ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 2011/2089(INI)

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ Επιτροπή Νομικών Θεμάτων /2089(INI) ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ σχετικά με την πορεία προς μια συνεκτική ευρωπαϊκή προσέγγιση της συλλογικής προσφυγής (2011/2089(INI)) Επιτροπή Νομικών Θεμάτων Εισηγητής: Klaus-Heiner Lehne PR\ doc PE v01-00 Eνωμένη στην πολυμορφία

2 PR_INI ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Σελίδα ΠΡΟΤΑΣΗ ΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ...3 ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΈΚΘΕΣΗ...9 PE v /16 PR\ doc

3 ΠΡΟΤΑΣΗ ΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ σχετικά με την πορεία προς μια συνεκτική ευρωπαϊκή προσέγγιση της συλλογικής προσφυγής (2011/2089(INI)) Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, έχοντας υπόψη το έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής της 4ης Φεβρουαρίου 2011 δημόσια διαβούλευση «Πορεία προς μια συνεκτική ευρωπαϊκή προσέγγιση της συλλογικής προσφυγής» (SEC(2011)0173), έχοντας υπόψη το σχέδιο εγγράφου καθοδήγησης «Ποσοτικοποίηση της βλάβης σε αγωγές αποζημίωσης που στηρίζονται σε παραβίαση των άρθρων 101 και 102», Βρυξέλλες, Ιούνιος 2011, έχοντας υπόψη το έγγραφο διαβούλευσης της Επιτροπής για τη διεξαγωγή συζήτησης όσον αφορά τη συνέχεια που πρέπει να δοθεί στην Πράσινη Βίβλο σχετικά με τα μέσα συλλογικής έννομης προστασίας των καταναλωτών, Βρυξέλλες, 2009, έχοντας υπόψη το ψήφισμά του της 26ης Μαρτίου 2009 σχετικά με τη Λευκή Βίβλο για τις αγωγές αποζημίωσης για παραβίαση της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας της ΕΚ 1, έχοντας υπόψη την Πράσινη Βίβλο της Επιτροπής της 27ης Νοεμβρίου 2008 σχετικά με τα μέσα συλλογικής έννομης προστασίας των καταναλωτών (CΟΜ(2008)0794), έχοντας υπόψη τη Λευκή Βίβλο της Επιτροπής της 2ας Απριλίου 2008 σχετικά με τις αγωγές αποζημίωσης για παραβίαση της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας της ΕΚ (COM(2008)0165), έχοντας υπόψη την ανακοίνωση της Επιτροπής της 30ής Μαρτίου 2007 με τίτλο «Στρατηγική της ΕΕ για την πολιτική καταναλωτών : Ενδυνάμωση των καταναλωτών, προώθηση της ευημερίας τους και αποτελεσματική προστασία τους» (COM(2007)0099), έχοντας υπόψη το ψήφισμά του της σχετικά με εναλλακτικούς τρόπους επίλυσης των διαφορών σε θέματα αστικού, εμπορικού και οικογενειακού δικαίου 2, έχοντας υπόψη το ψήφισμά του της... σχετικά με την εφαρμογή στα κράτη μέλη της οδηγίας για τη διαμεσολάβηση, τις συνέπειές της στη διαμεσολάβηση και την έγκρισή της από τα δικαστήρια 3, έχοντας υπόψη το άρθρο 48 του Κανονισμού του, έχοντας υπόψη την έκθεση της Επιτροπής Νομικών Θεμάτων και τις γνωμοδοτήσεις της Επιτροπής Οικονομικής και Νομισματικής Πολιτικής, της Επιτροπής Βιομηχανίας, 1 ΕΕ C 117 E της , σ Κείμενα που εγκρίθηκαν, P7_TA(2011) Κείμενα που εγκρίθηκαν, P7_TA(2011)0000. PR\ doc 3/16 PE v01-00

4 Έρευνας και Ενέργειας και της Επιτροπής Εσωτερικής Αγοράς και Προστασίας των Καταναλωτών (A7-0000/2011), Α. λαμβάνοντας υπόψη ότι στον ευρωπαϊκό χώρο δικαιοσύνης οι πολίτες και οι εταιρείες πρέπει όχι μόνο να απολαμβάνουν δικαιώματα, αλλά να μπορούν επίσης να ασκούν τα δικαιώματα αυτά αποτελεσματικά και αποδοτικά, Β. λαμβάνοντας υπόψη ότι η προσφάτως εγκριθείσα νομοθεσία της ΕΕ αποσκοπεί να επιτρέπει στους διαδίκους σε διασυνοριακές υποθέσεις είτε να ασκούν τα δικαιώματά τους αποτελεσματικά 1 είτε να αναζητούν εξωδικαστική διευθέτηση μέσω διαμεσολάβησης 2, Γ. λαμβάνοντας υπόψη ότι οι εθνικές και οι ευρωπαϊκές αρχές διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην επιβολή του δικαίου της ΕΕ, και ότι η επιβολή της νομοθεσίας από ιδιωτικούς φορείς μπορεί να λειτουργεί μόνο συμπληρωματικά ως προς την επιβολή από δημόσιους φορείς, δεν μπορεί όμως να την αντικαθιστά, Δ. λαμβάνοντας υπόψη ότι η Επιτροπή οφείλει να τηρεί τις αρχές της επικουρικότητας και της αναλογικότητας όσον αφορά οποιαδήποτε πρόταση δεν εμπίπτει στην αποκλειστική αρμοδιότητα της Ένωσης, 1. επικροτεί την προαναφερθείσα οριζόντια διαβούλευση και τονίζει ότι τα θύματα αθέμιτων πρακτικών πολίτες και εταιρείες εξίσου πρέπει να μπορούν να διεκδικήσουν αποζημίωση για την προσωπική απώλεια ή ζημία που υπέστησαν, ιδίως στην περίπτωση διάσπαρτων και μεμονωμένων ζημιών, όπου ο οικονομικός κίνδυνος μπορεί να μην είναι ανάλογος των ζημιών που προκλήθηκαν 2. σημειώνει τις προσπάθειες που καταβάλλει το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ για να περιορίσει τις περιπτώσεις κίνησης δίκης χωρίς εύλογη αιτία και την κατάχρηση του συστήματος συλλογικής αγωγής των ΗΠΑ 3, και τονίζει ότι η Ευρώπη πρέπει να αποφύγει τη θέσπιση ενός συστήματος συλλογικής αγωγής στα πρότυπα των ΗΠΑ ή οποιουδήποτε συστήματος θα μπορούσε να προσφέρεται για παρόμοιες καταχρήσεις 3. επικροτεί τις προσπάθειες των κρατών μελών να ενισχύσουν τα δικαιώματα των θυμάτων παράνομης συμπεριφοράς θεσπίζοντας νομοθεσία που στοχεύει στη διευκόλυνση της έννομης προστασίας, αποφεύγοντας ταυτόχρονα μια νοοτροπία καταχρηστικών αντιδικιών στο πλαίσιο αυτό, τονίζει ότι η Επιτροπή δεν έχει παρουσιάσει ακόμη πειστικά στοιχεία που να καταδεικνύουν ότι, σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, απαιτείται να αναληφθεί δράση σε επίπεδο ΕΕ προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα θύματα παράνομης συμπεριφοράς λαμβάνουν αποζημίωση για τυχόν ζημία ή απώλεια 4. επαναλαμβάνει ότι η Επιτροπή δεν έχει δηλώσει ακόμη ποια νομική βάση θεωρεί 1 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 861/2007 για τη θέσπιση ευρωπαϊκής διαδικασίας μικροδιαφορών, ΕΕ L 199 της , σ. 1 κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1896/2006 για τη θέσπιση διαδικασίας ευρωπαϊκής διαταγής πληρωμής, ΕΕ L 399 της , σ. 1 κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 805/2004 για τη θέσπιση ευρωπαϊκού εκτελεστού τίτλου για τις μη αμφισβητούμενες αξιώσεις, ΕΕ L 143 της , σ Οδηγία 2008/52/ΕΚ για ορισμένα θέματα διαμεσολάβησης σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, ΕΕ L 136 της , σ Wal-Mart Stores Inc. κατά Dukes et al. 564 U. S. xxx (2011). PE v /16 PR\ doc

5 κατάλληλη για τη λήψη οποιουδήποτε μέτρου στον τομέα της συλλογικής προσφυγής Υφιστάμενη νομοθεσία της ΕΕ και ασφαλιστικά μέτρα 5. επισημαίνει ότι μηχανισμοί επιβολής υφίστανται ήδη σε επίπεδο ΕΕ και πιστεύει ότι, συγκεκριμένα, ο κανονισμός αριθ. 861/2007 για τη θέσπιση ευρωπαϊκής διαδικασίας μικροδιαφορών επιτρέπει την αποδοτική και αποτελεσματική πρόσβαση στη δικαιοσύνη διευκολύνοντας την επίλυση των διασυνοριακών διαφορών που αφορούν απαιτήσεις για ποσά κάτω των ευρώ 6. εκφράζει την άποψη ότι τα ασφαλιστικά μέτρα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προστασία των δικαιωμάτων που οι πολίτες και οι εταιρείες απολαμβάνουν δυνάμει του δικαίου της ΕΕ και πιστεύει ότι οι μηχανισμοί που θεσπίστηκαν βάσει του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2006/2004 για τη συνεργασία όσον αφορά την προστασία των καταναλωτών 1, καθώς και της οδηγίας 2009/22/ΕΚ περί των αγωγών παραλείψεως στον τομέα της προστασίας των καταναλωτών 2, μπορούν να βελτιωθούν σημαντικά ώστε να ενισχυθεί η συνεργασία και η διαδικασία ασφαλιστικών μέτρων σε διασυνοριακές υποθέσεις 7. θεωρεί ότι τα ασφαλιστικά μέτρα πρέπει να επικεντρώνονται στην προστασία του ατομικού συμφέροντος και όχι του δημόσιου συμφέροντος, και ζητεί να δοθεί προσοχή κατά τη διεύρυνση της πρόσβασης στη δικαιοσύνη για οργανισμούς, καθώς η πρόσβαση των εν λόγω οργανισμών στη δικαιοσύνη δεν πρέπει να είναι ευκολότερη από ό,τι για τα μεμονωμένα πρόσωπα Οριζόντια νομοθετική πράξη και διασφαλίσεις 8. εκφράζει την άποψη ότι οι διαφορές αφορούν συχνά διαφορετικούς βιομηχανικούς κλάδους και διαφορετικούς τομείς δικαίου και ότι τα θύματα παράνομης συμπεριφοράς αντιμετωπίζουν τις ίδιες δυσκολίες όσον αφορά τη διεκδίκηση αποζημίωσης σε διάφορους τομείς ανησυχεί ότι οποιαδήποτε πρωτοβουλία της ΕΕ στον τομέα της συλλογικής προσφυγής θα οδηγήσει σε κατακερματισμό των εθνικών δικονομικών νομοθεσιών και νομοθεσιών για τις αποζημιώσεις, κάτι που, αντί να ενισχύσει, θα αποδυναμώσει την πρόσβαση στη δικαιοσύνη στην ΕΕ στην περίπτωση που θα αποφασιστεί, μετά από προσεκτική εξέταση, ότι είναι απαραίτητο και επιθυμητό ένα σύστημα σε επίπεδο Ένωσης για τις συλλογικές προσφυγές, ζητεί κάθε πρόταση στον τομέα της συλλογικής προσφυγής να λαμβάνει τη μορφή οριζόντιας νομοθετικής πράξης παρέχοντας ομοιόμορφη πρόσβαση στη δικαιοσύνη στο εσωτερικό της ΕΕ 9. τονίζει ότι οποιαδήποτε οριζόντια νομοθετική πράξη πρέπει να καλύπτει όλες τις πτυχές της άσκησης συλλογικής αγωγής αποζημίωσης τονίζει περαιτέρω ότι, ειδικότερα, ζητήματα του δικονομικού δικαίου και του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου πρέπει να ισχύουν γενικά σε συλλογικές αγωγές ανεξάρτητα από τον τομέα τον οποίον αφορούν, ενώ περιορισμένοι τομεακοί κανόνες, που αφορούν θέματα όπως η ενδεχόμενη δεσμευτική ισχύς των αποφάσεων που λαμβάνονται από τις εθνικές αρχές ανταγωνισμού στον τομέα της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας της ΕΕ, πρέπει να ορίζονται, για παράδειγμα, σε ξεχωριστό κεφάλαιο της οριζόντιας νομοθετικής πράξης καθεαυτής 1 ΕΕ L 364 της , σ ΕΕ L 110 της , σ. 30. PR\ doc 5/16 PE v01-00

6 10. πιστεύει ότι η προσωπική ζημία ή απώλεια που προκαλείται διαδραματίζει καίριο ρόλο όταν λαμβάνεται απόφαση να κατατεθεί αγωγή, και εκφράζει την άποψη ότι, σύμφωνα με τον κανονισμό αριθ. 861/2007 για τη θέσπιση ευρωπαϊκής διαδικασίας μικροδιαφορών, η συλλογική προσφυγή βάσει οριζόντιας νομοθετικής πράξης θα μπορούσε να είναι διαθέσιμη όταν το ύψος κάθε ατομικής αξίωσης δεν υπερβαίνει το ποσό των ευρώ 11. θεωρεί ότι η συλλογική αγωγή στο πλαίσιο οριζόντιας νομοθετικής πράξης θα πρέπει να επιτρέπεται όταν ο εναγόμενος και τα θύματα που εκπροσωπούνται δεν έχουν την κατοικία τους στο ίδιο κράτος μέλος (διασυνοριακή διάσταση) και όταν τα δικαιώματα που εικάζεται ότι έχουν παραβιαστεί απορρέουν από τη νομοθεσία της ΕΕ (παραβίαση της νομοθεσίας της ΕΕ) 12. επαναλαμβάνει ότι πρέπει να προβλέπονται διασφαλίσεις για την αποφυγή αβάσιμων αξιώσεων και κακής χρήσης της οριζόντιας νομοθετικής πράξης, ώστε να είναι δυνατή η παροχή εγγυήσεων σχετικά με την ισότητα των μέσων σε δικαστικές διαδικασίες, και τονίζει ότι αυτές οι διασφαλίσεις πρέπει να καλύπτουν, μεταξύ άλλων, τα εξής σημεία: μόνον ένας φορέας εκπροσώπησης μπορεί να καταθέσει προσφυγή εξ ονόματος μιας σαφώς προσδιορισμένης ομάδας, και ο προσδιορισμός των μελών της ομάδας πρέπει να έχει γίνει πριν από την κατάθεση της προσφυγής (opt-in: συμμετέχουν στη διαδικασία μόνο όσοι θιγόμενοι δηλώσουν ρητά ότι επιθυμούν να συμμετάσχουν) τα κράτη μέλη πρέπει να ορίσουν οργανώσεις που νομιμοποιούνται να ασκούν αντιπροσωπευτικές αγωγές, και χρειάζεται να θεσπιστούν ευρωπαϊκά κριτήρια που ορίζουν σαφώς αυτά τα νομιμοποιούμενα νομικά πρόσωπα τα κριτήρια αυτά θα μπορούσαν να βασιστούν στο άρθρο 3 της οδηγίας 2009/22/ΕΚ περί των αγωγών παραλείψεως στον τομέα της προστασίας των συμφερόντων των καταναλωτών 1, αλλά πρέπει να συγκεκριμενοποιηθούν περαιτέρω ώστε να διασφαλιστεί η αποφυγή καταχρηστικών αντιδικιών αυτά τα κριτήρια πρέπει να καλύπτουν, μεταξύ άλλων, τους οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους που πρέπει να διαθέτουν οι οργανώσεις για να πληρούν τις προϋποθέσεις ένα σύστημα εξαίρεσης (opt-out: συμμετέχουν στη διαδικασία όλοι οι θιγόμενοι εκτός από όσους δηλώσουν ρητά ότι δεν επιθυμούν να συμμετάσχουν) πρέπει να απορριφθεί λόγω του ότι αντιβαίνει στα συντάγματα πολλών κρατών μελών και παραβιάζει τα δικαιώματα ενός θύματος που ενδέχεται να συμμετάσχει στη διαδικασία εν αγνοία του και παρ όλα αυτά θα δεσμεύεται από την απόφαση του δικαστηρίου τα θύματα πρέπει σε κάθε περίπτωση να είναι ελεύθερα να επιλέξουν την εναλλακτική λύση της άσκησης ατομικής αγωγής αποζημίωσης ενώπιον αρμόδιου δικαστηρίου αποζημίωση μπορεί να ληφθεί μόνο για την πραγματική προκληθείσα ζημία: οι παραδειγματικές αποζημιώσεις πρέπει να απαγορεύονται βάσει της έννοιας της αντιστάθμισης, οι αποζημιώσεις που επιδικάζονται πρέπει να κατανέμονται στα μεμονωμένα θύματα αναλογικά προς τη βλάβη την οποία υπέστησαν ο καθένας προσωπικά γενικά, η έννοια της αμοιβής του δικηγόρου με ποσοστό της επιδικαζόμενης αποζημίωσης είναι άγνωστη στην Ευρώπη και πρέπει να απορριφθεί 1 ΕΕ L 166 της , σ. 51. PE v /16 PR\ doc

7 οι ενάγοντες σε συλλογική αγωγή δεν πρέπει να βρίσκονται σε καλύτερη θέση από τους μεμονωμένους ενάγοντες, και κάθε ενάγων πρέπει να παρέχει αποδείξεις για την αξίωσή του η υποχρέωση δημοσιοποίησης των εγγράφων στους ενάγοντες (υποχρεωτική επίδειξη εγγράφων) είναι κατά μεγάλο μέρος άγνωστη στην Ευρώπη και πρέπει να απορριφθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν υπάρχει αγωγή χωρίς οικονομικό κίνδυνο και τα κράτη μέλη πρέπει να καθορίζουν τους δικούς τους κανόνες σχετικά με την κατανομή του κόστους σύμφωνα με τους οποίους η ηττώμενη πλευρά πρέπει να καλύπτει τα έξοδα της άλλης πλευράς η Επιτροπή δεν πρέπει να καθορίσει όρους ή κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τη χρηματοδότηση των αγωγών αποζημίωσης, καθώς η πρακτική της αναζήτησης χρηματοδότησης από τρίτα μέρη, για παράδειγμα προσφέροντας ένα ποσοστό της επιδικαζόμενης αποζημίωσης, είναι εν πολλοίς άγνωστη στα νομικά συστήματα των κρατών μελών 13. τονίζει ότι πολλές από τις παραβιάσεις της νομοθεσίας της Ένωσης που προσδιορίζει η Επιτροπή στον τομέα των μέτρων της ΕΕ για την προστασία των καταναλωτών απαιτούν την ενίσχυση των ασφαλιστικών μέτρων 1, και καλεί την Επιτροπή να προσδιορίσει τη νομοθεσία της ΕΕ σε σχέση με την οποία είναι δύσκολο να ληφθεί αποζημίωση 14. θεωρεί ότι αυτή η νομοθεσία πρέπει να προσδιοριστεί ώστε να επιτραπεί στην οριζόντια νομοθετική πράξη να προβλέπει συλλογική αποζημίωση για παραβίαση της συγκεκριμένης νομοθεσίας, καθώς και για παραβίαση της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας της ΕΕ ζητεί η σχετική νομοθεσία της ΕΕ να προσαρτηθεί σε παράρτημα στην οριζόντια νομοθετική πράξη Εναλλακτική επίλυση διαφορών (ΕΕΔ) 15. ενθαρρύνει τη δημιουργία συστημάτων εναλλακτικής επίλυσης διαφορών σε ευρωπαϊκό επίπεδο ούτως ώστε να καταστεί η ταχεία και οικονομική επίλυση των διαφορών ελκυστικότερη επιλογή έναντι των δικαστικών διαδικασιών, και ζητεί να θεσπιστεί η νομική υποχρέωση τα εμπλεκόμενα μέρη να αναζητούν πρώτα συλλογική συναινετική λύση σχετικά με την αξίωση πριν από την κίνηση συλλογικών δικαστικών διαδικασιών πιστεύει ότι τα κριτήρια που έχει αναπτύξει το δικαστήριο 2 πρέπει να αποτελέσουν το σημείο εκκίνησης για τη θέσπιση της εν λόγω υποχρέωσης Δικαιοδοσία και εφαρμοστέο δίκαιο 16. τονίζει ότι μια οριζόντια νομοθετική πράξη πρέπει να ορίζει η ίδια κανόνες για την αποτροπή της εσπευσμένης προσφυγής στα δικαστήρια (αναζήτηση ευνοϊκότερης νομοθεσίας σε άλλο κράτος μέλος, «forum shopping») και πιστεύει ότι το «forum shopping» δεν μπορεί να αποκλειστεί όταν ορίζεται ότι αρμόδια θα είναι τα δικαστήρια του κράτους μέλους στο οποίο διαμένει η πλειονότητα των θυμάτων της παραβίασης του 1 Μελέτη σχετικά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι καταναλωτές όσον αφορά τη λήψη αποζημίωσης για παραβιάσεις της νομοθεσίας για την προστασία των καταναλωτών, και τις οικονομικές συνέπειες αυτών των προβλημάτων, μέρος I, βασική έκθεση, , σ. 21 και εξής. 2 Απόφαση της 18/03/2010 στις συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-317/08, C-318/08, C-319/08 και C-320/08, Alassini (δεν έχει περιληφθεί ακόμη στη συλλογή νομολογίας). PR\ doc 7/16 PE v01-00

8 δικαίου της Ένωσης ή στο οποίο προκλήθηκε το μεγαλύτερο μέρος της ζημίας, καθώς αυτοί οι ευέλικτοι κανόνες θα άφηναν ανοικτό το ενδεχόμενο καταχρηστικών αντιδικιών κατά συνέπεια, θεωρεί ότι αρμόδια πρέπει να είναι τα δικαστήρια με δικαιοδοσία στον τόπο της κατοικίας του εναγόμενου 17. τάσσεται επίσης υπέρ μιας οριζόντιας νομοθετικής πράξης που προβλέπει ενοποιημένους κανόνες σχετικά με το εφαρμοστέο δίκαιο και ζητεί να εξεταστεί περαιτέρω ο τρόπος με τον οποίο μπορούν να τροποποιηθούν οι κανόνες σύγκρουσης νόμων πιστεύει ότι μία λύση θα μπορούσε να είναι η εφαρμογή της νομοθεσίας της χώρας όπου κατοικεί η πλειονότητα των θυμάτων, έχοντας κατά νου ότι τα μεμονωμένα θύματα πρέπει να εξακολουθούν να είναι ελεύθερα να μην συμμετέχουν στη συλλογική αγωγή, αλλά αντιθέτως να μπορούν να ασκήσουν ατομική προσφυγή σύμφωνα με τους γενικούς κανόνες του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου που ορίζονται στους κανονισμούς «Βρυξέλλες Ι», «Ρώμη Ι» και «Ρώμη ΙΙ» Συνήθης νομοθετική διαδικασία 18. επιμένει ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρέπει να συμμετέχει, στο πλαίσιο της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας, σε κάθε νομοθετική πρωτοβουλία στον τομέα της συλλογικής προσφυγής και ότι κάθε πρόταση πρέπει να βασίζεται σε εμπεριστατωμένη εκτίμηση επιπτώσεων 19. αναθέτει στον Πρόεδρό του να διαβιβάσει το παρόν ψήφισμα στο Συμβούλιο, την Επιτροπή, τις κυβερνήσεις και τα κοινοβούλια των κρατών μελών και στους κοινωνικούς εταίρους σε κοινοτικό επίπεδο. PE v /16 PR\ doc

9 ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΈΚΘΕΣΗ Ο εισηγητής επικροτεί την οριζόντια διαβούλευση της Επιτροπής, το ανοικτό πνεύμα της προς μια ευρωπαϊκή προσέγγιση της συλλογικής προσφυγής και τη δέσμευσή της για ισχυρές διασφαλίσεις έναντι των καταχρηστικών αντιδικιών. Η πρόσφατη απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ σε μια συλλογική αγωγή για μεροληψία 1 δείχνει για ακόμη μία φορά ότι το ίδιο το νομικό σύστημα των ΗΠΑ μάχεται κατά των καταχρηστικών και αβάσιμων συλλογικών αγωγών που προκύπτουν από υπερβολές του συστήματος των ΗΠΑ οι οποίες σίγουρα δεν αναμένονταν όταν θεσπίστηκε το συγκεκριμένο είδος αγωγών πριν από δεκαετίες. Η Ευρώπη πρέπει να υιοθετεί σθεναρή στάση έναντι οποιασδήποτε πρόθεσης να αλλάξουν οι νομικές παραδόσεις της ΕΕ μέσω της ενσωμάτωσης ξενόφερτων διαδικαστικών στοιχείων που επιτρέπουν καταχρηστικές συλλογικές αγωγές. Ο εισηγητής αναγνωρίζει ότι η νομική παράδοση της ΕΕ είναι προσανατολισμένη στην επίλυση διαφορών μεταξύ προσώπων και όχι διαμέσου συλλογικής οντότητας. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί, αφενός, να είναι προς το συμφέρον των θυμάτων μιας παράνομης συμπεριφοράς να συνδυάσουν τις αξιώσεις τους, τις οποίες διαφορετικά δεν επρόκειτο να υποβάλουν σε ατομικό επίπεδο και, αφετέρου, μπορεί να είναι προς το συμφέρον των εταιρειών να υπάρχει ένας μόνο διακανονισμός ή μία προσφυγή στη δικαιοσύνη προσδίδοντας ασφάλεια δικαίου στην υπόθεση. Στον βαθμό αυτόν, τα τελευταία έτη πολλά κράτη μέλη θέσπισαν συλλογικά μέσα που επιτρέπουν ένα είδος συλλογικής πρόσβασης στη δικαιοσύνη. Τα μέσα αυτά ποικίλλουν σημαντικά, λαμβάνοντας, για παράδειγμα, τη μορφή αντιπροσωπευτικής αγωγής, ομαδικής αγωγής ή πιλοτικής αγωγής (test case). Δεν κατέστη δυνατό να βρεθούν εκτενείς πληροφορίες για τη σχετική εθνική νομοθεσία και συγκεκριμένα για την εφαρμογή και τη λειτουργικότητά της, καθώς αρκετά κράτη μέλη θέσπισαν μόλις πρόσφατα αυτούς τους μηχανισμούς και δεν υπάρχουν πάντα διαθέσιμες αξιόπιστες πληροφορίες. Κατά συνέπεια, δεν εκπλήσσει τον εισηγητή το γεγονός ότι η Επιτροπή δεν έχει καταδείξει μέχρι στιγμής την ανάγκη για ανάληψη δράσης σε επίπεδο ΕΕ. Το ζήτημα του άρθρου της ΣΛΕΕ που μπορεί να αποτελέσει τη νομική βάση για μια οριζόντια νομοθετική πράξη εξακολουθεί να πρέπει να εξεταστεί λεπτομερώς. Οπωσδήποτε, η απόρριψη της δράσης της ΕΕ από τις εθνικές κυβερνήσεις πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη 2. Εντούτοις, ο εισηγητής πιστεύει ότι στον ευρωπαϊκό χώρο δικαιοσύνης οι πολίτες και οι εταιρείες πρέπει να μπορούν να ασκούν αποτελεσματικά και αποδοτικά τα δικαιώματά τους που απορρέουν από τη νομοθεσία της ΕΕ. Στην περίπτωση συλλογικών ή μεμονωμένων ζημιών, τα θύματα παράνομης συμπεριφοράς μπορεί πράγματι να μην διεκδικήσουν αποζημίωση, καθώς το κόστος της ατομικής προσφυγής μπορεί να είναι δυσανάλογα υψηλό σε σχέση με την προκληθείσα ζημία. Ωστόσο, η επιβολή της νομοθεσίας της ΕΕ από τις ευρωπαϊκές και εθνικές αρχές πρέπει να εξακολουθήσει να αποτελεί προτεραιότητα, καθώς 1 Wal-Mart Stores Inc. κατά Dukes et al. 564 U. S. xxx (2011). 2 Βλ., για παράδειγμα, τις αρνητικές απαντήσεις των κυβερνήσεων της Γαλλίας και της Γερμανίας στη διαβούλευση που διατίθενται στις διευθύνσεις και αντίστοιχα. PR\ doc 9/16 PE v01-00

10 αυτές οι αρχές έχουν στη διάθεσή τους διερευνητικά μέσα δημοσίου δικαίου που δεν μπορούν να μεταβιβαστούν σε ιδιωτικούς φορείς συνεπώς, η επιβολή της νομοθεσίας από ιδιωτικούς φορείς συνεχίζει να λειτουργεί συμπληρωματικά. Υφιστάμενη νομοθεσία της ΕΕ και ασφαλιστικά μέτρα Τα τελευταία έτη, η ΕΕ επεδίωξε ενεργά να βελτιώσει την πρόσβαση στη δικαιοσύνη. Για παράδειγμα, ο κανονισμός αριθ. 861/2007 για τη θέσπιση ευρωπαϊκής διαδικασίας μικροδιαφορών επιτρέπει την αποδοτική και αποτελεσματική πρόσβαση στη δικαιοσύνη απλοποιώντας τη διασυνοριακή εκδίκαση διαφορών για ποσά μικρότερα των ευρώ. Απαιτείται περαιτέρω αξιολόγηση του κανονισμού προκειμένου να καθοριστεί κατά πόσον υλοποιήθηκαν οι προθέσεις του νομοθέτη της ΕΕ. Ο εισηγητής αναγνωρίζει τη σημασία των ασφαλιστικών μέτρων. Σε πολλές περιπτώσεις, όπως στην παραπλανητική διαφήμιση, την έλλειψη διαφάνειας στις συμβάσεις κ.λπ., μπορεί να μην προκύψουν αποζημιώσεις και πρέπει να δίνεται προτεραιότητα στην αποτροπή τυχόν περαιτέρω παράνομης συμπεριφοράς. Η ίδια η Επιτροπή έχει επισημάνει πώς ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2006/2004 για τη συνεργασία όσον αφορά την προστασία των καταναλωτών 1 και η οδηγία 2009/22/ΕΚ περί των αγωγών παραλείψεως στον τομέα της προστασίας των συμφερόντων των καταναλωτών (οδηγία περί των αγωγών παραλείψεως) 2 μπορούν να βελτιωθούν ώστε να ενισχυθεί η συνεργασία και η διαδικασία ασφαλιστικών μέτρων 3. Ωστόσο, ο εισηγητής εκφράζει ανησυχίες για την ευρεία ερμηνεία των εθνικών διαδικαστικών κανόνων οι οποίοι, σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου, «δεν πρέπει να είναι λιγότερο ευνοϊκοί σε σχέση με αυτούς που αφορούν παρόμοια ένδικα βοηθήματα του εθνικού δικαίου (αρχή της ισοδυναμίας) και δεν πρέπει να καθιστούν πρακτικώς αδύνατη ή εξαιρετικώς δυσχερή την άσκηση των δικαιωμάτων που απορρέουν από την έννομη τάξη της Ένωσης (αρχή της αποτελεσματικότητας)». 4 Ο εισηγητής πιστεύει ότι, τηρώντας ταυτόχρονα αυτές τις αρχές, οι οργανώσεις δεν πρέπει να απολαμβάνουν προνομιακή πρόσβαση στη δικαιοσύνη και ότι η νομοθεσία της ΕΕ πρέπει να επικεντρώνεται στην προστασία και την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των μεμονωμένων προσώπων και όχι των συμφερόντων του κοινού. Οριζόντια νομοθετική πράξη και διασφαλίσεις Έχοντας κατά νου τις διαφορές των εθνικών δικονομικών κανόνων, ο εισηγητής πιστεύει ότι κάθε πρωτοβουλία στον τομέα της συλλογικής προσφυγής θα οδηγήσει σε κατακερματισμό των νομοθεσιών για τις αποζημιώσεις και των δικονομικών νομοθεσιών των κρατών μελών. Μια ευρωπαϊκή προσέγγιση δεν μπορεί να περιορίζεται στον συντονισμό των διαφόρων πρωτοβουλιών της Επιτροπής, καθώς ο συντονισμός δεν αποτρέπει τις διαφορετικές εκβάσεις των νομοθετικών διαδικασιών. Εξάλλου, κάθε πρωτοβουλία στον τομέα της συλλογικής προσφυγής θα αντιμετωπίζει τα ίδια 1 Όπως παραπάνω. 2 Όπως παραπάνω. 3 Βλ. διετή έκθεση 2009, COM (2009) 336, και την έκθεση της Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας 98/27/ΕΚ, COM (2008) Βλ., για παράδειγμα, την απόφαση της 12ης Μαΐου 2011 στην υπόθεση C-115/09, Trianel Kohlekraftwerk Lünen (δεν έχει περιληφθεί ακόμη στη συλλογή νομολογίας). PE v /16 PR\ doc

11 δικονομικά ζητήματα και ζητήματα ιδιωτικού διεθνούς δικαίου. Για παράδειγμα, ίδιες ισχυρές διασφαλίσεις, σχετικά με πτυχές όπως η νομική κατάσταση ενός φορέα εκπροσώπησης και τα κριτήρια έγκρισης, η πρόσβαση σε αποδεικτικά στοιχεία ή η εφαρμογή της αρχής «ο ηττώμενος πληρώνει», είναι απαραίτητες ανεξάρτητα από τον τομέα τον οποίον αφορούν. Αυτά τα ζητήματα εγείρονται όχι μόνο στην τρέχουσα οριζόντια διαβούλευση, αλλά και στη Λευκή και Πράσινη Βίβλο που προηγήθηκαν. Ο εισηγητής υποθέτει ότι η Επιτροπή κινείται ήδη προς την κατεύθυνση μιας οριζόντιας προσέγγισης. Στην Πράσινη Βίβλο της Επιτροπής σχετικά με τα μέσα συλλογικής έννομης προστασίας των καταναλωτών αναφέρεται ότι το συγκεκριμένο μέσο πρόκειται να εφαρμοστεί σε διάφορους τομείς, π.χ. χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, τηλεπικοινωνίες κ.λπ. 1. Συνεπώς, ο συνδετικός παράγοντας δεν είναι πλέον ο τομέας, αλλά μόνον ο ενάγων, δηλαδή ο καταναλωτής. Αυτό καταδεικνύει σαφώς ότι μια οριζόντια νομοθετική πράξη αποτελεί τον βέλτιστο τρόπο να αποφευχθεί η θέσπιση διαφορετικής τομεακής νομοθεσίας που οδηγεί σε κατακερματισμένες εθνικές δικονομικές νομοθεσίες. Ο κατακερματισμός των εθνικών νομοθεσιών όχι μόνο θα διατάρασσε τη λειτουργία των δικαστικών συστημάτων, αλλά επίσης θα αύξανε τη νομική αβεβαιότητα, κάτι που θα ερχόταν σε αντίθεση με τον στόχο της βελτίωσης της πρόσβασης στη δικαιοσύνη. Το δικονομικό δίκαιο καθορίζει τους κανόνες που εφαρμόζονται σε διαδικασίες εντός των ίδιων των δικαστηρίων και επιδιώκει να προωθεί την πρόσβαση στη δικαιοσύνη. Γενικά, αυτοί οι κανόνες δεν κάνουν διάκριση μεταξύ διαφορετικών βιομηχανικών κλάδων και διαφορετικών τομέων του δικαίου. Κατά συνέπεια, μια ευρωπαϊκή προσέγγιση της συλλογικής προσφυγής δεν πρέπει να εισάγει διακρίσεις αυτού του είδους, αλλά να είναι οριζόντιου χαρακτήρα. Στον βαθμό που χρειάζονται ειδικοί ανά τομέα κανόνες, αυτοί μπορούν να ορίζονται στην ίδια την οριζόντια νομοθετική πράξη, για παράδειγμα σε ξεχωριστό κεφάλαιο. Ο εισηγητής πιστεύει ότι η συλλογική προσφυγή πρέπει να είναι δυνατή στην περίπτωση που ένα μεμονωμένο θύμα δεν διεκδικεί αποζημίωση επειδή θεωρεί ότι η ζημία που υπέστη δεν είναι ανάλογη του κόστους που συνεπάγεται η δικαστική διαδικασία. Μελέτες αναφέρουν ως οικονομικά όρια τα ποσά από 101 έως ευρώ 2. Ο περιορισμός της συλλογικής προσφυγής σε ατομικές απώλειες ύψους έως ευρώ θα ευθυγράμμιζε την οριζόντια νομοθετική πράξη με τον κανονισμό αριθ. 861/2007 για τη θέσπιση ευρωπαϊκής διαδικασίας μικροδιαφορών και θα διασφάλιζε τη συνεκτικότητα της νομοθεσίας της ΕΕ. Ο εισηγητής θα ήθελε να ξεκινήσει μια συζήτηση σχετικά με το κατά πόσον θα ήταν καταλληλότερο ένα χαμηλότερο κατώτατο όριο. Ο εισηγητής θεωρεί ότι πρέπει να είναι διαθέσιμη μια οριζόντια νομοθετική πράξη σε διασυνοριακές υποθέσεις που αφορούν παραβίαση της νομοθεσίας της ΕΕ. Το διασυνοριακό στοιχείο θα υφίσταται όταν το θύμα και ο εναγόμενος δεν διαμένουν στο ίδιο κράτος μέλος. Η οριζόντια νομοθετική πράξη ενδέχεται επίσης να εφαρμόζεται στις περιπτώσεις όπου τα θύματα δεν διαμένουν στο ίδιο κράτος μέλος. 1 Πράσινη Βίβλος της 27ης Νοεμβρίου 2008 σχετικά με τα μέσα συλλογικής έννομης προστασίας των καταναλωτών (COM(2008) 794 τελικό), σ Βλ. Ειδικό Ευρωβαρόμετρο 342, Απρίλιος 2011, σ. 45 βλ. επίσης το έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής με τίτλο «Ενίσχυση της θέσης των καταναλωτών στην ΕΕ», SEC (2011) 469, Βρυξέλλες, , σ. 5: ευρώ. PR\ doc 11/16 PE v01-00

12 Τυχόν οριζόντια νομοθετική πράξη πρέπει να βασίζεται στην αρχή ότι όλοι όσοι έχουν υποστεί ζημίες πρέπει να έχουν το δικαίωμα να λάβουν αποζημίωση, αλλά όσοι ασκούν συλλογικές προσφυγές δεν πρέπει να βρίσκονται σε καλύτερη θέση από τους μεμονωμένους ενάγοντες. Αυτή η αρχή συνεπάγεται τη συμπερίληψη αρκετών διασφαλίσεων σε οποιαδήποτε οριζόντια νομοθετική πράξη. Ο εισηγητής ζητεί να ανατεθούν σε νομιμοποιούμενα νομικά πρόσωπα οι αντιπροσωπευτικές αγωγές. Πρέπει να αναπτυχθούν ευρωπαϊκά κριτήρια σύμφωνα με τα οποία τα κράτη μέλη μπορούν να εξουσιοδοτούν νομιμοποιούμενα νομικά πρόσωπα να υποβάλλουν αγωγή. Το άρθρο 3 της οδηγίας 2009/22/ΕΚ περί των αγωγών παραλείψεως στον τομέα της προστασίας των καταναλωτών θα μπορούσε να αποτελέσει σημείο εκκίνησης για την ανάπτυξη των κριτηρίων αυτών, τα οποία πρέπει να είναι το πρώτο εμπόδιο για την αποφυγή της κακής χρήσης μιας οριζόντιας νομοθετικής πράξης. Σύμφωνα με τα συγκεκριμένα κριτήρια, εξουσιοδότηση θα μπορούσε να δοθεί σε οργανώσεις καταναλωτών, διαμεσολαβητές κ.λπ. Ωστόσο, λόγω της νομικής πολυπλοκότητας των συλλογικών προσφυγών, είναι απαραίτητη η εκπροσώπηση από δικηγόρο. Κατά συνέπεια, δεν υπάρχει ανάγκη για ομαδικές αγωγές στο πλαίσιο των οποίων τα θύματα μπορούν να συνδυάσουν τις αξιώσεις τους σε μία ενιαία αξίωση. Η εξουσιοδότηση των νομιμοποιούμενων νομικών προσώπων θα παράσχει στα κράτη μέλη έναν μηχανισμό που θα εξασφαλίζει έναν ορισμένο βαθμό ελέγχου του οργανισμού εκπροσώπησης και, κατά συνέπεια, της οριζόντιας νομοθετικής πράξης έναντι της κατάχρησης, ένας έλεγχος που δεν θα υπήρχε στην περίπτωση ομαδικής αγωγής. Ο εισηγητής ζητεί να είναι δυνατή η συμμετοχή σε αντιπροσωπευτικές αγωγές μόνο μιας σαφώς καθορισμένης ομάδας προσώπων, η εξακρίβωση της ταυτότητας των οποίων πρέπει να έχει ολοκληρωθεί πριν από την υποβολή της προσφυγής. Τα συντάγματα αρκετών κρατών μελών απαγορεύουν αγωγές με διαδικασία εξαίρεσης όταν η προσφυγή υποβάλλεται εξ ονόματος άγνωστων θυμάτων, καθώς τα θύματα δεν θα ήταν ελεύθερα να μην καταθέσουν αγωγή. Μια αγωγή με διαδικασία εξαίρεσης θα ήταν επίσης προβληματική υπό το πρίσμα του άρθρου 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (ΕΣΔΑ). Αποζημίωση μπορεί να επιδικάζεται μόνο για ζημίες που έχουν προκληθεί πραγματικά και μόνο στα θύματα παραβιάσεων του δικαίου της ΕΕ. Αυτό συνεπάγεται επίσης ότι κανένα μέρος της αποζημίωσης δεν πρέπει να μένει στην κατοχή του οργανισμού εκπροσώπησης, καθώς αυτό όχι μόνο θα ερχόταν σε αντίθεση με την αρχή της αποζημίωσης, αλλά θα αύξανε επίσης σημαντικά τα οικονομικά κίνητρα για την άσκηση αβάσιμων αγωγών. Ο εισηγητής ζητεί την απαγόρευση παραδειγματικών αποζημιώσεων ώστε να αποφευχθεί συγκεκριμένα η πρακτική του «forum shopping», δηλαδή της αναζήτησης ευνοϊκότερης δικαιοδοσίας. Είναι αλήθεια ότι στην υπόθεση Manfredi το Δικαστήριο αναγνώρισε το παραδεκτό των εθνικών διατάξεων για την επιδίκαση παραδειγματικής αποζημίωσης, όμως αυτή η αναγνώριση ισχύει μόνον ελλείψει σχετικών κοινοτικών διατάξεων 1. Κατά συνέπεια, ο νομοθέτης της Ένωσης πρέπει να εξαιρέσει την καταβολή παραδειγματικών αποζημιώσεων. Ο εισηγητής επιθυμεί να διατηρηθεί η αρχή ότι η πλευρά που ισχυρίζεται ότι έχει διαπραχθεί παραβίαση πρέπει να το αποδείξει συνεπώς, δεν μπορεί να απαιτείται από τον εναγόμενο να παρέχει στοιχεία για τον ενάγοντα. Έχει καθοριστική σημασία οι ενάγοντες σε συλλογική 1 Συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-295/04 έως C-298/04 Manfredi [2006] Συλλογή I-6619, σκέψη 92. PE v /16 PR\ doc

13 προσφυγή να μην βρίσκονται σε καλύτερη θέση από τους μεμονωμένους ενάγοντες όσον αφορά τα αποδεικτικά στοιχεία. Αντί να καθιερωθούν ξενόφερτες υποχρεώσεις γνωστοποίησης, θα ήταν σκόπιμο τα κράτη μέλη να αποφασίζουν σχετικά με την πρόσβαση σε αποδεικτικά στοιχεία βάσει του δικονομικού δικαίου τους. Οι απαιτήσεις γνωστοποίησης αυξάνουν χωρίς λόγο το κόστος της αντιδικίας και ενθαρρύνουν τις αβάσιμες αγωγές ως εκ τούτου, πρέπει να απορριφθούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο εισηγητής θα ήθελε να διατηρηθούν οι εθνικοί κανόνες σχετικά με την κατανομή των εξόδων, καθώς η πάγια αρχή που ισχύει στα κράτη μέλη ότι «ο ηττώμενος πληρώνει» αποτελεί διασφάλιση έναντι των αδικαιολόγητων αγωγών. Ούτε η Επιτροπή πρέπει να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να προσαρμόζουν τις διατάξεις σχετικά με το κόστος μέσω μη δεσμευτικών νομοθετικών πράξεων. Ο εισηγητής απορρίπτει την ιδέα της χρηματοδότησης των συλλογικών προσφυγών. Πρόκειται για μηχανισμούς που όχι μόνον είναι άγνωστοι στα περισσότερα κράτη μέλη, αλλά επίσης μετατρέπουν μια αγωγή σε εμπορεύσιμο αγαθό. Η Ένωση πρέπει να αποτρέψει το ενδεχόμενο να επιτρέπεται σε μηχανισμούς της αγοράς να αποφασίζουν πότε μπορεί να κατατίθεται αγωγή και πότε όχι. Στο πλαίσιο αυτό, δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι πολλές ενώσεις καταναλωτών και συναφείς φορείς λαμβάνουν δημόσια χρηματοδότηση και ότι πρέπει να εξεταστεί πιο προσεκτικά το κατά πόσον και σε ποιον βαθμό πρέπει να αυξηθεί η δημόσια χρηματοδότηση προκειμένου να ενισχυθούν οι αντιπροσωπευτικές αγωγές. Λόγω περιορισμών που σχετίζονται με τη σύνταξη του παρόντος εγγράφου, ο εισηγητής δεν θα μπορούσε να θίξει πολλά άλλα σημαντικά ζητήματα που σχετίζονται με τις διασφαλίσεις, για παράδειγμα ποιος θα είναι ο χειρισμός των εγγράφων που βρίσκονται στην κατοχή των δημόσιων αρχών. Λαμβάνοντας υπόψη ότι, σε τομείς όπως η νομοθεσία περί ανταγωνισμού, οι ιδιωτικές αγωγές αποζημίωσης ασκούνται κατά πάσα πιθανότητα αφού η αρχή ανταγωνισμού τεκμηριώσει την παραβίαση της νομοθεσίας της ΕΕ, πρέπει να δοθεί περαιτέρω προσοχή στο ζήτημα της πρόσβασης στα έγγραφα. Ο εισηγητής πιστεύει ότι πρέπει να παρέχεται πρόσβαση στα έγγραφα στο πλαίσιο δημόσιων ερευνών, αλλά πρέπει να αναπτυχθούν ειδικά κριτήρια προκειμένου να προσδιορίζεται πότε μπορεί να απαγορεύεται η πρόσβαση στα έγγραφα ώστε να προστατεύονται τα έννομα συμφέροντα του εναγόμενου ή τρίτου μέρους και τυχόν άλλα υπερισχύοντα συμφέροντα. Πρέπει να έχουμε κατά νου ότι, όσον αφορά τις ιδιωτικές αγωγές αποζημίωσης στον τομέα του ανταγωνισμού και την αλληλεπίδραση με το πρόγραμμα επιείκειας, το Δικαστήριο αποφάνθηκε πρόσφατα ότι «εναπόκειται στα δικαστήρια των κρατών μελών να καθορίσουν, βάσει του εθνικού τους δικαίου, τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες μπορεί να επιτραπεί ή όχι μια τέτοια πρόσβαση, σταθμίζοντας τα συμφέροντα που προστατεύει το δίκαιο της Ένωσης» 1. Επιπλέον, θα μπορούσε επίσης να εξεταστεί το ενδεχόμενο να επιτρέπεται η υποβολή αντιπροσωπευτικής αγωγής μόνον αφού τεκμηριωθεί η παραβίαση της νομοθεσίας της ΕΕ από την αρμόδια εθνική ή ευρωπαϊκή αρχή ή δικαστήριο, των οποίων οι αποφάσεις δεν μπορούν να προσβληθούν με ένδικο μέσο δυνάμει του εθνικού δικαίου. Στο πλαίσιο αυτό, αλλά όχι στην οριζόντια νομοθετική πράξη, χρειάζεται να αναπτυχθούν 1 Απόφαση της 14ης Ιουνίου 2011 στην υπόθεση C-360/09 Pleiderer (δεν έχει περιληφθεί ακόμη στη συλλογή νομολογίας). PR\ doc 13/16 PE v01-00

14 ειδικά κριτήρια τα οποία να επιτρέπουν την αφαίρεση προστίμων ή άλλων δημόσιων ποινών μετά την επιδίκαση της αποζημίωσης προκειμένου να αποτρέπονται δυσανάλογες οικονομικές επιβαρύνσεις για τον εναγόμενο. Στον τομέα της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας, ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1/2003 του Συμβουλίου της 16ης Δεκεμβρίου 2002 για την εφαρμογή των κανόνων ανταγωνισμού που προβλέπονται στα άρθρα 81 και 82 της συνθήκης 1 θα πρέπει να τροποποιηθεί αναλόγως. Τέλος, ο εισηγητής πιστεύει ότι η συλλογική προσφυγή δεν πρέπει να είναι δυνατή σε περίπτωση γενικής παραβίασης του δικαίου της ΕΕ, ιδίως της νομοθεσίας της ΕΕ για την προστασία των καταναλωτών, καθώς μια ασαφής ρήτρα αυτού του είδους θα αύξανε τη νομική αβεβαιότητα: θα έπρεπε να καθορίζεται σε κάθε περίπτωση εάν τα δικαιώματα που παραβιάζονται απορρέουν από το δίκαιο της ΕΕ ή από την εθνική νομοθεσία. Δεν θα ήταν επίσης επαρκές να προσδιοριστούν συγκεκριμένοι τομείς, όπως οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες ή οι τηλεπικοινωνίες 2, αφού δεν θα ήταν σαφές ποια δικαιώματα που εκχωρούνται βάσει του δικαίου της ΕΕ διακυβεύονται. Αντιθέτως, η ασφάλεια δικαίου θα αυξηθεί προσδιορίζοντας τις ακριβείς νομοθετικές πράξεις της ΕΕ στις οποίες υπάρχουν προβλήματα σχετικά με την επιβολή των δικαιωμάτων των θυμάτων. Μετά τον προσδιορισμό αυτόν, η οριζόντια νομοθετική πράξη πρέπει να εφαρμόζεται σε αγωγές αποζημίωσης σε περίπτωση παραβίασης της σχετικής νομοθεσίας που προσδιορίζεται καθώς και των αντιμονοπωλιακών κανόνων της ΕΕ. Όπως στην οδηγία περί των αγωγών παραλείψεως, η σχετική νομοθεσία της ΕΕ πρέπει να παρατίθεται σε παράρτημα στην οριζόντια νομοθετική πράξη ώστε να επιτρέπεται ο ορθός προσδιορισμός των παραβιάσεων έναντι των οποίων διατίθεται η συλλογική προσφυγή βάσει της οριζόντιας νομοθετικής πράξης. Εναλλακτική επίλυση διαφορών (ΕΕΔ) Η ΕΕΔ προσφέρει γενικά ταχεία και δίκαιη διευθέτηση και πρέπει να αποτελεί ελκυστικότερη λύση για την επίλυση μιας διαφοράς έναντι των δικαστικών διαδικασιών. Κατά συνέπεια, πρέπει να είναι υποχρεωτικό να αναζητούνται εξωδικαστικές διευθετήσεις πριν από την άσκηση συλλογικής αγωγής. Η θέσπιση νομικής υποχρέωσης για υποχρεωτική διαδικασία διευθέτησης πρέπει να τηρεί συγκεκριμένα κριτήρια που έχουν αναπτυχθεί από το Δικαστήριο προκειμένου να είναι συμβατή με το δικαίωμα στην αποτελεσματική δικαστική προστασία 3. Το φθινόπωρο του 2011 αναμένεται πρόταση της Επιτροπής σχετικά με την ΕΕΔ, η οποία πρέπει να αποτελέσει το σημείο εκκίνησης για την ανάπτυξη ενός μηχανισμού αυτού του είδους. Δικαιοδοσία και εφαρμοστέο δίκαιο Ο εισηγητής πιστεύει ότι τα ζητήματα της δικαιοδοσίας και του εφαρμοστέου δίκαιου είναι ύψιστης σημασίας για την αποτροπή του «forum shopping». Κατά συνέπεια, απαιτούνται σαφείς και αυστηροί κανόνες για την αποφυγή της εσπευσμένης προσφυγής στα δικαστήρια. Οι κανόνες σχετικά με τη δικαιοδοσία και το εφαρμοστέο δίκαιο σε διασυνοριακές υποθέσεις ευνοούν το πιο αδύναμο μέρος, π.χ. τον καταναλωτή. Ωστόσο, όταν πρόκειται για συλλογική προσφυγή, τα θύματα δεν προβάλλουν μία μεμονωμένη αξίωση, αλλά μια συλλογική αξίωση. 1 ΕΕ L 1 της , σ Πράσινη Βίβλος σχετικά με τα μέσα συλλογικής έννομης προστασίας των καταναλωτών, COM(2008) 794 τελικό, σ Συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-317/08, C-318/08, C-319/08 και C-320/08, Alassini, σκέψη 48 και εξής. PE v /16 PR\ doc

15 Κατά συνέπεια, η ανάγκη για την προστασία του πιο αδύναμου μέρους δεν είναι πλέον απόλυτη, κάτι που επιτρέπει την εισαγωγή ειδικών κανόνων για τη δικαιοδοσία και το εφαρμοστέο δίκαιο στην ίδια την οριζόντια νομοθετική πράξη αντί για την αλλαγή των σχετικών κανόνων της ΕΕ. Όσον αφορά τη δικαιοδοσία, μια ειδική ρήτρα στην οριζόντια νομοθετική πράξη πρέπει να προβλέπει ότι τα δικαστήρια του τόπου όπου διαμένει ο εναγόμενος πρέπει να είναι αρμόδια για την εκδίκαση της υπόθεσης. Ο εισηγητής θεωρεί ότι οποιαδήποτε άλλη λύση δεν θα ήταν πρακτική. Το να έχουν δικαιοδοσία τα δικαστήρια του τόπου όπου προκλήθηκε το μεγαλύτερο μέρος της ζημίας θα μπορούσε να είναι προβληματικό, καθώς σε πολλές περιπτώσεις είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να καθοριστεί πού προκλήθηκε το μεγαλύτερο μέρος της ζημίας. Επιπλέον, το να έχουν δικαιοδοσία τα δικαστήρια του τόπου στον οποίο διαμένει η πλειονότητα των θυμάτων μπορεί αρχικά να φαίνεται εύκολο σε μια αγωγή με διαδικασία συμμετοχής, καθώς τα θύματα πρέπει να προσδιοριστούν σαφώς. Ωστόσο, αυτή η ρήτρα θα άφηνε περιθώρια για «forum shopping», καθώς δεν θα υπήρχε κανένας τρόπος να αποφευχθούν καταστάσεις όπου ενθαρρύνεται να συμμετέχει στην αγωγή μια κρίσιμη μάζα θυμάτων από δικαιοδοσίες όπου το δικονομικό δίκαιο θεωρείται φιλικότερο προς τον ενάγοντα. Ο εισηγητής πιστεύει επίσης ότι χρειάζονται σαφείς, αυστηροί κανόνες σχετικά με το εφαρμοστέο δίκιο, αλλά κατανοεί ότι αυτό είναι δύσκολο να επιτευχθεί. Κατά συνέπεια, απαιτείται περαιτέρω εξέταση για να αξιολογηθεί κατά πόσον μπορεί να είναι δυνατή η εφαρμογή της νομοθεσίας του τόπου όπου κατοικεί η πλειονότητα των θυμάτων. Εναλλακτικά, ο εισηγητής θεωρεί ότι το εφαρμοστέο δίκαιο θα μπορούσε επίσης να ευθυγραμμιστεί με τους κανόνες σχετικά με τη δικαιοδοσία, δηλαδή το εφαρμοστέο δίκαιο θα μπορούσε να είναι το δίκαιο του τόπου όπου διαμένει ο εναγόμενος. Αυτό θα είχε το πλεονέκτημα ότι το δικαστήριο θα εξέδιδε την απόφαση βάσει ενός δικαίου με το οποίο είναι εξοικειωμένο. Ελλείψει πλήρους εναρμόνισης στους περισσότερους τομείς του εθνικού δικαίου, αυτός ο κανόνας δεν θα μπορούσε να αποκλείσει καταστάσεις όπου το εφαρμοστέο δίκαιο εκχωρεί λιγότερα δικαιώματα από το ουσιαστικό δίκαιο άλλων κρατών μελών όπου διαμένουν ορισμένα θύματα που συμμετέχουν στη διαδικασία. Ωστόσο, το θύμα θα εξακολουθούσε να είναι ελεύθερο να μην συμμετέχει σε συλλογική προσφυγή και να ασκήσει ατομική προσφυγή στο κράτος μέλος του. Σε περίπτωση που δεν αντιμετωπιστεί το ζήτημα του εφαρμοστέου δικαίου, το δικαστήριο θα πρέπει να εκδώσει την απόφασή του βάσει διαφορετικών εθνικών νομοθεσιών. Μία λύση θα μπορούσε να είναι να σχηματίζονται υποομάδες θυμάτων ανάλογα με τα διαφορετικά ουσιαστικά δίκαια που πρέπει να εφαρμοστούν. Αυτό ενδεχομένως να μείωνε την πολυπλοκότητα της αξίωσης, αλλά θα απαιτούσε από το αρμόδιο δικαστήριο να εφαρμόσει ακόμη και 28 διαφορετικές νομοθεσίες. Συνήθης νομοθετική διαδικασία Ο εισηγητής επιμένει σθεναρά ότι το Κοινοβούλιο πρέπει να συμμετέχει, στο πλαίσιο της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας, σε οποιαδήποτε νομοθετική πρωτοβουλία. Η προηγούμενη εμπειρία καταδεικνύει ότι το Κοινοβούλιο δεν πρόκειται να δεχτεί καμία πρόταση που δεν σέβεται το συγκεκριμένο δικαίωμα. PR\ doc 15/16 PE v01-00

16 PE v /16 PR\ doc