«ξαναζωγραφίσει» σε πολλά έργα του αριστουργήματα εl<είνων που θεωρούσε δασκάλουζτου; ΠάVΤωζ, το lφυφό

Transcript

1 Ι ΕΚΘΕΣΗ Ι ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ ΣΤΟΝ. ΚΑΜΒΑ Φάρσα, πρόκληση, απότιση φόρου τιμήζ ή... πατροι<τονία βρίσκεται, άραγε, πίσω από το εγχείρημα του πιι<άσο να «ξαναζωγραφίσει» σε πολλά έργα του αριστουργήματα εl<είνων που θεωρούσε δασκάλουζτου; ΠάVΤωζ, το lφυφό όνειρο του ιερού τέρατοζ του καμβά έγινε πραγματιl<ότητα χάρη στην έκθεση «Picasso et les mattres», που πραγματοποιείται με τη συνεργασία τριών γαλλιι<ών μουσείων: να βρεθούν κάποτε τα έργα του σε «οπτιι<ή αvτιπαpάθεση» με εl<είνα που ο ισπανόζ ζωγράφοζ ζήλεψε. ΚΕΙΜΕΝΟ Ι ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑΖΟΛΕΑ' PIcasso Παίζοντας μετους μετρ Τα τρία μεγάλα μουσεία στο Παρί τόλμη 1<01 την καλλιτεχνική άνεση να σι, το Λούβρο, το Ορσέ 1<01 το Γιφαν παραφράσεl τόσα βαριά ονόματα της Παλέ, σε συνεργασία 1<01 με το Μου ζωγραφll<ής κοι φαίνπol ότι το έκασείο Πικάσο, θα παρουσιάζουν ώς τις νε σαν να τους πετάει το γάντι. αλλά 2 Φεβρουαρίου 2009 την πλούσια και και σαν να ήθελε να παίξει. να αστειευκαρποφόρα σχέση του Πικάσο με πα τεί μαζί τους. όπως με φίλους από την λιό- τερους αλλά ΚΟΙ σύγχρονούς του ίδια συντεχνία. Η προσήλωσή του. ό μεγάλους καλλιτέχνες (Τιτσιάνο, Γι<ό μως. στα αριστουργήματα άλλων με για, Βελάσl<εθ. Ρέμπραντ. Ενγκρ. Ντε τόση επιμονή και για τόσο πολύ χρόλαιφουά. Μανέ. Βαν Γκογκ. Ντεγκά. νο αποδεικνύει ότι τα θαύμαζε και α Ρενουάρ. Σεζάν. Ματίς). Ο συσχετι ναγνώριζε την υπεροχή τους σμός αυτός είνol κάτι που επανεξετάζεται συχνά' αφενός, επειδή το θέμα Η γειτvίαση των έργων του με τους αποδεικνύεται ανεξάντλητο ΚΟΙ, αφε προδρόμους τους από άλλες εποχές. τέρου, επειδή δεν παύει ποτέ να προ όπως η Αναγέννηση και το ΜπαΡόl<. καλεί θαυμασμό η αναμέτρηση με δημιουργεί αρχικά ένταση στο θεαταξύ ι<ορυφαίων. Ο Πιι<άσο είχε την τή. αλλά. στη συνέχεια, η παρατήρη Ε 86

2

3 Ι ΕΚΘΕΣΗ Ι ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ ΣΤΟΝ.. Ι<ΑΜΒΑ Ε 88

4 Ο ισπανός Βελάσκεθ, μύθος γιο ολόκλπρπ τπ χώρο του, πτον γιο τον συμποτριώτπ του οπό τπ Μάλογο ένο «πρότυπο» με το οποίο ονομετρπθπκε πολύ στπν κοριέρα του. Εδώ (αριστερά) δίνει τπ δικπ του εκδοχπ στις αριοτουργπματικές «Las Meninas» (επάνω). Το έργο του Βελάσκεθ είνσι ένα ποιχνίδι ανάμεσα στπν πραγματικότπτο, τπν ψευδαίσθπσπ και τπν τεχνικπ. Στις δικές του παραλλσγές ο Πικάσο σνοζπτπσε ένσ απόστσγμα με σπλσποιπμένες γεωμετρικές φάρμες, όφπσε ορστό το αποτυπώμστσ των απάντων και απελευθέρωαε από το έργσ μια μουσικάτπτα, ααν ατοθερπ ρυθμι Kri ταλάντωσπ που φαίνεται άτι απορρέει από τπν κλπρονομιά τπς μοντέρνας γαλλικπς ζωγραφικπς, τον Μπρακ και τον Ματίς. Picasso et les mattres ση στήνει τους αναπόφευκτους δεσμούς και γίνεται προφανές γιατί ο 20ός αιώνας προσονομάζεται αιώνας του Πικάσο 1<01 γιατί το έργο του αποτελεί το ορόσημο EI<~ίνo, στο οποίο οι l<οταισήσεlς του παρελθόντος συμπυl<νώθηl<ον 1<01 μετατράπηl<ον σε ΠΡΟΟΠΤΙ I<ές για τις αναζητήσεις του μέλλοντος Η συμβίωση παρελθόντος 1<01 μέλλοντος μέσα στο ίδιο έργο αναστατώνει 1<01 γοητεύει συγχρόνως, Ι<οθώς διαιφίνοντοι τα σπασμένα αλλά αφομοlωμένα πρότυπα. Είναι ασφαλώς μια σπάνια εμπειρία να μπορείς να απολαύσεlς Πιι<άσο δίπλα σε Ελ Γlφέι<ο ή τη «Γυμνή Μάγια» του Γι<όγια ι<οντά στο «Ξαπλωμένο γυμνό» (Jacqueline Roque, 19(4) του Πιι<άσο, αλλά η μαγευτlι<ή ι<ορύφωση παρεμφερούςέi<θεσης που διοργανώθηl<ε το 2006 στο Πράδο βρισl<όταν στην οπτική συνάντηση των «Las Μenίnas». Η παράφραση του Πιι<άσο είχε τοποθετηθεί αιφιβώς απέναντι από το έργο του ΒΕλάσΚΕθ, σαν να l<οθρεφτίζεται ο πίναι<ος του ΒΕλάσΚΕθ με είδωλο την εκδοχή του Πικάσο. Στο σημείο αυτό οι επlσl<έπτες στέl<ονταν Ειωτατll<οί 1<01 αμήχανοι, σχεδόν ανησυχούσαν - μήπως, διασχίζοντας την αίθουσα, σπάσουν το αόρατο ντίμα που συνέδεε τα δύο έργα 1<01 τις δύο Εποχές Είναι απερίγραπτο το μαγνητll<ό πεδίο που δημιουργούσαν αυτά τα δύο αριστουργήματα τοποθετημένα αντιlφιστά μεν, αλλά σε ικανή απόσταση. Το ένα Ε 89

5 Ι ΕΚΘΕΣΗ Ι ΑΝΑΜ ΕΤΡΗΣΗ ΣΤΟΝ. Ι<ΑΜ ΒΑ Picasso et les mattres έλκυε το άλλο με απίστευτη ένταση. Ο Βελάσκεθ υπήρξε ένας μύθος για την ισπανία, ήταν το «πρότυπο» του ζωγράφου, με το οποίο αναμετρήθηκε ο Πικάσο με μεγάλη επιμονή. Οι «Las Meninas» είνol μια εll<όνα μάχης ανάμεσα στην πραγματικότητα, την ψευδαίσθηση και την τεχνική. ο Πικάσο, στις δικές του παραλλαγές, αναζήτησε ένα απόσταγμα με απλοποιημένες γεωμετρικές φόρμες, άφησε ορατά τα αποτυπώματα των απόντων ΚΟΙ απελευθέρωσε από το έργο μια μουσικότητα, σαν σταθερή ρυθμική ταλάντωση, που φαίνεταl ότι απορρέει από την κληρονομιά της μοντέρνας γαλλικής ζωγραφll<ής, τον Ε 90 Μπραl< 1<01 τον Ματίς. Η εξαντλητική μελέτη έργων των μεγάλων ζωγράφων του παρελθόντος είναι ένα από τα πιο εl<πληκτll<ά πεδία δημιουργίας του Ilικάσο. Επεξεργάστηκε τα έργα τους οιωύραστα, σαν σε μια συνεχή συνομιλία μαζί τους. Εκτελούσε μια εντατική άσκηση στη ζωγραφll<ή της ζωγραφll<ής Η παράδοση ήταν γι' αυτόν μια δεξαμενή με υλικό προς εξερεύνηση, ένα ορυχείο γεμάτο φόρμες - για να τις επεξεργαστεί, να τις μετασχηματίσει, να αντλήσει διδάγματα και ίσως να τις εξευμενίσει, πριν τις μεταφράσεl στην αναγνωρίσιμη δική του ειl<ονογραφία. Συνδιαλεγόταν με τα αριστουργήματα των μεγάλων δασl<άλων σαν τιτσιάνο, Γκόγια, Βελάσκεθ, Pέμπραvτ, Ενγκρ, Ντελακρουά. Μανέ, Βαν Γκογκ, Ντεγκά. Ρενουάρ. Σεζάν. Ματίς: ο Πικάσο επεξεργάστηκε τα έργα τους ακούραστα. σαν σε μια συνεχή συνομιλία μαζί τους. Εκτελούσε μια εντατική άσκηση στη ζωγραφική της ζωγραφικής.

6 Και ο Ευγένιος Ντελακραυά δεν άφπαε ααυγκίνπτα ταν δπμιουργό τπς «Γκερνίκα». Εδώ ο Πικάσο τολμά μια «αναμέτρπσπ» με τις «Γυναίκες του Αλγερίου» (απέναντι σελίδα) του γάλλου ρομαντικού. Επάνω, n παραλλαγι) «Η» και δεξιά n τελικι) «Ο», δύο μόνο οπό τις συνολικά 15 ελαιογραφίες και τα 70 σχέδια που έφτιοξε ο Πόμπλο Πικάσο σε διάστπμο τριών μπνών (13 Δεκεμβρίου Φεβρουαρίου 1955). Ε 91

7 Picasso et les maitres νο οντιμετώπιζε διονοητιιωύς γρίφους. Με λεπτομερή lωl εντοτική δουλειά, ολλά οδιοφορώντος γιο το ύφος των δημιουργών τους, έσποζε τους κανόνες τους κοι το ονοι<ύι<λωνε, χορίζοντάς τους καινούργιο ζωή μέσα ο πό μια διοφορετlκή οπτιι<ή οντίληψη. Με την προσωπική του ερμηνεία κοι το χαραl<τηρlστll<ό πιιωσlκό μορφοπλοστικό ιδίωμα ανανέωσε τη διαχρονικότητά τους και την οδιαφιλονlκητη οξίο και τελειότητά τους. ο Πικάσο δεν επηρεάστηκε μόνο οπό γράφου Kitagawa Utamaro (επάνω), το το έργο των μεγόλων δυτικών ζωγράφων. έργο του οποίου έγινε γνωστό και ιδιαί Εδώ (απέναντι σελίδα) «Το χτένισμα» τερο δπμοφlλές τον 190 αιώνα στο Παρί (λεπτομέρεlσ) «συνομιλεί» με τπν έγ σι και επηρέασε τους ευρωπσιους ιμπρε χρωμη ξυλογραφία του γlαπωνέζου ζω- σιονιστές. Ο Πικάσο φέρεται να είπε το 1898 στη Μαδρίτη πως «Στην τέχνη πρέπεllωνείς να σκοτώνει τον πατέρο του». Αποδεικνύεται, όμως, βοθύς γνώστης των όσων ήθελε να αφήσεl πίσω του. Στις ρήξεις του γνώριζε πολύ κολά τι είναι ουτό που ήθελε νο υπερβεί, γι' ουτό μελετούσε εμβριθώς τους σημοντικούς δασκάλους. «Λεηλατώντος το παρελθόν», είνοl ο τίτλος ενός κεφαλαίου στη βιογραφία του Πικάσο οπό τον John Richardson. Ασφολώς, τα δάνειο κοι ΟΙ επl(jροές στην πορεία του είνοl πολλά, μα γιοτί δεν δικαιούται κονείς να εξερευνά τον πολιτισμll<ό ομφάλιο λώρο του; Ενο θέμο που δούλευε συχνά ο Πικάσο μετά το 1966 είναι οι σωματοφύλακες.στο πορτρέτο σωμοτοφυλάι<ωνο Πικάσο αποτίει φόρο τιμής στους Γlφέι<ο κοι ΡέμnΡοντ, οι οποίοι είχον δlοκριθεί σ' ουτήν τη θεματολογίο. Αποκολυπτll<ή, όμως, είναι η υπογροφή του Πικάσο στο πίσω μέρος του ιωμβά του «Σωματοφύλοιω»(1967) ως Domenico Theotocopoulos [ΕΙ Greco] van Rijn [Rembrandt] da Silva [Velazquez]! Σε ηλll<ίο 86 χρόνων, ο Πικάσο φοίνετοι νο τουτίζεται με τους Γκρέκο, ΡέμπραντκοlΒελάσκεθ,θεωρώντοςεουτόν Συνδιαλεγόταν με τα αριστουργήματα των μετρ σαν να αντιμετώπιζε διανοητικούς γρίφους. Με λεπτομερή και εντατική δουλειά, αλλά αδιαφορώντας για το ύφος των δημιουργών τους, έσπαζε τους κανόνες τους, χαρίζοντάς τους νέα ζωή μέσα από μια διαφορετική οπτική αντίληψη. Ε 92

8

9

10 Picasso et les mattres Η «Προσωπογραφία του Χόρχε Μαναυέλ θεατοκόπαυλαυ» (δεξιό) διό χειρός ταυ πατέρα ταυ Δομήνικου παραφρόζεταl από τον Πικάοο οτο δικό του «Παρτρέτο ζωγράφου κατά ταν Γκρέκο» (αριοτερό). Με αυτόν τον πίνακα α Πικάαο φαίνηαι άτι θέλει να αποδώοεl ζωγραφικά τnν άποψn που είχε διατυπώαει για τnν lαπανlκή καταγωγή του κυβιαμού και τnν nnyri ταυ ατα έργα ταύ Γκρέκο. «Η δομπ τού Γκρέκο είναι κυβιστική» ElXE ισχυριστεί. ο Πικάσο βίωνε με πολλούς μεγάλους δασκάλους μια ταύτιση που εμπεριείχε διάθεση οικειοποίησης, άμιλλας και συναγωνισμού. Προς το τέλος της ζωής του, όμως, διακατεχόταν από πραγματική εμμονή με τον Ρέμπραντ. Σύμφωνα με το βιογράφο του, συνήθιζε να προβάλλει ως διαφάνεια τη ((Νυχτερινή περίπολο)) στους τοίχους του εργαστηρίου του. Ε 95

11 Ι ΕΚΘΕΣΗ Ι ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ ΣΤΟΝ.. Ι<ΑΜΒΑ Η «Αρπαγή των Σαβίνων» (1635) του Πουσέν (κάτω αριστερά) κα! δύα εκδοχές τπς οπό τον π, κάοο: π πρώτπ του '60 (δεξιά) και π δεύτερπ του '62 (κάτω δεξιά). Ο ζωγράφος είχε εξομολογπθεί πως μέσα οπό ουτπν τπν έκφρασπ τπς βίας ονοζπτπσε τπν κάθαρσπ από τπν αγωνία πσυ ταυ είχε δπμιουργπσεl π κρίοπ στις σχέσεις ΗΠΑ -Κούβας, παυ καρυφώθπκε με τπν απόβαοπ στον Κόλπο των Χαίρων. Picasso et les mattres άξιο μαθητή και διάδοχό τους στον 20ό αιώνα. Το γεγονός πως ο Πικάσο συνδέει τον Ρέμπραντ με τον Γlφέκο 1<01 τον Βελάσl<εθ δείχνει τους κύριους λόγους για τους οποίους θαύμαζε τον Ολλανδό: για τον ζωγραφικό ρεαλισμό του και για την περίτεχνη συναισθηματική του ένταση και περιπλοκή, ποιότητες που τις συνέδεε με την ισπανική σχολή, την οποία θεωρούσε δική του. Προς το τέλος της ζωής του ο Πικάσο διαι<οτεχόταν από πραγματική εμ Ε 96 μονή με τον Ρέμπραντ. Οπως φαίνεται να του είχε συμβεί 1<01 με άλλους μεγάλους δασκάλους, βίωνε ένα φαινόμενο ταύτισης, που εμπεριείχε διάθεση οιιωοποίησης, άμιλλας και συναγωνισμού. Η Fran~oise Gilot αναφέρει ότι ο Πιι<άσο της είπε το 1942: «Κάθε καλλιτέχνης θεωρεί τον εαυτό του ως έναν Ρέμπραντ.. όλοι έχουν τις ίδιες αυταπάτες»_ Ι<αι σύμφωνα με τον Richardson, ο Πικάσο συνήθιζε να προβάλλει με μηχανή προβολής διαφανειών τη «Νυχτερινή περίπολο» του Ρέμπραντ στους τοίχους του εργαστηρίου του, επιτρέποντας έτσι στους σωματοφύλαι<ες να βγουν από το Αμστερνταμ του 170υ αιώνα 1<0 Ι να εισχωρήσουν στο teatrum mundi του Πικάσο Τελικά, οι μεγάλοι δημιουργοίεπιl<οινωνούν μεταξύ τους 1<01 η περιπέτεια της τέχνης συνεχίζεται με επεισόδια αλληλεπιδράσεων. Με την έι<θεση αυτήν ιι<ονοποιείται 1<01 η επιθυμία που είχε εl<φράσεl ο ίδιος ο Ilικάσο, να βρεθούν κάποτε τα έργα του σε «οπτιι<ή αντιπαράθεση» μ' εκείνα που τα ενέπνευσαν. 8 * Η Κατερίνα Ι<αζΟλέα είναι ιστορικόζ τέx'jηζ_