Η παραβίαση του δεδικασμένου ως λόγος αναιρέσεως της αποφάσεως (: άρθρο 510 παρ. 1 στοιχ. ΣΤ ΚΠΔ)

Transcript

1 Η παραβίαση του δεδικασμένου ως λόγος αναιρέσεως της αποφάσεως (: άρθρο 510 παρ. 1 στοιχ. ΣΤ ΚΠΔ) Λάμπρος Χ. Μαργαρίτης Καθηγητής Νομικής Σχολής ΑΠΘ α) Στα πλαίσια της προϊσχύσασας Ποινικής Δικονομίας, το ζήτημα αν η παραβίαση του δεδικασμένου συνιστά λόγο αναιρέσεως της αποφάσεως δεν ήταν απολύτως διευκρινισμένο. Ρητή κανονιστική πρόβλεψη δεν συναντάται στο αντίστοιχο κεφάλαιο, όπως προκύπτει από την εγγύτερη θεώρηση των άρθρων 360, 407, 458 και 477 ΠΔ. Εξάλλου, στο χώρο της επιστήμης δεν διαπλάστηκε, ενόψει του νομοθετικού ελλείμματος, ενιαία αντίληψη 1. Το παραπάνω θολό τοπίο είχε αντίκτυπο στη νομολογία του Αρείου Πάγου, της οποίας η διακύμανση ήταν άμεσα ορατή. Οι σχετικές επιλογές κινούνταν γύρω από το δίπολο που συγκροτούσαν οι διατάξεις του άρθρου 117 Ποινικού Νόμου (= η εκτέλεση της τελεσίδικης αποφάσεως αποκλείει το αξιόποινο της πράξεως) από τη μια και του άρθρου 84 εδ. β ΠΔ (= η τελεσίδικη καταδικαστική ή αθωωτική απόφαση είναι οριστική, μη συγχωρούμενης πλέον, με εξαίρεση την περίπτωση της κατ' άρθρο 502 ΠΔ επαναλήψεως της ανακρίσεως, επανόδου στην πράξη που δικάστηκε) από την άλλη. Κυριάρχησε τελικά η άποψη ότι μόνον η παραβίαση του από το άρθρο 117 ΠΝ παραγόμενου (με την εκτέλεση της καταδικαστικής αποφάσεως) δεδικασμένου αποτελεί λόγο αναιρέσεως, ως συνιστώσα ψευδή ερμηνεία ή κακή εφαρμογή του ποινικού νόμου 2 αντίθετα, δεν συνιστά (της διατάξεως ούσας δικονομικής και μη τεταγμένης επί ποινή ακυρότητας) λόγο αναιρέσεως η παραβίαση του στο άρθρο 84 εδ. β ΠΔ στηριζόμενου δεδικασμένου Βλ. ενδεικτικά: Κωνσταντόπουλου, Ερμηνεία Ποινικής Δικονομίας, τόμ. Β, 1926, σελ. 479 επ., Κωστή, Εγχειρίδιον της Ποινικής Δικονομίας, τόμ. Ε, σελ. 706 επ., Κωστή-Μπουρόπουλου, Εγχειρίδιον της Ποινικής Δικονομίας, τόμ. Β, 1938, σελ. 337 επ., Σαρίπολου, Σύστημα Ποινικής Νομοθεσίας, τόμ. Ε, 1871, σελ. 387 επ., Τσουκαλά, Τα Ορκωτά Δικαστήρια, τόμ. Β, 1931, σελ. 404 επ. - Βλ. ακόμη: Γούναρη, Περί τελεσιδικίας των παρεμπιπτόντως κριθέντων δικαίων, Θέμις Ι,290 επ., Καμπάνη, Περί της ισχύος των αντιφατικών δεδικασμένων, Δικ.Χρον. Α, 252 επ., Λαμπίρη, Περί της απολύτου δυνάμεως του δεδικασμένου, Δνη Α,64 επ., Παπαχρήστου, Δεδικασμένου ένστασις εις ποινικάς υποθέσεις, Ν.Πανδ. Γ,499 επ., Ροντήρη, Περί προδικαστικού ζητήματος, Ν.Πανδ. Γ,597 επ., Τζιβανόπουλου, Θέμις Κ, Βλ. ενδεικτικά: ΑΠ 67/1889 Θέμις Α,344, ΑΠ 129/1889 Θέμις Α,377, ΑΠ 74/1884 Θέμις Ε,277, ΑΠ 132/1900 Θέμις ΙΑ,418, ΑΠ 85/1901 Θέμις ΙΒ,454, ΑΠ 258/1902 Θέμις ΙΓ,374, ΑΠ 55/1903 Θέμις ΙΔ,358, ΑΠ 37/1910 Θέμις Κ,74, ΑΠ 142/1912 Θέμις ΚΓ,613, ΑΠ 84/1913 Θέμις ΚΔ,355, ΑΠ 114/1916 Θέμις ΚΖ,324, ΑΠ 285/1917 Θέμις ΚΘ,56, ΑΠ 93/1920 Θέμις ΛΑ,389, ΑΠ 300/1932 Θέμις ΜΔ,104, ΑΠ 346/1950 ΑρχΝ Α, Βλ. ενδεικτικά: ΑΠ 253/1894 Θέμις Ϛ,147, ΑΠ 30/1896 Θέμις Ζ,587, ΑΠ 50/1896 Θέμις Ζ,605, ΑΠ 214/1898 Θέμις Ι,149, ΑΠ 132/1900 Θέμις ΙΑ,418, ΑΠ 258/1901 Θέμις ΙΓ,374, ΑΠ 55/1903 Θέμις ΙΔ,358, ΑΠ 23/1908 Θέμις ΙΘ,338, ΑΠ 183/1910 Θέμις ΚΑ, 534, ΑΠ 218/1910 Θέμις ΚΒ,6, ΑΠ 130/1911 Θέμις ΚΒ,486, ΑΠ 142/1912 Θέμις ΚΓ,613, ΑΠ 56/1913 Θέμις ΚΔ,308, ΑΠ 327/1914 Θέμις ΚϚ,111, ΑΠ 229/1915 Θέμις ΚϚ,653, ΑΠ 236/1916 Θέμις ΚΖ,597, ΑΠ 324/1916 Θέμις ΚΜ,116, ΑΠ 53/1917 Θέμις ΚΗ,228, ΑΠ 285/1917 Θέμις ΚΘ,56, ΑΠ 35/1918 Θέμις ΚΘ,165, ΑΠ 194/1918 Θέμις Λ,36, ΑΠ 99/1919 Θέμις Λ,294, ΑΠ 265/1922 Θέμις ΛΓ,471, ΑΠ 287/1925 Δνη Δ,103, ΑΠ 681/1928 Δνη Ζ,183, ΑΠ 230/1929 Δνη Ζ,338, ΑΠ 234/1929 Δνη Ζ,360, ΑΠ 77/1935 ΕΕΝ Β,858, ΑΠ 194/1937 ΑΠΕ Α,168, ΑΠ 235/1937 ΑΠΕ Α,176, ΑΠ 554/1937 ΑΠΕ Β,41, ΑΠ 597/1937 ΑΠΕ Β,43, ΑΠ 615/1937 ΑΠΕ Β,44, ΑΠ 319/1939 ΑΠΕ Γ,239, ΑΠ 18/1940 ΑΠΕ Δ,65, ΑΠ 79/1940 ΑΠΕ Δ,74 - Contra: ΑΠ Ολ 52/1916 Θέμις ΚΖ,198, ΑΠ Ολ 114/1916 Θέμις ΚΖ,324, Τζιβανόπουλος, Θέμις Κ,

2 2o Ετήσιο Συνέδριο Νομικής Σχολής ΑΠΘ «Δίκαιη Δίκη» Παραπέρα, ως προϋποθέσεις του δεδικασμένου απαιτούσε η νομολογία σωρευτικά τις ακόλουθες: τελεσίδικη (καταδικαστική ή αθωωτική) απόφαση 4, στην έννοια της οποίας υπαγόταν και τα απαλλακτικά βουλεύματα 5 όχι όμως και τις αποφάσεις των αλλοδαπών δικαστηρίων 6 - ταυτότητα προσώπου 7, πράγμα που σήμαινε ότι ο μη δικασθείς συναίτιος δεν καλυπτόταν από το αθωωτικό δεδικασμένο άλλου συναιτίου 8 - ταυτότητα πράξεως 9, με ιδιαίτερες εδώ προβληματικές τις αφορώσες την κατ' ιδέα συρροή 10, το κατ' εξακολούθηση έγκλημα 11 και τη μεταβολή της κατηγορίας 12. Στη βάση της σκέψεως ότι μέσω του θεσμού αυτού υπηρετούνται ανώτεροι κοινωνικοί σκοποί, γινόταν δεκτό ότι η ένσταση του δεδικασμένου είναι δημόσιας τάξεως και ως εκ τούτου μπορούσε να προταθεί σε κάθε στάση της δίκης ή να ληφθεί υπόψη αυτεπαγγέλτως από το δικαστήριο 13. Το υπάρχον στην Ποινική Δικονομία ρυθμιστικό κενό πληρώθηκε στη συνέχεια: Το μεν άρθρο 518 παρ. 1 αρ. 6 του Σχεδίου ΚΠΔ 1934 τυποποίησε ρητά την παραβίαση του δεδικασμένου ως λόγο αναιρέσεως της αποφάσεως, το δε άρθρο 519 του ίδιου Σχεδίου προέβλεψε με σαφήνεια την αυτεπάγγελτη από τον Άρειο Πάγο εξέταση του συγκεκριμένου λόγου. Οι διατάξεις αυτές περιελήφθησαν αυτούσιες στον ισχύοντα ΚΠΔ. Το μεν άρθρο 510 παρ. 1 στοιχ. ΣΤ ΚΠΔ ορίζει ότι συνιστά λόγο αναιρέσεως «η παραβίαση του δεδικασμένου (άρθρο 57)», το δε άρθρο 511 του ίδιου Κώδικα αναφέρει ότι ο Άρειος Πάγος εξετάζει αυτεπαγγέλτως αυτόν τον λόγο αναιρέσεως και επιπλέον ότι λαμβάνει υπόψη αυτεπαγγέλτως το δεδικασμένο που επήλθε μετά τη δημοσίευση της 4. Βλ. Τζιβανόπουλου, Θέμις ΙΑ,419 και Θέμις Κ,73, ΑΠ 131/1905 Θέμις ΙϚ,372, ΑΠ 138/1907 Θέμις ΙΔ,103, ΑΠ 52/1916 Θέμις ΚΖ,198, ΑΠ 114/1916 Θέμις ΚΖ,324, ΑΠ 14/1940 Θέμις ΝΒ,141, ΕφΑθ 949/1923 Θέμις ΛΔ,536, ΔικΣυνΝαυπλ 15/1917 Θέμις ΛΒ, Βλ. ΑΠ 330/1931 Δκη Γ,117, ΑΠ Ολ 240/1949 Θέμις Ξ,463, ΑΠ 243/1950 ΑρχΝ Α,308, ΓνμδΕισΑΠ 43/1948 Θέμις ΝΘ,935, ΕφΑθ 949/1923 Θέμις ΛΔ,536, ΕφΑθ 1378/1931 Θέμις ΜΒ,565, ΕφΑθ 16593/1948 Θέμις ΝΘ,718, ΠλημΚαβ 188/1935 ΕΕΝ Γ,327, ΠλημΝαυπλ 659/1938 ΑΠΕ Β,364 contra ΑΠ 190/1895 Θέμις Ζ,37, ΑΠ 84/1913 Θέμις ΚΔ, Βλ. Θεοφανόπουλου, ΑΠΕ Β,11, Κωνσταντινίδη, Θέμις ΜΒ,206, ΑΠ 169/1910 Θέμις ΚΑ,605, ΑΠ 287/1925 Δνη Δ,103, ΕφΑθ 645/1945 Θέμις ΝΣΤ, Δεν θεωρήθηκαν, πάντως, ως αλλοδαπά τα προϋπάρξαντα στις προσαρτηθείσες χώρες δικαστήρια, των οποίων διάδοχα ήταν τα μετέπειτα συσταθέντα στην Ελλάδα: ΠλημΚαλιπ 13/1920 Θέμις ΛΒ, Βλ. Τζιβανόπουλου, ό.π., του ίδιου, Θέμις ΙΘ,338, ΑΠ 163/1918 Θέμις ΚΘ,323, ΑΠ 81/1923 Θέμις ΛΔ,260, ΑΠ 77/1935 ΕΕΝ Β,858, ΕφΑθ 228/1919 Θέμις Λ,531, ΕφΑθ 949/1923 Θέμις ΛΔ,535, ΕφΑθ 387/1930 Δκη Β, Βλ. ΑΠ 85/1901 Θέμις ΙΒ,454, ΑΠ 144/1907 Θέμις ΙΗ,580, ΑΠ 433/1937 ΑΠΕ Α,291, ΑΠ 353/1950 ΑρχΝ Α,549, ΑΠ 600/1950 ΑρχΝ Β, Βλ. Τζιβανόπουλου, Θέμις ΙΑ,419, ΑΠ 158/1910 Θέμις ΚΑ,501, ΑΠ 681/1928 Δνη Ζ,184, ΑΠ 99/1942 Θέμις ΝΔ,109, ΑΠ 114/1950 ΑρχΝ Α,111, ΑΠ 350/1950 Θέμις ΞΑ,992, ΕφΑθ 949/1923 Θέμις ΛΔ,534, ΕφΝαυπλ 1355/1947 Θέμις ΝΘ,22, ΕφΑθ 192/1950 Θέμις ΞΒ, Βλ. σχετικά: ΑΠ 99/1942 Θέμις ΝΔ,109, ΑΠ 360/1950 Θέμις ΞΑ,992, ΕφΝαυπλ 1355/1947 Θέμις ΝΘ,22, ΚακΑθ 72/1945 Θέμις ΝΣΤ,221, ΠλημΠατρ 732/1936 Θέμις ΜΖ, Βλ. ΑΠ 185/1937 ΑΠΕ Α,168, ΑΠ 157/1939 ΑΠΕ Γ,159, ΕφΑθ 192/1950 Θέμις ΞΒ,211, ΠλημΑθ 15701/1941 Θέμις ΝΒ, Βλ. Τζιβανόπουλου, Θέμις ΙΖ,55 και Θέμις ΙΘ,451, ΑΠ 18/1890 Θέμις Α,55, ΑΠ 57/1890 Θέμις Α,185, ΑΠ 16/1892 Θέμις Γ,231, ΑΠ 122/1894 Θέμις Ε,519, ΑΠ 53/1897 Θέμις Μ,456, ΑΠ 222/1898 Θέμις Ι,165, ΑΠ 25/1900 Θέμις ΙΑ,82, ΑΠ 137/1900 Θέμις ΙΑ,421, ΑΠ 245/1900 Θέμις ΙΒ,83, ΑΠ 25/1901 Θέμις ΙΒ,309, ΑΠ 154/1901 Θέμις ΙΓ,278, ΑΠ 274/1901 Θέμις ΙΓ,404, ΑΠ 206/1904 Θέμις ΙϚ,562, ΑΠ 29/1906 Θέμις ΙΖ,55, ΑΠ 51/1906 Θέμις ΙΖ,214, ΑΠ 144/1907 Θέμις ΙΗ,580, ΑΠ 80/1908 Θέμις ΙΘ,428, ΑΠ 96/1908 Θέμις ΙΘ,451, ΑΠ 82/1909 Θέμις Κ,262, ΑΠ 218/1910 Θέμις ΚΒ,6, ΑΠ 76/1941 Θέμις ΚΒ,197, ΑΠ 195/1911 Θέμις ΚΒ,613, ΑΠ 197/1911 Θέμις ΚΒ, Βλ. Τζιβανόπουλου, Θέμις Κ,73, ΓνμδΕισΑΠ 40/1939 Θέμις Ν,

3 προσβαλλόμενης αποφάσεως. Και οι δύο ρυθμίσεις παραμένουν αμετάβλητες από την έναρξη της εφαρμογής τους, μέχρι και σήμερα. β) Αποστολή και λειτουργία του δικονομικού ποινικού δικαίου δεν εξαντλούνται με την παραδοχή ότι αυτές έγκεινται στην πραγμάτωση του ουσιαστικού ποινικού δικαίου με δικανική μορφή. Αυτό γίνεται φανερό αν λάβουμε υπόψη μας, ότι ακόμη και μία εσφαλμένη απόφαση, δηλαδή μια απόφαση που ακριβώς δεν πραγματώνει το ουσιαστικό ποινικό δίκαιο ή εκδίδεται κατά παράβαση των δικονομικών τύπων, μπορεί παρόλα ταύτα να αποκτήσει οριστική ισχύ και να περιβληθεί το κύρος του δεδικασμένου (άρθρο 57 ΚΠΔ). Απ' αυτό έπεται ότι, εκτός από την καταπολέμηση του εγκλήματος και τη διασφάλιση των ατομικών ελευθεριών των πολιτών, και μία επιπλέον αξία ασκεί σημαντική επιρροή στην ποινική δίκη και συμβάλλει στη διαμόρφωση, αλλά και στο αποτέλεσμά της: η κοινωνική ειρήνη 14. Αναμφίβολα η πραγμάτωση του ουσιαστικού ποινικού δικαίου αποκλείεται να επιδιωχθεί με μια χωρίς τελειωμό παρατεινόμενη διαδικασία 15. Κάποτε αυτή θα πρέπει να τερματιστεί οριστικά, και τούτο θα πρέπει να συμβεί με την έκδοση μιας (ανεξάρτητα ποιου περιεχομένου) τελειωτικής αποφάσεως, με την οποία θα αποκαθίσταται πια η κοινωνική ειρήνη που διαταράχθηκε με το (πραγματικά ή υποθετικά τελεσθέν) έγκλημα. Οποιαδήποτε παράταση της δίκης πέρα από το νοητό αυτό σημείο συνιστά απαράδεκτη και με κάποια έννοια τεχνητή συντήρηση της κοινωνικής αναταραχής. Ο προέχων, κατά συνέπεια, σκοπός του δεδικασμένου είναι η εξυπηρέτηση της κοινωνικής ειρήνης. Η δικαιολογητική βάση του θεσμού αυτού (: ne bis in idem) οφείλει να αναζητηθεί κυρίως όχι στη βεβαιότητα για την ορθότητα των δικαιοδοτικών κρίσεων αλλά στην: ανάγκη τερματισμού της αβεβαιότητας, χάριν της ασφάλειας του δικαίου - αποκατάσταση της διαταραχθείσας κοινωνικής ειρήνης - ωφελιμότητα αναγνωρίσεως δεσμευτικότητας στις πράξεις της δικαστικής λειτουργίας - προστασία του κύρους της δικαιοσύνης - εμπέδωση της εμπιστοσύνης των πολιτών - αποφυγή εκδόσεως αντιφατικών αποφάσεων 16. γ) Προφανές είναι πως η αναγνώριση του θεσμού αυτού συνιστά σημαντικό αυτοπεριορισμό της κρατικής εξουσίας 17. Η απαγόρευση της νέας διώξεως που καθιδρύει 14. Βλ. Ανδρουλάκη, Θεμελιώδεις έννοιες της ποινικής δίκης, 2012, σελ. 37, Κωνσταντινίδη, Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, Ι, Βασικές έννοιες, 2013, σελ. 145, Παπαδαμάκη, Ποινική Δικονομία, 2012, σελ. 9, Pagenstecher, Lehre von der materiellen Rechtskraft, 1905, σελ. 305 επ., Schmidhäurer, Zur frage nach dem ziel des Strafprozess, Eb. Schmidt - Festschrift, 1961, σελ. 511 επ., Stock, Das Ziel des Strafverfahrens, Mezger - Festschrift, 1954, σελ. 429 επ. πρβλ. Δαλακούρα, Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, τόμ. Ι, 2012, σελ Βλ. Ανδρουλάκη, ό.π., Κωνσταντινίδη, ό.π., Κωστάρα, Η αναζήτηση της αλήθειας στην ποινική δίκη, 1988, σελ. 64 επ., του ίδιου, Ποιος είναι τελικά ο σκοπός της ποινικής δίκης; MNHMH II (Δασκαλόπουλου, Σταμάτη, Μπάκα), τόμ. Β, 1996, σελ. 603 επ., ΑΠ 383/2012 ΠοινΧρ 2012,610, ΑΠ 422/2012 ΠραξΛογΠΔ 2012,274, ΑΠ 1495/2012 ΠραξΛογΠΔ 2013, Βλ. ενδεικτικά: Βασιλειάδη, σε Μαργαρίτη, ΚΠΔ, ΙΙ, 2012, άρθρο 510, σελ επ., Βουγιούκα, Ποινικόν Δικονομικόν Δίκαιον, Ι, 1988, σελ. 232, Δέδε, Ποινική Δικονομία, 1990, σελ. 233, Ζησιάδη, Ποινική Δικονομία, τόμ. Α, 1976, σελ. 419, Ζύγουρα, Το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα και η αρχή του δεδικασμένου, Υπερ 1999,487 επ. (= ΝοΒ 2000,386 επ. = Αρμ 1999,774 επ. = ΑρχΝ 1999,170 επ.), Καρρά, Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, 2011, σελ. 298, Κιούπη, Το ευρωπαϊκό δεδικασμένο κατά το άρθρο 54 της Σύμβασης Εφαρμογής της Συμφωνίας Σένγκεν, ΠΛογ 2003,903 επ., Κονταξή, ΚΠΔ, τόμ. Α, 2006, σελ. 575 επ., Μ. Μαργαρίτη, ΕρμΚΠΔ, 2008, σελ. 108, Μεταξά, Η αντιμετώπισις του ποινικού δεδικασμένου υπό της επιστήμης και της νομολογίας, ΠοινΧρ 1971,181 επ., Μπουρόπουλου, Το ποινικόν δεδικασμένον, ΠοινΧρ 1956,273 επ., Σεβαστίδη, ΚΠΔ, Ι, 2011, άρθρο 57, σελ. 699, ΑΠ 291/1998 ΠοινΧρ 1998,904, ΣυμβΠλημΑθ 2958/2006 ΠοινΔικ 2007,19, όπου πρόταση Δ. Σταύρου. 17. Βλ. Παπαδόπουλου, Το δεδικασμένο γενικά και ειδικότερα στην κατ' ιδέα συρροή εγκλημάτων, ΕπιστΕπετΔΣΘ «ΑΡΜΕΝΟΠΟΥΛΟΣ» 1985,59 επ., Σεβαστίδη, ό.π. 175

4 2o Ετήσιο Συνέδριο Νομικής Σχολής ΑΠΘ «Δίκαιη Δίκη» το άρθρο 57 ΚΠΔ είναι λειτουργία εξόχως σημαντική. Τούτο αποδεικνύεται από το γεγονός ότι κατοχυρώνεται με: το άρθρο 4 παρ. 1 του (κυρωθέντος με το Ν 1705/1987) έβδομου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ (: «κανένας δεν μπορεί να διωχθεί ή καταδικασθεί ποινικά από τα δικαστήρια του ίδιου Κράτους, για μια παράβαση για την οποία ήδη αθωώθηκε ή καταδικάστηκε με αμετάκλητη απόφαση σύμφωνα με το νόμο και την ποινική δικονομία του Κράτους αυτού») - το άρθρο 14 παρ. 7 του (κυρωθέντος με το Ν 2462/1997) Διεθνούς Συμφώνου (του ΟΗΕ) για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (: «κανείς δεν δικάζεται ούτε τιμωρείται για ένα αδίκημα για το οποίο έχει ήδη απαλλαγεί ή καταδικαστεί με οριστική απόφαση που εκδόθηκε σύμφωνα με το δίκαιο και την ποινική δικονομία κάθε χώρας») - το άρθρο 103 παρ. 3 Συντ. της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας - την πέμπτη τροποποίηση του Συντάγματος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής 18. Οι δεσμεύουσες και τη χώρα μας αυξημένης τυπικής ισχύος διατάξεις ερευνώνται αναλυτικά στη συνέχεια. δ) Το δεδικασμένο συνιστά, κατ' απολύτως κρατούσα εκδοχή 19, διαρκή αρνητική δικονομική προϋπόθεση της ποινικής δίκης. Ο δικονομικός αυτός, και όχι ουσιαστικός (= λόγος εξαλείψεως του αξιοποίνου) 20, χαρακτήρας της φύσεως του δεδικασμένου καθιστά προβληματική την εφαρμογή στο χώρο του της θεμελιώδους αρχής in dubio pro reo, αφού η εφαρμογή της τελευταίας στο πεδίο των προϋποθέσεων της ποινικής δίκης γενικά και του δεδικασμένου ειδικά αμφισβητείται 21. Εάν συντρέχουν οι τιθέμενες από το άρθρο 57 ΚΠΔ προϋποθέσεις, εμποδίζεται η εκ νέου άσκηση ποινικής διώξεως - καταλύεται, δηλαδή, το δικαίωμα της πολιτείας για νέα ποινική δίωξη, έστω και αν στην (ίδια) πράξη δοθεί διαφορετικός χαρακτηρισμός 22. Μάλιστα, το δεδικασμένο παρακωλύει (: «αρνητική λειτουργία») την άσκηση νέας διώξεως, ακόμη και αν μ' αυτή επιδιώκεται η επιβολή παρεπόμενης ποινής, η κατάγνωση της οποίας με την καταδικαστική απόφαση παραλείφθηκε 23 σε τούτη την περίπτωση, μόνον η κατ' άρθρο 145 ΚΠΔ συμπλήρωση συζητείται 24. Σφάλμα της αμετάκλητης 18. Βλ. Βασιλειάδη, ό.π., Καρρά, ό.π. 19. Βλ. ενδεικτικά: Βασιλειάδη, ό.π., Γάφου, Ποινική Δικονομία κατά του νέου ΚΠΔ, τεύχ. Α, 1966, σελ. 62, Δέδε, ό.π., σελ. 236, Θεοδωράκη, Το δεδικασμένο στην ποινική δίκη, 1986, σελ. 11, Καρρά, ό.π., Κονταξή, ό.π., σελ. 580, Μ. Μαργαρίτη, ό.π., σελ. 124, Μεταξά, ό.π., Μπουρόπουλου, ΕρμΚΠΔ, τόμ. Α, 1957, σελ. 101, του ίδιου, ό.π., Παπαδογιάννη, ΚΠΔ, 1981, σελ. 129, Παπαδόπουλου, ό.π., Σεβαστίδη, ό.π., Συλίκου, Δεδικασμένο και εκκρεμοδικία σε περίπτωση κατ' ιδέαν συρροής εγκλημάτων, ΠραξΛογΠΔ 2002,439 επ., Τούση, ΚΠΔ, 1981, 84, ΣυμβΠλημΤρικ 114/1968 ΠοινΧρ 1970,141, όπου πρόταση Μεταξά, ΣυμβΠλημΡόδου 19/2006, όπου πρόταση Παπαματθαίου, ΝΟΜΟΣ. 20. Βλ. Βασιλειάδη, ό.π., Κονταξή, ό.π., Μπουρόπουλου, ό.π., Σεβαστίδη, ό.π., Τούση, ό.π., Χωραφά, Ποινικόν Δίκαιον, 1978, σελ. 429 contra ΑΠ 349/1955 (ΠοινΧρ 1956,37), η οποία δέχτηκε ότι η περί δεδικασμένου διάταξη του άρθρου 57 ΚΠΔ είναι, ως επιφέρουσα απόσβεση του αξιοποίνου της πράξεως, ουσιαστική. 21. Για το όλο ζήτημα βλ. ενδεικτικά: Ανδρουλάκη, ό.π., σελ. 224 επ., Βασιλειάδη, ό.π., Μαργαρίτη, Οι εξωτερικοί όροι του αξιοποίνου, 1983, σελ. 74, Παπαδόπουλου, ό.π., Χαραλαμπάκη, Αμφιβολίες ως προς τις προϋποθέσεις της ποινικής δίκης - Θεωρητική ενασχόληση με την αρχή in dubio pro reo, 1990, σελ. 118 επ. 22. Βλ. Βασιλειάδη, ό.π., Σεβαστίδη, ό.π. 23. Βλ. Σεβαστίδη, ό.π. 24. Βλ. σχετικά: Ζησιάδη, ό.π., σελ. 437, Μαργαρίτη/Καϊάφα-Γκμπάντι, Ποινικό Δίκαιο και Άρειος Πάγος, 2008, σελ. 88 επ., Μπουρόπουλου, ό.π., Σεβαστίδη, ό.π., ΑΠ 261/1957 ΠοινΧρ 1957,512, ΑΠ 269/1990 ΝοΒ 1990,334, ΑΠ 1169/1991 ΠοινΧρ 1992,131 (= ΝοΒ 1992,600), ΑΠ 524/1996 ΠοινΧρ , ΓνμδΕισΑΠ 12/1953 ΠοινΧρ 1953,145, ΕφΑθ 4192/1986 ΕΣυγκΔ 1987,408, ΕφΘεσ 112/1991 Υπερ 1992,92, όπου σημείωση Μαργαρίτη, ΠλημΘεσ 686/1959 ΠοινΧρ 1959,484, ΠλημΚαβ 1060/1960 ΠοινΧρ 1960,

5 καταδικαστικής αποφάσεως ούτε με τη διαδικασία αντιρρήσεων του άρθρου 565 ΚΠΔ μπορεί να προβληθεί 25. Η αρχή ne bis in idem κάμπτεται εξαιρετικά στην περίπτωση της κατ' άρθρο 525 ΚΠΔ επαναλήψεως διαδικασίας 26, ενώ η «δοκιμασία» της με την ύπαρξη περισσότερων αμετάκλητων καταδικαστικών αποφάσεων σε βάρος του ίδιου προσώπου για την ίδια πράξη αίρεται με το άρθρο 550 ΚΠΔ 27. ε) Η επιστήμη διακρίνει το δεδικασμένο σε τυπικό και ουσιαστικό. Το τυπικό, αναφέρεται στην περάτωση της ποινικής δίκης και υποδηλώνει ότι η απόφαση δεν μπορεί να προσβληθεί πια. Το ουσιαστικό, αναφέρεται στην επίδραση της αποφάσεως σε μια μεταγενέστερη δίκη με το ίδιο αντικείμενο. Η επενέργεια του ουσιαστικού δεδικασμένου είναι είτε αρνητική, με την έννοια της απαγορεύσεως νέας διώξεως κατά του ίδιου προσώπου για την ίδια πράξη (: ne bis in idem) που βρίσκει έρεισμα στο άρθρο 57 ΚΠΔ, είτε θετική, με την έννοια του επηρεασμού της αποφάσεως κάθε επόμενου δικαστηρίου από την προηγούμενη κρίση, όταν αυτό πρόκειται να εκτιμήσει τα πραγματικά περιστατικά, στα οποία βασίστηκε η πρώτη απόφαση 28. Προσοχή χρειάζεται το πραγματικό περιεχόμενο της (ως άνω) θετικής επενέργειας του ουσιαστικού δεδικασμένου: Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται εδώ για ύπαρξη και λειτουργία (και δη δεσμευτική) του δεδικασμένου και τούτο διότι το δεδικασμένο εμποδίζει την εκ νέου άσκηση ποινικής διώξεως για την ίδια πράξη κατά του ίδιου προσώπου, χωρίς να αναπτύσσει θετική λειτουργία - χωρίς, δηλαδή, να παράγει αμάχητο τεκμήριο ορθότητας της κρίσεως του πρώτου δικαστηρίου. Απλά η προηγούμενη απόφαση ή βούλευμα λαμβάνονται υπόψη από κάθε μεταγενέστερο δικαστήριο και δικαστικό συμβούλιο στη βάση της κατ' άρθρο 177 ΚΠΔ αρχής της ηθικής αποδείξεως 29. Έτσι, έγινε δεκτό ότι δεν παραβιάζεται το δεδικασμένο σε περίπτωση που το δικαστήριο εκτιμήσει τις πράξεις, για τις οποίες έχει καταδικαστεί ο κατηγορούμενος, προκειμένου να μορφώσει κρίση για το χαρακτήρα του 30. Στην ίδια κατεύθυνση, έχει κριθεί ότι το δικαστήριο ή το δικαστικό συμβούλιο δεν δεσμεύονται από την αμετάκλητη απόφαση ή βούλευμα, όταν τα αμετακλήτως κριθέντα πραγματικά περιστατικά εκτιμηθούν (ακόμη 25. Βλ. ενδεικτικά: Αδάμπα, Ποινικές αποφάσεις και εκτελεστότητά τους. Αντιρρήσεις - Αμφιβολίες (565 ΚΠΔ), 2013, σελ. 132 επ., Μπρακουμάτσου, Νομολογιακή προσέγγιση του άρθρου 565 ΚΠΔ, ΠοινΧρ 2004,11 επ., Παναγιωτόπουλου, Εις τι συνίστανται επιτέλους οι αντιρρήσεις περί την εκτέλεσιν κατά το άρθρο 565 ΚΠΔ; ΠοινΧρ 2003,861 επ., Σεβαστίδη, ό.π., ΑΠ 1134/1987 ΠοινΧρ 1987,924, ΑΠ 403/1992 ΠοινΧρ 1992,530 (= ΝοΒ 1992,1067), ΑΠ 1855/2007 ΠοινΧρ 2008, Βλ. Βασιλειάδη, ό.π., Δαλακούρα, Επανάληψη της διαδικασίας, 2007, σελ. 43 επ., Κιούπη, Οι σκοποί της ποινικής δίκης κατά το άρθρο 525 παρ. 1 και 2 ΚΠΔ, ΠοινΧρ 1999,43 επ., Κονταξή, ό.π., σελ. 579, Σεβαστίδη, ό.π., Τσιρίδη, Επανάληψη της διαδικασίας σε όφελος των καταδικασμένου, ΝοΒ 1996,769 επ., Πρόταση Δ. Καρύμπαλη στην ΑΠ 1608/1982 ΝοΒ 1983, Βλ. Βασιλειάδη, ό.π., Παπανδρέου, σε Μαργαρίτη, ΚΠΔ, ΙΙ, 2012, άρθρο 550, σελ επ. και γενικότερα Μαργαρίτη, Εμβάθυνση στην Ποινική Δικονομία, 2006, σελ. 883, Μουζακίτη, Ζητήματα εκτελέσεως ποινικών αποφάσεων, 2007, σελ. 151 επ., Παπανδρέου, Η συνολική ποινή, 2008, σελ. 276 επ. - Αν μια από τις αποφάσεις που εκδόθηκαν κατά την ίδιου κατηγορουμένου για την ίδια πράξη είναι αθωωτική, συντρέχει (: άρθρο 525 παρ. 1 αρ. 4 ΚΠΔ) λόγος επαναλήψεως της διαδικασίας: Μπουρόπουλος, ό.π., ΠοινΧρ 1956,286, Σεβαστίδης. 28. Γι' αυτή τη διάκριση βλ. Βασιλειάδη, ό.π., Γάφου, ό.π., σελ. 146, Καρρά, ό.π., Μ. Μαργαρίτη, ό.π., σελ. 108, Παπαδόπουλου, ό.π., Τζαννετή, Το μερικό δεδικασμένο στην ποινική δίκη, 2001, σελ. 7 επ. 29. Βλ. Δασκαλόπουλου, Περί των «γεγονότων» και των «αποδείξεων» εν άρθρω 525 παρ. 1 αριθ. 2 ΚΠΔ, ΠοινΧρ 1964,321 επ., 401 επ., Σεβαστίδη, ό.π. 30. Βλ. Σεβαστίδη, ό.π., ΑΠ 172/1957 ΠοινΧρ 1957,326 (: «διά της διατάξεως του άρθρου 57 ΚΠΔ κωλύεται η εκ νέου δίωξις διά την ιδίαν πράξιν δι' ην απηλλάγη ή κατεδικάσθη εις, ουχί δε και η εκτίμησις του δικαστού, κρίνοντος νέαν ανεξάρτητον της εκδικασθείσης ήδη πράξεως, προκειμένου να μορφώση κρίσιν ως προς τον χαρακτήρα του υπαιτίου και τας περιστάσεις, υφ' ας διέπραξε την νέαν πράξιν»). 177

6 2o Ετήσιο Συνέδριο Νομικής Σχολής ΑΠΘ «Δίκαιη Δίκη» και κατά διαφορετικό τρόπο) στα πλαίσια άλλης δίκης είτε ως προδικαστικό ζήτημα είτε ως στοιχείο της αντικειμενικής υποστάσεως του εγκλήματος που ερευνάται 31. Περαιτέρω: Το τυπικό δεδικασμένο διακρίνεται σε απόλυτο (ή ολικό) και σχετικό (ή υποκειμενικό). Απόλυτο (ή ολικό») είναι το δεδικασμένο, όταν η απόφαση δεν μπορεί να προσβληθεί με τα προβλεπόμενα ένδικα μέσα από οποιοδήποτε δικαιούμενο σ' αυτά πρόσωπο ή σε οποιοδήποτε μέρος της. Αν, όμως, η απόφαση δεν μπορεί να προσβληθεί από ορισμένο μόνο δικαιούχο, ενώ, αντίθετα, υπάρχει δυνατότητα προσβολής της από άλλους (παράδειγμα: παρήλθε η δεκαήμερη προθεσμία για τον παρόντα κατηγορούμενο - όχι εκείνη του ενός μηνός για τον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου), γίνεται λόγος για σχετικό (ή σχετικό υποκειμενικό) δεδικασμένο - δεδικασμένο, δηλαδή, που αφορά μόνον το μη έχον δυνατότητα προσβολής της αποφάσεως πρόσωπο 32. Διευκρινίζεται ότι η διάταξη του άρθρου 469 ΚΠΔ, η οποία καθιερώνει το επεκτατικό αποτέλεσμα των ενδίκων μέσων, περιορίζει τα όρια του σχετικού (ή σχετικού υποκειμενικού) δεδικασμένου, αφού στα πλαίσια της συγκεκριμένης ρυθμίσεως μπορεί να επεκταθεί η ωφέλεια από το ασκηθέν ένδικο μέσο και σ' εκείνους, για τους οποίους η απόφαση κατέστη αμετάκλητη 33. Επιπλέον, αν προσβλήθηκε με ένδικο μέσο τμήμα μόνον της αποφάσεως (παράδειγμα: το αφορών ένα από τα συνεκδικασθέντα περισσότερα εγκλήματα) και όχι το σύνολό της, παράγεται μερικό (ή σχετικό αντικειμενικό) δεδικασμένο, το οποίο περιορίζεται στο μη προσβληθέν τμήμα της δικαιοδοτικής κρίσεως. Το υπό τούτη την έννοια μερικό δεδικασμένο δημιουργείται, συνακόλουθα, όταν δεν προσβάλλεται η απόφαση στο σύνολό της. Κατά την αναφορά αυτή παρίσταται σαφές ότι καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του μερικού ή σχετικού αντικειμενικού δεδικασμένου, έχει το μεταβιβαστικό αποτέλεσμα των ενδίκων μέσων 34. Τέλος, το μερικό δεδικασμένο διακρίνεται σε κάθετο και οριζόντιο. Για κάθετο μερικό δεδικασμένο γίνεται λόγος όταν ο κατηγορούμενος προσβάλλει την απόφαση μόνον κατά ένα από τα συρρέοντα εγκλήματα αντίθετα, για οριζόντιο μερικό δεδικασμένο συζητούμε όταν η (έχουσα αντικείμενο μία πράξη) απόφαση προσβάλλεται ως προς ορισμένο κεφάλαιό της (παράδειγμα: το περί ποινής τμήμα), οπότε ως προς το άλλο (παράδειγμα: το περί ενοχής μέρος) καθίσταται αμετάκλητη 35. Ολοκληρώνοντας τις περί κατηγοριών του δεδικασμένου σκέψεις, επισημαίνουμε το εξής: Υποστηρίζεται ευρέως 36 ότι μία από τις θετικές εκδηλώσεις του δεδικασμένου είναι το γεγονός ότι καθιστά εκτελεστή την οικεία ποινική απόφαση. Ορθά, ωστόσο, η συγκεκριμένη θέση αντιμετωπίζεται με επιφύλαξη ως προς την δογματική της ακρίβεια και τούτο, διότι από τη μια υπάρχουν εκτελεστές ποινικές αποφάσεις, που δεν είναι αμετάκλητες και άρα δεν παράγουν δεδικασμένο, και από την άλλη υπάρχουν ποινικές 31. Βλ. ενδεικτικά: Ζησιάδη, ό.π., σελ. 427, Καίσαρη, ΚΠΔ, τόμ. Α, 1981, άρθρο 57, σελ. 593, Σεβαστίδη, ό.π., , ΑΠ 189/1955 ΠοινΧρ 1985,380, ΑΠ 266/1956 ΠοινΧρ 1957,16, ΑΠ 12/1958 ΠοινΧρ 1958,217, ΑΠ 406/1966 ΠοινΧρ 1967,41, ΑΠ 51/1971 ΠοινΧρ 1971,301, ΑΠ 610/1983 ΠοινΧρ 1983,894, ΑΠ 287/1986 ΠοινΧρ 1986,581, ΑΠ 1504/2001 ΠΛογ 2001,1939, ΑΠ 1300/2003 ΠοινΧρ 2004,329 (= ΠΛογ 2003,1462), ΑΠ 1544/2007 ΠοινΧρ 2008,442, ΑΠ 25/2008 ΠοινΧρ 2009, Βλ. Βασιλειάδη, ό.π., σελ. 3214, Μπουρόπουλου, ό.π., Παπαδόπουλου, ό.π., Τζαννετή, ό.π. 33. Βλ. Βασιλειάδη, ό.π., Παπαδόπουλου, ό.π. 34. Βλ. Βασιλειάδη, ό.π., Roxin-Schünemann, Strafverfahrensrecht, 2009, σελ Βλ. Βασιλειάδη, ό.π., Τζαννετή, ό.π., Beulke, Strafprozessrecht, 2010, σελ. 327 και γενικότερα Grünwald, Die Teilrechtskraft in Strafverfahren, Βλ. Δέδε, ό.π., σελ. 23, Θεοδωράκη, ό.π., σελ , Καίσαρη, ό.π., σελ. 590, Μπουρόπουλου, ό.π. 178

7 αποφάσεις, οι οποίες είναι αμετάκλητες και επομένως παράγουν δεδικασμένο, που δεν είναι εκτελεστές 37. στ) Περίπτωση παραβιάσεως του κατ' άρθρο 57 ΚΠΔ δεδικασμένου, συνιστώσας λόγο αναιρέσεως (: άρθρο 510 παρ. 1 στοιχ. ΣΤ ΚΠΔ), υπάρχει, όταν η απόφαση (κατα)δικάζει τον κατηγορούμενο, ενώ με προγενέστερο αμετάκλητο βούλευμα ή απόφαση κρίθηκε ότι δεν πρέπει να γίνει κατηγορία εναντίον του ή αθωώθηκε ή καταδικάστηκε ή η ποινική δίωξη σε βάρος του έπαυσε οριστικά, οπότε δεν επιτρέπεται και πάλι δίωξη για την ίδια πράξη 38. Όπως προκύπτει από το (θεσπίζον την αρνητική λειτουργία του ουσιαστικού δεδικασμένου) άρθρο 57 ΚΠΔ, για την ύπαρξη του δεδικασμένου πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά 39 οι εξής τρεις όροι: ταυτότητα προσώπου - ταυτότητα πράξεως - αμετάκλητο βούλευμα ή απόφαση, με περιεχόμενο την καταδίκη ή την αθώωση ή την οριστική παύση της ποινικής διώξεως. Η έλλειψη οποιουδήποτε από τους όρους αυτούς αναιρεί το δεδικασμένο 40. Για καθεμιά από τούτες τις προϋποθέσεις επισημαίνονται σχηματικά τα ακόλουθα: ζ) Ταυτότητα προσώπου υπάρχει όταν το ίδιο πρόσωπο διώκεται εκ νέου για την ίδια πράξη, η κρίση δε για το αν πρόκειται για ίδιο ή άλλο πρόσωπο εκφέρεται με σημείο αναφοράς τα στοιχεία της φυσικής υποστάσεως του φερομένου ως δράστη 41. Είναι, για 37. Βλ. Ζησιάδη, ό.π., σελ. 420, Σεβαστίδη, ό.π. 38. Βλ. ενδεικτικά: ΑιτΕκθΣχΚΠΔ 1934, σελ. 624 και 639, Καρρά, ό.π., Κονταξή, ό.π., Μ. Μαργαρίτη, ό.π., Σεβαστίδη, ό.π., ΑΠ 94/1964 ΠοινΧρ 1964,335, ΑΠ 727/1972 ΠοινΧρ 1972,785, ΑΠ 815/1987 ΠοινΧρ 1987,659, ΑΠ 480/1999 ΠοινΔικ 1999,646 (= ΠοινΔικ 2001,382, όπου Παρατηρήσεις Καίσαρη). 39. Βλ. ενδεικτικά από την παλαιότερη νομολογία: ΑΠ 490/1953 ΠοινΧρ 1954,74, ΑΠ 39/1956 ΠοινΧρ 1956,191, ΑΠ 408/1963 ΠοινΧρ 1964,75, ΑΠ 550/1967 ΠοινΧρ 1968,103, ΑΠ 446/1968 ΠοινΧρ 1969,85, ΑΠ 35/1969 ΠοινΧρ 1969,175, ΑΠ 207/1969 ΠοινΧρ 1969,367, ΑΠ 201/1970 ΠοινΧρ 1970,436, ΑΠ 223/1970 ΠοινΧρ 1970,449, ΑΠ 301/1970 ΠοινΧρ 1970,600, ΑΠ 551/1970 ΠοινΧρ 1971,150, ΑΠ 96/1974 ΠοινΧρ 1974,425, ΑΠ 146/1976 ΠοινΧρ 1976,620, ΑΠ 35/1977 ΠοινΧρ 1977,523, ΑΠ 396/1977 ΠοινΧρ 1977,754, ΑΠ 639/1977 ΠοινΧρ 1978,12, ΑΠ 750/1977 ΠοινΧρ 1978,52, ΑΠ 388/1978 ΠοινΧρ 1978,533 από τη νεότερη νομολογία βλ. ενδεικτικά: ΑΠ 628/2000 ΠοινΧρ 2001,23, ΑΠ 1504/2001 ΠΛογ 2001,1939, ΑΠ 1583/2001 ΠΛογ 2001,1973, ΑΠ 138/2002 ΠοινΧρ 2002,836, ΑΠ 931/2004 ΠοινΧρ 2004,218, ΑΠ 1286/2003 ΠοινΧρ 2004,325, ΑΠ 1300/2003 ΠοινΧρ 2004,329, ΑΠ 2309/2003 ΠοινΧρ 2004,814, ΑΠ 55/2004 ΠοινΧρ 2004,509, ΑΠ 2056/2004 ΠοινΔικ 2005,1118, ΑΠ 204/2005 ΠοινΔικ 2005,769, ΑΠ 208/2005 ΠοινΔικ 2005,770, ΑΠ 1048/2005 ΠοινΔικ 2005,1365, ΑΠ 1739/2005 ΠΛογ 2005,1709, ΑΠ 1798/2005 ΠΛογ 2005,1731, ΑΠ 1904/2005 ΠοινΔικ 2006,519, ΑΠ 188/2006 ΠΛογ 2006,163, ΑΠ 249/2006 ΠΛογ 2006,181, ΑΠ 388/2006 ΠΛογ 2006,251, ΑΠ 563/2006 ΠΛογ 2006,459, ΑΠ 612/2006 ΠΛογ 2006,515, ΑΠ 660/2006 ΠοινΧρ 2007,151, ΑΠ 1/2007 ΠοινΧρ 2007,910, ΑΠ 1405/2008 ΠοινΔικ 2009,260, ΑΠ 611/2009 ΠοινΔικ 2009,1328, ΑΠ 1033/2009 ΕλλΔνη 2009,1569, ΑΠ 1192/2009 ΠοινΔικ 2010,271, ΑΠ 279/2010 ΝοΒ 2010,2076, ΑΠ 602/2010 ΠοινΔικ 2010,1387, ΑΠ 1091/2010 ΠοινΔικ 2011,405, ΑΠ 347/2011 ΠοινΔικ 2011,1063, ΑΠ 661/2011 ΠοινΔικ 2011, Βλ. Βασιλειάδη, ό.π., Κονταξή, ό.π., Σεβαστίδη, ό.π. 41. Βλ. Βασιλειάδη, ό.π., Καίσαρη, ό.π., Μαργαρίτη, Η εκκρεμοδικία ως δικονομική προϋπόθεση της ποινικής δίκης, ΠοινΔικ 2005,312 επ., Μεταξά, ό.π., Παπαδόπουλου, ό.π., Σεβαστίδη, ό.π., ΑΠ 236/1957 ΠοινΧρ 1957,451, ΑΠ 419/1957 ΠοινΧρ 1958,138, ΑΠ 457/1957 ΠοινΧρ 1958,173, ΑΠ 23/1961 ΠοινΧρ 1961,210, ΑΠ 276/1962 ΠοινΧρ 1962,591, ΑΠ 406/1966 ΠοινΧρ 1967,41, ΑΠ 515/1967 ΠοινΧρ 1968,80, ΑΠ 35/1969 ΠοινΧρ 1969,175, ΑΠ 1007/1974 ΠοινΧρ 1975,297, ΑΠ 159/1980 ΠοινΧρ 1980,449, ΑΠ 943/1980 ΠοινΧρ 1981,72, ΑΠ 61/1988 ΠοινΧρ 1988,462, ΑΠ 1762/1989 ΠοινΧρ 1990,852, ΑΠ 297/1994 ΠοινΧρ 1994,481, ΑΠ 49/1995 ΠοινΧρ 1995,323, ΑΠ 291/1998 ΠοινΧρ 1998,904, ΑΠ 118/1998 ΠοινΧρ 1998,765, ΑΠ 60/1999 ΠοινΧρ 1999,308, ΑΠ 628/2000 ΠοινΧρ 2001,23 (= ΠοινΔικ 2000,924 = ΝοΒ 2000,1489), ΑΠ 862/20003 ΠΛογ 2003,959, ΑΠ 1672/2003 ΠΛογ 2003,1893, ΑΠ 858/2004 ΠοινΔικ 2004,1056, ΑΠ 1607/2004 ΝοΒ 2005,743 (= ΠΛογ 2004,2104), ΑΠ 60/2005 ΠΛογ 2005,110, απ 1523/2005 ΠΛογ 2005,1351, 82/2006 ΠοινΔικ 2006,803, ΑΠ 1/2007 ΠοινΧρ 2007,910, ΑΠ 19/2007 ΠοινΧρ 2007,915 (= ΠΛογ 2007,49 = ΕλλΔνη 2007,1572), ΑΠ 276/2007 ΠΛογ 2007,191, ΑΠ 411/2007 ΠοινΧρ 2008,61, ΑΠ 1293/2007 ΠοινΧρ 2008,345, ΑΠ 1440/2007 ΠΛογ 2007,1015, ΑΠ 1544/2007 ΠοινΧρ 2007,442, ΑΠ 1033/2009 ΕλλΔνη 2009,1569, ΑΠ 422/2012 ΠραξΛογΠΔ 2012,

8 2o Ετήσιο Συνέδριο Νομικής Σχολής ΑΠΘ «Δίκαιη Δίκη» την κατάφαση του δεδικασμένου, αδιάφορο αν ο κατηγορούμενος καταγγέλθηκε με λανθασμένο ή ψευδές όνομα ή χαρακτηριστικά ή ιδιότητες ή αν τα στοιχεία αυτά μεταβλήθηκαν 42. Η θέση τούτη είναι σύμφωνη και με την αποτυπούμενη στο άρθρο 75 ΚΠΔ σκέψη, ότι εκείνο που ενδιαφέρει το ποινικό δικονομικό δίκαιο είναι η φυσική ταυτότητα του κατηγορουμένου 43. Αδιάφορο είναι το πρόσωπο που υπέβαλε τη μήνυση ή έγκληση σε βάρος του ίδιου κατηγορουμένου για την ίδια πράξη 44. Όταν πρόκειται για τέλεση εγκλήματος με τη συμμετοχή περισσοτέρων, η αμετάκλητη απόφαση (ή βούλευμα) για έναν απ' αυτούς, δεν εμποδίζει τη δίωξη των υπολοίπων 45. Τούτο ισχύει ακόμη και στην περίπτωση, όπου η πρώτη ποινική δίωξη ασκήθηκε όχι μόνον σε βάρος άλλων συγκεκριμένων αυτουργών ή συμμετόχων, αλλά και κατά τρίτων αγνώστων δραστών 46. Βαίνουσες έτι περαιτέρω, επιστήμη 47 και νομολογία 48 δέχτηκαν ότι το επόμενο δικαστήριο δεν δεσμεύεται από την κρίση του πρώτου σχετικά με τα πραγματικά περιστατικά που θεώρησε ως αληθή δεν απέκλεισαν, μ' άλλα λόγια, την καταδίκη του συμμετόχου στην ίδια πράξη (: μηδέ του ηθικού αυτουργού εξαιρουμένου) ακόμη και στην περίπτωση που το πρώτο δικαστήριο έκρινε αμετακλήτως ότι δεν τελέστηκε η πράξη ή ότι αυτή δεν είναι αξιόποινη ή (πολύ περισσότερο) ότι συντρέχει λόγος απαλλαγής που αρμόζει μόνο στο πρόσωπο του δικασθέντος συμμετόχου 49. Δεκτό, επίσης, έγινε ότι η αμετάκλητη καταδίκη ορισμένου προσώπου ως 42. Βλ. ενδεικτικά: Βασιλειάδη, ό.π., Δαλακούρα, Δεδικασμένο: exception rei jidicatae και ταυτότητας της τυποποιούμενης στα άρθρα 34 στοιχ. α Ν 3632/1928 και 72 παρ. 1 Ν 1969/1991 πράξης, ΠοινΧρ 2005,458 επ., Δέδε, Το αντικείμενον της ποινικής δίκης, 1960, σελ. 236, του ίδιου, ό.π., σελ. 234, Κονταξή, ό.π., σελ. 581, Μαργαρίτη, Παρατηρήσεις, ΠοινΔικ 2005,66, Σεβαστίδη, ό.π., σελ. 702, ΑΠ 628/2000, ό.π., ΑΠ 2309/2003 ΠΛογ 2003,2476, ΑΠ 138/2004 ΠΛογ 2004,193, ΑΠ 858/2004, ό.π., ΑΠ 1607/2004, ό.π., ΑΠ 1/2007, ό.π., ΑΠ 276/2007, ό.π., ΑΠ 2209/2007 ΠοινΔικ 2008,804, ΑΠ 1033/2009, ό.π., ΔιατΕισΠρΑθ (Ν. Δεγαΐτης), ΠοινΧρ 1996, Βλ. Δέδε, ό.π., σελ. 98, Κονταξή, ό.π., σελ. 768, Μπουρόπουλου, ό.π., σελ. 126, Παπαδογιάννη, ό.π., σελ. 180, Σεβαστίδη, ό.π., Τούση, ό.π., σελ. 131, ΑΠ 2366/2002 ΠΛογ 2002,2592 (= ΝοΒ 2003,1086). 44. Βλ. Καίσαρη, ό.π., σελ. 615, Κονταξή, ό.π., σελ. 582, Σεβαστίδη, ό.π., σελ. 702, ΑΠ 862/2003 ΠΛογ 2003, Διευκρινίζεται, πάντως, πως αν η αλλαγή του προσώπου του μηνυτή ή εγκαλούντος υποδηλώνει και μεταβολή του προσώπου του παθόντος, το δεδικασμένο μπορεί ν' αναιρεθεί λόγω μη ταυτότητας της πράξεως: Παπαδόπουλος, ό.π., Σεβαστίδης, ό.π. 45. Βλ. Βασιλειάδη, ό.π., σελ. 3215, Γάφου, ό.π., σελ. 150, Δέδε, ό.π., Ζησιάδη, ό.π., σελ. 437, Καρρά, ό.π., σελ. 299, Κονταξή, ό.π., σελ. 582, Μπουρόπουλου, ό.π., σελ. 100, Παπαδογιάννη, ό.π., σελ. 130, Σεβαστίδη, ό.π., Στάικου, Επίτομος Ερμηνεία Ελληνικής Ποινικής Δικονομίας, τόμ. Α, 1951, σελ. 225, ΑΠ 600/1950 ΠοινΧρ 1951,91, ΑΠ 75/1954 ΠοινΧρ 1974,218, ΑΠ 401/1954 ΠοινΧρ 1955,91, ΑΠ 246/1963 ΠοινΧρ 1963,502, ΑΠ 406/1966 ΠοινΧρ 1967,41, ΑΠ 515/1967 ΠοινΧρ 1968,80, ΑΠ 35/1969 ΠοινΧρ 1969,175, ΑΠ 125/1971 ΠοινΧρ 1971,384, ΑΠ 1007/1974 ΠοινΧρ 1975,297, ΑΠ 1281/1985 ΠοινΧρ 1986,272, ΑΠ 61/1988 ΠοινΧρ 1988,461, ΑΠ 38/1991 ΝοΒ 1991,951 (= Υπερ 1991,618), ΑΠ 918/1992 ΠοινΧρ 1992,696, ΑΠ 46/1999 ΠοινΧρ 1999,224, ΑΠ 991/2002 ΠΛογ 2002,111, ΑΠ 1259/2005 ΠοινΔικ 2005, Βλ. Σεβαστίδη, ό.π., ΑΠ 862/2003 ΠΛογ 2003,959 (= ΠοινΔικ 2003,1152). 47. Βλ. Δέδε, ό.π., σελ. 237, Ζησιάδη, ό.π., Καίσαρη, ό.π., σελ (: με αναφορά ση διχογνωμία που στα πλαίσια της προϊσχύσασας Ποινικής Δικονομίας ανέκυψε), Κονταξή, ό.π., Μπουρόπουλου, ό.π., του ίδιου, ό.π., ΠοινΧρ 1956, , Στάικου, ό.π., σελ. 228, Τούση, ό.π., σελ. 84, Ψαρούδα-Μπενάκη, Παρατηρήσεις στην ΕφΠειρ 23/1980 ΠοινΧρ 1980, Βλ. ΑΠ 75/1954, ό.π., ΑΠ 215/1963 ΠοινΧρ 1963,471, ΑΠ 515/1967, ό.π., ΑΠ 918/1992, ό.π. (με αντίθετη πρόταση Κ. Σταθόπουλου). 49. Ο Θ. Γιαννόπουλος (Παρατηρήσεις στην ΑΠ 918/1992, ΠοινΧρ 1992,700) δέχεται, ειδικά προκειμένου περί ηθικού αυτουργού, δέσμευση του δικαστηρίου από την προηγούμενη αμετάκλητη απαλλαγή του φυσικού αυτουργού, αν αυτή στηρίζεται στο ότι δεν τελέστηκε η πράξη και τούτο με τη σκέψη ότι «η θεμελίωση ηθικής αυτουργίας προϋποθέτει την υπό του δράστη τέλεση ή απόπειρα τελέσεως αδίκου πράξεως, ενώ εν προκειμένω αμετάκλητα είχε κριθεί ότι δεν τελέσθηκε από τον φερόμενο φυσικό αυτουργό 180

9 αυτουργού της πράξεως, δεν παράγει δεδικασμένο υπέρ άλλου προσώπου ακόμη και όταν το συγκεκριμένο έγκλημα ένας μόνο θα μπορούσε να το τελέσει 50 σ' αυτή, βέβαια, την περίπτωση οφείλει να ελεγχθεί το ενδεχόμενο επαναλήψεως της διαδικασίας υπέρ του κατηγορουμένου (: άρθρο 525 παρ. 1 αρ. 1 ΚΠΔ) 51. η) Ταυτότητα πράξεως, ως δεύτερη προϋπόθεση του δεδικασμένου, υπάρχει, όταν η μία κατηγορία συγκροτείται αντικειμενικά από τα ίδια πραγματικά περιστατικά από τα οποία κατά τα ουσιώδη στοιχεία της συντίθεται και η άλλη κατηγορία ως πράξη, δηλαδή, στα πλαίσια του άρθρου 57 ΚΠΔ νοείται το ιστορικό γεγονός - η υλική (φυσική) πράξη ή παράλειψη με όλα τα αποτελέσματα της στον εξωτερικό κόσμο, καθ' όλη τη διαδρομή και καθ' όλες τις πραγματικές όψεις της, τις οποίες ο δικαστής έχει δικαίωμα (και υποχρέωση) να ερευνήσει και αξιολογήσει και αυτεπαγγέλτως. Πρόκειται για κυρίαρχη στο χώρο της θεωρίας 52 και της νομολογίας 53 άποψη. Προφανές, ενόψει του κοινού υποβάθρου της ταυτότητας της πράξεως, είναι, ότι η έκταση του δεδικασμένου είναι ανάλογη προς τα όρια του επιτρεπτού της μεταβολής της κατηγορίας - πράγμα που σημαίνει ότι υφίσταται δεδικασμένο για όλους τους χαρακτηρισμούς, που το δικαστήριο μπορούσε να προσδώσει δικαστικό επιμελητή». - Εξάλλου, ο Παπαδογιάννης (ό.π., σελ. 130) δέχεται δέσμευση από το δεδικασμένο αθωωτικής αποφάσεως και για τους λοιπούς συμμετόχους, όταν η απαλλαγή στηρίζεται σε λόγο που δεν προσήκει αποκλειστικά στο πρόσωπο του αθωωθέντος συμμετόχου. - Ενόψει των όσων υιοθετούνται (θεωρητικά και νομολογιακά) και στα πλαίσια του κατ' άρθρο 469 ΚΠΔ επεκτατικού αποτελέσματος, σαφές είναι πως οι θέσεις των Γιαννόπουλου και Παπαδογιάννη και έρεισμα δογματικό έχουν και ουσιαστικά πειστικές εμφανίζονται. 50. Βλ. ΑΠ 410/1953 ΠοινΧρ 1954, Βλ. Μπουρόπουλου, ό.π., Σεβαστίδη, ό.π., σελ. 703, ΑΠ 410/1953, ό.π. 52. Βλ. ενδεικτικά: Βασιλειάδη, ό.π., σελ. 3216, Δαλακούρα, ό.π., Δέδε, ό.π., Θεοδωράκη, Μερικές σκέψεις για το δεδικασμένο κατά το άρθρο 57 Ποιν. Δικονομίας, ΠοινΧρ 1986,413 επ., του ίδιου, ό.π., σελ. 24 επ., Καρρά, ό.π., σελ. 302, Κονταξή, ό.π., σελ. 581, Μεταξά, ό.π., Μπουρόπουλου, ό.π., σελ. 92, Σεβαστίδη, ό.π., σελ Βλ. ενδεικτικά: ΑΠ 213/1952 ΠοινΧρ 1952,316, ΑΠ 312/1952 ΠοινΧρ 1952,396, ΑΠ 229/1953 ΠοινΧρ 1953,401, ΑΠ 83/1954 ΠοινΧρ 1954,323, ΑΠ 20/1956 ΠοινΧρ 1956,146, ΑΠ 446/1957 ΠοινΧρ 1958,161, ΑΠ 457/1957 ΠοινΧρ 1958,174, ΑΠ 104/1958 ΠοινΧρ 1958,317, ΑΠ 325/1958 ΠοινΧρ 1959,89, ΑΠ 91/1959 ΠοινΧρ 1959,384, ΑΠ 198/1961 ΠοινΧρ 1961,170, ΑΠ 276/1962 ΠοινΧρ 1962,591, ΑΠ 337/1962 ΠοινΧρ 1963,31, ΑΠ 356/1964 ΠοινΧρ 1965,18, ΑΠ 268/1965 ΠοινΧρ 1965,554, ΑΠ 243/1967 ΠοινΧρ 1967,467, ΑΠ 302/1968 ΠοινΧρ 1968,489, ΑΠ 201/1970 ΠοινΧρ 1970,436, ΑΠ 551/1970 ΠοινΧρ 1971,150, ΑΠ 727/1972 ΠοινΧρ 1972,785, ΑΠ 750/1972 ΠοινΧρ 1973,21, ΑΠ 21/1974 ΠοινΧρ 1974,524, ΑΠ 370/1975 ΠοινΧρ 1975,748, ΑΠ 558/1975 ΠοινΧρ 1975,862, ΑΠ 339/1976 ΠοινΧρ 1976,755, ΑΠ 461/1976 ΠοινΧρ 1976,838, ΑΠ 1005/1976 ΠοινΧρ 1977,349, ΑΠ 35/1977 ΠοινΧρ 1977,523, ΑΠ 327/1977 ΠοινΧρ 1977,674, ΑΠ 629/1977 ΠοινΧρ 1977,893, ΑΠ 639/1977 ΠοινΧρ 1978,12, ΑΠ 55/1978 ΠοινΧρ 1978,407, ΑΠ 894/1978 ΠοινΧρ 1979,55, ΑΠ 694/1980 ΠοινΧρ 1981,596, ΑΠ 982/1980 ΠοινΧρ 1981,137, ΑΠ 1326/1980 ΠοινΧρ 1981,330, ΑΠ 831/1980 ΠοινΧρ 1982,118, ΑΠ 982/1980 ΠοινΧρ 1981,137, ΑΠ 831/1981 ΠοινΧρ 1982,118, ΑΠ 478/1984 ΠοινΧρ 1984,911, ΑΠ 287/1986 ΠοινΧρ 1986,584, ΑΠ 375/1989 ΠοινΧρ 1989,905, ΑΠ 49/1995 ΠοινΧρ 1995,823, ΑΠ 118/1998 ΠοινΧρ 1998,765, ΑΠ 60/1999 ΠοινΧρ 1999,309 (= ΝοΒ 1999,825), ΑΠ 628/2000 ΠοινΧρ 2001,23 (= ΠοινΔικ 2000,924 = ΝοΒ 2000,1489), ΑΠ 2309/2003 ΠΛογ 2003,2476, ΑΠ 138/2004 ΠΛογ 2004,193 (= ΕλλΔνη 2004,1539), ΑΠ 1185/2004 ΠοινΧρ 2005,520, Α 1607/2004 ΠΛογ 2004,2104 (= ΝοΒ 2005,743), ΑΠ 188/2006 ΠοινΔικ 2006,820, ΑΠ 1/2007 ΠοινΧρ 2007,910, ΑΠ 276/2007 ΠΛογ 2007,191, ΑΠ 411/2007 ΠοινΧρ 2008,61, ΑΠ 1544/2007 ΠοινΧρ 2008,442, ΑΠ 2209/2007 ΠοινΔικ 2008,804, ΑΠ 2306/2007 ΠΛογ 2007,1654, ΑΠ 2369/2007 ΠΛογ 2007,1689, ΑΠ 1405/2008 ΠοινΔικ 2009,260, ΑΠ 1682/2008 ΠοινΔικ 2009,528, ΑΠ 2257/2008 ΠοινΧρ 2009,830, ΑΠ 372/2009 ΠοινΔικ 2009,1162, ΑΠ 779/2009 ΠοινΔικ 2009, ΑΠ 1033/2009 ΕλλΔνη 2009,1569, ΑΠ 1076/2009 ΠοινΔικ 2010,144, ΑΠ 2226/2009 ΠοινΔικ 2010,904, ΑΠ 205/2010 ΠοινΔικ 2010,1090, ΑΠ 1091/2010 ΠοινΔικ 2011,405, ΑΠ 1365/2010 ΠοινΔικ 2011,639, ΑΠ 125/2011 ΠοινΔικ 2011,1038, ΑΠ 347/2011 ΠοινΔικ 2011,1063, ΑΠ 661/2011 ΠοινΔικ 2011,1249, ΑΠ 1237/2011 ΠοινΔικ 2012,450, ΑΠ 1283/2011 ΠοινΔικ 2012,456, ΑΠ 1309/2011 ΠοινΔικ 2012,458, ΑΠ 989/2012 ΠοινΔικ 2012,660, ΑΠ 1077/2012 ΠοινΔικ 2013,

10 2o Ετήσιο Συνέδριο Νομικής Σχολής ΑΠΘ «Δίκαιη Δίκη» στη διωχθείσα πράξη 54. Άξιες ιδιαίτερης αναφοράς στο συγκεκριμένο χώρο είναι οι ακόλουθες κυρίαρχες παραδοχές: (i) Το δεδικασμένο δεν αναιρείται στην περίπτωση της μεταβολής του είδους της συμμετοχής στην πράξη και τούτο ενόψει του ότι αυτή η παραλλαγή θεωρείται επιτρεπτή μεταβολή της κατηγορίας έτσι, η καταδίκη ή η αθώωση του κατηγορουμένου ως φυσικού αυτουργού σε μια πράξη, κωλύει την εκ νέου δίωξή του για συνέργεια ή ηθική αυτουργία στο ίδιο έγκλημα και το αντίστροφο 55. (ii) Ελλείπει το στοιχείο της ταυτότητας της πράξεως και άρα δεν καταφάσκεται δεδικασμένο, όταν υπάρχει διαφορά ως προς το χρόνο τελέσεώς της 56 η παραδοχή αυτή πρέπει να διαβαστεί υπό την πρόσθετη προϋπόθεση ότι πρόκειται για αλλαγή που επηρεάζει την ταυτότητα της πράξεως ή την παραγραφή της, διότι διαφορετικά είναι επιτρεπτή η μεταβολή κατηγορίας 57. Το ίδιο ισχύει και όταν υπάρχει διαφορά ως προς τον 54. Βλ. Βασιλειάδη, ό.π., Δέδε, Το αντικείμενον της ποινικής δίκης, σελ. 240, Μ. Μαργαρίτη, ό.π., σελ. 111, Μπουρόπουλου, ό.π., ΠοινΧρ 1956,277, Σεβαστίδη, ό.π., σελ. 704, ΑΠ 1607/2004, ό.π., ΑΠ 660/2006 ΠοινΧρ 2007,151, ΑΠ 1/2007, ό.π., ΑΠ 2257/2008, ό.π., ΑΠ 1033/2009, ό.π., ΑΠ 279/2010 ΝοΒ 2010,2076, ΣυμβΕφΑθ 2738/1994 Υπερ 1995,299, όπου και πρόταση Β. Δερβέντζα, ΣυμβΠλημΧαλκ 71/1997 ΠοινΧρ 1998,529, ΣυμβΠλημΧίου 126/2008 ΠοινΔικ 2010,547, όπου πρόταση Δ. Φερεντίνου. 55. Βλ. Βασιλειάδη, ό.π., Ζησιάδη, ό.π., σελ. 425, Μεταξά, ό.π., ΠοινΧρ 1971,187, Μπουρόπουλου, ό.π., σελ. 93, Σεβαστίδη, ό.π., σελ. 706, ΑΠ 600/1950 ΠοινΧρ 1950,90, ΑΠ 263/1956 ΠοινΧρ 1956,507, ΑΠ 457/1957 ΠοινΧρ 1958,173, ΑΠ 415/1961 ΠοινΧρ 1962,104, ΑΠ 337/1962 ΠοινΧρ 1963,31, ΑΠ 100/1967 ΠοινΧρ 1967,344, ΑΠ 496/1967 ΠοινΧρ 1968,36, ΑΠ 321/1972 ΠοινΧρ 1972,529, ΑΠ 510/1973 ΠοινΧρ 1973,633, ΑΠ 271/1974 ΠοινΧρ 1974,592, ΑΠ 799/1975 ΠοινΧρ 1976,223, ΑΠ 236/1976 ΠοινΧρ 1976,264, ΑΠ 618/1976 ΠοινΧρ 1977,77, ΑΠ 35/1977 ΠοινΧρ 1977,523, ΑΠ 636/1977 ΠοινΧρ 1977,896, ΑΠ 1270/1977 ΠοινΧρ 1978,341, ΑΠ 157/1978 ΠοινΧρ 1978,439, ΑΠ 77/1984 ΠοινΧρ 1984,711, ΑΠ 1300/1984 ΠοινΧρ 1985,329, ΑΠ 1404/1984 ΠοινΧρ 1985,402, ΑΠ 3/1985 ΠοινΧρ 1985,328, ΑΠ 182/1985 ΝοΒ 1985,1582, ΑΠ 186/1985 ΠοινΧρ 1985,780, ΑΠ 1414/1985 ΝοΒ 1986,276, ΑΠ 1586/1986 ΠοινΧρ 1987,278, ΑΠ 782/1987 ΠοινΧρ 1987,640, ΑΠ 1698/1987 ΠοινΧρ 1988,282, ΑΠ 1701/1987 ΠοινΧρ 1988,287, ΑΠ 175/1988 ΠοινΧρ 1988,607, ΑΠ 1137/1989 ΠοινΧρ 1990,421, ΑΠ 1853/1989 ΠοινΧρ 1990,873, ΑΠ 1885/1989 ΠοινΧρ 1990,886, ΑΠ 550/1990 ΠοινΧρ 1991,40, ΑΠ 1354/1990 ΠοινΧρ 1991,572, ΑΠ 291/1988 ΠοινΧρ 1998,904, ΑΠ 733/1998 ΠοινΧρ 1999,327, ΑΠ 101/2002 ΠοινΔικ 2002,674, ΑΠ 1800/2005 ΠοινΔικ 2006,504, ΑΠ 2273/2005 ΠοινΔικ 2006,1110, ΑΠ 159/2006 ΝοΒ 2006,1146, ΑΠ 768/2006 ΠοινΔικ 2006,1110, ΑΠ 449/2008 ΠοινΧρ 2009,152, ΑΠ 2288/2008 ΠοινΔικ 2009,833, ΑΠ 329/2010 ΠοινΔικ 2010,1219, ΑΠ 1234/2010 ΠοινΔικ 2011,546, - Contra ΑΠ 1293/2007 ΠοινΔικ 2008, Βλ. Βασιλειάδη, ό.π., σελ. 3217, Μ. Μαργαρίτη, ό.π., σελ , Σεβαστίδη, ό.π., ΑΠ 48/1955 ΠοινΧρ 1955,183, ΑΠ 20/1956 ΠοινΧρ 1956,146, ΑΠ 39/1956 ΠοινΧρ 1956,190, ΑΠ 236/1957 ΠοινΧρ 1957,451, ΑΠ 263/1958 ΠοινΧρ 1959,15, ΑΠ 198/1961 ΠοινΧρ 1961,469, ΑΠ 125/1971 ΠοινΧρ 1971,384, ΑΠ 629/1977 ΠοινΧρ 1977,893, ΑΠ 707/1980 ΝοΒ 1981,167, ΑΠ 831/1981 ΠοινΧρ 1982,118, ΑΠ 167/1987 ΠοινΧρ 1987,714, ΑΠ 246/1993 Υπερ 1993,578 (= ΠοινΧρ 1993,162), ΑΠ 532/1998 ΠοινΧρ 1997,27, ΑΠ 1306/1998 ΠοινΧρ 1999,716, ΑΠ 1587/1998 ΠοινΔικ 1992,202, ΑΠ 1175/1999 ΠοινΔικ 1199,1312, ΑΠ 1583/2001 ΠΛογ 2001,1973, ΑΠ 177/2002 ΠΛογ 2002,137, ΑΠ 1568/2003 ΠΛογ 2003,1700, ΑΠ 426/2005 ΠΛογ 2005,423, ΑΠ 1048/2005 ΠοινΔικ 2005,1365 (= ΠΛογ 2005,922 = ΕλλΔνη 2005,1575), ΑΠ 188/2006 ΠΛογ 2006,163 (= ΠοινΔικ 2006,820), ΑΠ 1033/2009 ΕλλΔνη 2009,1569 (= ΠοινΔικ 2010,139). 57. Βλ. ενδεικτικά: ΑΠ 377/1954 ΠοινΧρ 1955,73, ΑΠ 111/1955 ΠοινΧρ 1955,289, ΑΠ 213/1955 ΠοινΧρ 1955,428, ΑΠ 220/1955 ΠοινΧρ 1955,437, ΑΠ 348/1955 ΠοινΧρ 1956,37, ΑΠ 112/1957 ΠοινΧρ 1957,291, ΑΠ 59/1961 ΠοινΧρ 1961,253, ΑΠ 97/1964 ΠοινΧρ 1964,338, ΑΠ 309/1964 ΠοινΧρ 1964,624, ΑΠ 550/1966 ΠοινΧρ 1967,221, ΑΠ 44/1967 ΠοινΧρ 1967,290, ΑΠ 178/1968 ΠοινΧρ 1968,342, ΑΠ 352/1968 ΠοινΧρ 1968,603, ΑΠ 346/1971 ΠοινΧρ 1971,691, ΑΠ 588/1972 ΠοινΧρ 1972,702, ΑΠ 262/1973 ΠοινΧρ 1973,489, ΑΠ 1117/1975 ΠοινΧρ 1976,412, ΑΠ 11-19/1985 ΠοινΧρ 1986,147, ΑΠ 783/1987 ΠοινΧρ 1987,640, ΑΠ 1698/1987 ΠοινΧρ 1988,282, ΑΠ 1211/1989 ΠοινΧρ 1990,517, ΑΠ 1504/1994 ΠοινΧρ 1994,1251, ΑΠ 573/1996 ΠοινΧρ 1997,952, ΑΠ 833/1998 ΝοΒ 1998,1327, ΑΠ 507/2000 ΠοινΧρ 2000,977, ΑΠ 492/2003 ΝοΒ 2003,708, ΑΠ 499/2003 ΠοινΧρ 2004,40, ΑΠ 664/2003 ΕλλΔνη 2003,1441, ΑΠ 1773/2006 ΠοινΔικ 2007,399, ΑΠ 741/2007 ΠΛογ 2007,468, ΑΠ 945/

11 τόπο τελέσεως της πράξεως 58. Γίνεται, πάντως, δεκτό 59 ότι σε περίπτωση που είναι βέβαιο πως μια φορά μόνον τελέστηκε η πράξη, η διαφορετικότητα του χρονικού, τοπικού ή των άλλων περιστάσεων στίγματος δεν κωλύει την παραγωγή δεδικασμένου. (iii) Καταφάσκεται ταυτότητα πράξεως (: συνακόλουθα και δεδικασμένο), όταν μία από τις περισσότερες διώξεις για την αυτή συμπεριφορά του δράστη δεν περιέλαβε κάποια επιβαρυντική περίσταση 60 τούτη η παραδοχή βαίνει ομόρροπα με γενικότερη τάση της νομολογίας να μην θεωρεί ανεπίτρεπτη μεταβολή κατηγορίας την παραδοχή επιβαρυντικών ή ελαφρυντικών περιστάσεων 61. (iv) Η απόφαση ή το βούλευμα για το τετελεσμένο (= ολοκληρωμένο) έγκλημα παράγει δεδικασμένο, εμποδίζον την εκ νέου δίωξη του ίδιου προσώπου για το ίδιο έγκλημα σε απόπειρα 62 το αντίθετο (= δεδικασμένο από την απόπειρα για το τελειωμένο έγκλημα), θα πρέπει, παρότι γίνεται δεκτό 63, να ιδωθεί με επιφύλαξη, αφού η μεν απόπειρα είναι ίδια πράξη σε σχέση με το ολοκληρωμένο έγκλημα, το τελευταίο όμως, δεν είναι ίδια πράξη σε σχέση με την απόπειρα. (v) Η αφορώσα έγκλημα τελεσμένο με πρόθεση απόφαση ή βούλευμα παράγει δεδικασμένο για το ίδιο έγκλημα τελεσμένο από αμέλεια και το ανάστροφο 64. (vi) Γίνεται δεκτό ότι το δεδικασμένο δεν καλύπτει γεγονότα ανύπαρκτα (: όχι απλώς άγνωστα ή από παραδρομή μη ληφθέντα υπόψη) κατά την έκδοση της αποφάσεως 65. Στη βάση της τελευταίας γενικότερης αντιλήψεως υποστηρίζεται ότι: η καταδίκη για απλή ή επικίνδυνη σωματική βλάβη δεν εμποδίζει νέα δίωξη για (στηριζόμενη στο ίδιο περιστατικό) θανατηφόρα σωματική βλάβη, αν ο θάνατος επήλθε μετά την έκδοση της (πρώτης) αμετάκλητης αποφάσεως 66 - η καταδίκη για σωματική βλάβη από αμέλεια δεν κωλύει νέα δίωξη για (στηριζόμενη στο ίδιο περιστατικό) ανθρωποκτονία από αμέλεια, αν ο θάνατος επήλθε μετά την έκδοση της (πρώτης) ΠοινΔικ 2007,1366, ΑΠ 2296/2007 ΠοινΔικ 2008,813, ΑΠ 474/2008 ΠοινΔικ 2008,1268, ΑΠ 1591/2008 ΠοινΔικ 2009,508, ΑΠ 2082/2008 ΠοινΔικ 2009,814, ΑΠ 443/2009 ΠοινΔικ 2010, Βλ. Βασιλειάδη, ό.π., Σεβαστίδη, ό.π., ΑΠ 39/1956 ΠοινΧρ 1956,190, ΑΠ 831/1981 ΠοινΧρ 1982,118, ΑΠ 2257/2008 ΠοινΧρ 2009, Βλ. Βασιλειάδη, ό.π., Κονταξή, ό.π., σελ. 589, Μπουρόπουλου, ό.π., ΠοινΧρ 1956,276, Παπαδογιάννη, ό.π., σελ. 131, Σεβαστίδη, ό.π., ΑΠ 2257/2008, ό.π., ΕφΑθ 2168/2000 ΠοινΧρ 2001,74, ΣυμβΠλημΡόδου 6/2005 Αρμ 2005,2036, όπου (σύμφωνη) πρόταση Παπαματθαίου, ΣυμβΠλημΡόδου 129/2005, όπου (σύμφωνη) πρόταση Παπαματθαίου, ΝΟΜΟΣ, ΑναφΕισΠλημΡόδου (Παπαματθαίου) 269/2005, ΝΟΜΟΣ. 60. Όπως για παράδειγμα: τη μεταχείριση ιδιαίτερων τεχνασμάτων στο έγκλημα της υπεξαιρέσεως περί την υπηρεσία (: ΣυμβΕφΠατρ 82/1992 ΝοΒ 1992,1080 = Αρμ 1992,757, όπου σύμφωνη πρόταση Ζύγουρα) - το επιδιωκόμενο περιουσιακό όφελος στην πλαστογραφία και τη χρήση πλαστού εγγράφου (: ΣυμβΠλημΧίου 126/2008 ΠοινΔικ 2010,547, όπου σύμφωνη πρόταση Φερεντίνου) βλ. και Σεβαστίδη, ό.π., σελ Βλ. ενδεικτικά: ΑΠ 279/1960 ΠοινΧρ 1960,533, ΑΠ 259/1967 ΠοινΧρ 1967,473, ΑΠ 483/1969 ΠοινΧρ 1970,35, ΑΠ 362/1972 ΠοινΧρ 1972,539, ΑΠ 390/1972 ΠοινΧρ 1972,591, ΑΠ 628/1972 ΠοινΧρ 1972,753, ΑΠ 753/1976 ΠοινΧρ 1977,201, ΑΠ 492/1979 ΠοινΧρ 1979,651, ΑΠ 910/1983 ΠοινΧρ 1984,32, ΑΠ 225/1985 ΠοινΧρ 1985,866, ΑΠ 1108/1988 ΠοινΧρ 1989,5, ΑΠ 387/1990 ΠοινΧρ 1990,1104, ΑΠ 466/1990 ΠοινΧρ 1990,1144, ΑΠ 1297/1995 ΠοινΧρ 1996,99, ΑΠ 562/1997 ΝοΒ 1998,155, ΑΠ 1203/1999 ΠοινΔικ 2000,110, ΑΠ 1795/2001 ΠοινΔικ 2002,337, ΑΠ 272/2002 ΠοινΔικ 2002,914, ΑΠ 873/2002 ΠΛογ 2002,1009, ΑΠ 2443/2003 ΠοινΔικ 2004,499, ΑΠ 1268/2006 ΠοινΔικ 2007,119, ΑΠ 2309/2007 ΠοινΔικ 2008,816, ΑΠ 1622/2008 ΠοινΔικ 2009, Βλ. Ζησιάδη, ό.π., σελ. 426, Κονταξή, ό.π., σελ. 586, Μεταξά, ό.π., Μπουρόπουλου, ό.π., Σεβαστίδη, ό.π., σελ Βλ. τους συγγραφείς της προηγούμενης σημειώσεως. 64. Βλ. Ζησιάδη, ό.π., σελ. 425, Μπουρόπουλου, ό.π., Σεβαστίδη, ό.π. 65. Βλ. Βασιλειάδη, ό.π., Ζησιάδη, ό.π., σελ. 426, Κονταξή, ό.π., Μπουρόπουλου, ό.π., Σεβαστίδη, ό.π., ΣυμβΠλημΤρικ 114/1968 ΠοινΧρ 1970,141, όπου πρόταση Μεταξά βλ. και ΑΠ 1607/2004 ΠΛογ 2004,2104 (= ΝοΒ 2005,743). 66. Βλ. Ζησιάδη, ό.π., σελ. 427, Μπουρόπουλου, ό.π., σελ

12 2o Ετήσιο Συνέδριο Νομικής Σχολής ΑΠΘ «Δίκαιη Δίκη» αμετάκλητης αποφάσεως - καταδίκη για απόπειρα ανθρωποκτονίας δεν αποκλείει νέα δίωξη για τετελεσμένη ανθρωποκτονία, εφόσον ο θάνατος επήλθε μετά την έκδοση της (πρώτης) αμετάκλητης αποφάσεως 67. Στις παραπάνω περιπτώσεις, αν η δεύτερη απόφαση είναι καταδικαστική, αφαιρείται, κατ' άρθρο 87 παρ. 4 ΠΚ, ο χρόνος κρατήσεως με βάση την πρώτη απόφαση, ενώ αν είναι αθωωτική, η πρώτη απόφαση παραμένει άθικτη, με συζητήσιμη την εκδοχή εφαρμογής του άρθρου 525 παρ. 1 αριθ. 4 ΚΠΔ 68. Για τις ίδιες ως άνω περιπτώσεις υποστηρίζεται ότι η αμετάκλητη αθώωση για τη βασική πράξη καλύπτει και κάθε μεταγενέστερη μορφή, κωλύοντας τη νέα δίωξη 69. (vii) Ευρύτερη αποδοχή συγκεντρώνει η άποψη ότι δεν υφίσταται ταυτότητα πράξεως (: άρα ούτε δεδικασμένο), όταν υπάρχει διαφορά στο πρόσωπο του παθόντος από το έγκλημα 70. Η συγκεκριμένη αντίληψη 71 μπορεί και πρέπει να εκτιμηθεί ως προς την ορθότητά της με σημείο αναφοράς το αν η πολλαπλότητα των παθόντων υποδηλώνει και ύπαρξη αληθινής συρροής εγκλημάτων. Υποστηρίχτηκε 72, πάντως, και η εκδοχή ότι η (δεχθείσα ότι δεν τελέστηκε έγκλημα) αθωωτική κρίση παράγει δεδικασμένο, ανεξάρτητα από τον αριθμό των παθόντων και, παραπέρα, ότι η ταυτότητα της πράξεως δεν αναιρείται από μόνο το γεγονός ότι το δικαστήριο, στα πλαίσια ακριβέστερου προσδιορισμού της πράξεως, θεώρησε ως παθόντα πρόσωπο άλλο από εκείνο που στο κλητήριο θέσπισμα ή το (παραπεμπτικό) βούλευμα αναφέρεται η τελευταία εκτίμηση προφανώς και ευθυγραμμίζεται με γενικότερη νομολογιακή γραμμή, σύμφωνα με την οποία δεν συνιστά ανεπίτρεπτη μεταβολή κατηγορίας ο ακριβέστερος προσδιορισμός του τρόπου τελέσεως της πράξεως 73. (viii) Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αφορώσες ορισμένες κατηγορίες εγκλημάτων θεωρητικές και νομολογιακές παραδοχές. Αναλυτικότερα: Στα διαρκή εγκλήματα (= εκείνα που η χρονική στιγμή της τυπικής, σύμφωνα με την αντικειμενική υπόσταση, περατώσεώς τους δεν είναι μοναδική, αλλά μπορεί να «παραταθεί» όσο καιρό θέλει ο δράστης) γίνεται δεκτό ότι η μετά τη γνώση από τον κατηγορούμενο της ασκηθείσας ποινικής διώξεως συνέχιση πραγματώσεως του εγκλήματος συνιστά νέα πράξη κατά συνέπεια, δεν υφίσταται δεδικασμένο από την 67. Βλ. Κονταξή, ό.π., σελ. 587, Κορφιάτη, Παρατηρήσεις στην ΠλημΘεσ 300/1961 ΠοινΧρ 1962,244, Μπουρόπουλου, ό.π., Σεβαστίδη, ό.π., σελ. 706, ΠλημΘεσ 300/1961 ΠοινΧρ 1962,241, όπου πρόταση Φιλόπουλου, ΣυμβΠλημΤρικ 114/1968, ό.π. 68. Βλ. Ζησιάδη, ό.π., Κονταξή, ό.π., Μπουρόπουλου, ό.π., Σεβαστίδη, ό.π. 69. Βλ. Ζησιάδη, ό.π., Μπουρόπουλου, ό.π., ΣυμβΠλημΤρικ 114/1968, ό.π. 70. Βλ. Βασιλειάδη, ό.π., Ζησιάδη, ό.π., σελ. 437, Κονταξή, ό.π., Σεβαστίδη, ό.π., ΑΠ 91/1959 Αρμ 1959,727, ΑΠ 629/1977 ΠοινΧρ 1977,893, ΑΠ 6/1978 ΠοινΧρ 1978,392, ΑΠ 1175/1988 ΠοινΧρ 1989,103, ΑΠ 1571/1990 ΠοινΧρ 1991,682, ΑΠ 60/1999 ΠοινΧρ 1999,309 (= ΝοΒ 1999,825), ΑΠ 218/2002 ΠΛογ 2002,493, ΑΠ 1672/2003 ΠΛογ 2003,1893, ΑΠ 858/2004 ΠΛογ 2004,1092, ΑΠ 19/2007 ΠοινΧρ 2007,915 (= ΠΛογ 2007,49 = ΕλλΔνη 2007,1572), ΑΠ 276/2007 ΠΛογ 2007,191 (= ΠοινΔικ 2007,939), ΑΠ 278/2007 ΠοινΔικ 2007,940, ΑΠ 1293/2007 ΠοινΧρ 2008,345, ΑΠ 1405/2008 ΠοινΔικ 2009,260, ΣυμβΕφΑθ 63/1971 ΠοινΧρ 1971,389, όπου σύμφωνη πρόταση Παπακαρυά, ΣυμβΕφΘεσ 120/1983 Αρμ 1983,687 (= ΠοινΧρ 1983,640, όπου πρόταση Κ. Ηρακλείδη), ΕφΑθ 2168/2000 ΠοινΧρ 2001,74, ΣυμβΠλημΛευκ 3/1974 ΑρχΝ 1974,98, ΔιατΕισΠλημΘεσ (Π. Ραπτόπουλος) 7691/1988 Αρμ 1988, Βλ. Μπουρόπουλου, Δικαιούμενοι εις έγκλησιν, ΕλλΔνη 1955,577, του ίδιου, ό.π., ΑΠ 302/1968 ΠοινΧρ 1968, Βλ. Θρ. Κονταξή, Το ποινικό δεδικασμένο σε σχέση με το πρόσωπο των παθόντων, ΑρχΝ 1997,150 επ. 73. Βλ. ενδεικτικά: ΑΠ 101/1963 ΠοινΧρ 1963,293, ΑΠ 224/1963 ΠοινΧρ 1963,485, ΑΠ 154/1964 ΠοινΧρ 1964,373, ΑΠ 38/1966 ΠοινΧρ 1966,154, ΑΠ 273/1966 ΠοινΧρ 1966,494, ΑΠ 448/1966 ΠοινΧρ 1967,95, ΑΠ 422/1967 ΠοινΧρ 1967,603, ΑΠ 193/1968 ΠοινΧρ 1968,351, ΑΠ 124/1971 ΠοινΧρ 1971,383, ΑΠ 613/1972 ΠοινΧρ 1972,745, ΑΠ 1138/2005 ΠοινΧρ 2006,149, ΑΠ 243/2006 ΠοινΧρ 2006,808, ΑΠ 1710/2008 ΠοινΔικ 2009,

13 προηγούμενη καταδίκη του ίδιου κατηγορουμένου για τη συνεχιζόμενη (μετά τη γνώση της ασκήσεως ποινικής διώξεως) πραγμάτωση του εγκλήματος 74. Κατ' άλλη εκδοχή, επί διαρκούς εγκλήματος, η μια (θεμελιούσα εκκρεμοδικία - δεδικασμένο) πράξη (= η μια προσβολή μιας μονάδας εννόμου αγαθού) οριοθετείται χρονικά από δύο αντικειμενικά λειτουργούντα σημεία: τη χρονική στιγμή της εναρκτήριας τυπικής περατώσεως του εγκλήματος και τη χρονική στιγμή της καταληκτικής (συμπίπτουσας με την έκδοση της αποφάσεως) τυπικής περατώσεως του εγκλήματος εντός των ορίων των δύο αυτών χρονικών σημείων τοποθετείται (= εκτείνεται) η μία (= η ίδια) πράξη 75. Υποστηρίζεται, πάντως, ότι η αθώωση του κατηγορουμένου σχετικά με την πρώτη ποινική δίωξη, κωλύει τη νέα δίωξη για τη διαρκούσα (φερόμενη ως παράνομη) κατάσταση 76. Στα στιγμιαία εγκλήματα η ύπαρξη αμετάκλητης αποφάσεως ή βουλεύματος γίνεται δεκτό ότι εμποδίζει νέα δίωξη για τη συνεχιζόμενη παράνομη κατάσταση 77 το ίδιο υποστηρίζεται 78 ότι συμβαίνει στα εγκλήματα γνήσιας παραλείψεως, όπου όσο διαρκεί η παράλειψη ένα μόνο έγκλημα τελείται 79. Στα αθροιστικά εγκλήματα κλασική είναι η διάκριση ανάμεσα σ' εκείνα, όπου το στοιχείο της κατά συνήθεια ή κατ' επάγγελμα τελέσεως της πράξεως θεμελιώνει και σ' εκείνα, όπου το ίδιο στοιχείο επαυξάνει το αξιόποινο της πράξεως 80. Για την πρώτη κατηγορία (= γνήσιο αθροιστικό έγκλημα), γίνεται δεκτό ότι η ασκηθείσα ποινική δίωξη κωλύει τη νέα (μεταγενέστερη) δίωξη για πράξεις προηγούμενες εκείνης για την οποία ήδη ασκήθηκε δίωξη, χωρίς, όμως, να αποκλείεται νέα δίωξη για πράξεις μεταγενέστερες, εφόσον ως προς αυτές συντρέχουν και πάλι οι όροι της κατά συνήθεια ή κατ' επάγγελμα τελέσεώς της 81. Αντίθετα, για τη δεύτερη κατηγορία (= μη γνήσιο αθροιστικό έγκλημα), υποστηρίζεται ότι ακόμη και αν μετά την εκδίκαση της πράξεως και την καταδίκη του κατηγορουμένου αποκαλυφθεί ότι συνέτρεχαν οι επίμαχες επιβαρυντικές περιστάσεις, το 74. Βλ. Θεοδωράκη, ό.π., σελ. 53, Καίσαρη, Παρατηρήσεις στην ΑΠ 480/1999 ΠοινΔικ 2001,385, Κονταξή, ό.π., σελ. 594, Μεταξά, ό.π., Μπουρόπουλου, ό.π., Ντζιώρα, Σύστημα της Ελληνικής Ποινικής Δικονομίας, τόμ. Α, 1973, σελ. 212, επ., Σεβαστίδη, ό.π., σελ. 711, ΑΠ 328/1959 ΠοινΧρ 1960,145, ΑΠ 378/1960 ΠοινΧρ 1961,79, ΑΠ 342/1968 ΠοινΧρ 1968,559, ΑΠ 19/1972 ΠοινΧρ 1972,303, ΑΠ 409/1972 ΠοινΧρ 1972,604, ΑΠ 757/1973 ΠοινΧρ 1978,804, ΑΠ 948/1987 ΠοινΧρ 1987,791, ΑΠ 1208/2007 ΠοινΧρ 2008,334, ΣυμβΠλημΒερ 125/1965 ΠοινΧρ 1966,55, όπου σύμφωνη πρόταση Ν. Γανώση, ΔιαρκΣτρατΑθ 3794/1993 ΠοινΧρ 1994,107, όπου σύμφωνη πρόταση Ε. Κονταξάκη. 75. Βλ. Δέδε, ό.π., σελ. 262 επ., Ζησιάδη, ό.π., σελ. 359, Καρρά, ό.π., Μανωλεδάκη, Γενική θεωρία του ποινικού δικαίου, β, 1978, σελ. 192, Μαργαρίτη, Εγκληματική Οργάνωση (: άρθρο 187 ΠΚ): Χαρακτήρας του εγκλήματος ως διαρκούς ή στιγμιαίου - Εκκρεμοδικία, ΠοινΔικ 2005,1429 επ., Πουλή, Τα εγκλήματα της εκούσιας απαγωγής - άρθρο 328 ΠΚ, 1979, σελ. 134, Σπινέλλη, Χρονικά όρια εκδικάσεως του διαρκούς εγκλήματος, ΠοινΧρ 1972,332 επ. 76. Βλ. Μπουρόπουλου, ό.π., ΑΠ 166/1961 ΠοινΧρ 1961,399 contra ΑΠ 1219/1996 ΠοινΧρ 1997,800 (: έγκλημα αρπαγής). 77. Βλ. ΔιατΕισΠλημΛαμ (Α. Ζαργάνης) 2/1957 ΠοινΧρ 1957,99 (: αφορά το έγκλημα της αυτοδικίας), ΔιατΕισΠλημΧαλκιδ (Ζ. Μουράτης) 20/1985 ΕλλΔνη 1986,1373 (: αφορά το έγκλημα της υπεξαγωγής εγγράφων). 78. Βλ. Σεβαστίδη, ό.π. 79. Βλ. ΣυμβΠλημΘεσ 628/1971 Αρμ 1972,269, όπου και παρατηρήσεις Μανωλεδάκη (: υπό το καθεστώς του άρθρου 2 παρ. 4 ΑΝ 185/1967, επί παραλείψεως του φορολογουμένου να προσκομίσει στην Εφορία τα φορολογικά βιβλία, ένα μόνον έγκλημα τελείται ακόμη και αν υπάρχει συνεχόμενη πρόσκληση από την εφορία). 80. Βλ. Παρασκευόπουλου, Φρόνημα και καταλογισμός στο ποινικό δίκαιο, 1987, σελ. 159 επ., Συμεωνίδου- Καστανίδου, Η έννοια του κατ' επάγγελμα και κατά συνήθεια εγκλήματος, 1990, σελ. 195 επ. 81. Βλ. Δέδε, ό.π., Ζησιάδη, ό.π., σελ. 436, Θεοδωράκη, ό.π., σελ. 52, Καίσαρη, ό.π., σελ , Καρρά, ό.π., Μεταξά, ό.π., Μπουρόπουλου, ό.π., σελ. 99, Σεβαστίδη, ό.π., σελ