Η αποκάλυψη της τεχνικής της δομής ενός έργου τέχνης, αναγκαίο εργαλείο για την αναγνώριση και λύση των προβλημάτων συντήρησης και διατήρησής του.

Transcript

1 Η αποκάλυψη της τεχνικής της δομής ενός έργου τέχνης, αναγκαίο εργαλείο για την αναγνώριση και λύση των προβλημάτων συντήρησης και διατήρησής του. Μελέτη υποδομής για την συντήρηση του εντοίχιου ζωγραφικού διακόσμου του καθολικού της Ι.Μ Ελεούσας στο νησί της λίμνης Ιωαννίνων. Η βάση για την αναγνώριση και την λύση των προβλημάτων διατήρησης που παρουσιάζει ένα έργο τέχνης είναι η απόπειρα αποκατάστασης του παρελθόντος του. Ένα μεγάλο τμήμα της αναγνώρισης αυτής, αφορά την τεχνολογική εξέταση, η οποία αποκαλύπτει την τεχνική δομή του έργου και αποπειράται να ανασυνθέσει την τεχνική διαδικασία και τον τρόπο χρήσης των υλικών που έχει υιοθετήσει κάθε φορά ο καλλιτέχνης. Οι πληροφορίες που απορρέουν από μια τέτοια προσέγγιση μας δίνουν την δυνατότητα αφενός να αναγνωρίσουμε τις μεταβολές που έχει υποστεί η δομή του έργου στο πέρασμα του χρόνου για να ερμηνεύσουνε την παθολογία και αφετέρου να πλουτίσουμε τις τεχνολογικές μας γνώσεις, κάτι που είναι πολύ σημαντικό για την ιστορία των τεχνικών και την σχέση τους με την τέχνη. Επειδή η τεχνική με την οποία έχει φιλοτεχνηθεί ένα έργο τέχνης δεν είναι άμεσα αναγνωρίσιμη σ όλες τις λεπτομέρειές της, υπάρχει ο κίνδυνος να οδηγηθούμε σε λανθασμένες εκτιμήσεις. Η υιοθέτηση μιας σειράς από διαγνωστικές μεθόδους και η ερμηνεία των αποτελεσμάτων τους μπορούν να μας οδηγήσουν σε αξιόπιστα συμπεράσματα. Βασικά ερωτήματα που είναι αναγκαίο να απαντηθούν σε μια τέτοια περίπτωση είναι: α) Ποιά είναι η τεχνική εκτέλεσης της ζωγραφικής. β) Ποιό είναι το συνδετικό μέσο που έχει χρησιμοποιηθεί για την εφαρμογή των χρωστικών. γ) Ποιό το είδος και η σύσταση των χρωστικών. Στο νησί της λίμνης Παμβώτιδας των Ιωαννίνων μικρό σε έκταση, χώρο είναι κτισμένο ένα πολύ ενδιαφέρον σύνολο επτά μονών με ιστορία επτά περίπου αιώνων και έντονη και συνεχή καλλιτεχνική δραστηριότητα διάρκειας μεγαλύτερης από τέσσερις αιώνες. Αντιπροσωπευτικό δείγμα της δραστηριότητας αυτής αποτελεί η Ι.Μ Ελεούσας στο δυτικό τμήμα του νησιού.ο πυρήνας του καθολικού της μονής χρονολογείται στο 16 ο αι. η δεύτερη οικοδομική φάση στα 1743 και η τρίτη που τελειώνει στα 1759 δίνει στο μνημείο την σημερινή του μορφή. Ο εντοίχιος ζωγραφικός διάκοσμος του καθολικού, όπως εμφανίζεται σήμερα, αποτελεί τυπικό δείγμα συνεχόμενης καλλιτεχνικής δραστηριότητας διακοσίων περίπου ετών. Ο διάκοσμος έχει φιλοτεχνηθεί σε τρεις διαφορετικές χρονικές περιόδους (φάσεις) οι οποίες συμπίπτουν με τις οικοδομικές και έχει συμπληρωθεί από περιορισμένης έκτασης καλλιτεχνικές επεμβάσεις οι οποίες δίνουν επιπλέον στοιχεία χωρίς να αλλοιώνουν την γενική εικόνα. Το γεγονός αυτό καθιστά την έρευνα ακόμη πιο απαιτητική γιατί καλείται να ανιχνεύσει και να περιγράψει υλικά και τεχνικές από διαφορετικές φάσεις γεγονός που πιθανόν να σημαίνει διαφορές στη δομή και την χρήση των υλικών αλλά και διαφορετική συμπεριφορά στην πορεία τους μέσα στον χρόνο. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε κινήθηκε σε δύο παράλληλα επίπεδα. Στο πρώτο η εξέταση έγινε σε κλίμακα έργο ημέρας (Giornate).Χρησιμοποιήθηκαν μέθοδοι υποβοηθούμενης οπτικής παρατήρησης και καταγραφής με τεχνητή φωτιστική πηγή στο ορατό και μη φάσμα, όπως ο πλάγιος φωτισμός, η μικροφωτογράφηση, η UV και η IR φωτογράφηση. Στο δεύτερο επίπεδο η εξέταση έγινε σε κλίμακα πινελιάς, με εξέταση δειγμάτων στο εργαστήριο. Χρησιμοποιήθηκε το οπτικό (στέρεο) μικροσκόπιο και τρεις διαφορετικές φυσικοχημικές τεχνικές όπως είναι : α) Το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο ( ΗΜ ) με αναλυτή EDAX για την μελέτη της δομής και χημικής σύστασης του υλικού. β) Περίθαλψη ακτινών χ ( ΠΑΧ ) για τον προσδιορισμό των ορυκτολογικών φάσεων και γ υπέρυθρη φασματοσκοπία ( IR ) Fourier Transform IR ( FT / IR), για τον προσδιορισμό παρουσίας οργανικών ενώσεων.

2 Από την έρευνα προέκυψαν στοιχεία για την δομή, την σύσταση και τον τρόπο εφαρμογής των υποστρωμάτων.εντοπίστηκαν και τεκμηριώθηκαν σχεδιαστικά και φωτογραφικά οι αρμοί των ενώσεων των υποστρωμάτων ( pontate και giornate ) καθώς και η σειρά διαδοχής της εφαρμογής τους. Εντοπίστηκε το προπαρασκευαστικό σχέδιο ( τα γραψίματα & η χάραξη ) και ανιχνεύτηκαν οι τρόποι εκτέλεσής του.επίσης εντοπίστηκε ο παράλληλος κυματισμός της λείανσης στις στιλβωμένες επιφάνειες & οι ιδιαίτερα μικρές περιοχές στίλβωσης στα σαρκώματα και το αποτύπωμα του βοηθητικού μπαστουνιού πάνω στο νωπό σοβά. Τα αποτελέσματα των αναλύσεων έδωσαν χρήσιμες απαντήσεις για την στρωματογραφική δομή του ζωγραφικού στρώματος, την δομή των χρωστικών, την αναγνώρισής τους, τον τρόπο εφαρμογής τους στο υπόστρωμα και τα συνδετικά υλικά καθώς και άλλα επιμέρους στοιχεία όπως το ανάγλυφο της πινελιάς και τα χρωματικά στρώματα. Τέλος ανιχνεύτηκε ο τρόπος εφαρμογής του χρυσού και ο τρόπος κατασκευής των ανάγλυφων διακοσμήσεων. H σύγκριση των αποτελεσμάτων της όλης έρευνας με την διαθέσιμη βιβλιογραφία καθώς και η συνεκτίμησή τους με τα στοιχεία της παθολογίας απετέλεσαν την βάση για να καθοριστεί ο τρόπος επέμβασης και η επιλογή των υλικών.επιπλέον μας έδωσαν την δυνατότητα να εμπλουτίσουμε την τεχνολογική μας γνώση για την περιοχή και μια χρονική περίοδο που μέχρι σήμερα παρέμενε αδιερεύνητη. Νο 1 Ι.Μ Ελεούσας.Γενική άποψη.

3 Νο 2 Στρωματογραφία του υποστρώματος. Νο 3 Πλάγιος φωτισμός

4 Νο 4 Αρμοί Gior nate Νο 5 Γράψιμο του σχεδίου ( Ά φάση)

5 Νο 6 Χάραξη του σχεδίου ( Β φάση) Νο 7 Ανάγλυφο της πινελιάς

6 Νο 8 Στίλβωση στη περιοχή των σαρκωμάτων Νο 9 Πλάσιμο με επάλληλα χρωματικά στρώματα.

7 Νο 10 Στρωματογραφία με στερεομικροσκόπιο. Νο Χρωστικές με Η/Μ

8 Νο 13 Χρωστική (σμάλτου) με μικροστερεοσκόπιο. Νο 14 Χρωστική (ώχρα) και φύλλο χρυσού με μικροστερεοσκόπιο.

9 Νο 15 Νο 16 Αποτυπώματα (παλαιό και πειραματικό) από το βοηθητικό μπαστούνι του αγιογράφου.

10 Νο 17 Ανάγλυφο φωτοστέφανου με πλάγιο φωτισμό. ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΜΠΕΧΛΗΣ Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Ηπείρου