ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΣΕΡΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΣΕΡΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΒΙ.ΠΕ.ΣΕΡΡΩΝ. ΥΠΟ ΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΡΙΩΝ: ΔΕΛΛΑΠΟΡΤΑ ΕΛΕΝΗ ΚΕΛΙΔΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΜΑΝΤΖΑΡΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΕΡΡΕΣ 2009

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Σελί δα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Ιστορικά στοιχεία των βιομηχανικών περιοχών. Γενικά Θεωρητική προσέγγιση των ΒΙ.ΠΕ. Χαρακτηριστικά των ΒΙ.ΠΕ. Αντικειμενικοί σκοποί του προγράμματος των ΒΙ.ΠΕ. Στάδια οργάνωσης ΒΙ.ΠΕ. Πλεονεκτήματα των ΒΙ.ΠΕ. Λειτουργία των ΒΙ.ΠΕ. Μονάδες που εγκαθίστανται στις ΒΙ.ΠΕ. Κίνητρα και διαδικασία για εγκατάσταση στις ΒΙ.ΠΕ. Κυριότερα έργα και μελέτες. Σχεδιασμός και ανάπτυξη των οργανωμένων βιομηχανικών περιοχών. Η χωροθέτηση των ΒΙ.ΠΕ. και στρατηγική Περιφερειακής Ανάπτυξης. Διαπιστώσεις από τη χωροθέτηση των ΒΙ.ΠΕ. Το Ελληνικό Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης Θεωρίες Περιφερειακής Ανάπτυξης και μεγέθυνσης. Περιφερειακή Οικονομική Πολιτική και οι σκοποί της. Τα μέσα της περιφερειακής πολιτικής. Μελλοντικές κατευθύνσεις. Το νέο χωροθετικό πλαίσιο. Η προοπτική του νέου χωροθετικού πλαισίου. Τρόπος πραγματοποίησης της μελέτης σκοπιμότητας. Εναλλακτικές επιλογές για τον προσδιορισμό της θέσης της επένδυσης. Διερεύνηση παραγόντων προσδιορισμού του τόπου εγκατάστασης επιχειρήσεων. Έρευνα σημαντικότητας παραγόντων τόπου εγκατάστασης. Ζήτηση βιομηχανικών γηπέδων αγορά και πελάτες των βιομηχανικών περιοχών ανταγωνισμός ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΟΙ ΒΙ.ΠΕ. ΒΙ.ΠΑ. ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Η εξέλιξη των ΒΙ.ΠΕ. ΒΙ.ΠΑ. στο εξωτερικό. Γενικά για τον θεσμό των ΒΙ.ΠΑ. Τύποι Βιομηχανικών Πάρκων. Θεσμικό πλαίσιο ένταξης, σχεδιασμού και οργάνωσης των ΒΙ.ΠΑ

3 Τάσεις, προοπτικές και ανάγκες των ΒΙ.ΠΑ. και η μετεγκατάστασή τους. Φορέας ανάπτυξης των Βιομηχανικών Περιοχών. Τεχνική των χρηματοοικονομικών ροών στις ΒΙ.ΠΕ. Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης. Ποιους χρηματοδοτεί το Ευρωπαϊκό Ταμείο (ΕΤΠΑ ). Στόχοι του ΕΤΠΑ. Εδαφικές ιδιαιτερότητες. Τα οικονομικό περιφερειακό πρόβλημα στην Ελλάδα και η χωροθέτηση της βιομηχανίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 : Η ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΒΙ.ΠΕ. ΚΑΙ Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Τοπική Ανάπτυξη και Περιφερειακή Πολιτική. Οι βασικές θεωρητικές παράμετροι. Εργατικό δυναμικό. Οικονομική βάση εξωστρέφεια. Η ενδογενής ώθηση της τοπικής ανάπτυξης. Οι νέοι παράγοντες χωροθέτησης. Η εξέλιξη της περιφερειακής κοινοτικής πολιτικής προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης της ενδογενούς ανάπτυξης. Οι μελλοντικές τάσεις στην περιφερειακή πολιτική και στον προγραμματισμό η προγραμματική περίοδος Πολιτική αστικής ανάπτυξης και ενδογενής ανάπτυξη στον αστικό χώρο. Το δίκτυο και η τυπολογία των αστικών κέντρων της χώρας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 : ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΣΕΡΡΩΝ. Γενικά. Στελέχωση εταιρίας. Διοίκηση έργων. Περιβαλλοντικά έργα. Προτεινόμενες υποδομές. Προτεινόμενες θεσμικές παρεμβάσεις. Ελλείψεις σημαντικών υποδομών στη ΒΙ.ΠΕ. ΣΕΡΡΩΝ. Άμεση ανάγκη εξυγίανσης της ΒΙ.ΠΕ. ΣΕΡΡΩΝ. Με την υλοποίηση σύγχρονων τεχνικών υποδομών. Βιοτεχνικό Πάρκο

4 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 83 4

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΡΑ- ΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ. 1.1 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Κατά το τέλος της δεκαετίας του 1950 η περιφερειακή οικονομική πολιτική που ασκήθηκε στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης αποσκοπούσε σε μία γρήγορη εθνική οικονομική ανάπτυξη μέσα από την πολιτική διαδικασία. Η δημιουργία υποδομής μέσω μεγάλων δαπανών δημοσίων επενδύσεων σε προεπιλεγμένα χωρικά σημεία για την εγκατάσταση βιομηχανικών μονάδων μπορούσε να προκαλέσει μια αυτοδύναμη αναπτυξιακή διαδικασία. Το 1963 με εντολή του Υπουργείου Συντονισμού και με τη συνεργασία του Οργανισμού Βιομηχανικής Ανάπτυξης η Γαλλική ημικρατική εταιρεία SCET δημιουργεί ένα πλαίσιο ανάπτυξης Βιομηχανικών Περιοχών σε εθνική κλίμακα και προτείνει την ίδρυση Βιομηχανικών Περιοχών σε 5 πόλεις (Θεσσαλονίκη, Βόλο, Πάτρα, Ηράκλειο και Καβάλα ).Το 1965 ψηφίζεται από τη Βουλή των Ελλήνων ο Νόμος 4458 περί Βιομηχανικών Περιοχών και ανατίθεται η ίδρυση, οργάνωση, εκμετάλλευση και λειτουργία του όλου έργου στην Ελληνική Τράπεζα Ανάπτυξης Α.Ε. (Ε.Τ.Β.Α. Α.Ε.). Τον ίδιο χρόνο ο καθηγητής του Stanford Research Institute W.Bredo εκπονεί για λογαριασμό της νεοϊδρυθείσα ΕΤΒΑ μελέτης «Πιλότο» για ίδρυση μεσαίου μεγέθους Βιομηχανικής περιοχής στην Θεσσαλονίκη. Το 1966 ιδρύθηκε από την ΕΤΒΑ Α.Ε., η ανώνυμη εταιρεία οργάνωσης και εκμετάλλευσης ΒΙ.ΠΕ. στην Ελλάδα που ανέλαβε την πραγμάτωση του θεσμού. Από το 1970 με την παγκόσμια οικονομική κρίση προέκυψαν νέα φαινόμενα τόσο στην Δυτική Ευρώπη όσο και στην Αμερική (αύξηση ανεργίας, μεγαλύτερος πληθωρισμός κλπ )το κέντρο βάρους της περιφερειακής πολιτικής μετατοπίστηκε στην ενίσχυση της περιφερειακής αυτοδιοίκησης και στη δημιουργία έργων υποδομής που βοηθούν στην ολοκληρωμένη ανάπτυξη. Αυτή η μετατόπιση του κέντρου βάρους ήταν φυσικό επακόλουθο της βιομηχανικής και μεταβιομηχανικής φάσης οικονομικής ανάπτυξης στην οποία είχαν περιέλθει οι παραπάνω χώρες. Το 1977 με νέο Νόμο 742 που τροποποιούσε και συμπλήρωνε τον αρχικό νόμο των ΒΙ.ΠΕ. προστέθηκαν στις αρχικά προβλεπόμενες πόλεις έδρες ΒΙ.ΠΕ. άλλες 20 πόλεις - έδρες που είναι οι εξής: Φλώρινα, Ιωάννινα, Κιλκίς, Ξάνθη, Σέρρες, Δράμα, Αλεξανδρούπολη, Λαμία, Καλαμάτα, Τρίπολή, Ηγουμενίτσα, Αγρίνιο, Μεσολόγγι, Έδεσσα, Άρτα, Κόρινθος, Αίγιο, Πύργος Ηλείας, Σπάρτη, Ρόδος. Η Βιομηχανική Περιοχή αποτελεί μέσον εγκατάστασης βάσει σχεδίου ενός βιώσιμου συνόλου επιχειρήσεων. Η ΒΙ.ΠΕ. διαμορφώνεται κατ αρχήν με την απόκτηση τη διαίρεση σε τμήματα και ανάπτυξη μίας ορισμένης έκτασης γης και εφοδιασμό της με όλα τα βασικά έργα εσωτερικής υποδομής που απαιτούνται για την εγκατάσταση μεταποιητικών επιχειρήσεων. Τα έργα εσωτερικής υποδομής περιλαμβάνουν : την κατασκευή οδών προσπέλασης, εγκατάστασης συστημάτων ύδρευσης, ηλεκτρικής ενέργειας και αποχεύτεσης για τις ανάγκες των επιχειρήσεων που θα εγκατασταθούν και την παροχή συμπληρωματικών ή 5

6 βοηθητικών υπηρεσιών όπως αποθηκευτικών εγκαταστάσεων, πυροσβεστικής υπηρεσίας, καταστημάτων τράπεζας- πρώτων βοηθειών, γραφείο διοίκησης Βιομηχανικών περιοχών κλπ. Ο φορέας οργάνωσης μπορεί να προβεί ο ίδιος στην κατασκευή βιομηχανικών κτιρίων θέτοντας έτσι στη διάθεση των επιχειρηματιών σύγχρονες και πλήρεις εγκαταστάσεις. Τώρα που η τεχνολογική πρόοδος σε όλο τον κόσμο εξελίσσεται ταχύτατα, οι αποστάσεις μεταξύ των κρατών έχουν σημαντικά σμικρυνθεί, η Ελλάδα ανήκει πλέον στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, εισερχόμαστε σε μία νέα εποχή ανάπτυξης όπου η «Βιομηχανική Περιοχή»(ΒΙ.ΠΕ.) με την πλούσια τυπολογία της μπορεί και εξελίσσεται μαζί με την βιομηχανική τεχνολογία και έτσι εξακολουθεί να αποτελεί το κύριο εργαλείο εφαρμογής κάθε Περιφερειακού Προγράμματος με διάφορες μορφές δράσης(βιοτεχνικό Πάρκο, Πολυώροφο Βιοτεχνικό Συγκρότημα, Πάρκο Οικονομικών Δραστηριοτήτων, Τεχνολογικό Πάρκο κλπ.) Η μέχρι σήμερα εμπειρία αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών έχει αποδείξει ότι οι ΒΙ.ΠΕ. εάν χρησιμοποιηθούν κατάλληλα και συνδυαστούν με άλλα μέτρα οικονομικής και περιφερειακής πολιτικής, μπορούν να προωθήσουν την εκβιομηχάνιση της χώρας, να κατευθύνουν τη βιομηχανική και βιοτεχνική εγκατάσταση και να συμβάλουν ουσιαστικά στην περιφερειακή, οικονομική, βιομηχανική και κοινωνική ανάπτυξη.(σ. ΜΑΓΓΑΝΑ -ΚΑΚΑΟΥΝΑΚΗ, Η ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΒΙ.ΠΕ. ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ & ΤΩΝ ΜΕΤΑΠΟΙΗΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΣΕ ΑΥΤΕΣ ΚΑΙ ΣΠ. ΒΛΙΑΜΟΣ,Δ. ΓΕΩΡΓΟΥΛΗΣ, Η. ΚΟΥΡΛΙΟΥΡΟΣ ΒΙ.ΠΑ. ΘΕΣΜΟΙ, ΘΕΩΡΙΕΣ & ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΕΛΙΔΕΣ 67 ΚΑΙ 279) 1.2 ΓΕΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΒΙ.ΠΕ. Η επένδυση, συνήθως, γίνεται σε μία ορισμένη περιοχή, έναν τόπο και μία θέση, όπου πρόκειται να εγκατασταθεί και να λειτουργήσει μια επιχείρηση. Η μελέτη σκοπιμότητας πρέπει να καθορίσει τον τόπο και την θέση που θα είναι κατάλληλη. Η επιλογή αυτή γίνεται συνήθως στα πλαίσια μιας ευρύτερης γεωγραφικής ενότητας μέσα στην οποία κρίνονται διάφορες εναλλακτικές θέσεις. Επομένως η ΒΙ.ΠΕ. είναι εδαφική έκταση που αποκτάται από τον φορέα ανάπτυξης της, οργανώνεται με βάση ένα ρυθμιστικό ρυμοτομικό σχέδιο, εφοδιάζεται με όλα τα δίκτυα υποδομής και διατίθεται υπό μορφή γηπέδων (και κτιρίων) για την εγκατάσταση βιομηχανικών ή βιοτεχνικών επιχειρήσεων, στις οποίες παρέχονται πρόσθετες υπηρεσίες και κίνητρα ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΒΙ.ΠΕ. Τα κύρια χαρακτηριστικά της Βιομηχανικής Περιοχής, που τη διαφοροποιούν από την Βιομηχανική Ζώνη είναι τα εξής: 1) Η έκταση της Βιομηχανικής Περιοχής αποκτάται ολοκληρωτικά από τον φορέα που την αναπτύσσει. 2) Η οργάνωση της ΒΙ.ΠΕ. γίνεται με βάση ρυθμιστικό ρυμοτομικό σχέδιο 3) Η Βιομηχανική Περιοχή εξοπλίζεται με όλα τα δίκτυα υποδομής και εξυπηρέτησης των βιομηχανιών. 4) Οι επιχειρήσεις που βρίσκονται μέσα στις Βιομηχανικές Περιοχές απολαμβάνουν πρόσθετα κίνητρα και εξυπηρετήσεις ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΩΝ 6

7 ΒΙ.ΠΕ. Στη χώρα μας, όπως προκύπτει από την σχετική και πολιτική νομοθεσία που εφαρμόστηκε, οι βασικοί σκοποί του προγράμματος των ΒΙ.ΠΕ. μπορούν να ταξινομηθούν με την παρακάτω σειρά: 1) Ενίσχυση της Βιομηχανικής Υποδομής: Οι πέντε πρώτες πόλεις (Βόλο, Πάτρα, Καβάλα, το Ηράκλειο και την Θεσσαλονίκη) που είχαν επιλεγεί για την εγκατάσταση των ΒΙ.ΠΕ. είχαν τις αναγκαίες υψηλές λειτουργίες αστικής υποδομής και μπορούσαν να αξιοποιήσουν το χαρακτηριστικό τους αυτό ως συγκριτικό πλεονέκτημα για την προσέλκυση της βιομηχανικής δραστηριότητας. Ωστόσο, όμως, έπρεπε να ενισχυθούν με ειδικά έργα βιομηχανικής υποδομής που ουσιαστικά σύνθεση τους αποτελεί ο θεσμός της Βιομηχανικής Περιοχής. 2) Η έγκαιρη παράδοση στο μελλοντικό επενδυτή της μεταποίησης κατάλληλου γηπέδου, ορθολογικά τοποθετημένο στο χώρο, σε λογική τιμή και με όλες τις αναγκαίες εξυπηρετήσεις, έδινε τη δυνατότητα στα αστικά κέντρα που ορίστηκαν ως έδρες ΒΙ.ΠΕ. να αυξήσουν τις κεντρομόλες δυνάμεις τους και να λειτουργήσουν ως πόλοι έλξης. Ο εξοπλισμός των Βιομηχανικών γηπέδων με όλα τα δίκτυα υποδομής και η αποφυγή των διαδικασιών κτήσης κατακερματισμένων μικρών αγροτικών ιδιωτικών ιδιοκτησιών δημιούργησε ένα ακόμη κίνητρο για την επιχείρηση. 3) Βιομηχανική αποκέντρωση: Το κύριο πρόβλημα της συγκέντρωσης του βιομηχανικού δυναμικού της χώρας, κατά μεγάλο ποσοστό στην ευρύτερη περιοχή της Πρωτεύουσας, αποτελεί το επίκεντρο της περιφερειακής βιομηχανικής πολιτικής, για αρκετές δεκαετίες. Φυσικό ήταν, επομένως, οι ΒΙ.ΠΕ. να ενισχύσουν την τάση της βιομηχανικής αποκέντρωσης, παράλληλα με τα κίνητρα για τη προώθηση της επαρχιακής βιομηχανίας. Δημιουργήθηκαν ακόμη ελπίδες μετεγκατάστασης βιομηχανιών από την Πρωτεύουσα στις επαρχιακές πόλεις, αφού θα είχαν οργανωμένη την απαραίτητη υποδομή. 4) Προσέλκυση ξένων επενδύσεων: Η εμπειρία από τις αναπτυσσόμενες χώρες αξιοποιήθηκε και το Ελληνικό πρόγραμμα ΒΙ.ΠΕ. για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Έχει παρατηρηθεί ότι οι ξένοι επενδυτές αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα προσαρμογής και πολλές δυσχέρειες που προέρχονται από τις καθιερωμένες γραφειοκρατικές διαδικασίες. Ιδιαίτερα στην κρίσιμη φάση της απόκτησης της έκτασης για την εγκατάσταση βιομηχανικής μονάδας, η παροχή βοήθειας είναι αποφασιστικής σημασίας. Η παροχή γηπέδου σε μία ΒΙ.ΠΕ. λύνει ταυτόχρονα πολλά νομικά, οικονομικά και τεχνικά προβλήματα. Γι αυτό, η προτίμηση των ξένων επενδυτών να εγκαθιστούνε τις μονάδες τους στις ΒΙ.ΠΕ. είναι πολύ μεγάλη. 5) Βελτίωση της παραγωγικότητας στη βιομηχανία: Εκτός από τις σημαντικές εξωτερικές οικονομίες που δημιουργούν οι ΒΙ.ΠΕ. στις συγκεντρωμένες μέσα σε αυτές βιομηχανίες, η «πολιτική εισδοχής», που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα με τα αυστηρά κριτήρια έγκρισης των αιτήσεων υποψηφίων για εγκατάσταση βιομηχανιών, είχε αξιόλογα αποτελέσματα στη βελτίωση της παραγωγικότητας της βιομηχανίας. Κύρια αίτια είναι η καταλληλότητα του 7

8 6) Εκσυγχρονισμός της βιομηχανίας: Οι ΒΙ.ΠΕ.. στις αναπτυσσόμενες χώρες έχουν ως κύριο αντικείμενο τους σκοπό την ανάπτυξη της βιοτεχνίας, με διάφορους αποτελεσματικούς τρόπους. Στην χώρα μας εγκαθίστανται στις ΒΙ.ΠΕ. μεταποιητικές μονάδες όλων των μεγεθών. Στα συγκροτήματα, όμως των Τυποποιημένων Κτιρίων εγκαθίστανται μόνο βιοτεχνικές μονάδες. 7) Προστασία του περιβάλλοντος: Η συγκέντρωση των βιομηχανιών στις ΒΙ.ΠΕ. απαλλάσσει τους οικισμούς, που βρίσκονται κοντά τους, από οχλήσεις και παράλληλα επιτρέπει τον καθαρισμό των υγρών αποβλήτων από κεντρική μονάδα καθαρισμού. Στη μονάδα αυτή τα απόβλητα φθάνουν, αφού έχει προηγηθεί καθαρισμός ορισμένου βαθμού σε κάθε εργοστάσιο. Ο συντονιστικός και εποπτικός ρόλος, εξάλλου, του Γραφείου Διοίκησης της ΒΙ.ΠΕ. ενισχύει την προσπάθεια αποφυγής της ρύπανσης από τις βιομηχανίες. (ΚΟΝΣΟΛΑΣ ΝΙΚ. «ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ» 1997 ΣΕΛΙΔΕΣ ) ΣΤΑΔΙΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ «ΒΙ.ΠΕ.» Η ΒΙ.ΠΕ. δεν αποτελεί απλώς μια χωρική μονάδα, αλλά και μία σύνθετη οικονομική μονάδα πλήρως συνδεδεμένη με το τόπο εγκατάστασης της, και αυτό γιατί συνδυάζει και τους τρεις συντελεστές παραγωγής (έδαφος-εργασίακεφάλαιο). Επίσης διευκρινίζεται ως σύνθετη οικονομική μονάδα ότι έχει ως άμεσο στόχο να χωροθετηθούν μέσα σε αυτή όσο το δυνατό περισσότερες βιώσιμες αλλά και δυναμικές μονάδες και έμμεσο στόχο όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συμβολή της στην Εθνική και Περιφερειακή οικονομία με το μικρότερο δυνατό κόστος οργάνωσης. Αυτό το παραγωγικό έργο ξεκινάει από την ιδέα του κράτους να χρησιμοποιήσει την υποδομή των ΒΙ.ΠΕ. για άσκηση περιφερειακής πολιτικής. Στη συνέχεια μελετάται και αποφασίζεται η χωροθέτηση των ΒΙ.ΠΕ. σε μακροοικονομικό επίπεδο με βάση το μοντέλο περιφερειακής ανάπτυξης. Με τη χωροθέτηση σε μακροοικονομικό επίπεδο δεν προσδιορίζονται το ακριβές μέγεθος, ο τόπος και τα ακριβή όρια της ΒΙ.ΠΕ. Ο ορισμός αυτός γίνεται με την απόφαση χωροθέτησης σε μικροοικονομικό επίπεδο και οι στόχοι που τίθενται πρέπει να αποτελούν υποστόχους της περιφερειακής και οικονομικής πολιτικής της χώρας. Η ανάπτυξη μιας ΒΙ.ΠΕ. διακρίνεται σε τέσσερα στάδια οργάνωσης τα οποία είναι: I.. Στάδιο Ίδρυσης Είναι το στάδιο της χωροθέτησης, το οποίο περιλαμβάνει τις αναγκαίες ενέργειες και διαδικασίες για τη θεσμοθέτηση μιας πόλης περιοχής σαν έδρα ΒΙ.ΠΕ., όταν δεν προβλέπεται από τους Νόμους 4458/77 και οριοθέτηση της έκτασης της. 1) Εάν δεν είναι θεσμοθετημένη: Δημιουργείται μελέτη σκοπιμότητας ίδρυσης ΒΙ.ΠΕ. ευρύτερη περιοχή και εκτιμάται το αναγκαίο μέγεθός της. Και μετά από σχετική απόφαση του Εθνικού Συμβουλίου Χωροταξίας δημοσιεύεται 8

9 2) Εάν είναι θεσμοθετημένη: Θεσμοθετημένες ΒΙ.ΠΕ. είναι όσες προβλέπονται από τον Νόμο 4458/65 και 742/66. Για την υλοποίηση των θεσμοθετημένων αυτών ΒΙ.ΠΕ. δημιουργείται Οικονομοτεχνική Μελέτη με την οποία εκτιμάται το αναγκαίο μέγεθος της έκτασης και εξετάζονται εναλλακτικά λύσεις χωροθέτησης της. Επίσης εκπονείται Μελέτη Περιβάλλοντος Επιπτώσεων, και με τον συνδυασμό αυτών των δύο επιλέγεται η τελική θέση της ΒΙ.ΠΕ. Τέλος οριοθετείται η ΒΙ.ΠΕ. με κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και χωροταξίας Οικισμού και Περιβάλλοντος που εκδίδεται μετά από πρόταση Επιτροπής της ΕΤΒΑ. II.Στάδιο οργάνωσης Είναι το ενδιάμεσο στάδιο, κατά το οποίο καλύπτει τις διαδικασίες για απόκτηση της οριοθετημένης γης. Προστίθεται κεφάλαιο και εργασία στον αρχικό εδαφικό χώρο, ο οποίος τελικά μετατρέπεται σε βιομηχανικά βιοτεχνικά γήπεδα ή κτίρια. Βασικά αντικείμενα του σταδίου αυτού είναι: Η κτηματογράφηση των προς απόκτηση εκτάσεων και η κατάρτιση των κτηματολογικών πινάκων. Ο έλεγχος της κτηματογράφησης (Νόμος 797/71) Η έρευνα τιμών γης και προσαυξημάτων Ενέργειες για την αγορά με ελεύθερες διαπραγματεύσεις των ιδιωτικών εκτάσεων Απαλλοτρίωση των μη προσφερόμενων για πώληση ιδιωτικών εκτάσεων Κίνηση διαδικασίας για την παραχώρηση των Δημόσιων, Δημοτικών και Κοινωνικών εκτάσεων Εκπόνηση των αναγκαίων μελετών. Ωστόσο σημειώνεται ότι οι περισσότερες από τις μελέτες εκπονούνται για λόγους επίσπευσης, παράλληλα με την διαδικασία απόκτηση της γης. Εκτέλεση των έργων υποδομής που γίνεται με εργολαβική ανάθεση μετά από Δημόσιο και κατά κανόνα διεθνή μειοδοτικό διαγωνισμό. Επειδή όμως τα έργα υποδομής είναι πολλά, για την εκτέλεση τους απαιτούνται περισσότερες εργολαβίες. Σημειώνεται ωστόσο ότι ορισμένες από αυτές τις διαδικασίες πρέπει να εκτελούνται αυστηρά τυπικά γιατί η μη τήρηση τους μπορεί να προκαλέσει σοβαρές νομικές συνέπειες και οικονομικές. Ωστόσο πέρα από τις διαδικασίες ίδρυσης και οργάνωσης του έργου είναι επίσης οι διαδικασίες εξασφάλισης της χρηματοδότησης του από τα προγράμματα Δημοσίων Επενδύσεων και τα προγράμματα χρηματοδότησης της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. III.Στάδιο λειτουργίας Είναι το στάδιο διάθεσης των οργανωμένων βιομηχανικών - βιοτεχνικών γηπέδων της ΒΙ.ΠΕ. και των κτιριακών εγκαταστάσεων της σε πολυάριθμες ιδιωτικές ή δημόσιες επιχειρήσεις ή συνεταιριστικές οργανώσεις, οι οποίες 9

10 δημιουργούν ένα νέο επενδυτικό κύκλο εργασιών. Για την εξυπηρέτηση των πρώτων εγκατεστημένων μονάδων εκτελούνται κάποια απαραίτητα προκαταρτικά έργα, μέχρι την αποπεράτωση των οριστικών έργων. Κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης των διαφόρων έργων συνεχίζεται η διάθεση βιομηχανικών γηπέδων σε επιχειρήσεις, με τη συμπλήρωση των βασικών έργων υποδομής αρχίζει το στάδιο πλήρους λειτουργίας της ΒΙ.ΠΕ.. IV.Στάδιο διοίκησης διαχείρισης Είναι το στάδιο παροχής υπηρεσιών για την εξυπηρέτηση του συνόλου της ΒΙ.ΠΕ. όπως παραδείγματος : υπηρεσίες ελέγχου, κοινόχρηστες δαπάνες, συντήρηση έργων, επίλυση διοικητικών προβλημάτων και ανάπτυξης εργασιών ανάμεσα στις επιχειρήσεις που λειτουργούν μέσα σε αυτή. (Σ. ΜΑΓΓΑΝΑ- ΚΑΚΑΟΥΝΑΚΗ, Η ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΒΙ.ΠΕ. ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ & ΤΩΝ ΜΕΤΑΠΟΙΗΤΙΚΩΝ ΜΝΔ ΣΕ ΑΥΤΕΣ ΚΑΙ ΣΠ. ΒΛΙΑΜΟΣ,Δ. ΓΕΩΡΓΟΥΛΗΣ, Η. ΚΟΥΡΛΙΟΥΡΟΣ ΒΙ.ΠΑ. ΘΕΣΜΟΙ, ΘΕΩΡΙΕΣ & ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΣΕΛΙΔΕΣ ΚΑΙ 59-61) ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΒΙ.ΠΕ. Η εγκατάσταση σε Βιομηχανική Περιοχή προσφέρει πολλά τεχνικά και επιχειρηματικά πλεονεκτήματα με κυριότερα τα εξής: Ευνοϊκoί όροι δόμησης Αναπτυγμένο δίκτυο τεχνικών υποδομών Υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας ( φυσικό αέριο, ευρυζωνικά δίκτυα, πυροσβεστικός σταθμός) σε επιλεγμένες ΒΙ.ΠΕ. Βέλτιστη συνδυασμένη συγκοινωνιακή πρόσβαση Εύκολη εγκατάσταση με μειωμένες γραφειοκρατικές απαιτήσεις Προνομιακή επιδότηση μέσω Αναπτυξιακού νόμου και Δράσεων στις Ε.Ε. Δυνατότητα ανάπτυξης επιχειρηματικών συνεργιών και επιλεγμένου πελατολογίου Δεν απαιτείται άδεια εγκατάστασης. Με τα παραπάνω πλεονεκτήματα καθιστούν την επιλογή στις εγκαταστάσεις επιχειρήσεων στις Βιομηχανικές Περιοχές ως την πιο ελκυστική και ασφαλή λύση για τον επενδυτή ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΒΙ.ΠΕ. Σήμερα λειτουργούν στην Ελλάδα 21 Βιομηχανικές Περιοχές (ΒΙ.ΠΕ.) οι οποίες ( σύμφωνα και με τις περιοχές κινήτρων του νέου Αναπτυξιακού Νόμου 1892/90) είναι οι ακόλουθες: ΠΕΡΙΟΧΗ Α : ΒΙ.ΠΕ. Θεσσαλονίκης ΠΕΡΙΟΧΗ Β : ΒΙ.ΠΕ. Πατρών, Ηρακλείου, Βόλου(κύρια περιοχή & παράρτημα ), Λαρίσης και Ρόδου (Πολυώροφο Βιοτεχνικό Κέντρο) ΠΕΡΙΟΧΗ Γ : ΒΙ.ΠΕ. Καβάλας, Δράμας, Σερρών, Ιωαννίνων, Πρεβέζης, Λαμίας, Τριπόλεως και ΝΑΒΙΠΕ Πλατυγιαλίου (στον Αστακό Αιτωλοακαρνανίας). 10

11 ΠΕΡΙΟΧΗ Δ : ΒΙ.ΠΕ. Κομοτηνής, Ξάνθης, Κιλκίς, Φλωρίνης, Αλεξανδρούπολης, Καλαμάτας Β (στο Μελιγάλα) και Εδέσσης (στη Δροσιά) Υπάρχουσες ΒΙ.ΠΕ. στην Ελλάδα ΜΟΝΑΔΕΣ ΠΟΥ ΕΓΚΑΘΙΣΤΑΝΤΑΙ ΣΤΙΣ ΒΙ.ΠΕ. Στις Βιομηχανικές Περιοχές μπορούν να εγκατασταθούν κυρίως: 1) Κάθε είδους Βιοτεχνικές και Βιομηχανικές Επιχειρήσεις 2) Ναυπηγοεπισκευαστικές μονάδες 3) Επιχειρήσεις επεξεργασίας, αποθήκευσης και εμπορίας αγροτικών προϊόντων ΚΙΝΗΤΡΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΓΙΑ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΙΣ ΒΙ.ΠΕ. 11

12 Για την εγκατάσταση παραγωγικών προϊόντων στις βιομηχανικές περιοχές παρέχονται σημαντικά κίνητρα που τα κυριότερα είναι τα εξής: Τιμή πώλησης οικοπέδου χαμηλότερη από την τιμή αντίστοιχων οικοπέδων των περιοχών έξω από τις ΒΙ.ΠΕ. Ποσοστό κάλυψης μέχρι 60 % του οικοπέδου Δεν απαιτούνται άδειες εγκατάστασης και επέκτασης, παρά μόνο άδεια λειτουργίας. Επιχειρήσεις που εγκαθίστανται στις ΒΙ.ΠΕ. και υπάγονται στον Αναπτυξιακό Νόμο Ν1892/90 λαμβάνουν τις ενισχύσεις της επόμενης ευνοϊκότερης από άποψη κινήτρων περιοχής. Τα έξοδα δανείων, συμβολαιογραφικά έξοδα μεταβιβάσεων κλπ είναι μειωμένα για τις επιχειρήσεις που βρίσκονται μέσα σε ΒΙ.ΠΕ. Για τη διαδικασία εγκατάστασης των επιχειρήσεων τώρα απαιτείται η υποβολή των παρακάτω δικαιολογητικών, που απευθύνονται στις αρμόδιες κεντρικές και περιφερειακές υπηρεσίες της ΕΤΒΑ Α.Ε.: Αίτηση αγοράς οικοπέδου με τα απαραίτητα τεχνικά και οικονομικά στοιχεία της επένδυσης. Αρχιτεκτονικά σχέδια και τεχνική έκθεση για τον τρόπο κατασκευής της μονάδας Διάγραμμα ροής παραγωγικής διαδικασίας Αντίγραφο της αίτησης και της μελέτης που υποβλήθηκαν για ένταξη της επένδυσης στα κίνητρα του Νόμου 1892/90 Μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων 4) Η αγορά οικοπέδου σε ΒΙ.ΠΕ. γίνεται είτε μετρητοίς είτε με δόσεις. Στη δεύτερη περίπτωση προκαταβάλλεται ποσοστό % της αξίας του οικοπέδου και η εξόφληση γίνεται σε 16 εξαμηνιαίες τοκοχρεωλύσιες δόσεις με το εκάστοτε ισχύον επιτόκιο παγίων επενδύσεων. Οι τιμές καθορίζονται από το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΤΒΑ και παραμένουν σταθερές μέχρι την αναθεώρηση τους. ( ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΤΒΑ Α.Ε. Μελέτη και κατασκευή έργων υποδομής 32 Βιομηχανικών Περιοχών Μελέτη και κατασκευή Μ.Κ.Α. στις ΒΙ.ΠΕ. ιδιοκτησίας της Μελέτη και κατασκευή Πυροσβεστικών Σταθμών Μελέτη προσέλκυσης επενδύσεων υψηλής τεχνολογίας Αποκατάσταση διατηρητέου στο Ηράκλειο Κρήτης Σκοπιμότητα και χωροταξική διάρθρωση Τεχνόπολης Αθήνας Λουτρόπολη Νέας Απολλώνιας Νομού Θεσσαλονίκης ΤΡΑΠΕΖΑ ΕΛΛΑΔΟΣ 12

13 Μελέτη και κατασκευή Κτιρίου διακίνησης Χρηματαποστολών (κέντρο Θησαυροφυλάκια ). ΤΑΜΕΙΟ ΑΡΤΟΠΟΙΩΝ Επίβλεψη ανακαίνισης Ξενοδοχείου «Theoxenıa» στη Μύκονο. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης Δημητσάνας Κατασκευή του Μουσείου Ελιάς στην Σπάρτη Ανακαίνιση παραδοσιακού κτιρίου στην Πλάκα ΟΜΙΛΟΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΥΠΕΥΘΥΝΩΝ ΕΡΓΟΥ (Ο.Τ.Υ.Ε.) Έργα πολιτιστικής πρωτεύουσας Θεσσαλονίκης 1997 Ξ.Ε.Ι. HILTON Ρόδου ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΧΙΟΥ Συνεδριακό κέντρο Χίου Σχέδιο ανάπτυξης ιδιοκτησίας ΑΡΓΕΞ Χίου Τεχνικός Σύμβουλος Νομαρχίας Χίου για την εκτέλεση κτιριακών έργων και έργων οδοποιίας σε Ο.Τ.Α. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΠΑΤΡΩΝ Α.Ε. Κατασκευή Α κτιρίου Επιστημονικού Πάρκου Πατρών ΕΛ.Ο.Τ. Κτίριο ΕΛ.Ο.Τ. στην Βιομηχανική Περιοχή της Θεσσαλονίκης ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΜΕΤΡΟΛΟΓΙΑΣ (Ε.Ι.Μ.) Κτίριο του Ελληνικού Ινστιτούτου Μετρολογίας στη Θεσσαλονίκη Ε.Ι.Υ.Α.Π.Ο.Ε. o Οικισμός Εθνικού Ιδρύματος Υποδοχής και Αποκατάστασης Παλιννοστούντων Ομογενών Ελλήνων ΔΗΜΟΣ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ o Μονάδα καθαρισμού αποβλήτων περιοχής λιμένος Χερσονήσου Κρήτης ΔΗΜΟΣ ΔΗΜΗΤΣΑΝΑΣ Ανακαίνιση παραδοσιακού κτιρίου για την εγκατάσταση του Δημαρχείου Δημητσάνης. ΔΕΠΑ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Α.Ε. Δίκτυα βασικού δικτύου ΔΕΘ HELEXPOT A.E. 5) Εκθεσιακό κέντρο της HELEXPO στην Αθήνα. ( ng=1) 13

14 1.3 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Η βιομηχανική πολιτική και ο κρατικός προγραμματισμός παραμένουν μόνιμα εγκλωβισμένοι μεταξύ της λογικής της ελεύθερης επιλογής της ιδιωτικής επενδυτικής πρωτοβουλίας και στην αναιμική, αντιφατική και αποσπασματική διάθεση σχεδιασμού. Αυτό όμως δε συνεπάγεται και ποιοτικό άλμα που θα «απογείωνε» την Ελληνική βιομηχανία από τη χρόνια και διαρθρωτική καθυστέρηση και δυσλειτουργικότητα της και θα έδινε στον σχεδιασμό της μακροοικονομικής βιομηχανικής πολιτικής το ουσιαστικό του περιεχόμενο. Σε επίπεδο χωροταξικό και με δοσμένες τις συνθήκες της οικονομικής και πολιτικής εξάρτησης της χώρας, οργανώνει ορθολογικά την κατανομή των ανθρώπινων και υλικών παραγωγικών δυνάμεων στον εθνικό χώρο που έχει σαν συνέπεια τη διαμόρφωση ενός χωροθετικού προτύπου της βιομηχανίας που τα βασικά του χαρακτηριστικά ήταν : 1) Η πολωτική του δομή ως προς το Πολεοδομικό Συγκρότημα και την ευρύτερη σφαίρα επιρροής της πρωτεύουσας 2) Η λειτουργία του σαν μηχανισμού άσκησης συσταλτικών αποτελεσμάτων (backwash effects) πάνω στον υπόλοιπο γεωγραφικό και οικονομικό χώρο. 3) Η ενδυνάμη «ιδιότητα» του να επιτείνει τις πολωτικές σχέσεις και διαδικασίες. Να λειτουργεί δηλαδή με μία έννοια θετικής ανάδρασης ως προς τις αρχικές προϋποθέσεις και δομές του πολωτικού αυτού μοντέλου. 4) Οι αρνητικές του επιδράσεις πάνω στις οικολογικές, δημογραφικές και πολεοδομικές ισορροπίες. Επομένως οι λόγοι που διαμόρφωσαν αυτό το βιομηχανικό πρότυπο κατηγοριοποιούνται ως εξής: a. Λόγοι οικονομικό κοινωνικοί 2) Παρά την ανάπτυξη που σημείωσαν οι κεφαλαιουχικοί κλάδοι (μεταλλουργία, μηχανήματα κλπ.) και οι κλάδοι που από τη φύση τους αναγκαιοποιούν την εγκατάσταση τους κοντά στις πηγές πρώτων υλών, η ελληνική βιομηχανία εξακολουθεί να κυριαρχείται από κλάδους καταναλωτικών προϊόντων και άλλους παραδοσιακούς κλάδους χαμηλής τεχνολογίας για τους οποίους η αγορά του Πολεοδομικού Συγκροτήματος της Πρωτεύουσας αποτελεί του «φυσικό αποδέκτη». Επίσης η ύπαρξη ικανοποιητικής αστικό-βιομηχανικής υποδομής στην περιοχή πρωτεύουσας. Και τέλος η ύπαρξη ειδικευμένου και ανειδίκευτου εργατικού δυναμικού ανάλογα με τις απαιτήσεις της διακύμανσης της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου ανά κλάδο και τη διαμόρφωση των ποσοστών κέρδους στους κλάδους αυτούς. a. Λόγοι γεωγραφικοί 3) Η περιοχή της πρωτεύουσας αποτελεί οδικό, σιδηροδρομικό, θαλάσσιο και εναέριο κομβικό σημείο τόσο σε σχέση με το συνολικό οικιστικό σύστημα της χώρας, όσο και σε σχέση με τη σύνδεση της χώρας με το εξωτερικό. 14

15 a. Λόγοι πολιτικοί 4) Το συγκεντρωμένο μοντέλο της κεντρικής διοίκησης και των διαφόρων διοικητικών λειτουργιών στην περιοχή πρωτεύουσας, με παράλληλη αποστέρηση των περιφερειακών οργάνων Τοπικής Αυτοδιοίκησης από ουσιαστικές διοικητικές δραστηριότητες και υπηρεσίες υποστήριξης που απαιτούνται για μια αποκεντρωτική χωροθετική ανάπτυξη της βιομηχανίας. Και η ανικανότητα ή απροθυμία πολιτικής βούλησης για την εφαρμογή στόχων και μέσων αποτελεσματικής περιφερειακής βιομηχανικής ανάπτυξης και οικονομικής αποκέντρωσης. ( ΒΛΙΑΜΟΣ- ΓΕΩΡΓΟΥΛΗΣ- ΚΟΥΡΛΙΟΥΡΗΣ «BI.ΠΑ. ΘΕΣΜΟΙ, ΘΕΩΡΙΑ & ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ», 1991 ΣΕΛΙΔΕΣ 21-23) Η ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΒΙ.ΠΕ. ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Από μακροοικονομική άποψη το κεντρικό πρόβλημα στην επιλογή του τόπου εγκατάστασης της βιομηχανικής της βιομηχανίας είναι η εξασφάλιση εκτάσεων που αριστοποιούν τις παραμέτρους για μεγιστοποίηση των κερδών. Ωστόσο όμως από την άποψη της αναπτυξιακής πολιτικής, η επιλογή αυτή αποτελεί ένα από τα κυριότερα μέσα αναδιάρθρωσης της οικονομίας στο χώρο και εξυπηρέτησης στόχων ισόρροπης ανάπτυξης των χωρικών μονάδων μιας ευρύτερης οικονομικής ενότητας και γενικότερα μεγιστοποίησης της κοινωνικής ωφέλειας. Η Βιομηχανική Περιοχή ανήκει στις βιομηχανικές υποδομές και αποτελεί το κατάλληλο χωροταξικό υπόβαθρο για την εγκατάσταση ενός συνόλου επιχειρηματικών πρωτοβουλιών. Η επιλογή, δηλαδή η χωροθέτηση Βιομηχανικών Περιοχών σε ένα ή περισσότερα χωρικά σημεία μίας ευρύτερης οικονομικής ενότητας εξαρτάται από το μοντέλο περιφερειακής ανάπτυξης που έχει αποφασίσει να ακολουθήσει μια χώρα. Με αυτή τη χωροθέτηση ορίζονται ο τύπος, ο ευρύτερος χώρος εγκατάστασης και τέλος το μέγεθος των υπό οργάνωση Βιομηχανικών Περιοχών και δεν ορίζονται η ακριβής θέση και τα όρια τους. Αυτή είναι η ονομασμένη χωροθέτηση των ΒΙ.ΠΕ. σε μακρογεωγραφικό επίπεδο. Αν η χώρα, τώρα, εφαρμόζει το μοντέλο «πολιτικής ανάπτυξης» και χωροθετεί Βιομηχανικές Περιοχές που θα συμβάλλουν σε μια ενισχυμένη αναπτυξιακής διαδικασία, η χωροθέτηση αυτή θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει τα εξής: Να πραγματοποιείται κοντά σε μεγάλα αστικά κέντρα ή τουλάχιστον σε κέντρα που έχουν πληθυσμό πάνω από κατοίκους και διαθέτει δίκτυα επικοινωνιών και συγκοινωνιακών κόμβων, έχουν χρηματοδοτικά ιδρύματα και λοιπές υπηρεσίες που εξυπηρετούν και εμπορικές επιχειρήσεις. Να μπορεί να αποτελέσει η ίδια χωροθετικό παράγοντα δυναμικών μονάδων της εθνικής οικονομίας ή κλάδων κλειδιά που έχουν τη δυνατότητα να διαχέουν ανάπτυξη στην περιφέρεια που ανήκουν και να συμβάλουν στην εθνική οικονομία γενικά. 15

16 Να μπορεί να συνδυάζεται με άλλα έργα της περιφέρειας που άμεσα εξυπηρετούν τη ΒΙ.ΠΕ. Να μπορεί να συνδυάζεται ακόμα και με νομισματικά και οικονομικά μέσα πολιτικής, ώστε να προσελκύει το ενδιαφέρον εγκατάστασης εκ μέρους των επιχειρήσεων. Να μπορεί να παρέχει εξυπηρετήσεις σε εργαζόμενους και επιχειρήσεις. Έτσι δημιουργούνται οι ονομαζόμενες Εθνικής Σημασίας ή Εθνικής Κλίμακας ΒΙ.ΠΕ., που συμβάλουν τόσο στην περιφερειακή όσο και στην εθνική ανάπτυξη της χώρας. Κάτω από το μοντέλο της περιφερειακής ανάπτυξης μπορούμε να έχουμε και ΒΙ.ΠΕ. υπερεθνικής σημασίας ή υπερεθνικής κλίμακας, όπως και οι πόλοι οι τεχνολογικοί που αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη, είναι πόλοι εφαρμοσμένης έρευνας, προχωρημένων τεχνικών και δραστηριοτήτων του τριτογενή τομέα υψηλού επιπέδου και έχουν διεθνή ακτινοβολία. Σ ένα μοντέλο «ολοκληρωμένης ανάπτυξης» η ΒΙ.ΠΕ. είναι η αναγκαία χωρική μονάδα που εξακολουθεί να αποτελεί το συμπλήρωμα υποδομής κάθε χωροταξικού σχεδιασμού, αλλά και των μέτρων της προστασίας του περιβάλλοντος για την εγκατάσταση ή μετεγκατάσταση μονάδων κυρίως τοπικής σημασίας. Έτσι έχουμε τις ονομαζόμενες ΒΙ.ΠΕ. τοπικής σημασίας ή τοπικής κλίμακας. Με τη χωροθέτηση αυτών δεν επιδιώκεται η εγκατάσταση δυναμικών κλάδων της οικονομία αλλά αποβλέπει στο: Να εντάσσεται η ΒΙ.ΠΕ. στον οικιστικό ιστό, ώστε να μπορεί να εξυπηρετείται από τα υπάρχοντα δίκτυα της πόλης και να επιτυγχάνονται οικονομίες κλίμακας στην οργάνωση της ή εάν δεν είναι δυνατή ή ένταξη της μέσα στην πόλη, η απόσταση της να είναι της τάξεως των 5-7 χλμ., ώστε να έχει και τη δυνατότητα προσέλκυσης μικρομεσαίων μονάδων, νέων και υφισταμένων, αλλά και να μην αυξάνεται σημαντικά το κόστος εγκατάστασης της από τυχόν έλλειψη εξωτερικών έργων υποδομής που θα χρειάζεται για να λειτουργήσει. Να αποτελεί η ΒΙ.ΠΕ. το αναγκαίο στοιχείο του γενικότερου χωροταξικού σχεδιασμού της πόλεις που εγκαθίσταται, αλλά και της περιφέρειας και να μην ανταγωνίζεται άλλες χρήσεις γης με την επέκταση των πόλεων. Να αποτελεί ακόμη στοιχείο κάθε προγράμματος περιφερειακής ανάπτυξης. Η διάκριση αυτή των ΒΙ.ΠΕ. θεσπίστηκε στην Ελλάδα από την ΕΤΒΑ Α.Ε. και η ονοματολογία αυτών των ΒΙ.ΠΕ. έχει ως εξής: ΒΙ.ΠΕ Εθνικής κλίμακας: χαρακτηρίζονται εκείνες που μπορούν να δεχθούν μεγάλες μεταποιητικές μονάδες είτε εντάσεως εργασίας, είτε εντάσεως κεφαλαίου. Ιδρύονται κυρίως κοντά σε μεγάλα αστικά κέντρα των νομών της χώρας γι αυτό και έχουν ανταγωνιστικό χαρακτήρα, είναι εξοπλισμένες με πλήρη δίκτυα για την εξυπηρέτηση των εγκατεστημένων μονάδων σε αυτές. Η έκταση τους είναι κατά κανόνα μεγαλύτερη από 500 στρ. και η ανάπτυξη τους γίνεται από την ΕΤΒΑ Α.Ε., η οποία αναλαμβάνει τη διαχείριση τους μόνη ή σε συνεργασία με άλλο φορέα. 16

17 ΒΙ.ΠΕ. Τοπικής κλίμακας: χαρακτηρίζονται εκείνες που μπορούν να δεχθούν την εγκατάσταση ή μετεγκατάσταση μονάδων μικρού ή μεσαίου μεγέθους που εξυπηρετούν ανάγκες της τοπικής αγοράς. Ιδρύονται σε κοντινές αποστάσεις (0-5 χλμ.) από οποιοδήποτε αστικό κέντρο έχει ανάγκη. Η έκταση τους κατά κανόνα είναι μικρότερη ή ίση των 500 στρ. περίπου. Επίσης έχουν στοιχειώδη δίκτυα υποδομής και άλλες εξυπηρετήσεις. Η ανάπτυξή τους γίνεται και αυτή από τη ΕΤΒΑ Α.Ε. σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, η οποία αναλαμβάνει την παροχή διαφόρων εξυπηρετήσεων και τη διαχείριση τους μέσω προγραμματικών συμβάσεων. ΒΙ.ΠΕ. Υπερεθνικής κλίμακας: χαρακτηρίζονται οι εθνικής κλίμακας ΒΙ.ΠΕ. που λόγω θέσεων, μεγέθους και συγκριτικών πλεονεκτημάτων γίνονται ανταγωνιστικές για την προσέλκυση μονάδων σε διεθνές επίπεδο. Ειδικές ΒΙ.ΠΕ.: χαρακτηρίζονται οι ΒΙ.ΠΕ. εθνικής ή τοπικής κλίμακας που δέχονται μεταποιητικές μονάδες για οριζόντια ή κάθετη ανάπτυξη κλάδων παραγωγής, όπως η ΝΑ.ΒΙ.ΠΕ. για διαλυστήρια πλοίων και συναφείς ή εξαρτημένες δραστηριότητες. ( Σ. ΜΑΓΓΑΝΑΣ- ΚΑΚΑΟΥΝΑΚΗ «Η ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΒΙ.ΠΕ. ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ & ΤΩΝ ΜΕΤΑΠΟΙΗΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΣΕ ΑΥΤΕΣ.», 1991 ΣΕΛΙΔΕΣ 45-47) ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΒΙ.ΠΕ. Οι προσπάθειες των ελληνικών κυβερνήσεων για βιομηχανική αποκέντρωση και χωροταξική πολιτική έγιναν αισθητές στις αρχές του 1960 με 1970 και μέχρι σήμερα διανύουμε με τους αναπτυξιακούς νόμους που θεσπίστηκαν. Το περιφερειακό πρόβλημα όμως εξακολουθεί να υπάρχει με ανισότητες στην κατανομή της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας και κατ επέκταση του κατά κεφαλήν εισοδήματος και του επιπέδου ζωής μεταξύ της Αθήνας και της επαρχίας και μεταξύ των διαφόρων περιοχών. Μέχρι και πριν από λίγα χρόνια οι Ελληνικές κυβερνήσεις αποβλέπανε στο να πείσουν τις Ελληνικές βιομηχανίες να μην εγκατασταθούν στην πρωτεύουσα, χωρίς γεωγραφικό προσανατολισμό και κλαδική βιομηχανική πολιτική. Επίσης 17

18 υπήρχε ανυπαρξία μακρόπνοου προγράμματος ΒΙ.ΠΕ. που σαν υποπρόγραμμα του γενικότερου προγράμματος περιφερειακής και οικονομικής πολιτικής της χώρας θα καθόριζε τύπους ανάπτυξης, προτεραιότητες και μεγέθη ΒΙ.ΠΕ.. Υπήρχαν μόνο ετήσια επίσημα προγράμματα ΒΙ.ΠΕ., των οποίων η χρηματοδότηση είχε άμεση εξάρτηση από την πολιτική των εκάστοτε κυβερνήσεων. Ο θεσμός των ΒΙ.ΠΕ. ωστόσο δεν υποστηρίχθηκε στα πρώτα χρόνια από τις τότε κυβερνήσεις σε τέτοιο βαθμό ώστε να οργανωθούν έγκαιρα και να λειτουργήσουν οι πρώτες ΒΙ.ΠΕ. που ορίστηκαν ως «πόλοι βιομηχανικής ανάπτυξης». Με την ψήφιση του Νόμου 742/77 συνέλαβε στην επέκταση του θεσμού σε περισσότερες από 10 πόλεις που είχαν μέχρι τότε οριστεί και επομένως ο αριθμός θεσμοθετημένων ΒΙ.ΠΕ. έφθασε στις 30, χωρίς να έχουν εξασφαλιστεί χρηματοδοτικοί πόροι και να έχουν οριστεί προτεραιότητες. Η χωροθέτηση όλων των παραπάνω ΒΙ.ΠΕ. δεν συνδυάστηκε και με προγράμματα δημιουργίας κατάλληλου δικτύου αστικών οικισμών. Αντίθετα σε πολλές μικρές πόλεις χωροθετήθηκαν ΒΙ.ΠΕ., χωρίς οι πόλεις αυτές να έχουν ορισμένο μέγεθος και να διαθέτουν επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών, υποδομή στεγαστική και άλλες ευκολίες, απαραίτητες για την καλή λειτουργία των βιομηχανικών βιοτεχνικών επιχειρήσεων και για την εξυπηρέτηση εκείνων που ασχολούνται σε αυτές. Τέλος, η λειτουργία των ΒΙ.ΠΕ. δεν συνδυάστηκε και με άλλα μέτρα (π.χ. πολεοδομικά κλπ.) που θα αποθάρρυναν την εγκατάσταση ή επέκταση μεταποιητικών μονάδων έξω από τα όρια της Βιομηχανικής Περιοχής. Συμπεραίνοντας από τα παραπάνω προβλημάτιζαν τις επιχειρήσεις κατά την επιλογή του τόπου εγκατάστασης τους, και αυτό γιατί: 1) Οι συνεχείς μεταβολές της κυβερνητικής πολιτικής για τη βιομηχανική αποκέντρωση δεν τις αφήνει να προσαρμοστούν χωροταξικά. 2) Όπου λειτουργούσαν ΒΙ.ΠΕ. δεν είχαν την απαιτούμενη πλήρη υποδομή ώστε να επιτύχουν τις οικονομίες που επιθυμούσαν. 3) Με την εγκατάσταση τους στην περιφέρεια εκτός των διαφόρων ελλείψεων σε υποδομές, αντιμετώπιζαν και προβλήματα εξεύρεσης ειδικευμένων εργατικών χειρών και επιχειρηματικών στελεχών.( ΚΟΝΣΟΛΑΣ ΝΙΚ. «ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ» 1997 ΣΕΛΙΔΕΣ 48-49) TΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Σύμφωνα με τον Κανονισμό του Συμβολαίου με αριθμό 2081 της 20 ης Ιουλίου 1993, δηλαδή την ανάπτυξη και διάρθρωση προσαρμογής των αναπτυξιακά καθυστερημένων περιφερειών, το κράτος μέλος μπορεί να υποβάλει «το συνολικό πρόγραμμα περιφερειακής ανάπτυξης». Συγκεκριμένα τα προγράμματα περιφερειακής ανάπτυξης πρέπει να περιλαμβάνουν: Τους δείκτες ανισοτήτων και αναπτυξιακής καθυστέρησης 18

19 Τον προσδιορισμό των βασικών αξόνων της αναπτυξιακής στρατηγικής και των στόχων κατά τομέα και περιφέρεια, όπου είναι δυνατό ποσοτικά προσδιορισμένων Την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και τέλος Τα στοιχεία και τις πηγές χρηματοδότησης Εφαρμόζοντας όλα αυτά η Ελληνική Κυβέρνηση υπέβαλε στην Καινοτομία τον Σεπτέμβριο του 1993 το «ΣΠΑ ». Η πρόταση αυτή αναθεωρήθηκε από την νέα Κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές της 10 ης Οκτωβρίου Πρέπει να σημειωθεί ωστόσο ότι οι τροποποιήσεις που έγιναν στην αρχική πρόταση ήταν δευτερευούσης σημασίας και δεν αλλοίωναν τη συνολική στρατηγική του ΣΠΑ. Χαρακτηριστική είναι και η αναφορά στον πρόλογο του αναθεωρημένου ΣΠΑ (Δεκέμβριος 1993) ότι το «ήδη υποβληθέν ΣΠΑ δεν αποσυρθεί, αλλά αναμορφώθηκε και συμπληρώθηκε όπου αυτό κρίθηκε αναγκαίο» Η διαδικασία επομένως που ακολουθήθηκε και οι μικρής κλίμακας επεμβάσεις που έγιναν αποδεικνύουν την ουσιαστική σύγκλιση των δύο μεγάλων κομμάτων στον προσδιορισμό των στόχων και των μέσων της αναπτυξιακής πολιτικής της χώρας για την περίοδο Οι πιο σημαντικές μεταβολές αναφέρονται ως εξής: α) στην αύξηση του προϋπολογισμού των παρεμβάσεων στις τηλεπικοινωνίες και στην ενέργεια για να χρηματοδοτηθούν τα προγράμματα της ΔΕΗ και του ΟΤΕ από κοινωνικούς πόρους με αντίστοιχη μείωση της συμβολής του ιδιωτικού τομέα, β) στην ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και γενικότερα της μεταποίησης, γ) στη μείωση των ενισχύσεων που στοχεύουν στην προσαρμογή των εργαζομένων στις νέες συνθήκες της παραγωγής και δ) στη μείωση των κονδυλίων που προορίζονται για τον τομέα της γεωργίας. Κύριο γνώρισμα του Σχεδίου Περιφερειακής Ανάπτυξης είναι η υιοθέτηση του μονοσήμαντου σεναρίου της συμμετοχής στην Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, της επιτάχυνσης της σύγκλισης και της προώθησης της συνοχής. Η στρατηγική αυτή υποστηρίζεται από πέντε άξονες πολιτικής που είναι οι εξής: α) σημαντική αύξηση των επενδύσεων, β) ανάπτυξη και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας, γ) αναβάθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος, δ) αποτελεσματικότερη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης και ε) ενίσχυση της περιφερειακής ανάπτυξης. Ωστόσο το σημαντικό πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας είναι κυρίως διαρθρωτικό και οφείλεται στους χαμηλούς ρυθμούς επενδύσεων, παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας της οικονομίας και το δημοσιονομικό πρόβλημα αποτελεί τον κύριο περιοριστικό παράγοντα της οικονομίας. Στη συνέχεια το επόμενο στοιχείο που χαρακτηρίζει το Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης είναι η ενίσχυση της υποδομής (58% των πόρων ) ως κύριο μέσο επίτευξης των στρατηγικών του στόχων και κυρίως των έργων υποδομής στον τομέα των μεταφορών. Άλλο σημείο που μπορεί να παρατηρηθεί είναι ότι με εφαρμογή του Σχεδίου Περιφερειακής Ανάπτυξης «στρέφεται» το δίκτυο των συγκοινωνιών της χώρας και προς τη δυτική της πλευρά. Έτσι διευκολύνεται η σύνδεση με την Ιταλία. Οι παρατηρήσεις που μπορούν να γίνουν, όχι μόνο για τη στρατηγική του Σχεδίου Περιφερειακή Ανάπτυξης, αλλά και για τα δέκα προγράμματα και τα δεκατρία περιφερειακά είναι τόσο σε επίπεδο μεθοδολογίας, όσο και σε επίπεδο 19

20 διαπιστώσεων και προτεινόμενων μέτρων πολιτικής. Οι πιο σημαντικές από αυτές είναι: Έπρεπε να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην ποσοτική εκτίμηση των επιπτώσεων των παρεμβάσεων που προτείνονται στο Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης και να χρησιμοποιηθούν όλες οι σύγχρονες μέθοδοι περιφερειακής και κλαδικής ανάλυσης στη διαδικασία οριστικοποίησης των κατευθύνσεων κατά τομείς και περιφέρειες Το μέγιστο θέμα της αναδιάρθρωσης της Δημόσιας Διοίκησης και των θεσμικών μεταβολών που απαιτούνται για προωθηθεί η αναπτυξιακή διαδικασία δεν αντιμετωπίζεται με την επιβαλλόμενη αποφασιστικότητα. Οι μηχανισμοί εφαρμογής παραμένουν σχεδόν άθικτοι και ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης εμφανίζεται υποβαθμισμένος Ενώ το Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης προβάλει την ανάγκη συνεργασίας του ιδιωτικού τομέα στα διάφορα στάδια εφαρμογής του, δεν διευκρινίζεται, πως θα πραγματοποιηθεί αυτή η συνεργασία, ώστε να εξυπηρετείται ταυτόχρονα η κερδοφορία του ιδιωτικού και η ωφέλεια του δημόσιου τομέα. Η έλλειψη «συνολικής» περιφερειακής στρατηγικής αποστερεί το δίκτυο αστικών κέντρων της χώρας και ιδιαίτερα τα πιο δυναμικά από αυτά, από τη δυνατότητα να διαδραματίσουν τον αναπτυξιακό τους ρόλο στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή, μέσα και έξω από τα ελληνικά σύνορα. Η αντιμετώπιση της ανεργίας των νέων δεν αποτελεί πρωτεύοντα στόχο του Σχεδίου Περιφερειακής Ανάπτυξης, όπως έγινε στην Ιρλανδία, Αυτό θα μπορούσε να γίνει στην περίπτωση που οι κατευθύνσεις της «Λευκής Βίβλου» επηρέαζαν πιο ουσιαστικά τη γενική θεώρηση του συστήματος των μέτρων πολιτικής που προτείνονται στο Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ 1. Μακροχρόνια Περιφερειακή Ανάλυση Η ανάλυση των θεωριών των περιφερειακών ανισοτήτων, η διαπραγμάτευση των επιπτώσεων της διαπεριφερειακής μετακίνησης των συντελεστών της παραγωγής, η διερεύνηση του τόπου εγκατάστασης της βιομηχανικής επιχείρησης και της χωρικής κατανομής των οικονομικών δραστηριοτήτων και η βραχυχρόνια ανάλυση των περιφερειακών φαινομένων συμπληρώνονται με την ενότητα αυτή, που κύριο αντικείμενο της είναι η μακροχρόνια οικονομική ανάλυση των διαφόρων ανάμεσα στους ρυθμούς ανάπτυξης των περιφερειών μιας χώρας. Κύρια υπόθεση στη μακροχρόνια ανάλυση είναι, ότι το παραγωγικό δυναμικό κάθε περιφέρειας απασχολείται πλήρως και κατά συνέπεια προκύπτει το πρόβλημα πώς το διαμορφωμένο αυτό επίπεδο μπορεί να μεταβληθεί διαχρονικά. Αντίθετα, το πρόβλημα της βραχυχρόνιας ανάλυσης είναι η πλήρης απασχόληση του παραγωγικού δυναμικού της οικονομίας, μέσα στα χρονικά όρια που το δυναμικό αυτό θεωρείται ότι δεν μεταβάλλεται. Οι παράγοντες της βραχυχρόνιας ανάλυσης, όπως είναι ο πληθυσμός, οι αμοιβές των εργαζομένων, οι τιμές, οι τεχνολογία, οι πόροι της οικονομίας και η διανομή του εισοδήματος δεν θεωρούνται σταθεροί, αλλά αποτελούν 20

21 μεταβλητές που η μακροχρόνια ανάλυση πρέπει να προσδιοριστεί. Η προσαρμογή μακροοικονομικών υποδειγμάτων ανάπτυξης σε περιφερειακά υποδείγματα έχει μειωμένη χρησιμότητα εξαιτίας των περιορισμών στους οποίους στηρίζονται οι υποθέσεις τους. Έτσι, η έρευνα στράφηκε σε πιο πρακτική κατεύθυνση, στην επισήμανση δηλαδή των βασικών παραγόντων που επιδρούν διαχρονικά στις μεταβολές της οικονομικής δραστηριότητας στις περιφέρειες. Η ρεαλιστική αυτή αντιμετώπιση βασίστηκε σε πληθώρα εμπειρικών ερευνών που ενδοσκόπησαν λεπτομερειακά την υφή και την πορεία της πραγματικής ανάπτυξης σε διάφορες περιφέρειες και επισήμαναν τις δυνάμεις διαταραχής που δρουν κατά τα τη διάρκεια της αναπτυξιακής διαδικασίας. Ωστόσο όμως κανένα υπόδειγμα περιφερειακής ανάπτυξης ή μεγένθυσης δεν έγινε γενικά αποδεκτό. Η σημασία όμως δεν μειώνεται, γιατί σταδιακά στοιχειοθετούν τμηματικές απαντήσεις στα βασικά ερωτήματα για τη συγκέντρωση ή τη διασπορά των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο χώρο. 2.Ανάλυση θεωριών ανάπτυξης και μεγένθυσης α. Υπόδειγμα τύπου Harrod Domar Στα υποδείγματα της κατηγορίας αυτής σε περιφερειακά μεγέθη είναι ιδιαίτερα σημαντική η συμβολή του Rıchardson (1972), o οποίος συνοψίζοντας τα συμπεράσματα της σχετικής ανάλυσης σημειώνει ως εξής: «Με την προϋπόθεση ότι τι ισοζύγιο πληρωμών διατηρείται σε ισορροπία, οι περιφέρειες πρέπει να αναπτύσσονται τόσο ταχύτερα, όσο υψηλότερες είναι οι ροπές τους προς αποταμίευση και όσο χαμηλότεροι είναι οι λόγοι κεφαλαίου προϊόντος τους. Τα πλεονεκτήματα και τα ελλείμματα των περιφερειακών ισοζυγιών πληρωμών παίρνουν τη μορφή εκροών και εισροών κεφαλαίου. Οι καθαρές εισροές κεφαλαίου αποτελούν καθαρές αυξήσεις του συνόλου των αποταμιεύσεις των περιφερειών, οι οποίες μπορούν έτσι να υψώσουν το ρυθμού ανάπτυξης τους. Επομένως οι περιφέρειες με πλεονάζουσες εισαγωγές πρέπει να αναπτύσσονται ταχύτερα από άλλες περιφέρεις. Και με τον ίδιο τρόπο, από την άποψη του παραγωγικού συντελεστή εργασία περισσότερο από το κεφάλαίο. β Νεοκλασικό υπόδειγμα (ανάπτυξη κάτω συνθήκες ισορροπίας) Σύμφωνα με το νεοκλασικό υπόδειγμα περιφερειακής μεγένθυσης, ο συντελεστής της παραγωγής εργασία κατευθύνεται από τις καθυστερημένες προς τις αναπτυγμένες περιφέρειες, υπό συνθήκες πλήρους ανταγωνισμού, ενώ ο συντελεστής της παραγωγής κεφάλαιο κατευθύνεται αντίθετα, καθώς η οριακή απόδοση του κεφαλαίου είναι μεγαλύτερης σε περιφέρειες χαμηλών μισθών και κατά κεφαλήν αποταμιεύσεων. Η μετακίνηση αυτή προκαλεί τη σύγκλιση (ισορροπία) των δύο τύπων περιφερειών. Το υπόδειγμα αυτό δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις βιομηχανικές επενδύσεις και αγνοεί βασικούς κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες που επηρεάζουν την αναπτυξιακή διαδικασία καθώς και τις επιπτώσεις της κλαδικής πολιτικής και των οικονομιών κλίμακας και συσσώρευσης. 21

22 Και τα δύο υποδείγματα που προαναφέραμε χρησιμεύουν στον προγραμματισμό ης δράσης του κράτους με σκοπό την ενίσχυση των επενδύσεων και της ενσωματωμένης σε αυτές τεχνολογικής προόδου στις καθυστερημένες περιφέρειες. γ Η θεωρία της εξαγωγικής βάσης Η θεωρία αυτή αποτελεί εφαρμογή του στατικού υποδείγματος της οικονομικής βάσης, κάτω από συνθήκες μακροχρόνιας ανάπτυξης. Η θεωρία της εξαγωγικής βάσης προσπαθεί να υποστηρίξει ότι υπάρχει σταθερή και μακροχρόνια σχέση ανάμεσα στην καθολική ανάπτυξη της περιφέρειας και στις εξαγωγές που πραγματοποιεί στον υπόλοιπο κόσμο. Επίσης η περιφερειακή ανάπτυξη προσδιορίζεται από την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και από την επέκταση της εξαγωγικής βάσης της περιφέρειας, την οποία επηρεάζει η εξωγενής ζήτηση. Μακροπρόθεσμα, η ζήτηση αυτή θα προκαλέσει διαρθρωτικές μεταβολές στην περιφερειακή οικονομία ως συνέπεια των μετακινήσεων εργασίας και κεφαλαίου. Οι μετακινήσεις αυτές θα τείνουν στη σταθερή προώθηση της οικονομικής μεγένθυσης στην περιφέρεια. Τα μειονεκτήματα της θεωρίας αυτής είναι ότι αγνοεί την επίδραση των διαπεριφερειακών σχέσεων στην οικονομία των περιφερειών, επίσης παραμελεί τους εσωτερικούς παράγοντες της ανάπτυξης όπως είναι αυτοί που συνδέονται με την τεχνολογική πρόοδο και δεν υπολογίζει τις κρατικές ενισχύσεις. δ Η θεωρία των «τομέων» Η θεωρία αυτή ξεκίνησε από τις εμπειρικές παρατηρήσεις των Clark (1940) και Fısher (1939), σύμφωνα με τα οποίες η διαχρονική αύξηση του περιφερειακού κατά κεφαλήν εισοδήματος συνοδεύονται από ανακατανομή των πόρων, με κύρια χαρακτηριστικά τη μείωση του ποσοστού των παραγωγικών πόρων που απασχολούνται στον πρωτογενή τομέα και την αύξηση του ποσοστού των πόρων που διατίθεται για το δευτερογενή τομέα αρχικά και μεταγενέστερα και στον τριτογενή τομέα. Η λογική που στηρίζεται η παραπάνω υπόθεση είναι τα αγαθά και οι υπηρεσίες που προσφέρονται από τον τριτογενή και το δευτερογενή τομέα, έχουν μεγαλύτερη ελαστικότητα ζήτησης από εκείνη που έχουν τα προϊόντα της αγροτικής παραγωγής. Ωστόσο όμως έχει και μερικά μειονεκτήματα όπως: α) δεν εξηγεί τις διαπεριφερειακές αλληλεξαρτήσεις, β) αγνοεί τους εξωγενείς παράγοντες που ενεργοποιούν την αναπτυξιακή διαδικασία στην περιφέρεια και,γ) θεωρεί προϋπόθεση την αύξηση των κατά κεφαλήν εισοδημάτων στην ανάλυση της διαδικασίας ανάπτυξης με το μηχανισμό της μετατόπισης των παραγωγικών πόρων. ε Η θεωρία της κλαδικής διάρθρωσης Η θεωρία αυτή βασίζεται κυρίων στην εμπειρική έρευνα των Perloff et al (1960), οι οποίοι προσπάθησαν να εξηγήσουν την ανάπτυξη των περιφερειών Η.Π.Α. με βάση την εξέλιξη της κλαδικής τους διάρθρωσης. Οι μελετητές υποστηρίζουν ότι «ο συνδυασμός ανάλυσης της περιφερειακής ανάπτυξης και του τόπου εγκατάστασης την κλάδων της οικονομικής δραστηριότητας δίνει σχετικά 22

23 ολοκληρωμένο και συνεπές πλαίσιο για τη κατανόηση και την αξιολόγηση της οικονομικής και φυσικής ανάπτυξης των υποεθνικών περιφερειών» Οι τρεις κύριες υποθέσεις της θεωρίας αυτής είναι: Η συνολική περιφερειακή ανάπτυξη προσδιορίζεται από διαφορετικό συνδυασμό δυνάμεων από εκείνον που προσδιορίζει το κατά κεφαλήν εισόδημα των περιφερειών Η περιφερειακή ανάπτυξη είναι εξελικτική διαδικασία και επηρεάζεται από τρέχουσες και προγενέστερες αποφάσεις Οι αποφάσεις των επιχειρήσεων για το τόπο εγκατάστασης τους προσδιορίζουν τις μεταβολές στη διαχρονική εξέλιξη της αναπτυξιακής διαδικασίας. Στην εξέλιξη αυτή κρίσιμος είναι ο ρόλος των επιχειρήσεων γιατί αυτές ρυθμίζουν την παραγωγή τους για την κάλυψη των αναγκών της αγοράς και των κλάδων της οικονομίας για εισροές. στ Το υπόδειγμα της ενδογενούς ανάπτυξης Το υπόδειγμα αυτό οδήγησε στην παροχή κινήτρων για ενδοπεριφερειακή μετακίνηση κεφαλαίων στην ενίσχυση της υποδομής και της αυτονομίας της οικονομικής δραστηριότητας κα ι τέλος στην ενίσχυση των θετικών εξωτερικών οικονομικών σε τοπικό επίπεδο. ζ Τα καινοτομικά υποδείγματα Η πρώτη ομάδα των καινοτομιών υποδειγμάτων περιλαμβάνει θεωρίες που αναφέρονται στην κατανομή των δραστηριοτήτων «έρευνα και ανάπτυξη» και των καινοτομικών δραστηριοτήτων στο χώρο. Η ομάδα αυτή υποστηρίζει ότι οι δραστηριότητες αυτές τείνουν να συγκεντρώνονται σε χωρικά σημεία οπού είναι εγκατεστημένα Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Κέντρα και αυτό γιατί οι δραστηριότητες αυτής της κατηγορίας λειτουργούν όπως και οι εξωτερικές οικονομίες, με διαδικασίες συσσώρευσης. Τη δεύτερη ομάδα συγκροτούν θεωρίες που στηρίζουν την άποψη ότι οι καινοτομικές δραστηριότητες διαχέονται διαπεριφερειακά και ενδοπεριφερειακά, μέσα από τυπικά και άτυπα δίκτυα. Πρόκειται για τις θεωρίες που χαρακτηρίζονται από το λεγόμενο «τεχνολογικό πλουραλισμό» ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ. Οι περιφερειακές ανισότητες σε μία χώρα μπορούν να εκφραστούν κατά διαφόρους τρόπους όπως διαφορές στην πληθυσμιακή πυκνότητα, ευκαιρίες απασχόλησης ή στα επίπεδα εισοδήματος, στην οικονομική διάρθρωση, στα καταναλωτικά πρότυπα, στην παραγωγή κλπ. Με την παραπάνω έννοια διαμορφώνεται η ανάγκη για προώθηση ισορροπίας ανάμεσα στις περιφέρειες και βελτίωση στο επίπεδο διαβίωσης του πληθυσμού. Αυτό συνεπάγεται την εφαρμογή περιφερειακής οικονομικής πολιτικής με ορισμένους αντικειμενικούς σκοπούς, των οποίων η μεταξύ τους αλληλοσύνδεση δημιουργεί τις καλύτερες προϋποθέσεις ολοκληρωμένης αντιμετώπισης του περιφερειακού προβλήματος 23

24 και της μεγάλης ποικιλίας των φαινομένων που προκαλεί η ύπαρξή του. Οι βασικοί της σκοποί είναι : Η μείωση της ανεργίας Η μείωση των πληθυσμιακών πιέσεων στις κορεσμένες περιφέρειες Η διατήρηση της πολιτιστικής παράδοσης των περιφερειών Η διατήρηση και βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος Η συγκράτηση του πληθυσμού σε περιοχές που παρουσιάζονται προβλήματα μειονοτήτων Η βέλτιστη κατανομή των πόρων Η πλήρης απασχόληση των πλουτοπαραγωγικών πόρων Η προώθηση της τεχνολογικής προόδου στις καθυστερημένες περιφέρειες και άλλα. Η βασική επιδίωξη όμως της οικονομικής πολιτικής είναι η μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας, που εξειδικεύεται σε μια σειρά αντικειμενικών σκοπών ανάμεσα στους οποίους ξεχωριστή θέση κατέχει η Περιφερειακή ανάπτυξη. Ο σκοπός όμως αυτός δεν είναι ανεξάρτητος, αλλά συνδέεται με τους υπόλοιπους σε ένα πολύπλοκο σύνολο σχέσεων, που διακρίνονται για τη στενή αλληλεξάρτηση τους. Οι σχέσεις αυτές διαμορφώνουν τη λειτουργική διάρθρωση του οικονομικού συστήματος. Οι διάφοροι αυτοί σκοποί παρουσιάζουν σημαντικές αντιθέσεις ανάμεσα τους, οι οποίες μπορεί να φθάσουν στο επίπεδο, που η απόλυτη ικανοποίηση ενός σκοπού να προκαλέσει αδυναμία εκπλήρωσης ενός άλλου. Για την ένταξη του σκοπού αυτού της περιφερειακής ανάπτυξης στο σύνολο των σκοπών της οικονομικής πολιτικής, την αποφυγή των συγκρούσεων και αντιφάσεων και την τελική εναρμόνιση εθνικών και περιφερειακών επιδιώξεων, διαπιστώθηκε ότι οι λόγοι που επιβάλλουν την επιδίωξη της περιφερειακής ανάπτυξης ως σκοπού της εθνικής οικονομικής πολιτικής. Ο προσδιορισμός των αντικειμενικών σκοπών της περιφερειακής οικονομικής πολιτικής και η ιεράρχηση τους αποτελούν σημαντικό πεδίο έρευνας και μελέτης της Περιφερειακής Επιστήμης και παράλληλα καίριο πρόβλημα της πρακτικής της οικονομικής πολιτικής στις διάφορες χώρες. Η αντιμετώπιση του προβλήματος όμως αυτού επηρεάζεται από τις πολιτικές επιλογές που καθορίζουν την αναπτυξιακή πολιτική, το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης της χώρας και πολλά άλλα. Η οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα στις χωρικές μονάδες είναι τόσο πολύπλοκη και πολυσύνθετη, ώστε η εξειδίκευση των αντικειμενικών σκοπών της περιφερειακής πολιτικής γίνεται με μεγάλη δυσκολία. Η θεωρία όμως και η πράξη, έχουν δώσει μέχρι σήμερα αξιόλογα αποτελέσματα στην πορεία για τη θεμελίωση μιας σειράς σκοπών που εξυπηρετούν την ισότητα, την δικαιοσύνη, την οικονομική και πολιτική σταθερότητα, την κοινωνική ευημερία, την αποτελεσματικότητα των επενδύσεων και την ορθολογική χρησιμοποίηση της υποδομής. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα από το 1980 και μετά την ένταξή της Ελλάδα σ αυτή, ανέβαλε μια προσπάθεια χάραξης μιας στρατηγικής 24