ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΗΜΟΣΙΑ ΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ: Προς µια συνεκτική ευρωπαϊκή προσέγγιση των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας

Transcript

1 EL EL EL

2 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 4 Φεβρουαρίου 2011 SEC(2011)173 τελικό ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΗΜΟΣΙΑ ΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ: Προς µια συνεκτική ευρωπαϊκή προσέγγιση των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας EL EL

3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας ως πιθανά µέσα ενίσχυσης της εφαρµογής του δικαίου της ΕΕ 1. Η πραγµατική εφαρµογή του δικαίου της ΕΕ έχει πρωταρχική σηµασία τόσο για τους πολίτες όσο και για τις επιχειρήσεις. Όπως τονίζεται στη στρατηγική «Ευρώπη 2020» 1 και στο Πρόγραµµα της Στοκχόλµης 2, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να διασφαλίζει ότι οι πολίτες και οι επιχειρήσεις, ιδίως οι µικρές και µεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), µπορούν να χρησιµοποιούν στην πράξη τις ευκαιρίες που τους προσφέρει η ενιαία αγορά και ο ευρωπαϊκός χώρος δικαιοσύνης. ικαιώµατα που δεν µπορούν να ασκηθούν στην πράξη είναι άχρηστα. Σε περίπτωση παράβασης ουσιαστικών δικαιωµάτων της ΕΕ, οι πολίτες και οι επιχειρήσεις πρέπει να µπορούν να διεκδικήσουν τα δικαιώµατα που τους παρέχονται από τη νοµοθεσία της ΕΕ. 2. Ένα σηµαντικό µέσο για τη διασφάλιση της αποτελεσµατικής εφαρµογής του δικαίου της ΕΕ σε τέτοιες υποθέσεις είναι ο δηµόσιος έλεγχος που ασκεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (π.χ. προσφυγή παράβασης ή διαδικασίες ανταγωνισµού), συχνά µε βάση καταγγελίες πολιτών ή επιχειρήσεων. Η Επιτροπή, ως θεµατοφύλακας των Συνθηκών, πρέπει να διασφαλίζει ότι λαµβάνονται υπόψη όχι µόνο τα ατοµικά αλλά και τα δηµόσια συµφέροντα και ευρύτερα το συµφέρον της Ένωσης. Οι εθνικές αρχές διαδραµατίζουν επίσης σηµαντικό ρόλο στο δηµόσιο έλεγχο της εφαρµογής του δικαίου της ΕΕ, ιδίως στον τοµέα του δικαίου για τον ανταγωνισµό, τους καταναλωτές και το περιβάλλον, και η υφιστάµενη νοµοθεσία της ΕΕ ενισχύει τις ικανότητες των εθνικών αρχών να συνεργάζονται διασυνοριακά για την αντιµετώπιση των παραβάσεων Με τη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο αριθµός των υποθέσεων που απαιτούν έλεγχο της εφαρµογής του δικαίου της ΕΕ αυξήθηκε σηµαντικά λόγω του ευρύτερου εδαφικού πεδίου εφαρµογής του εν λόγω δικαίου. Αυτό ενίσχυσε την ανάγκη για περισσότερο αποκεντρωµένο έλεγχο της εφαρµογής του δικαίου της ΕΕ. Επίσης, έφερε στο προσκήνιο το ζήτηµα κατά πόσον θα πρέπει να προστεθούν στο υφιστάµενο σύστηµα έννοµης προστασίας της ΕΕ περαιτέρω µέσα για την προσφυγή των ιδιωτών στους µηχανισµούς εφαρµογής του δικαίου της ΕΕ, προκειµένου να ενισχυθεί η εφαρµογή του εν λόγω δικαίου. 4. Η προσφυγή των ιδιωτών στους µηχανισµούς εφαρµογής του δικαίου της ΕΕ µπορεί πραγµατοποιηθεί, κατ αρχάς, µε ατοµική διαδικασία: φυσικά ή νοµικά πρόσωπα µπορούν να ασκήσουν ατοµικές αγωγές για να διεκδικήσουν τα δικαιώµατά τους βάσει του δικαίου της ΕΕ. Πρόσφατα, µε τη νοµοθεσία της ΕΕ καθιερώθηκαν COM(2010)2020 της Έγγραφο 17024/09 του Συµβουλίου, που εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο στις 10 και 11 εκεµβρίου Καθ αυτόν τον τρόπο, ο κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 2006/2004 σχετικά µε τη συνεργασία για την προστασία των καταναλωτών δηµιουργεί ένα γενικό πλαίσιο για τη συνεργασία των εθνικών δηµόσιων αρχών που είναι επιφορτισµένες µε την εφαρµογή του δικαίου. Στον τοµέα του δικαίου ανταγωνισµού, δηµιουργήθηκε ευρωπαϊκό δίκτυο ανταγωνισµού µε την έναρξη ισχύος του κανονισµού 1/2003 για την εφαρµογή των κανόνων ανταγωνισµού που προβλέπονται στα άρθρα 81 και 82 της συνθήκης [τώρα άρθρα 101 και 102 της ΣΛΕΕ]. EL 2 EL

4 επείγουσες διαδικασίες που επιτρέπουν στους διαδίκους να αποκτούν ταχέως εκτελεστό τίτλο σε διασυνοριακές µικροδιαφορές και για µη αµφισβητούµενες αξιώσεις 4. Επιπλέον, παρέχονται διαδικαστικές εγγυήσεις σε µέρη που επιχειρούν να λύσουν τις διασυνοριακές τους διαφορές φιλικά µέσω διαµεσολάβησης 5. Στοιχειώδεις κοινοί κανόνες σχετικά µε το ευεργέτηµα πενίας διασφαλίζουν ότι κατοχυρώνεται η αποτελεσµατική πρόσβαση στη δικαιοσύνη σε διασυνοριακές διαφορές ανεξάρτητα από τους οικονοµικούς πόρους του ενάγοντος 6. Ωστόσο, όταν η ίδια παράβαση του δικαίου της ΕΕ ζηµιώνει µεγάλη οµάδα πολιτών και επιχειρήσεων, οι ατοµικές αγωγές δεν αποτελούν συχνά αποτελεσµατικό µέσο για την παύση των παράνοµων πρακτικών ή για την επιδίκαση αποζηµίωσης για τη ζηµία που προκλήθηκε από αυτές τις πρακτικές: οι πολίτες και οι επιχειρήσεις συχνά διστάζουν να κινήσουν ατοµικές αγωγές κατά παράνοµων πρακτικών, ιδίως αν η ατοµική ζηµία είναι µικρή σε σχέση µε τα έξοδα της διαδικασίας. Ως εκ τούτου, οι συνεχιζόµενες παράνοµες πρακτικές προκαλούν σηµαντικές αθροιστικές ζηµίες στους ευρωπαίους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Επιπλέον, όπως αναγνωρίστηκε στο ψηφιακό θεµατολόγιο για την Ευρώπη 7, µερικές φορές, η εφαρµογή του δικαίου της ΕΕ στο ψηφιακό περιβάλλον φαίνεται δύσκολη λόγω της έλλειψης σαφήνειας για τα εφαρµοστέα δικαιώµατα ειδικά για τους καταναλωτές. Η έλλειψη ασφάλειας και η, κατά την αντίληψη των πολιτών, δυσχερής πρόσβαση σε µέσα έννοµης προστασίας αποτελούν σηµαντικούς παράγοντες υπονόµευσης της εµπιστοσύνης και εποµένως εµποδίζουν την ανάπτυξη του διασυνοριακού ηλεκτρονικού εµπορίου. 5. Επιπλέον, όταν οι παραβάσεις του δικαίου της ΕΕ αποτελούν το έναυσµα πολλαπλών ατοµικών αγωγών, το δικονοµικό δίκαιο πολλών κρατών µελών συχνά δεν παρέχει στα δικαστήρια τα κατάλληλα µέσα για να αντιµετωπίζουν το φόρτο εργασίας τους αποτελεσµατικά και εντός ευλόγων προθεσµιών. Αυτό µπορεί να ισχύει για τις συλλογικές αγωγές παράλειψης, αλλά ιδίως για τις αγωγές για την επιδίκαση αποζηµίωσης. 6. Για αυτούς τους λόγους, θα πρέπει να προβλεφθούν µηχανισµοί συλλογικής έννοµης προστασίας για την αποκατάσταση των υφιστάµενων αδυναµιών στην εφαρµογή του δικαίου της ΕΕ Τι σηµαίνει ο όρος «µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας»; 7. Οι πολίτες και οι επιχειρήσεις της ΕΕ θα πρέπει να µπορούν να ασκούν αγωγή όταν ζηµιώνονται από παράβαση οποιασδήποτε νοµοθετικής διάταξης της ΕΕ που θεσπίζει ουσιαστικά δικαιώµατα. Όταν πολίτες και επιχειρήσεις είναι θύµατα της ίδιας παράβασης που διαπράττεται από την ίδια εταιρεία, η συγκέντρωση των αξιώσεών τους σε ενιαία διαδικασία συλλογικής έννοµης προστασίας, ή η δυνατότητα έγερσης της αξίωσης αυτής από αντιπροσωπευτική οντότητα ή φορέα Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 805/2004 για τη θέσπιση ευρωπαϊκού εκτελεστού τίτλου για µη αµφισβητούµενες αξιώσεις, κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1896/2006 για τη θέσπιση διαδικασίας ευρωπαϊκής διαταγής πληρωµής, κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 861/2007 για τη θέσπιση ευρωπαϊκής διαδικασίας µικροδιαφορών. Πρβλ. Οδηγία 2008/52/ΕΚ για ορισµένα θέµατα διαµεσολάβησης σε αστικές και εµπορικές υποθέσεις. Οδηγία 2003/8/ΕΚ για βελτίωση της πρόσβασης στη δικαιοσύνη επί διασυνοριακών διαφορών µέσω της θέσπισης στοιχειωδών κοινών κανόνων σχετικά µε το ευεργέτηµα πενίας στις διαφορές αυτές. COM(2010)245 της EL 3 EL

5 που ενεργεί υπέρ του δηµοσίου συµφέροντος, θα µπορούσε να απλοποιήσει τη διαδικασία και να µειώσει τις δαπάνες. Η έννοια των «µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας» είναι ευρεία και περιλαµβάνει κάθε µηχανισµό που µπορεί να επιτύχει την παύση ή την πρόληψη παράνοµων επιχειρηµατικών πρακτικών που θίγουν πολλούς ενάγοντες ή την αποζηµίωση για τη ζηµία που προκλήθηκε από αυτές τις πρακτικές. Υπάρχουν δύο κύριες µορφές µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας: οι αγωγές παράλειψης, µε τις οποίες οι ενάγοντες ζητούν την παύση της συνέχισης της παράνοµης συµπεριφοράς, και οι αγωγές αποζηµίωσης, µε τις οποίες ζητούν αποζηµίωση για την προκληθείσα ζηµία. Οι διαδικασίες των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας µπορούν να λάβουν διάφορες µορφές, συµπεριλαµβανοµένων εξωδικαστικών µηχανισµών για την επίλυση διαφορών ή της ανάθεσης της έγερσης συλλογικών αξιώσεων σε δηµόσιες ή σε άλλες αντιπροσωπευτικές οντότητες Υφιστάµενες µορφές των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση 8. Η έννοια των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας δεν είναι νέα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ισχύουσα νοµοθεσία της ΕΕ και οι διεθνείς συµφωνίες απαιτούν από τα κράτη µέλη να προβλέπουν συλλογικές αγωγές παράλειψης σε ορισµένους τοµείς. Ως εκ τούτου, όλα τα κράτη µέλη διαθέτουν διαδικασίες που παρέχουν τη δυνατότητα άσκησης αγωγής παράλειψης για την παύση παράνοµων πρακτικών. Στον τοµέα του δικαίου των καταναλωτών, ως συνέπεια της οδηγίας για τις αγωγές παράλειψης 8, οι αρχές προστασίας των καταναλωτών και οι οργανώσεις των καταναλωτών δικαιούνται να θέτουν τέλος σε πρακτικές που παραβαίνουν εθνικούς και ενωσιακούς κανόνες για την προστασία των καταναλωτών σε όλα τα κράτη µέλη. Στον τοµέα του δικαίου για το περιβάλλον, η σύµβαση Aarhus απαιτεί από τα κράτη µέλη να διασφαλίζουν την πρόσβαση στη δικαιοσύνη σε περίπτωση παράβασης περιβαλλοντικών προτύπων. Όλα τα κράτη µέλη έχουν εφαρµόσει την εν λόγω σύµβαση µε την καθιέρωση κάποιας µορφής συλλογικής αγωγής παράλειψης, µε την οποία οι µη κυβερνητικές οργανώσεις νοµιµοποιούνται να προσβάλλουν διοικητικές αποφάσεις για το περιβάλλον. 9. Τα περισσότερα κράτη µέλη έχουν καθιερώσει διαδικασίες συλλογικών αγωγών αποζηµίωσης σε ορισµένους τοµείς. Οι υφιστάµενοι µηχανισµοί για την αποζηµίωση οµάδας θυµάτων που ζηµιώθηκε από παράνοµες επιχειρηµατικές πρακτικές διαφέρουν σε µεγάλο βαθµό σε όλη την ΕΕ 9. Κατ ουσία, κάθε εθνικό σύστηµα αγωγών αποζηµίωσης είναι µοναδικό και δεν υπάρχουν δύο όµοια εθνικά συστήµατα στον τοµέα αυτό. Μερικές διαδικασίες ισχύουν µόνο σε πολύ συγκεκριµένους τοµείς (π.χ. η ανάκτηση των απωλειών επενδυτικού κεφαλαίου στη Γερµανία ή η ζηµία που προκαλείται από πρακτικές που νοθεύουν τον ανταγωνισµό στο Ηνωµένο Βασίλειο) άλλες διαδικασίες έχουν ευρύτερο πεδίο εφαρµογής (π.χ. οι ισπανικές διαδικασίες για τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας). Μια δεύτερη διαφορά αφορά τη νοµιµοποίηση στις διαδικασίες των αγωγών αποζηµίωσης: ορισµένα κράτη µέλη έχουν αναθέσει στις δηµόσιες αρχές την εξουσία κίνησης διαδικασιών σε ορισµένους τοµείς (π.χ. ο ιαµεσολαβητής στη Φινλανδία), άλλα κράτη µέλη 8 9 ΕΕ L 166 της , σ. 51. Πρβλ π.χ. τη µελέτη του 2008 "Evaluation of the effectiveness and efficiency of collective redress mechanisms in the European Union" που εκπονήθηκε κατόπιν παραγγελίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και διατίθεται στην ακόλουθη διεύθυνση: EL 4 EL

6 παρέχουν νοµιµοποίηση σε ιδιωτικές οργανώσεις όπως οι ενώσεις καταναλωτών (π.χ. Βουλγαρία) ή σε ιδιώτες που ενεργούν εξ ονόµατος οµάδας (π.χ. Πορτογαλία). Πολλά κράτη µέλη εφαρµόζουν συνδυασµό περισσοτέρων κανόνων για την νοµιµοποίηση. Μια επιπλέον διαφορά αφορά την κατηγορία των θυµάτων που µπορούν να κάνουν χρήση των αγωγών αποζηµίωσης. Τα περισσότερα από τα προαναφερόµενα εθνικά συστήµατα προβλέπουν αγωγές αποζηµίωσης για τους καταναλωτές, ενώ µερικά µόνο συστήµατα προβλέπουν επίσης αγωγές αποζηµίωσης και για άλλα θύµατα, όπως τις µικρές επιχειρήσεις. Οι διαφορές σχετίζονται επίσης µε το αποτέλεσµα της απόφασης στα µέλη της ενδιαφερόµενης οµάδας: στα περισσότερα κράτη µέλη η απόφαση δεσµεύει µόνο εκείνους που συναίνεσαν ρητά στις διαδικασίες (επιλογή συµµετοχής, π.χ. Σουηδία, Ιταλία). Σε λίγα κράτη µέλη, η απόφαση καθίσταται δεσµευτική για όλα τα µέλη της οµάδας, εκτός αν επέλεξαν τη µη συµµετοχή τους (Πορτογαλία, ανία, Κάτω Χώρες). Επιπρόσθετα, υπάρχουν διαφορές µεταξύ των κρατών µελών ως προς το χρόνο κατά τον οποίο προσδιορίζονται ατοµικά τα πρόσωπα που δικαιούνται να ζητήσουν αποζηµίωση σε ορισµένα κράτη µέλη, ο προσδιορισµός πρέπει να πραγµατοποιηθεί κατά την άσκηση της αντιπροσωπευτικής αγωγής (π.χ. στο Ηνωµένο Βασίλειο), ενώ σε άλλα, µπορεί να πραγµατοποιηθεί σε µεταγενέστερο στάδιο (π.χ. Πολωνία και Ισπανία). Παρατηρούνται επίσης σηµαντικές διαφορές σχετικά µε τη χρηµατοδότηση των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας, την κατανοµή των ποσών που επιδικάζονται και τη χρήση των εναλλακτικών µηχανισµών επίλυσης διαφορών. Ο αντίκτυπος οποιουδήποτε πιθανού ευρωπαϊκού µέτρου στα εθνικά νοµικά συστήµατα θα κυµαίνεται ανάλογα µε το κατά πόσον το ενδιαφερόµενο κράτος µέλος διαθέτει ήδη σύστηµα µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας και από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά του συστήµατος αυτού Προς µια συνεκτική ευρωπαϊκή προσέγγιση των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας 10. Με δεδοµένη την ποικιλία των υφιστάµενων εθνικών συστηµάτων και των διαφορετικών επιπέδων τους ως προς την αποτελεσµατικότητα, η έλλειψη συνεκτικής προσέγγισης των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας στο επίπεδο της ΕΕ µπορεί να εµποδίζει τους πολίτες και τις επιχειρήσεις να απολαύουν πλήρως των δικαιωµάτων τους και να οδηγεί σε ανισότητες ως προς την άσκηση των δικαιωµάτων αυτών. Ένα συνεκτικό ευρωπαϊκό πλαίσιο που βασίζεται σε διαφορετικές εθνικές παραδόσεις θα µπορούσε να διευκολύνει την ενίσχυση των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας (αγωγές παράλειψης και/ή αποζηµίωσης) σε στοχοθετηµένους τοµείς. Σε κάθε περίπτωση, αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να περιλαµβάνει κοινές αρχές οι οποίες θα πρέπει να τηρούνται από οποιαδήποτε πρωτοβουλία της ΕΕ σχετικά µε τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας σε οποιονδήποτε τοµέα. Στόχος είναι να κατοχυρωθεί από την αρχή ότι οποιαδήποτε πιθανή πρόταση στον τοµέα αυτό, αφενός, διασφαλίζει την αποτελεσµατικότερη εφαρµογή του δικαίου της ΕΕ και, αφετέρου, εντάσσεται στη νοµική παράδοση της ΕΕ και στο σύνολο των δικονοµικών µέσων που διατίθενται ήδη για την εφαρµογή του δικαίου της ΕΕ. 11. Εντός της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έχουν αρχίσει εργασίες εδώ και πολλά έτη για την ανάπτυξη ευρωπαϊκών προτύπων σχετικά µε τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας στους τοµείς του δικαίου των καταναλωτών και του δικαίου EL 5 EL

7 ανταγωνισµού. Η Επιτροπή εξέδωσε Πράσινο βιβλίο σχετικά µε τις αγωγές αποζηµίωσης για παράβαση των αντιµονοπωλιακών κανόνων το και Λευκή βίβλο το Το 2008, η Επιτροπή δηµοσίευσε επίσης Πράσινη βίβλο σχετικά µε τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας των καταναλωτών 12. Οι θέσεις των ενδιαφερόµενων φορέων σε πολλά ζητήµατα είναι γνωστές: οι περισσότερες οργανώσεις καταναλωτών τάσσονται υπέρ δικαστικών συστηµάτων για τις αγωγές αποζηµίωσης που να καλύπτουν ολόκληρη την ΕΕ, ενώ πολλοί αντιπρόσωποι του κλάδου φοβούνται τους κινδύνους της καταχρηστικής προσφυγής στη δικαιοσύνη. Ωστόσο, οι ενδιαφερόµενοι προειδοποίησαν επίσης για την έλλειψη συνοχής µεταξύ των διαφόρων πρωτοβουλιών της Επιτροπής για τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας, ως εκ τούτου απαιτείται µεγαλύτερη συνοχή. 12. Εποµένως, η Επιτροπή δροµολογεί οριζόντια δηµόσια διαβούλευση «Προς µια συνεκτική ευρωπαϊκή προσέγγιση των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας». Η διαβούλευση αυτή αποβλέπει, µεταξύ άλλων, στον καθορισµό κοινών νοµικών αρχών για τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας. Επίσης, η διαβούλευση αυτή θα πρέπει να βοηθήσει στην εξέταση του τρόπου µε τον οποίο αυτές οι κοινές αρχές θα µπορούσαν να ενταχθούν στο νοµικό σύστηµα της ΕΕ και στην έννοµη τάξη των 27 κρατών µελών της. Επιπλέον, η διαβούλευση µελετά σε ποιους τοµείς οι διαφορετικές µορφές των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας (αγωγές παράλειψης και/ή αποζηµίωσης) θα µπορούσαν να έχουν προστιθέµενη αξία όσον αφορά τη βελτίωση της εφαρµογής της νοµοθεσίας της ΕΕ ή όσον αφορά την καλύτερη προστασία των δικαιωµάτων των θυµάτων. Το σύνολο αρχών που θα προκύψει θα πρέπει να καθοδηγεί οποιαδήποτε πιθανή πρωτοβουλία για τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας στη νοµοθεσία της ΕΕ. 2. ΠΙΘΑΝΗ ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΗ ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΈΝΝΟΜΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΤΗΣ ΕΕ 13. Πρέπει να µελετηθεί προσεκτικά κατά πόσον και σε ποιους τοµείς µια πρωτοβουλία της ΕΕ θα µπορούσε να παρέχει προστιθέµενη αξία για τη βελτίωση της εφαρµογής του δικαίου της ΕΕ και κατά πόσον υπάρχουν εναλλακτικές οδοί για την κάλυψη πιθανών κενών στο τρέχον σύστηµα. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι προαναφερόµενες πρόσφατες εξελίξεις στη νοµοθεσία της ΕΕ. Επίσης, θα πρέπει να εξετασθεί κατά πόσον µπορούν να αποκατασταθούν οποιεσδήποτε παρούσες αδυναµίες µε την επέκταση της υφιστάµενης δυνατότητας άσκησης αγωγών παράλειψης σε τοµείς άλλους εκτός από την προστασία των καταναλωτών. Επιπλέον, θα εξετασθεί κατά πόσον θα µπορούσε να ενισχυθεί ο ρόλος των εθνικών δηµόσιων φορέων (όπως του ιαµεσολαβητή) και/ή ιδιωτικών αντιπροσωπευτικών οργανώσεων στην εφαρµογή του δικαίου της ΕΕ, σύµφωνα µε τα υφιστάµενα εθνικά υποδείγµατα. 14. Οποιαδήποτε νέα πρωτοβουλία θα πρέπει επίσης να συµµορφώνεται µε τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας που θεσπίζονται στο άρθρο 5 της συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ορισµένοι µηχανισµοί συλλογικών COM(2005)672 της COM(2008)165 της COM(2008)794 της EL 6 EL

8 Ερωτήµατα: αγωγών παράλειψης έχουν ήδη θεσπιστεί σε όλα τα κράτη µέλη για θέµατα που αφορούν τους καταναλωτές, ενώ τα περισσότερα κράτη µέλη διαθέτουν άλλες µορφές µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας (συµπεριλαµβανοµένων αγωγών αποζηµίωσης) σε διαφόρους βαθµούς. Θα χρειαστεί να εξετασθεί κατά πόσον και µε ποιο τρόπο θα είναι απαραίτητη η ανάληψη δράσης στο επίπεδο της ΕΕ σε αυτές τις συνθήκες για την αποτελεσµατική εφαρµογή του δικαίου της ΕΕ. Επιπλέον, οποιαδήποτε δράση στο επίπεδο της ΕΕ θα πρέπει να αντιµετωπίζει την ειδική διασυνοριακή διάσταση των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας (αγωγές παράλειψης και/ή αποζηµίωσης). Ε 1 Ε 2 Ε 3 Ε 4 Ε 5 Ποια προστιθέµενη αξία θα έχει η καθιέρωση νέων µηχανισµών συλλογικής έννοµης προστασίας (αγωγές παράλειψης και/ή αποζηµίωσης) για την εφαρµογή του δικαίου της ΕΕ; Τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας στα οποία προσφεύγουν οι ιδιώτες θα πρέπει να είναι ανεξάρτητα από τον έλεγχο της εφαρµογής του δικαίου από δηµόσιους φορείς ή να είναι συµπληρωµατικά ή επικουρικά του εν λόγω ελέγχου; Υπάρχει ανάγκη συντονισµού µεταξύ των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας στα οποία προσφεύγουν οι ιδιώτες και του δηµοσίου ελέγχου της εφαρµογής του δικαίου; Αν ναι, µε ποιο τρόπο µπορεί να επιτευχθεί αυτός ο συντονισµός; Κατά την άποψή σας, υπάρχουν παραδείγµατα στα κράτη µέλη ή σε τρίτες χώρες τα οποία θεωρείτε ιδιαίτερα εποικοδοµητικά για οποιαδήποτε πιθανή πρωτοβουλία της ΕΕ; Η ΕΕ θα πρέπει να ενισχύσει το ρόλο των εθνικών δηµόσιων φορέων και/ή των ιδιωτικών αντιπροσωπευτικών οργανώσεων στην έλεγχο της εφαρµογής του δικαίου της; Αν ναι, µε ποιο τρόπο και σε ποιους τοµείς θα πρέπει να γίνει αυτό; Τι απαιτείται κατά τη γνώµη σας για τη συµµόρφωση µιας δράσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας (αγωγές παράλειψης και/ή αποζηµίωσης) µε τις αρχές του δικαίου της ΕΕ, π.χ. τις αρχές της επικουρικότητας, της αναλογικότητας και της αποτελεσµατικότητας; Η απάντησή σας θα ήταν διαφορετική ανάλογα µε τον τοµέα της δράσης; Θα επαρκούσε η επέκταση του πεδίου εφαρµογής των υφιστάµενων κανόνων της ΕΕ για τις αγωγές παράλειψης σε άλλους τοµείς; ή θα έπρεπε να καθιερωθούν µηχανισµοί συλλογικών αγωγών αποζηµίωσης στο επίπεδο της ΕΕ; Ε 6 Η πιθανή δράση της ΕΕ θα απαιτούσε νοµικά δεσµευτική προσέγγιση ή µια µη δεσµευτική προσέγγιση (όπως έναν οδηγό καλών πρακτικών); Ποια είναι η άποψή σας για τα οφέλη ή τους κινδύνους αντίστοιχα κάθε προσέγγισης; Η απάντησή σας θα ήταν διαφορετική ανάλογα µε τον τοµέα της δράσης; 3. ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΟΥ ΘΑ ΚΑΘΟ ΗΓΟΥΝ ΤΙΣ ΠΙΘΑΝΕΣ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΤΗΣ ΕΕ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΜΕΣΑ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΈΝΝΟΜΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ 15. Με βάση το αποτέλεσµα προηγουµένων διαβουλεύσεων, µπορεί να καθορισθεί ένα πρώτο σύνολο κοινών βασικών αρχών που θα µπορούσε να καθοδηγήσει EL 7 EL

9 οποιεσδήποτε πιθανές πρωτοβουλίες της ΕΕ για τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας (αγωγές παράλειψης και/ή αποζηµίωσης). Αυτό το σύνολο περιλαµβάνει: (1) την ανάγκη αποτελεσµατικότητας και αποδοτικότητας των µέσων έννοµης προστασίας, (2) τη σηµασία της ενηµέρωσης και του ρόλου των αντιπροσωπευτικών φορέων, (3) την ανάγκη συνυπολογισµού της συλλογικής συναινετικής επίλυσης ως µέσου εναλλακτικής επίλυσης διαφορών, (4) την ανάγκη ύπαρξης ισχυρών εγγυήσεων για να αποφευχθεί η καταχρηστική προσφυγή στη δικαιοσύνη, (5) τη διαθεσιµότητα των κατάλληλων µηχανισµών χρηµατοδότησης, ιδίως για τους πολίτες και τις ΜΜΕ, (6) τη σηµασία της αποτελεσµατικής εφαρµογής του δικαίου της Ένωσης σ ολόκληρη την ΕΕ. Οι αρχές αυτές θα µπορούσαν να εφαρµοστούν σε όλες τις µορφές µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας (αγωγές παράλειψης και/ή αποζηµίωσης) µολονότι µερικές µπορεί να αφορούν περισσότερο τις συλλογικές αγωγές αποζηµίωσης. Ερωτήµατα: Q 7 Ε 8 Ε 9 Ε 10 Συµφωνείτε ότι οποιαδήποτε πιθανή πρωτοβουλία της ΕΕ για τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας (αγωγές παράλειψης και/ή αποζηµίωσης) θα πρέπει να συµµορφώνεται µε σύνολο κοινών αρχών που καθορίζονται στο επίπεδο της ΕΕ; Ποιες θα πρέπει να είναι αυτές οι αρχές; Σε ποια αρχή θα προσδίδατε ιδιαίτερη σηµασία; Όπως προαναφέρθηκε, ορισµένα κράτη µέλη έχουν θεσπίσει πρωτοβουλίες στον τοµέα των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας. Η πείρα που έχει αποκτηθεί µέχρι σήµερα από τα κράτη µέλη θα µπορούσε να συµβάλει στη διατύπωση ευρωπαϊκού συνόλου αρχών; Υπάρχουν ειδικά χαρακτηριστικά οποιασδήποτε πιθανής πρωτοβουλίας της ΕΕ, τα οποία, κατά τη γνώµη σας, είναι απαραίτητα για να διασφαλιστεί η αποτελεσµατική πρόσβαση στη δικαιοσύνη µε τον παράλληλο δέοντα συνυπολογισµό της νοµικής παράδοσης της ΕΕ και της έννοµης τάξης των 27 κρατών µελών; Έχετε υπόψη σας συγκεκριµένες καλές πρακτικές στον τοµέα των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας σε ένα ή περισσότερα κράτη µέλη που θα µπορούσαν να αποτελέσουν παραδείγµατα από τα οποία η ΕΕ ή τα άλλα κράτη µέλη θα µπορούσαν να διδαχθούν; Παρακαλείσθε να εξηγήσετε γιατί θεωρείτε ιδιαίτερα χρήσιµες αυτές τις πρακτικές. Αντίθετα, υπάρχουν εθνικές πρακτικές που δηµιούργησαν προβλήµατα και πώς ξεπεράστηκαν τα προβλήµατα αυτά; 3.1 Η ανάγκη αποτελεσµατικών και αποδοτικών µέσων έννοµης προστασίας 16. Οποιαδήποτε πρωτοβουλία της ΕΕ για τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας θα πρέπει κατ αρχάς και κατά κύριο λόγο να διασφαλίζει ότι οποιοδήποτε σύστηµα συλλογικής έννοµης προστασίας λειτουργεί αποτελεσµατικά και αποδοτικά. Η αποτελεσµατική έννοµη προστασία αποτελεί ζήτηµα θεµελιωδών δικαιωµάτων: ο Χάρτης Θεµελιωδών ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιβεβαιώνει το δικαίωµα πραγµατικής προσφυγής κάθε προσώπου του οποίου παραβιάστηκαν τα EL 8 EL

10 Ερωτήµατα: δικαιώµατα και οι ελευθερίες που διασφαλίζονται από το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης 13. Σε περίπτωση ύπαρξης πολλαπλών αξιώσεων, η συγκέντρωση των ατοµικών αξιώσεων σε ενιαία συλλογική διαδικασία έννοµης προστασίας ή η δυνατότητα έγερσης της αξίωσης αυτής από αντιπροσωπευτική οντότητα (π.χ. διαµεσολαβητή, ένωση καταναλωτών ή εµπορική ένωση) αναµένεται να επιτρέψει την εξοικονόµηση πόρων για τα ενδιαφερόµενα µέρη και να αυξήσει την αποτελεσµατικότητα τόσο της δικαστικής έννοµης προστασίας όσο και της εξωδικαστικής έννοµης προστασίας. Θα πρέπει να αποφεύγονται η εκ νέου προσφυγή στη δικαιοσύνη για τα ίδια ή παρόµοια ζητήµατα και ο κίνδυνος έκδοσης αλληλοσυγκρουόµενων αποφάσεων. Ένα σύστηµα συλλογικής έννοµης προστασίας που συνεπάγεται χρονοβόρα και δαπανηρή προσφυγή στη δικαιοσύνη δεν είναι προς το συµφέρον των καταναλωτών ούτε των επιχειρήσεων και συνεπώς θα πρέπει να αποκλείεται. Εποµένως, αποτελεσµατικό και αποδοτικό σύστηµα συλλογικής έννοµης προστασίας θα είναι το σύστηµα εκείνο που µπορεί να οδηγεί σε ασφαλή από νοµική σκοπιά και δίκαιη έκβαση εντός ευλόγου χρονικού πλαισίου και το οποίο θα σέβεται τα δικαιώµατα όλων των ενδιαφεροµένων µερών. Ε 11 Ε 12 Κατά την άποψή σας, ποια θα ήταν τα καθοριστικά χαρακτηριστικά ενός αποτελεσµατικού και αποδοτικού συστήµατος συλλογικής έννοµης προστασίας; Υπάρχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που πρέπει να προβλέπονται ώστε οι ΜΜΕ να έχουν πρόσβαση στο µηχανισµό συλλογικής έννοµης προστασίας; Με ποιο τρόπο µπορεί να επιτυγχάνεται αποτελεσµατική έννοµη προστασία, ενώ παράλληλα να αποφεύγεται η χρονοβόρα και δαπανηρή προσφυγή στη δικαιοσύνη; 3.2 Η σηµασία της ενηµέρωσης και του ρόλου των αντιπροσωπευτικών φορέων 17. Θα πρέπει να µελετηθεί το θέµα των χαρακτηριστικών που θα βοηθούσαν να διασφαλιστεί η αποτελεσµατική και αποδοτική λειτουργία µηχανισµού συλλογικής έννοµης προστασίας. Βεβαίως, η ενηµέρωση των θυµάτων διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο. Προκειµένου οι πολίτες και οι επιχειρήσεις να µπορούν να συγκεντρώσουν τις αξιώσεις τους πρέπει να γνωρίζουν ότι είναι θύµατα της ίδιας παράνοµης πρακτικής και ότι έχουν τη δυνατότητα να ασκήσουν συλλογική αγωγή ή να συµµετάσχουν σε υφιστάµενη αγωγή. Αυτό µπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολο όταν οι παράνοµες πρακτικές επηρεάζουν θύµατα σε περισσότερα κράτη µέλη. 18. Επιπλέον, θα πρέπει να καθορισθεί ο ρόλος τον οποίο θα πρέπει να διαδραµατίσουν οι ενώσεις που αντιπροσωπεύουν τα συµφέροντα των θυµάτων όσον αφορά τις πολλαπλές αξιώσεις, ιδίως σε διασυνοριακό πλαίσιο. Εποµένως, για να είναι αποτελεσµατική µια διαδικασία συλλογικής έννοµης προστασίας (αγωγές παράλειψης και/ή αποζηµίωσης) απαιτείται µια αντιπροσωπευτική οντότητα που να µπορεί να αντιπροσωπεύει στο κράτος µέλος της θύµατα άλλων κρατών µελών. Εξίσου, θα µπορούσε να επιτραπεί σε µια αντιπροσωπευτική οντότητα να 13 Άρθρο 47 παράγραφος 1. ΕΕ C 364 της , σ.1. Αυτή η αρχή ενισχύεται περαιτέρω από το άρθρο 19 παράγραφος 2 της συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση στο οποίο ενσωµατώνεται η αρχή της πραγµατικής δικαστικής προστασίας, ΕΕ C 306 της EL 9 EL

11 Ερωτήµατα: αντιπροσωπεύει θύµατα σε δικαστικές ή εξωδικαστικές διαδικασίες σε άλλο κράτος µέλος. Ε 13 Ε 14 Πώς, πότε και από ποιον θα πρέπει τα θύµατα παράβασης του δικαίου της ΕΕ να ενηµερώνονται σχετικά µε τη δυνατότητα να ασκήσουν συλλογική αγωγή (αγωγές παράλειψης και/ή αποζηµίωσης) ή να συµµετάσχουν σε υφιστάµενη αγωγή; Ποιος θα είναι ο αποτελεσµατικότερος τρόπος για να διασφαλιστεί η ενηµέρωση του µεγαλύτερου αριθµού θυµάτων, ιδίως όταν τα θύµατα κατοικούν σε περισσότερα κράτη µέλη; Πώς θα µπορούσε να επιτευχθεί καλύτερα η αποτελεσµατική αντιπροσώπευση των θυµάτων, ιδίως σε διασυνοριακές καταστάσεις; Πώς θα µπορούσε να διευκολυνθεί η συνεργασία µεταξύ διαφορετικών αντιπροσωπευτικών οντοτήτων, ιδίως σε διασυνοριακές υποθέσεις; 3.3 Η ανάγκη συνυπολογισµού της συλλογικής συναινετικής επίλυσης ως µέσου εναλλακτικής επίλυσης διαφορών 19. Οι µηχανισµοί συλλογικής συναινετικής επίλυσης διαδραµατίζουν σηµαντικό συµπληρωµατικό ρόλο στη δικαστική έννοµη προστασία και συχνά µπορούν να προσφέρουν στα µέρη ταχύτερη και λιγότερο δαπανηρή επίλυση των διαφορών τους. Εποµένως, τα µέρη θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να επιλύσουν τη συλλογική διαφορά τους εξωδικαστικά, είτε µε την παρέµβαση τρίτου µέρους (π.χ. µε τη χρήση µηχανισµού εναλλακτικής επίλυσης των διαφορών, όπως η διαιτησία ή η διαµεσολάβηση) είτε χωρίς ανάλογη παρέµβαση (π.χ. συµβιβασµός µεταξύ των ενδιαφεροµένων µερών). Θα πρέπει να µελετηθεί ο τρόπος µε τον οποίο µπορεί να διευκολυνθεί η προσφυγή στην εναλλακτική επίλυση διαφορών (ΕΕ ) σε περιπτώσεις πολλαπλών αξιώσεων. Επίσης, θα πρέπει να εξετασθεί κατά πόσον και σε ποιους τοµείς πολιτικής η προσφυγή στη συλλογική συναινετική επίλυση της διαφοράς θα µπορούσε να αποτελέσει νοµικό προαπαιτούµενο πριν από την προσφυγή στο δικαστήριο. 20. Η επίλυση διαφορών µέσω της συλλογικής συναινετικής επίλυσης διαφορών µπορεί συχνά να οδηγεί σε δίκαιο αποτέλεσµα για όλα τα ενδιαφερόµενα µέρη, υπό την έννοια ότι κανένα από τα µέρη δεν θα πρέπει να αισθάνεται υποχρεωµένο να συµφωνήσει σε άδικο αποτέλεσµα. Ωστόσο, η αποτελεσµατικότητα της συναινετικής επίλυσης διαφορών και ο δίκαιος χαρακτήρας της έκβασής της εξαρτώνται, σε µεγάλο βαθµό, από τα κίνητρα των µερών που συµµετέχουν στη διαδικασία. Η ύπαρξη αποτελεσµατικού συστήµατος δικαστικής έννοµης προστασίας θα πρέπει να αποτελεί ισχυρό κίνητρο για τα µέρη ώστε να καταλήξουν σε εξωδικαστική συµφωνία, γεγονός που είναι πιθανό να επιτρέψει τη διευθέτηση µεγάλου αριθµού υποθέσεων αποφεύγοντας µε τον τρόπο αυτό την προσφυγή στη δικαιοσύνη. Μια πρωτοβουλία σχετικά µε την εναλλακτική επίλυση διαφορών, που µελετά την ατοµική και συλλογική ΕΕ σε καταναλωτικές υποθέσεις, βρίσκεται στο στάδιο της εκπόνησης. Ερωτήµατα: EL 10 EL

12 Ε 15 Ε 16 Ε 17 Ε 18 Ε 19 Εκτός από δικαστικό µηχανισµό, ποια άλλα κίνητρα θα ήταν απαραίτητα για την προώθηση της προσφυγής σε εναλλακτική επίλυση διαφορών στις περιπτώσεις πολλαπλών αξιώσεων; Η προσπάθεια επίλυσης διαφορών µέσω συλλογικής συναινετικής επίλυσης διαφορών θα πρέπει να αποτελεί υποχρεωτικό στάδιο µιας συλλογικής αγωγής αποζηµίωσης; Πώς µπορεί να κατοχυρωθεί καλύτερα ο δίκαιος χαρακτήρας του αποτελέσµατος µιας συλλογικής συναινετικής επίλυσης διαφοράς; Θα πρέπει τα δικαστήρια να ελέγχουν αυτό τον δίκαιο χαρακτήρα; Θα πρέπει το αποτέλεσµα µιας συλλογικής συναινετικής επίλυσης διαφοράς να είναι δεσµευτικό για τα συµµετέχοντα µέρη ακόµα και σε υποθέσεις που επί του παρόντος δεν διέπονται από την οδηγία 2008/52/ΕΚ για ορισµένα θέµατα διαµεσολάβησης σε αστικές και εµπορικές υποθέσεις; Υπάρχουν άλλα ζητήµατα όσον αφορά τη συλλογική συναινετική επίλυση διαφορών που χρειάζεται να διασφαλιστούν για την αποτελεσµατική πρόσβαση στη δικαιοσύνη; 3.4 Ισχυρές εγγυήσεις κατά της καταχρηστικής προσφυγής στη δικαιοσύνη 21. Οποιαδήποτε ευρωπαϊκή προσέγγιση των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας (αγωγών παράλειψης και/ή αποζηµίωσης) θα πρέπει να αποφεύγει εκ προοιµίου τον κίνδυνο της καταχρηστικής προσφυγής στη δικαιοσύνη. Πολλοί ενδιαφερόµενοι φορείς δήλωσαν ότι ανησυχούν και ότι επιθυµούν να αποφύγουν ορισµένες καταχρήσεις που παρατηρήθηκαν στις ΗΠΑ αναφορικά µε το σύστηµα των συλλογικών αγωγών («class actions»). Το σύστηµα αυτό, µε τα ισχυρά οικονοµικά κίνητρα που παρέχει, ενθαρρύνει τα µέρη να ασκούν αγωγή σε δικαστήριο, ακόµα και αν αυτή δεν είναι κατ ανάγκη βάσιµη. Τα κίνητρα αυτά είναι αποτέλεσµα συνδυασµού περισσοτέρων παραγόντων, ιδίως της πρόβλεψης αποζηµίωσης χάριν παραδειγµατισµού, της έλλειψης περιορισµών όσον αφορά τη νοµιµοποίηση (σχεδόν οποιοσδήποτε µπορεί να ασκεί αγωγή εξ ονόµατος ανοικτής οµάδας θιγοµένων µερών), της δυνατότητας αµοιβής υπό όρους για τους δικηγόρους («contigency fee») και της ευρείας πρόσβασης των µερών στα αποδεικτικά µέσα πριν από τη δίκη («discovery procedure»). Η Επιτροπή θεωρεί ότι τα χαρακτηριστικά αυτά από κοινού αυξάνουν τον κίνδυνο καταχρηστικής προσφυγής στη δικαιοσύνη σε βαθµό που δεν συνάδει µε την ευρωπαϊκή νοµική παράδοση. 22. Οποιαδήποτε ευρωπαϊκή προσέγγιση των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας (αγωγών παράλειψης και/ή αποζηµίωσης) δεν θα πρέπει να παρέχει οικονοµικά κίνητρα για την έγερση καταχρηστικών αξιώσεων. Επιπλέον, θα πρέπει να καθορισθούν αποτελεσµατικές εγγυήσεις για την αποφυγή καταχρηστικών συλλογικών αγωγών. Αυτές οι εγγυήσεις θα πρέπει να εµπνέονται από τα υφιστάµενα εθνικά συστήµατα δικαστικής έννοµης προστασίας στα κράτη µέλη της ΕΕ. Οι υφιστάµενοι εθνικοί µηχανισµοί καταδεικνύουν ότι µπορούν να χρησιµοποιηθούν διάφορες εγγυήσεις ή οι συνδυασµοί τους. EL 11 EL

13 23. Μια συχνά χρησιµοποιούµενη εγγύηση είναι η αρχή «ο ηττηµένος πληρώνει» που σηµαίνει ότι ο ηττηθείς διάδικος πληρώνει τα δικαστικά έξοδα και τις αµοιβές των δικηγόρων και των δύο µερών. 24. Ο πλήρης σεβασµός των νόµιµων συµφερόντων όλων των µερών αποτελεί µια περαιτέρω σηµαντική εγγύηση. Τα δικαιώµατα αυτά είναι µέρος του δικαιώµατος σε αµερόληπτο δικαστήριο 14 και πρέπει να προστατεύονται και σε υποθέσεις συλλογικής έννοµης προστασίας. 25. Τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας µπορεί να έχουν διάφορες µορφές. Εποµένως, οι εγγυήσεις θα πρέπει να αντιµετωπίζουν τους συγκεκριµένους κινδύνους που συνδέονται µε οποιαδήποτε από αυτές τις ειδικές µορφές έννοµης προστασίας. Για παράδειγµα, όπου οι αντιπροσωπευτικές οντότητες δικαιούνται να ασκήσουν αγωγή, θα πρέπει να µελετώνται οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες αυτές οι οντότητες νοµιµοποιούνται στις διαδικασίες συλλογικής έννοµης προστασίας. Για παράδειγµα, σε ορισµένα κράτη µέλη, βάσει των εθνικών κανόνων για την εφαρµογή της σύµβασης Aarhus, οι ΜΚΟ πρέπει να πληρούν µερικές προϋποθέσεις (ορισµένη περίοδος ύπαρξης, γεωγραφικό πεδίο των δραστηριοτήτων, ορισµένος αριθµός µελών, στόχος της προώθησης του δηµοσίου συµφέροντος, κ.λπ.) για να νοµιµοποιούνται σε συλλογικές διαδικασίες. 26. Κατά τη µελέτη των εγγυήσεων, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην ανάγκη διατήρησης της ισορροπίας µεταξύ της πρόληψης της καταχρηστικής προσφυγής στη δικαιοσύνη και της διατήρησης αποτελεσµατικής πρόσβασης στη δικαιοσύνη για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις της ΕΕ, ιδίως τις ΜΜΕ. Αν η επίτευξη αυτής της ισορροπίας αποδειχθεί γενικά δύσκολη, µπορεί σε τελική ανάλυση να κληθεί ο δικαστής για να επιτύχει την ισορροπία αυτή σε µια συγκεκριµένη εκκρεµή υπόθεση. Ερωτήµατα: Ε 20 Πώς θα µπορούσαν να κατοχυρωθούν δεόντως τα νόµιµα συµφέροντα όλων των µερών κατά τις διαδικασίες συλλογικής έννοµης προστασίας (αγωγές παράλειψης και/ή αποζηµίωσης); Ποιες εγγυήσεις που υφίστανται σε κράτη µέλη ή σε τρίτες χώρες θεωρείτε ιδιαιτέρως επιτυχηµένες όσον αφορά τον περιορισµό της καταχρηστικής προσφυγής στη δικαιοσύνη; Ε 21 Θα πρέπει η αρχή «ο ηττηµένος πληρώνει» να εφαρµόζεται στα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας της ΕΕ (αγωγές παράλειψης και/ή αποζηµίωσης); Υπάρχουν συνθήκες που κατά την άποψή σας θα δικαιολογούσαν εξαιρέσεις σε αυτή την αρχή 15 ; Αν ναι, θα πρέπει οι εξαιρέσεις αυτές να καθορίζονται αυστηρά από το δίκαιο ή θα πρέπει να εναπόκεινται στην αξιολόγηση των δικαστηρίων ανάλογα µε την υπόθεση, πιθανά εντός πλαισίου γενικής νοµικής διάταξης; Άρθρο 47 παράγραφος 2 του Χάρτη Θεµελιωδών ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βλέπε, π.χ. στον τοµέα του περιβαλλοντικού δικαίου το άρθρο 10α της οδηγίας 85/337 και το άρθρο 15α της οδηγίας 96/61 (όπως τροποποιήθηκαν και τα δύο από την οδηγία 2003/35) που απαγορεύουν να έχουν οι διαδικασίες απαγορευτικό κόστος για τις ΜΚΟ, βλέπε επίσης απόφαση του ικαστηρίου στην υπόθεση C427/07 Επιτροπή κατά Ιρλανδίας. Βλέπε π.χ. το άρθρο 16 του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 861/2007 για τη θέσπιση ευρωπαϊκής διαδικασίας µικροδιαφορών: «Ο ηττηθείς διάδικος φέρει τα έξοδα της δίκης. Ωστόσο το δικαστήριο δεν επιδικάζει EL 12 EL

14 Ε. 22 Σε ποιον θα πρέπει να επιτρέπεται η άσκηση µέσου συλλογικής έννοµης προστασίας; Θα πρέπει ορισµένες οντότητες µόνο να έχουν το δικαίωµα άσκησης µέσου συλλογικής έννοµης προστασίας; Αν ναι, ποια είναι τα κριτήρια που πρέπει να πληρούνται από τις οντότητες αυτές; Παρακαλείστε να αναφέρετε αν η απάντησή σας εξαρτάται από το είδος του µηχανισµού συλλογικής έννοµης προστασίας και από το είδος των θυµάτων (π.χ. καταναλωτές ή ΜΜΕ). Ε 23 Ε 24 Ποιος ρόλος θα πρέπει να δοθεί στο δικαστή στις διαδικασίες συλλογικής έννοµης προστασίας; Όπου οι αντιπροσωπευτικές οντότητες δικαιούνται να ασκήσουν αγωγή θα πρέπει οι οντότητες αυτές να αναγνωρίζονται ως αντιπροσωπευτικές από αρµόδιο δηµόσιο όργανο ή αυτό το ζήτηµα θα πρέπει να εναπόκειται στην αξιολόγηση των δικαστηρίων ανάλογα µε την υπόθεση; Ποιες άλλες εγγυήσεις θα πρέπει να ενσωµατωθούν σε οποιαδήποτε πιθανή ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας; 3.5 Εξεύρεση κατάλληλων µηχανισµών για τη χρηµατοδότηση των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας, ιδίως για τους πολίτες και τις ΜΜΕ 27. Οι πολίτες και οι επιχειρήσεις, ιδίως οι ΜΜΕ, δεν θα πρέπει να αποκλείονται από την πρόσβαση στη δικαιοσύνη λόγω περιορισµένων οικονοµικών πόρων. Εποµένως, θα πρέπει να εξετασθεί ο βαθµός στον οποίο υφίσταται η δέουσα χρηµατοδότηση για υποθέσεις συλλογικής έννοµης προστασίας. Οι µηχανισµοί για τη χρηµατοδότηση των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας θα πρέπει να επιτρέπουν τη χρηµατοδότηση βάσιµων αξιώσεων αλλά να αποφεύγουν οποιαδήποτε κίνητρα για την επιδίωξη αβάσιµων αξιώσεων. Ερωτήµατα: Ε 25 Με ποιο τρόπο θα µπορούσε να ρυθµιστεί δεόντως η χρηµατοδότηση των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας (αγωγών παράλειψης και/ή αποζηµίωσης), ιδίως ενόψει της ανάγκης πρόληψης της καταχρηστικής προσφυγής στη δικαιοσύνη; Ε 26 Ε 27 Ε 28 Είναι δυνατές µη δηµόσιες λύσεις χρηµατοδότησης (όπως χρηµατοδότηση από τρίτο µέρος ή ασφάλιση για νοµικά έξοδα) που θα εξασφάλιζαν την ορθή ισορροπία µεταξύ της κατοχύρωσης της πρόσβασης στη δικαιοσύνη και της αποφυγής οποιασδήποτε κατάχρησης της διαδικασίας; Θα πρέπει οι αντιπροσωπευτικές οντότητες που ασκούν µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας, να µπορούν να ανακτήσουν τα έξοδα της διαδικασίας, συµπεριλαµβανοµένων των διοικητικών τους εξόδων, από τον ηττηθέντα διάδικο; Εναλλακτικά, υπάρχουν άλλα µέσα για την κάλυψη των εξόδων των αντιπροσωπευτικών οντοτήτων; Υπάρχουν άλλα περαιτέρω ζητήµατα σχετικά µε τη χρηµατοδότηση των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας που θα πρέπει να µελετηθούν για να διασφαλιστεί η αποτελεσµατική πρόσβαση στη δικαιοσύνη; δικαστικά έξοδα υπέρ του νικήσαντος διαδίκου στο βαθµό που η πραγµατοποίησή τους ήταν περιττή ή που είναι δυσανάλογα προς το ύψος της αγωγής». EL 13 EL

15 3.6 Αποτελεσµατική εφαρµογή του δικαίου της Ένωσης σ ολόκληρη την ΕΕ 28. Σε µια εσωτερική αγορά επιχειρήσεων και καταναλωτών, οι κανόνες για την ευρωπαϊκή πολιτική δικονοµία και για το εφαρµοστέο δίκαιο θα πρέπει να λειτουργούν αποτελεσµατικά στην πράξη όσον αφορά τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας (αγωγές παράλειψης και/ή αποζηµίωσης), και οι αποφάσεις θα πρέπει να είναι εκτελεστές σε όλη την ΕΕ. Εποµένως, τίθεται το ερώτηµα κατά πόσον οι τρέχοντες ευρωπαϊκοί κανόνες για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων 17, και το εφαρµοστέο δίκαιο επιτυγχάνουν επαρκώς το στόχο αυτό ή κατά πόσον µια συνεκτική ευρωπαϊκή προσέγγιση των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας (αγωγών παράλειψης και/ή αποζηµίωσης) θα απαιτούσε συγκεκριµένους πρόσθετους κανόνες για το εφαρµοστέο δίκαιο και/ή τη διεθνή δικαιοδοσία. Μέχρι σήµερα, οι ενδιαφερόµενοι φορείς δεν έχουν αναφέρει στην Επιτροπή την ύπαρξη πρακτικών προβληµάτων στον εν λόγω τοµέα. Εποµένως, η παρούσα δηµόσια διαβούλευση έχει ως στόχο να αναζητήσει απόψεις και πληροφορίες σχετικά µε πιθανές συγκεκριµένες προκλήσεις όσον αφορά τα ζητήµατα διεθνούς δικαιοδοσίας και εφαρµοστέου δικαίου που συνδέονται µε τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας, λαµβανοµένων υπόψη των υφιστάµενων διαφορών των εθνικών νοµικών συστηµάτων ιδίως όσον αφορά τις συλλογικές αγωγές αποζηµίωσης, την ανάγκη αποτελεσµατικής διασυνοριακής εφαρµογής και την ανάγκη πρόληψης της καταχρηστικής προσφυγής στη δικαιοσύνη, συµπεριλαµβανοµένης της αναζήτησης του πλέον ευνοϊκού δικαστηρίου. Ερωτήµατα: Ε 29 Ε 30 Ε 31 Έχετε υπόψη σας παραδείγµατα συγκεκριµένων διασυνοριακών προβληµάτων στην πρακτική εφαρµογή της διεθνούς δικαιοδοσίας, της αναγνώρισης και της εκτέλεσης αποφάσεων; Ποιες συνέπειες είχαν αυτά τα προβλήµατα και ποιες στρατηγικές ευρέθηκαν τελικά για την αντιµετώπισή τους; Απαιτούνται ειδικοί κανόνες για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων και/ή το εφαρµοστέο δίκαιο όσον αφορά τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας για να διασφαλιστεί η αποτελεσµατική εφαρµογή του δικαίου της Ένωσης σ ολόκληρη την ΕΕ; Θεωρείτε ότι υπάρχει ανάγκη να ληφθούν οποιοιδήποτε άλλοι ειδικοί κανόνες όσον αφορά τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας σε διασυνοριακές καταστάσεις, για παράδειγµα για τη συλλογική συναινετική επίλυση διαφορών ή για παραβάσεις της νοµοθεσίας της ΕΕ από επιγραµµικούς παρόχους αγαθών και υπηρεσιών; 3.7 Πιθανές πρόσθετες αρχές 29. Οι κοινές αρχές που έχουν καταγραφεί µέχρι τώρα για να εφαρµοστούν στην ευρωπαϊκή προσέγγιση των µέσων συλλογικής έννοµης προστασίας έχουν ενδεικτικό χαρακτήρα. Η ΕΕ θα µπορούσε να καθορίσει περαιτέρω αρχές. Ερώτηµα: 17 Πρβλ. κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 44/2001 για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εµπορικές υποθέσεις. EL 14 EL

16 Ε 32 Υπάρχουν άλλες κοινές αρχές που θα πρέπει να προστεθούν από την ΕΕ; 4. ΠΕ ΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΚΤΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΈΝΝΟΜΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ 30. Όσον αφορά την αποζηµίωση της ζηµίας που προκλήθηκε από παράβαση του δικαίου της ΕΕ, θα πρέπει να µελετηθεί κατά πόσον θα είναι επιθυµητή η επέκταση σε άλλους τοµείς (όπως το δίκαιο για το περιβάλλον ή για τις χρηµατοπιστωτικές υπηρεσίες) των τρεχουσών εργασιών της ΕΕ για τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας (αγωγές παράλειψης και/ή αποζηµίωσης) στους τοµείς του ανταγωνισµού και της προστασίας των καταναλωτών και των επιβατών. Ανεξάρτητα από το πεδίο εφαρµογής, πρέπει να διασφαλιστεί η συνεκτική προσέγγιση της ΕΕ. Ερωτήµατα: Ε 33 Ε 34 Θα πρέπει οι εργασίες της Επιτροπής για τις συλλογικές αγωγές αποζηµίωσης να επεκταθούν σε άλλους τοµείς του δικαίου της ΕΕ εκτός από τον ανταγωνισµό και την προστασία των καταναλωτών; Αν ναι, σε ποιους; Υπάρχουν ιδιαιτερότητες σε αυτούς τους τοµείς που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη; Θα πρέπει οποιαδήποτε πιθανή πρωτοβουλία της ΕΕ για τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας να έχει γενικό πεδίο εφαρµογής, ή θα πρέπει να µελετηθούν πρωτοβουλίες σε συγκεκριµένους τοµείς πολιτικής; 5. ΗΜΟΣΙΑ ΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ Όλα τα ενδιαφερόµενα µέρη καλούνται να υποβάλουν τις απαντήσεις τους µέχρι τις 30 Απριλίου Αυτές οι απαντήσεις θα πρέπει να αποσταλούν, ει δυνατόν, ηλεκτρονικά στην ή γραπτώς στη διεύθυνση: European Commission "Consultation on collective redress" Avenue de Bourget 1-3 B-1140 Brussels (Evere) Belgium Κάθε απάντηση πρέπει να φέρει ευκρινώς τη µνεία «Consultation on collective redress». Για λόγους διαφάνειας, οι οργανώσεις (συµπεριλαµβανοµένων των ΜΚΟ, των εµπορικών ενώσεων και των εµπορικών επιχειρήσεων) καλούνται να δηµοσιοποιήσουν κάθε πληροφορία που τους αφορά, µέσω καταχώρισής τους στο Μητρώο Εκπροσώπων Συµφερόντων και αποδοχής του κώδικα δεοντολογίας του. Η Επιτροπή, προκειµένου να δηµιουργήσει τις προϋποθέσεις για έναν πραγµατικό διάλογο στο θέµα αυτό, δηµοσίευσε το παρόν έγγραφο διαβούλευσης στον δικτυακό της τόπο Europa στη διεύθυνση: EL 15 EL

17 Οι παραλαµβανόµενες απαντήσεις θα δηµοσιεύονται στον ίδιο δικτυακό τόπο. Όσοι το επιθυµούν, έχουν τη δυνατότητα να ζητήσουν τον εµπιστευτικό χειρισµό της απάντησής τους. Στην περίπτωση αυτή, οι ενδιαφερόµενοι πρέπει να δηλώσουν ρητά στην πρώτη σελίδα της απάντησής τους, ότι δεν επιθυµούν τη δηµοσιοποίησή της. ήλωση απορρήτου Σκοπός και έκταση της επεξεργασίας δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα: Η Επιτροπή θα καταχωρίσει και θα υποβάλει σε περαιτέρω επεξεργασία τα δεδοµένα σας προσωπικού χαρακτήρα στο βαθµό που αυτό χρειάζεται για τη συνέχεια που θα δοθεί στις απαντήσεις τις οποίες θα χορηγήσετε κατά τη δηµόσια διαβούλευση για τα µέσα συλλογικής έννοµης προστασίας. Ο χειρισµός των προσωπικών σας δεδοµένων θα γίνει σύµφωνα µε τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 45/2001 σχετικά µε την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα από τα όργανα και τους οργανισµούς της Κοινότητας και σχετικά µε την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδοµένων αυτών. Τα δεδοµένα σας θα καταγραφούν και θα αποθηκευτούν για όσο διάστηµα πρέπει να γίνουν ενέργειες για τη συνέχεια που θα δοθεί στην απάντησή σας. Για σκοπούς διαφάνειας, οι απαντήσεις, συµπεριλαµβανοµένου του ονόµατός σας και της θέσης που κατέχετε στον φορέα που εκπροσωπείτε, θα δηµοσιοποιηθούν, ιδιαίτερα µέσω του δικτυακού τόπου της Επιτροπής στη διεύθυνση: ικαίωµα διόρθωσης & και υπεύθυνος επεξεργασίας προσωπικών δεδοµένων: Αν χρειάζεστε περαιτέρω πληροφορίες σχετικά µε την επεξεργασία των δεδοµένων σας προσωπικού χαρακτήρα ή εάν επιθυµείτε να ασκήσετε τα δικαιώµατά σας (για παράδειγµα πρόσβαση ή διόρθωση εσφαλµένων ή ελλιπών δεδοµένων) παρακαλείστε να επικοινωνήσετε µε τη διεύθυνση: Έχετε το δικαίωµα να προσφύγετε, ανά πάσα στιγµή, στον Ευρωπαίο Επόπτη Προστασίας εδοµένων στη διεύθυνση EL 16 EL