ΜΑΘΗΤΕΣ ΡΟΜΑ ΣΕ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΕΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΓΟΝΕΩΝ

Transcript

1 ΜΑΘΗΤΕΣ ΡΟΜΑ ΣΕ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΕΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΓΟΝΕΩΝ!!

2 Το Romani CRISS, σε συνεργασία µε το Κέντρο για την Υγεία και τα Ανθρώπινα Δικαιώµατα FXB του Πανεπιστηµίου του Χάρβαρντ,την ΑΝΤΙΓΟΝΗ, το Ευρωπαϊκό Κέντρο για τα Δικαιώµατα των Ροµά (ERRC), τη Life Together και τη Integro Association Bulgaria ανέπτυξαν και υλοποίησαν το Πρόγραµµα DARE Net project: Δίκτυο για την Άρση των Διακρίσεων και τη Δράση για τους Ροµά στην Εκπαίδευση. Αυτό το πρόγραµµα χρηµατοδοτήθηκε µε την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. (και συγκεκριµένα από τον Τοµέα Εκπαίδευσης EACEA και από τον Εκτελεστικό Οπτικοακουστικό και Πολιτισµικό Οργανισµό, µέσω του Προγράµµατος «Δια Βίου µάθηση») Αυτή η έκδοση αντανακλά µόνο τις απόψεις των συγγραφέων, και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν µπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνη για οποιαδήποτε χρήση των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν.

3

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Δίκτυο Πολυπολιτισµικότητας και Δράσης για την Εκπαίδευση των Ροµά (DARE Net) έχει ως σκοπό την ανάπτυξη ενός διεθνούς δικτύου από Ροµά κοινωνίες για την ανταλλαγή καλών πρακτικών και επιτυχηµένων πρωτοβουλιών στην εκπαίδευση και στην εξάλειψη του διαχωρισµού των παιδιών Ροµά και να ενθαρρύνει µία δυνατή δέσµευση από θεσµούς για την ενσωµάτωση των Ροµά παιδιών και µαθητών µέσω πολυπολιτισµικότητας και ποιοτικής εκπαίδευσης. Οι συνεργάτες του έργου είναι η Integro Association (Βουλγαρία), η ΑΝΤΙΓΟΝΗ Κέντρο Πληροφόρησης και Τεκµηρίωσης για το Ρατσισµό, την Οικολογία, την Ειρήνη και τη Μη-Βία (Ελλάδα), το European Roma Rights Centre (Ουγγαρία και Κροατία), η Civic Association Life Together (Τσεχία), και το FXB Centre for Health and Human Rights Harvard University ( ΗΠΑ). Ο σχολικός διαχωρισµός είναι ένα φαινόµενο ευρέως εξαπλωµένο στην Ευρώπη, σε χώρες όπως Βουλγαρία, Κροατία, Ελλάδα, Ρουµανία και Ουγγαρία. Ο σχολικός διαχωρισµός εµφανίζεται σε διάφορες µορφές, όπως ο διαχωρισµός των Ροµά από τους µη Ροµά µαθητές σε διαφορετικές τάξεις, διαφορετικά κτίρια, ή ακόµα σε διαφορετικά σχολεία, αλλά επίσης περιλαµβάνει την προσβλητική διάγνωση ότι οι Ροµά µαθητές είναι µαθητές µε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή ήπιες αναπηρίες µε την επακόλουθη τοποθέτηση αυτών των µαθητών σε ειδικά σχολεία. Πέρα από την φυσικό διαχωρισµό, ο οποίος είναι µία πράξη διάκρισης µε αρνητικές επιπτώσεις στον αυτοσεβασµό των Ροµά παιδιών, ο σχολικός διαχωρισµός σχεδόν πάντα περιλαµβάνει και φτωχής ποιότητας εκπαίδευση. Να έχουν ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση, ίση πρόσβαση σε αναγκαία βοηθήµατα, τα οποία δεν εφαρµόζονται σε καταστάσεις στις οποίες Ροµά µαθητές διδάσκονται ξεχωριστά από τους µη Ροµά µαθητές. Η επίπτωση του σχολικού διαχωρισµού είναι έκδηλη όχι µόνο στο παιδί αλλά και στην οικογένεια, όπως θα δούµε στις επόµενες σελίδες. Η Τσεχία, Ουγγαρία, Κροατία και Ελλάδα καταδικάστηκαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωµάτων για παραβίαση της Συνθήκης µέσω σχολικού διαχωρισµού των Ροµά παιδιών. Δυστυχώς, συστηµικές αλλαγές που αφορούν την ύπαρξη διαχωρισµού αποτυγχάνουν παρά τέτοιων αποφάσεων.

5 ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ Η έκδοση αυτή είναι µέρος του DARE Net project, και στοχεύει στην ενηµέρωση του κοινού σχετικά µε τον σχολικό διαχωρισµό των Ροµά παιδιών και στην σηµαντικότητα της ποιοτικής και ίσης εκπαίδευσης. Στις ακόλουθες σελίδες, µπορεί να βρει κανείς αρκετές περιγραφές σχολικών περιστατικών, στην Βουλγαρία, Τσεχία, Ελλάδα, Ρουµανία και Ουγγαρία, καθώς και καταθέσεις από µαθητές, των γονιών τους ή µεµονωµένα άτοµα που αντιµετωπίζουν διαχωρισµό. Ορισµένες από αυτές τις υποθέσεις που περιγράφονται εδώ ήρθαν στην προσοχή εθνικών ακόµα και τοπικών δικαστηρίων. Ο σκοπός αυτής της έκδοσης είναι να αποδείξει τις άκρως επικίνδυνες αρνητικές επιπτώσεις του σχολικού διαχωρισµού µε την απευθείας παρατήρηση των εµπειριών αυτών που απευθείας επηρεάζονται από αυτό το φαινόµενο. Ροµά µαθητές, πρώην Ροµά µαθητές, και οι γονείς που συµφώνησαν να µοιραστούν τις εµπειρίες τους, περιγράφουν πως αντιλαµβάνονταν τον διαχωρισµό τότε, πώς τον αντιλαµβάνονται τώρα, πώς ήταν και τι επίδραση είχε στις ζωές τους µετά την τοποθέτησή τους σε διαχωρισµένα περιβάλλοντα. Σε ορισµένες περιπτώσεις, οι συνεντευξιαζόµενοι περιγράφουν πώς πέρασαν την διαδικασία της πολυπολιτισµικότητας και τον βαθµό της αποδοχής σε µια τέτοια διαδικασία, µεταξύ µη Ροµά δασκάλων και γονιών, αλλά και µέσα στην Ροµά κοινότητα. Οι συνεργαζόµενοι οργανισµοί στην εργασία θα ήθελαν να εκφράσουν την ευγνωµοσύνη τους και την αναγνώριση σε όλους τους ανθρώπους που συµφώνησαν να συζητήσουν ανοιχτά τις εµπειρίες τους στον σχολικό διαχωρισµό.

6 ΕΛΛΑΔΑ Μία σύντοµη επισκόπηση του ζητήµατος του σχολικού διαχωρισµού Η Ελλάδα εγγυάται µέσω του νοµοθετικού της πλαισίου σχολική εκπαίδευση για όλα τα παιδιά ηλικίας 6 έως 15 ετών (εξαετή εκπαίδευση δηµοτικού και τριετή εκπαίδευση γυµνασίου) ανεξαρτήτως του αν είναι Έλληνες υπήκοοι ή αλλοδαποί. Η προαιρετική δευτεροβάθµια εκπαίδευση («Λύκειο»), σύµφωνα µε την εκπαιδευτική µεταρρύθµιση του 1997 συµπεριλαµβάνει τα Ενοποιηµένα Ανώτατα Σχολεία Γενικής Εκπαίδευσης («Ενιαία Λύκεια») και τα Τεχνικά Σχολεία Επαγγελµατικής Κατάρτισης («ΤΕΕ») οι µαθητές έχουν το δικαίωµα µεταγραφής από το ένα σχολείο στο άλλο. Σε ό, τι αφορά τα Ενιαία Λύκεια, η φοίτηση διαρκεί 3 έτη και µετά την αποφοίτηση λαµβάνει χώρα ένας γενικός εθνικός διαγωνισµός εισαγωγής σε Πανεπιστηµιακά ή Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα. Σε ό, τι αφορά τα ΤΕΕ, η διάρκεια των σπουδών είναι είτε δύο (Επίπεδο Α) είτε τρία (Επίπεδο Β) χρόνια. 1 Όλα τα παιδιά έχουν δικαίωµα στην εκπαίδευση ανεξάρτητα από αν οι γονείς τους διαµένουν στη χώρα νόµιµα ή όχι. Παρόλ αυτά, σύµφωνα µε πρόσφατη έρευνα του Οργανισµού Θεµελιωδών Δικαιωµάτων (Fundamental Rights Agency), τα επίπεδα σχολικών διακρίσεων σε βάρος των Ροµά που παρακολουθούν κανονικά σχολεία στην Ελλάδα είναι περίπου 35%. 2 Παρόλο που οι σχολικές διακρίσεις απαγορεύονται, στην πραγµατικότητα εξακολουθούν να υφίστανται σε πολλά σχολεία. Έχουν γίνει διάφορες προσπάθειες προσέλκυσης και διατήρησης παιδιών Ροµά σε σχολεία αλλά µε πολύ περιορισµένη επιτυχία (µόνο στις περιοχές όπου εφαρµοζόταν ένα συγκεκριµένο πρόγραµµα και για 1 I. Δηµητρακόπουλος, (2004), Αναλυτική Έρευνα της Εκπαίδευσης στην Ελλάδα (2003), Εθνικό Κέντρο Επαφής για την Ελλάδα (National Contact Point) ΑΝΤΙΓΟΝΗ, Κέντρο πληροφοριών και έρευνας, Αθήνα. 2 FRA, Εκπαίδευση: Η κατάσταση των Ροµά σε 11 Ευρωπαϊκά κράτη µέλη. Έρευνα για τους Ροµά Εστίαση στα δεδοµένα (αναµένεται το 2014).

7 την περίοδο εφαρµογής αυτού). 3 Πολυάριθµες προσπάθειες άρσης των διαχωρισµών είχαν περιορισµένη ή καθόλου επιτυχία. Έχει παρατηρηθεί ότι η πλειοψηφία των Ελλήνων γονιών και των τοπικών αρχών, κατά κανόνα, αντιδρούν στην καταπολέµηση των σχολικών διακρίσεων σε διάφορα σηµεία σε όλη την Ελλάδα. Ανεπίσηµες οµάδες γονέων και διδασκάλων (ορισµένες φορές σε συνδυασµό µε τοπικές αρχές) έχουν κατά διαστήµατα συµµαχήσει και συντονιστεί προκειµένου να εµποδίσουν προσπάθειες σχολικής ενσωµάτωσης. (όπως στην περίπτωση µεταφοράς µαθητών µε λεωφορεία). Στην πραγµατικότητα, τα προβλήµατα σε ότι αφορά τις σχολικές διακρίσεις σε βάρος των παιδιών Ροµά εξακολουθούν να υπάρχουν. 4 Σε ό, τι αφορά το ίδιο θέµα θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η Ελλάδα έχει καταδικασθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωµάτων (ΕΔΔΑ) για διάφορες υποθέσεις καταπάτησης του δικαιώµατος στην εκπαίδευση και µη διάκρισης κατά παιδιών Ροµά. 5 Μαρτυρίες γονέων και µαθητών Ροµά σχετικά µε τις σχολικές διακρίσεις Μέσω µια σειράς συνεντεύξεων που πραγµατοποιήθηκε σε διάφορες κοινότητες Ροµά σε όλη την Ελλάδα γονείς και µαθητές Ροµά είχαν την ευκαιρία να εκφράσουν ελεύθερα τη γνώµη τους, βασισµένη στις προσωπικές εµπειρίες τους σχετικά µε την κατάσταση των Ροµά στο χώρο της εκπαίδευσης. Έχει δοθεί ιδιαίτερη έµφαση στα θύµατα διακρίσεων, είτε αυτά έχουν συνείδηση ότι ο διαχωρισµός που υφίστανται είναι διάκριση εις βάρος τους και καταπάτηση των δικαιωµάτων τους είτε όχι. Παρόλα αυτά, µαρτυρίες από ενοποιηµένες/µικτές περιοχές έχουν επίσης 3 A. Τριανταφυλλίδου και Ρ. Γρώπα (2011), «Μετανάστες και πολιτική ζωή στην Ελλάδα: Μεταξύ πολιτικής χειραγώγησης και έρευνας για ένταξη», South European Society and Politics, πρώτη δηµοσίευση στις 23 Σεπτεµβρίου Βλ. «ΑΝΤΙΓΟΝΗ» Ετήσια Έκθεση 2011, 2012 και 2013 Ο Συνήγορος του Πολίτη, Τµήµα των δικαιωµάτων του παιδιού, Παράλληλη Έκθεση στην Επιτροπή του ΟΗΕ για τα Δικαιώµατα του Παιδιού, (Απρίλιος 2012), διαθέσιµο σε: (στα αγγλικά) Επιτροπή των Δικαιωµάτων του Παιδιού, Εξέταση των εκθέσων που υποβάλλονται από τα κράτη µέλη δυνάµει του άρθρου 44 της Σύµβασης, Ελλάδα, (Αύγουστος 2012), διαθέσιµο σε: (στα αγγλικά). Βλ. επίσης την Ελληνική Εθνική Επιτροπή των Ανθρωπίνων Δικαιωµάτων (ΓΕΕΔΑ): ΓΕΕΔΑ, «Παρατηρήσεις επί του σχεδίου Δεύτερης Περιοδικής Έκθεσης της Ελληνικής Δηµοκρατίας για το Διεθνές Σύµφωνα για τα Ατοµικά και Πολιτικά Δικαιώµατα», 2013, YPEKS_DSAPD.pdf ΓΕΕΔΑ, «Έκθεση και Προτάσεις για τα Δικαιώµατα των Ροµά», Ετήσια Έκθεση 2009, σ. 100 επ. ΓΕΕΔΑ, «Προτάσεις για την Προστασία των Ροµά στην Ελλάδα», Ετήσια Έκθεση 2001, σ. 179 επ. 5 Υπόθεση Σαµπάνης και άλλοι κατά Ελλάδος (2008), Υπόθεση Σαµπάνης και άλλοι κατά Ελλάδος (2012), Υπόθεση Λαβίδα και άλλοι κατά Ελλάδος (2013).

8 συµπεριληφθεί. Πριν από κάθε συνέντευξη, δεν ήταν γνωστό αν αυτοί από τους οποίους παίρναµε συνέντευξη είχαν βιώσει την εµπειρία διακρίσεων εις βάρος τους ή όχι. Είναι πιθανόν ότι περιστατικά διακρίσεων µπορεί να λάβουν χώρα ακόµη και σε ενσωµατωµένες/µικτές κοινότητες. Επίσης, συνεντεύξεις που εστιάζουν σε περιπτώσεις ενσωµάτωσης καταδεικνύουν τη θετική επίδραση της άρσης των διαχωρισµών. Αυτό που επισηµαίνουν οι συνεντεύξεις είναι ότι οι αποτελεσµατικές παρεµβάσεις σε διάφορους τοµείς µπορούν να βελτιώσουν ουσιαστικά το επίπεδο εκπαίδευσης των Ροµά, σε αντίθεση µε το µοντέλο σχολικών διαχωρισµών. Κατ επιθυµία όσων µας παραχώρησαν συνέντευξη και προκειµένου να προστατευθεί η ιδιωτικότητάς τους αναφέρουµε µόνο τα αρχικά τους. Μόνο ο κος Σαµπάνης, ένας από τους ενάγοντες στην υπόθεση «Σαµπάνης και λοιποί εναντίον Ελλάδας», η οποία κατέληξε στην καταδίκη της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωµάτων για παράβαση του άρθρου 14 της Ευρωπαϊκής Σύµβασης για τα Δικαιώµατα του Ανθρώπου (απαγόρευση διακρίσεων) και του άρθρου 2 του Πρωτοκόλλου νούµερο 1 (δικαίωµα στην εκπαίδευση), συµφώνησε στη δηµοσίευση ολόκληρου του ονόµατός του. ΔΕΝΔΡΟΠΟΤΑΜΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Οι παρακάτω µαρτυρίες συλλέχθηκαν στον Δενδροπόταµο, τον µεγαλύτερο οικισµό Ροµά της Θεσσαλονίκης. Η διαχωρισµένη αυτή περιοχή της περιφέρειας βρίσκεται 5 χλµ. µακριά από το κέντρο της πόλης. Έχει κατοίκους και πάνω από τα 2/3 του πληθυσµού ανήκουν σε µία από τις τρεις διαφορετικές φυλές Ροµά της περιοχής. Τα παιδιά Ροµά αποτελούν τη µεγαλύτερη πλειοψηφία των εγγεγραµµένων µαθητών στα σχολεία της περιοχής. Σε ένα από τα τρία δηµοτικά σχολεία του Δενδροποτάµου, ο αριθµός τους φτάνει το 97%. E. M. Η κα Ε. Μ. έχει τέσσερα παιδιά: δύο 16χρονα δίδυµα αγόρια, µαθητές της Α Λυκείου, ένα 10χρονο αγόρι, µαθητή της Ε Δηµοτικού και ένα κορίτσι 8 χρονών, µαθήτρια της Β Δηµοτικού. Όλα τα παιδιά της φοιτούν σε σχολεία της κοινότητας τα οποία, λαµβάνοντας υπόψη τα ποσοστά των µαθητών Ροµά, στην ουσία αποτελούν διαχωρισµένα σχολεία. Όπως υποστηρίζει: «Σε ό, τι αφορά τα δηµοτικά σχολεία της κοινότητας, όταν τα δίδυµα ξεκίνησαν το δηµοτικό, τη χρονιά 2005/2006, το σχολείο είχε περίπου 400 µαθητές, από τους οποίους σχεδόν οι µισοί δεν ήταν Ροµά.

9 Τότε, το σηµαντικότερο πρόβληµα ήταν η άθλια και εντελώς επικίνδυνη κατάσταση του κτιρίου. Εξαιτίας αυτής της κατάστασης, χρόνο µε το χρόνο, Σχεδόν όλοι οι γονείς που δεν ήταν Ροµά κατάφεραν να γράψουν τα παιδιά τους σε σχολεία άλλων περιοχών». Πολλοί γονείς Ροµά ήθελαν και αυτοί να γράψουν τα παιδιά τους σε σχολεία που στεγάζονταν σε ασφαλέστερα κτίρια, κι έτσι, προσπάθησαν να κάνουν αίτηση σε δηµοτικά σχολεία της γύρω περιοχής, η οποία ανήκε σε διαφορετικό Δήµο, όπου είχαν ήδη µετεγγραφεί µη Ροµά µαθητές. Δυστυχώς, εξαιτίας γραφειοκρατικών διαδικασιών, κανένας µαθητής Ροµἀ δεν κατάφερε να εγγραφεί σε κάποιο από τα σχολεία. Ο διευθυντής ενός από τα σχολεία στα οποία ζητήθηκε να γίνουν οι µετεγγραφές, ζήτησε πιστοποιητικό δηµοτολογίου, 6 γνωρίζοντας ότι κάτι τέτοιο ήταν αδύνατο να κατατεθεί από τους γονείς. Μόνη εξαίρεση θα µπορούσε να γίνει στην περίπτωση που τα παιδιά είχαν συγγενείς ή στενούς οικογενειακούς φίλους οι οποίοι κατοικούσαν στον Δήµο και οι οποίοι µπορούσαν να πιστοποιήσουν µε επίσηµο έγγραφο, ότι φιλοξενούσαν µόνιµα τα παιδιά στα σπίτια τους. Σε αυτή µόνο την περίπτωση, θα µπορούσαν τα παιδιά να φοιτήσουν στο σχολείο. Όταν οι δίδυµοι αποφοίτησαν από το δηµοτικό σχολείο, επτά από τους µη Ροµά συµµαθητές τους γράφτηκαν στο γυµνάσιο του συγκεκριµένου Δήµου, παρότι δεν είχαν καταθέσει κανένα έγγραφο που να πιστοποιεί τη διεύθυνση κατοικίας τους. Εν τω µεταξύ, από τον ανιψιό µου ζητήθηκε τέτοιο έγγραφο και έτσι δεν µπόρεσε να γραφτεί στο ίδιο σχολείο. «Κάπως έτσι, εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι η µόνη εκπαίδευση στην οποία είχαν πρόσβαση οι Ροµά, ήταν αυτή στα σχολεία της κοινότητάς τους, η οποία σε σύντοµο χρονικό διάστηµα οδήγησε σε σχολικό διαχωρισµό. Ενώ κάποιοι δάσκαλοι αφοσιώνονται σε αυτό που κάνουν και δίνουν κίνητρο στα παιδιά µας να προσπαθούν και να συµµετέχουν στο σχολείο, µερικοί άλλοι δεν ενδιαφέρονται καθόλου. 6 Σύµφωνα µε την Ελληνική νοµοθεσία, τα παιδιά εγγράφονται σε σχολεία µε βάση τον τόπο κατοικίας τους.

10 Παρά τον διαχωρισµό αυτό, κανένας από τις αρµόδιες αρχές ή από τον Δήµο δεν παρενέβη για να ενισχύσει την ύπαρξη, για παράδειγµα, ενός λεωφορείου ή κάποιων άλλων µέτρων που να επιτρέπουν στα παιδιά µας να πηγαίνουν σε κάποιο σχολείο σε γύρω Δήµους εκτός κοινότητας. Αντιθέτως, έγινε το εξής. Μαθητές Ροµά από µία άλλη περιοχή άρχισαν να έρχονται στα σχολεία µας στον Δενδροπόταµο, επειδή κανένα σχολείο στην περιοχή που ζούσαν δεν τους δέχονταν. Από την προσωπική µου εµπειρία, µπορώ να πω ότι η ευκαιρία φοίτησης σε ένα µη διαχωρισµένο σχολείο είναι πολύ σηµαντική όχι µόνο για την ενσωµάτωση των παιδιών µας, αλλά και για να µπορούν αυτά να φτάνουν σε υψηλότερες βαθµίδες εκπαίδευσης. Όταν οι δίδυµοι γιοι µου φοιτούσαν στο δηµοτικό σχολείο, την περίοδο που οι µισοί µαθητές ήταν µη Ροµά, προσπαθούσαν περισσότερο σε σχέση µε τους δύο µικρότερους γιους µου να διαβάσουν και να κάνουν τις ασκήσεις τους για να µη φανούν λιγότερο έξυπνοι από τα υπόλοιπα παιδιά. Οι διακρίσεις που βιώνουµε δεν αφορούν µόνο τον διαχωρισµό στην εκπαίδευση. Κάποιες φορές τα παιδιά µας γίνονται θύµατα άνισης µεταχείρισης από τους δασκάλους τους. Ακολουθούν και ενισχύουν το στερεότυπο ότι οι Ροµά είναι µόνο φτωχοί και αδαείς άνθρωποι, και δε δίνουν στα παιδιά µας κανένα κίνητρο να συνεχίσουν να φοιτούν στο σχολείο και να δουν πόσο σηµαντική είναι η εκπαίδευση στη ζωή κάθε ανθρώπου. Αυτά, µαζί µε την έλλειψη ενδιαφέροντος από κάποιους γονείς για το ζήτηµα της εκπαίδευσης των παιδιών τους, δηµιουργεί ένα περιβάλλον που ευθύνεται για το πολύ χαµηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Μία τέτοια κατάσταση αφήνει ελάχιστα περιθώρια να ελπίζει κανείς στη βελτίωση των συνθηκών ζωής και στην ενσωµάτωση των κοινοτήτων Ροµά». I. Z. Η κα Ι. Ζ. είναι µητέρα ενός κοριτσιού 13 χρονών και δύο δίδυµων αγοριών 12 χρονών. Τα αγόρια γεννήθηκαν πρόωρα µε προβλήµατα υγείας και νοητική υστέρηση, ενώ ο ένας από τους δύο αντιµετωπίζει και κινητικά προβλήµατα. Η κατάσταση που αντιµετωπίζει η Ι. Ζ. γίνεται ακόµα δυσκολότερη και γιατί ο σύζυγός της βρίσκεται στη φυλακή και έτσι έχει αναλάβει τη φροντίδα της οικογένειάς της µόνη. Για την κόρη της, η Ι. Ζ. λέει: «Τελείωσε το δηµοτικό σχολείο στην κοινότητα µε πολλές δυσκολίες γιατί η δασκάλα που είχε τα τελευταία τρία χρόνια δεν ήταν καλή στη δουλειά της. Όλα τα παιδιά της τάξης είχαν προβλήµατα µε τη δασκάλα. Μετά,

11 µόλις πήγε στο γυµνάσιο, αποφάσισε να σταµατήσει σχεδόν αµέσως. Για να την πείσω να συνεχίσει το σχολείο, της είπα να ξαναγυρίσει στο δηµοτικό σχολείο για κάποια χρόνια, για να συνεχίσει έπειτα στο γυµνάσιο. Δυστυχώς όµως ακόµα αρνείται. Καταλαβαίνουµε ότι τα προβλήµατα που έχουν τα παιδιά µας στο σχολείο δεν οφείλονται µόνο στον σχολικό διαχωρισµό. Πέρα από αυτό, είναι και η ποιότητα της εκπαίδευσης και οι ευκαιρίες που δίνονται στα παιδιά να συνεχίσουν. Ενώ µερικοί δάσκαλοι είναι πολύ καλοί στη δουλειά τους και δίνουν κίνητρο στα παιδιά να συνεχίσουν το σχολείο, κάποιοι άλλοι δεν ενδιαφέρονται καθόλου για τις ανάγκες των µαθητών που είναι ιδιαίτερες. Όταν η κόρη µου ξεκινούσε το δηµοτικό σχολείο, ο άντρας µου κι εγώ θέλαµε να τη γράψουµε σε ένα µικτό σχολείο σε άλλο Δήµο όπου έχουµε συγγενείς µε συνοµήλικα παιδιά για να πηγαίνουν µαζί. Δυστυχώς, αυτό δε γινόταν γιατί, για την εγγραφή, το σχολείο ζητούσε ένα πιστοποιητικό που να λέει ότι το παιδί ήταν επίσηµα γραµµένο στο Δήµο που ήταν το σχολείο.» Όσο για την ιδιαίτερη κατάσταση των διδύµων, η Ι. Ζ. λέει: «Όταν έφτασαν σε ηλικία για να ξεκινήσουν το σχολείο, προσπάθησα να τους γράψω σε ένα σχολείο για παιδιά µε ειδικές ανάγκες 7 7 Σύµφωνα µε το Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα, πέρα από τα κανονικά σχολεία (δηµοτικό, γυµνάσιο και λύκειο) υπάρχουν και τα σχολεία για παιδιά µε ειδικές ανάγκες τα οποία αφορούν παιδιά µε αναπηρίες. αλλά επειδή δεν υπήρχε µέσο µεταφοράς, τα παιδιά δεν µπόρεσαν να ξεκινήσουν το σχολείο. Λίγα χρόνια µετά, όταν έγιναν εννιά χρονών, χάρη στο πρόγραµµα «Εκπαίδευση των παιδιών Ροµά» και την τεράστια βοήθεια της κοινωνικής λειτουργού που ήταν υπεύθυνη για το πρόγραµµα, τα δίδυµα γράφτηκαν στο «κανονικό» δηµοτικό σχολείο της κοινότητας. Σήµερα, ο ένας πηγαίνει ΣΤ δηµοτικού και ο άλλος Δ. Στο πρόγραµµα, υπάρχει ένας δάσκαλος επιπλέον για να βοηθάει τα παιδιά µε αναπηρίες ή µε µαθησιακές δυσκολίες. Όµως το πρόγραµµα τελειώνει σε λίγους µήνες και δεν ξέρουµε αν θα µπορέσει να πάρει παράταση. Φοβάµαι ότι αυτή η πολύ ουσιαστική βοήθεια για τα παιδιά µου θα σταµατήσει. Για να ενταχθούν καλύτερα στην κοινωνία τα παιδιά µου, θα ήθελα να πηγαίνουν σχολείο έξω από την κοινότητα. Γι αυτό ελπίζω ότι όταν ο σύζυγός µου βγει από τη φυλακή, θα µπορέσουµε να µετακοµίσουµε σε µία άλλη περιοχή ή άλλη πόλη και έτσι τα παιδιά µας να πάνε σε καλύτερα σχολεία και εµείς να βρούµε καλύτερες δουλειές και να κάνουµε τη ζωή µας καλύτερη.» D. T. Η κα D. Τ. είναι 45 χρονών και ζει µε τα δύο παιδιά της. Ο µεγάλος γιος είναι δεκαέξι χρονών και ο µικρότερος δέκα.

12 Από τότε που χώρισε ανέλαβε µόνη τη φροντίδα της οικογένειάς της. Λέει: «Ο µικρότερος γιος µου πηγαίνει Δ Δηµοτικού στο σχολείο της κοινότητας. Οι συµµαθητές του είναι όλοι Ροµά αλλά αυτό δεν ήταν ποτέ πρόβληµα για µας. Πιστεύω ότι οι δάσκαλοι έχουν τον πιο σηµαντικό ρόλο στο να δίνουν κίνητρα στα παιδιά µας να πηγαίνουν στο σχολείο και να είναι καλοί µαθητές. Εάν µπορούσαν να τραβήξουν την προσοχή των παιδιών για να θέλουν να πηγαίνουν στο σχολείο, λιγότερα παιδιά θα το εγκατέλειπαν. Όσο για τον γιο µου, είναι πολύ τυχερός επειδή είχε πάντα καλούς δασκάλους που πρόσεχαν όλους τους µαθητές και τους βοηθούσαν πολύ. Όταν εµφανίζονται προβλήµατα, ενηµερώνουν αµέσως εµάς τους γονείς από το σχολείο, έτσι µπορώ να πω ότι η συνεργασία ανάµεσα στο σχολείο και σε εµένα είναι πολύ ικανοποιητική. Γενικά, η ποιότητα της εκπαίδευσης που παρέχεται στα σχολεία της δικής µας κοινότητας είναι χαµηλότερη από ότι αλλού. Κατά τη γνώµη µου, υπάρχει γενικό πρόβληµα στο εκπαιδευτικό σύστηµα και οι δάσκαλοι δεν είναι υπεύθυνοι για αυτό. Στις περισσότερες περιπτώσεις κάνουν ό, τι καλύτερο µπορούν για να δώσουν την καλύτερη εκπαίδευση στα παιδιά µας. Το δηµοτικό σχολείο που πηγαίνει ο γιος µου, έχει τµήµα ένταξης για εφήβους που δεν έχουν τελειώσει το δηµοτικό, αλλά αυτό, αν και είναι σηµαντικό, δε φτάνει για να λυθούν τα προβλήµατα. Αυτή τη σχολική χρονιά, το δηµοτικό σχολείο λειτουργεί σε άλλο κτίριο. Πριν µεταφερθεί, το σχολείο βρισκόταν σε ένα παλιό κτίριο που δεν ήταν βολικό και ήταν πολύ επικίνδυνο. Ακόµα και αν το κτίριο εκείνο κρίθηκε ακατάλληλο το 2003, πέρασαν 10 χρόνια για να µπορέσουµε να έχουµε ένα καινούριο και ασφαλές σχολείο για τα παιδιά µας. Κατά τη γνώµη µου, ακόµα και αν το σχολείο της κοινότητας είναι διαχωρισµένο, η πρόταση να κλείσει και να γράφονται τα παιδιά σε σχολεία σε κοντινές περιοχές για να εντάσσονται σε µικτές τάξεις, νοµίζω ότι πιο πολλά προβλήµατα θα δηµιουργήσει, παρά λύσεις. Σαν µητέρα, για µένα είναι πολύ σηµαντικό να βρίσκοµαι κοντά στο σχολείο, πρώτον γιατί έτσι µπορώ να είµαι σε επικοινωνία µε τους δασκάλους και δεύτερον, γιατί αν προκύψει κάποιο πρόβληµα για παράδειγµα, αν το παιδί δε νιώθει καλά µπορούµε να είµαστε στο σχολείο σε λίγα λεπτά. Επίσης, το σχολείο στη γειτονιά, επιτρέπει στους γονείς να συµµετέχουν και αυτοί στις εκδηλώσεις του σχολείου, θεατρικά, γιορτές κλπ.»

13 A. T. Η Α. Τ. είναι ένα κορίτσι 17 χρονών που ζει µε την οικογένειά της (τη µητέρα, τον πατέρα και τα δύο της αδέρφια), στον Δενδροπόταµο. Περιγράφει την εµπειρία της: «Γράφτηκα στο δηµοτικό σχολείο στη γειτονιά µου και πήγαινα εκεί µέχρι το τέλος της Γ Δηµοτικού. Όταν τελείωσα την Γ τάξη, η οικογένειά µου κι εγώ έπρεπε να µετακοµίσουµε σε άλλη περιοχή επειδή χτίζαµε το καινούριο µας σπίτι. Έτσι, πριν γυρίσω και πάλι στον Δενδροπόταµο, πήγα στην Δ και στην Ε τάξη στο σχολείο στην περιοχή που ζούσαµε προσωρινά. Στις τάξεις που ήµουν τα τρία πρώτα χρόνια του δηµοτικού σχολείου στον Δενδροπόταµο και στις οποίες ξαναγύρισα όταν ετοιµάστηκε το σπίτι µας, ήµασταν περισσότεροι µαθητές Ροµά αλλά και κάποιοι µη Ροµά. Κάποιες φορές υπήρχαν τσακωµοί ανάµεσα σε Ροµά και µη Ροµά µαθητές, οι οποίοι ήταν από τη Ρωσία και την Αλβανία, αλλά οι τσακωµοί αυτοί ποτέ δεν ήταν σοβαροί. Αντίθετα µε τον Δενδροπόταµο, στο σχολείο που πήγα Δ και Ε Δηµοτικού, ήµασταν µόνο 4 µαθητές Ροµά σε όλο το σχολείο, και οι δύο από αυτούς ήµασταν εγώ και ο αδερφός µου. Κάποιοι από τους συµµαθητές µου εκεί, µε κορόιδευαν για τη φυλή µου και κάποιοι άλλοι δε µε συµπαθούσαν γιατί γι αυτούς το να είσαι Ροµά είναι κάτι πολύ άσχηµο. Ευτυχώς, είµαι πολύ δυνατή και υποµονετική, έτσι πάντα τους αφήνω να λένε και δεν αντιδρώ. Αυτά ποτέ δε µε πλήγωσαν ούτε µε στεναχώρησαν. Ήµουν και είµαι πολύ περήφανη που είµαι Ροµά και αυτές οι ρατσιστικές συµπεριφορές το µόνο που κατάφεραν ήταν να δυναµώσουν την περηφάνια µου. Παρά τις προκαταλήψεις που έχουν πολλοί µη Ροµά απέναντι στους Ροµά, εγώ δεν έχω φερθεί ποτέ ρατσιστικά γιατί πιστεύω ότι κανείς δεν πρέπει να είναι ρατσιστής χωρίς να ξέρει τους ανθρώπους, τον πολιτισµό και την παράδοση των άλλων. Θυµάµαι ότι πολλές φορές προσπάθησα να εξηγήσω στους φίλους µου ότι δεν ταυτίζονται όλοι οι Ροµά µε την εικόνα του κλέφτη ή του ζητιάνου που παρουσιάζει η τηλεόραση και οι εφηµερίδες για εµάς. Όσο ήµουν στο σχολείο, δεν είχα ποτέ προβλήµατα µε τους δασκάλους. Γενικά, οι δάσκαλοι γνωρίζουν τα προβλήµατα στις κοινότητες Ροµά και έτσι, τις πιο πολλές φορές καταλαβαίνουν τα παιδιά και προσπαθούν να τα βοηθήσουν Κάποιες φορές, οι µαθητές έχουν προβλήµατα µε τους δασκάλους και τους καθηγητές. Πολλά παιδιά πηγαίνουν στο σχολείο µόνο για να µην κάθονται σπίτι όλη µέρα, και όχι επειδή θέλουν να µάθουν ή να κάνουν κάτι σηµαντικό στη ζωή τους. Κάποια παιδιά επηρεάζονται και από τους φίλους τους και όταν ένας αφήσει το σχολείο, το αφήνουν και οι υπόλοιποι. Ευτυχώς οι γονείς µου πάντα επέµεναν να συνεχίσω το σχολείο και τώρα πηγαίνω Γ Λυκείου. Από τότε που ήµουν µικρή, οι γονείς µου µού έλεγαν πόσο σηµαντικό είναι το σχολείο για τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων, για να έχουν ένα καλύτερο µέλλον, να σκέφτονται ελεύθερα και να συµµετέχουν στην κοινωνία. Όσο για την ενδυνάµωση των κοινοτήτων Ροµά, γνωρίζω ότι τα

14 αλλά, κάποια στιγµή πρέπει να προχωρήσουµε µπροστά. Το θέµα της ενσωµάτωσης των Ροµά δεν είναι κάτι που ενδιαφέρει µόνο τους µη Ροµά και την τάση τους να µην αναµειγνύονται µε τους Ροµά, αλλά είναι ένα πρόβληµα που αφορά και τις δύο πλευρές. τελευταία χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση χρηµατοδότησε πολλά προγράµµατα για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής και την ένταξη των Ροµά αλλά, από όσο ξέρω, τα λεφτά αυτά δεν έφτασαν ποτέ στους ανθρώπους. Χρησιµοποιήθηκαν από πολιτικούς και πολιτικά κόµµατα για τα δικά τους συµφέροντα, και για τον λόγο αυτό οι περισσότεροι δεν εµπιστεύονται πια τους πολιτικούς. Πράγµατι, πολλοί Ροµά προτιµούν να συνεχίζουν τις ζωές τους αποµονωµένοι και στιγµατισµένοι επειδή φοβούνται να µην τους απορρίψουν. Ακόµα και αν τους αποδέχεται το 90% των µη Ροµά, αυτοί θα φοβούνται για το άλλο 10%.» Είναι επίσης αλήθεια ότι µερικοί Ροµά ακόµα ακολουθούν πιστά παλιές παραδόσεις και συνήθειες, και για µένα, αυτό δείχνει ότι δε θέλουν πραγµατικά να ενσωµατωθούν. Δε θέλω να πω ότι πρέπει να ξεχάσουν τις παραδόσεις και τον πολιτισµό τους, ΑΣΠΡΟΠΥΡΓΟΣ ΑΘΗΝΑ Σε όλη την περιοχή του Ασπρόπυργου υπάρχουν Ροµά, από τους οποίους ζουν στο Σοφό (ή στον καταυλισµό στο Ψάρι ή σε µικρά διαµερίσµατα στη γύρω περιοχή). Η περιοχή έχει απασχολήσει για το πρόβληµα του σχολικού διαχωρισµού. Οι κάτοικοι Ροµά του άτυπου καταυλισµού στο Ψάρι στον Ασπρόπυργο προσπαθούσαν να εγγράψουν τα παιδιά τους στα δηµοτικά σχολεία της περιοχής (10 ο και 11 ο Δηµοτικό Σχολείο) από το Οι ελληνικές αρχές γνώριζαν για την άρνηση εγγραφών των παιδιών από τον καταυλισµό στα σχολεία από το Τον Ιούνιο του 2004, εκπρόσωποι του Υπουργείου Υγείας επισκέφτηκαν τον καταυλισµό των Ροµά για να επιβεβαιώσουν ότι τα παιδιά δεν είχαν

15 πρόσβαση στην εκπαίδευση και ότι δεν είχε γίνει καµία απολύτως κίνηση ώστε τα παιδιά να µπορέσουν να εγγραφούν στα δηµοτικά σχολεία της περιοχής Στις 11 Δεκεµβρίου 2012, στην υπόθεση «Σαµπάνης και άλλοι εναντίον Ελλάδας», το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωµάτων αποφάσισε για δεύτερη φορά ότι η Ελλάδα παραβίασε το Άρθρο 14 της Ευρωπαϊκής Σύµβασης των Δικαιωµάτων του Ανθρώπου (απαγόρευση διακρίσεων) και του Άρθρου 2 του Πρωτοκόλλου Αρ. 1 (δικαίωµα στην εκπαίδευση). Το δικαστήριο σηµείωσε ότι µετά την απόφαση στην υπόθεση «Σαµπάνης και άλλοι εναντίον Ελλάδας» το 2008, η κατάσταση των Ροµά που είχαν υποστεί διάκριση και περιορισµό της πρόσβασής τους στην εκπαίδευση δεν είχε αλλάξει στην Ελλάδα. Τα παιδιά Ροµά είναι ακόµα και σήµερα θύµατα σχολικού διαχωρισµού: τοποθετούνται σε ειδικές τάξεις και σχολεία µόνο µε µαθητές Ροµά όπου το επίπεδο εκπαίδευσης είναι χαµηλότερο σε σχέση µε τα άλλα σχολεία της χώρας. Η υπόθεση αυτή αποτελεί ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγµα σχολικού διαχωρισµού. ΣΠΥΡΟΣ ΣΑΜΠΑΝΗΣ Ο κος Σπύρος Σαµπάνης ήταν ένας από τους ενάγοντες που προσέφυγαν στο Ανώτατο Δικαστήριο Έχει δύο παιδιά που φοιτούν και σήµερα στο σχολείο: την Παρασκευούλα, δεκαεφτά χρονών και τον Χρήστο, δεκαπέντε χρονών. Και τα δύο παιδιά, παρά τη διαφορά ηλικίας τους φοιτούν στην Α Λυκείου. Αυτό επειδή οι γονείς Ροµά στην περιοχή συνήθως καθυστερούν να εγγράψουν τα παιδιά τους στα σχολεία εξαιτίας των συνθηκών (συγκρούσεις µε γονείς µη Ροµά, οικονοµικά προβλήµατα της οικογένειας κλπ.). Τα παιδιά εγγράφονται στο διαχωρισµένο 12 ο Δηµοτικό Σχολείο Ασπρόπυργου (στο οποίο φοιτούν 40 µαθητές Ροµά). Ο κος Σαµπάνης αναφέρει: «Προσπαθούσα για πολλά χρόνια να τους γράψω στο µικτό 11 ο Σχολείο του Ασπρόπυργου αλλά το σχολείο δε δεχόταν να γράψει τα παιδιά. Η διαδικασία εγγραφής υπήρξε κάπως περιπετειώδης: τον Οκτώβριο του 2005, όταν τελικά οι ΜΚΟ έπεισαν το Υπουργείο Παιδείας να στείλει εντολή για εγγραφή των παιδιών Ροµά στο µικτό σχολείο, γονείς µη Ροµά πήγαν στο σχολείο και απαγόρευαν στους µαθητές Ροµά την είσοδο, βρίζοντας και σπρώχνοντας τα παιδιά και τους ακτιβιστές οργανώσεων που βρίσκονταν εκεί. Επίσης, η πρόεδρος του συλλόγου γονέων (µη Ροµά) έδειξε στην κάµερα τους απόρρητους ιατρικούς φακέλους των παιδιών Ροµά, επικαλούµενη τον ελλιπή εµβολιασµό τους. Το ερώτηµα είναι µε ποιον τρόπο οι φάκελοι έφτασαν στα χέρια της και κατά πόσο έχει ευθύνη γι αυτό και το σχολείο. Όπως και να χει, η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδοµένων µε την απόφασή της 17/2003 ορίζει ότι αυτές οι πληροφορίες αποτελούν «ευαίσθητα δεδοµένα» και οφείλουν να παραµένουν εµπιστευτικές από τους σχολικούς ιατρούς. Μετά από αυτό, οι ΜΚΟ κάλεσαν την Αστυνοµία και ζήτησαν να σταλούν οι απαραίτητες δυνάµεις και να γίνουν συλλήψεις. Περίπου µία ώρα αργότερα, ήρθαν περισσότερες δυνάµεις της αστυνοµίας και τα παιδιά

16 µπήκαν τελικά στο σχολείο, ενώ ο δικηγόρος των ΜΚΟ από το Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συµφωνιών του Ελσίνκι που υπερασπίζονταν τους Ροµά πήγε στο αστυνοµικό τµήµα για να καταγγείλει τους γονείς µη Ροµά. Μόλις έφτασε στο αστυνοµικό τµήµα, ο δικηγόρος κρατήθηκε παράνοµα µέχρι η πρόεδρος του συλλόγου γονέων του σχολείου µε υποδείξεις του υπεύθυνου του τοπικού αστυνοµικού τµήµατος να καταθέσει επίσης κατηγορίες εναντίον του. Παρά το ενδιαφέρον και την υποστήριξη από ΜΚΟ και ακτιβιστές, οι γονείς µη Ροµά κατάφεραν να επιβάλουν ουσιαστικά το σύστηµα σχολικού διαχωρισµού στον Ασπρόπυργο. Για τον λόγο αυτό, µαζί µε άλλους γονείς Ροµά, αποφάσισα να πάω την υπόθεση στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωµάτων, µε τη βοήθεια του Ελληνικού Παρατηρητηρίου των Συµφωνιών του Ελσίνκι. Το διαχωρισµένο σχολείο όπου είναι γραµµένα τα παιδιά µου σήµερα, είναι φτιαγµένο από κοντέινερ. Όλοι οι µαθητές παρακολουθούν τα µαθήµατα µαζί. Το σχολείο προκαλεί αίσθηµα αποµόνωσης για τα παιδιά επειδή βρίσκεται σε ένα µικρό δάσος µακριά από την πόλη. Την ίδια στιγµή, το 11 ο σχολείο έχει περισσότερους από 600 µαθητές, όλοι µη Ροµά, εκτός από δύο µαθητές Ροµά, γεγονός που φυσικά προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες για αλληλεπίδραση και ανταλλαγή ανάµεσα στους µαθητές. Επίσης, πρέπει να πω ότι η απόσταση ανάµεσα στο σπίτι µου και στα δύο σχολεία (11 ο και 12 ο ) είναι περίπου η ίδια και έτσι, στη συγκεκριµένη περίπτωση η παράµετρος της εγγύτητας του σχολείου στο σπίτι δε θα έπρεπε να λαµβάνεται υπόψη ως εµπόδιο στη διαδικασία εγγραφής. Φυσικά και δεν είµαι ευχαριστηµένος από την εκπαίδευση στο 12 ο σχολείο. Όντως, κατά τη γνώµη µου, ο διαχωρισµός δεν εγγυάται καλύτερες συνθήκες µάθησης. Η απουσία µαθητών µη Ροµά στερεί τους µαθητές από τον υγιή ανταγωνισµό που θα κινητοποιούσε τους µαθητές Ροµά να προσπαθούν περισσότερο στο σχολείο. Πιστεύω ότι αυτό το µοντέλο διαχωρισµού θα έχει µακροπρόθεσµα αρνητικό αντίκτυπο στην εκπαιδευτική πορεία των παιδιών µου, αφού αργότερα δε θα µπορούν να προσαρµοστούν στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα της ευρύτερης κοινωνίας. Ένα άλλο πρόβληµα στο σχολείο εκτός από αυτό του διαχωρισµού, είναι ότι κάποιες φορές µόνο 10 µαθητές καταφέρνουν να φτάσουν στο σχολείο στα κοντέινερ, επειδή η µετακίνηση των υπολοίπων εξαρτάται από τα λεωφορεία του Δήµου. Δυστυχώς, το λεωφορείο που πρέπει να µεταφέρει τα παιδιά δε λειτουργεί σωστά, κι έτσι, όταν ο καιρός είναι άσχηµος, δεν περιµένει να πάρει όλα τα παιδιά πριν φύγει. Έτσι όµως οι

17 µαθητές αποθαρρύνονται και δε θέλουν να πάνε στο σχολείο. Πιστεύω ότι µόνο η προσχολική εκπαίδευση και τα µαθήµατα ενισχυτικής διδασκαλίας που γίνονται επιπρόσθετα µε αυτά του σχολικού προγράµµατος µπορούν να προετοιµάσουν τα παιδιά ώστε να αποκτήσουν ίση πρόσβαση σε µικτά δηµοτικά σχολεία. Αυτά πρέπει να γίνονται σε κοντέινερ µέσα στον καταυλισµό ή σε κάθε περίπτωση κοντά στα σπίτια των παιδιών Ροµά. Ακόµα και αν οι δάσκαλοι του 12 ου σχολείου είχαν καλή πρόθεση, τόσο σαν επαγγελµατίες όσο και σαν άνθρωποι, οπότε και συµπεριφέρονταν καλά απέναντι στα παιδιά Ροµά, η αφοσίωσή τους αυτή δεν αρκεί για να εγγυηθεί ένα επαρκές επίπεδο εκπαίδευσης. Κάποιες φορές η γενική κατάσταση στο σχολείο εµποδίζει και τους δασκάλους να ανταποκριθούν. Ένας άλλος λόγος που πιστεύω ότι τα µη διαχωρισµένα σχολεία είναι καλύτερα, είναι ότι τα παιδιά Ροµά µαλώνουν και προσβάλλουν το ένα το άλλο όταν δε βλέπει κάποιος που δεν είναι Ροµά. Με αυτό θέλω να πω ότι εάν υπάρχουν µαθητές µη Ροµά στο ίδιο σχολικό περιβάλλον, οι µαθητές Ροµά πιθανότατα θα συµπεριφέρονται πιο ευγενικά, και θα προσέχουν ώστε να µην προκαλούν τσακωµούς. Στην κοινότητά µας, ένας πολιτισµικός διαµεσολαβητής, ο οποίος είναι Ροµά, δουλεύει µαζί µας. Για µένα, η δουλειά του είναι σηµαντική επειδή γνωρίζει πώς να συµπεριφέρεται στα παιδιά Ροµά, µιλάει τη γλώσσα τους και έχει το «ελεύθερο» να ενθαρρύνει τα παιδιά να µην τα παρατάνε και να πηγαίνουν στα µαθήµατά τους συστηµατικά. Η διαµεσολάβηση διευκολύνει και τους δασκάλους να κάνουν πιο αποτελεσµατικά τη δουλειά τους µε τα παιδιά στο σχολείο. Όταν βρεθήκαµε µε άλλους γονείς Ροµά της περιοχής, αποφάσισα να κάνω καταγγελία, χάρη στην πρόταση του Ελληνικού Παρατηρητηρίου Συµφωνιών του Ελσίνκι, η οποία αφορούσε την τοποθέτηση µαθητών Ροµά σε διαχωρισµένες τάξεις στον Ασπρόπυργο και έψαχνε για µία πιλοτική υπόθεση. Δυστυχώς, δεν υπήρξε καµία αλλαγή στην εκπαιδευτική ζωή των παιδιών µετά την καταγγελία και προς το παρόν, οι αποφάσεις των δικαστηρίων δεν έχουν αλλάξει τίποτα ούτε για την οικογένειά µου ούτε για µένα. Οι δάσκαλοι του 11 ου και του 12 ου σχολείου δεν έχουν αντιδράσει µε κανέναν τρόπο (ούτε θετικό, ούτε αρνητικό) µετά την καταγγελία και φαίνεται να πιστεύουν ότι υπεύθυνο να βρει λύση στο πρόβληµα είναι το κράτος. Το µοναδικό αποτέλεσµα της καταγγελίας είναι ότι επηρεάστηκαν αρνητικά τα παιδιά µου: κατά τη διάρκεια της δίκης, αισθάνονταν ανασφάλεια επειδή δεν ήξεραν τι θα συνέβαινε και τι θα άλλαζε στο τέλος, ενώ τώρα η διαιώνιση του

18 8 διαχωρισµού τα κάνει να αισθάνονται αποκλεισµένα και µη επιθυµητά από την ελληνική κοινωνία. Παρά τα συναισθήµατα αυτά, οι σχέσεις τους µε τους δασκάλους παραµένουν καλές επειδή δεν τους θεωρούν υπεύθυνους για τα προβλήµατα διαχωρισµού και αποκλεισµού. Ακόµα και αν προς το παρόν δεν έχει βελτιωθεί η κατάσταση, εγώ ελπίζω ακόµα ότι ίσως βγει κάτι θετικό από όλο αυτό στο µέλλον, γιατί η κυβέρνηση δεν µπορεί να παραβλέψει τόσο εύκολα τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ ΑΘΗΝΑ Οι παρακάτω µαρτυρίες συλλέχθηκαν στην Αγία Βαρβάρα, προάστιο της Αθήνας που θεωρείται ένα από τα ελάχιστα µέρη στην Ελλάδα µε υψηλά επίπεδα κοινωνικής ένταξης των Ροµά. Από τη µοναδική απογραφή που πραγµατοποιήθηκε σε συνεργασία του κράτους µε τον τοπικό Σύλλογο Ελλήνων Ροµά Αγίας Βαρβάρας προέκυψε ότι υπάρχουν Ροµά, 8 ενώ ο συνολικός πληθυσµός στην περιοχή φτάνει τους κατοίκους. M. BA. Η κα Μ. ΒΑ. έχει µία εντεκάχρονη κόρη που πηγαίνει στην ΣΤ Δηµοτικού σε σχολείο της περιοχής. Το σχολείο βρίσκεται πολύ κοντά στο σπίτι τους, αν και στην περιοχή prattosg_roma.pdf υπάρχουν και άλλα σχολεία σε κοντινή απόσταση. Η ίδια λέει: «Είµαι πολύ ικανοποιηµένη µε το σχολείο. Δεν είχα κανένα πρόβληµα µε την εγγραφή της κόρης µου στο συγκεκριµένο σχολείο. Η ποιότητα εκπαίδευσης είναι πολύ ικανοποιητική, οι δάσκαλοι κάνουν ό, τι καλύτερο µπορούν για να βοηθήσουν τους µαθητές, και δε βλέπω καµία διαφορά στη µεταχείριση των παιδιών. Υπάρχει θετική αλληλεπίδραση ανάµεσα στους µαθητές Ροµά και µη Ροµά και οι σχέσεις ανάµεσα στους γονείς είναι καλές, χωρίς να αισθάνοµαι ότι υπάρχουν διακρίσεις. Πιστεύω ότι τα µικτά σχολεία αποτελούν το καλύτερο εκπαιδευτικό µοντέλο για τον περιορισµό των διακρίσεων και του αποκλεισµού. Εάν ήταν δυνατό, θα έπρεπε να υπάρχει ίσος αριθµός µαθητών Ροµά και µη Ροµά σε κάθε τάξη επειδή έτσι όλα τα παιδιά θα συνήθιζαν στην ιδέα της διαφορετικότητας.. Αντίθετα, αν ένα παιδί πηγαίνει σε ένα διαχωρισµένο σχολείο, θα αναπτύξει ψυχολογικά προβλήµατα, θα αντιµετωπίσει πρακτικές δυσκολίες προσαρµογής στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα και αργότερα στην ελληνική κοινωνία. Σε κάθε περίπτωση, αυτό που θα πρέπει να εξασφαλίζεται είναι µία υποστηρικτική υπηρεσία ενισχυτικής

19 Εάν υπήρχαν µηχανισµοί στήριξης για την υποδοχή µαθητών Ροµά από άλλες περιοχές, ο γιος µου θα µπορούσε να προσαρµοστεί ευκολότερα και ίσως να µην έχανε µία ολόκληρη σχολική χρονιά και να µη χρειαζόταν να επαναλάβει την τάξη. διδασκαλίας που να λειτουργεί παράλληλα µε το σχολικό πρόγραµµα για όλα τα παιδιά που το έχουν ανάγκη, είτε είναι Ροµά είτε όχι. Ωστόσο κάτι τέτοιο θα ήταν αρκετά σηµαντικότερο για τους Ροµά, διότι οι γονείς των τελευταίων δεν µπορούνε να βοηθήσουν τα παιδιά µε τα µαθήµατά τους.» P. D. Ο κος P. D. είναι πατέρας ενός δεκατετράχρονου αγοριού που φοιτά στην Α Γυµνασίου σε σχολείο της περιοχής. Αφηγείται την εµπειρία του: «Δεν είχα κανένα πρόβληµα όταν έγραψα τον γιο µου στο σχολείο, αλλά το παιδί έµεινε πίσω επειδή έχασε µια χρονιά. Έπρεπε να µετακοµίσουµε από την Κρήτη στην Αθήνα, και αυτό ήταν αναπόφευκτο γιατί το µαγαζί µου στην Κρήτη χτυπήθηκε από την κρίση. Όπως και να χει, η ποιότητα της εκπαίδευσης στο σχολείο αυτό είναι πολύ ικανοποιητική, και οι δάσκαλοι έχουν θέληση να προσφέρουν την ίδια βοήθεια σε όλα τα παιδιά ανεξάρτητα από την καταγωγή τους. Γενικά, οι σχέσεις ανάµεσα σε µαθητές, Ροµά και µη Ροµά, είναι καλές. Πολύ σπάνια έχει εκφραστεί ρατσισµός ενάντια σε Ροµά. Παρόλα αυτά, ίσως αυτά που λέω να µην τα υποστηρίζει η πλειοψηφία των γονιών µη Ροµά. Σε ό, τι αφορά τον διαχωρισµό στην εκπαίδευση, πιστεύω ότι τέτοια σχολεία βάζουν εµπόδια ανάµεσα στους µαθητές και προκαλούν τη δηµιουργία µιας διαχωρισµένης κοινωνίας στο µέλλον. Από την άλλη πλευρά, γνωρίζω ότι υπάρχουν τάξεις αλλά και ολόκληρα σχολεία στην περιοχή, όπου η πλειοψηφία των µαθητών είναι Ροµά, αλλά δεν είµαι σίγουρος αν αυτό είναι πρόβληµα γιατί έτσι η πολιτεία πιέζεται να δώσει σηµασία και στις ανάγκες των µαθητών Ροµά. Κατά τη γνώµη µου, το µεγαλύτερο πρόβληµα είναι ότι από τη στιγµή που το εκπαιδευτικό επίπεδο των γονιών Ροµά δεν είναι υψηλό, οι περισσότεροι

20 µαθητές Ροµά έχουν πολύ µεγάλη ανάγκη από επιπλέον βοήθεια στα µαθήµατα. Αλλά πριν δύο χρόνια, το ελληνικό κράτος κατάργησε την ενισχυτική διδασκαλία από όλα τα σχολεία. Η κατάργηση αυτή είχε αρνητικές συνέπειες για όλες τις φτωχές οικογένειες που δεν έχουν την οικονοµική άνεση να πληρώσουν ιδιαίτερα µαθήµατα ή φροντιστήρια. Ειδικά ευαίσθητες οµάδες όπως οι Ροµά, πλήγηκαν περισσότερο από τους µέσους Έλληνες στο θέµα αυτό γιατί, όπως είπα, οι Ροµά γονείς δεν Σπάτων. Οι συνθήκες στέγασης στον καταυλισµό είναι απαράδεκτες ενώ οι άνθρωποι εκεί ζουν χωρίς εγκαταστάσεις ύδρευσης και ηλεκτρικού ρεύµατος. Στον καταυλισµό υπάρχουν 55 παιδιά σχολικής ηλικίας, 35 από τα οποία θα έπρεπε να φοιτούν στο δηµοτικό σχολείο, 15 είναι παιδιά προσχολικής ηλικίας και 5 είναι µεγαλύτερης ηλικίας. Παρόλα αυτά, πριν από ενάµιση χρόνο, κανένα από τα παιδιά δεν µπορεί να πάει σχολείο επειδή ο διευθυντής του σχολείου όπου υπάγονται αρνείται να τα δεχτεί. Είναι ξεκάθαρο ότι το γεγονός αποτελεί διάκριση, εφόσον τα παιδιά στον καταυλισµό αποκλείονται εξ ολοκλήρου από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα και από τη σχολική ζωή µε τους υπόλοιπους µαθητές. Προς το παρόν ο Δήµος Σπάτων, το Πανεπιστήµιο Αθηνών και η κοινότητα των Ροµά βρίσκονται σε διαπραγµατεύσεις, ώστε να µπορέσει να βρεθεί λύση στο πρόβληµα. V. K. µπορούν οι ίδιοι να βοηθήσουν τα παιδιά τους µε τα µαθήµατα του σχολείου.» ΣΠΑΤΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΤΤΙΚΗ Στα Σπάτα, µία µικρή πόλη 20 χλµ. ανατολικά της Αθήνας, βρίσκεται ένας καταυλισµός Ροµά µε 150 κατοίκους. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι εγγεγραµµένοι δηµότες του Δήµου Ο κος V. Κ. έχει ένα γιο έντεκα χρονών που εγκατέλειψε την Γ Δηµοτικού στο σχολείο όπου φοιτούσε στα Σπάτα πριν από ενάµιση χρόνο. Το 3ο Σχολείο βρίσκεται 7 χλµ. µακριά από τον καταυλισµό Ροµά και είναι το κοντινότερο σχολείο στον καταυλισµό. Ενώ ο προηγούµενος διευθυντής του σχολείου στα Σπάτα είχε µία θετική προσέγγιση στους µαθητές Ροµά και έκανε τις εγγραφές των παιδιών στο σχολείο, ο νέος διευθυντής, ο οποίος

21 ανέλαβε καθήκοντα εδώ και ενάµιση χρόνο, λειτουργεί κάνοντας διακρίσεις και δεν έχει προχωρήσει ποτέ σε εγγραφή παιδιού Ροµά στο σχολείο. Παρότι γνώριζε ότι υπήρχαν παιδιά Ροµά που είχαν ολοκληρώσει τη φοίτησή τους σε τάξεις του δηµοτικού σχολείου και θα έπρεπε να συνεχίσουν στις επόµενες τάξεις, αρνούνταν να εγγράψει τους µαθητές αυτούς στις νέες τάξεις. Επιπλέον, υπήρχε ένα λεωφορείο που πληρωνόταν από την Περιφέρεια, το οποίο έπρεπε να παίρνει τους µαθητές (Ροµά και µη Ροµά) από τα προάστια και να τους µεταφέρει στο σχολείο. Αυτή η υπηρεσία όµως σταµάτησε λόγω έλλειψης χρηµατοδότησης. Περιγράφοντας τις διακρίσεις που βίωσαν ο κος V. Κ. και ο γιος του, αναφέρει: «Όταν ο γιος µου πήγαινε σχολείο, οι σχέσεις του µε τους δασκάλους ήταν καλή και το σχολείο ήταν µικτό (µε περίπου 20 µαθητές µη Ροµά και 10 µαθητές Ροµά ανά τάξη). Γενικά, ήµασταν ευχαριστηµένοι µε το επίπεδο εκπαίδευσης και την κατάσταση του κτιρίου στο σχολείο. Το µόνο πρόβληµα ήταν ότι υπήρχαν εντάσεις ανάµεσα σε παιδιά Ροµά και µη Ροµά καθώς και ανάµεσα σε γονείς, επειδή µερικοί ήταν πολύ επιθετικοί απέναντι στους µαθητές Ροµά. Οι γονείς µη Ροµά επισκέπτονταν συχνά τον διευθυντή για να κάνουν παράπονα για την εγγραφή των µαθητών Ροµά. Πίστευαν ότι τα παιδιά δεν είχαν κάνει τα εµβόλια και ότι αυτό θα απειλούσε την υγεία των παιδιών τους. Όµως, πρέπει να πούµε ότι το Πανεπιστήµιο Αθηνών είχε ένα πρόγραµµα για τον εµβολιασµό των παιδιών Ροµά. Όλα τα παιδιά στα Σπάτα έχουν κάνει τα εµβόλια µέσα από το πρόγραµµα αυτό. Έτσι, αυτή η δικαιολογία δε θα έπρεπε να λέγεται από τις αρχές της περιοχής µόνο για να µη γραφτούν τα παιδιά στο σχολείο. Είναι αλήθεια ότι µερικά παιδιά δεν είναι πολύ καθαρά, αλλά αυτό συµβαίνει όχι γιατί δε θέλουν να πλυθούν αλλά γιατί δεν υπάρχει νερό στον καταυλισµό. Για να δικαιολογήσει την άρνησή του να δεχτούν µαθητές Ροµά στο σχολείο, το Υπουργείο Παιδείας ισχυρίστηκε ότι τα παιδιά δεν µπορούσαν να πηγαίνουν στο σχολείο επειδή δεν υπήρχε λεωφορείο για τη µετακίνησή τους. Όµως, ακόµα και όταν δεν υπήρχε λεωφορείο, εγώ και κάποιοι άλλοι γονείς Ροµά προτείναµε να πηγαίνουµε εµείς στο σχολείο τα παιδιά κάθε µέρα µε τα αυτοκίνητά µας αλλά ο νέος διευθυντής αρνήθηκε να γράψει τα παιδιά. Κατά τη γνώµη µου, αυτή η συµπεριφορά είναι ρατσιστική. Το προηγούµενο καλοκαίρι (2013), ο γιος µου ήταν πολύ χαρούµενος επειδή µπορούσε να κάνει κάποια µαθήµατα σε ένα µικρό σπίτι µέσα στον καταυλισµό. Τα µαθήµατα αυτά ήταν τα καλοκαιρινά µαθήµατα ενός προγράµµατος του Πανεπιστηµίου Αθηνών που γίνονταν από εθελοντές. Το µικρό σπίτι όπου γίνονταν τα µαθήµατα είχε χτιστεί από τον Δήµο σαν χώρος µαθηµάτων ενισχυτικής διδασκαλίας για παιδιά Ροµά, αλλά

22 τελικά το Υπουργείο δεν µπόρεσε να πληρώσει προσωπικό κι έτσι αυτό το βοηθητικό σχολείο σταµάτησε να λειτουργεί (εκτός από το καλοκαίρι που γίνονται µαθήµατα από το πανεπιστήµιο). Πιστεύω ότι αυτή η συµπληρωµατική µάθηση θα ήταν πολύ σηµαντική, για τους µαθητές αλλά και για τους γονείς και για µεγαλύτερα παιδιά που δεν πήγαν ποτέ σχολείο και θέλουν να τελειώσουν το δηµοτικό. Στον καταυλισµό υπάρχει ένας σχολικός διαµεσολαβητής Ροµά, αλλά δεν µπορεί να κάνει πολλά πράγµατα αφού τα παιδιά έτσι κι αλλιώς είναι αποκλεισµένα από το σχολείο. Όπως και να χει, βοηθάει µαζί µε άλλους ακτιβιστές και οργανώσεις, να πείσει τις αρχές να λύσουν το πρόβληµα και τα παιδιά µας να έχουν την ευκαιρία να µορφωθούν. ΚΟΜΟΤΗΝΗ ΘΡΑΚΗ Η Κοµοτηνή ανήκει στην περιφέρεια της Θράκης (βορειοανατολική Θράκη), όπου ζει η ελληνική µουσουλµανική µειονότητα. Η µουσουλµανική µειονότητα αποτελείται από τρεις εθνοτικές/φυλετικές οµάδες: Τούρκους, Ροµά και Ποµάκους. Σύµφωνα µε τη Συνθήκη της Λωζάννης που υπογράφηκε από την Ελλάδα και την Τουρκία το 1923, καθεµία από τις χώρες υποχρεούται να λειτουργεί δηµόσια µειονοτικά σχολεία για την εκπαίδευση των µειονοτήτων στις συγκεκριµένες περιοχές. Ως εκ τούτου, η Ελλάδα έχει την υποχρέωση να λειτουργεί µειονοτικά σχολεία για τη µουσουλµανική µειονότητα στη Θράκη. Στα σχολεία αυτά µπορούν να εγγραφούν αποκλειστικά παιδιά µουσουλµανικών οικογενειών ανεξαρτήτως της εθνοτικής καταγωγής τους. Ωστόσο, οι οικογένειες µπορούν να επιλέξουν ανάµεσα στα δηµόσια µειονοτικά σχολεία που λειτουργούν βάσει της Συνθήκης της Λωζάννης και στα δηµόσια σχολεία που υπάγονται εξ ολοκλήρου στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα (όπου φοιτούν παιδιά ελληνο ορθόδοξων χριστιανών και παιδιά µουσουλµάνων, ανεξάρτητα από την εθνοτική τους καταγωγή). O. M. Η κα Ο. Μ. έχει µία κόρη δέκα ετών η οποία πηγαίνει στην Γ Τάξη του µειονοτικού δηµοτικού σχολείου της Κοµοτηνής. Αυτό σηµαίνει ότι διανύει τον τρίτο της χρόνο στο δηµοτικό σχολείο.

23 Η Ο. Μ. λέει: «Είµαι πολύ ικανοποιηµένη µε το σχολείο, το οποίο θεωρείται το καλύτερο σχολείο σε όλη την περιοχή της Θράκης, και δεν έχω παρατηρήσει καµία αρνητική συµπεριφορά από δασκάλους πριν, κατά τη διάρκεια ή µετά την εγγραφή του παιδιού µου. Πράγµατι, οι µαθητές στα µειονοτικά σχολεία δε χωρίζονται σε τάξεις µε βάση την καταγωγή τους ή την κοινωνική τους θέση, κι έτσι παιδιά Τούρκων, Ποµάκων και Ροµά οικογενειών είναι συµµαθητές σε µικτές τάξεις. Ωστόσο, είναι όλοι µουσουλµάνοι, όπως συµβαίνει σε όλα τα µειονοτικά σχολεία και όπως ορίζει η Συνθήκη της Λωζάννης. Δυστυχώς, δεν έχω άποψη για την ποιότητα της εκπαίδευσης στο σχολείο επειδή εγώ δεν έχω πάει σχολείο και δεν ξέρω αν το επίπεδο είναι υψηλό ή όχι. Αυτό που ξέρω είναι ότι δεν υπάρχουν διαφορές στη µεταχείριση των παιδιών από τους δασκάλους τους, κι έτσι στους µαθητές Ροµά δε συµπεριφέρονται διαφορετικά. Τα προηγούµενα χρόνια, υπήρχε στο σχολείο µία διαµάχη ανάµεσα σε µαθητές Ροµά και µη Ροµά, αλλά, από την αρχή αυτής της χρονιάς ( ), η κατάσταση φαίνεται να βελτιώνεται και οι σχέσεις ανάµεσα σε Ροµά και µη Ροµά καλυτερεύουν. Αυτό γιατί, χρόνο µε τον χρόνο, τα παιδιά µεγαλώνουν, καταλαβαίνουν και σέβονται περισσότερο ο ένας τον άλλον. Έτσι, η κόρη µου τώρα παίζει πιο συχνά µε συµµαθητές της που δεν είναι Ροµά. Πιστεύω ότι τα µικτά σχολεία είναι το καλύτερο περιβάλλον για να σταµατήσουν όλες οι διακρίσεις και ο αποκλεισµός και η καλύτερη λύση για την ενσωµάτωση των παιδιών Ροµά στο εκπαιδευτικό σύστηµα (Λύκειο κλπ.) Πάντως, στο σχολείο αυτό υπάρχουν και εκπαιδευτικοί που κάνουν διακρίσεις σε βάρος των Ροµά µαθητών και δεν τους προσέχουν τόσο σε σχέση µε άλλα παιδιά, ακόµα κι αν κανονικά πρέπει να τους προσέχουν περισσότερο ως µία πιο ευαίσθητη οµάδα. Για παράδειγµα, οι δάσκαλοι κάποιες φορές φαίνεται να είναι απρόθυµοι να εξετάσουν και να δώσουν λύσεις σε προβλήµατα σχετικά µε την προσαρµογή των Ροµά στην εκπαίδευση (π.χ. παρέχοντάς τους επιπλέον βοήθεια και εξηγώντας τους τµήµατα των µαθηµάτων που δεν καταλαβαίνουν).» ΛΕΥΚΑΔΑ ΙΟΝΙΟ (ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ) Η Λευκάδα είναι ένα νησί στο Ιόνιο Πέλαγος, στη Δυτική Ελλάδα, όπου κατοικεί ένας σηµαντικός αριθµός Ροµά. Δεν υπάρχουν επίσηµα στατιστικά στοιχεία για τον αριθµό των Ροµά στη Λευκάδα. Ο πληθυσµός τους υπολογίζεται σε µερικές εκατοντάδες, αλλά δε µένει ποτέ σταθερός γιατί οι Ροµά από γύρω περιοχές συχνά εγκαθίστανται για µικρά χρονικά διαστήµατα στο νησί της Λευκάδας. Με τη βοήθεια της Διεθνούς

24 Αµνηστίας, οι Ροµά της περιοχής δηµιούργησαν έναν τοπικό σύλλογο ο οποίος, ανάµεσα σε άλλους, στόχο έχει να προωθήσει την πρόσβαση των παιδιών Ροµά στην εκπαίδευση. Οι συνθήκες στέγασης των Ροµά στη Λευκάδα είναι επίσης πολύ άσχηµες. Το περιστατικό που περιγράφεται παρακάτω δεν αποτελεί περίπτωση διαχωρισµού, αλλά εφόσον στο παρελθόν Ροµά κάτοικοι της Λευκάδας υπήρξαν θύµατα διάκρισης σε πολλούς τοµείς (όπως σε αυτόν της στέγασης), θεωρήσαµε ότι είναι σηµαντικό να καταγράψουµε και αυτές τις µαρτυρίες, ιδίως εάν υπήρξαν και περιπτώσεις διακριστικής µεταχείρισης στον τοµέα της εκπαίδευσης. Όπως και να χει, οι δάσκαλοι συµπεριφέρονται στα παιδιά µας όπως σε όλα τα παιδιά. Οι σχέσεις ανάµεσα σε παιδιά Ροµά και µη Ροµά είναι γενικά ουδέτερες, αλλά κάποιες φορές γίνονται φιλίες ανάµεσά τους. Εµείς προσωπικά, δεν αντιµετωπίσαµε ποτέ ρατσιστικές συµπεριφορές από γονείς ή µαθητές µη Ροµά σε βάρος των παιδιών µας. Για µας, πρέπει να υπάρχουν µικτά σχολεία και όχι διαχωρισµένα, για να έχουµε το καλύτερο εκπαιδευτικό µοντέλο µακριά από διακρίσεις, για την κοινωνική ενσωµάτωση των παιδιών µας και την επαγγελµατική τους αποκατάσταση στο µέλλον.» Κ. L. και G. L. Ο κος Κ. L. και η κα G. L. είναι γονείς ενός αγοριού που πηγαίνει στην Α Δηµοτικού σε δηµόσιο δηµοτικό σχολείο στην πόλη της Λευκάδας και ενός κοριτσιού που πηγαίνει Γ Δηµοτικού στο ίδιο σχολείο. Αυτό σηµαίνει ότι το αγόρι περνάει τον πρώτο του χρόνο στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση, ενώ το κορίτσι έχει ήδη περάσει δύο. Λένε: «Και τα έντεκα παιδιά που ζουν στον καταυλισµό, πηγαίνουν σχολείο σε µικτές τάξεις. Δεν τους βάζουν σε τάξεις µε βάση την καταγωγή τους. Μπορούµε να πούµε ότι εµείς, όπως και άλλοι γονείς Ροµά στον καταυλισµό, είµαστε ικανοποιηµένοι µε τη δουλειά των δασκάλων, αλλά πιστεύουµε ότι τα πράγµατα θα µπορούσαν να είναι ακόµα καλύτερα. ΧΡΗΣΟΠΗΓΗ ΗΡΑΚΕΙΟ (ΚΡΗΤΗ) Η Χρυσοπηγή είναι ένα προάστιο στο Ηράκλειο της Κρήτης, όπου υπάρχουν αρκετές γειτονιές µε πληθυσµό Ροµά. Ο µεγαλύτερος καταυλισµός Ροµά στην Κρήτη, βρίσκεται στη Χρυσοπηγή, στη Νέα Αλικαρνασσό. Δεν υπάρχουν επίσηµες καταγραφές πληθυσµού Ροµά στο Ηράκλειο. Ωστόσο, οι δηµόσιες υπηρεσίες εκτιµούν ότι ο αριθµός ξεπερνά τους και ότι οι πληθυσµοί Ροµά χαρακτηρίζονται από µεγάλη κινητικότητα. Αυτό σηµαίνει, ότι, κυρίως για επαγγελµατικούς λόγους, οικογένειες Ροµά µετακινούνται κατά τη διάρκεια του χρόνου σε περιοχές σε όλη την Ελλάδα. Οι περισσότεροι Ροµά ζουν στα όρια της Νέας Αλικαρνασσού, ενός µικρού Δήµου

25 που υπάγεται στον ευρύτερο νοµό Ηρακείου. Ο καταυλισµός βρίσκεται κοντά στην περιφερειακή οδό, στη βιοµηχανική ζώνη της περιοχής, περίπου 500 µέτρα µακριά από το τελευταίο σπίτι του Δήµου. Στον καταυλισµό, σύµφωνα µε τον τοπικό τύπο, κατοικούν εδώ και είκοσι χρόνια τουλάχιστον 600 άνθρωποι οι οποίοι αντιτάσσονται σε εξαναγκαστικές εκκενώσεις του καταυλισµού και στον ρατσισµό που δέχονται. N. M. Ο κος N.M. είναι πατέρας ενός κοριτσιού δέκα ετών που πηγαίνει Δ Δηµοτικού στο δηµόσιο δηµοτικό σχολείο της Χρυσοπηγής. Όπως αναφέρει: «Το σχολείο που πήγε η κόρη µου είναι µόνο 200 µέτρα µακριά από το σπίτι µας και είναι το πιο κοντινό σε εµάς, παρόλο που αρκετά κοντά βρίσκονται και άλλα σχολεία στα οποία πηγαίνουν παιδιά Ροµά. Το ποσοστό µαθητών Ροµά στο σχολείο της κόρης µου είναι περίπου 5%, ενώ στα σχολεία στα οποία πηγαίνουν τα παιδιά του καταυλισµού όχι εµείς το ποσοστό είναι 40% ή και 50%. Αλλά όλα τα σχολεία είναι µικτά. Εγώ δεν είµαι ικανοποιηµένος από το σχολείο επειδή γενικά η κατάσταση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήµατος χειροτερεύει κάθε χρόνο. Αυτό δεν επηρεάζει µόνο τους Ροµά αλλά όλους τους µαθητές ανεξάρτητα από την καταγωγή τους. Οι µαθητές στις τάξεις γίνονται όλο και περισσότεροι και η ποιότητα της εκπαίδευσης δεν είναι ικανοποιητική, παρόλο που οι δάσκαλοι κάνουν ό, τι καλύτερο µπορούν για να βοηθήσουν τους µαθητές. Κατά τη γνώµη µου το πραγµατικό πρόβληµα είναι άλλο. Έχω ακούσει πολλά παράπονα από γονείς Ροµά για τη συµπεριφορά άλλων γονιών µη Ροµά στα παιδιά τους στο σχολείο. Η κόρη µου είναι κι αυτή ένα παράδειγµα. Μία µητέρα µη Ροµά την χαστούκισε πέρυσι για να την τιµωρήσει, όπως είπε, επειδή η κόρη µου της είχε αντιµιλήσει. Είµαι σίγουρος ότι αν το παιδί µου δεν ήταν Ροµά, η κυρία αυτή δε θα είχε κάνει αυτό που έκανε. Υπάρχουν και δάσκαλοι που κάνουν διακρίσεις και είναι πολύ πιο αυστηροί µε τα παιδιά Ροµά