶ Ἀριάδνης λεγομένου πρώτη δέ ἐστιν ἐν δεξιᾷ καλουμένη στοὰ βασίλειος, ἔνθα καθίζει βασιλεὺς ἐνιαυσίαν ἄρχων ἀρχήν, καλουμένην βασιλείαν. Πλησίον δὲ τῆς στοᾶς Κόνων ἕστηκε καὶ Τιμόθεος υἱὸς Κόνωνος, καὶ βασιλεὺς Κυπρίων Εὐαγόρας, ὃς καὶ τὰς τριήρεις τὰς Φοινίσσας ἔπραξε παρὰ βασιλέως Ἀρταξέρξου δοθῆναι Κόνωνι [15]

15 Περίπλους Κέραμος Σύμφωνα με τον Παυσανία ήταν γιος του Διόνυσου και της Αριάδνης, επώνυμος ήρωας του αθηναϊκού δήμου των Κεραμέων. Κόνων Ήταν επιφανής Αθηναίος στρατηγός στα τέλη του 5 ου και τις αρχές του 4 ου αι. π.χ. Ήταν επικεφαλής του αθηναϊκού στόλου στη ναυμαχία στους Αιγός Ποταμούς το 405 π.χ. Ύστερα από την ήττα του κατέφυγε στην Κύπρο, και με τη βοήθεια του Ευαγόρα ανασυγκρότησε τις δυνάμεις του. Τιμόθεος Αθηναίος πολιτικός και στρατηγός, γιος του Κόνωνα. Εὐαγόρας Ο Ευαγόρας Α ήταν βασιλιάς της Σαλαμίνας της Κύπρου ( π.χ.). ἔπραξε δὲ ὡς Ἀθηναῖος καὶ τὸ ἀνέκαθεν ἐκ Σαλαμῖνος, ἐπεὶ καὶ γενεαλογῶν ἀνέβαινε ἐς Τεῦκρον καὶ Κινύρου θυγατέρα. Ἐνταῦθα ἕστηκε Ζεὺς ὀνομαζόμενος Ἐλευθέριος καὶ βασιλεὺς Ἀδριανός, εὐεργεσίας ἐς τὴν πόλιν ἀποδειξάμενος τὴν Ἀθηναίων. Στοὰ δὲ ὄπισθεν ᾠκοδόμηται γραφὰς ἔχουσα θεοὺς τοὺς δώδεκα καλουμένους. Ἐπὶ δὲ τῷ τοίχῳ τῷ πέραν Θησεύς ἐστι γεγραμμένος καὶ Δημοκρατία καὶ Δῆμος. Παυσανίας, Ἑλλάδος περιήγησις ἥρωος Λεξιλογικά στοιχεία γενική εν. του ουσιαστικού ἥρως (ὁ) ἄρχων ονομαστική εν. αρσενικού γένους της μετοχής ενεστώτα του ρ. ἄρχω ἕστηκε γ εν. οριστικής παρακειμένου του ρ. ἵσταμαι ἔπραξε γ εν. οριστικής αορίστου του ρ. πράττω, βλ. λεξιλόγιο δοθῆναι απαρέμφατο παθητικού αορίστου του ρ. δίδωμι ἀποδειξάμενος ονομαστική εν. αρσενικού γένους της μετοχής αορίστου του ρ. ἀποδείκνυμαι ᾠκοδόμηται γ εν. οριστικής παθητικού παρακειμένου του ρ. οἰκοδομῶ (<οἰκοδομέω) γραφάς αιτιατική πληθ. του ουσιαστικού γραφή (ἡ), βλ. λεξιλόγιο πέραν επίρρημα, βλ. λεξιλόγιο [16]

16 Γεωγραφία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 4. Βυζαντινοί θαλασσοπόροι σε ανατολή και δύση Κοσμάς Ινδικοπλεύστης Πριν γίνει μοναχός στο Σινά με το όνομα Κοσμάς, ένας έμπορος μπαχαρικών από την Αντιόχεια με το όνομα Κωνσταντίνος ταξίδεψε με πλοίο στις χώρες της Ανατολής (πιθανώς να έφθασε και στην Ινδία). Στο έργο του Χριστιανική τοπογραφία περιγράφει μεταξύ άλλων το ταξίδι που έκανε γύρω στο 520 μ.χ. στην Ερυθρά θάλασσα, την Αραβία, τον Περσικό κόλπο και τον Ινδικό Ωκεανό. Το νησί που περιγράφει (Ταπροβάνη) είναι η σημερινή Κεϋλάνη (Σρι Λάνκα). Ο Κοσμάς Ινδικοπλεύστης πίστευε ότι η γη είναι επίπεδη. Το καφέ μέρος του χάρτη είναι η στεριά και βρίσκεται στη μέση του Ωκεανού. Η Μεσόγειος θάλασσα φαίνεται στα δυτικά και υπάρχει ένδειξη στον χάρτη για την Αδριατική, το Αιγαίο και τον Εύξεινο Πόντο στον Βορρά, τη διώρυγα του Γιβραλτάρ στα δυτικά και τον Νείλο νότια. Τρεις θάλασσες φαίνονται να ενώνονται με το Γιβραλτάρ, η Κασπία, η Ερυθρά θάλασσα και ο Περσικός Κόλπος στα νότια. Ο Παράδεισος βρίσκεται στην Εγγύς Ανατολή, πέρα από τον Ωκεανό. Παγκόσμιος χάρτης του Κοσμά Ινδικοπλεύστη, 6ος αι. μ.χ. Les Sciences au Moyen-Age, "Pour la Science" Ἐν τῇ Ταπροβάνῃ νήσῳ ἐν τῇ ἐσωτέρᾳ Ἰνδίᾳ, ἔνθα τὸ Ἰνδικὸν πέλαγός ἐστι, καὶ ἐκκλησία Χριστιανῶν ἐστιν ἐκεῖ καὶ κληρικοὶ καὶ πιστοί, οὐκ οἶδα δὲ εἰ καὶ περαιτέρω. Ὁμοίως καὶ ἐν τῇ νήσῳ τῇ καλουμένῃ Διοσκουρίδους κατὰ τὸ αὐτὸ Ἰνδικὸν πέλαγος, ἔνθα καὶ οἱ παροικοῦντες Ἑλληνιστὶ λαλοῦσι, πάροικοι τῶν Πτολεμαίων τῶν μετὰ Ἀλέξανδρον τὸν Μακεδόνα ὑπαρχόντων, καὶ κληρικοί εἰσιν ἐκ Περσίδος χειροτονούμενοι καὶ πεμπόμενοι ἐν τοῖς αὐτόθι, καὶ Χριστιανῶν πλῆθος ἣν νῆσον παρέπλευσα μέν, οὐ κατῆλθον δὲ ἐν αὐτῇ συνέτυχον δὲ ἀνδράσι τῶν ἐκεῖ Ἑλληνιστὶ λαλοῦσιν, ἐλθοῦσιν ἐν τῇ Αἰθιοπίᾳ. ἐν τῇ νήσῳ τῇ καλουμένῃ Διοσκουρίδους Πρόκειται για τη Σοκότρα, το μεγαλύτερο νησί του συμπλέγματος των νήσων Σοκότρα στον Ινδικό ωκεανό. Έχει χαρακτηριστεί ως το πιο εξωτικό μέρος στη γη. Διοικητικά ανήκει στη Δημοκρατία της Υεμένης. Κατακτήθηκε από τον Μ. Αλέξανδρο, ενώ σύμφωνα με την παράδοση, οι κάτοικοι του νησιού εκχριστιανίστηκαν από τον Απόστολο Θωμά. Κοσμάς Ινδικοπλεύστης, Χριστιανικὴ τοπογραφία [17]

17 Περίπλους Ο Λάσκαρης Κανανός διασχίζει τη Βόρειο Θάλασσα Λίγα χρόνια πριν την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και την ανακάλυψη της τυπογραφίας, ένας βυζαντινός, πιθανότατα έμπορος, περιγράφει σε ένα σύντομο κείμενο τις χώρες της βόρειας Ευρώπης κατά μήκος των ακτών της Βαλτικής Θάλασσας. Πρόκειται για τον Λάσκαρη Κανανό, που γράφει για τα ταξίδια του γύρω στο Πτολεμαῖος Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος (2 ος αι. μ.χ.) ήταν σημαντικός αστρονόμος, μαθηματικός και γεωγράφος. Έζησε και εργάστηκε κυρίως στην Αλεξάνδρεια. Υπήρξε κορυφαία μορφή της χαρτογραφίας. Θούλη Νησί που ανακάλυψε κατά τον 4 ο αι. π.χ. στη Βόρεια θάλασσα ο περίφημος Έλληνας θαλασσοπόρος Πυθέας ο Μασσαλιώτης. Σύμφωνα με τα γραπτά του, η Θούλη βρισκόταν στον ακραίο Βορρά, έξι μέρες βόρεια της Βρετανίας. Θεωρούνταν ως το τελευταίο βόρειο άκρο του τότε γνωστού κόσμου (Ultima Thule), όπου ο ήλιος δεν ανέτελλε ποτέ τον χειμώνα, αλλά και δεν έδυε ποτέ το καλοκαίρι. Σχετικά με το ποια ήταν η Θούλη που επισκέφτηκε ο Πυθέας έχουν γίνει διάφορες υποθέσεις. Εικάζεται ότι πρόκειται για την Ισλανδία, τις ακτές της Νορβηγίας, τις Νήσους Φερόες ή τις Νήσους Σέτλαντ. Τροπαὶ φθινοπωριναί Πρόκειται για τη φθινοπωρινή Ισημερία κατά την οποία εξισώνεται η διάρκεια της μέρας με τη διάρκεια της νύκτας, βαδίζοντας σταδιακά προς την αύξηση των ωρών της νύχτας, ως το χειμερινό ηλιοστάσιο της 22ας Δεκεμβρίου. Ἔφθασα δὲ καὶ εἰς τὴν νῆσον Ἰχθυοφάγων τὴν καλουμένην κοινῶς μὲν Ἰσλάντην, παρὰ δὲ τῷ σοφῷ Πτολεμαίῳ, ὥς μοι δοκεῖ, αὕτη ἐστὶν ἡ Θούλη ἔνθα καὶ εὗρον τὴν ἡμέραν μηνῶν ἓξ ἀπ ἀρχῆς ἔαρος ἄχρι τροπῶν φθινοπωρινῶν. Καὶ εἶδον ἄνδρας ῥωμαλέους καὶ ἰσχυρούς, καὶ ἦν ἡ τροφὴ αὐτῶν ἰχθύες καὶ ὁ ἄρτος αὐτῶν ἰχθύες καὶ τὸ πόμα αὐτῶν ὕδωρ. Εἶτα πάλιν ἐστράφην ὄπισθεν εἰς τὴν Ἐγγλητέραν. [18]

18 Γεωγραφία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 παροικοῦντες ονομαστική πληθ. αρσενικού γένους της μετοχής ενεστώτα του ρ. παροικῶ (<παροικέω) ὑπαρχόντων Περσίδος αὐτόθι παρέπλευσα κατῆλθον συνέτυχον λαλοῦσιν ἐλθοῦσιν ἔφθασα εὗρον ἔαρος τροπῶν ἐστράφην Λεξιλογικά στοιχεία γενική πληθ. αρσενικού γένους της μετοχής ενεστώτα του ρ. ὑπάρχω γενική εν. του επιθέτου Περσίς (ἡ) (ανώμαλο θηλυκό του επιθέτου περσικός), εδώ χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό επίρρημα, βλ. λεξιλόγιο α εν. οριστικής αορίστου του ρ. παραπλέω α εν. οριστικής αορίστου β του ρ. κατέρχομαι α εν. οριστικής αορίστου β του ρ. συντυγχάνω δοτική πληθ. αρσενικού γένους της μετοχής ενεστώτα του ρ. λαλῶ (<λαλέω) δοτική πληθ. αρσενικού γένους της μετοχής αορίστου β του ρ. ἔρχομαι α εν. οριστικής αορίστου του ρ. φθάνω α εν. οριστικής αορίστου β του ρ. εὑρίσκω γενική εν. του ουσιαστικού ἔαρ (τό) γενική πληθ. του ουσιαστικού τροπή (ἡ) α εν. οριστικής παθητικού αορίστου β του ρ. στρέφομαι [19]

19

20 ασκήσεις

21 Περίπλους 1. Τόνισε τις παρακάτω λέξεις των κειμένων. Μπορείς να πεις αν το φωνήεν της λήγουσας σε κάθε λέξη είναι βραχύ ή μακρό; Βάλε σε κύκλο το σωστό. θαλασσα τετταρακοντα χωραν προσαρκτια χωρας διαρματι μεσογειᾳ Ἀκαμαντα διωρυξ δυσιν καυσιν πηχυς μελλοντι γραφουσιν κλημα μεταλλειᾳ ποιουσιν ἀγαλμασιν ἐπιδειξις δημοσιευσις Πού στήριξες κάθε απάντησή σου; 1) Σε όλες τις λέξεις παρατηρώ αρχικά ότι η λήγουσα έχει φωνήεν.. 2) Στις λέξεις που τονίζονται στην προπαραλήγουσα το φωνήεν της λήγουσας είναι σίγουρα. 3) Στις λέξεις που τονίζονται στην παραλήγουσα: - αν παίρνουν, τότε το φωνήεν της λήγουσας είναι - αν παίρνουν, τότε το φωνήεν της λήγουσας είναι 4) Φωνήεν που έχει υπογεγραμμένη είναι. Σε κάποιες περιπτώσεις ο τονισμός βοηθά να αναγνωρίσουμε την ποσότητα του δίχρονου φωνήεντος. Σε άλλες, όμως, χρειάζεται να ανατρέξουμε σε λεξικό. [22]

22 Γεωγραφία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 2. Συμπλήρωσε τα κενά με τη σωστή πρόθεση. Παράπλους Κιλικίας.. τῶν Παμφυλίας ὁρίων Θαψάκου ποταμοῦ τριῶν ἡμερῶν καὶ νυκτῶν δύο... δὲ Σινώπης τῆς.. Πόντῳ.. τῆς ἠπείρου καὶ τῆς Κιλικίας.. Σόλους ὁδός ἐστιν.. θαλάσσης.. θάλασσαν ἡμερῶν ε... δὲ Κιλικίαν ἐστὶ νῆσος Κύπρος, καὶ πόλεις.. αὐτῇ αἵδε: Σαλαμὶς Ἑλληνίς, λιμένα ἔχουσα κλειστὸν χειμερινόν Ἔστι.. Κιλικίαν ἔθνος Σύροι. Ἐν δὲ τῇ Συρίᾳ οἰκοῦσι τὰ.. θάλατταν Φοίνικες ἔθνος,.. στενὸν ἔλαττον ἢ.. τετταράκοντα σταδίους.. θαλάττης, ἐνιαχῆ δὲ οὐδὲ.. σταδίους ι τὸ πλάτος. 3. Κατάταξε σε ομάδες τις παρακάτω λέξεις ανάλογα με το σημείο του ορίζοντα στο οποίο αναφέρονται. προσάρκτιος ἑῷος ἑσπέριος νότιος ἀνατολή δύσις ἑωθινός ἄρκτος ἕως μεσημβρία [23]

23 Περίπλους 4. Κατάταξε σε ομάδες τις παρακάτω λέξεις σύμφωνα με τη σημασία τους, ανάλογα με το αν αναφέρονται σε κίνηση ή παραμονή σε κάποιο χώρο, και αν σχετίζονται με το νερό ή όχι. κλύζομαι ναυτίλλομαι πορεύομαι περιέχομαι δίαρμα διενήχοντο ἐνοικῶ ἔπλει μεσογαία ὑπέρκειμαι κύκλος (με τη σημασία που έχει στο κείμενο του Στράβωνα) κατάρρυτος ἀρδεύω φύομαι παρανηχόμενος προσπελάζω ἕστηκα παροικοῦντες παρέπλευσα Κίνηση (+) Νερό (+) Νερό ( ) Κίνηση ( ) 5. Τόνισε τις παρακάτω λέξεις. Τι συμπεραίνεις για την ποσότητα των διφθόγγων; Νειλος δοκει καλουσι ταυρος ἐνταυθα νους Τευκρον Πτολεμαιου δυναμεις Ἀθηναιος τοις Ῥωμαιοις εὑρον Οι δίφθογγοι (αι, ει, οι, αυ, ευ, ου, υι) είναι..... ΕΞΑΙΡΕΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΝΟΝΑ ΤΟΝΙΣΜΟΥ Οι λέξεις οὔτε, αἵδε και μερικές άλλες παίρνουν οξεία, διότι προέκυψαν από τη συνένωση δύο διαφορετικών λέξεων (οὐ + τε, αἱ + δέ). Για τον λόγο αυτό δεν ισχύει ο κανόνας της βραχείας λήγουσας και μακράς παραλήγουσας, αλλά τονίζονται σαν να πρόκειται για δύο διαφορετικές λέξεις. [24]

24 Γεωγραφία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 6. Τόνισε τις παρακάτω λέξεις. Ποια διαφορά σε σχέση με ό,τι προηγήθηκε παρατηρείς; κεινται ᾠκοδομηται καλειται νησοι καλουνται δοθηναι παροικοι αὑται χειροτονουμενοι προσκειμεναι Μπορείς να διατυπώσεις την εξαίρεση του κανόνα; Το και το όταν βρίσκονται είναι Γράψε σύνθετες λέξεις στα Αρχαία Ελληνικά που περιέχουν ως α ή β συνθετικό τις παρακάτω. γένος οἶνος πλησίον μέσος ποταμός ἄνθρωπος 8. Συμπλήρωσε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο, αλλάζοντας το πρόσωπο του ρήματος. Παρέπλευσα τὴν Κύπρον, οὐ κατῆλθον δ ἐν αὐτῇ. Σὺ δὲ παρέπλευσας τὴν Κρήτην καὶ οὐ.κατῆλθες ἐν αὐτῇ; Μετὰ ταῦτα ἐστράφην ὄπισθεν. Ἀλλ ὁ Στράβων οὐκ ἐστράφη. ὄπισθεν. [25]

25 Περίπλους Κάτων οὐκ εἶπεν τὸν λόγον ἑλληνιστί; Ἀλλ ἐγὼ τοῦτον ἑλληνιστὶ... Ἡ νῆσος ἡμῶν ἐκ τῶν ἐχθρῶν ἠλευθερώθη. Ἡμεῖς ἐκ τῆς δουλείας τοῦ πηλοῦ. Ποσειδώνιος σχολὴν ἐν Ῥόδῳ ἔσχεν. Ὑμεῖς ποῦ πάλαι τὴν σχολὴν ; Ἡμεῖς λάχανα ἠγοράσαμεν, σὺ δὲ ἄρτον μόνον. Ποσειδώνιος ἐπεκλήθη ἀθλητής. Ἀλλ οὐ πάντες οἱ Στωικοὶ οὕτω. Πεισιδίκη ἠράσθη Ἀχιλλέως. Ὑμεῖς αὐτοῦ οὐκ ; Εἶδον ἐγὼ ἐν Νείλῳ τὸν κροκόδειλον, οἱ δ ἐμοὶ ἑταῖροι οὔπω αὐτόν. Οἱ ποιμένες ἐμεθύσθησαν, ἐγὼ δ οὐκ. Ὑμεῖς συνετύχετε πολλοῖς ἀνθρώποις ἐν Κύπρῳ, ἡμεῖς δ οὐδενὶ. Εὐαγόρας ὡς Ἀθηναῖος ἔπραξε, ὑμεῖς δ οἱ Ἀθηναῖοι οὐχ ὁμοίως αὐτῷ. Οὐκ ἤκουσας, οἶμαι, αὐλητοῦ Ἀραβίου, ἀλλ ὁ σὸς διδάσκαλος πολλάκις. Ἀντώνιος εἶδε τὰς παγίδας τοῦ διαβόλου, ἡμεῖς δὲ μόνον δαίμονα κνιπὸν. Συμπλήρωσε τώρα τον πίνακα. Ενεργητικός αόριστος α Ενεργητικός αόριστος β Παθητικός αόριστος ἐγὼ ἔπραξα σὺ εἶδες οὗτος, αὕτη, τοῦτο ἐμεθύσθη ἡμεῖς ὑμεῖς ἐπράξατε οὗτοι, αὗται, ταῦτα εἶδον 9. Το παρακάτω κείμενο ανήκει στον Επιφάνιο Αγιοπολίτη (μεταξύ 6 ου - 9 ου αι. μ.χ.). Με ποια από τα κείμενα του κεφαλαίου έχει κοινά χαρακτηριστικά; Μπορείς να πεις ποια είναι αυτά τα χαρακτηριστικά; Πρῶτον μὲν περάσας εἰς Κύπρον ζήτει τὴν Τύρον. Ἀπὸ δὲ τῆς Τύρου περιπατεῖς ἡμέρας ὀκτὼ πρὸς νότον, καί ἐστιν ἡ ἁγία πόλις. Μέσον δὲ τῆς ἁγίας πόλεώς ἐστιν ὁ ἅγιος τάφος τοῦ Κυρίου, καὶ πλησίον τοῦ τάφου ἐστὶν ὁ τόπος τοῦ Κρανίου, ἔνθα ἐσταυρώθη ὁ Χριστός, ἔχων τὸ ὕψος βαθμούς, ἤτοι σκαλία λς, ὑποκάτω δὲ τῆς σταυρώσεώς ἐστιν ἐκκλησία τοῦ Ἀδὰμ καὶ Ἀδὰμ ὁ τάφος. [26]

26 Γεωγραφία ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γράψε το θηλυκό γένος των επιθέτων σύμφωνα με τα παραδείγματα. Οὗτος ὁ τόπος ἐστὶ εὔοινος. Ἡ δὲ παρακειμένη χώρα οὐδαμῶς ἐστι εὔοινος.. Ὁ κροκόδειλος σαρκοφαγεῖν δεινός ἐστι, ἡ δὲ ἀλώπηξ..δεινὴ κρύπτεσθαι. Ὁ χαλκοῦς Ἁδριανὸς ὡραῖός ἐστι, ἡ δὲ χρυσῆ Ἀθηνᾶ πάνυ ὡραία. ἐστί. Ὁ ἐμὸς πῆχυς οὐ δημόσιός ἐστι, οὐδ ἡ φωνὴ. Ὄλυμπος οὐκ εὐέλαιός ἐστι, Κρήτη δ. Ὁ πλοῦτος τοῦ φιλοσόφου ἐλάχιστός ἐστιν, ἡ σοφία δ οὐκ. Ὁ ἀνὴρ οὗτος πλούσιός ἐστι, ἡ δὲ γυνὴ αὕτη ὁμοίως. Ἐν τῇ χώρᾳ ἐστὶ λιμὴν χειροποίητος καὶ διῶρυξ. Ὁ ταῦρος ἔχει νῶτον ὑγρὸν καὶ χαράσσει πορείαν. Πάρις ἄγαμός ἐστι, Ἑλένη δ οὐκ. Ὁ Κορίνθιος οὐκ ἄμουσός ἐστι, Μεγάρα δ. Ἔλεγον ὡς ὁ Σωκράτης αἰσχρὸς ἦν, ἡ δ Ἑλένη οὐκ. Ἡρακλῆς ἄξιος λόγου ἐστίν, Μεγάρα δ ἐπαίνων. Δαιμόνιός ἐστιν ὁ ἀνήρ, δ ἡ γυνή. Οἱ ἐξ Ἰωνίας φιλόσοφοι ἐδίδασκον ὡς ὁ ἥλιος μετέωρός ἐστι καὶ ἡ γῆ. Ὁ δοῦλος οὐδαμῶς μετριόσιτός ἐστι, ἡ δὲ θεραπαινὶς. Ὁ οἶκος μεστός ἐστι οἴνου, ἡ δὲ ἀγορὰ τῶν ἐπιτηδείων. Ἀντισθένης ἔφη δεῖ αὐτῷ γραφείου καινοῦ καὶ σφαίρας. Το θηλυκό γένος των σύνθετων επιθέτων σε -ος σχηματίζεται όπως το αρσενικό: ποταμόχωστος, χειροποίητος, εὔθυμος, εὔοινος, ἀόρατος, σύνθετος κλπ. [27]

27 Περίπλους Κλίνε τώρα το επίθετο στα τρία γένη. Ενικός Αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομαστική σύνθετος Γενική Δοτική Αιτιατική σύνθετον Κλητική Πληθυντικός Αριθμός Ονομαστική Γενική συνθέτων Δοτική Αιτιατική συνθέτους Κλητική [28]

28 λεξιλόγιο

29 Περίπλους Α Ἀκάμας (Ἀκάμαντος), ὁ ἄκρα, ἡ & ἄκρον, τό ἄλσος (ἄλσους), τό 1. ήρωας της μυθολογίας 2. αρχαία πόλη της Κύπρου και της Φρυγίας 3. ακρωτήριο στην Κύπρο 1. άκρη της γης, ακρωτήριο 2. κορυφή όρους 3. τέλος, τα έσχατα δάσος, ιερό δάσος ἀναβαίνω ἀνατείνω ἀνέκαθεν (επίρρ.) 1. ανεβαίνω 2. επιβαίνω 3. προχωρώ 4. καταλήγω 1. εκτείνω προς τα πάνω, σηκώνω, υψώνω 2. εκτείνω, εκτείνομαι 1. τοπικό: από πάνω 2. χρονικό: εξ αρχής, από καταγωγή ἀξιῶ (<ἀξιόω) 1. νομίζω ή θεωρώ άξιο 2. αξιώνω, απαιτώ ἀποδείκνυμαι παρουσιάζω, επιδεικνύω ἀποθλίβω πιέζω με δύναμη και εξάγω ἀποθλίβομαι πιέζομαι ἀπρόσιτος, -ος, -ον ἀρδεύω ἄρκτος, ἡ απροσπέλαστος, απλησίαστος ποτίζω 1. αρκούδα 2. ο αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου 3. οι χώρες του βορρά, οι αρκτικές περιοχές [30]

30 ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ἀρχή, ἡ 1. αρχή, έναρξη 2. εξουσία, δύναμη, κυριαρχία αὔξομαι 1. αυξάνομαι, μεγαλώνω 2. ενδυναμώνομαι, γίνομαι μεγαλύτερος αὐτάρκης, αὐτάρκης, αὔταρκες αὐτόθι (επίρρ.) αὐτόχθων, -ων, -ον (αὐτόχθονος) αυτός που δεν έχει την ανάγκη άλλου, είναι επαρκής αφ εαυτού σε αυτόν τον τόπο 1. ο γεννημένος από τη γη 2. ιθαγενής, ντόπιος Β βασίλειος, -ος, -ον & -ος, -α, -ον στοὰ βασίλειος βασιλικός στοά στην αγορά της αρχαίας Αθήνας όπου έδρευε ο ἄρχων βασιλεύς βάσις (βάσεως), ἡ 1. βήμα, βηματισμός 2. βάση, υπόβαθρο Γ γενεαλογῶ (<γενεαλογέω) γραφή, ἡ αναζητώ τους προγόνους, εξετάζω τη γενιά, καταρτίζω/παρουσιάζω γενεαλογία 1. γραφή, περιγραφή 2. ζωγραφιά, εικόνα γράφω σχεδιάζω, ζωγραφίζω, γράφω Δ διάκειμαι 1. βρίσκομαι σε κάποια κατάσταση ψυχική ή σωματική 2. για πράγματα: είμαι ορισμένος, καθορισμένος [31]

31 Περίπλους δίαρμα (διάρματος), τό 1. θαλασσοπορία, ταξίδι διά θαλάσσης 2. διάβαση μέσω πορθμού, πέρασμα διάφορος, -ος, -ον διαφορετικός, ανόμοιος διῶρυξ (διώρυχος και μτγν. διώρυγος), ἡ δύσις (δύσεως), ἡ αυλάκι, τάφρος 1. η δύση του ήλιου 2. δύση (σημείο του ορίζοντα) E ἔαρ (ἔαρος), τό ἐγγύς (επίρρ.) άνοιξη κοντά ἐγγυτέρω/ἐγγύτερον/ἔγγιον (συγκρ.) ἐγγυτάτω/ἐγγύτατα/ἔγγιστα (υπερθ.) ἑκάτερος, ἑκατέρα, ἑκάτερον ἑκκαίδεκα (<ἓξ καὶ δέκα) ἐκκλησία, ἡ ἐκπληρῶ (<ἐκπληρόω) καθένας από τους δύο ξεχωριστά δεκαέξι 1. η συνέλευση των πολιτών 2. η συνέλευση των πιστών, η εκκλησία του Χριστού 1. γεμίζω εντελώς 2. συμπληρώνω ἐκτρέπω ἐκφέρω βγάζω εκτός πορείας, τρέπω προς άλλη κατεύθυνση 1. μεταφέρω έξω 2. καρποφορώ 3. δημοσιεύω, μιλώ δημόσια 4. γεννώ Ἑλληνίς (Ἑλληνίδος), ἡ 1. Ελληνίδα (για γυναίκα) 2. ελληνική [32]

32 ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ἔνδεια, ἡ έλλειψη, στέρηση ἐνιαύσιος, -α, -ον ετήσιος, ενός έτους ἐνιαχῆ (επίρρ.) 1. κάπου, σε κάποια μέρη 2. κάποτε, μερικές φορές ἐξαλλάσσω 1. αλλάζω κάτι εντελώς, μεταβάλλω 2. παραλλάσσω, διαφέρω ἐξίημι 1. εξαποστέλλω, εκπέμπω 2. (για ποταμούς) εκβάλλω, χύνομαι ἐπανέρχομαι 1. επιστρέφω, επανέρχομαι 2. ανέρχομαι, ανεβαίνω ἐπινοῶ (<ἐπινοέω) ἐπιχέω ἐρῆμος, ἐρήμη, ἐρῆμον σκέφτομαι, επινοώ, σκαρφίζομαι, βρίσκω τρόπο και κατορθώνω κάτι χύνω πάνω σε κάτι 1. έρημος, μόνος 2. ο στερημένος από κάτι, ο εγκαταλειμμένος ἑσπέριος, -α, -ον & ἑσπέριος, -ος, -ον 1. για χρόνο: το βράδυ, την εσπέρα 2. για τόπο: δυτικά ἔσχατος, ἐσχάτη, ἔσχατον & -ος, -ον 1. τελευταίος 2. κατώτατος, βαθύτατος 3. απομακρυσμένος 4. ανώτατος, ύψιστος εὐέλαιος, -ος, -ον εὔοινος, -ος, -ον ἑωθινός, -ή, -όν πλούσιος σε ελαιόδεντρα ή λάδι αυτός που έχει άφθονο κρασί 1. πρωινός 2. ανατολικός [33]

33 Περίπλους ἑῷος, -α, -ον & ἑῷος, -ος, -ον ἕως (ἕω), ἡ 1. πρωινός 2. ανατολικός 1. αυγή, χαράματα 2. ανατολή Z ζῦθος, ὁ μπύρα H ἤπειρος, ἡ 1. η ξηρά (σε αντίθεση με τη θάλασσα) 2. ήπειρος (κυρίως η Ασία) I ἰδέα, ἡ 1. μορφή, όψη 2. είδος ἰός, ὁ 1. βέλος 2. σκουριά (σιδήρου ή χαλκού) 3. δηλητήριο φιδιού ἰὸς χαλκοῦ σκουριά του χαλκού, χρήσιμη εξαιτίας των ιατρικών ιδιοτήτων της K κατάρρυτος, -ος, -ον καῦμα (καύματος), τό καῦσις (καύσεως), ἡ κεῖμαι (ενεστώτας με σημασία παρακειμένου του ρ. τίθεμαι) κατακλυσμένος από νερό, αρδευόμενος υπερβολική ζέστη, καύσωνας καύση, κάψιμο 1. είμαι ξαπλωμένος, είμαι τοποθετημένος 2. κοιμάμαι, αναπαύομαι 3. είμαι ξαπλωμένος ως ασθενής ή πληγωμένος 4. είμαι ενταφιασμένος 5. για τόπο/πράγματα: βρίσκομαι, έχω θέση [34]

34 ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ κλύζω 1. για τη θάλασσα: περιβρέχω με τα κύματα 2. ξεπλένω, καθαρίζω κριθή, ἡ κριθάρι Λ λείπω 1. αφήνω, εγκαταλείπω 2. παραλείπω λείπομαι λιμήν (λιμένος), ὁ λύχνος, ὁ λιμάνι 1. αφήνομαι, εγκαταλείπομαι 2. είμαι κατώτερος, ασθενέστερος, μικρότερος, χειρότερος 3. υστερώ, πάσχω από έλλειψη κάποιου πράγματος λυχνάρι, φορητή λάμπα Μ μεσημβρία, ἡ 1. το νότιο σημείο του ορίζοντα 2. μεσημέρι μεσόγεια, ἡ μηχανή, ἡ μικρός & σμικρός, -ά, -όν μικρότερος, μικροτέρα, μικρότερον (συγκρ.) μικρότατος, μικροτάτη, μικρότατον (υπερθ.) ἐλάττων, ἐλάττων, ἔλαττον (συγκρ.) ἐλάχιστος, ἐλαχίστη, ἐλάχιστον (υπερθ.) ἥττων, ἥττων, ἧττον (συγκρ.) ἥκιστα (επίρρ., υπερθ.) ήπειρος, στεριά εργαλείο, μηχάνημα προς ανύψωση 1. αυτός που έχει μικρό μέγεθος ή ύψος 2. λίγος 3. ασήμαντος, μηδαμινός 4. σύντομος (για χρόνο) επίρρημα: μικρόν/σμικρῶς (θετικός) ἔλαττον/ἧττον (συγκρ.) ἥκιστα/σμικρότατα (υπερθ.) [35]

35 Περίπλους Ν ναυτίλλομαι πλέω, ταξιδεύω διά θαλάσσης Ο οἰκοδομῶ (<οἰκοδομέω) οἰκῶ (<οἰκέω) ὅριον, τό κτίζω, κατασκευάζω κατοικώ, ζω σύνορο, τέρμα Π παντοδαπός, -ή, -όν παράλιος, παραλία, παράλιον & παράλιος, -ος, -ον ἡ παραλία ενν. γῆ ή χώρα παντός είδους, ποικίλος αυτός που βρίσκεται κοντά στη θάλασσα η παραλία, ακτή παραπλέω παραπλήσιος, -α, -ον παράπλους (παράπλου), ὁ πάροικος, -ος, -ον παροικῶ (<παροικέω) πέλαγος (πελάγους), τό πέραν (επίρρ.) περιέχω Περσίς (Περσίδος), ἡ πλέω κοντά, παρέρχομαι σχεδόν όμοιος, παρόμοιος ναυτική πορεία κατά μήκος της ακτής, ακτοπλοΐα 1. αυτός που κατοικεί κοντά, γειτνιάζει 2. (ως ουσ.) αυτός που ζει σε ξένη χώρα, αλλότριος κατοικώ, διαμένω θάλασσα, πέλαγος στο απέναντι μέρος, απέναντι περιβάλλω, περιλαμβάνω, περικλείω 1. (ως επίθ.) περσική 2. (ως ουσ.) η Περσία πόμα (πόματος), τό ποτό [36]

36 ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ποταμόχωστος, -ος, -ον πράττω γη που σχηματίστηκε από προσχώσεις ποταμού 1. ενεργώ, κάνω 2. επιτυγχάνω, κατορθώνω 3. επιχειρώ, σχεδιάζω προσαγορεύω προσάρκτιος, -ος, -ον προσεχής, -ής, -ές καλώ, ονομάζω, προσφωνώ βορεινός, βόρειος 1. για τόπο: ο πλησίον 2. για χρόνο: πρόσφατος 3. με γεωγραφική σημασία: αυτός που συνορεύει, γειτνιάζει 4. προσεκτικός (προσέχων τὸν νοῦν) προσεχέστερος, -α, -ον (συγκρ.) προσεχέστατος, -η, -ον (υπερθ.) πρόσκειμαι 1. βρίσκομαι κοντά σε κάποιον 2. συμπεριλαμβάνομαι, είμαι συνδεδεμένος 3. είμαι προσκολλημένος ή αφοσιωμένος σε κάποιον προσκλύζομαι προσπελάζω βρέχομαι, καλύπτομαι από τα κύματα πλησιάζω Σ σαρκοφαγῶ (<σαρκοφαγέω) στάδιον, τό πληθ. στάδια, τά & στάδιοι, οἱ (χωρίς ενικό το αρσ.) τρώω σάρκες, είμαι σαρκοφάγος 1. μέτρο μήκους ίσο με 600 πόδια ή 184,87 μέτρα 2. δρόμος ή αγώνας δρόμου (μήκους ενός σταδίου) [37]

37 Περίπλους στόμα (στόματος), τό συνάπτω 1. στόμα 2. (για ποταμούς) στόμιο, εκβολές 1. συνενώνω, συνδέω, σχετίζω 2. για τόπο: συνορεύω, είμαι πολύ κοντά σε 3. για χρόνο: πλησιάζω, είμαι κοντά σύνθετος, -ος, -ον & σύνθετος, συνθετή, σύνθετον (< συντίθημι) συντυγχάνω σχίζω σχίζομαι αυτός που αποτελείται από μέρη, σύνθετος, όχι απλός συναντώ κάποιον τυχαία χωρίζω, διαιρώ σχίζομαι, χωρίζομαι, διαιρούμαι Τ τίκτω τροπή, ἡ γεννώ γύρισμα, αλλαγή, μεταβολή τροπαί τροπαὶ φθινοπωριναί τα δύο ηλιοστάσια, χειμερινό και θερινό η φθινοπωρινή ισημερία Υ ὕλη, ἡ ὑπέρκειμαι δάσος, δασώδης περιοχή βρίσκομαι υπεράνω, ψηλότερα Φ φύομαι 1. φύομαι, φυτρώνω 2. αυξάνομαι, μεγαλώνω φυσικός, -ή, -όν 1. αυτός που ανήκει στη φύση 2. αυτός που μελετά, εξετάζει τη φύση 3. φυσικός [38]

38 ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Χ χαλκανθές (χαλκανθοῦς), τό & χάλκανθον, τό 1. η διάλυση θειικού χαλκού (γαλαζόπετρας) που χρησίμευε ως μελάνη για γραφή και ως βαφή δερμάτων των υποδηματοποιών 2. χρυσάνθεμο χειροποίητος, -ος, -ον χειροτονοῦμαι (<χειροτονέομαι) τεχνητός 1. εκλέγομαι με διαδικασία χειροτονίας 2. διορίζομαι 3. επιλέγομαι για εκκλησιαστικό ή ιερατικό αξίωμα χήνειος, -α, -ον χρῶμαι (<χράομαι) αυτός που ανήκει στη χήνα 1. συμβουλεύομαι το μαντείο ή τον θεό 2. μεταχειρίζομαι, χρησιμοποιώ 3. (για εξωτερικά γεγονότα) υφίσταμαι, υπόκειμαι σε χωρίον, τό τοποθεσία, τόπος, θέση Ω ᾠόν, τό αβγό [39]