ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

Transcript

1 Διαγνωστικές εξετάσεις ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Αίματος Ούρων Κοπράνων Πτυέλων Λήψη δειγμάτων Κλινική αξία εξέτασης Σχετίζεται με την ευαισθησία, την ειδικότητα και την επίπτωση της νόσου στον πληθυσμό που εξετάζεται Η ευαισθησία και η ειδικότητα δεν αλλάζουν όταν εξετάζονται διαφορετικοί πληθυσμοί ασθενών και υγιών ατόμων Η ειδικότητα αναφέρεται στο ποσοστό των θετικών αποτελεσμάτων στο σύνολο των ατόμων που έχουν κάποιο νόσημα (όταν η εξέταση είναι θετική σε όλα τα άτομα που έχουν τη νόσο, η ειδικότητα της εξέτασης είναι 100%) Η ευαισθησία αναφέρεται στο ποσοστό των αρνητικών αποτελεσμάτων στο σύνολο των ατόμων που δεν έχουν τη νόσο (όταν η εξέταση είναι αρνητική σε όλα τα άτομα που δεν έχουν τη νόσο, η ευαισθησία της εξέτασης είναι 100%). Δειγματολήπτες Οι επαγγελματίες υγείας που πρέπει να είναι εκπαιδευμένοι για την εκτέλεση της δειγματοληψίας Οι εξεταζόμενοι που πρέπει να έχουν εκπαιδευτεί κατάλληλα από τους επαγγελματίες υγείας και να έχουν κατανοήσει απόλυτα τις οδηγίες 1

2 Προφυλάξεις Λήψη δειγμάτων αίματος Οι δειγματολήπτες πρέπει να τηρούν τις βασικές προφυλάξεις για την προστασία από λοιμώδη νοσήματα των ιδίων, των ασθενών και του περιβάλλοντος (ΚΕντρο ΕΛέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων/ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ) Η φλεβοκέντηση για έλεγχο αιματολογικών διαταραχών επιτρέπει τη λήψη μεγαλύτερων ποσοτήτων αίματος σε σχέση με την τριχοειδική λήψη Προτιμάται η μεσοβασιλική Στις περισσότερες αιματολογικές εξετάσεις ως αντιπηκτικό χρησιμοποιείται το αιθυλενοδιαμινοτετραοξεικό οξύ (EDTA) (ακόμα και ελάχιστο πήγμα κάνει τη διαδικασία αναξιόπιστη και απαιτεί άλλο δείγμα) Η ιωδιούχος προβιδόνη είναι το αντισηπτικό εκλογής. Σε ασθενείς με μειωμένη άμυνα πρέπει πάντα να αφήνεται να στεγνώσει πριν το νυγμό ή να αποσπογγίζεται με οινόπνευμα και να σκουπίζεται με αποστειρωμένη γάζα. Γενική αίματος Η μέτρηση των έμμορφων στοιχείων του αίματος αποτελεί τη συχνότερα ζητούμενη εξέταση Οι διαγνωστικές πληροφορίες αφορούν το αίμα, καθώς και άλλα συστήματα Αποτελείται από σειρά εξετάσεων που καθορίζουν τον αριθμό, την ποικιλία, την εκατοστιαία αναλογία, τις συγκεντρώσεις και την ποιότητα των κυττάρων του αίματος: Λευκοκύτταρα Τύπος λευκών Αριθμός ερυθρών Αιματοκρίτης Αιμοσφαιρίνη Δείκτες ερυθροκυττάρων Μέσος όγκος ερυθρών Μέση αιμοσφαιρίνη ερυθρών Μέση συγκέντρωση αιμοσφαιρίνης ερυθρών Μικροσκοπική εξέταση ερυθρών (επίχρισμα) Αριθμός αιμοπεταλίων Λευκοκύτταρα (WBC) Κοκκιοκύτταρα (ειδικά κοκκία στο κυτταρόπλασμα ουδετερόφιλων, βασεόφιλων, ηωσινόφιλων) ή πολυμορφοπύρηνα (με πολύλοβο πυρήνα) Μη κοκκιοκύτταρα (λεμφοκύτταρα, μονοπύρηνα) *Η λευκοκυττάρωση (πάνω από /μl) οφείλεται συνήθως σε αύξηση ενός τύπου λευκοκυττάρων. Όταν συμβαίνει αυτό συνήθως οφείλεται σε αιμοσυμπύκνωση. *Λευκοκύτταρα <500/μl είναι εξόχως ανησυχητικά * Λευκοκύτταρα >30.000/μl είναι εξόχως ανησυχητικά 2

3 Λειτουργίες τύπων λευκοκυττάρων Βιοχημικές εξετάσεις Κύτταρα Ουδετερόφιλα (50-60%) Ηωσινόφιλα (1-4%) Βασεόφιλα (0,5-1%) Λεμφοκύτταρα (25-40%) Μονοπύρηνα (2-6%) Τα κύτταρα αντιμετωπίζουν Πυογόνες λοιμώξεις Αλλεργικές διαταραχές και παρασιτώσεις Παρασιτώσεις Ιογενείς λοιμώξεις (ιλαρά, ερυθρά, ανεμευλογιά, λοιμώδης μονοπυρήνωση) Βαριές λοιμώξεις με φαγοκυττάρωση Ταυτοποιούν χημικά συστατικά του αίματος Το μεγάλο εύρος εξετάσεων ομαδοποιείται κάτω από τις εξής επικεφαλίδες: Ένζυμα Σάκχαρο Ηλεκτρολύτες Λιπίδια Βιταμίνες Ιχνοστοιχεία Φαρμακολογικός έλεγχος Άλλες που δεν μπορούν να υπαχθούν κάτω από μία επικεφαλίδα Βιοχημικές εξετάσεις Οι σύγχρονοι αυτόματοι αναλυτές δίνουν τη δυνατότητα διεξαγωγής πολλών βιοχημικών εξετάσεων με το ίδιο δείγμα σε σύντομο χρονικό διάστημα Οι φυσιολογικές τιμές διαφέρουν από εργαστήριο σε εργαστήριο (ανάλογα με τη μέθοδο ή τον τρόπο εκτίμησης που εφαρμόζεται-διαφορές στους καταλύτες ή τη θερμοκρασία) Για τις περισσότερες εξετάσεις απαιτούνται 5ml φλεβικού αίματος. Χρησιμοποιείται ο ορός ή ηπαρινισμένο αίμα και αποφεύγεται η αιμόλυση κατά την αιμοληψία. Τα δείγματα παραδίδονται αμέσως στο εργαστήριο για φυγοκέντρηση και διαχωρισμό κυττάρων και ορού (το κάλιο εξέρχεται από τα κύτταρα και οδηγεί σε ψευδώς αυξημένα επίπεδα μετά από 4 ώρες). Ορός για ορολογικές, ανοσολογικές εξετάσεις (Ι) ΥΛΙΚΑ Δίσκος ή τροχήλατο Γάντια μιας χρήσης Αλκοόλη 70% Σύριγγα με βελόνη Σωληνάριο χωρίς αντιπηκτικό και χωρίς επιταχυντή πήξης Δοχείο απόρριψης αιχμηρών Αυτοκόλλητος επίδεσμος 3

4 Ορός για ορολογικές, ανοσολογικές εξετάσεις (ΙΙ) Καλό πλύσιμο χεριών, γάντια μιας χρήσης Επιλογή θέσης φλεβοκέντησης (κάτω από την iv γραμμή) Ακολουθεί αντισηψία του σημείου φλεβοκέντησης Γίνεται λήψη αίματος 6-8ml ή περισσότερο, ανάλογα με τον αριθμό των εξετάσεων, απαραίτητα το πρωί πριν το γεύμα Επικολλάται αυτοκόλλητος επίδεσμος, απορρίπτονται με ασφάλεια τα αιχμηρά και μολυσματικά αντικείμενα. Η μεταφορά στο εργαστήριο γίνεται εντός μιας ώρας γιατί απαιτείται άμεση φυγοκέντρηση και αποχωρισμός του ορού (π.χ. για έλεγχο αυτοαντισωμάτων). Βασικές ενέργειες στη λήψη βιολογικών υγρών Τήρηση των αρχών προστασίας της ιδιωτικής ζωής του ασθενή, εξασφάλιση συγκατάθεσης Πλύσιμο χεριών πριν και μετά τη φροντίδα του ασθενή, πριν και μετά τη χρήση γαντιών Αντισηψία χεριών όταν αυτά δεν είναι εμφανώς λερωμένα Χρήση γαντιών πριν την επαφή με βιολογικά υγρά ή βλεννογόνους Μάσκα ή γυαλιά και μπλούζα όταν υπάρχει κίνδυνος εκτίναξης βιολογικών υγρών Χρήση κατάλληλου απολυμαντικού όταν δημιουργηθούν μολυσματικά σταγονίδια και πριν απορριφθούν τα γάντια Απόρριψη αιχμηρών στα κατάλληλα δοχεία Απόρριψη χρησιμοποιημένων υλικών σύμφωνα με τις οδηγίες απόρριψης νοσοκομειακών αποβλήτων. Προαπαιτούμενα κατά τη μεταφορά (Ι) Παραπεμπτικό εξετάσεων που καταγράφονται τα στοιχεία ταυτότητας του ασθενή (αρκεί το bar-code), η ημερομηνία, η ώρα και ο χώρος δειγματοληψίας, τυχόν σύγχρονη λήψη αντιβιοτικών και το είδος του βιολογικού υγρού. Σε κάθε σωληνάριο ή υλικό μεταφοράς πρέπει να υπάρχει ετικέτα με τα στοιχεία ταυτότητας (όνομα, επώνυμο, πατρώνυμο, αριθμός μητρώου νοσοκομείου και κοινωνικής ασφάλισης-αμκα και/ή γραμμωτός κώδικας-bar-code) και επιπλέον το παραπεμπτικό. Προαπαιτούμενα κατά τη μεταφορά (ΙΙ) Το σωληνάριο ή το δοχείο πρέπει να έχει κλειστεί πολύ καλά, ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος κατά τη μεταφορά. Ο δοκιμαστικός σωλήνας πρέπει να τοποθετείται σε ειδικό πλαστικό σάκο. Τα μολυσματικά δείγματα (ηπατίτιδα, TB, HIV)σημαίνονται με κόκκινη αυτοκόλλητη ετικέτα. Μεταφορά στο εργαστήριο το πολύ εντός 2 ωρών από τη λήψη ή κατά περίπτωση ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες. 4

5 Περιέκτες βιολογικών δειγμάτων Περιέκτες βιολογικών δειγμάτων Αποστειρωμένο δοχείο (Urobox) Αποστειρωμένο σωληνάριο με βιδωτό πώμα Φιαλίδιο γενικής αίματος (αντιπηκτικό EDTA) Φιαλίδιο πηκτικότητας (αντιπηκτικό κιτρικό νάτριο/ PT-PTT-TT) Περιέκτες βιολογικών δειγμάτων Περιέκτες βιολογικών δειγμάτων Σωληνάριο χωρίς αντιπηκτικό Στειλεός βαμβακοφόρος (ή Dacron) ή με υλικό μεταφοράς Δοχείο για συλλογή κοπράνων Σωληνάριο παγίδα 5

6 Περιέκτες βιολογικών δειγμάτων Σωληνάρια χωρίς αντιπηκτικό και χωρίς επιταχυντή πήξης Γυάλινα σωληνάρια Καλλιέργεια για κοινά μικρόβια/ μύκητες και μυκοβακτηρίδια- Υλικά Τροχήλατο νοσηλείας ή δίσκος Φιάλες αιμοκαλλιέργειας (μπλε καπάκι για αερόβια, μπορντώ για αναερόβια, πράσινο με δεσμευτικές για αντιβιοτικά ουσίες για αερόβια, πορτοκαλί με δεσμευτικές για αντιβιοτικά ουσίες για αναερόβια) και φιάλη με μαύρο καπάκι για αιμοκαλλιέργεια μυκοβακτηριδίων) Σύριγγες Γάντια μιας χρήσης Στείρο ή καθαρό πεδίο Αποστειρωμένες γάζες και βαμβάκι Αντισηπτικό providone iodine 10% ή αλκοόλη 70% Αυτοκόλλητος επίδεσμος Κάδος απορριμμάτων Παραπεμπτικό Φιάλες αιμοκαλλιέργειας Διαδικασία λήψης αιμοκαλλιέργειας (Ι) Τα απαραίτητα υλικά βρίσκονται στο δίσκο ή στο τροχήλατο (όχι στο κρεβάτι ή το τραπεζίδιο του ασθενή) Προηγείται καλό πλύσιμο και χρησιμοποιούνται γάντια μιας χρήσης Επιλέγεται η θέση φλεβοκέντησης (κάτω από την iv γραμμή) Τοποθετείται στείρο ή καθαρό πεδίο κάτω από το σημείο φλεβοκέντησης Απολύμανση του πώματος της φιάλης με αιθυλική αλκοόλη ή providon iodine 10% για 1 min Αντισηψία από το κέντρο προς την περιφέρεια για 2 min (προσοχή για αλλεργία στο ιώδιο) 6

7 Διαδικασία λήψης αιμοκαλλιέργειας (ΙΙ) Γίνεται αιμοληψία 10-15ml και μεταφέρεται αίμα σε κάθε φιάλη (πρώτα στην αερόβια και μετά στην αναερόβια) Ανακινείται η κάθε η φιάλη και επικολλάται επίδεσμος στον ασθενή Απόρριψη απορριμμάτων σε ειδικούς κάδους, πλύσιμο χεριών Καταγράφεται το όνομα, η ημερομηνία, η ώρα λήψης και μεταφέρεται στο εργαστήριο εντός min σε θερμοκρασία δωματίου σε ειδικό δίσκο ασφαλείας με το συμπληρωμένο παραπεμπτικό. Η αιμοληψία γίνεται με τα πρώτα σημάδια ανόδου του πυρετού (προτιμητέα πριν την εμφάνιση του ρίγους και πριν τη λήψη αντιβιοτικών). Καλλιέργεια άκρου ενδαγγειακού καθετήρα Καθορίζεται αν ο φλεβοκαθετήρας αποτελεί πύλη εισόδου μικροβίων σε περίπτωση βακτηριαιμίας Υλικά Δίσκος ή τροχήλατο Αποστειρωμένο δοχείο (urobox) και ψαλίδι Φιάλες αιμοκαλλιέργειας (μπλε, μπορντώ, πράσινο, πορτοκαλί καπάκι) Σύριγγα, αποστειρωμένα γάντια, στείρο ή καθαρό πεδίο Αποστειρωμένες γάζες ή τολύπια, αντισηπτικό ή αλκοόλη 70%, αυτοκόλλητος επίδεσμος Κάδος απορριμμάτων, παραπεμπτικό Καλλιέργεια άκρου ενδαγγειακού καθετήρα Λήψη αιμοκαλλιέργειας (ένα ζεύγος από τον καθετήρα και ένα δεύτερο από διαφορετική φλέβα) Η αφαίρεση του καθετήρα γίνεται κάθετα προς το δέρμα για να μην ακουμπήσει και επιμολυνθεί Κόβεται το άκρο ( 5cm) και τοποθετείται σε αποστειρωμένο δοχείο που πωματίζεται αμέσως για να μην ξεραθεί και ακολουθείται η πορεία των προηγούμενων δειγμάτων. Γενική ούρων Το δείγμα της πρώτης πρωινής ούρησης είναι το πιο κατάλληλο γιατί τα ούρα είναι πυκνότερα, πιο όξινα, έχουν πιο σταθερή σύσταση, πιο σταθερό ειδικό βάρος και ως πρόσφατα δεν έχουν καταστραφεί τα έμμορφα στοιχεία. Είναι εύκολη η συλλογή τους Για έλεγχο παρουσίας ερυθρών αιμοσφαιρίων σπειραματικής προέλευσης πρέπει να ληφθούν ούρα δεύτερης πρωινής ούρησης. 7

8 Γενική ούρων Την παραμονή της εξέτασης λήψη κατά προτίμηση τροφής με κρέας για παραγωγή όξινων ούρων Τοπικός καθαρισμός της περιοχής με κοινό σαπούνι και άφθονο νερό Σκούπισμα με καθαρή πετσέτα Άνοιγμα του δοχείου και προσοχή να μην αγγιχτεί το εσωτερικό του Στη γυναίκα πωματίζεται ο κόλπος, διαχωρίζονται τα χείλη και συλλέγονται ούρα από το μέσο ρεύμα ούρησης Στον άνδρα έλξη της ακροποσθίας και συλλογή ούρων από το μέσο ρεύμα ούρησης. ***(Βλέπε και διαφάνειες ουροποιητικού συστήματος). Καλλιέργεια ούρων (μέσου ρεύματος για κοινά μικρόβια) **Απαραίτητα υλικά Δίσκος ή τροχήλατο νοσηλείας Urobox (αποστειρωμένο), γάντια, σαπούνι, νερό Αποστειρωμένο νερό ή φυσιολογικός ορός Αποστειρωμένο απορροφητικό χαρτί ή αποστειρωμένες γάζες Κάδος απορριμμάτων, παραπεμπτικό **Ακολουθείται η ίδια διαδικασία με τη γενική ούρων και το δείγμα μεταφέρεται στα εργαστήρια εντός 2 ωρών (ανάλογα και με τις κλιματικές συνθήκες). Καλλιέργεια pig-tails Φιάλες αιμοκαλλιέργειας (μπλε, μπορντώ, πράσινο, πορτοκαλί καπάκι) Αποστειρωμένο δοχείο Ζωμός (από το εργαστήριο) Αποστειρωμένα γάντια και στείρο πεδίο Αντισηπτικό ή αλκοόλη 70% **Οι λήψεις γίνονται υπό συνθήκες ασηψίας (χειρουργείο) **Επιστρώνεται η περιγεννητική περιοχή με στείρο πεδίο **Αφαιρείται το pig-tail, τεμαχίζεται στο χειρουργικό τραπέζι και μπαίνει σε αποστειρωμένο δοχείο με ζωμό **Ακολουθεί η λήψη αιμοκαλλιεργειών και ανακινείται η κάθε φιάλη Συλλογή ούρων από στομίες *Υλικά Δίσκος ή τροχήλατο νοσηλείας Urobox ή σωληνάριο (αποστειρωμένα) Γάντια αποστειρωμένα Αποστειρωμένο χειρουργικό πεδίο Αιθυλική αλκοόλη 70% Αποστειρωμένος καθετήρας Κάδος απορριμμάτων, παραπεμπτικό *Επιστρώνεται το στείρο πεδίο, καθαρίζεται η περιοχή με αλκοόλη, εισέρχεται στη στομία στείρος καθετήρας, συλλέγονται ούρα και τοποθετούνται στο urobox. 8

9 Δείγματα αναπνευστικού συστήματος Φαρυγγικό επίχρισμα για αναζήτηση αντιγονικών στοιχείων β-αιμολυτικού στρεπτόκοκκου ομάδας Α Με το γλωσσοπίεστρο πιέζεται η γλώσσα προς τα κάτω Η λήψη γίνεται με τον ειδικό στειλεό (Dacron) από την περιοχή των αμυγδαλών και τον οπίσθιο φάρυγγα Τοποθέτηση του στειλεού σε αποστειρωμένο γυάλινο σωληνάριο (καλύπτεται με βαμβάκι) Αποφεύγονται οι στοματικές πλύσεις πριν τη δειγματοληψία Δείγματα αναπνευστικού συστήματος *Καλλιέργεια για απομόνωση β-αιμολυτικού Στρεπτόκοκκου ομάδας Α Υλικά Δίσκος ή τροχήλατο, γάντια μιας χρήσης Μάσκα και γυαλιά ατομικής προστασίας (και στην προηγούμενη εξέταση) Γλωσσοπίεστρο Στειλεός με υλικό μεταφοράς *Για την αναζήτηση του ιού της γρίπης απαιτείται επιπλέον μάσκα υψηλής προστασίας ή διπλή χειρουργική και γυαλιά, καθώς και ειδικός στειλεός με κατάλληλο για ιούς υλικό μεταφοράς (ζητείται από το εργαστήριο). Συλλογή πτυέλων Μάσκα αναπνευστικής προστασίας, γυαλιά, γάντια Εκπαίδευση ώστε να δοθούν πτύελα με βαθειά απόχρεμψη (πριν το πρόγευμα ή τη λήψη φαρμάκων) Η συλλογή γίνεται σε ευρύστομο βιδωτό δοχείο 35mm, χωρητικότητας 50ml, ώστε να μη μολύνεται η έξω επιφάνεια Κατάλληλο το δείγμα που προέρχεται από το βρογχικό δένδρο, πυώδους ή βλεννοπυώδους σύστασης, 5 ml Το δοχείο εξωτερικά να σκουπίζεται με βαμβάκι εμποτισμένο με λυσοφορμίνη ή άλλο αντισηπτικό Το δείγμα σε υποψία φυματίωσης δεν πρέπει να συλλέγεται σε περιορισμένο χώρο και όπου υπάρχουν άλλοι ασθενείς γιατί δημιουργούνται αερολύματα με μυκοβακτηρίδια. Βρογχικές εκκρίσεις Υλικά Μάσκα, γυαλιά, γάντια μιας χρήσης Σωληνάριο «παγίδα» Στείρο ή καθαρό πεδίο Αναρρόφηση και καθετήρας αναρρόφησης Καθαρή πετσέτα ή χαρτί 9

10 Λήψη υγρού από επιφανειακά τραύματα και έλκη (Ι) ΥΛΙΚΑ Δίσκος τοποθέτησης υλικών ή τροχήλατο Γάντια μιας χρήσης Ιωδιούχο διάλυμα και αλκοόλη 70% Σύριγγα με βελόνη 22-23G Αποστειρωμένο σωληνάριο, απεσταγμένο νερό Στειλεός από αλγινικό ασβέστιο ή προπυλένιο με υλικό μεταφοράς Βελόνη, αποστειρωμένο πεδίο, καθαρή πετσέτα ή χαρτί Λήψη υγρού από επιφανειακά τραύματα και έλκη (ΙΙ) ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Η επιφάνεια καθαρίζεται με 70% αλκοόλη και ιωδιούχο διάλυμα που παραμένει 1-2 min και ακολουθεί νέος καθαρισμός με αλκοόλη Απομακρύνονται οι νεκρωμένοι ιστοί από το έλκος Συλλέγεται υλικό από την περιφέρεια του έλκους με σύριγγα και τοποθετείται σε αποστειρωμένο σωληνάριο (επί μικρής ποσότητας προστίθεται ελάχιστος στείρος Ν/S Εάν χρειάζεται γίνεται σκαρφισμός με βελόνη στη βλάβη και λήψη του παραγόμενου υγρού με σύριγγα ή στειλεό (όχι βαμβακοφόρο) που τοποθετείται σε υλικό μεταφοράς. Επιπρόσθετα υλικά Σύριγγα (3-5ml) Λήψη υγρού από βαθειά τραύματα/αποστήματα Χειρουργικό νυστέρι Αποστειρωμένο δοχείο ή σωληνάριο Στειλεοί με υλικό μεταφοράς Αποστειρωμένο πεδίο Λήψη υγρού από βαθειά τραύματα/αποστήματα Το τραύμα διανοίγεται με νυστέρι Το υλικό αναρροφάται με σύριγγα, με προσοχή για αποφυγή επιμόλυνσης από την επιφάνεια Αν το απόστημα είναι περιχαρακωμένο η λήψη γίνεται από την περιφέρεια (μεταξύ υγιούς-πάσχουσας περιοχής) Αν η ποσότητα είναι λίγη το δείγμα λαμβάνεται με στειλεό Τοποθετείται στο αποστειρωμένο δοχείο Αν ο καθαρισμός γίνει στο χειρουργείο, μέρος του τοιχώματος του αποστήματος στέλνεται επίσης στο εργαστήριο με το πυώδες υλικό. 10

11 Λήψη κολπικού εκκρίματος Λήψη κοπράνων ΥΛΙΚΑ Δίσκος ή τροχήλατο Γάντια μιας χρήσης Κολποδιαστολέας (χωρίς λιπαντικό) Φυσιολογικός ορός 2 αποστειρωμένα σωληνάρια 3 βαμβακοφόροι στειλεοί και υλικό μεταφοράς 2 αντικειμενοφόρες πλάκες *Γενική εξέταση (παρουσία αιμοσφαιρίων, πυοσφαιρίων) ΥΛΙΚΑ Δίσκος ή τροχήλατο Γάντια μιας χρήσης Σαπούνι, ζεστό νερό Ειδικό δοχείο (με ενσωματωμένο κουταλάκι) Ευρύστομο δοχείο ή σκωραμίδα μιας χρήσης *Δείγμα πρόσφατης διαρροϊκής κένωσης συλλέγεται στο δοχείο με το κουταλάκι (ποσότητα < από το μισό του όγκου) Παρασιτολογική κοπράνων Υλικά (ίδια όπως στη γενική κοπράνων) Κόπρανα πρόσφατης κένωσης συλλέγονται στο δοχείο με το κουταλάκι (ποσότητα < από το μισό του όγκου), γιατί δημιουργούνται αέρια από το μεταβολισμό των μικροβίων τα οποία μπορεί να σπρώξουν το καπάκι και να δημιουργηθεί μόλυνση προσωπικού και περιβάλλοντος Το δείγμα συνοδεύεται από πλήρως ενημερωμένο παραπεμπτικό (ανοσοκαταστολή, ταξίδι σε τροπικές χώρες, αναιμία αγνώστου αιτιολογίας, διάρκεια διάρροιας κ.λπ.) Αποστέλλονται μέχρι 3 δείγματα ανά 2ήμερο Σε υποψία παρασίτωσης από έλμινθες πιθανόν να σταλεί όλη η ποσότητα Ελαιούχα καθαρτικά, βάριο, βισμούθιο εμποδίζουν την αναγνώριση πρωτοζώων και ωών ελμίνθων Αντιβιοτικά και αντιπαρασιτικά μειώνουν τον αριθμό των παρασίτων για 2 βδομάδες. Καλλιέργεια κοπράνων Υλικά (ίδια όπως στη γενική κοπράνων) Για απομόνωση Salmonella, Shigella, Campylobacter συλλέγονται κόπρανα πρόσφατης διαρροϊκής κένωσης (ποσότητα <1/2 του όγκου-μέχρι 3 δείγματα) Για απομόνωση Clostridium defficile στέλνονται κόπρανα πρόσφατης διαρροϊκής ή ημιδιαρροϊκής κένωσης (η εξέταση δε γίνεται σε στερεά κόπρανα) στο εργαστήριο άμεσα γιατί η τοξίνη είναι θερμοευαίσθητη 11

12 Διαγνωστικές ενδοσκοπήσεις Τα νοσηλευτικά καθήκοντα διαχωρίζονται σε τρία στάδια: Προετοιμασία του ασθενή για ενδοσκόπηση Διαδικασία ενδοσκόπησης Παρακολούθηση και οδηγίες μετά την ενδοσκόπηση Ενδοσκόπηση ανώτερου πεπτικού Προετοιμασία του ασθενή (Ι) Νοσηλευτική εκτίμηση (αφορά τη σωματική, τη διανοητική ή γνωστική, την κοινωνική και την πνευματική διάσταση) Οδηγίες για αποφυγή λήψης τροφής για μείωση κινδύνου εισρόφησης (καταστολή) για 6-8 ώρες, εκτός αν υπάρχει πυλωρική στένωση (χρειάζεται περισσότερος χρόνος) Συχνά σκόπιμη η κένωση οισοφάγου και στομάχου με οισοφαγικό καθετήρα Αποφεύγεται η λήψη αντιόξινων που επικάθονται στο βλεννογόνο και εμποδίζουν την ενδοσκόπηση. 12

13 Ενδοσκόπηση ανώτερου πεπτικού Προετοιμασία του ασθενή (ΙΙ) Ψυχολογική προετοιμασία του ασθενή (καταστολή φόβου, εξασφάλιση καλής συνεργασίας) Ενημέρωση για την εξέταση, για τη σημασία των διαγνωστικών πληροφοριών και τη διαδικασία Στρατηγικές συμπεριφοράς για τη μείωση του άγχους (απόσπαση προσοχής) Παρουσία προτύπων (ασθενείς που αντιμετώπισαν θετικά την ενδοσκόπηση) Τονίζεται ότι η διαδικασία είναι ανώδυνη, με μικρή ενόχληση και χωρίς σοβαρούς κινδύνους. Ενδοσκόπηση ανώτερου πεπτικού Προετοιμασία του ασθενή (ΙΙΙ) Τοποθέτηση του ασθενή στην κατάλληλη θέση Αφαιρούνται ενδύματα, οδοντοστοιχίες, φακοί επαφής Τοποθετείται σε θέση Sim (ακουμπά με την αριστερή πλευρά και το στήθος, το δεξί γόνατο και ο μηρός φέρονται προς τα πάνω και το αριστερό άνω άκρο κατά μήκος της ράχης και με το κεφάλι σε ελαφριά κάμψη. Ενδοσκόπηση ανώτερου πεπτικού (Α.Π.) Προετοιμασία του ασθενή (IV) Φαρμακευτική αγωγή Συνήθως χορηγούνται ηρεμιστικά (διαζεπάμη, μιδαζολάμη) και ναρκωτικά αναλγητικά (μεπεριδίνη). Λιγότερο συχνά απαιτούνται αγχολυτικά αρκετές ώρες πριν τη διαδικασία Η χημειοπροφύλαξη είναι απαραίτητη σε ιστορικό νόσων καρδιακών βαλβίδων ή αντικατάστασής τους ή σε ιστορικό ενδοκαρδίτιδας Αντιβιοτικά που δίνονται: αμπικιλλίνη, γενταμυκίνη, βανκομυκίνη, τομπραμυκίνη Η χορήγηση τοπικού αναισθητικού (λιδοκαΐνη, βενζοκαΐνη) σε spray στην είσοδο του φάρυγγα βοηθά στη μείωση του αντανακλαστικού του εμέτου και της δυσφορίας κατά την είσοδο. Διαδικασία ενδοσκόπησης Α.Π. (I) Εφαρμογή τοπικής αναισθησίας Εφαρμογή στο στόμα ειδικού επιστόμιου ανάμεσα στους άνω και κάτω τομείς Γίνεται η εισαγωγή του ενδοσκοπίου ενώ ο ασθενής αναπνέει βαθιά και συμμετέχει με κινήσεις κατάποσης Ο νοσηλευτής παρακολουθεί την κατάσταση του ασθενή και δίνει πληροφορίες στον ενδοσκόπο για το σφυγμό, την αναπνοή, την εμφάνιση ιδρώτα ή ωχρότητας Πιθανά να χρειαστεί αλλαγή θέσης του ασθενή για τη βελτίωση της ορατότητας 13

14 Διαδικασία ενδοσκόπησης Α.Π. (II) Γίνεται λήψη τεμαχιδίων για ιστολογική και επιχρίσματος για κυτταρολογική Η κυτταρολογική ανεβάζει το ποσοστό διάγνωσης στο 95% των περιπτώσεων Τα δείγματα σημαίνονται με το όνομα του ασθενή και την εστία λήψης Τα λάθη στη συγκεκριμένη διαδικασία μπορεί να δημιουργήσουν πελώρια ιατρικά, κοινωνικά και νομικά προβλήματα. Παρακολούθηση μετά την ενδοσκόπηση Α.Π. (I) Παρακολούθηση του ασθενή Έλεγχος γενικής κατάστασης Κορεσμού Ζωτικά σημεία Τυχόν σημεία αιμορραγίας, εμέτου, πόνου και κοιλιακής διάτασης Κατά την ανάνηψη ο ασθενής τοποθετείται σε πλάγια θέση για πρόληψη εισρόφησης. Παρακολούθηση μετά την ενδοσκόπηση Α.Π. (IΙ) *Ενημέρωση του ασθενή πριν την αναχώρηση για: Τυχόν επιπλοκές και δυσχέρειες όπως αιματέμεση, πόνος, δυσκολία στην αναπνοή Αποφυγή λήψης τροφής από το στόμα μέχρι την πλήρη επανάκτηση του αντανακλαστικού του εμέτου (στερεά για 6-8 ώρες, υγρά για 4 ώρες) Τον κίνδυνο για την οδήγηση ή το χειρισμό μηχανημάτων την ίδια μέρα (εφόσον έγινε καταστολή) Τα ευρήματα της εξέτασης και άλλες διαγνωστικές ή θεραπευτικές παρεμβάσεις που θα χρειαστούν Πιθανή χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής (τρόπο-δόση-ώραπαρενέργειες) *Μεταφορά στο θάλαμο όταν πρόκειται για νοσηλευόμενο ασθενή και ενημέρωση γιατρού και νοσηλευτή της κλινικής *Έγκαιρη αποστολή δειγμάτων στο εργαστήριο. Ενδοσκόπηση κατώτερου πεπτικού/κ.π. Προετοιμασία ασθενή Νοσηλευτική εκτίμηση (έλεγχος για λοιμώδη και αποκλεισμός ασθενών με πρόσφατα καρδιαγγειακά, βαριά αναπνευστικά κ.ά.) Ψυχολογική προετοιμασία και ενημέρωση (ιδιαίτερη ενίσχυση λόγω του χαρακτήρα της εξέτασης) Φαρμακευτική προετοιμασία (αναλγητικό/πεθιδίνη mg και ηρεμιστικό/διαζεπάμη 5-15mg, σε σπαστικότητα κόλου βουτυλοβρωμιούχος σκοπολαμίνη 10-12mg). Προσεχτική χορήγηση φαρμάκων λόγω τριήμερης νηστείας, αφυδάτωσης, μεγάλης ηλικίας και πιθανής αναιμίας Τοποθέτηση στην κατάλληλη θέση (αριστερή πλάγια θέση Sim) 14

15 Διαδικασία ενδοσκόπησης Κ.Π. Νοσηλευτικά καθήκοντα Επάλειψη του άκρου του ενδοσκοπίου με ζελέ ξυλοκαΐνης και εισαγωγή στο ορθό Ενθάρρυνση για βαθιές αναπνοές για να μην αισθάνεται την ανάγκη κένωσης Παρακολούθηση Ζ.Σ., επιπέδου συνείδησης, εμφάνιση κοιλιακής διάτασης Τοποθέτηση σε ύπτια θέση καθώς το ενδοσκόπιο πλησιάζει προς τη σπληνική καμπή (ανάλογα με τις οδηγίες του ενδοσκόπου) Παροχή βοήθειας στη λήψη βιοψιών, κυτταρολογικής, αφαίρεσης πολύποδων, λήψης φωτογραφιών. Παρακολούθηση μετά την ενδοσκόπηση Κ.Π. Καθαρισμός της πρωκτικής περιοχής Παρακολούθηση για εμφάνιση πυρετού (μπορεί να επισυμβεί βακτηριαιμία που είναι παροδική) Παρακολούθηση για τυχόν αιμορραγία λόγω μικρού τραυματισμού, λήψης δειγμάτων βιοψίας και σπανιότερα από ρήξη ήπατος ή σπληνός Έλεγχος Ζ.Σ. κάθε 15min μέχρι σταθεροποίησης Συνεχής ενθάρρυνση λόγω της αμηχανίας που προκάλεσε η εξέταση Ενθάρρυνση για λήψη υγρών και κανονικής δίαιτας το συντομότερο δυνατόν Εξασφάλιση μέσου για επιστροφή λόγω του κινδύνου από την καταστολή. Ενδοσκοπική παλίνδρομη χολαγγειοπαγκρεατογραφία (ERCP) Ισχύουν όσα και για την ενδοσκόπηση του Α.Π., αλλά και τα παρακάτω: *Προετοιμασία του ασθενή Εισαγωγή στο νοσοκομείο και ενημέρωση Έλεγχος πηκτικότητας (PLT, PT) Διακοπή αντιπηκτικών, ασπιρίνης, αντιρευματικών, έλεγχος για αλλεργίες σε φάρμακα Προφυλακτική αντιβίωση επί χολικής απόφραξης, παγκρεατικής ψευδοκύστης Νήστις πριν την εξέταση (6 ώρες πριν) και να μην έχει υποβληθεί σε εξετάσεις βαρίου 72 ώρες πριν) Απαιτείται βαρύτερη καταστολή και αναλγησία (διαρκεί περισσότερο) Φλεβική γραμμή (κατά προτίμηση δεξιά) Πριν τη διαδικασία ο εξοπλισμός τίθεται σε λειτουργία και ελέγχεται το ακτινολογικό μηχάνημα Τοποθέτηση σε πρηνή ή αριστερή πλάγια θέση Διαδικασία ενδοσκόπησης Νοσηλευτικά καθήκοντα Τοποθέτηση σε πρηνή θέση (αν αρχικά ήταν σε αριστερή πλάγια) όταν το ενδοσκόπιο βρεθεί στη θέση επισκόπησης του φύματος του Vater. Άμεση επικοινωνία μεταξύ ενδοσκόπου και νοσηλευτή Παρακολούθηση για αλλεργικές αντιδράσεις κατά τη διάρκεια έγχυσης του σκιαγραφικού (η έγχυση σε μεγάλη ποσότητα και ταχύτητα μπορεί να προκαλέσει δυσφορία και παγκρεατίτιδα) Η λήψη Ζ.Σ. Η άσηπτη τεχνική και η χρήση αποστειρωμένων εργαλείων. 15

16 Καθήκοντα μετά το πέρας της ενδοσκόπησης Βιβλιογραφία Εκτίμηση, παρακολούθηση και καταγραφή του κορεσμού οξυγόνου, Ζ.Σ. και θερμοκρασίας (κάθε 4 ώρες) Παρακολούθηση για κοιλιακή διάταση, κοιλιακό πόνο, αιμορραγία και σημεία παγκρεατίτιδας Νηστεία μέχρι να επανέλθει το αντανακλαστικό του εμέτου Χορήγηση αντιβιοτικών ευρέος φάσματος όπου χρειάζεται (χολική απόφραξη, παγκρεατική ψευδοκύστη που δεν παροχετεύτηκε) Μέτρηση αμυλάσης ορού/ούρων (αν υπάρχει κοιλιακό άλγος) Δίαιτα ανάλογα με τις πιθανές επιπλοκές (σε 2-4 ώρες είναι δυνατή η λήψη ενός ελαφρού γεύματος και την επόμενη μέρα η λήψη ενός πλήρους γεύματος, σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού). Berman A., Snyder S., & Jackson C. (2011). H Νοσηλευτική στην κλινική πράξη. Επιμέλεια Πανουδάκη-Μπροκαλάκη Η. Εκδόσεις Λαγός, Αθήνα. Fischbach F (2005). Εγχειρίδιο Εργαστηριακών Εξετάσεων. Επιμέλεια Κουβέλη Ν. Εκδόσεις Πασχαλίδη, Αθήνα. Κανελλοπούλου Μ., Εγγλεζοπούλου Μ. (2013). Οδηγός διαχείρισης βιολογικών δειγμάτων. Γ.Ν.Α. Σισμανόγλειο, Γ.Ν.Α. Αμαλία Φλέμινγκ, Αθήνα. Λαμπρινού Α. (2001). Ενδοσκοπική Νοσηλευτική. Επιμέλεια Έκδοσης Μαυρογιάννης Χ. Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών, Αθήνα. 16