ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΔΙΠΛΩΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ Α ΕΠΙΠΕΔΟΥ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΔΙΠΛΩΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ Α ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟ ΕΠΕΚΤΑΤΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΩΝ ΕΝΔΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ Επιβλέπων καθηγητής: Μαργαρίτης Λάμπρος Φοιτήτρια: Ευστρατιάδου Ευαγγελία- Αντίκλεια Α.Μ. : 636 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 2012

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ι. ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ: Η ΔΙΑΤΑΞΗ ΤΟΥ ΑΡ. 469 ΚΠΔ H ρύθμιση Ιστορικά- Δικαιολογητικός λόγος... 6 ΙΙ. Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΛΟΓΩΝ ΤΟΥ ΕΝΔΙΚΟΥ ΜΕΣΟΥ Πεδίο εφαρμογής Περιπτώσεις επέκτασης κατά το άρ. 469 ΚΠΔ... 8 α.) Η συμμετοχή (άρ. 469 εδ. α ΚΠΔ)... 8 β.) Η αλληλεξάρτηση της ευθύνης (άρ. 469 εδ. α ΚΠΔ) γ.) Η συνάφεια (άρ. 469 εδ. β ΚΠΔ) Προϋποθέσεις υλοποίησης της επέκτασης α.) Έκδοση για όλους τους συγκατηγορούμενους ενός βουλεύματος ή μιας απόφασης β.) Ο υπερ ού η επέκταση να μην έχει ενεργό δικαίωμα για άσκηση ή συζήτηση δικού του ένδικου μέσου γ.) Το ένδικο μέσο να ασκηθεί από τον δικαιούμενο και να συζητηθεί στην ουσία του δ.) Η παραδοχή του ενδίκου μέσου για λόγο που δεν αρμόζει αποκλειστικά στο πρόσωπο του ασκήσαντος αυτό i. Λόγοι αντικειμενικοί από το χώρο του ουσιαστικού ποινικού δικαίου ii. Λόγοι ουσιαστικού δικαίου προσωπικού χαρακτήρα iii. Λόγοι ουσιαστικού δικαίου που άλλοτε λειτουργούν ως αντικειμενικοί και άλλοτε ως προσωπικοί iv. Λόγοι αντικειμενικοί που αφορούν σε παραβάσεις της διαδικασίας v. Λόγοι προσωπικού χαρακτήρα που αφορούν σε παραβάσεις της διαδικασίας vi. Παραβάσεις της διαδικασίας που άλλοτε έχουν αντικειμενικό χαρακτήρα και άλλοτε προσωπικό vii. Αμφιβολίες σχετικά με τον αντικειμενικό ή προσωπικό χαρακτήρα προτεινόμενου λόγου του ενδίκου μέσου Το επεκτατικό αποτέλεσμα επί άσκησης ένδικου μέσου από πρόσωπο εκτός των κατηγορουμένων α.) Άσκηση ενδίκου μέσου από τον αστικώς υπεύθυνο β.) Άσκηση ενδίκου μέσου από τον εισαγγελέα γ.) Άσκηση ενδίκου μέσου από τον πολιτικώς ενάγοντα Ένδικα μέσα κατά βουλευμάτων και επεκτατικό αποτέλεσμα Η δικονομική θέση και η προστασία του υπερ ου η επέκταση α.) Απόκτηση της θέσης που έχει και ο ασκήσας το ένδικο μέσο β.) Δυνατότητα εκούσιας εμφάνισης και συμμετοχής στη δίκη του ενδίκου μέσου γ.) Κλήτευση: Προϊσχύσαν δίκαιο και τωρινή ρύθμιση

3 δ.) Προστασία του συγκατηγορουμένου επί μη επέκτασης του επωφελούς αποτελέσματος στο πρόσωπό του ΙΙΙ. ΔΙΑΣΤΙΞΗ ΤΗΣ ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ ΤΟΥ ΕΝΔΙΚΟΥ ΜΕΣΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΛΟΓΩΝ ΤΟΥ Προσπάθειες αποσαφήνισης του περιεχομένου της επέκτασης του ίδιου του ενδίκου μέσου πριν από το ν. 3904/ α.) Οι πρώτες ερμηνευτικές προσεγγίσεις: Επέκταση μόνο των ωφελημάτων και όχι του ίδιου του ενδίκου μέσου β.) Δυνατότητα προβολής πρόσθετων λόγων γ.) Επέκταση των αντικειμενικών λόγων που ερευνώνται αυτεπάγγελτα δ.) Ο συσχετισμός με το πλέγμα των ρυθμίσεων για την επέκταση στη συνάφεια Καθεστώς μετά τον ν. 3904/2010 και ερμηνευτικές προσπάθειες ΙV. ΕΠΙΛΟΓΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4 Ι. ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ: Η ΔΙΑΤΑΞΗ ΤΟΥ ΑΡ. 469 ΚΠΔ 1. H ρύθμιση Το άρ. 469 ΚΠΔ αποτελεί την κεντρική διάταξη που καθιερώνει το επεκτατικό αποτέλεσμα 1 των ενδίκων μέσων στην ποινική δικονομία. Σύμφωνα με το γράμμα της 1 Για το αποτέλεσμα αυτό και για τις επιμέρους προβληματικές του, εκτενής ή συνοπτική αναφορά γίνεται ιδίως στις ακόλουθες πηγές: Ανδρέου, Κώδικας Ποινικής Δικονομίας (κατ άρθρον ερμηνεία- νομολογία- βιβλιογραφία), γ έκδοση, 2008, 1604εε, 1746εε, Ανδρουλάκη, Θεμελιώδεις έννοιες της ποινικής δίκης, γ έκδοση, 2007, , 426, 497εε, Βουγιούκα, Ποινικόν Δικονομικόν Δίκαιον, τεύχος β, δ έκδοσις, 1977, 215εε, 234, Γάφου, Ποινική δικονομία κατά τον νέον κώδικα (πανεπιστημιακαί παραδόσεις), τεύχος γ, έκδοση ε, 1967, 8εε, του ίδιου, Το επεκτατικόν αποτέλεσμα των ενδίκων μέσων, ΠοινΧρ 1970, 146εε, Γιαλιτάκη, Τα αποτελέσματα της αιτήσεως ακυρώσεως διαδικασίας (341 ΚΠΔ) εις περίπτωσιν αποδοχής της ως ουσία βασίμου, ΝοΒ 1978, 247εε, Δέδε, Ποινική Δικονομία, έκδοση 9 η, 1989, 557εε, 572, 583εε, 603, 613, Δέτση, Το επεκτατικό αποτέλεσμα των ενδίκων μέσων στην ποινική διαδικασία, ΝοΒ 1988, 1526εε, Ζαχαριάδη, Παρατηρήσεις στην ΑΠ 108/1995, ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 1995, 936εε, του ίδιου, Παρατηρήσεις στην ΑΠ 953/1995, ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 1996, 39εε, του ίδιου, Συμμετοχή και έφεση κατά βουλεύματος, σε: Μανωλεδάκη- Μυλωνόπουλου (επιμ.), Προβλήματα της συμμετοχής στο έγκλημα, Βιβλιοθήκη Υπεράσπισης, τεύχος 12, 1998, 281εε, του ίδιου, Ποινική δίκη και παραίτηση από τα ένδικα μέσα, 1999, 444εε, του ίδιου, Σημείωση στην ΠεντΕφΠειρ 120/2000, Αρμ 2001, 549, Ζησιάδη, Ποινική Δικονομία, τόμος γ, έκδοσις γ, 1977, 186εε, 235εε, Καίσαρη, Περί του επεκτατικού αποτελέσματος των ενδίκων μέσων, ΕλλΔνη 1978, 390εε, Καλφέλη, Παρατηρήσεις στην ΤριμΕφΘες 1823/1986, Αρμ 1987, 865, του ίδιου, Η προσφυγή κατά της απευθείας κλήσεως, 1990, 138εε, Καπετανάκη, Το άρθρ. 469 του Κώδικος Ποινικής Δικονομίας, ΘΕΜΙΣ 1953 (ΞΔ ), 522εε, Καρρά, Παρατηρήσεις σε ΑΠ 1424/1984, ΠοινΧρ 1985, 405εε, του ίδιου, Κριτική επισκόπηση της ποινικής δικονομικής νομολογίας του Αρείου Πάγου του έτους 1996, ΠοινΧρ 1997, 1393εε, του ίδιου, Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, δ έκδοση, 2011, 849εε, Κόλλια, Πρόταση σε ΑΠ 206/1953, ΠοινΧρ 1953, 386εε, του ίδιου, Αγόρευση σε ΑΠ 346/1953, ΠοινΧρ 1953, 514εε, Κονταξή, Κώδικας Ποινικής Δικονομίας, δ έκδοση, 2006, 2662εε, 2986εε, Μανωλεδάκη, Η παραυτουργία: Μια μορφή καθαρά «αντικειμενικής» συμμετοχής στο έγκλημα, σε: Μελέτες για εμβάθυνση στο ουσιαστικό ποινικό δίκαιο ( ) ζ έκδοση, 2005, 208εε, Μαργαρίτη, Συμμετοχή και επεκτατικό αποτέλεσμα της εφέσεως εναντίον καταδικαστικής αποφάσεως, σε: Μελέτες για εμβάθυνση στην ποινική δικονομία, 1990, 201εε, του ίδιου, Αρμοδιότητα λόγω συμμετοχής, σε: Μανωλεδάκη Μυλωνόπουλου (επιμ.), ό.π., 219εε, του ίδιου, Παρατηρήσεις σε ΣυμβΕφΘρακ 190/1999, ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 2000, 319εε, του ίδιου, Ποινική δικονομία- Ένδικα μέσα Ι, γ έκδοση 2005, 330εε, του ίδιου, Συναφή εγκλήματα και ποινικό δίκαιο, 2005, , Μπουρόπουλου, Επεκτατικόν αποτέλεσμα του ενδίκου μέσου, ΠοινΧρ 1957, 161εε, Μπρίνια, Εφαρμογή του άρθρ. 469 ΚΠΔ (επεκτατικό αποτέλεσμα ενδίκων μέσων) και επί των αιτήσεων ακυρώσεως των άρθρων 341 και 430 ΚΠΔ, ΝοΒ 1964, 292εε, Ναμία, Ζητήματα επεκτατικού αποτελέσματος ενδίκων μέσων, ΠοινΧρ 2006, 483εε, Νικολόπουλου, Η έκτασις του ενδίκου μέσου της εφέσεως κατά τον ΚΠΔ, ΝοΒ 1955, 233εε, Οικονομόπουλου, Η επέκτασις του ενδίκου μέσου επί των μη ασκησάντων αυτό συγκατηγορουμένων, ΠοινΧρ 1953, 419εε, Παπαδαμάκη, Ένδικα μέσα: όψεις του επεκτατικού αποτελέσματος, σε: Εφαρμογές Ποινικής Δικονομίας, 2006, 180εε, του ίδιου, Ποινική Δικονομία, ε έκδοση, 2011, 652εε, Παπαδόπουλου, Η αρχή της non reformation in pejus στο ποινικό δικονομικό 4

5 διάταξης αυτής, «αν στο έγκλημα συμμετείχαν περισσότεροι ή αν η ποινική ευθύνη ενός κατηγορουμένου εξαρτάται σύμφωνα με το νόμο από την ευθύνη του άλλου, το ένδικο μέσο που ασκεί κάποιος από τους κατηγορουμένους, ακόμη και όταν χορηγείται μόνο σ αυτόν από το νόμο, καθώς και οι λόγοι τους οποίους προτείνει, αν δεν αναφέρονται αποκλειστικά στο πρόσωπό του, ωφελούν και τους υπόλοιπους κατηγορουμένους. Στην περίπτωση της συνάφειας (άρθρα 128 και 131) ισχύει ο ίδιος κανόνας, μόνο αν οι λόγοι που προβάλλονται με το ένδικο μέσο αφορούν παραβάσεις της διαδικασίας και δεν αρμόζουν αποκλειστικά στο πρόσωπο εκείνου που το άσκησε». Ήδη, από την πρώτη ανάγνωση του άρ. 469 ΚΠΔ παρατηρείται ότι η λειτουργία του επεκτατικού αποτελέσματος των ενδίκων μέσων αναφέρεται σε δύο στοιχεία: Στην επέκταση των λόγων του ενδίκου μέσου αλλά και στην επέκταση αυτού καθ εαυτού του ενδίκου μέσου. Ο εννοιολογικός προσδιορισμός αυτής της διπλής επέκτασης για την οποία γίνεται λόγος αποτέλεσε και αποτελεί μια από τις βασικές προβληματικές της παρούσας θεματικής στο χώρο της ποινικής δικονομίας, αφού το περιεχόμενο της διάταξης δεν είναι απολύτως σαφές. Αντιθέτως, υποδεικνύεται ότι υπάρχει διάκριση ανάμεσα στην επέκταση των λόγων του ενδίκου μέσου και στην επέκταση του ίδιου του ενδίκου μέσου, η οποία συγκεντρώνει ως έννοια την μεγαλύτερη δυσχέρεια ως προς τον προσδιορισμό του νοήματός της. Σε τι συνίσταται, λοιπόν, η διάκριση αυτή και ποιες είναι οι πρακτικές συνέπειές της, όσον αφορά τον κατηγορούμενο και την θέση του στην ποινική διαδικασία; Η απάντηση του ερωτήματος αυτού δεν είναι αυτονόητη και προϋποθέτει λεπτομερή έρευνα όλων των πτυχών του επεκτατικού αποτελέσματος των ενδίκων μέσων. Στην έρευνα αυτή αποσκοπεί η παρούσα εργασία εκκινώντας από το διαυγές σημείο της διάταξης, δηλαδή την επέκταση των λόγων που δεν αναφέρονται αποκλειστικά στο πρόσωπο του ασκούντος το ένδικο μέσο, με παράλληλη αποσαφήνιση των περιπτώσεων της επέκτασης (συμμετοχήαλληλεξάρτηση της ευθύνης- συνάφεια) αλλά και των προϋποθέσεων επέλευσης της ωφέλειας στο πρόσωπο του μη ασκήσαντος το ένδικο μέσο κατηγορουμένου, ώστε τελικώς να αποκρυσταλλωθεί με τη μεγαλύτερη δυνατή ευκρίνεια η έννοια της επέκτασης του ίδιου του ένδικου μέσου. δίκαιο, 1992, 218εε, 224εε, Παπαναστασίου, Πρόταση σε ΑΠ 1090/1978, ΠοινΧρ 1978, 230εε, Παπασπύρου, Το ένδικον μέσον της εφέσεως κατά των αποφάσεων των ποινικών δικαστηρίων, 1955, 77εε, 109εε, 153εε, Σταμάτη Μπάκα, Εφαρμογή της ποινικής δικονομίας, 1987, 353εε, Συλίκου, Επεκτατικό αποτέλεσμα του ενδίκου μέσου κατά απόφασης (Δογματική λειτουργία και λειτουργικότητα του άρθρου 493 ΚΠΔ), ΠοινΔνη 1998, 549εε, Τσεβά, Πρόταση σε ΑΠ 1175/1991, ΠοινΧρ 1992, 143, Φασούλα, Το επεκτατικόν αποτέλεσμα των ενδίκων μέσων και η δικαστική επιμέτρησις της ποινής, ΠοινΧρ 1974, 75εε, Φλώρου, Πρόταση σε ΕφΛαρ 817/1977, ΠοινΧρ 1978, 157εε, Ψαρούδα- Μπενάκη, Το επεκτατικόν αποτέλεσμα των ενδίκων μέσων επί των συμμετόχων κατ άρθρ. 469 ΚΠΔ, ΠοινΧρ 1972, 497εε, της ίδιας, Παρατηρήσεις σε ΕφΛαρ 817/1977, ΠοινΧρ. 1978, 157εε, της ίδιας, «Αναγκαία» συμμετοχή και επεκτατικό αποτέλεσμα των ενδίκων μέσων, ΠοινΧρ 1978, 177εε. 5

6 Πριν από όλα, ωστόσο, πρέπει να αναζητηθεί ο σκοπός της σχετικής ρύθμισης, ο οποίος αποτελεί συχνά κατευθυντήρια γραμμή στην επίλυση ερμηνευτικών προβλημάτων και συγκρούσεων που μπορεί να ανακύψουν στην διάρκεια της εργασίας μας. 2. Ιστορικά- Δικαιολογητικός λόγος 2 Στην προϊσχύσασα Ποινική Δικονομία το επεκτατικό αποτέλεσμα δεν γνώριζε ρητή και σαφή κατοχύρωση μέσα από κάποια διάταξη. Παρά ταύτα, υπήρχε επιχειρηματολογία που συνηγορούσε υπέρ της ύπαρξής του, στηριζόμενη στην έννοια του δεδικασμένου. Ειδικότερα, υποστηρίχθηκε ότι η δικαστική απόφαση που αναγνωρίζει την μη τέλεση ή τον μη αξιόποινο χαρακτήρα μιας πράξης δημιουργεί δεδικασμένο ως προς όλους τους συγκαταδικασθέντες 3, παρά την έλλειψη ταυτότητας προσώπου. Τελικώς, αυτή η εκδοχή δεν επικράτησε ερμηνευτικά και εγκαταλείφθηκε 4. Ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας του 1950 αντιμετώπισε νομοθετικά το επεκτατικό αποτέλεσμα θεσπίζοντας το άρ. 469 που έχει μείνει σχεδόν απαράλλαχτο στο βασικό κορμό του από τη στιγμή που τέθηκε σε ισχύ αν εξαιρέσει κανείς την προσθήκη των εδαφίων γ και δ στη διάταξη με τον ν. 1941/1991- με πρότυπο τα άρθρα 203 και 204 του τότε ισχύοντος Κώδικα της Ιταλικής Ποινικής Δικονομίας. Ομόφωνα δεκτούς σκοπούς της ρύθμισης 5 συνιστούν αφενός η αποφυγή έκδοσης αντιφατικών αποφάσεων, καθώς το ποινικό δίκαιο που σκοπεί στην 2 Βλ. Ανδρέου, ό.π., 1606, Ανδρουλάκη, ό.π., 245, 498 και σημ. 660 (498), Βουγιούκα, ό.π., 215, Γάφου, Ποινική δικονομία κατά τον νέον κώδικα (πανεπιστημιακαί παραδόσεις), 1967, 8-9, του ίδιου, Το επεκτατικόν αποτέλεσμα των ενδίκων μέσων, ΠοινΧρ 1970, 146, Γιαλιτάκη, ό.π., Δέδε, ό.π., 557, Δέτση, ό.π., 1526, Ζαχαριάδη, Παρατηρήσεις στην ΑΠ 953/1995, ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 1996, 40, του ίδιου, Ποινική δίκη και παραίτηση από τα ένδικα μέσα, 1999, σημ (452), Ζησιάδη, ό.π., 186 και σημ.85 (186), Καπετανάκη, ό.π., 522, Καρρά, Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, 2011,849 και σημ. 194 (849), Κόλλια, Αγόρευση σε ΑΠ 346/1953, ΠοινΧρ 1953, 514εε, 514, Κονταξή, ό.π., 2663, Μαργαρίτη, Συμμετοχή και επεκτατικό αποτέλεσμα της εφέσεως εναντίον καταδικαστικής αποφάσεως, ό.π, και σημ. 3 (209), του ίδιου, Ποινική Δικονομία- Ένδικα μέσα Ι, 2005, , του ίδιου, Συναφή εγκλήματα και ποινικό δίκαιο, 122, Μπουρόπουλου, ό.π., 161, Ναμία, ό.π., , Νικολόπουλου, ό.π., 233, Οικονομόπουλου, ό.π., 419, Παπαδαμάκη, Ένδικα μέσα: όψεις του επεκτατικού αποτελέσματος, ό.π., 181, του ίδιου, Ποινική Δικονομία, 2011, 652, Παπαδόπουλου, ό.π., 219, Παπασπύρου, ό.π., , Συλίκου, ό.π., 550, Φλώρου, ό.π., 158, Ψαρούδα- Μπενάκη, «Αναγκαία» συμμετοχή και επεκτατικό αποτέλεσμα των ενδίκων μέσων, ΠοινΧρ 1978, ΑΠ 371/1925 (ΘΕΜΙΣ ΛΣΤ, 675), ΕφΠατρ 146/1928 (ΘΕΜΙΣ ΛΘ 410). 4 ΑΠ 61/1988 (ΠοινΧρ 1988, 461), ΑΠ 46/1999 (ΠοινΧρ 1999, 224), ΑΠ 1504/2009 (ΝΟΜΟΣ), που δέχονται ότι «το δεδικασμένο απαιτεί, εκτός από αμετάκλητη απόφαση, και ταυτότητα προσώπου του οποίου η δίωξη τερματίστηκε αμετάκλητα με αυτό που ήδη διώκεται. Δεν παράγεται δεδικασμένο από την αμετάκλητη καταδίκη ή αθώωση του ενός αυτουργού υπέρ του άλλου, αφού δεν έχουμε ταυτότητα προσώπων». 5 ΑΠ 1670/1988 (ΠοινΧρ 1989, 510), ΑΠ 1046/1993 (ΠοινΧρ 1993, 811), ΠλημΑθ 930/1993 (ΠοινΧρ 1993, 436), ΕφΘες 267/1994 (Αρμ 1994, 847), πρόταση Στρογγύλη σε ΕφΘες 1052/1998 (Αρρμ 1998, 1530), Εφ Θρακ 177/1999 (ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 2000, 311), ΑΠ 846/2008 (ΠΛογ 2008, 561), ΑΠ 2020/2009 (areiospagos.gr), πρόταση Παντελή σε ΑΠ 1838/2009 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 1431/2010( ΝΟΜΟΣ). 6

7 ανεύρεση της ουσιαστικής αλήθειας δεν μπορεί να ανεχθεί την ύπαρξη δύο αντιφατικών μεταξύ τους αμετάκλητων δικαστικών κρίσεων για το ίδιο οντολογικό συμβάν, αφετέρου η ίση μεταχείριση των συγκατηγορουμένων, ως απόρροια της γενικότερης αρχής της ισότητας που επιτάσσει όμοια μεταχείριση ομοίων περιπτώσεων και υλοποιείται με την επιβολή ανάλογης ποινής προς τους συμπράττοντες στην ίδια αξιόποινη πράξη. ΙΙ. Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΩΝ ΛΟΓΩΝ ΤΟΥ ΕΝΔΙΚΟΥ ΜΕΣΟΥ 1. Πεδίο εφαρμογής Η επέκταση των λόγων του ενδίκου μέσου επέρχεται στην περίπτωση άσκησης έφεσης ή αναίρεσης τόσο κατά βουλεύματος όσο και κατά απόφασης 6. Επίσης, γίνεται δεκτό στην επιστήμη του ποινικού δικονομικού δικαίου ότι οι γενικές αρχές των ενδίκων μέσων εφαρμόζονται αναλογικά και στα οιονεί ένδικα μέσα και στα ένδικα βοηθήματα, αν δεν υπάρχει για τα τελευταία αντίθετη ειδικότερη ρύθμιση 7. Έτσι, επεκτατικό αποτέλεσμα δεν έχουν μόνο η έφεση και η αναίρεση αλλά και η προσφυγή κατά του κλητηρίου θεσπίσματος (άρ. 322 ΚΠΔ) 8, η προσφυγή κατά της διάταξης του Εισαγγελέα που απορρίπτει την έγκληση (άρ. 48 ΚΠΔ) 9 αλλά και τα 6 Βλ. Ανδρέου, ό.π., 1606, 1747, Κονταξή, ό.π., , Μαργαρίτη, Συμμετοχή και επεκτατικό αποτέλεσμα της εφέσεως εναντίον καταδικαστικής αποφάσεως, ό.π., 221, σημ. 58, του ίδιου, Ποινική Δικονομία- Ένδικα μέσα Ι, 2005, , Μπουρόπουλου, ό.π., 162, Ναμία, ό.π., 485, Παπαδαμάκη, Ποινική Δικονομία, 2011, , Παπαδόπουλου, ό.π., 218, Παπασπύρου, ό.π., 112, Φασούλα, ό.π., 75. Από τη νομολογία, βλ: ΕφΑθ 840/1957 (ΠοινΧρ 1958, 598), ΑΠ 149/1969 (ΠοινΧρ 1969, 276), ΑΠ 267/1977 (ΠοινΧρ 1977, 657), ΑΠ 1152/1979 (ΠοινΧρ 1980, 227), ΑΠ 54/1983 (ΠοινΧρ 1983, 697), ΑΠ 322/1991 (ΠοινΧρ 1991, 915), ΑΠ 1661/1993 (ΕλλΔνη 35, 720), ΑΠ 525/1996 (ΠοινΧρ 1997, 645), ΑΠ 1287/1998 (ΠοινΧρ 1999, 704), ΑΠ 125/2006 (ΠοινΧρ 2006, 708), ΑΠ 656/2007 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 846/2008 (ΠΛογ 2008, 561), ΑΠ 1431/2010 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 207/2011 (ΝΟΜΟΣ). 7 Βλ. ενδεικτικά Ανδρέου, ό.π., Βλ. Ανδρέου, ό.π., Ανδρουλάκη, ό.π., 426, Δέτση, ό.π., , Καλφέλη, Η προσφυγή κατά της απευθείας κλήσεως, 1990, 138εε, 148εε, Καρρά, ό.π., , Κονταξή, ό.π., 2678, Μαργαρίτη, Παρατηρήσεις σε ΣυμβΕφΘρακ 190/1999, ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 2000, 320, του ίδιου, Συναφή εγκλήματα και ποινικό δίκαιο, 2005, , του ίδιου, Ποινική Δικονομία- Ένδικα μέσα Ι, 2005, 333, Ναμία, ό.π., 485, Παπαδαμάκη, ό.π., 473, , 653 και σημ. 49 (653). Την ίδια θέση αποδέχεται και η νομολογία: ΔιατΕισΕφΑθ 262/1957 (ΠοινΧρ 1957, 414), ΕφΑθ 263/1961 (ΠοινΧρ 1962, 39), ΔιατΕισΕφΑθ 216/1974 (ΠοινΧρ 1974, 398), ΕφΑθ 347/1980 (ΠοινΧρ 1980, 911), ΔιατΕισΕφΑθ 96/1982 (ΠοινΧρ 1982, 328), ΔιατΕισΕφΘες 116/1986 (Αρμ 1987, 686), ΠλημΔραμ 8/1990 (Αρμ 1990, 483), ΕφΙωανν 45/1991 (ΝοΒ 1992, 140), ΔιατΕισΕφΘρακ 1/1992 (ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 1992, 671), ΠλημΑθ 930/1993 (ΠοινΧρ 1993, 436), ΔιατΕισΕφΠατρ 23/1996 (ΑρχΝ 1997, 265), ΔιατΕισΕφΑθ 551/1998 (ΠοινΧρ 1998, 834), ΔιατΕισΕφΑθ 564/1998 (ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 1999, 1252), ΔιατΕισΕφΘες 187/1998 (ΠοινΧρ 2000, 283), ΠλημΑθ 2901/1998 (ΠοινΧρ 1998, 818), ΕφΘες 1052/1998 (Αρμ 1998, 1530), ΕφΘες 1053/1998 (Αρμ 1999, 421), ΕφΘρακ 177/1999 (ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 2000, 311), ΔιατΕισΕφΘρακ 225/1999 (ΑρχΝ 2001, 456), ΠλημΘες 265/2002 (ΠοινΔνη 2002, 610), ΑΠ 1896/2004, (ΠοινΔνη 2005, 424), ΔιατΕισΕφΛαρ 85/2006 (ΝΟΜΟΣ), ΕφΔωδ 34/2008 (ΝΟΜΟΣ), ΠλημΠατρ 435/2010 (ΠοινΔνη 2011, 324). 9 Βλ. ΔιατΕισΕφΠατρ 11/1993 (ΠοινΧρ 1993, 740), ΔιατΕισΕφΣυρ 43/2004 (ΠοινΔνη 2005, 993), ΔιατΕισΕφΛαρ 85/2006 (ΝΟΜΟΣ), ΔιατΕισΕφΛαμ 35/2007 (ΠοινΔνη 2007, 717), ΔιατΕισΕφΠειρ 111/2009 (ΠοινΔνη 2011, 45). 7

8 ένδικα βοηθήματα 10 των αιτήσεων ακύρωσης της διαδικασίας (341 ΚΠΔ) 11 και ακύρωσης της απόφασης (430 ΚΠΔ) 12. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι η επανάληψη της διαδικασίας έχει επεκτατικό αποτέλεσμα δυνάμει της ειδικής διάταξης του άρ. 528 παρ. 6 ΚΠΔ που ορίζει ότι «η επανάληψη της διαδικασίας διατάσσεται για όλους όσους καταδικάσθηκαν, και όταν ένας μόνο τη ζήτησε, εκτός αν οι λόγοι για τους οποίους έχει ζητηθεί αρμόζουν αποκλειστικά και μόνο στο πρόσωπό του» Περιπτώσεις επέκτασης κατά το άρ. 469 ΚΠΔ Τρείς είναι οι περιπτώσεις κατά τις οποίες επέρχεται επέκταση κατά το άρ. 469 ΚΠΔ: Η συμμετοχή, η εξάρτηση σύμφωνα με το νόμο της ποινικής ευθύνης ενός από την ευθύνη άλλου και η συνάφεια. Πιο συγκεκριμένα: α.) Η συμμετοχή (άρ. 469 εδ. α ΚΠΔ) Το περιεχόμενο της έννοιας της συμμετοχής στο άρ. 469 εδ. α ΚΠΔ αποτέλεσε ερμηνευτικά σημείο διχογνωμίας, ώστε να διαμορφωθούν δύο βασικές κατευθύνσεις ως προς τη σημασία του όρου αυτού: Η συσταλτική προσέγγιση και η διασταλτική προσέγγιση. Σύμφωνα με την πρώτη 14, η συμμετοχή στο άρ. 469 ΚΠΔ νοείται με το περιεχόμενο που έχει στα άρ ΠΚ, ώστε να περιλαμβάνει τις περιπτώσεις της συναυτουργίας 15, της ηθικής αυτουργίας 16, της άμεσης 17 και της απλής συνέργειας Βλ. Ανδρέου, ό.π., Γιαλιτάκη, ό.π., 247, Κονταξή, ό.π., Μαργαρίτη, Συναφή εγκλήματα και ποινικό δίκαιο, 2005, , του ίδιου, Ποινική Δικονομία- Ένδικα μέσα Ι, 2005, 333, Μπρίνια, ό.π., Ναμία, ό.π., Παπαδαμάκη, ό.π., , 653, σημ Βλ. ΑΠ 602/2002 (ΠΛογ 2002, 710). 12 Βλ. ΑΠ 837/1977 (ΠοινΧρ 1978, 129), ΑΠ 457/1979 (ΠοινΧρ 1979, 599). 13 Βλ. Καρρά, ό.π.,1024, Κονταξή, ό.π., 2665, ΑΠ 1423/2010 (areiospagos.gr). 14 Για τη συσταλτική θεώρηση, βλ. Ανδρέου, ό.π., 1606, 1609, Γιαλιτάκη, ό.π., 247, Δέδε, ό.π., 557 και σημ. 183 (557), Ζησιάδη, ό.π., 186, 235, Καίσαρη, ό.π., 392, Κονταξή, ό.π., 2673, 2679, Μπουρόπουλου, 163, Νικολόπουλου, 233, σημ.1. Από τη νομολογία, βλ: ΑΠ 333/1967 (ΠοινΧρ 1967, 541), ΑΠ 13/1972 (ΠοινΧρ 1972, 300), ΑΠ 1083/1974 (ΠοινΧρ 1975, 315), ΕφΛαρ 817/1977 (ΠοινΧρ 1978, 157), ΑΠ 653/1979 (ΠοινΧρ 1979, 754), ΑΠ 176/1980 (ΠοινΧρ 1981, 76), ΑΠ 754/1982 (ΠοινΧρ 1983, 164), ΑΠ 54/1983 (ΝοΒ 1983, 1045), ΑΠ 828/1985 (ΠοινΧρ 1985, 990), ΑΠ 1005/1985 (ΠοινΧρ 1986, 66), ΑΠ 1741/1987 (ΠοινΧρ 1988, 302), ΑΠ 109/1988 (ΠοινΧρ 1988, 587), ΑΠ 501/1988 (ΠοινΧρ 1988, 688), πρόταση Κανίνια σε ΑΠ 588/1988 (ΠοινΧρ 1988, 717), ΑΠ 602/1988 (ΠοινΧρ 1988, 722), ΕφΘες 152/1988 (Αρμ 1989, 288), ΑΠ 322/1991 (ΠοινΧρ 1991, 915), ΑΠ 1213/1994 (ΠοινΧρ 1994, 1116), ΑΠ 350/1995 (ΠοινΧρ 1995, 720), ΑΠ 1472/1996 (ΠοινΧρ 1997, 842), ΕφΘες 1052/1998 (Αρμ 1998, 1530), ΑΠ 1534/1999 (ΠοινΧρ 2000, 714), ΕφΠειρ 120/2000 (Αρμ 2001, 547), ΑΠ 2294/2004 (ΠΛογ 2004, 2774), ΕφΛαρ 179/2004 (ΠοινΔνη 2004, 793), ΑΠ 197/2006 (ΠΛογ 2006, 167), ΑΠ 1561/2006 (ΠΛογ 2006, 1456), ΑΠ 1838/2009 (ΝΟΜΟΣ). 15 Για την επέκταση επί συναυτουργίας, βλ. ΑΠ 1/1981 (ΠοινΧρ 1981, 370), ΑΠ 908/1983 (ΝοΒ 1983, 1410), ΑΠ 778/1988 (ΠοινΧρ 1988, 882), ΑΠ 488/1989 (ΠοινΧρ 1989, 972), ΑΠ 971/1990 (ΠοινΧρ 1991, 303), ΑΠ 1378/1991 (ΠοινΧρ 1992, 269), ΑΠ 1345/1992 (ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 1993, 88), ΑΠ 691/1993 (ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 1993, 887), ΑΠ 62/1994 (ΠοινΧρ 1994, 303), ΑΠ 108/1995 (ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 1995, 935), ΑΠ 662/1996 (ΠοινΧρ 1997, 269), ΑΠ 202/1998 (ΠοινΧρ 1998, 796), ΑΠ 1534/1999 (ΠοινΧρ 2000, 714), ΑΠ 78/2000 (ΠοινΧρ 2000, 210), ΑΠ 344/2001 (ΠοινΧρ 2001, 1080), ΑΠ 773/2002 (ΠΛογ 2002, 954), ΑΠ 1267/2002 (ΠΛογ 2002, 1368), ΑΠ 1227/2003 (ΠΛογ 2003, 1396), ΑΠ 1673/2004 (ΠΛογ 2004, 2175), ΕφΘες 1173/2005 (ΠοινΔνη 2005, 990), ΑΠ 197/2006 (ΠΛογ 2006, 167), ΑΠ 347/2006 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 353/2006 (ΠΛογ 2006, 232), ΑΠ 531/2007 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 1043/2007 (ΠοινΔνη 2007, 681), ΕφΑθ 778/2007 (ΠοινΧρ 2008, 67), ΑΠ 430/2008 8

9 Με βάση αυτή τη στενή εννοιολογικά θεώρηση, δεν εμπίπτουν στο πεδίο της συμμετοχής οι περιπτώσεις κάθε σύμπραξης για την πραγμάτωση του ίδιου εγκλήματος, ούτε και η παραυτουργία, με το επιχείρημα ότι η ποινική ευθύνη των παραυτουργών 19 πρέπει να κριθεί αυτοτελώς, καθώς συμμετοχή από αμέλεια δεν είναι νοητή 20. Έτσι, παρατηρείται το φαινόμενο περιπτώσεις παραυτουργίας να εντάσσονται από τη νομολογία όχι στη συμμετοχή αλλά στη συνάφεια 21, κάτι που περιορίζει σημαντικά το εύρος του επεκτατικού αποτελέσματος, καθώς επί συνάφειας σε αυτό οδηγούν μόνο οι αντικειμενικοί λόγοι που αφορούν σε παραβάσεις της (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 963/2008 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 1025/2008 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 593/2009 (ΠοινΔνη 2010, 287), ΑΠ 614/2009 (areiospagos.gr), ΑΠ 1394/2009 (ΠοινΔνη 2010, 991), ΑΠ 552/2010 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 806/2010 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 1269/2010 (ΝΟΜΟΣ), ΟλΑΠ 1/2011 (ΠοινΔνη 2011, 677), ΑΠ 207/2011 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 289/2011 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 310/2011 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 1026/2011 (ΝΟΜΟΣ). 16 Για την επέκταση επί ηθικής αυτουργίας, βλ: ΑΠ 54/1978 (ΝοΒ 1978, 546), ΑΠ 1438/1983 (ΝοΒ 1984, 123), ΑΠ 588/1988 (ΠοινΧρ 1988, 717), ΑΠ 1525/1989 (ΠοινΧρ 1990, 736), ΑΠ 937/1990 (ΠοινΧρ 1991, 293), ΑΠ 1332/1991 (ΕλλΔνη 1991, 1565), ΑΠ 321/1995 (ΠοινΧρ 1995, 704), ΑΠ 1163/1995 (ΠοινΧρ 1996, 270), ΑΠ 1452/1996 (ΠοινΧρ 1997, 837), ΑΠ 684/1999 (ΠοινΧρ 2000, 248), ΑΠ 618/2000 (ΠοινΧρ 2000, 1008), ΑΠ 2291/2002 (ΠΛογ 2002, 2546), ΑΠ 1146/2003 (ΠΛογ 2003, 1208), ΑΠ 1896/2004 (ΠοινΔνη 2005, 424), ΑΠ 312/2005 (ΠΛογ 2005, 317), ΑΠ 1506/2005 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 1662/2008 (areiospagos.gr), ΑΠ 67/2009 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 142/2009 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 181/2009 (areiospagos.gr), ΑΠ 1040/2009 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 1269/2010 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 1543/2010 9Αρμ 2011, 87). 17 Για την επέκταση επί άμεσης συνέργειας, βλ: ΑΠ 1084/1983 (ΝοΒ 1983, 1245), ΑΠ 602/1988 (ΠοινΧρ 1988, 729), ΕφΘες 152/1988 (Αρμ 1989, 288), ΑΠ 656/1990 (ΠοινΧρ 1991, 83), ΑΠ 673/1990 (ΠοινΧρ 1991, 165), ΑΠ 1698/1990 (ΝοΒ 1991, 613), ΑΠ 693/1991 (ΠοινΧρ 1991, 1157), ΑΠ 157/1994 (ΠοινΧρ 1994, 458), ΑΠ 644/1995 (ΠοινΧρ 1995, 958), ΑΠ 1273/1998 (ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 1999, 647), ΑΠ 1526/2002 (ΠΛογ 2002, 1526), ΑΠ 2291/2002 (ΠΛογ 2002, 2546), ΑΠ 2384/2005 (ΠΛογ 2005, 2119), ΕφΘες 225/2005 (ΠοινΔνη 2005, 957), ΑΠ 1337/2006 (ΝοΒ 2006, 1554), ΑΠ 2036/2006 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 656/2007 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 963/2008 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 2555/2008 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 67/2009 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 142/2009 (ΝΟΜΟΣ), ΑΠ 1749/2009 (areiospagos.gr). 18 Για την επέκταση επί απλής συνέργειας, βλ: ΑΠ 778/1987 (ΠοινΧρ 1987, 639), ΑΠ 1552/1990 (ΠοινΧρ 1991, 667), ΑΠ 555/1996 (ΠοινΧρ 1997, 229), ΑΠ 1300/1997 (ΠοινΧρ 1998, 468), ΑΠ 1581/2000 (ΠοινΧρ 2001, 631), ΑΠ 1786/2000 (ΠοινΧρ 2001, 805), ΕφΠειρ 120/2000 (Αρμ 2001, 547), ΕφΘες 104/2002 (ΠοινΔνη 2003, 19), ΑΠ 447/2006 (ΠΛογ 2006, 380), ΑΠ 154/2010 (ΝΟΜΟΣ). 19 Βλ. πρόταση Κανίνια σε ΑΠ 588/1988 (ΠοινΧρ 1988, 717), ΑΠ 1472/1996 (ΠοινΧρ 1997, 842), ΕφΘες 1052/1998 (Αρμ 1998, 1530), ΑΠ 1561/2006 (ΠΛογ 2006, 1456). 20 Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί μια μετριοπαθέστερη άποψη, κατά την οποία ο όρος «συμμετοχή» στο άρ. 469 ΚΠΔ έχει την έννοια που προσλαμβάνει η συμμετοχή στα άρ ΠΚ άρα περιλαμβάνεται εδώ και η αναγκαία συνέργεια του άρ. 49 παρ. 1 ΠΚ- χωρίς όμως και πάλι να γίνεται δεκτή η παραυτουργία ως περίπτωση συμμετοχής που επιδέχεται επέκταση, με το επιχείρημα ότι δεν είναι νοητή η συμμετοχή σε έγκλημα αμέλειας (βλ. Δέτση, ό.π., 1526, Καπετανάκη, ό.π., 523, Παπασπύρου, ό.π., 77, , Σταμάτη- Μπάκα, ό.π., 353, 356, ΠλημΑθ 930/1993, ΠοινΧρ 1993, 436). 21 ΑΠ 1472/1996, ό.π., ΕφΘες 1052/1998, ό.π., ΑΠ 1561/2006, ό.π. Αναλυτικότερη έκθεση του προβλήματος θα γίνει παρακάτω, στην ενότητα που αφορά τη συνάφεια. 9

10 διαδικασίας (άρ. 469 εδ. β ΚΠΔ) και όχι όλοι οι αντικειμενικοί λόγοι, ουσιαστικοί ή δικονομικοί, όπως συμβαίνει στη συμμετοχή (άρ. 469 εδ. α ΚΠΔ) 22. Από την άλλη πλευρά, η διασταλτική προσέγγιση 23, η οποία έχει γνωρίσει και νομολογιακή υποστήριξη 24 ιδίως τα τελευταία χρόνια, θεωρεί ότι στην έννοια της συμμετοχής εντάσσονται πέρα από τις περιπτώσεις της εν στενή εννοία συμμετοχής των άρ ΠΚ, και περιπτώσεις κάθε σύμπραξης για την πραγμάτωση ενός και του αυτού εγκλήματος (αναγκαία συμμετοχή), όπως επίσης και η παραυτουργία, στο μέτρο που αυτή συνιστά την από κοινού πρόκληση του ίδιου εγκληματικού αποτελέσματος, είτε από αμέλεια των αυτουργών- που είναι πρακτικά και η συνηθέστερη περίπτωση- είτε από ξεχωριστό δόλο του κάθε αυτουργού 25. Η δεύτερη 22 Επί συμμετοχής, σε επέκταση οδηγούν όλοι οι λόγοι του ενδίκου μέσου που έγιναν δεκτοί και δεν αναφέρονται αποκλειστικά στο πρόσωπο του ασκήσαντος το ένδικο μέσο (άρ. 469 εδ. α ΚΠΔ): ΑΠ 316/1997 (ΠοινΧρ 1998, 50), ΑΠ 1543/1999 (ΠοινΧρ 2000, 714), ΕφΘρακ 177/1999 (ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 2000, 311), ΑΠ 41/2003 (ΠραξΛογΠΔ 2003, 20), ΑΠ 1896/2004 (ΠοινΔνη 2005, 424), ΑΠ 1838/2009 (ΝΟΜΟΣ). Οι λόγοι αυτοί μπορεί να είναι ουσιαστικοί ή να αναφέρονται σε παραβάσεις της διαδικασίας. 23 Βλ. Ανδρουλάκη, ό.π., 245, σημ. 657 (498), Καλφέλη, ό.π., 142εε, 151εε, Καρρά, Κριτική επισκόπηση της ποινικής δικονομικής νομολογίας του Αρείου Πάγου του έτους 1996, ΠοινΧρ 1997, 1394, του ίδιου, Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, 2011, , Μανωλεδάκη, ό.π., 219, Μαργαρίτη, Συμμετοχή και επεκτατικό αποτέλεσμα της εφέσεως εναντίον καταδικαστικής αποφάσεως, ό.π., και σημ. 4 (209), του ίδιου, Ποινική Δικονομία- Ένδικα Μέσα Ι, 2005, , Ναμία, ό.π., 486εε, Παπαδαμάκη, ό.π., , Φασούλα, ό.π., 76-77, Ψαρούδα- Μπενάκη, Το επεκτατικόν αποτέλεσμα των ενδίκων μέσων επί των συμμετόχων κατ άρθρ. 469 ΚΠΔ, ΠοινΧρ 1972, 497εε, της ίδιας, «Αναγκαία» συμμετοχή και επεκτατικό αποτέλεσμα των ενδίκων μέσων, ΠοινΧρ 1978, 177εε. 24 Βλ. ΑΠ 1676/1994 (ΠοινΧρ 1995, 1427), ΑΠ 1543/1996 (ΠοινΧρ 1997, 862), πρόταση Στρογγύλη σε ΕφΘες 1052/1998 (Αρμ 1998, 1530), ΑΠ 1678/2000 (ΠραξΛογΠΔ 2000, 505), ΑΠ 1703/2000 (ΠοινΧρ 2001, 722), ΑΠ 2244/2002 (ΠΛογ 2002, 2484). 25 Ένα σημείο άξιο επισήμανσης ως προς τη γενικότερη προβληματική της συμμετοχής είναι το ακόλουθο: Η ΕφΛαρ 179/2004 (ΠοινΔνη 2004, 793) ταυτίζει την τυχαία συναυτουργία με την παραυτουργία δεχόμενη ότι «οι κατηγορούμενοι τέλεσαν την πράξη της διατάραξης της ασφάλειας της οδικής συγκοινωνίας ενεργώντας ο καθένας χωριστά, χωρίς συναπόφαση, με ενδεχόμενο δόλο (περίπτωση τυχαίας συναυτουργίας ή παραυτουργίας)». Η θεώρηση αυτή δεν είναι δογματικά ορθή και προκαλεί σύγχυση, αφού σύμφωνα με το ποινικό δίκαιο (Βλ. Ανδρουλάκη, ό.π., 498, σημ. 657, Μανωλεδάκη, ό.π., , 219, Μαργαρίτη, Συναφή εγκλήματα και ποινικό δίκαιο, 2005, 15εε, του ίδιου, Ποινική Δικονομία- Ένδικα μέσα Ι, 2005, 334, σημ. 15, Φασούλα, ό.π., 76, Ψαρούδα- Μπενάκη, Το επεκτατικόν αποτέλεσμα των ενδίκων μέσων επί των συμμετόχων κατ άρθρ. 469 ΚΠΔ, ΠοινΧρ 1972, και σημ. 3) η τυχαία συναυτουργία αποτελεί μια μορφή συναυτουργίας, όπου οι συμπράττοντες στην πραγμάτωση του εγκλήματος ενώνονται υποκειμενικά με κοινό δόλο ως προς αυτή τους τη σύμπραξη, κατ άρ. 45 ΠΚ, οπότε και μιλούμε για strictο sensu συμμετοχή. Από την άλλη πλευρά, η παραυτουργία συνιστά την απλή σύμπραξη περισσότερων στην επέλευση του ίδιου εγκληματικού αποτελέσματος, από δικό του δόλο ή αμέλεια ο καθένας, χωρίς όμως το υποκειμενικό στοιχείο του κοινού δόλου ως προς τη σύμπραξη αυτή. Αντίθετα, συνεπείς ως προς τη διάκριση συναυτουργίας και παραυτουργίας, ασχέτως αν ακολουθούν τη συσταλτική ή τη διασταλτική θεώρηση που περιγράψαμε πιο πάνω, παρουσιάζονται οι: ΑΠ 2294/2004 (ΠΛογ 2004, 2774), που αναιρεί την προσβαλλόμενη απόφαση ελλείψει αιτιολογίας διότι δεν προσδιόριζε αν οι κατηγορούμενοι είχαν ή όχι συναποφασίσει την τέλεση της πράξης τους, 10

11 αυτή προσέγγιση θεωρείται προκριτέα ως σύμφωνη με την αποφυγή έκδοσης αντιφατικών δικαστικών αποφάσεων για το ίδιο ιστορικό γεγονός όπου σημειώθηκε η συμμετοχική δραστηριότητα εν στενή ή εν ευρεία εννοία, κάτι που αποτελεί βασικό σκοπό του άρ. 469 ΚΠΔ. Ακόμη, στο μέτρο που επί συμμετοχής σε επέκταση οδηγούν όλοι οι μη προσωπικοί λόγοι του ενδίκου μέσου που γίνονται δεκτοί, είτε αυτοί είναι ουσιαστικοί είτε δικονομικοί, η διευρυμένη έννοια της «συμμετοχής» οδηγεί σε ευμενέστερα αποτελέσματα σε σχέση με την πρώτη άποψη όσον αφορά το εύρος της επέκτασης καθώς λαμβάνει υπόψη τον ουσιαστικής φύσης δεσμό που συνιστά η συμμετοχή, σε αντίθεση με τον απλώς δικονομικό δεσμό της συνάφειας (άρ. 469 εδ. β ΚΠΔ), στα πλαίσια του οποίου σε επέκταση οδηγούν μόνο οι μη προσωπικοί λόγοι που αφορούν σε παραβάσεις της διαδικασίας και όχι οι ουσιαστικής φύσης λόγοι. β.) Η αλληλεξάρτηση της ευθύνης (άρ. 469 εδ. α ΚΠΔ) Η εξάρτηση σύμφωνα με το νόμο της ποινικής ευθύνης ενός από την ευθύνη άλλου είναι η δεύτερη περίπτωση κατά την οποία τα επωφελή αποτελέσματα του ενδίκου μέσου που ασκεί ένας κατηγορούμενος επεκτείνονται και στον μη ασκήσαντα το ένδικο μέσο συγκατηγορούμενό του, αν οι λόγοι που έγιναν δεκτοί δεν αρμόζουν αποκλειστικά σε αυτόν που ασκεί το ένδικο μέσο 26. Η έννοια 27 της αλληλεξάρτησης της ευθύνης περιλαμβάνει τα εγκλήματα που έχουν ως προϋπόθεση την τέλεση άλλου προγενέστερου εγκλήματος από το οποίο εξαρτώνται ή στο οποίο αναφέρονται. Ως τέτοια, μπορούν να θεωρηθούν τα εγκλήματα της υπόθαλψης εγκληματία, της παραμέλησης εποπτείας ανηλίκου, της παρασιώπησης εγκλημάτων, καθώς και οι στοιχείο κρίσιμο για το χαρακτηρισμό τους ως συναυτουργών ή παραυτουργών. Σε περίπτωση που υπήρχε προηγούμενη συναπόφασή τους θα χαρακτηρίζονταν συναυτουργοί, ενώ σε αντίθετη περίπτωση παραυτουργοί - ΕφΘες 1052/1998 (Αρμ 1998, 1530), που δέχτηκε την ύπαρξη παραυτουργίας με το σκεπτικό ότι οι δράσεις των προσώπων έβαιναν παράλληλα, ενώ υπήρχε έλλειψη του στοιχείου του κοινού δόλου - ΑΠ 260/1995 (ΠοινΧρ 1995, 598), όπου κρίθηκε ότι «για τη συναυτουργία- τέλεση από δύο ή περισσότερους από κοινού της αξιόποινης πράξης- απαιτείται και η ύπαρξη κοινού δόλου, δηλαδή να γνώριζε ο κάθε συμμέτοχος ότι και οι υπόλοιποι συμμέτοχοι πράττουν με δόλο τελέσεως του ίδιου εγκλήματος» - ΑΠ 588/1988 (ΠοινΧρ 1988, 717) και ιδίως την πρόταση Κανίνια, όπου εκτίθεται ότι «στο βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών όπου παραπέμπονται οι τρείς κατηγορούμενοι (και ήδη αναιρεσείοντες) για απάτες και πλαστογραφίες σε βαθμό κακουργήματος, οι δράστες δεν φέρονται ως συναυτουργοί, δηλαδή δεν αποδίδεται εις αυτούς το υποκειμενικό στοιχείο της συναποφάσεως προς τέλεση των εγκλημάτων. Από όσα εκτίθενται στο βούλευμα συνάγεται ότι οι κατηγορούμενοι ενήργησαν ως παραυτουργοί». 26 Βλ. ΕφΘες 152/1988 (Αρμ 1989, 256), ΕφΘρακ 177/1999 (ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 2000, 311), ΑΠ 1896/2004 (ΠοινΔνη 2005, 424), ΑΠ 2294/2004 (ΠΛογ 2004, 2774), ΑΠ 1838/2009 (ΝΟΜΟΣ). 27 Βλ. Ανδρουλάκη, ό.π., 498, σημ. 658, Δέδε, ό.π., 557 και σημ. 185, 186 (557), Δέτση, ό.π., 1526, Ζησιάδη, ό.π., , 235, Καπετανάκη, ό.π., 523, Καρρά, Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, 2011, 850, Κονταξή, ό.π., , Μαργαρίτη, Συμμετοχή και επεκτατικό αποτέλεσμα της εφέσεως εναντίον καταδικαστικής αποφάσεως, ό.π., και σημ. 5 (210), του ίδιου, Ποινική Δικονομία- Ένδικα μέσα Ι, 2005, , Μπουρόπουλου, ό.π., 164 και σημ 9 (164), Ναμία, ό.π., 485, Νικολόπουλου, ό.π., 237, Παπαδαμάκη, ό.π., , Παπασπύρου, ό.π., 111 και σημ. 2 (111). 11

12 περιπτώσεις του άρ. 411 ΠΚ, των άρ. 36 και 37 του Ν.Δ. 136/1946 «περί αγορανομικού Κώδικος», του άρ. 14 παρ. 2β και 3 του Α.Ν. 395/1936 «περί ρυθμίσεως των ζητημάτων αλεύρου και άρτου», του άρ. 46 του Α.Ν. 1092/ 1938 «περί τύπου» και του άρ. 118 του Ν.Δ. 3030/1954 «περί αγροφυλακής». Η νομολογία έχει περιλάβει στη σχετική ρύθμιση τις ακόλουθες περιπτώσεις: - Εισαγωγή και αγορά λαθρεμπορευμάτων 28 - Πώληση και αγορά ναρκωτικών 29 - Κλοπή και αποδοχή προϊόντων εγκλήματος 30 - Ευθύνη διευθυντή καφενείου και ευθύνη παικτών τυχηρών παιγνίων (άρ. 7 ΒΔ 29/1971) 31 - Πλαστογραφία εγγράφων και απλή χρήση τους 32 - Παθητική δωροδοκία από ιατρό δημόσιου νοσοκομείου, που ζήτησε αμοιβή για τη χειρουργική επέμβαση και τις μετεγχειρητικές υπηρεσίες που προσέφερε και παράβαση καθήκοντος συναδέλφου του ιατρού, που συνέταξε συγκαλυπτικό πόρισμα κατά την διενεργηθείσα ΕΔΕ για τον κατηγορούμενο 33. Αμφισβήτηση δημιούργησε στη θεωρία και στη νομολογία των δικαστηρίων μας η σχέση των εγκλημάτων δωροδοκίας και δωροληψίας (άρ ΠΚ) και το αν αυτά μπορούν ερμηνευτικά να ενταχθούν στην περίπτωση της ποινικής αλληλεξάρτησης. Το ερώτημα αυτό απαντήθηκε ποικιλοτρόπως από την επιστήμη, 34 που είτε υπήγαγε την περίπτωση αυτή στην αλληλεξάρτηση της ευθύνης, είτε στη 28 ΑΠ 180/1969 (ΠοινΧρ 1969, 292). 29 ΑΠ 977/1972 (ΠοινΧρ 1973, 195). 30 ΑΠ 1683/1984 (ΠοινΧρ 1985, 547), ΕφΠειρ 120/2000 (Αρμ 2001, 547). 31 ΑΠ 508/1984 (ΠοινΧρ 1984, 926), ΑΠ 928/1990 (ΠοινΧρ 1991, 288). 32 ΑΠ 899/1988 (ΠοινΧρ 1988, 949), όπου επεκτάθηκε και στον συγκατηγορούμενο του αναιρεσείοντα που καταδικάσθηκε για χρήση μόνο του ενός από τα πλαστογραφηθέντα από τον τελευταίο έγγραφα, διότι κρίθηκε ότι η ποινική ευθύνη του εξαρτάται από την ευθύνη του αναιρεσείοντος, αφού αποκλειόμενης της πλαστογραφίας δεν μπορεί να γίνει λόγος για την αυτοτελή πράξη της χρήσεως του πλαστού. Πάντως, παλαιότερα η νομολογία είχε αρνηθεί την υπαγωγή στην αλληλεξάρτηση της ποινικής ευθύνης στην περίπτωση νόθευσης πιστοποιητικού και χρήσης αυτού (ΑΠ 390/1968, ΠοινΧρ 1968, 618). 33 ΕφΑθ 712/2003 (ΠοινΔνη 2004, 143), με το σκεπτικό ότι «αφού δεν υφίσταται αξιόποινη δωροληψία καθώς μετά τον ν. 2802/2000 η δωροληψία τιμωρείται μόνο όταν αφορά μελλοντική ενέργεια ή παράλειψη και είναι ατιμώρητη όταν γίνεται χάριν τελειωμένων υπηρεσιακών ενεργειών- δεν μπορεί να στοιχειοθετηθεί και η παράβαση καθήκοντος διότι, λόγω της συγκεκριμένης μορφής του δεύτερου αδικήματος, υπάρχει οιονεί εξάρτηση αυτού από το πρώτο και αντιστοίχως εξάρτηση της ποινικής ευθύνης του δεύτερου κατηγορούμενου από την ευθύνη του πρώτου, συνάμα δε υπάρχει και συνάφεια των δύο αδικημάτων κατά την έννοια του άρ. 129 στοιχ. Γ, περιπτ. τελευτ. ΚΠΔ». Με βάση τις παραπάνω σκέψεις, το Συμβούλιο απεφάνθη να μη γίνει κατηγορία κατά των δύο κατηγορουμένων ιατρών, λόγω εφαρμογής του ευμενέστερου νόμου, βάσει του οποίου το αδίκημα της δωροληψίας δεν στοιχειοθετείται. 34 Βλ. Ανδρουλάκη, ό.π., 498, σημ. 658, Φλώρου, ό.π.,

13 συμμετοχή ως μορφή αναγκαίας σύμπραξης στην πραγμάτωση του εγκλήματος 35, ενώ υποστηρίχθηκε και το ότι τα εγκλήματα της δωροδοκίας και της δωροληψίας δεν υπάγονται σε κανένα εδάφιο του άρ. 469 ΚΠΔ 36. Αντίστοιχα, η νομολογία είτε αρνήθηκε την επέκταση 37, είτε την δέχτηκε υπάγοντας την εν λόγω περίπτωση στη συνάφεια 38. Αν ληφθεί υπόψη ο σκοπός του νομοθέτη που αξιώνει ίση μεταχείριση και εναρμονισμένες δικαστικές κρίσεις για τα πρόσωπα που έδρασαν στο ίδιο βιοτικό συμβάν, αλλά και οι ανεπιεικείς λύσεις στις οποίες οδηγούν η άρνηση της επέκτασης και η ένταξη των εγκλημάτων αυτών στο εδάφιο περί συνάφειας (άρ. 469 εδ. β ΚΠΔ), όπου μόνο δικονομικές παραβάσεις που δεν αναφέρονται στο πρόσωπο του ασκούντος το ένδικο μέσο μπορούν να ωφελήσουν τον συγκατηγορούμενο, παρουσιάζεται ως ορθότερη η υπαγωγή της δωροδοκίας και δωροληψίας είτε στην συμμετοχή είτε στην αλληλεξάρτηση της ευθύνης (άρ. 469 εδ. α ΚΠΔ) 39, καθώς το πρώτο εδάφιο του άρ. 469 ΚΠΔ πλεονεκτεί ως προς το εύρος της επέκτασης, η οποία προκαλείται από όλους τους αντικειμενικούς λόγους που γίνονται δεκτοί, είτε αυτοί είναι δικονομικοί είτε ουσιαστικής φύσης, και γι αυτό πρέπει να προτιμάται η εφαρμογή του σε περίπτωση αμφιβολίας. γ.) Η συνάφεια (άρ. 469 εδ. β ΚΠΔ) Η τρίτη περίπτωση επέκτασης για την οποία μιλά το άρ. 469 στο β εδάφιό του είναι αυτή της συνάφειας και περιλαμβάνει τα εγκλήματα του άρ. 129 ΚΠΔ 40, εκτός από όσα υπάγονται στις περιπτώσεις της συμμετοχής και της ποινικής αλληλεξάρτησης 41. Πράγματι, παρατηρείται ότι κλασσικές περιπτώσεις συνάφειας, όπως η κλοπή και η αποδοχή προϊόντων εγκλήματος αλλά και οι πράξεις λαθρεμπορίας (άρ. 129 εδ. γ 35 Βλ. Ψαρούδα- Μπενάκη, Παρατηρήσεις σε ΕφΛαρ 817/1977, ΠοινΧρ 1978, 158, της ίδιας, «Αναγκαία» συμμετοχή και επεκτατικό αποτέλεσμα των ενδίκων μέσων, ΠοινΧρ 1978, 177εε, Ναμία, ό.π., Βλ. Ζησιάδη, ό.π., 235, με το επιχείρημα ότι «ο δωροδοκούμενος υπάλληλος διαπράττει ίδιον έγκλημα, η ποινική ευθύνη του δεκάζοντος αυτόν και του υπαλλήλου είναι ανεξάρτητη», ενώ μεταξύ τους δεν υπάρχει ούτε συμμετοχική σχέση κατ άρ ΠΚ. Βλ. επίσης και Κονταξή, ό.π., 2679, Σταμάτη- Μπάκα, ό.π., ΑΠ 235/1961 (ΠοινΧρ 1961, 51), ΑΠ 452/1976 (ΠοινΧρ 1976, 833), ΕφΛαρ 817/1977 (ΠοινΧρ 1978, 157): «Το άρ. 469 δεν εφαρμόζεται επί αθώωσης του δωρολήπτη υπέρ του δόντος το δώρο». 38 ΑΠ 676/1975 (ΠοινΧρ 1976, 66). Η ΑΠ 953/1995 (ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 1996, 37) δέχτηκε την λειτουργία του επεκτατικού αποτελέσματος για τα εγκλήματα της δωροδοκίας και δωροληψίας, χωρίς όμως να διευκρινίζει αν πρόκειται για περίπτωση συμμετοχής, αλληλεξάρτησης ευθύνης ή συνάφειας. Ωστόσο, το ένδικο μέσο έγινε δεκτό λόγω έλλειψης αιτιολογίας της προσβαλλόμενης απόφασης, κάτι που συνιστά κατά κανόνα αντικειμενικό δικονομικό λόγο, ο οποίος προκαλεί επέκταση των ωφελειών από την παραδοχή του ενδίκου μέσου τόσο σε περίπτωση συμμετοχής και αλληλεξάρτησης της ευθύνης (άρ. 469 εδ.α ΚΠΔ), όσο και σε περίπτωση συνάφειας (άρ. 469 εδ. β ΚΠΔ). 39 Βλ. Ζαχαριάδη, Παρατηρήσεις στην ΑΠ 953/1995, ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 1996, 39εε, Μαργαρίτη, Συμμετοχή και επεκτατικό αποτέλεσμα της εφέσεως εναντίον καταδικαστικής αποφάσεως, ό.π., 210, σημ. 5, του ίδιου, Ποινική Δικονομία, Ένδικα μέσα Ι, 2005, 336, Παπαδαμάκη,ό.π., Βλ. Βουγιούκα, ό.π., 216, Δέδε, ό.π., 557, Ναμία, ό.π., 485, Παπαδαμάκη, ό.π., Βλ. Κονταξή, ό.π., 2667, Μαργαρίτη, Συμμετοχή και επεκτατικό αποτέλεσμα της εφέσεως εναντίον καταδικαστικής αποφάσεως, ό.π., , του ίδιου, Ποινική Δικονομία- Ένδικα μέσα Ι, 2005, 336, Παπαδαμάκη, ό.π. 13

14 ΚΠΔ) εντάσσονται ως προς το πεδίο του επεκτατικού αποτελέσματος στην αλληλεξάρτηση της ευθύνης. Εξάλλου, όπως επισημάνθηκε προηγουμένως, όταν είναι αμφίβολο αν μια περίπτωση πρέπει να υπαχθεί στο α ή στο β εδάφιο του άρ. 469 ΚΠΔ, είναι ορθότερο να προτιμάται η υπαγωγή της στο άρ. 469 εδ. α ΚΠΔ περί συμμετοχής και αλληλεξάρτησης της ευθύνης λόγω των ευμενέστερων αποτελεσμάτων που επιφυλάσσει το εδάφιο αυτό στην επέκταση των ωφελειών, καθώς στο άρ. 469 εδ. β ΚΠΔ περί συνάφειας, επεκτατικό αποτέλεσμα του ενδίκου μέσου επιφέρουν μόνο οι αντικειμενικοί δικονομικού χαρακτήρα λόγοι 42 που έγιναν δεκτοί και όχι οι αντικειμενικοί λόγοι συλλήβδην. Eιδικότερα, παρ ότι η έννοια της συνάφειας ορίζεται και εξειδικεύεται από το νομοθέτη στο άρ. 129 ΚΠΔ, οφείλει κανείς να έχει κατά νου ότι η ίδια έννοια στο πεδίο του επεκτατικού αποτελέσματος εμφανίζει μειωμένη ύλη, στο μέτρο που το άρ. 469 εδ. α ΚΠΔ περιλαμβάνει και τυπικές περιπτώσεις συναφών εγκλημάτων. Κάτι τέτοιο εξηγείται από τους σκοπούς των άρ. 129 και 469 ΚΠΔ: Ο θεσμός της συνάφειας κατ άρ ΚΠΔ αποσκοπεί στην αποφυγή έκδοσης αντιφατικών δικαστικών αποφάσεων μέσω της οδού της συνεκδίκασης των συναφών εγκλημάτων 43 εξυπηρετεί την οικονομία της δίκης λόγω της ταυτότητας του αποδεικτικού υλικού. Ωστόσο, στο άρ. 469 υπάρχει, όπως έχει ήδη εκτεθεί, και ένας ακόμη σκοπός, αυτός της ίσης μεταχείρισης των προσώπων που έδρασαν στο ίδιο οντολογικό συμβάν ή επέφεραν συμπράττοντας το ίδιο αξιόποινο αποτέλεσμα. Με βάση αυτές τις σκέψεις, ορθότερο εμφανίζεται το συμπέρασμα ότι στο άρ. 469 εδ. β ΚΠΔ υπάγονται όσες περιπτώσεις δεν μπορούν να ενταχθούν στο πρώτο εδάφιο του άρ. 469 περί συμμετοχής και ποινικής αλληλεξάρτησης και όχι όλες οι περιπτώσεις συνάφειας που απαριθμεί ενδεικτικά το άρ. 129 ΚΠΔ. Σχετική με τις επισημάνσεις αυτές είναι και η προβληματική που αφορά την παραυτουργία και την νομολογιακή της αντιμετώπιση ως προς το επεκτατικό αποτέλεσμα. Έχει ήδη λεχθεί ότι οι δικαστικές αποφάσεις που ακολουθούν τη συσταλτική ερμηνεία της συμμετοχής και, επομένως, δεν εφαρμόζουν την επέκταση 42 Βλ. Βουγιούκα, ό.π., 216, Δέδε, ό.π., 558, Καρρά, Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, 2011, 852, Κονταξή, ό.π., , Μαργαρίτη, Ποινική Δικονομία- Ένδικα μέσα Ι, 2005, 340, Μπουρόπουλου, ό.π., 167, Ναμία, ό.π., 485, Παπαδαμάκη, ό.π., Ως λόγοι που δεν αναφέρονται αποκλειστικά στον ασκήσαντα το ένδικο μέσο και συνιστούν παραβάσεις της διαδικασίας που επεκτείνονται και στον συγκατηγορούμενο δράστη συναφούς εγκλήματος κατά το άρ. 469 εδ. β ΚΠΔ έχουν θεωρηθεί: Η έλλειψη αιτιολογίας (ΑΠ 941/2007, ΝΟΜΟΣ), η απόλυτη ακυρότητα λόγω κακής σύνθεσης του δικαστηρίου ή του δικαστικού συμβουλίου κατ άρ. 171 παρ. 1α ΚΠΔ (ΑΠ 236/2005, ΠΛογ 2005, 283), η απόλυτη ακυρότητα λόγω παραβίασης των υπερασπιστικών δικαιωμάτων των κατηγορουμένων κατ άρ. 171 παρ. 1δ ΚΠΔ (ΑΠ 1885/1993, ΠοινΧρ 1994, 205) και η παράνομη παράσταση της πολιτικής αγωγής στη διαδικασία του ακροατηρίου κατ άρ. 171 παρ. 2 ΚΠΔ (ΑΠ 48/1991, ΠοινΧρ 1991, 831). Αντίθετα, λόγοι ουσιαστικού χαρακτήρα όπως η παραγραφή (ΑΠ 1838/2009, ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 1896/2004, ΠοινΔνη 2005, 424, ΑΠ 1510/1994, ΠοινΧρ 1994, 1258) και η μη στοιχειοθέτηση του εγκλήματος (ΕφΘες 1052/1998, Αρμ 1998, 1530) δεν ωφελούν τον συγκατηγορούμενο δράστη συναφούς εγκλήματος, παρ ότι δεν αναφέρονται αποκλειστικά στο πρόσωπο του ασκήσαντος το ένδικο μέσο. 43 Βλ. Μαργαρίτη, Συναφή εγκλήματα και ποινικό δίκαιο, 2005, 1-2, Ναμία, ό.π.,

15 των αντικειμενικών λόγων που έγιναν δεκτοί σε συμμετοχικές μορφές εκτός των οριών των άρ ΠΚ (lato sensu συμμετοχή): - είτε αρνούνται την εφαρμογή του επεκτατικού αποτελέσματος στην παραυτουργία με το αιτιολογικό ότι δεν νοείται συμμετοχή σε έγκλημα αμέλειας, κάτι που οδηγεί σε δυσμενή αποτελέσματα για τους συγκατηγορούμενους, λαμβανομένων υπόψη των σκοπών του άρ. 469, όπως εκτέθηκε στην ενότητα της συμμετοχής - είτε αποφαίνονται ότι, επειδή η παραυτουργία συνιστά περίπτωση συνάφειας, κατ άρ. 129 εδ. α, περιπτ. β ΚΠΔ («εγκλήματα από πολλούς μη συναίτιους στον ίδιο τόπο και χρόνο»), για να υπάρξει επέκταση της ωφέλειας πρέπει ο αντικειμενικός λόγος που γίνεται δεκτός να έγκειται σε δικονομική παράβαση και να μην είναι ουσιαστικής φύσης, κατά τις επιταγές του άρ. 469 εδ. β ΚΠΔ. Υπάγουν, επομένως, τις παραυτουργικές πράξεις στο άρ. 469 εδ. β ΚΠΔ, με το επιχείρημα ότι η παραυτουργία γεννά δικονομική συνάφεια, κατ άρ. 129 ΚΠΔ 44. Ως προς την πρακτική αυτή μπορούν να παρατηρηθούν τα ακόλουθα 45 : Είναι, βέβαια, αληθές ότι η παραυτουργία ως μορφή συμμετοχής με την ευρεία έννοια εγείρει στο δικονομικό δίκαιο σχέση συνάφειας και υπάγεται στο άρ. 129 εδ. α, περιπτ. β ΚΠΔ. Τα εγκλήματα των παραυτουργών θεωρούνται συναφή ως τελεσθέντα «από πολλούς μη συναίτιους στον ίδιο τόπο και χρόνο», στοιχείο που υποδεικνύει το χαρακτηριστικό σημείο της συγκεκριμένης συμμετοχικής δράσης, που έγκειται σε συνεκτέλεση του εγκλήματος αλλά χωρίς κοινό δόλο και προηγούμενη συναπόφαση για τη σύμπραξη αυτή. Ωστόσο, ο δεσμός των παραυτουργών δεν παύει να έχει ουσιαστικό χαρακτήρα: Την σύμπραξη, έστω και χωρίς κοινό δόλο, από την οποία επήλθε ιστορικά το ίδιο εγκληματικό αποτέλεσμα. Η λειτουργία της παραυτουργίας, λοιπόν, δεν εξαντλείται σε μια απλή σύμπτωση δράσεων που γεννά μόνο τη δικονομική σχέση της συνάφειας αλλά συνιστά ουσιαστική συμμετοχική σχέση, έστω και lato sensu. Το γεγονός ότι αυτή περιλαμβάνεται στα συναφή εγκλήματα του άρ. 129 ΚΠΔ δεν σημαίνει ότι και στο επίπεδο του επεκτατικού αποτελέσματος υπάγεται στο άρ. 469 εδ. β ΚΠΔ περί συνάφειας, καθώς αφενός κάτι τέτοιο θα επεφύλασσε μειωμένο εύρος στους λόγους επέκτασης και αφετέρου συχνά συμβαίνει και άλλες περιπτώσεις συναφών κατά τους ορισμούς του άρ. 129 ΚΠΔ εγκλημάτων να υπάγονται στη συμμετοχή η στην αλληλεξάρτηση της ευθύνης, όπως 46 είδαμε παραπάνω. Εξάλλου, αν ο νομοθέτης ήθελε να αποτρέψει κάτι τέτοιο, δεν θα περιλάμβανε στο γράμμα του άρ. 469 ΚΠΔ την έννοια της «αλληλεξάρτησης της ευθύνης», που μπορεί να αφορά κλασσικές περιπτώσεις συναφών εγκλημάτων. Όλα αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι αν η συνάφεια μετέφερε αυτούσια την ύλη της 44 ΕφΘες 1052/1998 (Αρμ 1998, 1530), ΑΠ 1472/1996 (ΠοινΧρ 1997, 842), ΑΠ 1561/2006 (ΠΛογ 2006, 1456). 45 Βλ. Μανωλεδάκη, ό.π., , 219, Μαργαρίτη, Συμμετοχή και επεκτατικό αποτέλεσμα της εφέσεως εναντίον καταδικαστικής αποφάσεως, ό.π., 219εε, του ίδιου, Συναφή εγκλήματα και ποινικό δίκαιο, 2005, 1εε, 15εε, του ίδιου, Ποινική Δικονομία- Ένδικα μέσα Ι, 2005, 355, σημ. 122, Ναμία, 485εε, Φασούλα, ό.π., 76, Ψαρούδα- Μπενάκη, Το επεκτατικόν αποτέλεσμα των ενδίκων μέσων επί των συμμετόχων, ΠοινΧρ 1972, 498εε, της ίδιας, «Αναγκαία» συμμετοχή και επεκτατικό αποτέλεσμα των ενδίκων μέσων, ΠοινΧρ 1978, ΕφΑθ 712/2003 (ΠοινΔνη 2004, 143). Βλ. και σημ

16 όπως αυτή καθορίζεται ενδεικτικά στο άρ. 129 ΚΠΔ στο πεδίο του επεκτατικού αποτελέσματος θα εμπόδιζε την πραγμάτωση του πρόσθετου σκοπού του άρ. 469 ΚΠΔ, που είναι η ισότητα στη μεταχείριση από τη δικαιοσύνη των προσώπων που συνέπραξαν με οποιονδήποτε τρόπο στην επέλευση του αυτού αξιόποινου αποτελέσματος. Για το λόγο αυτό, η παραυτουργία κρίνεται ορθότερο να υπαχθεί στο άρ. 469 εδ. α ΚΠΔ αναφορικά με την εφαρμογή του επεκτατικού αποτελέσματος. Ως περιπτώσεις συνάφειας έχουν θεωρηθεί ενδεικτικά τα εγκλήματα της συμπλοκής 47, της πώλησης και αγοράς ναρκωτικών 48, της δωροδοκίας και δωροληψίας 49 και της ληστείας και παράνομης οπλοφορίας 50, ενώ έχει κριθεί ότι δεν υπάγονται στη συνάφεια του άρ. 469 εδ. β ΚΠΔ οι συρρέουσες πράξεις, καθώς για τη μεν περίπτωση της αληθινής συρροής (άρ. 129 εδ. α, περιπτ. α ΚΠΔ) ισχύει η διάταξη του άρ. 491 ΚΠΔ 51, για τη δε συμμετοχή πλειόνων στις ίδιες συρρέουσες πράξεις, αυτή υπάγεται στο εδάφιο της συμμετοχής (άρ. 469 εδ. α ΚΠΔ) 52. Ακόμη, πρέπει να σημειωθεί ότι σχετική με το άρ. 469 εδ. β ΚΠΔ είναι η ρύθμιση του άρ. 493 ΚΠΔ που ως ειδικότερη αφορά τα συναφή εγκλήματα στην έφεση κατ αποφάσεων 53 και για την οποία θα γίνει λόγος αργότερα. 3. Προϋποθέσεις υλοποίησης της επέκτασης α.) Έκδοση για όλους τους συγκατηγορούμενους ενός βουλεύματος ή μιας απόφασης Είναι, λοιπόν, απαραίτητο οι πλείονες κατηγορούμενοι να έχουν συμπαραπεμφθεί σε 54 δίκη με το ίδιο βούλευμα ή να έχουν συγκαταδικασθεί με την ίδια απόφαση. 47 Βλ. Βουγιούκα, ό.π. 48 ΑΠ 205/1975 (ΠοινΧρ 1975, 569). 49 ΑΠ 676/1975 (ΠοινΧρ 1976, 66). 50 ΑΠ 1510/1994 (ΠοινΧρ 1994, 1258). 51 Βλ. Βουγιούκα, ό.π., 234, Δέδε, ό.π., 557 και σημ. 187 (557), Κονταξή, ό.π., 2667, Μπουρόπουλου, ό.π., 162, Παπαδαμάκη, ό.π., 663, σημ. 96, Παπασπύρου, ό.π., 78εε, ΑΠ 54/1983 (ΝοΒ 1983, 1045), ΕφΠειρ 1344/1997 (ΝοΒ 1998, 272), ΕφΠειρ 270/1998 (ΠοινΔνη 1998, 548). 52 Βλ. Δέδε, ό.π., Κονταξή, ό.π., Μπουρόπουλου, ό.π., ΑΠ 929/1974 (ΠοινΧρ 1975, 216), ΑΠ 676/1975 (ΠοινΧρ 1976, 66). 53 Βλ. Βουγιούκα, ό.π., Μαργαρίτη, Ποινική Δικονομία- Ένδικα μέσα Ι, 2005, Βλ. Καρρά, ό.π., 856, Κονταξή, ό.π., , , Μαργαρίτη, ό.π., 337, Μπουρόπουλου, ό.π., 162εε, Παπασπύρου, ό.π., 109, 111, Φασούλα, ό.π., 75. Από τη νομολογία, βλ: ΑΠ 54/1983 (ΝοΒ 1983, 1045), ΑΠ 1670/1988 (ΠοινΧρ 1989, 510), ΑΠ 1508/1989 (ΠοινΧρ 1990, 730), ΑΠ 859/1990 (ΠοινΧρ 1991, 270), ΑΠ 1378/1991 (ΠοινΧρ 1992, 269), ΕφΘες 205/1991 (Αρμ 1992, 1141), ΑΠ 1321/1992 (ΠοινΧρ 1992, 957), ΑΠ 1046/1993 (ΠοινΧρ 1993, 811), ΠλημΑθ 930/1993 (ΠοινΧρ 1993, 436), ΑΠ 62/1994 (ΠοινΧρ 1994, 303), ΕφΘες 267/1994 (Αρμ 1994, 847), ΑΠ 1543/1996 (ΠοινΧρ 1997, 862), ΑΠ 2020/2009 (ΠοινΔνη 2010, 773). 16

17 β.) Ο υπερ ού η επέκταση να μην έχει ενεργό δικαίωμα για άσκηση ή συζήτηση δικού του ένδικου μέσου Δεύτερη προϋπόθεση για την εφαρμογή του επεκτατικού αποτελέσματος είναι ο κατηγορούμενος που πρόκειται να ωφεληθεί από την ευδοκίμηση ενδίκου μέσου 55 συγκατηγορουμένου του να μην προσδοκά ωφέλεια από δικό του ένδικο μέσο. 56 Έχει υποστηριχθεί σχετικά ότι αυτή η προϋπόθεση δεν προκύπτει ως αναγκαία από τη γραμματική ερμηνεία του άρ. 469 ΚΠΔ και οδηγεί σε κάποιες περιπτώσεις σε κίνδυνο έκδοσης αντιφατικών αποφάσεων, με βάση το εξής παράδειγμα: Ο Α και ο Β συγκαταδικάζονται για απάτη, με τον Β απόντα και αγνώστου διαμονής. Κατά της καταδικαστικής απόφασης ο Α ασκεί έφεση, μετά την εκδίκαση της οποίας αθωώνεται λόγω μη στοιχειοθέτησης της απάτης, καθώς δεν αποδείχθηκε παραπλάνηση του παθόντα. Έπειτα, επιδίδεται η πρωτόδικη καταδικαστική απόφαση στον Β και την επομένη της επίδοσης αρχίζει να τρέχει γι αυτόν η προθεσμία έφεσης, την οποία και ασκεί. Αν το δευτεροβάθμιο δικαστήριο καταδικάσει τον Β, θα υπάρχουν αντιφατικές αποφάσεις για το ίδιο περιστατικό και άνιση μεταχείριση των δύο δραστών. Ενόψει των σκοπών της ρύθμισης και προκειμένου να αποφευχθούν αυτές οι αυστηρές συνέπειες, προτείνεται η διασταλτική εφαρμογή του επεκτατικού αποτελέσματος και στις περιπτώσεις όπου υπάρχει αυτοτελές δικαίωμα του συγκατηγορουμένου για άσκηση ή συζήτηση δικού του ένδικου μέσου. Η συγκεκριμένη εκδοχή, παρ ότι επιεικής για τον κατηγορούμενο, αντιστρατεύεται τη φύση της ωφέλειας του άρ. 469 ΚΠΔ, που είναι αντανακλαστική και εξαρτημένη 57, πράγμα που σημαίνει ότι όπου ο στόχος της βελτίωσης της θέσης του κατηγορουμένου μπορεί να επιτευχθεί με δικό του, αυτοτελές ένδικο μέσο, το επεκτατικό αποτέλεσμα δεν εφαρμόζεται. Η προστασία, λοιπόν, που παρέχει το επεκτατικό αποτέλεσμα στον κατηγορούμενο έχει καθαρά διορθωτικό και επικουρικό χαρακτήρα. Εξάλλου, ο κίνδυνος έκδοσης αντιφατικών αποφάσεων μπορεί να αποφευχθεί με χορήγηση αναβολής, ώστε τα ένδικα μέσα που ασκήθηκαν ανεξάρτητα να συνεκδικαστούν, μια και θα αφορούν την ίδια υπόθεση Βλ. Ανδρέου, ό.π., 1607, 1748, Ανδρουλάκη, ό.π., 498, Γάφου, Ποινική Δικονομία κατά τον νέον κώδικα, 1967, 8-9, του ίδιου, Το επεκτατικόν αποτέλεσμα των ενδίκων μέσων, ΠοινΧρ 1970, 146, Δέδε, ό.π., και σημ. 189, Δέτση, ό.π., 1526εε, Ζαχαριάδη, Ποινική δίκη και παραίτηση από τα ένδικα μέσα, 1999, σημ. 8 (449), 452εε, του ίδιου, Σημείωση στην ΠεντΕφΠειρ 120/2000, Αρμ 2001, 549, Ζησιάδη, ό.π., 187, 189, Καίσαρη, ό.π., 390εε, Καπετανάκη, ό.π., 523, Καρρά, ό.π., 853, 856, Κόλλια, ό.π., 515, Κονταξή, ό.π., , , , 2683, Μαργαρίτη, Συμμετοχή και επεκτατικό αποτέλεσμα της εφέσεως εναντίον καταδικαστικής αποφάσεως, ό.π., και σημ. 11 (211), του ίδιου, Ποινική Δικονομία- Ένδικα μέσα Ι, 2005, , Μπουρόπουλου, ό.π., 163, 165, 169, Ναμία, ό.π., , Νικολόπουλου, ό.π., 236, Παπαδαμάκη, ό.π., 655, , 661, Παπασπύρου, ό.π., 111, 112, Συλίκου, ό.π., 549εε, Φασούλα, ό.π., Βλ. Ναμία, ό.π., 488εε. Παρόμοιοι προβληματισμοί έχουν εκφραστεί και από τον Δέτση (ό.π., 1527). 57 Βλ. Μαργαρίτη, Ποινική Δικονομία- Ένδικα μέσα Ι, 2005, 337, Παπαδαμάκη, ό.π., 658, ΕφΑθ 778/2007 (ΠοινΧρ 2008, 67). 58 Βλ. Μαργαρίτη, ό.π., Παπαδαμάκη, ό.π., ΕφΑθ /1981 (ΠοινΧρ 1981, 181). 17