Εισαγωγή στην Αναλυτική Φιλοσοφία

Transcript

1 Εισαγωγή στην Αναλυτική Φιλοσοφία Εισαγωγή Η αναλυτική φιλοσοφία δεν είναι κλάδος ή επιμέρους αντικείμενο της φιλοσοφίας (όπως η ηθική, η γνωσιοθεωρία, η μεταφυσική κτλ). Είναι τρόπος διαξαγωγής της φιλοσοφίας γενικά έτσι, υπάρχει αναλυτική ηθική, αναλυτική γνωσιοθεωρία, αναλυτική μεταφυσική, αναλυτική αισθητική κ.ο.κ. Ξεκίνησε πριν από περίπου εκατό χρόνια, είχε τεράστια επιρροή στη φιλοσοφία συνολικά, και ευθύνεται για τη σημαντική άνθηση της φιλοσοφίας συγκριτικά με άλλες ανθρωπιστικές επιστήμες. Σήμερα είναι ο κατεξοχήν τρόπος διαξαγωγής της φιλοσοφίας σε πολλές χώρες (ΗΠΑ, Αγγλία, Αυστραλία, Σκανδιναβικές χώρες) ενώ σε άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης και της Ασίας κερδίζει συνεχώς έδαφος. Η αναλυτική φιλοσοφία θεωρείται εξαιρετική αγωγή για την ταυτοποίηση και επίλυση σύνθετων προβλημάτων. Αναπτύσσει την κριτική σκέψη και την ικανότητα επιχειρηματολογίας και έκφρασης. Συχνά ακολουθείται από μεταπτυχιακές σπουδές διοίκησης επιχειρήσεων ή νομικής, και σε κάθε περίπτωση αναγνωρίζεται ως προετοιμασία για επαγγελματικές θέσεις που απαιτούν οργανωτικές ικανότητες, καινοτόμο σκέψη, ανάπτυξη πειστικών επιχειρημάτων και κατανόηση πολυπαραγοντικών προβλημάτων. Τι είναι, λοιπόν, το φαινόμενο που λέγεται αναλυτική φιλοσοφία ; Το βασικό της χαρακτηριστικό είναι ότι ως μορφή φιλοσοφίας λαμβάνει υπόψη όλα τα είδη γνώσης και όλα τα αντικείμενα των άλλων επιστημών. Από την αρχή η αναλυτική φιλοσοφία ήταν ένα 1

2 κίνημα που ενσωμάτωνε στη φιλοσοφία τις εξελίξεις που προκύπτουν στις άλλες επιστήμες. Αρχικά ενσωμάτωσε στη φιλοσοφική πρακτική συμπεράσματα και πρακτικές από τις τυπικές επιστήμες (τη λογική και τα μαθηματικά). Συγχρόνως δέχθηκε ότι τα συμπεράσματα των εμπειρικών επιστημών (φυσική, χημεία, βιολογία, πειραματική ψυχολογία κτλ.) και οι μέθοδοί τους (παρατήρηση, πειράματα, μέτρηση, κανόνες συναγωγής) θα μπορούσαν να καταλαμβάνουν σημαντική, ίσως και κεντρική, θέση στη φιλοσοφική εικόνα του κόσμου. Πιο πρόσφατα η αναλυτική φιλοσοφία ενσωμάτωσε στη φιλοσοφική εικόνα του κόσμου και τα ευρήματα επιστημών του εγκεφάλου όπως η γνωσιακή ψυχολογία, οι νευροεπιστήμες και οι επιστήμες της όρασης. Αυτή η τάση αφομοίωσης και συνεπώς, εξισορρόπησης του περιεχομένου της φιλοσοφίας συνολικά διαφέρει ριζικά από την κατάσταση της φιλοσοφίας πριν την αναλυτική φιλοσοφία. Τότε κυρίαρχη σχολή στη φιλοσοφία ήταν ο Ιδεαλισμός. Ο Ιδεαλισμός οικοδομούσε εννοιολογικά συστήματα με σκοπό να εξηγήσει τα πάντα στον κόσμο από τις φυσικές και βιολογικές διαδικασίες μέχρι τον νου, την κοινωνία και την ιστορία συχνά χωρίς να λαμβάνει υπόψη την επιστημονική παρατήρηση και τα όρια της ψυχολογικής ενδοσκόπησης. Το αποτέλεσμα ήταν θεωρίες που αποτελούνταν από πολύ αφηρημένες περιγραφές της πραγματικότητας και που μπορούσαν να ανατραπούν όχι μόνο επιστημονικά, αλλά και φιλοσοφικά, εάν εφαρμόζαμε στον τρόπο επιχειρηματολογία τους κάποια κριτήρια εγκυρότητας. Η αναλυτική φιλοσοφία ανέτρεψε αυτή την κατάσταση και εξισορρόπησε τη φιλοσοφία ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι τυπικές και εμπειρικές επιστήμες. Αρχικά αυτή η εξισορρόπηση εστίασε στις τυπικές (λογικές) και επιστημονικές πλευρές της γνώσης σε τέτοιο βαθμό που παραμέρισε άλλες πλευρές της γνώσης με αποτέλεσμα η ίδια η πράξη εξισορρόπησης να μην είναι πολύ ισορροπημένη υπόθεση! Όμως σταδιακά η αναλυτική φιλοσοφία διόρθωσε αυτή την αρχική της τάση. Έδειξε μ αυτό τον τρόπο ότι ήταν μια ευρύτερη πρακτική και όχι μια σχολή σκέψης που εξαρτάται από πάγιες φιλοσοφικές θέσεις. Σήμερα, η αναλυτική φιλοσοφία είναι πολύ ενεργή σε κάθε τομέα της φιλοσοφίας, από τον αναλυτικό Μαρξισμό μέχρι τη μεταφυσική και από την αισθητική μέχρι τη φιλοσοφία των μαηθματικών. Ακολουθεί μια σύντομη αφήγηση του ξεκινήματος και της μεταγενέστερης ανάπτυξης της αναλυτικής φιλοσοφίας. Η αφήγηση είναι απλοποιημένη αλλά έχει το πλεονέκτημα να καθιστά κατανοητά ορισμένα πράγματα που κανονικά θα απαιτούσαν προχωρημένες φιλοσοφικές γνώσεις. 1. Σχέσεις με τις τυπικές επιστήμες (λογική, μαθηματικά) Στις ρίζες της αναλυτικής φιλοσοφίας βρίσκεται το γεγονός ότι η φιλοσοφία διεξάγεται γλωσσικά. Είναι ένα σύνολο προτάσεων. Συνθήκη λοιπόν για τη διεξαγωγή της φιλοσοφίας είναι αυτές οι προτάσεις να έχουν νόημα. Η ανάλυση του νοήματος ή της σημασίας των προτάσεων είναι δουλειά της φιλοσοφίας της γλώσσας, και η αναλυτική φιλοσοφία προέκυψε αρχικά από την ανάπτυξη της φιλοσοφίας της γλώσσας. Αυτή η ανάπτυξη με τη σειρά της οφείλεται στη διατύπωση, κατά την αρχή του 20 ού αιώνα, μιας νέας μορφής λογικής στους Frege και Russell μεταξύ άλλων. Αυτή η νέα μορφή λογικής επέτρεψε νέες αναλύσεις των προτάσεων, και συνεπώς έδωσε ώθηση στη μέχρι τότε υποανάπτυκτη φιλοσοφία της γλώσσας. 2

3 Η νέα μορφή λογικής ήταν η λογική κατηγορημάτων. Μέχρι τότε, είχε αναπτυχθεί κυρίως η προτασιακή λογική. Γιατί η κατηγορηματική λογική ήταν ισχυρό εργαλείο δίνοντας ώθηση στη φιλοσοφία της γλώσσας; Έστω ο εξής συλλογισμός (ο συλλογισμός και η χρήση του εδώ είναι από τον G. Restall, Logic, McGill-Queens University Press, 2006, σελ. 86). Όλοι οι φιλόσοφοι έχουν καρδιά. Ο Σωκράτης είναι φιλόσοφος. Συνεπώς, ο Σωκράτης έχει καρδιά. Το επιχείρημα αυτό φαίνεται έγκυρο. Η προτασιακή λογική αναλύει τις σχέσεις μεταξύ ολόκληρων προτάσεων, συμβολίζoντας κάθε πρόταση με ένα γράμμα (p, q, r). Στο παράδειγμά μας, κάθε πρόταση είναι διαφορετική και θα της αποδοθεί διαφορετικό γράμμα-σύμβολο. Η μορφή του παραδείγματος θα είναι: p και q, συνεπώς, r. Εδώ δεν φαίνεται πλέον τίποτε από όλα αυτά που καθιστούν έγκυρο το συλλογισμό στα Ελληνικά. Αυτό που λείπει, μεταξύ άλλων, είναι η επανάληψη σε ορισμένες θέσεις μέσα στο συλλογισμό των κατηγορημάτων ( είναι φιλόσοφος, έχει καρδιά ). Η λογική κατηγορημάτων αναλύει κάθε πρόταση σε επιμέρους τμήματα και μας επιτρέπει να αποδώσουμε την εγκυρότητα του συλλογισμού. Μια ομάδα φιλοσόφων είδε πως αυτή η νέα μορφή λογικής (η λογική κατηγορημάτων) ήταν ένα ισχυρό εργαλείο που μπορούσε να εξηγήσει τη σημασία των προτάσεων με τρόπο μου δεν ήταν δυνατός προηγουμένως (με την προτασιακή λογική). Ειδικότερα, είδαν ότι θα μπορούσαν τώρα να αναλύσουν τις προτάσεις από τις οποίες αποτελούνται ορισμένες φιλοσοφικές θεωρίες και να δείξουν ότι οι θεωρίες δεν έχουν νόημα (είναι κυριολεκτικά ανοησίες). Τι σημαίνουν αυτά για το πρόγραμμα ασπουδών σας; Εφόσον αυτό το είδος φιλοσοφίας απαιτεί γνώση της λογικής και της σημασιολογίας, θα πρέπει να αποκτήσετε τις απαραίτητες γνώσεις και στα δύο αντικείμενα αντίστοιχα, στο μάθημα Λογική και στο μάθημα Φιλοσοφία της Γλώσσας. Τα μαθήματα αυτά θα σας δώσουν ισχυρά εργαλεία που θα μπορέσετε να τα εφαρμόσετε σε σειρά φιλοσοφικών προβλημάτων γενικότερα, και εκτός αναλυτικής φιλοσοφίας. 2. Σχέσεις με τον Εμπειρισμό και τις εμπειρικές επιστήμες Η αναλυτική φιλοσοφία ενσωμάτωσε στη φιλοσοφία και τη γνώση που προκύπτει από τις εμπειρικές επιστήμες (φυσική, χημεία κτλ.) και τις μεθόδους τους (παρατήρηση, πειράματα, κανόνες συναγωγής κτλ.). Ήδη οι κλασικοί Εμπειριστές (Locke, Berkeley, Hume, Mill) ισχυριζόταν ότι η γνώση του κόσμου προέρχεται σε τελική ανάλυση από την παρατήρηση (αντιληπτική και ενδοσκοπική) και όχι από τη μελέτη ιδεών που δεν προέρχονται αρχικά από την εμπειρία. Διαχώρισαν ριζικά τις φυσικές επιστήμες, που επιβεβαιώνουν τις θεωρίες τους παρατηρησιακά, από τις επιστήμες όπως η λογική ή τα μαθηματικά που εξάγουν τις θεωρίες τους από αξιώματα χωρίς αναδρομή στην εμπειρία. Δύο αναλυτικοί φιλόσοφοι, ο Russell και ο (πρώϊμος) Wittgenstein, ανέπτυξαν αυτές τις παλαιότερες ιδέες σε μια θεωρία που λέγεται λογικός ατομισμός, η οποία συνδύασε τις φυσικές επιστήμες με τη λογική. Λογικός ατομισμός σημαίνει απλώς ότι ολόκληρη η αλήθεια για τον κόσμο μπορεί να συμπεριληφθεί σε ένα ορίσιμο σύνολο προτάσεων που οικοδομείται με λογικούς κανόνες από ατομικές (πρωτόγονες) προτάσεις που εκφράζουν δεδομένες αντιληπτικές παρατηρήσεις (όπως Έχει κόκκινο στο σημείο s τη στιγμή t ). Οι σύνθετες προτάσεις του συνόλου, που λέγονται μοριακές προτάσεις, οικοδομούνται από τις ατομικές με τη χρήση λογικών συνδέσμων ( ή και and όχι/μη ), έτσι ώστε η αλήθεια κάθε μοριακής πρότασης να είναι συνάρτηση της αλήθειας των συστατικών 3

4 ατομικών προτάσεων. Συνοπτικά, οι ατομικές προτάσεις εξαρτώνται από την αντιληπτική εμπειρία, και η λογική οικοδομεί την υπόλοιπη γνώση γιατί καθορίζει ποιές άλλες αληθείς προτάσεις μπορούμε να εξαγάγουμε από τις ατομικές προτάσεις. Τι σημαίνουν αυτά για το πρόγραμμα σπουδών σας; Εφόσον αυτό το είδος φιλοσοφίας απαιτεί γνώση των μεθόδων με τις οποίες οικοδομείται η επιστημονική γνώση στις φυσικές επιστήμες, θα παρακολουθήσετε το μάθημα Φιλοσοφίας της Επστήμης, όπως και μαθήματα φιλοσοφίας που λαμβάνουν υπόψη τους τα ευρήματα των φυσικών επιστημών, όπως η Φιλοσοφία του Νου και η σύγχρονη Αναλυτική Μεταφυσική. 3. Κριτική της Μεταφυσικής Μόλις είδαμε ότι σύμφωνα με τον Λογικό Ατομισμό, η λογική και τα μαθηματικά δεν μας δίνουν το περιεχόμενο μιας θεωρίας μόνο οι ατομικές προτάσεις μας δίνουν αυτές τις πληροφορίες γιατί μόνο αυτές είναι βασισμένες στην παρατήρηση του κόσμου. Μια εξέλιξη αυτής της ιδέας η θεωρία που λέγεται λογικός θετικισμός είναι ότι η ίδια η φιλοσοφία, η οποία δεν είναι εμπειρική επιστήμη, δεν έχει να προσθέσει κανένα περιεχόμενο στη γνώση και συνεπώς οι φιλοσοφικοί ισχυρισμοί στερούνται νοήματος. Οι αναλυτικοί φιλόσοφοι πήραν στα σοβαρά τη δυνατότητα ότι η φιλοσοφία γενικά ως πρακτική θα έπρεπε σε τελική ανάλυση να εξαληφθεί. Μια παρόμοια αλλά πιό βιώσιμη ιδέα ήταν ότι μόνο ορισμένες περιοχές της φιλοσοφίας στερούνται νοήματος ειδικά, η περισσότερη μεταφυσική και η περισσότερη ηθική (αργότερα ακόμα και αυτή η ιδέα εγκαταλείφθηκε βλ. 4-7). Έτσι ο Carnap ( Κατάργηση της Μεταφυσικής, 1932) γράφει: Στον τομέα της μεταφυσικής, που συμπεριλαμβάνει τη φιλοσοφία των αξιών και τη θεωρία της κανονιστικότητας, η λογική ανάλυση οδηγεί στο αρνητικό συμπέρασμα ότι οι δηλώσεις αυτού του τομέα είναι απόλυτες ανοησίες... εννοώ κυριολεκτικά αυτή τη λέξη. Ο Carnap φθάνει στο συμπέρασμα αυτό μέσω μιας θεωρίας που λέγεται επαληθευσιοκρατία. Η επαληθευσιοκρατία είναι θεωρία της σημασίας σύμφωνα με την οποία η σημασία (το νόημα) μιας δήλωσης είναι το σύνολο των συνθηκών στις οποίες η δήλωση μπορεί να επαληλευθεί μέσω αντιληπτικής παρατήρησης. Όμως, εκφράσεις όπως το Θεός, τα πράγματα αυτά καθεαυτά, το απόλυτο ή η ουσία δεν αναφέρονται σε παρατηρήσιμα πράγματα. Έτσι οι προτάσεις που περιέχουν αυτές τις προτάσεις δεν θα έχουν συνθήκες παρατηρησιακής επαλήθευσης και συνεπώς θα στερούνται νοήματος! Παρομοίως, προτάσεις όπως Το απόλυτο είναι και το απόλυτο τίποτε είναι ένα και το ίδιο πράγμα (του Hegel, αναφέρεται επιδοκιμαστικά από τον Heidegger) δεν έχουν συνθήκες παρατηρησιακής επαλήθευσης. Ακόμα και το επιχείρημα Σκέφτομαι, άρα υπάρχω του Καρτέσιου θεωρείται ανοησία, για τον εξής λόγο: η ύπαρξη δεν είναι κατηγόρημα και συνεπώς δεν έχει νόημα να δηλώνω [Εγώ] υπάρχω όπως θα έλεγα [Εγώ] τρέχω. Παρόμοια επιχειρήματα εφαρμόστηκαν και στις ηθικές κρίσεις που περιγράφουν τις πράξεις ως καλές ή κακές. Το να πει κανείς Η κλοπή των χρημάτων που διέπραξε ο Νίκος ήταν κακή δεν περιγράφει τίποτα γιατί το καλό και το κακό δεν είναι παρατηρήσιμες ιδιότητες των πραγμάτων (όπως είναι λ.χ. το σχήμα ή η χημική σύσταση ενός αντικειμένου). Σύμφωνα με τους θετικιστές, εφόσον η πρόταση δεν περιγράφει τίποτα, απλώς εκφράζει αποδοκιμασία ουσιαστικά σημαίνει κάτι σαν Κάτω ο Νίκος που έκλεψε τα χρήματα!, ή Νίκος: μπλιάχ!. 4

5 4. Ο ύστερος Wittgenstein Όπως είπαμε στην εισαγωγή και όπως μόλις είδαμε αρχικά η προσπάθεια εξισορρόπησης της φιλοσοφκής εικόνας του κόσμου έδωσε υπερβολική έμφαση στη λογική και τις φυσικές επιστήμες. Όμως η αναλυτική φιλοσοφία δεν περιορίστηκε σε καμία πάγια φιλοσοφική θέση και διόρθωσε αυτή την αρχική τάση. Παρακάτω περιγράφονται εν είδει δειγμάτων μερικές από τις εξελίξεις που οδήγησαν σ αυτή τη διόρθωση: το έργο του ύστερου Wittgenstein, το έργο του Quine, και τη στροφή στη μελέτη του νου. Ενώ ο πρώΐμος Wittgenstein ήταν λογικός ατομιστής (βλ. 3), μετά το 1929 άλλαξε γνώμη όσον αφορά τις σχέσεις νοήματος, λογικής ανάλυσης και εμπειρικής παρατήρησης, ασκώντας και πάλι μεγάλη επιρροή στη φιλοσοφία. Ισχυρίστηκε ότι υπάρχει πλήθος γλωσσικών παιγνίων με διαφορετικούς στόχους και ότι κάθε παίγνιο έχει διαφορετική μορφή σημασίας. Λ.χ., όταν κάποιος λέει Ζήτω!, Να μη σε ξαναδώ μπροστά μου!, Σας καταδικάζω σε κάθειρξη τριών ετών ή Μου δίνετε το αλάτι παρακαλώ; δεν περιγράφει τίποτα στον κόσμο και ωστόσο οι εκφράσεις αυτές έχουν κάποια μορφή νοήματος. Σύμφωνα με τον ύστερο Wittgenstein, το νόημα μιας λέξης είναι η χρήση της όπως διαμορφώνεται από μια κοινότητα θέση που δεν θέτει πλέον στο θεμέλιο του νοήματος την εμπειρική γνώση και είναι ασύμβατη με τον λογικό ατομισμό όπως και με τον πιο ακραίο λογικό θετικισμό. 5. Quine Σύμφωνα με την πρώϊμη αναλυτική φιλοσοφία, η γνώση του κόσμου κατάγεται σε τελευταία ανάλυση από την εμπειρική παρατήρηση η παρατήρηση καθορίζει τις θεωρίες μας. Τη δεκαετία του 1950 ο Quine αμφισβήτησε αυτή την ιδέα (βλ. π.χ. Δύο δόγματα του εμπειρισμού, 1951). Υποστήριξε ότι η κατοχή της γλώσσας αποτελεί ήδη μια μορφή θεωρίας που επηρεάζει την παρατήρηση, με αποτέλεσμα η παρατήρηση να μην αποτελεί πλέον αποκλειστικό θεμέλιο της γνώσης. Μάλιστα σύμφωνα με τον Quine, δεν υπάρχει κανένα ύστατο θεμέλιο της γνώσης απλώς, οποιαδήποτε θεωρία προβλέπει και εξηγεί καλύτερα τα φαινόμενα παίζει το ρόλο του θεμελίου. Σήμερα π.χ. η φυσική των σωματιδίων παίζει αυτό το ρόλο, αλλά σύμφωνα με τον Quine, αυτό δεν σημαίνει ότι τα σωματίδια είναι πιο πραγματικά από μεταφυσικής άποψης από ό,τι είναι τα αντικείμενα της αντίληψης μάλιστα αποκαλεί και τα σωματίδια και τα υπόλοιπα αντικείμενα πολιτισμικές υποθέσεις. 6. Η στροφή στον νού Η αρχική εμμονή με τις εμπειρικές επιστήμες και την εξωτερική παρατήρηση παραμέλησε μια πρωταρχικής σημασίας κατηγορία φαινομένων, τα νοητικά φαινόμενα (συναισθήματα, επιθυμίες, πεποιθήσεις, σκέψεις, κτλ). Σ αυτό συνέβαλε και ο συμπεριφορισμός ο οποίος όριζε τα νοητικά φαινόμενα ως τάσεις ενός οργανισμού να προκαλούνται παρατηρήσιμες πράξεις σε παρατηρήσιμες εξωτερικές συνθήκες. Αυτή η αρχική τάση διορθώθηκε με ένα συνδυασμό εσωτερικών κριτικών και εξωτερικών επιρροών. Π.χ., όταν γλωσσολόγοι όπως ο Chomsky ανέπτυξαν υπολογιστικά μοντέλα για να εξηγήσουν την ικανότητα χρήσης της γλώσσας, οι φιλόσοφοι άρχισαν να αναρωτιούνται αν η χρήση της γλώσσας και η σκέψη θα μπορούσαν να 5

6 πραγματοποιούνται όχι μόνο από τον εγκέφαλο αλλά επίσης από άλλα υλικά συστήματα όπως οι υπολογιστές. Σ αυτή την περίπτωση, δεν θα μπορούσαμε πλέον να ταυτίσουμε τον νου και τη σκέψη με τον εγκέφαλο, και έτσι άρχισε μια φιλοσοφική αναζήτηση για το το τι θα μπορούσε τελικά να είναι ο νους από μεταφυσικής άποψης. Αυτή η αναζήτηση, όπως και άλλες που έχουν να κάνουν με τα νοητικά φαινόμενα, αποτελεί σήμερα έναν από τους πιο ανθηρούς τομείς της αναλυτικής φιλοσοφίας, τη φιλοσοφία του νου. Η φιλοσοφία του νου παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις στις γνωσιακές επιστήμες, τη νευροεπιστήμη και την πειραματική ψυχολογία. 7. Η αναλυτική φιλοσοφία σήμερα Ο ύστερος Wittgenstein, ο Quine, και η στροφή στα νοητικά φαινόμενα είναι μερικά δείγματα των εξελίξεων στην αναλυτική φιλοσοφία στο δεύτερο μισό του 20 ου αιώνα. Όπως βλέπετε οι εξελίξεις αυτές δεν έχουν τίποτα κοινό μεταξύ τους. Γιατί τότε τις ενώνουμε μαζί κάτω από το όνομα αναλυτική φιλοσοφία ; Ένας λόγος είναι ότι οι εξελίξεις δεν θα είχαν προκύψει αν σε κάθε στάδιο δεν είχαν προηγηθεί οι προηγούμενες αναζητήσεις, ώστε να είναι αλληλένδετες οι αναζητήσεις κάθε σταδίου. Ένας δεύτερος λόγος είναι ότι η αναλυτική φιλοσοφία σε κάθε νέο στάδιο συνεχίζει να αφομοιώνει γνώσεις από τις εμπειρικές και τυπικές επιστήμες ώστε να παράγει μια συνολική περιγραφή όλων των πτυχών τηε γνώσης και του κόσμου και να μελετά τις σχέσεις μεταξύ τους. Τέλος, συνεχίζει να βασίζεται στη χρήση της λογικής και της φιλοσοφίας της γλώσσας για να αναλύσει τα φιλοσοφικά επιχειρήματα και τη φύση της σκέψης. Σήμερα η αναλυτική φιλοσοφία είναι πολύ ενεργή σε κάθε τομέα της φιλοσοφίας: υπάρχει αναλυτικός Μαρξισμός, αναλυτική ηθική, αναλυτική αισθητική, αναλυτική φιλοσοφία των κοινωνικών φαινομένων, αναλυτική φιλοσοφία του νου και βεβαίως μεταφυσική, γνωσιολογία και φιλοσοφία της λογικής. Σήμερα οι μόνοι φιλόσοφοι που παράγουν νέες μεταφυσικές θεωρίες είναι οι αναλυτικοί, και η περισσότερη δουλειά στους τομείς της ηθικής και την αξιολογίας είναι αναλυτική. Στο Τμήμα Φιλοσοφίας, εκτός από τη Λογική και τη Φιλοσοφία της Γλώσσας που αναφέρθηκαν, θα κάνετε Φιλοσοφία του νου, Αναλυτική Γνωσιοθεωρία (στο μάθημα Φιλοσοφία του 20 ου αιώνα), Αναλυτική Μεταφυσική και Αναλυτική Αισθητική. Σε άλλα μαθήματα, π.χ. σε μαθήματα ηθικής, θα γνωρίσετε υλικό που προέρχεται από την αναλυτική φιλοσοφία. Ενδεικτική βιβλιογραφία I Russell, Bertrand. Τα προβλήματα της φιλοσοφίας. Μετάφραση/επιμέλεια Α. Πέρης, Γ. Ρουσόπουλος, Σ. Τσινόρεμα. Αθήνα: Αρσενίδης, Πορτίδης, Δημήτρης Ψύλλος, Στάθης Αναπολιτάνος, Διονύσιος. Λογική. Η δομή του επιχειρήματος. Αθήνα: Νεφέλη,

7 ΙΙ. Lycan, William. Φιλοσοφία της γλώσσας. Μετάφραση Γ. Μαραγκός. Αθήνα: Gutenberg, Williams, Michael. Προβλήματα της γνώσης: Μια κριτική εισαγωγή στη γνωσιολογία. Μετάφραση/επιμέλεια Β. Παπαθεοχάρης, Κ. Παγωνδιώτης, Σ. Πετρουνάκος. Αθήνα: Liberal Books, Stanford Encyclopedia of Philosophy, Ryle, Gilbert. The Concept of Mind. London: Penguin Books, Kim, Jaegwon. Η Φιλοσοφία του Νου. Μετάφραση/επιμέλεια Ε. Μανωλακάκη, Σ, Ψύλλος. Αθήνα: Leader Books, Σύγχρονος εμπειρισμός: Από τον κύκλο της Βιέννης στον Davidson. Eπιμέλεια: Γ. Ρουσσόπουλος. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης,