ΡΑΣΗ: Παράµετροι Αποτελεσµατικότητας των ιαφόρων Εργαλείων ιαχείρισης της Ενεργού Γήρανσης ΤΙΤΛΟΣ:

Transcript

1 ΡΑΣΗ: ΤΙΤΛΟΣ: 3 Παράµετροι Αποτελεσµατικότητας των ιαφόρων Εργαλείων ιαχείρισης της Ενεργού Γήρανσης ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΠΑΡΑ ΟΤΕΟΥ ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΦΟΡΕΑΣ: «Μελέτη αναφορικά µε τις παραµέτρους που προσδιορίζουν την αποτελεσµατικότητα των εργαλείων οδηγών και διαδικασιών για τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης στις µεγάλες επιχειρήσεις του δευτερογενούς και τριτογενούς τοµέα της οικονοµίας» IOBE ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ : ΣΤΟΦΟΡΟΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ: ΠΟΛΥΚΡΕΤΗ ΜΑΡΙΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: Ιούλιος 2006 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΠΟΡΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

2 Περιεχόµενα Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή Εισαγωγή Σκοπός της µελέτης και ορισµοί Μεθοδολογία και διάρθρωση της µελέτης 5 Κεφάλαιο 2. Οι συστάσεις της ευρωπαϊκής επιτροπής προς τα κράτη µέλη σχετικά µε τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης: Η περίπτωση της Ελλάδας Εισαγωγή Οι κατευθυντήριες γραµµές και συστάσεις του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου στα κράτη µέλη Πορίσµατα και συστάσεις του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου προς την Ελλάδα Τα µέτρα για την ενεργό γήρανση στην Ελλάδα σύµφωνα µε το ΕΣ Α Μέτρα εισοδηµατικής- ασφαλιστικής ενίσχυσης Μέτρα υγειονοµικής περίθαλψης για τα ηλικιωµένα άτοµα Μέτρα και κίνητρα για την αύξηση της απασχολησιµότητας των ηλικιωµένων Αξιολόγηση του ΕΣ Α Κεφάλαιο 3. Τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης των µεγάλων επιχειρήσεων του δευτερογενούς και τριτογενούς τοµέα της ελληνικής οικονοµίας Εισαγωγή Ο τοµέας της βιοµηχανίας Ο τοµέας των υπηρεσιών Ο τοµέας του λιανικού εµπορίου 20 Κεφάλαιο 4. Τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης ατόµων ηλικίας 55 ετών και άνω Εισαγωγή Η απασχόληση Επίπεδο εκπαίδευσης Φύλο Μερική απασχόληση Αιτίες ανεργίας 26 Κεφάλαιο 5. Εντοπισµός των παραγόντων που επηρεάζουν την αποτελεσµατικότητα των εργαλείων για τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης στις µεγάλες επιχειρήσεις Εισαγωγή Εξατοµικευµένη συµβουλευτική και συµβουλευτική καριέρας Εφαρµογή ευέλικτων µορφών οργάνωσης της εργασίας Βελτίωση των συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Προτυποποιηµένες διαδικασίες στη διοίκηση προσωπικού των επιχειρήσεων Άλλοι παράγοντες που επιδρούν στην αποτελεσµατικότητα των µέτρων για τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης. 32 Κεφάλαιο 6. Ανακεφαλαίωση - Συµπεράσµατα 36 Βιβλιογραφία 39 Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

3 Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή 1.1 Εισαγωγή Η ευρωπαϊκή προοπτική των κρατών µελών της ΕΕ που στοχεύει στην οικονοµική ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή των περιφερειών, προϋποθέτει την υιοθέτηση του ευρωπαϊκού κοινωνικού µοντέλου το οποίο βασίζεται σε καλές οικονοµικές επιδόσεις καθώς και σε ένα υψηλό επίπεδο κοινωνικής προστασίας. Ένα δραστήριο κράτος πρόνοιας που ενθαρρύνει την εργασία, συµβάλλει στην τόνωση της απασχόλησης και αποτελεί την καλύτερη εγγύηση κατά του κοινωνικού αποκλεισµού και της φτώχειας. Ειδικότερα, αν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι υψηλά ποσοστά ανεργίας παρατηρούνται σε όλο σχεδόν το εύρος της ΕΕ, η αύξηση της απασχόλησης στα κράτη µέλη κρίνεται επιβεβληµένη. Συνάµα, η δηµογραφική έξαρση των ευρωπαϊκών πληθυσµών προσανατολίζει τις στρατηγικές για την αύξηση της απασχόλησης στην προώθηση της απασχολησιµότητας των ατόµων µεγαλύτερης ηλικίας και στην ανάγκη επιτυχούς διαχείρισης της ενεργού γήρανσης. Νέες αναθεωρηµένες στρατηγικές για την απασχόληση εφαρµόζονται στα κράτη µέλη κάτω από αυτό το πρίσµα, των οποίων η αποτελεσµατικότητα συνίσταται στην παρουσία ποικίλων παραγόντων, τόσο ποιοτικών όσο και ποσοτικών, που σχετίζονται µε τις συνθήκες στην αγορά εργασίας και το υγιές οικονοµικό περιβάλλον, µε τα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες των εργαζοµένων και των επιχειρήσεων, το νοµοθετικό πλαίσιο και τη δηµοσιονοµική πειθαρχία, τις προσδοκίες και εκτιµήσεις για το µέλλον κ.α. Η γνώση και ο έλεγχος των παραγόντων που επιδρούν στην αποτελεσµατικότητα των µέτρων για τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης έχει, κατά συνέπεια, υψηλή αξία και καθοριστική σηµασία για την επιτυχή υλοποίησή τους. 1.2 Σκοπός της µελέτης και ορισµοί Στα πλαίσια της ράσης 3 του προγράµµατος Equal που αφορά στη διαχείριση της ενεργού γήρανσης, το ΙΟΒΕ έχει αναλάβει τη συγγραφή µελέτης που έχει σαν σκοπό να προσδιορίσει και να αποτυπώσει εκείνους τους παράγοντες που επιδρούν στην αποτελεσµατικότητα των εργαλείων µεθόδων διαδικασιών Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

4 διαχείρισης της ενεργού γήρανσης στις µεγάλες επιχειρήσεις του δευτερογενούς και τριτογενούς τοµέα της ελληνικής οικονοµίας. Σύµφωνα µε το αναλυτικό σχέδιο δράσης του προγράµµατος και βάσει των πορισµάτων προηγούµενων µελετών, τα βασικά εργαλεία - µέθοδοι - διαδικασίες για τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης στις επιχειρήσεις είναι: Εξατοµικευµένη συµβουλευτική και συµβουλευτική καριέρας. Εφαρµογή ευέλικτων µορφών οργάνωσης της εργασίας. Βελτίωση των συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας. Προτυποποιηµένες διαδικασίες στη διοίκηση προσωπικού των επιχειρήσεων. Καθώς η παρούσα µελέτη επικεντρώνεται στις µεγάλες επιχειρήσεις του δευτερογενούς και τριτογενούς τοµέα της οικονοµίας, είναι απαραίτητο να καθοριστεί πότε µια επιχείρηση θεωρείται µεγάλη. Σύµφωνα µε τον νέο αναπτυξιακό νόµο 3299/04, ως µεγάλες επιχειρήσεις ορίζονται, οι επιχειρήσεις εκείνες που ικανοποιούν ένα από τα δύο κριτήρια: I. ιαθέτουν συνολικό αριθµό απασχολουµένων 250 άτοµα και άνω ή II. Έχουν κύκλο εργασιών (τζίρος) 50 εκατ. και άνω και µε σύνολο ενεργητικού 43 εκατ. και άνω. Όµως, τα διαθέσιµα στοιχεία από έρευνα του ΙΟΒΕ για την απασχόληση στις επιχειρήσεις 1 βρίσκονται στρωµατοποιηµένα έτσι ώστε το στρώµα µε τη µέγιστη τάξη µεγέθους να περιλαµβάνει επιχειρήσεις που διαθέτουν συνολικό αριθµό εργαζοµένων 200 άτοµα και άνω, είτε σε συγκεκριµένους κλάδους (π.χ. λιανικό εµπόριο), να περιλαµβάνει 100 άτοµα και άνω 2. Επίσης, σύµφωνα µε την ΕΣΥΕ, µεγάλες επιχειρήσεις θεωρούνται όσες απασχολούν σε κάποιο υποκατάστηµά τους προσωπικό 50 ατόµων και άνω. Έτσι, τα στοιχεία που θα παρατεθούν δεν θα ακολουθούν πάντα τον ορισµό των µεγάλων επιχειρήσεων σύµφωνα µε τον νόµο 3299/04. Παρόλα αυτά αποτελούν µία ισχυρή ένδειξη σχετικά µε τις συνθήκες και τα 1 «Έρευνα για την Απασχόληση και την Αγορά Εργασίας, 2004», Οικονοµικά Θέµατα, ΙΟΒΕ, αρ Η συγκεκριµένη στρωµατοποίηση του δείγµατος βασίζεται στη µεθοδολογία του ερευνητικού προγράµµατος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ad hoc labour market survey Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

5 χαρακτηριστικά της απασχόλησης στις µεγάλες επιχειρήσεις του δευτερογενούς και τριτογενούς τοµέα της οικονοµίας. 1.3 Μεθοδολογία και διάρθρωση της µελέτης Για τον εντοπισµό των παραγόντων που επηρεάζουν τις πολιτικές για τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης θα ακολουθηθεί η εξής µεθοδολογία: Αρχικά, θα περιγραφούν εν συντοµία, οι κατευθυντήριες γραµµές της ευρωπαϊκής επιτροπής προς τα κράτη µέλη και θα αναφερθούν οι συστάσεις προς την Ελλάδα. Στη συνέχεια, θα γίνει αναφορά στο Εθνικό Σχέδιο ράσης για την Απασχόληση του 2005 (ΕΣ Α) η οποία επικεντρώνεται στις δράσεις για τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης προκειµένου να γίνει αξιολόγηση και σύγκριση των ελληνικών πρακτικών, συναρτήσει των ευρωπαϊκών συστάσεων και κατευθυντήριων γραµµών. Επιπλέον, περιγράφονται τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης στις µεγάλες επιχειρήσεις του δευτερογενούς τοµέα της οικονοµίας και της απασχόλησης των ηλικιωµένων ατόµων ηλικίας 55 έως 64. Τα κεφάλαια αυτά είναι καίριας σηµασίας για τον εντοπισµό των ζητουµένων παραµέτρων καθώς σε αυτό αναλύονται οι παράµετροι της υφιστάµενης αγοράς εργασίας στις µεγάλες επιχειρήσεις και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εργατικού δυναµικού ηλικίας 55 έως 64 ετών. Τέλος, η σύνθεση των πορισµάτων των προηγούµενων κεφαλαίων σκιαγραφούν τους ιδιαίτερους παράγοντες που συµβάλλουν στην επιτυχία των πολιτικών για την ενεργό γήρανση. Η παρούσα µελέτη κλείνει µε τα συµπεράσµατα που απορρέουν από την προηγηθείσα ανάλυση. Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

6 Κεφάλαιο 2. Οι συστάσεις της ευρωπαϊκής επιτροπής προς τα κράτη µέλη σχετικά µε τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης: Η περίπτωση της Ελλάδας 2.1.Εισαγωγή Ο σκοπός του παρόντος κεφαλαίου είναι η παράθεση των κατευθυντήριων γραµµών των Ευρωπαϊκών Συµβουλίων που συνεδριάζουν µε θέµα την αύξηση της απασχόλησης και τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης στα κράτη µέλη, οι συστάσεις τους προς την Ελλάδα και τα µέτρα που υιοθετεί η Ελλάδα στά Εθνικά Σχέδια ράσης για την Απασχόληση µε απώτερο στόχο την αξιολόγηση των ελληνικών πρακτικών. Τα υποκεφάλαια που ακολουθούν έχουν ως βάση αναφοράς το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο της Βαρκελώνης και το ΕΣ Α του έτους Οι ελληνικές πρακτικές βάσει του ΕΣ Α 2005 επικεντρώνονται στα µέτρα εκείνα που αφορούν το γηραιό εργατικό δυναµικό ηλικίας 55 έως 64 ετών. 2.2 Οι κατευθυντήριες γραµµές και συστάσεις του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου στα κράτη µέλη Σύµφωνα µε τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου της Βαρκελώνης (15 και 16 Μαρτίου 2002) κρίνεται αναγκαία η χάραξη µιας αναθεωρηµένης Στρατηγικής για την Απασχόληση, η οποία θα πρέπει να έχει ως επίκεντρο την αύξηση του ποσοστού απασχόλησης, µε προώθηση της απασχολησιµότητας και µε εξάλειψη των εµποδίων και αντικινήτρων στην ανάληψη εργασίας ή στην παραµονή σε αυτήν, τηρουµένων ταυτόχρονα των υψηλών ευρωπαϊκών προδιαγραφών κοινωνικής προστασίας. Όπως αναφέρεται στην έκθεση για τη συµµετοχή στο εργατικό δυναµικό, χρειάζεται ισχυρή συνεργασία µεταξύ κοινωνικών εταίρων και δηµόσιων αρχών, και ιδίως απόδοση προτεραιότητας στο στόχο της δια βίου µάθησης, της ποιότητας στην εργασία και της ισότητας των φύλων. Όσον αφορά την ενεργοποίηση των γηραιότερων ατόµων, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο της Βαρκελώνης κρίνει ότι τα κίνητρα για πρόωρη συνταξιοδότηση και η θεσµοθέτηση συστηµάτων πρόωρης συνταξιοδότησης από τις επιχειρήσεις θα πρέπει να ελαττωθούν. Επισηµαίνει ότι µεγαλύτερη προσπάθεια θα πρέπει να καταβληθεί Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

7 για να πολλαπλασιαστούν οι ευκαιρίες των εργαζοµένων µεγαλύτερης ηλικίας να παραµείνουν στην αγορά εργασίας, µέσω, για παράδειγµα, ευέλικτων και προοδευτικών µορφών συνταξιοδότησης και εξασφάλισης πραγµατικής πρόσβασης σε δια βίου µάθηση. Επιπλέον, θεωρεί σκόπιµο µέχρι το 2010 να επιδιωχθεί η κατά πέντε περίπου έτη σταδιακή αύξηση της µέσης πραγµατικής ηλικίας κατά την οποία τα άτοµα σταµατούν να εργάζονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σύµφωνα µε την ανακοίνωση της Επιτροπής στις Βρυξέλλες στις 30/12/2003, τα συµπεράσµατα που ανέκυψαν, όσον αφορά τη συµβολή που µπορούν να έχουν οι πολιτικές κοινωνικής προστασίας στην ικανότητα εργασίας και την απασχολησιµότητα, συνοψίζονται στα παρακάτω: (1) Τα κράτη µέλη πρέπει να αναθεωρήσουν και να εκσυγχρονίσουν τα συστήµατα κοινωνικής προστασίας τους, ώστε να καταστούν αυτά περισσότερο φιλικά προς την εργασία, µε την εξάλειψη των εµποδίων και των αντικινήτρων για εργασία και µε τη δηµιουργία των ορθών συνθηκών ώστε να γίνει η εργασία περισσότερο ελκυστική. (2) εν αρκεί ένας ενιαίος µηχανισµός ή ένα σύστηµα παροχών για να γίνει η εργασία περισσότερο ελκυστική. Εποµένως, τα κράτη µέλη πρέπει να εξετάσουν τη διασύνδεση των στόχων σε τοµείς της πολιτικής όπως η φορολογία, τα συστήµατα κοινωνικής προστασίας και τα συστήµατα παροχών που εξαρτώνται από το εισόδηµα, κατά την εφαρµογή πολιτικών για να καταστεί η εργασία περισσότερο ελκυστική. (3) Τα κράτη µέλη πρέπει να εξετάσουν µη οικονοµικά κίνητρα σε συνδυασµό µε οικονοµικά κίνητρα. Κατά το σχεδιασµό των µεταρρυθµίσεων για την κοινωνική προστασία, τα κράτη µέλη πρέπει επίσης να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή σε θέµατα που έχουν αποδειχθεί αποτελεσµατικά κίνητρα για εργασία όπως: (α) (β) την παροχή κατάλληλων (οικονοµικά προσιτών και υψηλής ποιότητας) εγκαταστάσεων για τη φροντίδα παιδιών και άλλων εξαρτώµενων προσώπων, όπως ηλικιωµένων και ανάπηρων συγγενών. την ποιότητα της εργασίας, όπως καθορίζεται από παράγοντες όπως το ευέλικτο ωράριο εργασίας, οι δυνατότητες κατάρτισης, η ασφάλεια της θέσης εργασίας, η επαρκής κάλυψη κοινωνικής προστασίας. Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

8 (4) Κατά την επισκόπηση των πολιτικών κοινωνικής προστασίας, µε στόχο την ανταµοιβή της εργασίας, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην αλληλεπίδραση µεταξύ παθητικών συστηµάτων παροχών και ενεργών µέτρων, ιδίως όσον αφορά την αναζήτηση εργασίας και την κατάρτιση. Η θέσπιση αυστηρότερων προϋποθέσεων µπορεί να συµβάλει στην αντιµετώπιση οικονοµικών αντικινήτρων για εργασία που ενυπάρχουν στα συστήµατα φορολογίας και παροχών, χωρίς να µειώνεται υποχρεωτικά η γενναιοδωρία τους (π.χ. η διάρκεια και το ύψος αναπλήρωσης του εισοδήµατος). (5) Κατά την αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας σε σχέση µε το κόστος των συστηµάτων παροχών, τα κράτη µέλη πρέπει να προχωρήσουν σε µια περισσότερο ενδελεχή και συστηµατική ανάλυση των επιδράσεών τους και να εξετάσουν επίσης τις µακροπρόθεσµες επιδράσεις τους. Συγκεκριµένα, καλά σχεδιασµένα µέτρα που αποσκοπούν στην επιστροφή των ατόµων στην αγορά εργασίας ή στην παράταση των επαγγελµατικών τους βίων µπορεί να είναι επωφελή τόσο για το µεµονωµένο άτοµο όσο και για το σύνολο της κοινωνίας. (6) Η εξάλειψη εµποδίων όσον αφορά τη γεωγραφική και την επαγγελµατική κινητικότητα αποτελεί ένα σηµαντικό στόχο, όµως η πρόοδος είναι αργή. Εποµένως, οι πολιτικές για την υπέρβαση αυτών των εµποδίων πρέπει να ενταθούν. Τα κράτη µέλη πρέπει να επικεντρωθούν περισσότερο στην προώθηση της κινητικότητας στην αγορά εργασίας, στη µετάβαση από την εργασία µερικού χρόνου στην εργασία πλήρους χρόνου, στη µετάβαση στην αυτοαπασχόληση ή στη µετάβαση σε σταδιακή συνταξιοδότηση και από την άτυπη στην κανονική απασχόληση (7) Τέλος, τα κράτη µέλη πρέπει να εξασφαλίσουν ότι τα επικουρικά συστήµατα κοινωνικής προστασίας, που αποτελούν σηµαντικό στοιχείο της κοινωνικής προστασίας, σχεδιάζονται κατά τρόπο που να µην εµποδίζουν τους εργαζόµενους όσον αφορά την κινητικότητα και την προαγωγή της σταδιοδροµίας τους. Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

9 2.3. Πορίσµατα και συστάσεις του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου προς την Ελλάδα Παρ' ό,τι η δηµιουργία θέσεων εργασίας αυξήθηκε συγκριτικά µε τα προηγούµενα έτη 3, η Ελλάδα εµφανίζει ένα από τα χαµηλότερα ποσοστά απασχόλησης στην ΕΕ, ιδίως όσον αφορά τις γυναίκες, και φθίνουσα αλλά υψηλή ανεργία. Η αδήλωτη εργασία λαµβάνει σηµαντικές διαστάσεις. Η παραγωγικότητα του εργατικού δυναµικού έχει αυξηθεί σηµαντικά, αλλά παραµένει σε χαµηλά επίπεδα. Η συµµετοχή ενηλίκων σε κατάρτιση παραµένει επίσης ιδιαίτερα χαµηλή, ιδίως αν ληφθεί υπόψη το χαµηλό επίπεδο συµµετοχής στην εκπαίδευση του ενεργού πληθυσµού. Από την αξιολόγηση της ειδικής οµάδας εργασίας και την ανάλυση στην κοινή έκθεση απασχόλησης για την υλοποίηση των κατευθυντήριων γραµµών της ΕΕ και των συστάσεων του Συµβουλίου για το 2003, προκύπτει ότι η Ελλάδα πρέπει να δώσει άµεση προτεραιότητα στα ακόλουθα: I. Αύξηση της προσαρµοστικότητας των εργαζοµένων και των επιχειρήσεων o Υλοποίηση του πακέτου µεταρρυθµίσεων της αγοράς εργασίας που έχει συµφωνηθεί αύξηση της ελκυστικότητας της µερικής απασχόλησης και ανάπτυξη υπηρεσιών προσωρινής απασχόλησης για µεγαλύτερη ποικιλότητα των εργασιακών ρυθµίσεων. o Μείωση του µη µισθολογικού εργατικού κόστους διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την βελτίωση της δηµοσιονοµικής κατάστασης µετατροπή της αδήλωτης εργασίας σε τακτική απασχόληση µε τη βελτίωση της ελκυστικότητας των τυποποιηµένων και άτυπων συµβάσεων τόσο για τους εργοδότες όσο και για τους εργαζόµενους και ενίσχυση της ικανότητας επιβολής του νόµου. o Προώθηση ενός επιχειρηµατικού περιβάλλοντος περισσότερο φιλικού προς την απασχόληση. II. Προσέλκυση περισσότερων ατόµων στην αγορά εργασία και να καταστεί η εργασία πραγµατική επιλογή για όλους 3 «Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης:Μέτρα και ράσεις στα κράτη µέλη της ΕΕ και εφαρµογές τους στην Ελλάδα», Παρατηρητήριο Απασχόλησης 2004 Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

10 o Ανάληψη δραστικών ενεργειών για την αύξηση του επιπέδου και της αποτελεσµατικότητας των ενεργητικών πολιτικών για την αγορά εργασίας, ώστε να ελαττώνεται ποσοστό άεργων και ανέργων. o Επιτάχυνση της ανάπτυξης αποτελεσµατικών υπηρεσιών απασχόλησης σε όλη τη χώρα, οι οποίες θα προσφέρουν προληπτικές και προσωποποιηµένες υπηρεσίες αναβάθµιση των στατιστικών συστηµάτων παρακολούθησης. o Αύξηση των κινήτρων για τη συµµετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας, συµπεριλαµβανοµένης της µερικής απασχόλησης αύξηση της διαθεσιµότητας και της οικονοµικής προσιτότητας των υποδοµών φροντίδας για παιδιά και άλλα εξαρτώµενα πρόσωπα. III. Μεγαλύτερη και πιο αποτελεσµατική επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο και τη δια βίου µάθηση o Μείωση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου και µεγαλύτερη σύνδεση της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης µε την αγορά εργασίας o Ανασκόπηση των κινήτρων για την προώθηση της δια βίου µάθησης και αύξηση της συµµετοχής σε κατάρτιση, ιδίως για άτοµα µε χαµηλή ειδίκευση και για µετανάστες. Σχετικά µε τις πολιτικές που πρέπει να υιοθετήσει η Ελλάδα για τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης αναφέρεται ότι: o Προσδιορισµός µιας εκτενούς στρατηγικής για την επέκταση του επαγγελµατικού βίου, µε την παροχή ευέλικτων εργασιακών ρυθµίσεων, κινήτρων για την ενθάρρυνση των εργαζοµένων µεγαλύτερης ηλικίας να παραµείνουν περισσότερο στην απασχόληση και υποστήριξης για την ανάπτυξη δεξιοτήτων. Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

11 2.4. Τα µέτρα για την ενεργό γήρανση στην Ελλάδα σύµφωνα µε το ΕΣ Α 2005 Τα τελευταία διαθέσιµα στοιχεία δείχνουν ότι, παρά τις προόδους που έχουν επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια όσον αφορά την εισοδηµατική ενίσχυση των ηλικιωµένων (ΕΚΑΣ, συντάξεις ΟΓΑ), η µεγάλη ηλικία εξακολουθεί να αποτελεί το σοβαρότερο επιβαρυντικό παράγοντα κινδύνου φτώχειας στην Ελλάδα (28,1% το 2003). Σύµφωνα µε τις διαπιστώσεις των αρµόδιων φορέων, η επιβάρυνση αυτή των ηλικιωµένων εξηγεί και το µέγεθος της διαφοράς του συνολικού ποσοστού φτώχειας µεταξύ της Ελλάδας και της ΕΕ15. Το υψηλό συνολικό ποσοστό φτώχειας στην Ελλάδα οφείλεται σε ένα µεγάλο βαθµό στην οικονοµική θέση των ηλικιωµένων ως ξεχωριστή πληθυσµιακή οµάδα. Όµως, παρουσιάζεται µια σχετική βελτίωση στην φτώχεια των ηλικιωµένων. Έτσι το συγκεκριµένο ποσοστό µειώθηκε στο 28.1% το 2003 έναντι 30.3% το 2002, αλλά εξακολουθεί να απέχει πολύ από τον ευρωπαϊκό µέσο όρο που για το 2002 ήταν 17% (ΕΕ25). Για την εξάλειψη της φτώχειας στα ηλικιωµένα άτοµα το ΕΣ Α 2005 υιοθετεί µέτρα που εισοδηµατικής και ασφαλιστικής ενίσχυσης, υγειονοµικής περίθαλψης, και αύξησης της απασχόλησης ατόµων ηλικίας 55 και άνω. Τα µέτρα αυτά τα οποία λαµβάνουν τη µορφή δράσεων που χρηµατοδοτούνται από το Γ ΚΠΣ και αναφέρονται στην διαχείριση της ενεργού γήρανσης, συνοψίζονται παρακάτω: Μέτρα εισοδηµατικής- ασφαλιστικής ενίσχυσης Στήριξη του εισοδήµατος εξασφαλίζεται, µέσω της βασικής σύνταξης του ΟΓΑ, και στους ανασφάλιστους ηλικιωµένους (υπό συγκεκριµένες, εισοδηµατικές κ.α., προϋποθέσεις). Επίσης, προβλέπεται (α) η παροχή επιδοµάτων (επίδοµα απόλυτης αναπηρίας, εξωιδρυµατικό επίδοµα) σε συνταξιούχους µε συγκεκριµένα προβλήµατα αναπηρίας. Με νοµοθετική ρύθµιση του 2004 (Ν.3232/2004) το δικαίωµα λήψης αυτών των δύο επιδοµάτων επεκτάθηκε και σε νέες κατηγορίες (β) η οικονοµική ενίσχυση σε ανασφάλιστους και οικονοµικά αδύνατους ηλικιωµένους που στερούνται στέγης (επίδοµα στεγαστικής συνδροµής). Ιδιαίτερα, για την ενίσχυση των πιο ηλικιωµένων ατόµων (τουλάχιστον 55 ή 60 ετών, για γυναίκες και άνδρες αντίστοιχα), που είναι µακροχρόνια άνεργοι Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

12 και δεν πληρούν τις κατώτατες προϋποθέσεις ηµερών ασφάλισης, έχει προσφερθεί το δικαίωµα ασφάλισης στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ Μέτρα υγειονοµικής περίθαλψης για τα ηλικιωµένα άτοµα Κέντρα Ηµερήσιας Φροντίδας Ηλικιωµένων Το πρόγραµµα «Βοήθεια στο Σπίτι» αποσκοπεί στην κάλυψη των βασικών αναγκών κοινωνικής φροντίδας των ηλικιωµένων που δεν αυτοεξυπηρετούνται πλήρως και διαβιούν µοναχικά, καθώς και των ατόµων µε αναπηρία Επιπλέον, µέσω του προγράµµατος «Τηλεβοήθεια στο Σπίτι», δίδεται η δυνατότητα άµεσης επικοινωνίας ηλικιωµένων ατόµων που εξυπηρετούνται από το πρόγραµµα «Βοήθεια στο Σπίτι», µε το συγγενικό ή φιλικό τους περιβάλλον, καθώς και µε συγκεκριµένες υπηρεσίες άµεσης παρέµβασης. Τα Κέντρα Ηµερήσιας Φροντίδας Ηλικιωµένων (Κ.Η.Φ.Η) έχουν ως αποστολή τη φιλοξενία, κατά την διάρκεια της ηµέρας, ηλικιωµένων ατόµων µη δυνάµενων να αυτοεξυπηρετηθούν απόλυτα Η κλειστή περίθαλψη των ηλικιωµένων ατόµων παρέχεται από τις Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωµένων, οι οποίες λειτουργούν µε την µορφή ΝΠΙ και είναι µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα (ιδρύονται από ιδιώτες). Επίσης λειτουργούν 108 Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωµένων από ιδιώτες επιχειρηµατίες. Εξασφάλιση χρηµατοδότησης και επέκταση του θεσµού «Βοήθεια στο Σπίτι» µε την παροχή υγειονοµικής περίθαλψης στο σπίτι, ιδίως για ηλικιωµένα άτοµα που ζουν µόνα. Επαναξιολόγηση των πολιτικών για την Τρίτη ηλικία δίδοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στις συνθήκες που επικρατούν στις µονάδες φροντίδας ηλικιωµένων. Εξετάζεται ο επαναπροσδιορισµός του συστήµατος πρόωρων συνταξιοδοτήσεων. Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

13 ράσεις για την προώθηση της πρόωρης συνταξιοδότησης για τους ηλικιωµένους αγρότες Μέτρα και κίνητρα για την αύξηση της απασχολησιµότητας των ηλικιωµένων Για τα άτοµα πλησίον της σύνταξης, δηλ. για ηλικιωµένους ανέργους που δεν έχουν συµπληρώσει τις προϋποθέσεις για τη συνταξιοδότησή τους από φορέα κύριας ασφάλισης επειδή τους υπολείπονται µέχρι 1500 ένσηµα και µέχρι πέντε (5) χρόνια για τη συµπλήρωση του ορίου ηλικίας τους για τη συνταξιοδότησή τους, υφίσταται ειδικό πρόγραµµα του ΟΑΕ (χρηµατοδοτούµενο από πόρους του ΛΑΕΚ). Το πρόγραµµα θεωρείται εξαιρετικά σηµαντικό, καθώς αφορά µία ιδιαίτερα ευάλωτη κατηγορία πληθυσµού, δηλ. τα άτοµα προχωρηµένης ηλικίας που πλήττονται περισσότερο από τις διαδικασίες της παραγωγικής αναδιάρθρωσης. Μάλιστα, τον Ιούνιο του 2005 ενεκρίθησαν επιπλέον θέσεις, µε αυξηµένη µάλιστα, επιχορήγηση των επιχειρήσεων που συµµετέχουν στο πρόγραµµα. Καθορίζεται ως κίνητρο για την πρόσληψη µακροχρονίως ανέργων ηλικίας 55 ετών και άνω, οι οποίοι έχουν συµπληρώσει τουλάχιστον ηµέρες ασφάλισης, επιδότηση του εργοδότη ισόποση µε το 50% των εργοδοτικών εισφορών που τον βαρύνουν για την ασφαλιστική κάλυψη των προσλαµβανοµένων. Η διάταξη αυτή εφαρµόζεται εφόσον ο εργοδότης δεν έχει προβεί κατά τη διάρκεια του τελευταίου εξαµήνου πριν από την πρόσληψη ή την τοποθέτηση σε απόλυση προσωπικού της επιχείρησής του, χωρίς τη συνδροµή σπουδαίου λόγου, αλλιώς χάνει το δικαίωµα της επιδότησης. 4 Οι δοµές κοινωνικής φροντίδας ενισχύθηκαν µε τη σηµαντική συµβολή του ικτύου Κοινωνικών Υποστηρικτικών Υπηρεσιών, το οποίο µε τα 91 Γραφεία Παροχής Κοινωνικών Υποστηρικτικών Υπηρεσιών, µε συµβάσεις µερικής απασχόλησης απευθύνεται κυρίως σε ανέργους που βρίσκονται στην τελευταία πενταετία πριν από τη συνταξιοδότηση, σε ποσοστό 25%, µε προτεραιότητα σε εκείνους µε τη µεγαλύτερη ηλικία. Το 60% των απασχολουµένων στις κοινωνικές υπηρεσίες θα είναι γυναίκες. 4 Νόµος 3227 Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

14 Σε µακροχρόνια ανέργους που προσλαµβάνονται µε σύµβαση µερικής απασχόλησης τουλάχιστον τεσσάρων ωρών ηµερησίως, χορηγείται από τον ΟΑΕ ως κίνητρο για την επανένταξη στην ενεργό απασχόληση, µηνιαία οικονοµική ενίσχυση ύψους 88 κατά την διάρκεια της σχέσης εργασίας µε ανώτατο όριο τους δώδεκα µήνες Αξιολόγηση του ΕΣ Α 2005 Αξιολογώντας το ΕΣ Α 2005 βάσει των δράσεων για τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης, διαπιστώνεται ότι τα µέτρα για την αύξηση της απασχολησιµότητας των ατόµων ηλικίας 55 ετών και άνω, ενώ σε γενικές γραµµές ανταποκρίνονται στις συστάσεις της ΕΕ προς την Ελλάδα, περιορίζονται στο πλαίσιο της απόκτησης των υπολειπόµενων ενσήµων των ανέργων ώστε να λάβουν τη νόµιµη σύνταξη και δεν στοχεύουν στη συνέχιση της επαγγελµατικής καριέρας της οµάδας - στόχου και µετά τη συνταξιοδότηση. Επιπλέον, έλλειµµα αποτελεί η σχετική έλλειψη πρόνοιας για παροχή προγραµµάτων κατάρτισης και εκπαίδευσης ενηλίκων µεγαλύτερης ηλικίας. Πολλά και ποικίλα µέτρα λαµβάνονται σχετικά µε την ιατρική περίθαλψη και τις παροχές υγείας για την οµάδα στόχο. Τέλος, πρέπει να σηµειωθεί ότι η επιτυχία των δράσεων για τη διαχείριση της ενεργούς γήρανσης του ΕΣ Α εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από την επιτυχή υλοποίησή του στην αγορά εργασίας, τόσο από την πλευρά της προσφοράς όσο και της ζήτησης εργασίας (άτοµα ηλικίας 55 και άνω και επιχειρήσεις). Για το λόγω αυτό κρίνεται απαραίτητη η διερεύνηση της υφιστάµενης κατάστασης των µεγάλων επιχειρήσεων του δευτερογενούς και τριτογενούς τοµέα, καθώς και η αποτύπωση των χαρακτηριστικών της απασχόλησης του ενεργού πληθυσµού ηλικίας 55 έως 64. Η εν λόγω ανάλυση ακολουθεί στα επόµενα κεφάλαια. 5 Νόµος 3174/2003 Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

15 Κεφάλαιο 3. Τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης των µεγάλων επιχειρήσεων του δευτερογενούς και τριτογενούς τοµέα της ελληνικής οικονοµίας 3.1. Εισαγωγή Η αποτελεσµατική εφαρµογή των µέτρων για τη αύξηση της απασχόλησης των ηλικιωµένων στις µεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις δεν εξαρτάται µόνο από το υιοθετηθέν θεσµικό πλαίσιο αλλά επηρεάζεται σηµαντικά από τα ειδικά τοµεακά χαρακτηριστικά της απασχόλησης στις επιχειρήσεις. Σχετική έρευνα για την απασχόληση και την αγορά εργασίας στους κλάδους του δευτερογενούς και του τριτογενούς τοµέα της οικονοµίας διεξήχθη το 2004 από το ΙΟΒΕ στα πλαίσια ενός µεγάλου ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράµµατος 6 που είχε σαν στόχο να καταγράψει τις εκτιµήσεις των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων για τις επικρατούσες συνθήκες στις εθνικές αγορές εργασίας. Για τις ανάγκες της έρευνας συλλέχθηκε δείγµα 776 επιχειρήσεων του δευτερογενούς και τριτογενούς τοµέα, εκ των οποίων οι 341 επιλέχθηκαν από τη βιοµηχανία, οι 277 επιχειρήσεις από τον κλάδο των υπηρεσιών και οι 158 επιχειρήσεις από τον κλάδο του λιανικού εµπορίου. Από αυτές 49 µεγάλες επιχειρήσεις είναι βιοµηχανικές (14,4% του δείγµατος από τη βιοµηχανία), 21 είναι µεγάλες επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών (7,6% από τις υπηρεσίες) και 27 είναι µεγάλες επιχειρήσεις του λιανικού εµπορίου (17,1% από το λιανικό εµπόριο) Στα κεφάλαια που ακολουθούν επιχειρείται η περιγραφή και ανάλυση των ειδικών συνθηκών απασχόλησης που επικρατούν σε µεγάλες επιχειρήσεις του κλάδου της βιοµηχανίας, των υπηρεσιών και του λιανικού εµπορίου, ώστε να εντοπιστούν οι παράµετροι που διαµορφώνουν την απασχόληση, και ειδικότερα, την απασχόληση ατόµων που ανήκουν στο ώριµο ηλικιακά εργατικό δυναµικό. 6 «Έρευνα για την Απασχόληση και την Αγορά Εργασίας, 2004», Οικονοµικά Θέµατα, ΙΟΒΕ, αρ. 15 Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

16 3.2. Ο τοµέας της βιοµηχανίας Για τους σκοπούς της παρούσης µελέτης τα στοιχεία που παρατίθενται στη συνέχεια επικεντρώνονται αποκλειστικά στις µεγάλες επιχειρήσεις της βιοµηχανίας, σε εκείνες δηλαδή που απασχολούν 200 ή και περισσότερα άτοµα. Η ελληνική βιοµηχανία στο σύνολό της, βάση των στοιχείων του δείγµατος, φαίνεται να απασχολεί υψηλότερα ποσοστά ανδρών συγκριτικά µε τα ποσοστά των απασχολούµενων γυναικών. Μάλιστα, το γεγονός αυτό γίνεται πιο αισθητό όσο µεγαλώνει το µέγεθος της επιχείρησης. Συγκεκριµένα, εκτιµάται ότι το 71,4% των απασχολούµενων στις µεγάλες βιοµηχανικές επιχειρήσεις είναι άνδρες. Επιπλέον, το επίπεδο εκπαίδευσης της πλειοψηφίας των εργαζοµένων φαίνεται να είναι τουλάχιστον δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης. Όσον αφορά το επίπεδο της µερικής απασχόλησης εκτιµάται ότι είναι εξαιρετικά µικρό στις µεγάλες επιχειρήσεις της βιοµηχανίας (περίπου το 3,5% των απασχολούµενων σε αυτές έχουν σύµβαση εργασίας µερικής απασχόλησης, έναντι του 96,5% που είναι πλήρως απασχολούµενοι). Σχεδόν το 65% του συνόλου των εργαζοµένων µερικής απασχόλησης είναι απόφοιτοι δευτεροβάθµιας ή τριτοβάθµιας εκπαίδευσης, ενώ το 63% περίπου εργάζεται στην παραγωγή. Όσον αφορά το φύλο των µερικώς απασχολουµένων στη βιοµηχανία, σύµφωνα µε τα στοιχεία της έρευνας, οι γυναίκες είναι σχεδόν διπλάσιες από τους άνδρες (αναλογία 2 προς 1). Σε ερώτηση σχετικά µε το αν ο αριθµός των εργαζοµένων είναι ο απαιτούµενος για την εύρυθµη λειτουργία της επιχείρησης, το 27,3% των µεγάλων επιχειρήσεων δηλώνει ότι απασχολούνται περισσότεροι εργαζόµενοι από όσοι απαιτούνται και καµία δεν δήλωσε ότι απασχολεί λιγότερο προσωπικό από αυτό που απαιτείται για την κάλυψη των αναγκών της. Αναφορικά µε τις προγραµµατισµένες µεταβολές του προσωπικού των επιχειρήσεων, περαιτέρω ανάλυση των στοιχείων έδειξε ότι σύµφωνα µε τα δεδοµένα του δείγµατος η κατεύθυνση της µεταβολής του προσωπικού (αύξηση ή µείωση) εξαρτάται από το εκπαιδευτικό επίπεδο των απασχολουµένων αλλά και από το µέγεθος της επιχείρησης. Συγκεκριµένα, υπάρχουν ενδείξεις ότι όσο αυξάνει το µέγεθος της επιχείρησης αυξάνονται και οι προβλέψεις των επιχειρηµατιών για µείωση του προσωπικού τους τα προσεχή 2 έτη. Επιπλέον, σηµαντικός παράγοντας στην απασχόληση στον τοµέα της βιοµηχανίας φαίνεται να είναι η εκπαιδευτική Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

17 βαθµίδα του υπάρχοντος ή υποψήφιου για πρόσληψη προσωπικού στην επιχείρηση. Οι προβλέψεις των επιχειρηµατιών για αύξηση του προσωπικού τους τείνουν να αυξάνονται για προσωπικό ανώτερης και ανώτατης βαθµίδας εκπαίδευσης. Αντίθετα, ένα σηµαντικό ποσοστό επιχειρήσεων προβλέπει τη µείωση του προσωπικού που ανήκει στην πρωτοβάθµια εκπαιδευτική βαθµίδα. Οι παράγοντες που συντελούν στην αύξηση της απασχόλησης στις µεγάλες επιχειρήσεις του τοµέα είναι, σε σειρά σηµαντικότητας, το σηµερινό ή προσδοκώµενο επίπεδο της ζήτησης, η εισαγωγή νέων τεχνολογιών ή προϊόντων, το παρόν και αναµενόµενο επίπεδο κόστους εργασίας και η εισαγωγή νέων πολιτικών και νέων θεσµικών ρυθµίσεων. Οι κυριότεροι παράγοντες που συµβάλλουν στη µείωση του προσωπικού των µεγάλων επιχειρήσεων του δείγµατος που δραστηριοποιούνται στη βιοµηχανία, σε σειρά σηµαντικότητας για τους επιχειρηµατίες, είναι το χαµηλό κέρδος λόγω του εσωτερικού είτε του εξωτερικού ανταγωνισµού, η αναδιάρθρωση / εξορθολογισµός της επιχείρησης, το χαµηλό κέρδος λόγω του ύψους των µισθών και το χαµηλό κέρδος λόγω του ύψους του µη µισθολογικού κόστους εργασίας. Αναφορικά µε τα ωράρια λειτουργίας των µεγάλων επιχειρήσεων του κλάδου παρατηρείται η τάση όσο πιο µεγάλη είναι η επιχείρηση τόσο περισσότερες ώρες λειτουργεί την εβδοµάδα. Οι δύο πιο σηµαντικοί ανασταλτικοί παράγοντες για την ευελιξία των επιχειρήσεων στη χρησιµοποίηση του εργατικού δυναµικού φαίνεται να είναι, βάση των απαντήσεων στο δείγµα, µε σειρά σηµαντικότητας, η έλλειψη ευελιξίας στη διευθέτηση των ωρών εργασίας εξαιτίας της υφιστάµενης νοµοθεσίας και η διστακτικότητα στην πρόσληψη µόνιµου προσωπικού λόγω γραφειοκρατικών δυσχερειών. Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

18 3.3. Ο τοµέας των υπηρεσιών Βάση της κλαδικής διάρθρωσης του δείγµατος του τοµέα των υπηρεσιών, το 29% του δείγµατος δραστηριοποιείται στο χώρο των ξενοδοχείων και εστιατορίων, το 29% περίπου σε λοιπές επιχειρηµατικές υπηρεσίες, το 13% στις µεταφορές, το 7% σε ταξιδιωτικά πρακτορεία και γραφεία και το 22% δραστηριοποιείται σε λοιπούς κλάδους. Η µερική απασχόληση στον τοµέα της παροχής υπηρεσιών προσεγγίζει το 8% της απασχόλησης στις µεγάλες επιχειρήσεις του τοµέα (εκ του οποίου το 7% προέρχεται από τη µερική απασχόληση των γυναικών και το 1% από τους άνδρες), ενώ η αναλογία µεταξύ ανδρών και γυναικών απασχολουµένων στο σύνολο των µεγάλων επιχειρήσεων του κλάδου εκτιµάται σε 56% και 44% αντίστοιχα. Το 73% των απασχολουµένων στις µεγάλες επιχειρήσεις του τοµέα έχουν τουλάχιστον δευτεροβάθµια εκπαίδευση ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στις µικρότερες επιχειρήσεις του τοµέα προσεγγίζει το 82%, ενώ το 11% των εργαζοµένων εργάζονται µε σύµβαση ορισµένου χρόνου. Όσον αφορά την ερώτηση σχετικά µε το αν ο αριθµός των εργαζοµένων είναι ο απαιτούµενος για την κάλυψη των αναγκών της επιχείρησης, παρατηρείται µια κανονικότητα στην κατανοµή των ποσοστών των απαντήσεων. Συγκεκριµένα, στις µεγάλες επιχειρήσεις του δείγµατος, το 11% διαθέτει πλεονάζον προσωπικό, το 78% διαθέτει περίπου τον απαιτούµενο αριθµό εργαζοµένων και το υπόλοιπο 11% δηλώνει ότι έχει λιγότερο προσωπικό από αυτό που χρειάζεται. Σχετικά µε τις προγραµµατιζόµενες µεταβολές του προσωπικού υπάρχει µια σαφής τάση για αύξήση του εργατικού δυναµικού των µεγάλων επιχειρήσεων. Χαρακτηριστικά, σε σχετική ερώτηση σχεδόν µία στις δύο επιχειρήσεις δηλώνει ότι έχει προγραµµατίσει την αύξηση του αριθµού των εργαζοµένων της, ενώ µόλις µία περίπου στις πέντε δηλώνει ότι πρόκειται να προβεί σε µείωση του προσωπικού της. Οι προβλέψεις των µεγάλων επιχειρήσεων σχετικά µε την εξέλιξη της απασχόλησης στα προσεχή 1 µε 2 έτη είναι σαφώς αρνητικές για τους απασχολουµένους πλήρους απασχόλησης, µε εκπαιδευτικό επίπεδο πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης. Αντιθέτως, προβλέπεται αύξηση της απασχόλησης στον τοµέα των υπηρεσιών από πλήρως απασχολούµενους εργαζόµενους δευτεροβάθµιας και τριτοβάθµιας εκπαίδευσης. Φαίνεται, µάλιστα, να υπάρχει κάποια τάση στις Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

19 επιχειρήσεις να προσλαµβάνουν όλο και περισσότερα άτοµα που διαθέτουν υψηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο. Στη µερική απασχόληση το τοπίο φαίνεται ανεστραµµένο. Οι προβλέψεις των µεγάλων επιχειρήσεων δείχνουν µία αύξηση του προσωπικού βασικής εκπαίδευσης η οποία τείνει να µειώνεται καθώς το προσωπικό αυξάνει την εκπαιδευτική του βαθµίδα. Οι δύο βασικότεροι λόγοι που συµβάλλουν στην αύξηση του αριθµού των εργαζοµένων είναι, σε σειρά σπουδαιότητας, το σηµερινό / προσδοκώµενο επίπεδο ζήτησης και η εισαγωγή νέων τεχνολογιών και υπηρεσιών. Οι βασικότεροι λόγοι µείωσης του αριθµού των εργαζοµένων στις µεγάλες επιχειρήσεις του τοµέα των υπηρεσιών είναι, σε σειρά σπουδαιότητας, η αναδιάρθρωση / εξορθολογισµός της επιχείρησης, το χαµηλό περιθώριο κέρδους λόγω του διεθνούς και του εγχώριου ανταγωνισµού, η ανεπάρκεια ζήτησης, το χαµηλό περιθώριο κέρδους λόγω του ύψους µισθών και ηµεροµισθίων και το χαµηλό περιθώριο κέρδους λόγω του ύψους του µη µισθολογικού κόστους της εργασίας. Αναφορικά µε τον εβδοµαδιαίο χρόνο λειτουργίας των µεγάλων επιχειρήσεων, σύµφωνα µε την έρευνα, το 71% των επιχειρήσεων λειτουργεί περισσότερες από 76 ώρες την εβδοµάδα ενώ κατά µέσο όρο οι µεγάλες επιχειρήσεις λειτουργούν 73,3 ώρες την εβδοµάδα. Επίσης, το 54% των µεγάλων επιχειρήσεων του τοµέα των υπηρεσιών δηλώνει ότι έχει τη δυνατότητα να µεταβάλει τις ώρες λειτουργίας της επιχείρησης κατά το δοκούν. Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

20 3.4. Ο τοµέας του λιανικού εµπορίου Σύµφωνα µε την διάρθρωση των επιχειρήσεων βάση του µεγέθους τους στην έρευνα του ΙΟΒΕ 7, θα θεωρήσουµε µεγάλες τις εµπορικές επιχειρήσεις που απασχολούν περισσότερα από 100 άτοµα. Σε αυτές το 74% των εργαζοµένων είναι πλήρους απασχόλησης και το 82% είναι απόφοιτοι τουλάχιστον δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης. Επίσης, χαρακτηριστικό του συγκεκριµένου τοµέα είναι ότι το ποσοστό των απασχολούµενων γυναικών είναι υψηλότερο από το αντίστοιχο των ανδρών (63% και 37%περίπου αντίστοιχα). Η µερική απασχόληση εκτιµάται ότι προσεγγίζει το 23% της απασχόλησης στον τοµέα και φαίνεται ότι εξαρτάται από το µέγεθος της εµπορικής επιχείρησης. Συγκεκριµένα, παρατηρείται µια τάση αύξησης του ποσοστού µερικής απασχόλησης στις µεγαλύτερες επιχειρήσεις. Το εποχικό ή προσωρινό προσωπικό εκτιµάται στο 4% της απασχόλησης στις µεγάλες επιχειρήσεις. Όσον αφορά στο αν ο αριθµός των απασχολουµένων στην επιχείρηση είναι επαρκής για την κάλυψη των αναγκών της, η επικρατούσα εκτίµηση είναι ότι ο αριθµός των απασχολουµένων είναι ο απαιτούµενος (78% των επιχειρήσεων του δείγµατος). Το 7% θεωρεί ότι απασχολεί περισσότερο προσωπικό από ότι χρειάζεται ενώ διπλάσιος αριθµός επιχειρήσεων (14%) εκτιµά ότι απασχολεί µικρότερο αριθµό εργαζοµένων από τον απαιτούµενο. Άρα, παρατηρείται ένα έλλειµµα σε προσωπικό σε αυτόν τον τοµέα για το 7% περίπου των µεγάλων επιχειρήσεων. Ένας χ 2 έλεγχος ανεξαρτησίας µεταξύ του µεγέθους της επιχείρησης και του απαιτούµενου αριθµού των εργαζοµένων στην επιχείρηση έδειξε ότι τα δύο χαρακτηριστικά δεν είναι ανεξάρτητα και ότι όσο αυξάνει το µέγεθος της επιχείρησης τόσο φαίνεται να αυξάνεται και η απαίτηση για περισσότερο προσωπικό. Χαρακτηριστικά, υπολογίστηκε ότι, βάση των στοιχείων του δείγµατος, η πιθανότητα µια µεγάλη επιχείρηση να έχει έλλειµµα προσωπικού σε σχέση την πιθανότητα να µην έχει είναι 5-πλάσια από την πιθανότητα µια µικρή επιχείρηση να έχει έλλειµµα σε σχέση µε το να µην έχει. Σχετικά µε την προγραµµατισµένη µεταβολή του αριθµού των εργαζοµένων στις επιχειρήσεις του λιανικού εµπορίου, οι προθέσεις φαίνονται να τάσσονται υπέρ 7 «Έρευνα για την Απασχόληση και την Αγορά Εργασίας, 2004», Οικονοµικά Θέµατα, ΙΟΒΕ, αρ. 15 Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

21 της αύξησης της απασχόλησης. Το 67% δηλώνει ότι τα προσεχή 1-2 έτη θα προβεί σε ενέργειες αύξησης του προσωπικού του. Επιπλέον, από τα στοιχεία φαίνεται ότι η προγραµµατιζόµενη αύξηση ή µείωση του προσωπικού εξαρτάται από το µέγεθος της επιχείρησης. Συγκεκριµένα, η πιθανότητα µια µεγάλη επιχείρηση να αυξήσει το προσωπικό της σε σχέση µε την πιθανότητα να το µειώσει είναι 2,7 φορές µεγαλύτερη από την πιθανότητα µια µικρή επιχείρηση να αυξήσει το προσωπικό της σε σχέση µε το να το µειώσει. Όπως συµβαίνει στους περισσότερους κλάδους οµοίως και εδώ, φαίνεται ότι γενικά η αύξηση της απασχόλησης θα ωφελήσει κυρίως τους απόφοιτους δευτεροβάθµιας και τριτοβάθµιας εκπαιδευτικής βαθµίδας. Οι απόφοιτοι δηµοτικής εκπαίδευσης φαίνεται ότι τα προσεχή 1-2 έτη πρόκειται να αυξήσουν την απασχολησιµότητά τους στη µερική απασχόληση των µεγάλων επιχειρήσεων του κλάδου του λιανικού εµπορίου. Αναφορικά µε τους παράγοντες που συµβάλουν θετικά στην αύξηση του αριθµού των εργαζοµένων στις µεγάλες επιχειρήσεις του τοµέα φαίνεται να είναι, µε σειρά σηµαντικότητας, το σηµερινό / προσδοκώµενο επίπεδο ζήτησης, η εισαγωγή νέων προϊόντων και τεχνολογιών, τα νέα πολιτικά µέτρα και οι νέες ρυθµίσεις και το παρόν και προσδοκώµενο κόστος εργασίας. Οι τέσσερις σηµαντικότεροι παράγοντες που επιδρούν ανασταλτικά στην αύξηση της απασχόλησης στις µεγάλες επιχειρήσεις του λιανικού εµπορίου φαίνεται να είναι σύµφωνα µε τα στοιχεία του δείγµατος, σε φθίνουσα σειρά σηµαντικότητας, το χαµηλό περιθώριο κέρδους λόγω του διεθνούς και εγχώριου ανταγωνισµού, η ανεπάρκεια ζήτησης, το χαµηλό περιθώριο κέρδους λόγω του ύψους του µη µισθολογικού κόστους εργασίας και η αναδιάρθρωση / εξορθολογισµός του κόστους της επιχείρησης. Κυριότερη αιτία που φαίνεται να εµποδίζει τις µεγάλες επιχειρήσεις του λιανικού εµπορίου να ασκήσουν µια πιο ευέλικτη χρησιµοποίηση του εργατικού δυναµικού τους σύµφωνα µε τις αυξοµειώσεις της ζήτησης, είναι σύµφωνα µε τα στοιχεία της έρευνας η έλλειψη κατάλληλα καταρτισµένου υποψήφιου προσωπικού. Επίσης, σύµφωνα µε την έρευνα του ΙΟΒΕ, υπάρχουν ενδείξεις ότι όσο αυξάνεται το µέγεθος της επιχείρησης τόσο αυξάνεται και ο µέσος εβδοµαδιαίος Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

22 χρόνος λειτουργίας της επιχείρησης. Για τις µεγάλες επιχειρήσεις ο µέσος όρος λειτουργίας τους την εβδοµάδα εκτιµάται σε 66,6 ώρες περίπου. Το 36% θεωρεί ότι αν αυξηθούν οι ώρες λειτουργίας µιας µεγάλης επιχείρησης, θα αυξηθούν και τα κέρδη της. Κυριότεροι περιοριστικοί παράγοντες στην αύξηση του χρόνου λειτουργίας των µεγάλων επιχειρήσεων είναι, σε σειρά σηµαντικότητας, οι νόµοι /κανονισµοί λειτουργίας, οι συλλογικές συµβάσεις και η έλλειψη κατάλληλων εργαζοµένων και υποψήφιων εργαζοµένων για την επιχείρηση. Τα χαρακτηριστικά της αγοράς εργασίας στις µεγάλες επιχειρήσεις που περιγράφηκαν, στοιχειοθετούν το περιβάλλον και την υφιστάµενη κατάσταση της απασχόλησης στο σύνολο του πληθυσµού. Προκειµένου να γίνει αντιληπτό πως το περιβάλλον αυτό διαµορφώνει την απασχόληση του γηραιότερου εργατικού δυναµικού χρειάζεται η γνώση των χαρακτηριστικών της απασχόλησης της συγκεκριµένης ηλικιακής οµάδας. Τα σχετικά στοιχεία παρατίθενται στο κεφάλαιο που ακολουθεί. Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

23 Κεφάλαιο 4. Τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης ατόµων ηλικίας 55 ετών και άνω 4.1. Εισαγωγή Παράλληλα µε τα στοιχεία για την υφιστάµενη κατάσταση της απασχόλησης στις µεγάλες επιχειρήσεις του δευτερογενούς και τριτογενούς τοµέα της οικονοµίας, κρίνεται σκόπιµη η διερεύνηση και της προσφοράς εργατικού δυναµικού και ειδικότερα του οικονοµικά ενεργού πληθυσµού που ανήκει στην υπό εξέταση ηλικιακή οµάδα. Τα απαραίτητα στοιχεία που παρείχε για την παρούσα µελέτη η ΕΣΥΕ αναφέρονται στους τοµείς της απασχόλησης των ατόµων ηλικίας 55-64, σε συνάρτηση µε το φύλο, την εκπαιδευτική βαθµίδα και τη σχέση εργασίας τους σε µεγάλες επιχειρήσεις 8. Επίσης, παρουσιάζονται τα στοιχεία της ανεργίας της υπό µελέτη οµάδας συναρτήσει του φύλου, της διάρκειας ανεργίας τους, την αιτία ανεργίας τους και τον κλάδο της τελευταίας τους απασχόλησης. Τα αποτελέσµατα της ανάλυσης των στοιχείων παρουσιάζονται στις επόµενες ενότητες Η απασχόληση Η απασχόληση των ατόµων ηλικίας βρίσκεται σε ικανοποιητικά επίπεδα συγκριτικά µε τον ευρωπαϊκό µέσο όρο. Σύµφωνα µε στοιχεία του ΟΟΣΑ, η απασχόληση των ηλικιωµένων µέχρι το 2001 βρισκόταν πολύ πάνω από τον ευρωπαϊκό µέσο, ενώ το 2001 προσέγγισε το 38,2% του πληθυσµού της συγκεκριµένης ηλικιακής οµάδας. Το 2005 έφτασε στο 41,6% του πληθυσµού. Το ιάγραµµα 4.1 που ακολουθεί παρουσιάζει τη διαχρονική εξέλιξη της απασχόλησης ατόµων ηλικίας 55 έως Η διάρθρωση των επιχειρήσεων βάση του µεγέθους τους γίνεται µε το κριτήριο του αριθµού των απασχολουµένων σε κάποιο υποκατάστηµα µιας επιχείρησης. εδοµένου αυτού, µεγάλες επιχειρήσεις θεωρούνται σύµφωνα µε την ΕΣΥΕ εκείνες που απασχολούν σε κάποιο υποκατάστηµά τους περισσότερα από 50 άτοµα. Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

24 ιάγραµµα 4.1. ιαχρονική εξέλιξη της απασχόλησης των ατόµων ηλικίας 55 έως 64 στην Ελλάδα και στην ΕΕ των 15 και EU (25 countries) EU (15 countries) Greece Πηγή: ΟΟΣΑ Παρατηρούµε ότι η µικρής έντασης καθοδική τάση ανακόπτεται µετά το 2001 και ότι η ελαφριά συνολική αύξηση υφίσταται διακυµάνσεις. Γενικά φαίνεται ότι το ποσοστό απασχόλησης της ηλικιακής οµάδας των 55 έως 64 ετών από το 1997 έως το 2005 έχει µείνει ουσιαστικά αµετάβλητο. Αντίθετα, ο ευρωπαϊκός µέσος όρος, τόσο της Ευρώπης των 15 όσο και των 25 φαίνεται να αυξάνει µε αργούς και σταθερούς ρυθµούς Επίπεδο εκπαίδευσης Από την έρευνα εργατικού δυναµικού της ΕΣΥΕ και από περαιτέρω επεξεργασία πρωτογενών στοιχείων προκύπτει ότι από τους απασχολούµενους στις µεγάλες επιχειρήσεις του δευτερογενούς τοµέα της οικονοµίας οι περισσότεροι είναι απόφοιτοι πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης και υπάρχει αρνητική σχέση µεταξύ εκπαιδευτικού επιπέδου και απασχόλησης, ενώ εκείνοι που δεν έχουν λάβει καµία εκπαίδευση έχουν πολύ µικρή απασχόληση σε αυτόν τον τοµέα (περίπου 5 στους εργαζόµενους). Αντίθετα, στις µεγάλες επιχειρήσεις του τριτογενούς τοµέα, οι περισσότεροι εργαζόµενοι ηλικίας άνω των 55 ετών είναι απόφοιτοι τριτοβάθµιας Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

25 εκπαίδευσης ενώ οι απόφοιτοι πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης βρίσκονται στο ίδιο περίπου επίπεδο απασχόλησης. Συγκεκριµένα, το 35% περίπου της συνολικής απασχόλησης για την εν λόγω ηλικιακή οµάδα, προέρχεται από απόφοιτους τριτοβάθµιας εκπαίδευσης Φύλο Οι γυναίκες απασχολούµενες ηλικίας 55 ετών και άνω έχουν σαφώς µικρότερη απασχόληση από τους άνδρες τόσο στις µεγάλες επιχειρήσεις του δευτερογενή όσο και του τριτογενή τοµέα καθώς αποτελούν µόλις το 23% περίπου της απασχόλησης για τη συγκεκριµένη ηλικιακή οµάδα. Το εκπαιδευτικό επίπεδο δε φαίνεται διαφέρει ανάµεσα στα δύο φύλα των απασχολούµενων. Όσον αφορά το είδος της εργασίας (µερική ή πλήρης απασχόληση) φαίνεται ότι και στα δύο φύλα, η πλειονότητα των µερικώς απασχολουµένων είναι απόφοιτοι πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης και εργάζονται στο τριτογενή τοµέα. Παρατηρείται επίσης ότι οι µερικώς απασχολούµενες γυναίκες είναι περισσότερες από τους άνδρες Μερική απασχόληση Από τα στοιχεία της ΕΣΥΕ εκτιµάται ότι η µερική απασχόληση αποτελεί το 5 της απασχόλησης των ατόµων 55 έως 64 στις µεγάλες επιχειρήσεις του δευτερογενούς και τριτογενούς τοµέα της οικονοµίας. Το 80% των µερικώς απασχολουµένων ατόµων είναι απόφοιτοι πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης και το 63% είναι γυναίκες. Σύµφωνα µε µελέτη 9, η µερική απασχόληση στην Ελλάδα βρίσκεται σε εξαιρετικά χαµηλά επίπεδα συγκριτικά µε το επίπεδο άλλων ευρωπαϊκών χωρών λόγω των χαµηλών µισθών που συνεπάγεται Οι µερικώς απασχολούµενοι είναι εργαζόµενοι κυρίως στον τριτογενή τοµέα. Επίσης πρέπει να σηµειωθεί ότι παρατηρείται διαχρονικά µια συνεχόµενη µείωση της µερικής απασχόλησης σε αυτή την ηλικιακή οµάδα, µε εξαίρεση το έτος 2003 κατά τη διάρκεια του οποίου σηµειώθηκε µια έξαρσή της, όπως φαίνεται και στο γράφηµα που ακολουθεί. 9 «Μερική Απασχόληση και φύλο» Ευαγγελία Σουµέλη, ΙΝΕ-ΓΣΕΕ Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

26 ιάγραµµα 4.2. Εξέλιξη της απασχόλησης ατόµων ηλικίας 55 ετών και άνω στις µεγάλες επιχειρήσεις του δευτερογενούς και τριτογενούς τοµέα, κατά τα έτη 2002 έως Πηγή: ΕΣΥΕ- Έρευνα Εργατικού υναµικού 4.6. Αιτίες ανεργίας Από την έρευνα εργατικού δυναµικού της ΕΣΥΕ και από περαιτέρω επεξεργασία πρωτογενών στοιχείων προκύπτει ότι οι δύο κυριότεροι λόγοι ανεργίας των ατόµων ηλικίας 55 ετών και άνω φαίνεται να είναι α) η απόλυση για διάφορους λόγους και β) η περιορισµένης χρονικής διάρκειας τελευταία εργασία τους, η εργασία τους ήταν δηλαδή ορισµένου χρόνου και έτσι, µετά τη λήξη της σύµβασής τους, έγιναν άνεργοι. Το γράφηµα που ακολουθεί δείχνει διαγραµµατικά τον αριθµό των ανέργων ατόµων για τη συγκεκριµένη ηλικιακή οµάδα ανά αιτία ανεργίας, ανά τοµέα δραστηριότητας και διάρκεια ανεργίας. Οι δύο γραµµές σε κάθε γράφηµα υποδηλώνουν τη διάρκεια ανεργίας των ατόµων ηλικίας (µεγαλύτερη από 12 µήνες και µικρότερη από 12 µήνες ανεργία). Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

27 ιάγραµµα 4.3. Άνεργοι ηλικίας 55 και άνω ανά τοµέα τελευταίας δραστηριότητας και αιτία ανεργίας, συναρτήσει µε τη διάρκεια ανεργίας <12 µήνες >12 µήνες Απολύθηκε για διαφόρους λόγους Η εργασία του ήταν περιορισµένης διάρκειας και Λόγω ασθενείας ή ανικανότητας για εργασία Παραιτήθηκε για προσωπικούς ή οικογενειακούς λόγους Πήρε πρόωρη σύνταξη Συνταξιοδοτήθηκε Για άλλους λόγους Απολύθηκε για διαφόρους λόγους Η εργασία του ήταν περιορισµένης διάρκειας και Λόγω ασθενείας ή ανικανότητας για εργασία Παραιτήθηκε για προσωπικούς ή οικογενειακούς λόγους Πήρε πρόωρη σύνταξη Συνταξιοδοτήθηκε Για άλλους λόγους δευτερογενής τριτογενής Πηγή: ΕΣΥΕ Σύµφωνα µε το ιάγραµµα 4.3. διαπιστώνεται ότι υπάρχουν κάποιες διαφορές µεταξύ του δευτερογενούς και του τριτογενούς τοµέα της οικονοµίας αναφορικά µε τις αιτίες ανεργίας και τη διάρκεια ανεργίας της υπό εξέταση ηλικιακής οµάδας. Αρχικά, παρατηρείται ότι ο αριθµός των απολυθέντων είναι µεγαλύτερος στο δευτερογενή τοµέα σε σχέση µε το τριτογενή και ότι οι απολυµένοι άνεργοι τείνουν να γίνουν µακροχρόνια άνεργοι πιο συχνά αν η τελευταία τους απασχόληση είναι στο δευτερογενή τοµέα συγκριτικά µε το να ήταν στον τριτογενή. Αξιοσηµείωτο είναι επίσης ότι οι απασχολούµενοι µε συµβάσεις ορισµένου χρόνου παραµένουν άνεργοι για διάστηµα µικρότερο από 1 έτος ενώ όσοι δηλώνουν µια µη προσδιορισµένη αιτία ανεργίας («Για άλλους λόγους») τείνουν να είναι περισσότερο µακροχρόνια άνεργοι από βραχυχρόνια. Από περαιτέρω επεξεργασία των στοιχείων προέκυψε ότι το διάστηµα παραµονής ενός ατόµου ηλικίας άνω των 55 ετών σε ανεργία εξαρτάται από την αιτία για την οποία είναι άνεργος. Συγκεκριµένα, σύµφωνα µε µοντέλο γραµµικής παλινδρόµησης που προσαρµόστηκε, εκτιµάται ότι η πιθανότητα να είναι κάποιος µακροχρόνια άνεργος σε σχέση µε το να είναι βραχυχρόνια άνεργος είναι τριπλάσια για εκείνους που είναι άνεργοι για άλλους λόγους. Πιθανή αιτία για αυτό δεν αποκλείεται να είναι η αδήλωτη και ανασφάλιστη εργασία των ατόµων αυτών. Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

28 Κεφάλαιο 5. Εντοπισµός των παραγόντων που επηρεάζουν την αποτελεσµατικότητα των εργαλείων για τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης στις µεγάλες επιχειρήσεις 5.1. Εισαγωγή Το παρόν κεφάλαιο αποτελεί τον πυρήνα της παρούσας µελέτης που είναι ο εντοπισµός και η παρουσίαση των συγκεκριµένων παραµέτρων που συµµετέχουν στην αποτελεσµατικότητα των εργαλείων για τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης στην Ελλάδα. Οι εν λόγω παράµετροι επιδρούν στα βασικά εργαλεία διαχείρισης της ενεργού γήρανσης τα οποία, όπως αναφέρεται και στο πρώτο κεφάλαιο της παρούσης, είναι: Εξατοµικευµένη συµβουλευτική και συµβουλευτική καριέρας Εφαρµογή ευέλικτων µορφών οργάνωσης της εργασίας Βελτίωση των συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας Προτυποποιηµένες διαδικασίες στη διοίκηση προσωπικού των επιχειρήσεων Οι παράγοντες που συµβάλλουν στην αποτελεσµατικότητα των πολιτικών για τη διαχείριση της ενεργού γήρανσης είναι οµαδοποιηµένοι βάση των εργαλείων διαδικασιών που αυτοί επηρεάζουν και περιγράφονται στα επόµενα υποκεφάλαια. 5.2.Εξατοµικευµένη συµβουλευτική και συµβουλευτική καριέρας Μερικές από τις παραµέτρους που επιδρούν στο µέτρο σχετικά µε την παροχή εξατοµικευµένων συµβουλών για την προώθηση της απασχόλησης της οµάδας στόχου αναδεικνύονται παρακάτω, βάση της προηγούµενης ανάλυσης και της διεθνούς βιβλιογραφίας. Οι παράγοντες είναι επικεντρωµένοι στις δηµόσιες υπηρεσίες συµβουλευτικής καριέρας και απασχόλησης. Εκπαίδευση των απασχολούµενων στις υπηρεσίες του ΟΑΕ. Η ειδίκευση και η κατάλληλη κατάρτιση των εργαζοµένων στον ΟΑΕ είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την αποτελεσµατικότητα και την ποιότητα των δηµοσίων παρεχόµενων υπηρεσιών στις επιχειρήσεις και στα ηλικιωµένα άτοµα. Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος

29 Το εκπαιδευτικό επίπεδο των ηλικιωµένων. Σύµφωνα µε τα κεφάλαια 4 και 5 της παρούσας έκθεσης, συµπεραίνεται ότι η κατάρτιση των εργαζοµένων είναι ένας ενισχυτικός παράγοντας της αύξησης της απασχόλησης στις µεγάλες επιχειρήσεις του δευτερογενούς και τριτογενούς τοµέα της οικονοµίας. Τούτο ισχύει ιδιαίτερα για τα άτοµα ηλικίας 55 και άνω τα οποία, σύµφωνα µε τα στοιχεία, διαθέτουν χαµηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο συγκριτικά µε τους εργαζόµενους των άλλων ηλικιών. Έτσι, στα πλαίσια της συµβουλευτικής των υπηρεσιών της απασχόλησης προς τους ηλικιωµένους κρίνεται απαραίτητο να προτείνεται και να προωθείται η συµµετοχή τους σε προγράµµατα κατάρτισης και απόκτησης νέων δεξιοτήτων, αλλά και η ενθάρρυνση τους για συµµετοχή σε προγράµµατα σχετικά µε θέµατα τεχνολογίας. Χαρακτηριστική πάντως είναι η απουσία προγραµµάτων επαγγελµατικής κατάρτισης για ενήλικες στις δηµόσιες υπηρεσίες απασχόλησης. Έρευνα και διαρκής παρακολούθηση των προγραµµάτων. Τόσο ο σχεδιασµός όσο και η υλοποίηση των µέτρων για την αύξηση της απασχολησιµότητας χρειάζεται να είναι αποτέλεσµα συνεχούς έρευνας σχετικά µε τις ανάγκες των επιχειρήσεων για συγκεκριµένες ειδικότητες και τις ανάγκες των ανέργων ή απασχολουµένων σχετικά µε την εργασία τους. Η συνεργασία των δηµοσίων υπηρεσιών τόσο µε τις επιχειρήσεις όσο και µε τα άτοµα είναι ένας ενισχυτικός παράγοντας της επιτυχίας των µέτρων. Για παράδειγµα η εις βάθος συνέντευξη των απασχολουµένων και των ανέργων αλλά και των υπευθύνων των επιχειρήσεων και η καταγραφή και στατιστική ανάλυση των στοιχείων µπορεί να αποτελέσει ένα εργαλείο έρευνας που ενηµερώνει και πληροφορεί σχετικά µε τα προβλήµατα και τις ευκαιρίες στην απασχόληση όλων των ενδιαφεροµένων µερών. Ο σύµβουλος καριέρας της επιχείρησης. Οι υπηρεσίες συµβουλευτικής είναι σηµαντικό να παρέχονται και από την ίδια την επιχείρηση, από ή και προς τους ηλικιωµένους εργαζοµένους. Η καθοδήγηση των ηλικιωµένων εργαζοµένων αναφορικά µε την παράταση της εργασίας τους στην επιχείρηση αλλά και η τοποθέτηση των ηλικιωµένων σε θέσης συµβούλων µεντόρων µπορεί να συµβάλλει στην εποικοδοµητική αξιοποίηση του µεγαλύτερης ηλικίας εργατικού δυναµικού της επιχείρησης. Ίδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών Ιούνιος