ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΤΩΝ ΖΗΜΙΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΚΛΗΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟ ΠΛΑΤΩΝΙ ΣΕ ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΤΗΣ ΡΟ ΟΥ

Transcript

1 Αιθρία Οµάδα Αγρο-Περιβαλλοντικής Έρευνας και ράσης Λάερµα Τηλ. / Fax ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΤΩΝ ΖΗΜΙΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΚΛΗΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟ ΠΛΑΤΩΝΙ ΣΕ ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΤΗΣ ΡΟ ΟΥ ΕΣΠΟΙΝΑ ΜΕΡΤΖΑΝΙ ΟΥ ΒΙΟΛΟΓΟΣ MsC ΥΠΟΨΗΦΙΑ Ι ΑΚΤΩΡ Λάερµα Οκτώβριος 2005

2 1. Εισαγωγή 1.1 Γενικά για το πλατώνι Το πλατώνι, επιστηµονικά Dama dama, είναι ένα από τα τρία είδη ελαφοειδών που απαντούν στον ελληνικό χώρο. ιακριτά χαρακτηριστικά του είδους είναι το πλάτωµα που εµφανίζουν τα αρσενικά στο πάνω τµήµα των κεράτων τους, καθώς και οι λευκές βούλες που διατηρούν τα ενήλικα άτοµα κατά την καλοκαιρινή περίοδο. Αν και µέχρι τις αρχές του Κατώτερου Πλειστόκαινου, το πλατώνι ζούσε στο µεγαλύτερο τµήµα της ηπειρωτικής Ευρώπης και στην Εγγύς Ανατολή, κατά τη διάρκεια της τελευταίας παγετώδους περιόδου η εξάπλωσή του φαίνεται να περιορίστηκε σε περιοχές της Νότιας Ευρώπης και της Μικράς Ασίας. Ωστόσο, µε το πέρασµα των χρόνων οι πληθυσµοί αυτοί υπέστησαν σηµαντική µείωση και στις περισσότερες περιοχές εξάπλωσης εξαφανίστηκαν. Ο µοναδικός πληθυσµός πλατωνιών που θεωρείται ότι διατηρήθηκε µέχρι και τις µέρες µας ως γηγενής µορφή είναι αυτός της Τουρκίας, ο οποίος αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από αιχµάλωτα άτοµα. Οι υπόλοιποι σύγχρονοι πληθυσµοί πλατωνιών, που απαντώνται σχεδόν σε όλο τον κόσµο, θεωρείται ότι έχουν προέλθει από εισαγωγές πλατωνιών που πραγµατοποιήθηκαν κατά τους ιστορικούς και πρόσφατους χρόνους. Οι περισσότεροι από τους πληθυσµούς αυτούς διαβιούν σε περίφρακτους χώρους και σε συνθήκες ηµιεξηµέρωσης. Οι δε άγριοι πληθυσµοί, όπου παρατηρούνται, έχουν προέλθει κυρίως από τη διαφυγή ατόµων από πάρκα όπου κρατούνταν. 1.2 Το πλατώνι της Ρόδου Βιολογική αξία Άγριοι πληθυσµοί πλατωνιού υπήρχαν τόσο στην ηπειρωτική όσο και στη νησιωτική Ελλάδα µέχρι και τις αρχές του 20 ου αιώνα. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι άγρια ελάφια επιζούσαν ακόµα µέχρι τη δεκαετία του 30 στην Ακαρνανία Σήµερα ο µοναδικός ελεύθερος πληθυσµός πλατωνιών εντοπίζεται αποκλειστικά στο νησί της Ρόδου. Αν και παλιότερα πιστευόταν ότι τα πλατώνια µεταφέρθηκαν στο

3 νησί από το Τάγµα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήµ, οι οποίοι κατέλαβαν το νησί στις αρχές του 14 ου αιώνα, σύµφωνα µε πρόσφατα παλαιοντολογικά ευρήµατα που εντοπίστηκαν σε διάφορες θέσεις στο νησί, η παρουσία του πλατωνιού χρονολογείται ήδη από τα τέλη της 6 ης χιλιετηρίδας. Καθώς η εµφάνισή του συµπίπτει χρονολογικά µε την εποίκιση του νησιού από τον άνθρωπο, πιστεύεται ότι το πλατώνι εισήχθη, κατά πάσα πιθανότητα από τη γειτονική Μικρά Ασία, στη Ρόδο για θηρευτικούς σκοπούς. Η υπόθεση πολύ παλιάς εισαγωγής του πλατωνιού στη Ρόδο ενισχύεται και από τα αποτελέσµατα πρόσφατης ανάλυσης µιτοχονδριακού DNA, τα οποία δείχνουν ότι ο ροδίτικος πληθυσµός διαφέρει γενετικά τόσο από αυτόν της Τουρκίας, ο οποίος θεωρείται αυτόχθονος, όσο και από τους αντίστοιχους ευρωπαϊκούς πληθυσµούς. Τα στοιχεία αυτά συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι η εισαγωγή του πλατωνιού στο νησί είναι όντως πολύ παλιά και ότι έκτοτε οι εγκαταστηµένοι πληθυσµοί παρέµειναν γενετικά αποµονωµένοι, µε συνέπεια να διαµορφώσουν ένα διακριτό γενετικό υλικό. Μάλιστα, πιθανόν ένας από τους λόγους που συνέβαλαν στη γενετική διαφοροποίηση του πλατωνιού της Ρόδου είναι αυτή η ιστορική του εξέλιξη, στην οποία φαίνεται να απουσιάζουν µακροχρόνιες διαδικασίες εξηµέρωσης και εγκλεισµού του, σε αντίθεση µε τους πληθυσµούς της Ευρώπης, και να κυριαρχεί η ελεύθερη, άγρια διαβίωση και η συνεξέλιξή του µε τις ανθρώπινες δραστηριότητες Πολιτιστική αξία Πέρα από τη βιολογική του αξία, το πλατώνι έχει ιδιαίτερη πολιτιστική αξία για το νησί της Ρόδου, µια και αποτελεί σύµβολο του νησιού. Η φιγούρα του πλατωνιού απαντά ως διακοσµητικό στοιχείο σε πλήθος αντικειµένων, πχ σε αγγεία, εργόχειρα, ετικέτες προϊόντων, ακόµα και στα καλύµµατα των φρεατίων της Παλιάς Πόλης. Τα δυο δε ορειχάλκινα αγάλµατα πλατωνιών που κοσµούν το λιµάνι του Μανδρακιού

4 έχουν αποτελέσει κοινό θέµα φωτογράφησης ερασιτεχνών και επαγγελµατιών φωτογράφων. Και ενώ για τον κάτοικο της πόλης και των αστικών κέντρων της Ρόδου το πλατώνι είναι µια ακίνητη εικόνα, για τον κάτοικο της ενδοχώρας του νησιού ο µπόας ή η ζαρκάς, όπως συνηθίζουν να αποκαλούν οι ντόπιοι το αρσενικό και το θηλυκό αντίστοιχα, αποτελούν στοιχείο της καθηµερινότητάς τους. Τα τελευταία χρόνια όλο και συχνότερα τα συναντούν να διασχίζουν αγροτικούς και επαρχιακούς δρόµους, να τρέφονται στα χωράφια τους, να πετάγονται µέσα από πυκνή βλάστηση κατά το κυνήγι άλλων θηραµάτων. Στις συζητήσεις που πυροδοτούνται αργότερα στο καφενείο ανταλλάσσονται πληροφορίες σχετικά µε τις ποσοτικές τάσεις που εµφανίζει ο πληθυσµός, την εµφάνισή του σε νέες περιοχές, τις ζηµιές που προξένησε και τα µέτρα που πρέπει να ληφθούν. Και είναι πραγµατικά αξιοθαύµαστο ότι όσο ζηµιογόνο κι αν αποδεικνύεται για τις καλλιέργειές τους, στους περισσότερους πάντα υποβόσκει ένα αίσθηµα ανοχής και θαυµασµού για το ζώο αυτό. Εξάλλου, το πλατώνι προκαλούσε ανέκαθεν το θαυµασµό, ακόµα και σε αυτούς που το κυνήγησαν έντονα κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσµίου Πολέµου και αργότερα. Σε κάθε περίπτωση είτε ως ακίνητη ή ως ζωντανή φιγούρα το πλατώνι αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της πολιτιστικής κληρονοµιάς του νησιού της Ρόδου. 1.3 Καθεστώς προστασίας Το πλατώνι της Ρόδου σχεδόν καθόλη τη διάρκεια του 20 ου αιώνα βρισκόταν σε καθεστώς µερικής ή απόλυτης προστασίας. Κατά την ιταλική κατοχή του νησιού, δηλαδή την περίοδο το κυνήγι του πλατωνιού ήταν απαγορευµένο για τους ιθαγενείς κατοίκους της Ρόδου, και ασκούταν περιστασιακά µόνο από επιφανείς προσωπικότητες των κυβερνώντων. Μετά την ενσωµάτωση του νησιού µε την κυρίως Ελλάδα η απαγόρευση του κυνηγιού του έγινε καθολική. Έτσι, σύµφωνα µε το Άρθρο 258 Παράγραφος 1 του Νοµοθετικού ιατάγµατος 86 του 1969, όπως τροποποιήθηκε από το Άρθρο 7 του Νόµου 177/1975, το κυνήγι του πλατωνιού έχει απαγορευτεί ήδη από το 1969.

5 Ωστόσο, παρά την απαγόρευση του κυνηγιού του, συνέχισαν να υπάρχουν κρούσµατα λαθροθηρίας, τα οποία σε συνδυασµό µε τις µεγάλες πυρκαγιές που έπληξαν το νησί τις τελευταίες δεκαετίες, συνέβαλαν στη δραµατική µείωση του πληθυσµού. Από 4000 άτοµα και µε εξάπλωση σχεδόν σε ολόκληρη τη Ρόδο στα µέσα της ιταλικής κατοχής, οι πληθυσµοί του πλατωνιού αριθµούσαν περίπου 40 άτοµα προς τα τέλη της δεκαετίας του 1990 και µε εξάπλωση σαφώς περιορισµένη. Για τους λόγους αυτούς και λόγω της µοναδικότητάς του στον ελληνικό χώρο, το ροδίτικο πλατώνι αναφέρεται στη Σύµβαση της Βέρνης και συµπεριλήφθηκε στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούµενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδα µε το χαρακτηρισµό Τρωτό, δηλαδή είδος για το οποίο αν δεν αρθούν οι επιβαρυντικοί για την επιβίωσή του παράγοντες, κινδυνεύει µε εξαφάνιση. Τέλος, σύµφωνα µε τα νέα γενετικά δεδοµένα, τα οποία δείχνουν ότι πρόκειται για ένα γενετικά ιδιαίτερο πληθυσµό, η ανάγκη λήψης µέτρων διατήρησής του µέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο προστασίας γίνεται ακόµα πιο επιτακτική και επιβεβληµένη. 1.4 Σηµερινά δεδοµένα εξάπλωσης και πληθυσµού του πλατωνιού Ζηµιές σε αγροτικές περιοχές Μετά τη δραµατική µείωση που υπέστησαν οι πληθυσµοί του πλατωνιού κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσµίου Πολέµου και αργότερα, τα τελευταία 4-5 χρόνια ο πληθυσµός φαίνεται να ακολουθεί ανοδικές τάσεις σε γενικές γραµµές και η παρουσία του έχει εδραιωθεί στο µεγαλύτερο τµήµα της παλιάς του εξάπλωσης. Αν και δεν υπάρχουν ασφαλή πληθυσµιακά στοιχεία, εκτιµάται ότι ο πληθυσµός κυµαίνεται µεταξύ άτοµα. Το πληθυσµιακό αυτό µέγεθος δεν κρίνεται ασφαλές για την επιβίωση του είδους και δεδοµένης της περιορισµένης επικοινωνίας που φαίνεται να υπάρχει µεταξύ του νότιου και βόρειου πυρήνα εξάπλωσης, πρέπει να ενταθούν οι προσπάθειες για την περαιτέρω αύξηση του πληθυσµού και τη διασπορά του και σε άλλες περιοχές. Αν και η αύξηση του πληθυσµού των πλατωνιών αντιµετωπίστηκε θετικά από τους κατοίκους της ενδοχώρας, σε αγροτικές περιοχές µε υψηλή πληθυσµιακή πυκνότητα ελαφιών η αύξηση αυτή συνοδεύτηκε τα τελευταία δυο χρόνια από πρόκληση ζηµιών

6 σε καλλιέργειες και κυρίως σε κηπευτικά. Σε ορισµένες περιπτώσεις οι ζηµιές αυτές φαίνεται να είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικές οικονοµικά για τον αγρότη και, λόγω της έλλειψης ασφαλιστικής κάλυψης, εγείρουν τη δικαιολογηµένη αντίδραση και αγανάκτησή του. Αν µάλιστα λάβει κανείς υπόψη τις ανοδικές τάσεις που παρουσιάζει ο πληθυσµός, είναι φυσικό επόµενο οι ζηµιές να αυξηθούν και οι δικαιολογηµένες αντιδράσεις των αγροτών να πυκνώσουν. Στο πλαίσιο της παρούσας µελέτης πραγµατοποιήθηκε γεωγραφική καταγραφή των ζηµιών και αξιολόγηση του κόστους της ζηµιάς. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα που προέκυψαν φαίνεται ότι ένα µέρος τουλάχιστον των ζηµιών αυτών µπορούν να καλυφθούν ασφαλιστικά από τον ΕΛ.Γ.Α., όπως συµβαίνει στην περίπτωση ζηµιών που προκαλούνται από άλλα είδη που χρήζουν προστασίας, όπως είναι η αρκούδα. Το µέτρο αυτό κρίνεται αναγκαίο και συµπληρωµατικό του ισχύοντος καθεστώτος προστασίας του ροδίτικου πλατωνιού. ίχως τη λήψη µέτρων που θα συµβάλλουν στην αρµονική συνύπαρξη του αγρότη µε τον αυξανόµενο πληθυσµό πλατωνιών, οποιαδήποτε προσπάθεια διατήρησης του είδους κρίνεται µάταιη.

7 2. Καταγραφή ζηµιών που προκλήθηκαν από το πλατώνι σε καλλιέργειες 2.1 Περιοχές µελέτης µέθοδοι καταγραφής Οι καταγραφές ζηµιών επικεντρώθηκαν κυρίως στις καλοκαιρινές καλλιέργειες στην αγροτική ζώνη της λεκάνης απορροής της Τεχνητής Λίµνης της Απολακκιάς, η οποία καλλιεργείται από αγρότες που προέρχονται κυρίως από τα χωριά της Απολακκιάς, Ιστρίου, Αρνίθας και Σιαννών. Πρόκειται για µια αµιγώς γεωργική περιοχή, η οποία εφάπτεται µε φυσική βλάστηση δάσους και θαµνώνων. Στην περιοχή πραγµατοποιούνται τόσο σπορές χειµερινές, κυρίως καλλιέργεια σιταριού, όσο και καλοκαιρινές, ενώ παράλληλα ασκούνται και πολυετείς καλλιέργειες ελαιόδεντρων και αµπελιού. Λόγω της επάρκειας τροφής, νερού και φυσικής βλάστησης περιµετρικά, αλλά σε ορισµένα σηµεία και εντός της αγροτικής ζώνης, η εν λόγω περιοχή φιλοξενεί έναν από τους πιο πυκνούς πληθυσµούς πλατωνιών στο νησί. Επειδή σύµφωνα µε τους κατοίκους, οι ζηµιές που προκαλούνται στις χειµερινές ετήσιες σπορές είναι µικρές και µη υπολογίσιµες, η προσοχή εστιάστηκε στις καλοκαιρινές καλλιέργειες, που ασκούνται στην περιοχή. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι σύµφωνα µε το Γραφείο Στατιστικής του Τµήµατος Προγραµµατισµού και Μελετών της ιεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης ωδεκανήσου το 2003 καλλιεργήθηκαν 555 στρέµµατα καρπουζιού, 175 στρέµµατα πεπονιού, 137 στρέµµατα ανοιξιάτικης πατάτας, 345 στρέµµατα φθινοπωρινής πατάτας, 402 στρέµµατα άλλων λαχανικών και 100 στρέµµατα λαχανικών κάτω από δέντρα. Αν και τα στοιχεία αυτά αφορούν στο 2003, σύµφωνα µε τους υπαλλήλους της ιεύθυνσης Γεωργίας, περίπου οι εκτάσεις καλλιεργήθηκαν και το Στην εν λόγω περιοχή πραγµατοποιήθηκαν επισκέψεις σε καλλιέργειες κηπευτικών και πεπονοειδών (µποστάνια), µετά την υπόδειξη των ιδιοκτητών τους, τους µήνες Ιούλιο, Αύγουστο και Σεπτέµβριο Ωστόσο, λόγω της παραδοσιακής πρακτικής πρώιµων καλλιεργειών, στο πλείστο των περιπτώσεων ήταν αδύνατο να εκτιµηθεί η ζηµιά που προκλήθηκε από πλατώνια. Έτσι, οι καταγραφές αφορούσαν κυρίως στην καταγραφή της παρουσίας βιοδηλωτικών ιχνών (πατηµασιές και κόπρανα) ελαφιών, πρόσφατων (πατηµασιές και κόπρανα) και παλαιότερων (κόπρανα). Μόνο σε ορισµένες περιπτώσεις ήταν δυνατό να διαπιστωθούν υπολείµµατα φυτών, τα οποία

8 είχαν καταναλωθεί από πλατώνια. Έτσι, προκειµένου να αποκτήσουµε ένα δείκτη του µεγέθους των ζηµιών, αλλά και της περιόδου αιχµής, συµπληρώσαµε ερωτηµατολόγια µε τη βοήθεια των αγροτών. Παράλληλα, έγιναν επισκέψεις και συζήτηση µε αγρότες και σε άλλες περιοχές µε υψηλή πληθυσµιακή πυκνότητα και συγκεκριµένα στην περιοχή των Λαέρµων, Λαχανιάς, Μεσαναγρού, Αγίου Ισιδώρου, Ασκληπειού, Απολλώνων, Προφύλιας, Λάρδου, Θεολόγου και Ψίνθου. Στις περιοχές αυτές η καλλιέργεια καλοκαιρινών φυτών αφορά κυρίως σε οικογενειακούς κήπους και σε πολύ λίγες περιπτώσεις ασκείται για εµπορικούς σκοπούς. Επιπλέον, στοιχεία διατέθηκαν και από τις καταγραφές που πραγµατοποιήθηκαν στο πλαίσιο της διδακτορικής της διατριβής της συντάκτριας της παρούσας µελέτης. Τα στοιχεία αυτά αφορούσαν κυρίως σε ζηµιές που προκλήθηκαν σε αµπέλια και ελαιόδεντρα. Τέλος, επειδή σε όλη την περιοχή εξάπλωσης του πλατωνιού, υπάρχει σε µικρότερο ή µεγαλύτερο βαθµό η παρουσία ανεπιτήρητων κατσικιών, καταγράφηκε επίσης η παρουσία πατηµασιών και κοπράνων τους, όπου αυτή διαπιστώθηκε. 2.2 Αποτελέσµατα Ζηµιές σε καλοκαιρινά κηπευτικά και µποστάνια Όσον αφορά στους οικογενειακούς καλοκαιρινούς κήπους, ζηµιές από πλατώνια κατεγράφησαν σχεδόν σε όλες τις υπό µελέτη περιοχές. Οι ζηµιές αυτές αφορούσαν κατά πρώτο λόγο στην κατανάλωση φασολιών και κατά δεύτερο καρπουζιών και πεπονιών. Οι ζηµιές που διαπιστώθηκαν, ιδιαίτερα στην περίπτωση των φασολιών, ήταν ολοσχερείς, αλλά λόγω της περιορισµένης έκτασης που καταλαµβάνουν οι οικογενειακοί κήποι, δεν έχουν ιδιαίτερο οικονοµικό ενδιαφέρον.

9 Αντίθετα σε καλλιέργειες εµπορικής κλίµακας, όπως είναι στην περίπτωση της λεκάνης απορροής της τεχνητής λίµνης της Απολακκιάς, αναφέρθηκαν ζηµιές ιδιαίτερα επιβαρυντικές για τον αγρότη. Αν και κατά την περίοδο της επίσκεψής µας στα αντίστοιχα χωράφια, ήταν αδύνατο να γίνει εκτίµηση του κόστους της ζηµιάς, γιατί η παραγωγή είχε ήδη παρέλθει, σε όλα τα χωράφια παρατηρήθηκαν είτε πρόσφατα ίχνη ελαφιών ή κοπρανοσωροί ελαφιών, πρόσφατοι και πολυκαιρισµένοι. Επίσης, σε τρία χωράφια, όπου οι ιδιοκτήτες δεν είχαν αφαιρέσει το φαγωµένο καρπό βρέθηκαν καρπούζια φαγωµένα από πλατώνι. Με δεδοµένα ότι α) σε σύνολο 30 χωραφιών όπου πραγµατοποιήθηκε επίσκεψη µόνο σε 2 χωράφια βρέθηκαν ίχνη (πατηµασιές και κόπρανα) από κατσίκια, β) η περιοχή είναι αγροτική και τα ανεπιτήρητα κατσίκια σπάνια, και γ) υπήρχαν πρόσφατα και παλαιότερα βιοδηλωτικά ίχνη πλατωνιού, το λογικότερο είναι να θεωρήσουµε ότι οι ζηµιές προκλήθηκαν από πλατώνια και µόνο. Σύµφωνα µε τις πληροφορίες που δόθηκαν από τους αγρότες και τις δικές µας διαπιστώσεις οι ζηµιές αυτές αφορούσαν µποστάνια (κυρίως καρπούζια και λιγότερο πεπόνια) και το κόστος (σύµφωνα µε τους αγρότες) ξεπερνούσε τα 600 ευρώ / αγρότη, ενώ σε ορισµένες περιπτώσεις αναφέρθηκαν ζηµιές που ξεπερνούσαν τα 2000 ευρώ και άγγιζαν το ποσό των 5000 ευρώ. Πάντως, αν λάβουµε υπόψη τις δικές µας παρατηρήσεις στα τρία χωράφια καρπουζιού, όπου υπήρχαν φαγωµένα καρπούζια σε ποσοστό πάνω από 40 % και ότι στα χωράφια που αναφέρθηκαν ζηµιές διαπιστώθηκε η ύπαρξη πολλών κοπρανοσωρών, παλιών και πιο πρόσφατων, που σηµαίνει τακτική παρουσία ελαφιών εντός των χωραφιών, το πιθανότερο είναι το ύψος των ζηµιών να είναι ιδιαίτερα υψηλό για την τσέπη του αγρότη. Πιο συγκεκριµένα, οι ζηµιές που αναφέρθηκαν / κατεγράφησαν αφορούσαν στις ακόλουθες καλλιέργειες: Α. Μποστάνι (κυρίως καρπούζι και λιγότερο πεπόνι): η περίοδος των ζηµιών ξεκινά από τέλη Απριλίου (για τις πρώιµες, υπό κάλυψη καλλιέργειες) και εκτείνεται µέχρι και τέλη καλοκαιριού, ανάλογα µε την περίοδο φύτευσης. Ωστόσο, η περίοδος αιχµής φαίνεται να είναι τέλη Απριλίου µε αρχές Ιουλίου. Επίσης, στις περισσότερες περιπτώσεις οι ζηµιές αυτές παρατηρούνται στο φαινολογικό στάδιο που δένει ο καρπός και αφορούν είτε σε φάγωµα του καρπού ή σε φάγωµα του καρπού µαζί µε

10 ξερίζωµα ολόκληρου του φυτού. Σε λίγες περιπτώσεις αναφέρθηκε φάγωµα/ξερίζωµα του φυτού πριν καρποφορήσει. Οι ζηµιές αυτές είναι ιδιαίτερα σοβαρές, αν λάβει κανείς υπόψη ότι: α. ένα µεγάλο ποσοστό αυτών αφορούν σε πρώιµες καλλιέργειες υπό κάλυψη, που σηµαίνει µεγάλη τιµή πώλησης του καρπού, και β. το κόστος αγοράς των φυτών είναι υψηλό, γιατί συνήθως πρόκειται για εµβολιασµένα φυτά. Β. Καλλιέργειες ντοµάτας: Σύµφωνα µε τις παρατηρήσεις µας, ούτε ο καρπός ούτε το φύλλωµα της ντοµατιάς αποτελούν µέρος των τροφικών προτιµήσεων του πλατωνιού. Σε πολύ λίγες περιπτώσεις έχει παρατηρηθεί κατανάλωση καρπού και φυλλώµατος. Και από τους παραγωγούς που ρωτήθηκαν µόνο 2 αγρότες ανέφεραν σηµαντική ζηµιά (της τάξης των 300 ευρώ και 2000 ευρώ αντίστοιχα) σε ντοµάτες από πλατώνι. Πιθανόν πάντως, λόγω των ιδιαίτερων τροφικών προτιµήσεων του κάθε ζώου και λόγω έλλειψης άλλης τροφής, να γίνονται σοβαρές ζηµιές. Γ. Καλλιέργειες πιπεριάς: Ούτε η πιπεριά αποτελεί είδος ιδιαίτερα προτιµητέο από το πλατώνι. Επίσης, ούτε οι παραγωγοί ανέφεραν ιδιαίτερα προβλήµατα. Ωστόσο, σύµφωνα µε παρατηρήσεις µας, σε κάποιες περιπτώσεις µπορεί να τσιµπήσουν τους οφθαλµούς και σε κάποιες άλλες να φάνε όλο το φύλλωµα του. Πάντως, δεν είναι συνηθισµένο.. Ζηµιές σε άλλα είδη κηπευτικών (µελιτζανιές, µπάµιες, φασόλια κτλ): Με εξαίρεση την ολοσχερή ζηµιά που προκαλούν στις φασολιές (φύλλωµα και καρπό), στα άλλα είδη καλλιεργειών δεν έχουν παρατηρηθεί ούτε αναφερθεί σοβαρές ζηµιές. Όµως, επειδή η καλλιέργεια φασολιών προορίζεται κυρίως για οικογενειακή κατανάλωση, το κόστος ζηµιάς είναι µικρό. Ε. Καλλιέργεια φθινοπωρινής/εαρινής πατάτας: Επίσης, η πατατιά δεν αποτελεί φυτικό είδος για το οποίο έχουν ιδιαίτερη προτίµηση. Σύµφωνα µε τις παρατηρήσεις µας, έχει διαπιστωθεί τσίµπηµα των οφθαλµών, αλλά σε περιορισµένο βαθµό. Ωστόσο, έχει αναφερθεί ζηµιά σε πατατιές από λίγους αγρότες, η οποία όµως φαίνεται να προκαλείται κυρίως από τσαλαπάτηµα των φυτών, παρά από κατανάλωση του ίδιου του φυτού.

11 2.2.2 Ζηµιές σε αµπέλια και ελαιόδεντρα Α. Αµπέλια: Συστηµατική καταγραφή ζηµιών σε αµπέλια δεν έχει γίνει, αλλά κατανάλωση οφθαλµών σε µικρό ποσοστό έχει παρατηρηθεί. Σε λίγες περιπτώσεις (κυρίως στην περιοχή του Αγίου Ισιδώρου) έχουν αναφερθεί ζηµιές σε αµπέλια που αφορούσαν κυρίως στην κατανάλωση οφθαλµών την περίοδο έκπτυξης αυτών, δηλαδή Μάρτιο µε Απρίλιο, οι οποίες όµως φαίνεται να είναι περιορισµένες και µικρής οικονοµικής αξίας προς το παρόν. Β. Ελαιόδεντρα: Επίσης, συστηµατική καταγραφή ζηµιών σε ελαιόδεντρα δεν έχει γίνει. Ωστόσο, έχουν παρατηρηθεί ζηµιές, οι οποίες αφορούσαν σε φλοιοφαγία, που παρατηρείται κυρίως τέλη καλοκαιριού πρώτους φθινοπωρινούς µήνες, και αποφλοίωση νεαρών ελαιόδεντρων από τα κέρατα των αρσενικών πλατωνιών, την περίοδο του ζευγαρώµατος (κυρίως τέλη Σεπτέµβρη τέλη Νοέµβρη, µε περίοδο αιχµής τον Οκτώβρη). Στην περίπτωση της φλοιοφαγίας, αυτή παρατηρείται σε νεαρά δέντρα πριν τη φελλοποίηση στις ντόπιες ποικιλίες ελιάς, αλλά και σε µεγαλύτερα δέντρα που διατηρούν την επιδερµίδα του κορµού, όπως είναι η ποικιλία κορωνέικη. Όσον αφορά στην αποφλοίωση από τα κέρατα των αρσενικών πλατωνιών, και αυτή παρατηρείται επίσης σε νεαρά ελαιόδεντρα, και αποτελεί µέρος της συµπεριφοράς επίδειξης-σήµανσης των αρσενικών κατά την περίοδο του ζευγαρώµατος. Μεταξύ των δυο, σηµαντικότερη από άποψη ζηµιάς θεωρείται η δεύτερη, γιατί αφενός τα αρσενικά έχουν την τάση να διατηρούν τις περιοχές επίδειξης-ζευγαρώµατος σταθερές, εποµένως η ζηµιά επαναλαµβάνεται κάθε χρόνο, και αφετέρου η ζηµιά είναι συνήθως πιο εκτεταµένη, µια και συνοδεύεται από σπάσιµο κλώνων ή ακόµα και του ίδιου του κορµού. Εξάλλου, τις περισσότερες φορές η αποφλοίωση εκτείνεται σε όλη την περιµετρική ζώνη του κορµού και το φυτό οδηγείται σε νέκρωση. Επειδή δε τα αρσενικά έχουν την τάση να µαρκάρουν µια ευρεία περιοχή, η ζηµιά στα ελαιόδεντρα µπορεί να είναι εκτεταµένη, πχ έχουν παρατηρηθεί χωράφια µε µίξη νεαρών και µεγαλύτερων ελαιόδεντρων, όπου το σύνολο σχεδόν των νεαρών ελαιόδεντρων είχαν απονεκρωθεί.

12 Επίσης, έχει αναφερθεί από τους ντόπιους ζηµιές σε νεαρά ελαιόδεντρα νωρίς την άνοιξη, τις οποίες προκαλούν επίσης τα αρσενικά µε τα κέρατά του. Ωστόσο, τέτοιου είδους παρατηρήσεις δεν έχουν γίνει. Τέλος, αν και ζηµιές από τα πλατώνια σε ελαιόδεντρα έχουν παρατηρηθεί σχεδόν σε όλες τις περιοχές υψηλής πληθυσµιακής πυκνότητας, θεωρούµε ότι δεν είναι γενικευµένες και περιορίζονται σε ορισµένες τοποθεσίες, που βρίσκονται συνήθως, όχι πάντα, κοντά σε φυσική βλάστηση Πλατώνια Αιγοπρόβατα Με εξαίρεση τη λεκάνη απορροής της τεχνητής λίµνης της Απολακκιάς, όπου παρατηρούνται οι πιο σοβαρές ζηµιές και το ποσοστό των ανεπιτήρητων κατσικιών είναι ιδιαίτερα χαµηλό, σε όλες τις άλλες περιοχές σε λιγότερο ή µικρότερο βαθµό είναι εµφανής η παρουσία ανεπιτήρητων κατσικιών. Όσον αφορά στα πρόβατα, αυτά στις περιοχές µελέτης συνήθως επιτηρούνται και είναι πολύ λιγότερα σε αριθµό. Με άλλα λόγια, το βασικό πρόβληµα είναι η διάκριση µεταξύ των ζηµιών που προκαλούνται από πλατώνια και αυτών που προκαλούνται από κατσίκια. Σύµφωνα µε τις παρατηρήσεις µας, ο ασφαλέστερος τρόπος διάκρισης είναι ο συνδυασµός αναζήτησης βιοδηλωτικών ιχνών της παρουσίας του ενός ή του άλλου είδους και συνεκτίµησης του βαθµού παρουσίας κατσικιών (σε λίγες περιπτώσεις και προβάτων) στην ευρύτερη περιοχή. Όσον αφορά στις πατηµασιές, αυτές µπορεί εύκολα να διακριθούν στις καλοκαιρινές καλλιέργειες, οι οποίες αρδεύονται, σε αµµώδη υποστρώµατα και ποικιλία υποστρωµάτων µετά τη βροχή. Όσον αφορά στα κόπρανα, αυτά έχουν µεγαλύτερη διάρκεια αναγνωσιµότητας από τις πατηµασιές και στο πλείστο των περιπτώσεων µπορούν να αποδοθούν µε σιγουριά σε πλατώνι ή σε κατσίκι. Στο παράρτηµα των φωτογραφιών που ακολουθεί παρατίθενται φωτογραφίες αντιπροσωπευτικών πατηµασιών και κοπράνων του πλατωνιού και των κατσικιών. Βέβαια, οι φωτογραφίες αυτές είναι απλώς ενδεικτικές: για τη σαφή διάκριση απαιτείται εκπαίδευση στο πεδίο, την οποία µπορούµε να οργανώσουµε µε µεγάλη µας χαρά.

13 Πάντως σε κάθε περίπτωση, ασφαλιστική δικλείδα για τη σωστή γνωµάτευση αποτελεί η έγκαιρη επίσκεψη στα σηµεία των ζηµιών. 3. Συµπεράσµατα Με δεδοµένα ότι: α. στο τοπίο του νησιού της Ρόδου απουσιάζουν φυσικές βοσκές ποώδους βλάστησης που παρατηρούνται σε άλλες περιοχές της Ελλάδας (πχ Βόρεια Ελλάδα) και παραδοσιακά τα πλατώνια εξασφάλιζαν ένα µεγάλο µέρος της τροφής τους από τις καλλιέργειες των αγροτών, β. το πλατώνι είναι ένα είδος µε ιδιαίτερη βιολογική και πολιτιστική αξία, το οποίο χρήζει προσοχής και προστασίας, γ. η αύξηση και η εξάπλωση του πληθυσµού του, η οποία είναι αναγκαία για την επιβίωση του είδους, οδηγεί και θα εξακολουθήσει να οδηγεί σε περιστατικά πρόκλησης σοβαρών ζηµιών σε καλλιέργειες, δ. η περίοδος των σοβαρών ζηµιών (από το Μάιο µέχρι και τέλος καλοκαιριού) συµπίπτει µε την περίοδο γαλουχίας των πλατωνιών και την ξηρή περίοδο, η οποία αποτελεί περιοριστική τροφική περίοδο, και ε. οι καλοκαιρινές καλλιέργειες, πλην του καλλιεργούµενου είδους, προσφέρουν µια πρόσθετη πηγή χλωρής τροφής για τα πλατώνια, που είναι τα διάφορα ζιζάνια που αναπτύσσονται σε αυτές, θεωρούµε ότι θα πρέπει να υπάρξει ιδιαίτερη πρόνοια για την ασφάλιση της φυτικής παραγωγής στις καλλιέργειες µε µεγάλο οικονοµικό ενδιαφέρον. Πιο συγκεκριµένα, εφόσον υπάρχουν ήδη προηγούµενα δηµιουργίας ειδικού κανονισµού ασφάλισης φυτικής παραγωγής για κάλυψη ζηµιών που προκαλούνται από άλλα είδη ζώων που χρήζουν προστασίας, όπως είναι η περίπτωση της αρκούδας (Υπ. Απόφαση 26431/ ), είναι κοινωνικά επιβεβληµένο να δηµιουργηθεί ένας αντίστοιχος ειδικός κανονισµός ασφάλισης φυτικής παραγωγής από τον ΕΛ.Γ.Α., ο οποίος θα καλύπτει τις ζηµιές που προκαλούνται από το πλατώνι. Τέλος, θα θέλαµε να υπενθυµίσουµε ότι αν και το νησί της Ρόδου είναι συνυφασµένο µε τον τουρισµό, στην ενδοχώρα της Ρόδου εξακολουθούν να υπάρχουν σε κάποια χωριά, όπως είναι στα Σιάννα, Απολακκιά, Ίστριος και αλλού, επαγγελµατίες αγρότες που επιµένουν στην καλλιέργεια της γης. Όπως γνωρίζετε, αυτή η τάξη των

14 εργαζοµένων είναι η λιγότερο ευνοηµένη από όλες, αφού παράλληλα µε την αστάθεια της τιµής των προϊόντων τους, έχουν να αντιµετωπίσουν τον αστάθµητο παράγοντα των φυσικών καταστροφών. Τα τελευταία 2-3 χρόνια φαίνεται να έχει προστεθεί ένας ακόµα ζηµιογόνος παράγοντας για τις καλλιέργειές τους, ο αυξανόµενος πληθυσµός πλατωνιών. Αυτός όµως ο ζηµιογόνος παράγοντας διαφέρει σηµαντικά από τους άλλους: το πλατώνι είναι ένα είδος που χρήζει προστασίας και είναι µέρος της φυσικής και πολιτιστικής τους κληρονοµιάς, µέρος της καθηµερινότητάς τους. Όµως, ανεξάρτητα από την οποιαδήποτε διάθεση ανοχής και ευαισθησίας για το ζώο αυτό, όταν οι ζηµιές που προκαλεί είναι υπολογίσιµες, είναι φυσικό να προκαλεί την αγανάκτηση και συµπεριφορές που θέτουν σε κίνδυνο την επιβίωσή του. Ο µόνος τρόπος για να διασφαλιστεί η επιβίωση της ευαίσθητης τάξης των αγροτών και η επιβίωση του προστατευόµενου πληθυσµού των πλατωνιών είναι η δυναµική παρέµβαση της πολιτείας.

15 4. Παράρτηµα φωτογραφιών

16 Εικ. 1 Συνήθως οι ζηµιές είναι µεγαλύτερες στα τρυφερά καρπουζάκια, όπως αυτό που φαίνεται στη φωτογραφία. Εικ. 2. Ωστόσο, ζηµιές παρατηρούνται και σε µεγαλύτερου µεγέθους καρπούζια. Χαρακτηριστικά είναι τα κοιλώµατα µπουκιές, που προκαλεί το πλατώνι κατά τη βρώση του καρπού.

17 Εικ. 3 Φλοιοφαγία: ο φλοιός του κορµού και των κλώνων αφαιρείται κατά λωρίδες. Συνήθως ένα µέρος αυτού παραµένει σε ορισµένα περιµετρικά σηµεία (στην προκειµένη περίπτωση στο πίσω µέρος) και το δέντρο επιβιώνει.

18 Εικ. 5 Σπασµένοι κλώνοι ελιάς από την επίδειξη σήµανση ζευγαρώµατος αρσενικού πλατωνιού. Μπροστά από τους σπασµένους κλώνους διακρίνονται οι πατηµασιές του αρσενικού, οι οποίες συνήθως προκαλούν χαρακτηριστικό κοίλωµα στο υπόστρωµα (σκάµµα). Εικ. 4 Αποφλοίωση κλαδιών ελιάς από τα κέρατα αρσενικού ελαφιού, κατά την περίοδο του ζευγαρώµατος. Τα σπαµένα κλαδιά και τα κοµµάτια επιδερµίδας που κρέµονται διακρίνουν αυτό τον τύπο αποφλοίωσης από τη φλοιοφαγία.

19 Εικ. 6 Ίχνη (πατηµασιές) από πλατώνι. Τα πλατώνια πατάνε στις µύτες και οι οπλές κλείνουν στο µπροστινό τµήµα. Εικ. 7 Κόπρανα πλατωνιών. Υπάρχουν βασικά δυο τύποι: τα µακρόστενα και αυτά που µοιάζουν µε πουγκί και ακανόνιστη επιφάνεια.

20 Εικ. 8 Ίχνη (πατηµασιές) κατσίκας. Η κατσίκα πατάει µε ολόκληρη την οπλή και οι οπλές διαχωρίζονται στο µπροστινό τµήµα. Εικ. 9 Κόπρανα κατσίκας. Είναι συνήθως στρογγυλά ή και µακρόστενα, αλλά µε τετραγωνισµένη επιφάνεια.

21