Διασυνοριακό Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας. «Ελλάδα-Ιταλία »

Transcript

1 Διασυνοριακό Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας «Ελλάδα-Ιταλία » Άξονας Προτεραιότητας 3: «Βελτίωση της ποιότητας ζωής, προστασία του περιβάλλοντος και ενίσχυση της κοινωνικής και πολιτιστικής συνοχής» Έργο: "Στρατηγικά σχέδια αποκατάστασης, προστασίας και ανάδειξης του οικοτουρισμού σε περιοχές NATURA που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές"(nat-pro) Δράση 3.3 Τεχνική μελέτη αξιολόγησης προτεινόμενων μέτρων Προτάσεις πιλοτικών εφαρμογών Δεκέμβριος

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ Η ΑΝΑΓΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ΥΔΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ Η εποπτική εικονογράφηση με υδατοχρώματα έγινε για τους σκοπούς του έργου από την κ.ψυχοπαίδη Χ.το

3 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το πρόγραμμα NAT-PRO Η παρούσα μελέτη αποτελεί παραδοτέο στα πλαίσια του έργου «Στρατηγικά σχέδια αποκατάστασης, προστασίας και ανάδειξης του οικοτουρισμού σε περιοχές NATURA 2000 που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές, NAT-PRO». Το έργο υλοποιεί η Αναπτυξιακή Εταιρεία Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας Α.Ε. Ο.Τ.Α. μέσω του Διασυνοριακού Προγράμματος Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας «Ελλάδα-Ιταλία », Άξονας Προτεραιότητας 3: «Βελτίωση της ποιότητας ζωής, προστασία του περιβάλλοντος και ενίσχυση της κοινωνικής και πολιτιστικής συνοχής», το οποίο εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 28/03/2008 με την απόφαση C(2008)1132/ 28/03/2008. Το έργο συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και από εθνικούς πόρους. Συντονιστής του έργου είναι η Αναπτυξιακή Εταιρεία Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας Α.Ε. Ο.Τ.Α. και εταίροι είναι στην Ελλάδα το Τμήμα Τεχνολογίας Περιβάλλοντος και Οικολογίας του Α.Τ.Ε.Ι. Ιονίων Νήσων Παράρτημα Ζακύνθου και η Νομαρχιακή Επιχείρηση Ανάπτυξης Αχαΐας, ενώ στην Ιταλία είναι ο Φορέας Διαχείρισης Torce Guaceto, το Πανεπιστήμιο Salento και ο Δήμος Ostuni. Το έργο υλοποιείται σε προστατευόμενες περιοχές του Ευρωπαϊκού δικτύου «Natura 2000» ή και σε ευρύτερες περιοχές όπως στην περίπτωση της Ζακύνθου, οι οποίες έχουν πληγεί από πυρκαγιές. Στα πλαίσια του έργου στις υπό μελέτης περιοχές πραγματοποιούνται σε γενικές γραμμές οι ακόλουθες δράσεις: - Αξιολόγηση των μεταπυρικών επιπτώσεων στη βιοποικιλότητα και στην οικολογική συνοχή των οικοσυστημάτων, - Σχεδιασμός μέτρων διαχείρισης με στόχο την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων και τη βελτίωση της κατάστασης διατήρησης της βιοποικιλότητας, - Σχεδιασμός ενός κοινού εργαλείου διαχείρισης και υποστήριξης (web-based GIS decision support system) των φορέων των περιοχών που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές, - Σχεδιασμός μηχανισμού για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών, την παρακολούθηση και τον έγκαιρο εντοπισμό τους, καθώς και τη μείωση των καμένων εκτάσεων, - Διαμόρφωση σχεδίων για τη βιώσιμη τουριστική διαχείριση και οικοτουριστική προβολή των περιοχών. Τα υγροτοπικά οικοσυστήματα κάθε περιοχής εξετάζονται κατά περίπτωση με τις ανάλογες δράσεις. Συγκεκριμένα στην περιοχή μελέτης μας που εντάσσεται στο μεγαλύτερο μέρος της στην Προστατευόμενη Περιοχή Natura 2000 «GR : Θίνες και παραλιακό Δάσος Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά, Κακόβατος», τα παράκτια υγροτοπικά συστήματα αποτελούν εξαιρετικά σημαντικό και ευαίσθητο τμήμα της και έχουν υποστεί έντονες αλλοιώσεις από ανθρωπογενείς επεμβάσεις στο παρελθόν. Έτσι οι δράσεις εστιάζουν σε σημαντικό βαθμό στη μελέτη αυτών των συστημάτων με απώτερο στόχο την αποκατάστασή τους και τη βελτίωση της κατάστασης 3

4 διατήρησης της βιοποικιλότητας που εξαρτάται από αυτά. Σκοπός της παρούσας μελέτης Στα πλαίσια του προγράμματος NAT-PRO, η Αναπτυξιακή Εταιρεία Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας Α.Ε. Ο.Τ.Α. έχει συνάψει την από σύμβαση για την εφαρμογή των δράσεων του προγράμματος NAT-PRO σε οικοσυστήματα της περιοχής της Λίμνης Καϊάφα (Natura 2000 «GR : Θίνες και παραλιακό Δάσος Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά, Κακόβατος»). Συγκεκριμένα, έχει αναληφθεί η υλοποίηση των ακόλουθων δράσεων: Δράση 3.1-Α. Υδρογεωλογική μελέτη του παράκτιου υγροτοπικού συστήματος. Δράση 3.1-Β. Αξιολόγηση των μεταπυρικών επιπτώσεων στη βιοποικιλότητα και στην οικολογική συνοχή των οικοσυστημάτων. Αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης της βιοποικιλότητας και οικολογικής συνοχής στα υγροτοπικά οικοσυστήματα της περιοχής. Δράση 3.2. Εκπόνηση σχεδίων διατήρησης και διαχείρισης για την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων και τη βελτίωση της κατάστασης διατήρησης της βιοποικιλότητας. Περιλαμβάνουν προτάσεις και μέτρα διαχείρισης υδάτινων πόρων, και μέτρα διαχείρισης για την αποκατάσταση, διατήρηση και προστασία των ενδιαιτημάτων και ειδών. Δράση 3.3. Εκπόνηση τεχνικής μελέτης αξιολόγησης της εφαρμογής των προτεινόμενων μέτρων και πιλοτικές εφαρμογές, Δράση 4.1. Συγγραφή εγχειριδίου (πρακτικού οδηγού) για βέλτιστες πρακτικές διαχείρισης οικοσυστημάτων που έχουν πληγεί από πυρκαγιές με εφαρμογή στη συγκεκριμένη περιοχή μελέτης. Δράση 4.2. Μελέτη και επιχειρησιακό σχέδιο για την πρόληψη πυρκαγιών στην περιοχή. Δράση 5.3. Στρατηγικό σχέδιο για την αποκατάσταση, προστασία και οικοτουριστική προβολή της περιοχής. Δράση 6.1. Σχέδιο βιώσιμης τουριστικής διαχείρισης. Δράση 6.2: Μελέτη εφαρμογής για διαδρομές και ενημερωτικές πινακίδες. Αντικείμενο της παρούσας μελέτης αποτελεί η δράση 3.3, που αποσκοπεί στην εκπόνηση τεχνικής μελέτης αξιολόγησης προτεινόμενων μέτρων από τη δράση 3.2 του έργου και πιλοτικές εφαρμογές. 4

5 2. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ Οι προτάσεις της Δράση 3.2 του προγράμματος περί των σχεδίων διαχείρισης των ενδιαιτημάτων και ειδών που αναφέρονται συνοπτικά και επιλεκτικά παρακάτω, -σε συνάρτηση με τη σχετικότητά τους με τη διαθεσιμότητα του υδατικού δυναμικού, ανέδειξαν ως μερικό ζητούμενο την ειδική διαχείριση του διαθέσιμου υδατικού δυναμικού μέσω ήπιων παρεμβάσεων, ενεργητικού χαρακτήρα, με βασικό στόχο τον εμπλουτισμό ορισμένων περιοχών και την παράταση της διάρκειας κατάκλυσης μέχρι τις αρχές του καλοκαιριού σε θέσεις σημαντικές για την ορνιθοπανίδα και τα λοιπά είδη. Διατηρείται έτσι η φυσιογνωμία της περιοχής, βελτιώνεται η ποικιλότητα της και ενισχύεται ο υψηλός βαθμός φυσικότητας της. Δεδομένου ότι το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση, οι προτάσεις για προστασία και ανάπτυξη της περιοχής πρέπει να εντάσσονται σε ένα συνολικό πρόγραμμα. Το πρότυπο ανάπτυξης, που στηρίζεται στην εντατική εκμετάλλευση της γης και των φυσικών πόρων, θεωρείται σήμερα αποτυχημένο. Η διεθνής πρακτική και εμπειρία από περιπτώσεις διαχείρισης υγροτόπων έδειξε ότι θα πρέπει να αποφεύγονται οι ακραίες ενέργειες. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την αποφυγή τόσο της έντονης ανάπτυξης και εκμετάλλευσης, που έχει ως συνέπεια την υποβάθμιση των οικοσυστημάτων, όσο και της στρατηγικής των απαγορεύσεων και της απόλυτης προστασίας. Η επίτευξη μιας ισορροπίας μεταξύ προστασίας και ανάπτυξης κρίνεται απαραίτητη προϋπόθεση για σωστή και αειφορική διαχείριση. Σύμφωνα με τα παραπάνω, τα μέτρα διαχείρισης της περιοχής μελέτης πρέπει να αποβλέπουν στην: α. διατήρηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και αξιών των φυσικών οικοσυστημάτων, αλλά και στην οικολογική αναβάθμιση και αποκατάσταση των βιοτόπων που έχουν αλλοιωθεί, β. αξιοποίηση των δυνατοτήτων της περιοχής για την ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας, σε συμφωνία με την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Στα πλαίσια επομένως της αειφορικής διαχείρισης, προτείνεται η προστασία των τύπων οικοτόπων της περιοχής μελέτης και των φυτοκοινοτήτων τους. -Αναφορά στα σχέδια διαχείρισης της Δράσης 3.2- Βασική προϋπόθεση για την επιτυχία ενός προγράµµατος αποκατάστασης είναι ο σχεδιασμός και η εφαρμογή ενός µακροχρόνιου προγράµµατος παρακολούθησης (Monitoring) και διαχείρισης του νέου υγροτόπου, στα πλαίσια του οποίου αξιολογείται η πορεία του έργου και η επίτευξη ή όχι των σκοπών της αποκατάστασης. Το χρονικό διάστηµα παρακολούθησης που προτείνεται και εφαρµόζεται συνήθως σε περιπτώσεις δηµιουργίας νέων υγροτόπων, είναι αυτό των πέντε χρόνων. Σύμφωνα όµως µε τη διεθνή πρακτική, µμακροχρόνιες παρατηρήσεις της τάξης των ετών είναι αυτές που παρέχουν ασφαλή συμπεράσματα για το βαθμό αποκατάστασης του υγροτοπικού συστήµατος, προκειμένου ο αποκατεστημένος υγρότοπος να αποτελεί ένα ώριμο, σταθερό και ισορροπημένο οικοσύστηµα. 5

6 Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στη διατήρηση των αμμοθινικών οικοσυστημάτων της περιοχής, που απειλούνται με υποβάθμιση. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση των πιέσεων που ασκούνται σε αυτά μέσω της ενημέρωσης των πολιτών σχετικά με την αξία των αμμοθινών, αποτελεί σημαντικό μέτρο για τη διατήρηση, αλλά και την ανάκαμψη αυτών των οικοσυστημάτων. Η προστασία επίσης των µικρών εποχιακών τελµάτων, που σχηµατίζονται στην περιοχή, πρέπει να αποτελεί βασικό στόχο ενός προγράµµατος διαχείρισης. Η διακύµανση της στάθµης του νερού και η περιοδικότητα στις συνθήκες κατάκλυσης που παρουσιάζουν, τα καθιστούν οικοσυστήµατα µεγάλης οικολογικής αξίας µε σηµαντική βιοποικιλότητα. Αποτελούν υπολειµµατικά τμήματα του παλιού συνεχούς υγροτόπου και σηµαντικά ενδιαιτήµατα για την ορνιθοπανίδα της περιοχής. Η αλλοίωση της χλωριδικής σύνθεσης των φυτοκοινοτήτων της περιοχής από την παρουσία νιτρόφιλων ειδών, ζιζανίων καλλιεργειών, καθώς και φυτών που αποτελούν δείκτες υπερβόσκησης, αποκαλύπτει το µμέγεθος των επιπτώσεων των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στην υποβάθμιση των φυσικών βιοτόπων. Αποκατάσταση και βελτίωση υγροτοπικών συστημάτων και παράκτιας ζώνης βλάστησης Οι εκτάσεις των υγρών λιβαδιών και τελμάτων έχουν μειωθεί σημαντικά λόγω της αποξήρανσης των εκτεταμένων βαλτωδών εκτάσεων και της τσιμεντοποίησης των ακτών της λίμνης. Η αύξηση των ρηχών υδάτινων επιφανειών και της παράτασης της παρουσίας νερού στην περιοχή που περιβάλλει την λίμνη Καϊάφα, όπως και στους βάλτους εντός του πευκοδάσους στις σταθεροποιημένες αμμοθίνες και στους καλαμιώνες, θα διασφαλίσει ενδιαιτήματα διατροφής και θέσεων φωλιάσματος για τα εξαρτώμενα από το νερό είδη της πανίδας. Συγκεκριμένα, η αποκατάσταση και διατήρηση υδάτινων επιφανειών (νερόλακκων γλυκού νερού, βάλτων κλπ) μπορεί να εξασφαλίσει την παρουσία και καλή διατήρηση αμφιβίων και των εξαρτώμενων από το νερό ερπετών (π.χ. νεροχελώνες), την παροχή νερού και τροφής κυρίως στη διάρκεια των ξηρότερων εποχών στα θηλαστικά (π.χ. νυχτερίδες), ενώ θα ευνοήσει την παρουσία υδρόβιων και παρυδάτιων πουλιών. Επιπλέον θα ευνοήσει και τα μεταναστευτικά είδη της ορνιθοπανίδας, καθώς η έκταση της λίμνης και των συνδεόμενων με αυτή υγροτοπικών ζωνών είναι πλέον μικρή σε σχέση με άλλους γειτονικούς υγροτόπους στο δυτικό μεταναστευτικό διάδρομο. Λόγω της μηδενικής διαχείρισης του εκτεταμένου καλαμιώνα ΒΔ της λίμνης που τροφοδοτείται από υπόγειες εισροές και περιοδικά από τα νερά της, εμφανίζονται πολύ μικρές επιφάνειες με ανοικτά νερά περιορίζοντας τις δυνατότητες για διατροφή και φώλιασμα των υδροβίων ειδών πουλιών. Η διαμόρφωση ανοικτών νερών στο εσωτερικό του καλαμιώνα θα ευνοήσει το σύνολο σχεδόν των υδροβίων πουλιών και θα προσελκύσει σημαντικά είδη όπως η βαλτόπαπια. Θα ευνοήσει επίσης τους πληθυσμούς αμφιβίων, νεροχελωνών, της βίδρας και των νυχτερίδων, παρέχοντάς τους τροφή και νερό. 6

7 Αποκατάσταση και διαχείριση καλαμιώνα στα ΒΔ της λίμνης Προτεινόμενα μέτρα διαχείρισης: 2. Δημιουργία ανοικτών νερών στον καλαμιώνα. Προτείνονται εναλλακτικά δύο λύσεις : Α) Διαπλάτυνση / εκβάθυνση τμήματος του κεντρικού καναλιού στον καλαμιώνα, με στόχο τη δημιουργία επιφανειακού πλάτους μ και βάθους (ως αποτέλεσμα ειδικής μελέτης 1-1,5μ περίπου) καθώς και τη δημιουργία ανοικτών υδάτινων επιφανειών. Εκσκαφή για δημιουργία 2-3 μικρών λιμνών εμβαδού τμ περίπου βάθους (ως αποτέλεσμα ειδικής μελέτης 1-1,5μ περίπου), με τη μεγαλύτερη λίμνη στην κεντρική περιοχή του καλαμιώνα. Τα υλικά εκσκαφής θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία νησίδων μέσα στις υπό δημιουργία λίμνες. Η διάνοιξη του καναλιών και των λιμνών μπορεί να γίνει με τη χρήση βυθοκόρου με συρματόσχοινο και για τη μετακίνηση του μηχανήματος μέσα στο έλος μπορεί να χρησιμοποιηθούν υποστυλώματα (ντακαρία). Στη συνέχεια διαχείριση της υπερυδατικής και ελοφυτικής βλάστησης με σκοπό τη διατήρηση των υφιστάμενων μικρών λιμνών με θερινή κοπή κάτω από την επιφάνεια του νερού, τουλάχιστον κάθε 10 χρόνια και εφόσον χρειαστεί κάθε 5 χρόνια. Η μόνιμη παρουσία πουλιών, όπως η Φαλαρίδα, μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά με φυσικό τρόπο στη μείωση της βλάστησης αυτών των λιμνών. 3. Η διαχείριση των υδάτων με θυροφραγμούς ώστε να γίνεται συγκράτηση των υδάτων στις υγροτοπικές ζώνες. Μπορούν να τοποθετηθούν δύο θυροφραγμοί για τον έλεγχο της κίνησης των υδάτων: ένας στην γέφυρα του ΟΣΕ στον καλαμιώνα και ένας δίπλα στον δρόμο στην λίμνη όπου αρχίζει η τάφρος προς τον καλαμιώνα. Εικόνα 1. Θέσεις προτεινόμενων θυροφραγμών 7

8 Αποκατάσταση και διαχείριση υγρών λιβαδιών και τελμάτων περιμετρικά της λίμνης που πλημμυρίζουν εποχιακά Προτεινόμενα μέτρα διαχείρισης: 1. Εκβάθυνση των μικρών άνυδρων κατά το καλοκαίρι - λιμνών και διευθέτηση επιφανειακών νερών ή νερών από τα κανάλια, έτσι ώστε τα βυθίσματα αυτά να διατηρούν νερό όλη την περίοδο του έτους. Όπου παρατηρούνται εποχιακά τέλματα, διευθέτηση επιφανειακών νερών από τα γειτονικά κανάλια και προώθησή τους προς το εσωτερικό των τελμάτων για επαναδημιουργία μόνιμων υγρών λιβαδιών. 2. Αποκατάσταση μέρους των ρηχών παραλιών στα σημεία εισόδου των καναλιών στη λίμνη, στα ανατολικά, με βάση την εικόνα πριν τα έργα διευθέτησης, με στόχο τη δημιουργία ρηχών εκβολικών ενδιαιτημάτων. Αποκατάσταση και προστασία του εκτεταμένου αλμυρόβαλτου εντός του παράκτιου πευκοδάσους βόρεια της λίμνης Καϊάφα (Μεσογειακά αλίπεδα και αλόφιλες λόχμες) Προτεινόμενα μέτρα διαχείρισης: Υδρογεωλογική μελέτη για την περιοχή των αλμυρόβαλτων με σκοπό την ακριβή διερεύνηση των υδροφόρων στην περιοχή και το ακριβές βάθος των εκσκαφών που μπορεί να εκτελεστεί κατά θέση, για τη σύνδεση τους με την λίμνη και το σύστημα αποστράγγισης της Αγουλινίτσας ώστε να επιτευχθεί ο στόχος διατήρηση νερού σ αυτούς για μεγαλύτερη χρονική περίοδο, με ασφάλεια χωρίς υποβάθμισης της ποιότητας (αλμυρότητα) του νερού και κατ επέκταση υποβάθμιση του ενδιαιτήματος. Ορνιθοπανίδα -Χειρόπτερα Β) Διαχείριση και προστασία των χειροπτέρων στις εκτάσεις που χρησιμοποιούν για κυνήγι Τα διαχειριστικά μέτρα που προτείνονται ανωτέρω τόσο για την αποκατάσταση των καμένων περιοχών όσο και των υγροτοπικών εκτάσεων, καθώς και για την προστασία και διατήρηση των παράκτιων δασών, θα ευνοήσουν τους χώρους κυνηγιού των νυχτερίδων. Για παράδειγμα, η δημιουργία ανοικτών επιφανειών νερού στους καλαμιώνες και η διατήρηση νερού στα εποχιακά πλημμυριζόμενα τέλματα για μεγαλύτερη διάρκεια του χρόνου θα ευνοήσει τη συγκέντρωση εντόμων και θα παρέχει πηγή νερού στα ζώα ιδιαίτερα κατά τις θερμές εποχές του χρόνου. Αν και η λίμνη του Καϊάφα παρέχει τροφή και νερό στις νυχτερίδες, είναι απαραίτητο να διατηρηθούν και οι λοιπές υγροτοπικές εκτάσεις για είδη τα οποία δεν συνηθίζουν να κυνηγούν πάνω από τόσο εκτεταμένες επιφάνειες νερού. Σε κάθε περίπτωση, τα περισσότερα ζώα κυνηγούν κοντά στην παρόχθια βλάστηση, που σημαίνει ότι ενδεχομένως δεν είναι αρκετή για να καλύψει τις διατροφικές ανάγκες του συνόλου των πληθυσμών που διαβιούν στην περιοχή. 8

9 3.Η ΑΝΑΓΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ Τα επιφανειακά ύδατα υφίστανται πίεση από τη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση μεγάλων ποσοτήτων νερού καλής ποιότητας και από τη σημειακή και μη σημειακή ρύπανση από δραστηριότητες που αναπτύσσονται κοντά στα υδάτινα οικοσυστήματα. Οι οικιστικές, τουριστικές και γεωργικές απαιτήσεις σε νερό συνεχώς αυξάνονται και παράλληλα με αυτές κλιμακώνονται η ποιοτική και ποσοτική υποβάθμιση των υδάτινων οικοσυστημάτων. Η εξάρτηση των υδατικών πόρων μιας λεκάνης απορροής από τα οικοσυστήματα που βρίσκονται εντός αυτής είναι πολύ στενή. Για παράδειγμα, τα δασικά οικοσυστήματα είναι παραγωγοί αλλά και καταναλωτές νερού και επιδρούν ευμενώς στην ποιότητα του νερού. Στις υγροτοπικές ζώνες η εγκατάσταση και η ανάπτυξη της βλάστησης επηρεάζονται σηµαντικά από τη διακύµανση της στάθµης του νερού, την ποιότητα του νερού και τις ιδιότητες του υποστρώµατος. Ταυτόχρονα όµως, το είδος και η αφθονία της βλάστησης καθορίζουν σηµαντικά τις επικρατούσες περιβαλλοντικές συνθήκες, καθώς η βλάστηση µειώνει την ταχύτητα ροής του νερού λόγω της αυξανόµενης αντίστασης, ενώ ευνοεί την καθίζηση ιζηµάτων, μειώνοντας την πιθανότητα επαναιώρησης τους στη στήλη του νερού από τον άνεμο. Επίσης σταθεροποιεί τις όχθες του υδάτινου σώματος και βελτιώνει την ποιότητα του νερού λειτουργώντας ως φίλτρο συγκράτησης των ρύπων Οι ανθρώπινες δραστηριότητες που ασκούνται στις δασικές και υγροτοπικές εκτάσεις, αλλά και στη λεκάνη απορροής τους, έχουν επιπτώσεις στους υγροτόπους. Ως κύριες αιτίες αλλοίωσης αναγνωρίζονται η σημειακή και μη σημειακή ρύπανση, η επέκταση των γεωργικών καλλιεργειών και οικισμών σε βάρος υγροτοπικών εκτάσεων και του δάσους, οι επιχωματώσεις και οι διανοίξεις δρόμων, η υπεράντληση υδάτων και οι εκχερσώσεις. Ο τρόπος ενάσκησης της γεωργίας και της κτηνοτροφίας επηρεάζουν την ποσότητα και ποιότητα των υδάτων καθώς και κάθε δραστηριότητα εντός της λεκάνης απορροής. Η βιωτή των υγροτόπων, εξαρτάται πολύ στενά από το υδατικό καθεστώς, που αποτελεί και το σπουδαιότερο του γνώρισμα. Υπό τον όρο υδατικό καθεστώς από την άποψη της διαχειριστικης οικολογίας περιλαμβάνονται παράμετροι όπως: Έκταση κατακλυζόμενης περιοχής και βάθος Εποχικότητα Μέγεθος και συχνότητα κατάκλυσης Εποχή μεγίστου στάθμης και εκτάσεως Ρυθμός μεταβολής επιφανειών κατάκλυσης Διάρκεια ξηράς περιόδου και πλημμυρών Επιπροσθέτως πρέπει να τονισθεί και η εξάρτηση της βιωτής των υγροτόπων από την ποιότητα του νερού. Στο πλαίσιο της διαχείρισης των υδατικών πόρων, πολλές από τις παραπάνω παραμέτρους έχουν αλλάξει από ανθρώπινες ενέργειες, σε πολλούς υγροτόπους Έχουν περιγράφει, επίσης, 9

10 διάφοροι τύποι ανθρωπογενών επεμβάσεων, καθώς και οι αντίστοιχες επιπτώσεις στη βιωτή τους. Οι ανθρωπογενείς δραστηριότητας μπορεί να αλλοιώσουν υγροτόπους, αφήνοντας υπερβολικά μικρές ποσότητες νερού, είτε αντίθετα προσθέτοντας υπερβολικά μεγάλες ποσότητες. Οι επιδράσεις των μεταβολών του υδρολογικού καθεστώτος στη βιωτή των λιμνών είναι ουσιώδους σημασίας. Η αλλαγή του υδατικού καθεστώτος σε λίμνες και υγρότοπους οδηγεί στον σχηματισμό ενδιαιτημάτων σε διαφορετικά βάθη. Τα ενδιαιτήματα αυτά χαρακτηρίζονται από αντίστοιχες φυτοκοινωνίες και είδη ορνιθοπανίδας. Γενικώς, είναι προφανής η αλληλεξάρτηση του υδρολογικού καθεστώτος των υγροτόπων και διαφόρων μορφών ζωής που αυτοί συντηρούν. Σχέση φυτικών ειδών και φυσικοχημικών περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών Το βάθος του νερού και η περίοδος διαθεσιμότητας του κυρίως, καθορίζουν τη σύνθεση των φυτοκοινωνιών των υγροτόπων. Επομένως, η διαχείριση της στάθμης του νερού ενθαρρύνει ή αποθαρρύνει κάποιους τύπους φυτοκοινωνιών και κάποια φυτικά είδη. Η άγρια πανίδα προσελκύεται στον τύπο της φυτοκοινωνίας, η οποία αναπτύσσεται ως αποτέλεσμα της διαχείρισης της στάθμης του νερού και ευθέως επηρεάζεται από τη δημιουργία ή τον περιορισμό του υδάτινου ενδιαιτήματος. Η διαχείριση της στάθμης του νερού σε εποχιακά πλημμυρισμένους υγροτόπους μπορεί επίσης να οδηγήσει στην αύξηση της παραγωγικότητας της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας. Η σύσταση του υποστρώματος, ο βαθμός της αποξήρανσής του και η αποκαλυπτόμενη επιφάνεια είναι εξίσου σημαντικά για την υγροτοπική χλωρίδα. Στα έλη γλυκού και υφάλμυρου νερού η διαχείριση μπορεί να περιλαμβάνει και διακύμανση της στάθμης του νερού, όταν υφίσταται τεχνική υποδομή που να το επιτρέπει. Η κατάκλυση ελαττώνει την πυκνότητα των εφυδατικών φυτών και αυξάνει την παραγωγή των ασπόνδυλων, καθιστώντας τον υγρότοπο κατάλληλο για τα πουλιά, τα οποία αναπαράγονται, κλωσούν και διατρέφουν τους νεοσσούς. Από την άλλη, η ελάττωση της στάθμης του νερού περιορίζει μη επιθυμητά φυτικά είδη, ευνοεί την αποικοδόμηση φυτικού υλικού και επιστρέφει τα θρεπτικά στοιχεία στο έδαφος, επιτρέπει επιθυμητά φυτικά είδη να βλαστήσουν, συγκεντρώνει τροφή για την άγρια πανίδα και περιορίζει ενοχλητικά είδη άγριας πανίδας. Η απόκριση των φυτών στη διαχείριση της στάθμης του νερού εξαρτάται από την εποχή και το μέγεθος της πτώσης ή της ανύψωσης της στάθμης του νερού, καθώς επίσης και από το στάδιο διαδοχής της φυτοκοινότητας. Συνεπώς, και η σύνθεση της πανιδικής κοινότητας, όπως και η παραγωγικότητά της, εξαρτώνται από τους ίδιους παράγοντες. Υπάρχουν τεχνικές διαχείρισης που χρησιμοποιούν τη διακύμανση της στάθμης του νερού για να ευνοήσουν την ορνιθοπανίδα. Οι φυτικές κοινότητες των αµµοθινών, καθώς και αυτές που σχηµατίζονται στα τέλματα των θινών, αναπτύσσονται σε αµµώδη εδάφη, πλούσια σε CaCO 3 και ιόντα ασβεστίου, µε υψηλές τιµές ph, αλλά φτωχά σε οργανική ουσία. Τα εδάφη των κοινοτήτων στα βυθίσματα των θινών διαφοροποιούνται από αυτά των αµµοθινών, ως προς το γεγονός ότι παρουσιάζουν υψηλότερες τιµές υγρασίας και νιτρικών ιόντων. Οι κοινότητες των µεσογειακών αλιπέδων αναπτύσσονται σε εδάφη υψηλής αλατότητας, µε 10

11 αυξημένες συγκεντρώσεις θρεπτικών. Στη χλωριδική σύνθεση των κοινοτήτων των µεσογειακών αλιπέδων, εκτός από τα χαρακτηριστικά-κυρίαρχα είδη, συµµετέχουν και διάφορα αλοφυτικά και ανθεκτικά στο αλάτι είδη. Η υγρασία του εδάφους και η περιεκτικότητά του σε θρεπτικά, φαίνεται να είναι οι σηµαντικότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη των κοινοτήτων µε Tamarix sp.. Τα εδάφη της κοινότητας αυτής παρουσιάζουν ένα συνδυασµό υψηλής αλατότητας, αλκαλικότητας και συγκέντρωσης θρεπτικών. Από τη συσχέτιση των φυσικοχηµικών παραµέτρων των νερών µε την αντίστοιχη βλάστηση προκύπτει: Η κοινότητα µε Phragmites australis διαφοροποιείται ανάλογα µε την αλατότητα του νερού και τη συγκέντρωση των θρεπτικών. Η Typha domingensis comm. αναπτύσσεται σε νερά µικρότερης αλατότητας, µε υψηλή συγκέντρωση θρεπτικών.η αλατότητα του νερού και οι υψηλές τιµές του ph φαίνεται να σχετίζονται σηµαντικά µε την εµφάνιση της Ruppia maritima comm. στις εποχικές υδάτινες συλλογές της περιοχής.οι περισσότερες εποχικές λίµνες που σχηµατίζονται στην περιοχή, αναπτύσσονται σε διάφορους τύπους εδαφών (αµµώδη έως αργιλοπηλώδη) και αντιπροσωπεύονται κυρίως από την Ruppia maritima comm. Τα εδάφη της κοινότητας αυτής παρουσιάζουν ένα συνδυασμό υψηλής αλατότητας, αλκαλικότητας και συγκέντρωσης θρεπτικών. Γενικά, η επίτευξη εφυδατικής υγροτοπικής βλάστησης προς ανοιχτά νερά, σε αναλογία έως 1/1, ευνοεί την ορνιθοπανίδα. Η διατήρηση της στάθμης του νερού ενθαρρύνει την πολυετή εφυδατική βλάστηση, η οποία χρησιμοποιείται για κατασκευή φωλιών από πάπιες, κλώσημα και διατροφή των νεοσσών. Η διαχείριση των μεταναστευτικών ή διαχειμαζόντων ειδών ορνιθοπανίδας μπορεί να απαιτεί πλημμύρες αλλά και περιοδική πτώση της στάθμης των νερών σε ορισμένους τύπους υγροτόπων. Τυπικά, η τελευταία αρχίζει την άνοιξη ή νωρίς το καλοκαίρι. Έτσι μπορεί να ευνοηθεί το φύτρωμα των σπόρων και η ανάπτυξη αγρωστωδών και άλλων φυτικών ειδών τα οποία παράγουν σπόρους. Το απόθεμα σπόρων μπορεί να είναι φτωχό σε αλατούχους υγροτόπους και πλημμυρισμένες παραθαλάσσιες περιοχές. Η πυκνότητα εφυδατικών φυτών ή φυτών με επιπλέοντα φύλλα, ελαττώνεται με την πτώση της στάθμης του νερού. Πλήρης πτώση της στάθμης εκθέτει τα ιζήματα στον αέρα. Η ικανότητα βλάστησης των σπόρων ελαττώνεται, εάν τα ιζήματα είναι συνεχώς πλημμυρισμένα για αρκετά έτη. Παντελής ξήρανση του υγροτόπου ενθαρρύνει φυτά όπως το salicornia. Όταν οι υγρότοποι επαναπλημμυρίζουν το φθινόπωρο, διαθέτουν τους σπόρους στα πουλιά. Ο επαναπλημμυρισμός θα πρέπει να είναι αργός, ώστε να αποφευχθεί η επίπλευση φυτικού υλικού και η θνησιμότητα των φυταρίων εξαιτίας της θολότητας. Επαναπλημμυρισμός έως το βάθος των cm ευνοεί τα είδη πάπιας που διαβιούν στην επιφάνεια, ενώ τα είδη που αρέσκονται να βουτούν σε βάθος, χρειάζονται μεγαλύτερα βάθη νερού 11

12 4.ΥΔΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Σήμερα η περιοχή μελέτης τροφοδοτείται και επηρεάζεται από δύο βασικά υδατικά συστήματα διακριτά μεταξύ τους Το σύνθετο φυσικό υδατικό σύστημα του Καϊάφα, που περιλαμβάνει καρστικό υδροφορέα με μέτωπο θερμομεταλλικών πηγών και στο πεδινό τμήμα σύνθετη υπόγεια υδροφορία με φρεάτια υδροφορία και μερικώς υπο πίεση ορίζοντες. Σε αντιδιαστολή βρίσκεται το σύστημα του δάσους Στροφυλιάς που ενώ επηρεάζεται κατά βάση από τη φρεάτια υδροφορία και το υπόγειο υδατικό δυναμικό, βρίσκεται σε μία ζώνη με σημαντικές τεχνικές παρεμβάσεις -αποστραγγιστικά έργα Αγουλινίτσας και αρδευτικό σύστημα Επιταλίου- που απορυθμίζουν πλήρως και διαταράσσουν το υδρογεωλογικό δυναμικό και επιβάλλουν διαχειριστικούς καταναγκασμούς. Αρδευτικές μέθοδοι και Αξιοποίηση αρδευτικών έργων Τα δίκτυα, του αρδευτικού Αλφειού στη μεγαλύτερη τους έκταση, έχουν κατασκευασθεί για να λειτουργούν με τεχνητή βροχή-καταιονισμό (82,2% για τον Αλφειό). Στο υπόλοιπο τμήμα τους, η άρδευση γίνεται με επιφανειακές μεθόδουςη κατάσταση των αποστραγγιστικών - αποχετευτικών δικτύων του Αλφειού είναι κακή, η συντήρηση των διωρύγων είναι ελλιπής και ανεπιθύμητη βλάστηση διαταράσσει τη λειτουργία των τάφρων Εικόνα 2. Αρδευτικό σύστημα Αλφειού 12

13 ΤΟΕΒ Επιταλίου Στην υπο εξέταση περιοχή αναπτύσσονται τα «εγγειοβελτιωτικά» του έργου πεδιάδας Αλφειού, που βρίσκεται στην αρμοδιότητα του ΤΟΕΒ Επιταλίου για τη διαχείριση τους. Ο εν λόγω ΤΟΕΒ είναι αρμόδιος για συνολική έκταση στρεμμάτων, από τα οποία σήμερα αρδεύονται περίπου τα στρέμματα. Το μεγάλο ποσοστό άρδευσης οφείλεται στο γεγονός ότι στην περιοχή του ΤΟΕΒ περιλαμβάνεται η παλιά αποξηρανθείσα λίμνη της Αγουλινίτσας Η περιοχή δεν είναι ενταγμένη στο κτηματολόγιο. Οι καλλιέργειες αρδεύονται κυρίως με καρούλια και στάγδην, και ορισμένα καναλέτα. Τα μέλη του ΤΟΕΒ είναι περίπου Το αρδευτικό δίκτυο του Επιταλίου έχει σχεδιαστεί να εξυπηρετεί αρδευτικά εκτάσεις στρ., από τις οποίες στρ. με βαρύτητα ενώ και στρέμματα με άντληση. Με βάση παλαιότερα στοιχεία, το έργο στην περιοχή του ΤΟΕΒ Επιταλίου σημείωνε βαθμό αξιοποίησης 92% κατά μέσο όρο για την περίοδο ,. επειδή στην ίδια περίοδο δεν αρδεύτηκαν μόνον 7000στρ. Εικόνα 3. Έργα Άρδευσης αποστράγγισης ΤΟΕΒ Επιταλίου Οι χρήστες εφάρμοσαν τη μέθοδο της τεχνητής βροχής σε στρ. έναντι συνολικής επιφάνειας αρδευθείσας έκτασης στρ. κατά μέσο όρο για την περίοδο Δηλαδή, στο 77% των αρδευθεισών εκτάσεων για την περίοδο αυτή εφαρμόστηκε η τεχνητή βροχή. Αν και γενικά η άρδευση με κατάκλυση είναι απαγορευμένη, κατ εξαίρεση επιτρέπεται σε μικρές εκτάσεις ιδιοκτητών. 13

14 Οι αγρότες δεν έχουν επαρκείς γνώσεις για τη μέθοδο της τεχνητής βροχής. Για το λόγο αυτό, αλλά και για οικονομικούς λόγους, εφαρμόζουν ακατάλληλες αρδευτικές μεθόδους. Επιπλέον ο ΤΟΕΒ έχει δώσει άδεια χρήσης αρδευτικού νερού σε δύο ιδιοκτήτες ιχθυοτροφείων στην περιοχή της Αγουλινίτσας, Σήμερα η κατάσταση του δικτύου κρίνεται μέτρια έως κακή και οι απώλειες του δικτύου σε νερό είναι ανεξέλεγκτες. Πράγμα που είναι όχι απαραίτητα κακό από οικολογική άποψη, αλλά περιπλέκει περισσότερο την ήδη δύσκολη δουλειά της διαχείριση του υδατικού δυναμικού. ΣΗΜΕΡΙΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Έλλειψη συστηματικής και αξιόπιστης καταγραφής και αξιολόγησης των φυσικών και τεχνητών υδατικών συστημάτων, από ποσοτική και ποιοτική άποψη. Έλλειψη επαρκών παρατηρήσεων υδρολογικών, μετεωρολογικών και υδρογεωλογικών, καθώς και ποιοτικών παραμέτρων. Έλλειψη ορθολογικά οργανωμένου, δικτύου συλλογής πληροφοριών των φυσικών δεδομένων του υδρολογικού κύκλου. Χαμηλός βαθμός αξιοπιστίας των δεδομένων που υπάρχουν, ο οποίος οφείλεται σε ασυνεχείς και βραχυχρόνιες παρατηρήσεις, σε έλλειψη τυποποίησης στη λήψη των παρατηρήσεων και στη δειγματοληψία και ανάλυση των ποιοτικών παραμέτρων. Έλλειψη καταγραφής των υφιστάμενων χρήσεων και μέτρησης των ποσοτήτων νερού που χρησιμοποιείται. Καθορισμός των χρήσεων νερού έξω από στόχους και προσανατολισμούς των προγραμμάτων ανάπτυξης, με βάση πρόσκαιρους τομεακούς σκοπούς. Ευκαιριακή εκμετάλλευση ενός μεμονωμένου υδατικού πόρου (ιδίως υπόγειου), χωρίς εμπεριστατωμένη γνώση των δυνατοτήτων του, που οδηγεί συνήθως στην ποιοτική και ποσοτική υποβάθμιση του. Έλλειψη πρόνοιας και κινήτρων για την εξοικονόμηση νερού σε όλες τις χρήσεις, καθώς και συντονισμού μεταξύ των χρήσεων για λόγους οικονομίας πόρων και μέσων. Πλημμελής σύνδεση και εναρμόνιση των υφιστάμενων προγραμμάτων ανάπτυξης με τις ανάγκες διαχείρισης νερού, από άποψη ποσότητας και ποιότητας. Η άρδευση δεν αφορά μόνο την καλλιέργεια και την οικονομικότητα του προϊόντος, αλλά αφορά σημαντικά και το περιβάλλον. Τα πλέον θεμελιώδη θέματα αφορούν: Την προστασία και τη διαχείριση των παροχών και την ποιότητα του νερού. Η αντιπαλότητα των αρδευτικών και περιβαλλοντικών στόχων οφείλεται στο ότι το νερό είναι ένας ανταγωνιστικός πόρος στην άρδευση, ενώ απαιτείται ταυτόχρονα και από τα υδατικά οικοσυστήματα. Ποιος θα είναι ο ρόλος των εγγειοβελτιωτικών έργων που ήδη υπάρχουν, πόσο καλά θα μπορέσουν να δουλέψουν κάτω από τις πιέσεις των διασταυρούμενων χρήσεων γης. 14

15 5. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ 5.1 Τοποθέτηση υδρογεωλογικού προβλήματος προτάσεων διαχείρισης. Από τις προτάσεις μέτρων διαχείρισης των ενδιαιτημάτων τίθενται δύο βασικά ζητήματα σε σχέση με την υπόγεια υδραυλική της περιοχής. 1. Η τροφοδοσία του καλαμιώνα ΒΔ της λίμνης Καίάφα με επαρκή ποσότητα νερού, για την καλή διατήρησή του στην περίοδο αναπαραγωγής 2. Η με βάση τις παρατηρήσεις της τρέχουσας περιόδου, παράταση της περιόδου κατάκλυσης του εκτεταμένου αλμυρόβαλτου εντός του παράκτιου πευκοδάσους Στροφυλιάς. Διαθεσιμότητα και προέλευση νερού Καλαμιώνας ΒΔ λίμνης Καϊάφα Με βάση την υδρογεωλογική έρευνα που διεξάχθηκε, ο καλαμιώνας δέχεται εισροές τροφοδοσίας από δύο διαφορετικές προελεύσεις Α. Τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα κατά τη χειμερινή περίοδο Β. Τις εκροές του μετώπου πηγών στην περιοχή του «Κλειδιού» Επιπλέον στην ίδια περιοχή αναπτύσσεται και φρεάτιος υδροφόρος ορίζοντας, με τη στάθμη του να βρίσκεται πολύ κοντά στην επιφάνεια του εδάφους, ενώ συχνά ανέρχεται και πάνω από αυτή. Αυτός αποτελεί και υπόγειο ταμιευτήρα που τροφοδοτείται μεν από τις δύο προαναφερθείσες πηγές και ταυτόχρονα προσφέρει νερό στο ενδιαίτημα του καλαμιώνα Εκροές από το σύστημα αποτελούν, η επιφανειακή απορροή προς τη θάλασσα, η κίνηση του υπόγειου νερού προς τα κατάντι και η εξατμισοδιαπνοή. Οι δυνατότητες διατήρησης και ενίσχυσης του υδατικού δυναμικού στο ενδιαίτημα συνιστανται σε δράσης διατήρησης ή βελτίωσης της ποιότητα του νερού που δέχεται, στην προστασία του υδροφόρου από υδραυλικές επιμολύνσεις και στην ενίσχυση της ποσότητας νερού που δέχεται κατά την ξηρή περίοδο. Αλμυρόβαλτοι δάσους Στροφυλιάς Ο οικότοπος, αναπτύσσεται στη ζώνη αμμοθινών, παράλληλα με την ακτογραμμή σε αμμώδες, ιλυώδες υπόβαθρο. Οι αφίξεις νερού που δέχεται είναι από δύο προελεύσεις Α. Τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα κατά τη χειμερινή περίοδο 15

16 Β. Πλευρικές διηθήσεις από τη βαλτώδη έκταση «Κλειδιού» Εκροές από το σύστημα αποτελούν, η κίνηση του υπόγειου νερού προς τις συλλεκτήριες αύλακες του αποστραγγιστικού δικτύου των έργων αποξήρανσης του πεδίου Αγουλινίτσας λόγω των υδραυλικών καταναγκασμών που προκαλεί η λειτουργία των αντλιοστασίων και η εξατμισοδιαπνοή. Οι δυνατότητες διατήρησης και ενίσχυσης του υδατικού δυναμικού στο ενδιαίτημα συνίστανται σε δράσης διατήρησης ή βελτίωσης της ποιότητα του νερού στο φρέατιο υδροφόρο ορίζοντα, στην προστασία του υδροφόρου από υδραυλικές επιμολύνσεις και στην ενίσχυση της ποσότητας νερού που δέχεται κατά την ξηρή περίοδο μέσω νέων αφίξεων ή και μέσω μερικής τροποίησης του συστήματος αποστράγγισης στα όρια της προστατευόμενης ζώνης δάσους. 5.2 Προτεινόμενα Διαχειριστικά μέτρα Υδάτινου Δυναμικού (προς όφελος της βιοποικιλότητας) Για την επιλογή της πλέον αποδοτικής και αποδεχτής λύσης από τα εναλλακτικά σενάρια διαχείρισης, βασίζονται σε τρεις διαστάσεις αξιολόγησης, που χρησιμοποιούνται σε τέτοιου είδους εκτιμήσεις. την περιβαλλοντική, την κοινωνική και την οικονομική *. *Η µειωµένη γεωργική απόδοση ορισμένων των εκτάσεων της αποξηραµένης λίµνης εξαιτίας της υψηλής αλκαλικότητας των εδαφών, η απώλεια του εισοδήµατος σε συνδυασµό µε τα προβλήµατα ρύπανσης που αντιμετωπίζει σήμερα η περιοχή, ενισχύουν τη βούληση τόσο των χρηστών, όσο και των τοπικών αρχών για την προσπάθεια αποκατάστασης της παραλιακής υγροτοπικής ζώνης. Αναφορικά με τον τρόπο εκτίμησης, αξιολόγησης και αντιμετώπισης των επιπτώσεων που δύναται να προκύψουν από την εφαρμογή του Σχεδίου, αρχικά γίνεται αξιολόγηση των επιπτώσεων που αναμένονται σε συγκεκριμένες προτάσεις. Επισημαίνεται πως οι παράγοντες οι οποίοι εξετάζονται είναι οι ακόλουθοι: Βιοποικιλότητα Χλωρίδα Πανίδα Έδαφος Ύδατα Κλιματικοί Παράγοντες Υλικά Περιουσιακά Στοιχεία, ανθρώπινες δραστηριότητες Τοπίο Κατ αυτόν τον τρόπο αξιολογείται το Σχέδιο στο σύνολό του συνυπολογίζοντας τις ανά τομέα επιπτώσεις, αλλά και την αποτελεσματικότητα των εφαρμοζόμενων μέτρων. Επιπλέον, παρουσιάζεται ο τρόπος που οι μελετώμενοι παράγοντες αλληλοεπηρεάζονται, ενώ προτείνονται τα απαραίτητα μέτρα και οι απαιτούμενες ενέργειες προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι αναμενόμενες επιπτώσεις. Πιο αναλυτικά, για την περιοχή μελέτης, οι δυνατές επιπτώσεις από 16

17 την εφαρμογή του σχεδίου διαχείρισης αξιολογήθηκαν ως προς: Το είδος και την ένταση της επίπτωσης Την προέλευση της επίπτωσης Το χρονικό ορίζοντα της εμφάνισης της επίπτωσης και τη διάρκεια αυτής Τη συνέργεια της επίπτωσης σε συνδυασμό με άλλες επιπτώσεις (η συσσώρευση ή/και η συνέργεια που η υπό χαρακτηρισμό μεταβολή μπορεί να παρουσιάσει είτε με άλλες επιπτώσεις του προγράμματος είτε με άλλα περιβαλλοντικά προβλήματα της περιοχής) Ως προς την υλοποίηση του Σχεδίου εξετάστηκαν τρία (3) εναλλακτικά σενάρια διαχείρισης των υδατικών πόρων. Τα τρία σενάρια που εξετάζονται είναι: 1. Μηδενική Λύση (ZER): η εν λόγω λύση αφορά σε μη παρέμβαση σε σχέση με υπάρχον καθεστώς. 2. Κύρια Λύση (προτεινόμενο Σχέδιο CA): η εν λόγω εναλλακτική λύση αφορά στην εφαρμογή καλών πρακτικών χρήσης των υδάτινων πόρων (κατά βάση η γεωργική χρήση) από τους ανάντι της περιοχής χρήστες για τη διασφάλιση της ποιότητας σε ανεκτά για το οικοσύστημα επίπεδα. Επιπλέον προτείνονται μια δέσμη δυναμικών μεν διαχειριστικών παρεμβάσεων (εκσκαφές θυροφραγμοί και αλλαγές χρήσεων γης) με ήπιο περιβαλλοντικό αποτύπωμα. 3. Εναλλακτική Λύση (ALT): η εν λόγω εναλλακτική λύση αφορά στην υλοποίηση ενός ισχυρά παρεμβατικού σχεδίου στη διαχείριση των υδάτινων πόρων που αφορά μεταφορά νερού, δυναμικό τεχνητή κατάκλυση, εκτεταμένες εκσκαφές και χωματουργικές εργασίες διαμόρφωσης περιοχών. Η Εναλλακτική Λύση αφορά στην υλοποίηση ενός Σχεδίου τροποποιημένου, σε σχέση με το προτεινόμενο, ως προς ορισμένα συμπληρωματικά μέτρα. Οι εναλλακτικές δυνατότητες που εξετάστηκαν είναι υλοποιήσιμες και αφορούν σε τρόπους διαφορετικής επίτευξης του Στόχου βελτίωσης της βιοποικιλότητας μέσω διαφορετικών τεχνικών παρεμβάσεων. Επισημαίνεται δε πως τα εναλλακτικά συμπληρωματικά μέτρα αφορούν σε έργα και δραστηριότητες ή ενέργειες τα οποία αν και ήταν δυνατό να επιτύχουν τους ίδιους στόχους με αυτούς του προτεινόμενου Σχεδίου απορρίφθηκαν για λόγους οικονομικούς, κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς ή συνδυασμό αυτών. 17

18 5.3 Περιγραφή προτεινόμενων μέτρων και αξιολόγηση Μηδενική Λύση (ZER): η εν λόγω λύση αφορά σε μη παρέμβαση σε σχέση με υπάρχον καθεστώς. Είναι προφανές πως με την επιλογή της μηδενικής λύσης, δεν λαμβάνεται καμία επιπλέον πρόνοια σε δια το υδατικό δυναμικό, σχέση με τη σημερινή κατάσταση και επομένως πολλές από τις προτεινόμενες δράσεις το σχεδίου διαχείρισης όσες από αυτές έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με αυτούς- δεν μπορούν να υλοποιηθούν. Επιπλέον σε περίπτωση μελλοντικής υποβάθμισης του υδατικού δυναμικού λόγω μη προστασίας του (π.χ. ρύπανση, κλιματικές αλλαγές, οικονομικές «αναπτυξιακές» επεμβάσεις που θίγουν τη δίαιτα των πηγών κτλ.), ελλοχεύει ο άμεσος κίνδυνος προσβολής του ενδιαιτήματος και υποβάθμισης του. Κύρια Λύση (προτεινόμενο Σχέδιο CA): η εν λόγω εναλλακτική λύση αφορά στην εφαρμογή καλών πρακτικών χρήσης των υδάτινων πόρων (κατά βάση η γεωργική χρήση) από τους ανάντι της περιοχής χρήστες για τη διασφάλιση της ποιότητας σε ανεκτά για το οικοσύστημα επίπεδα. Επιπλέον προτείνονται μια δέσμη δυναμικών μεν διαχειριστικών παρεμβάσεων (εκσκαφές θυροφραγμοί και αλλαγές χρήσεων γης) με ήπιο περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Παρουσίαση μέτρων Κύριας Λύσης 1. Η υιοθέτηση ορθών πρακτικών άρδευσης, λίπανσης και χρήσης φυτοπροστατευτικών σκευασμάτων από τους αγρότες της ανάντη ζώνης, καθώς η έκπλυση τους προς τις αποστραγγιστικές τάφρους συντελεί ουσιαστικά στην υποβάθμιση της ποιότητας του διαθέσιμου υδατικού δυναμικού. Η υιοθέτηση των Κωδίκων Ορθής Γεωργικής Πρακτικής θα ενισχύσει προς την κατεύθυνση της διαφύλαξης των υδάτινων πόρων, της προστασίας των εδαφών και των ενδιαιτημάτων καθώς η αγροτική χρήση συνιστά μια από τις σημαντικότερες περιβαλλοντικές πιέσεις. Επιπλέον πέρα από την διαφύλαξη της ποιότητας του νερού, σημαντική είναι και η συνετή και οικονομική χρήση του. Η σωστή λειτουργία των αρδευτικών δικτύων και η γνώση των αναγκών σε νερό κάθε καλλιέργειας είναι απαραίτητη. 2. Έλεγχος κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων εντός της περιοχής και διαχείριση των αποβλήτων τους. Πιθανά μετεγκατάσταση αυτών εκτός των ευαίσθητων περιβαλλοντικά ζωνών εάν είναι εφικτό. Η πυκνότητα της βόσκησης καθορίζεται από τους Κ.Ο.Γ.Π. που δίνουν κατευθύνσεις όχι μόνο στην γεωργία, αλλά και στην κτηνοτροφία με γνώμονα την προστασία των νερών, τη διατήρηση της γονιμότητας των βοσκοτόπων και την προστασία του δάσους και του περιβάλλοντος. Οι Κ.Ο.Γ.Π. ορίζουν ότι πρέπει να τηρούνται προσεκτικά οι ημερομηνίες εισόδου και εξόδου σε κάθε βοσκότοπο, ώστε να είναι δυνατή η αναβλάστησή του, η πυκνότητα ζώων ανά μονάδα 18

19 επιφάνειας κ.α.. Επίσης οι Κ.Ο.Γ.Π. ορίζουν αναλυτικά πως πρέπει να γίνεται η διαχείριση των αποβλήτων των κτηνοτροφικών μονάδων. 3. Εγκατάσταση θυροφραγμών για τον έλεγχο της μεταφοράς νερού και της επικοινωνίας μεταξύ της λίμνης Καϊάφα και τον καλαμιώνα του δάσους της Στροφυλιάς και να γίνεται συγκράτηση των υδάτων στις υγροτοπικές ζώνες. Η λιμνοθάλασσα Καϊάφα παρουσιάζει μεταβλητότητα στη στάθμη και το χημισμό κατά τη διάρκεια του έτους. Η πρόβλεψη των τιμών τους δεν είναι εύκολη, καθώς το σύστημα παρουσιάζει μεγάλη ευαισθησία από τις συνθήκες του υδρολογικού έτους, την υδραυλική διαχείριση της επικοινωνίας με τη θάλασσα μέσω του διαύλου «μπούκας» και άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες (συγκεντρώσεις θρεπτικών, αέρια, την κατάσταση του υπολιμνίου, το στάδιο της υδροχαρούς βλάστησης κτλ) και εμφανίζει σημαντικές διακυμάνσεις των παραμέτρων. Η λίμνη συνδέεται με τον καλαμιώνα μέσω ενός καναλιού που εκτός των άλλων συλλέγει νερό από τον αβαθή φρεάτιο ορίζοντα και άλλοτε ρέει προς τη λίμνη εμπλουτίζοντας της ενώ άλλοτε παίρνει νερό από τη λίμνη και το οδηγεί στα τέλματα βορειότερα ανάλογα με τις επικρατούσες υδραυλικές συνθήκες. Επειδή οι συνθήκες μεταβάλλονται, η συγκεκριμένη δράση απαιτείται ειδικό τεχνικό σχέδιο και η λειτουργία του να εποπτεύεται από επιστημονικό φορέα, προς αποφυγή αρνητικών επιπτώσεων είτε στη λίμνη Καϊάφα, είτε κυρίως στα τέλματα το καλαμιώνα. 4. Εκσκαφές για τη δημιουργία ελεύθερων υδάτινων σωμάτων στους καλαμιώνες και το δάσος μπορεί να γίνουν μόνο κατόπιν ειδικής τοπογραφικής και υδρογεωλογικής με αυστηρές τεχνικές προδιαγραφές και επίβλεψη, για την αποφυγή προσβολής του φρεάτιου υδροφόρου ορίζοντα που αναπτύσσεται στις αμμοθίνες, από αλμυρό θαλασσινό νερό. 5. Εγκατάσταση δικτύου παρακολούθησης φυσικοχημικών και χημικών παραμέτρων του υδατικού δυναμικού, με συστηματική και διαχρονική λειτουργία, υπο την εποπτεία του Φορέα διαχείρισης της περιοχής. Λειτουργία του σταθμού ΕΕΛ της Ζαχάρως και προστασία της λίμνης από τη διάθεση ανεπεξέργαστων αστικών λυμάτων. Η λίμνη λειτουργεί ως τελικός αποδέκτης του καναλιού που μεταφέρει τα αστικά απόβλητα της Ζαχάρως. Η διάθεση αστικών αποβλήτων με πλημμελή επεξεργασία πρέπει να τερματιστεί, διότι συνεισφέρει στην αύξηση των θρεπτικών με αποτέλεσμα την ενίσχυση φαινομένων ευτροφισμού. Επιπλέον υποβαθμίζει την αισθητική αξία της λίμνης. 6. Οριοθέτηση καθορισμένων ζωνών προστασίας για το μέτωπο των καρστικών θερμομεταλλικών πηγών του Καϊάφα Οι καρστικές πηγές, λόγω των ειδικών γεωλογικών συνθηκών είναι ευάλωτες στην προσβολή τους από ρύπανση. Επιπλέον εκτός από το επηρεασμό και την υποβάθμιση της ποιότητας του νερού, είναι τρωτές από επεμβάσεις (διάνοιξη οδοποιίας, μεταβολές δασικής κάλυψης, εκμετάλλευση κτλ.) που μπορούν να μεταβάλουν σημαντικά τη δίαιτα των πηγών. 19

20 Έτσι στην περίπτωση ανάπτυξης δραστηριοτήτων και εγκαταστάσεων, ακόμα και ήπιες οικοτουριστικού χαρακτήρα, θα πρέπει να προηγηθεί ο επιστημονικά τεκμηριωμένος προσδιορισμός ζωνών κα μέτρων προστασίας των καρστικών θερμομεταλλικών πηγών. 7. Απαγόρευση εκμετάλλευσης (με γεωτρήσεις ή άλλο τρόπο) του φρεάτιου υδροφόρου ορίζοντα που αναπτύσσεται συστήματα παραλιακών αμμοθινών. Ο φρεάτιος ελεύθερος υδροφόρος που αναπτύσσεται στην παραλιακή ζώνη αμμοθινών είναι κεφαλαιώδους σημασίας για δύο λόγους. α. Είναι το μόνο απόθεμα καλής (αρδευτικής) ποιότητας νερού στη ζώνη φυσικού ενδιαιτήματος, που τροφοδοτεί με φυσικό τρόπο και συντηρεί τα είδη. β. Προστατεύει τις εσωτερικές ανώτερες ζώνες από την προχώρηση του θαλασσινού νερού, που θα είχε ως αποτέλεσμα τη αλλαγή αλλαγή των ειδών, με άλλα που είναι περισσότερο ανθεκτικά στην υψηλή αλατότητα. Αυτό θα είχε άμεσες Αρνητικές συνέπειες στη στη βιοποικιλότητα της περιοχής. 8. Οριστική εγκατάλειψη του σχεδίου περί απόδοσης εκτάσεως στρεμμάτων βόρεια της περιοχής για την κατασκευή γηπέδου Golf, ως μη ορθολογική σε σχέση με τους υδατικούς πόρους και περιβαλλοντικά επιζήμια. 9. Αλλαγή χρήσεων γης σε αγροτικές εκτάσεις του αναδασμού (συχνά σχολάζουσες ) με αλκαλιωμένα εδάφη χαμηλής παραγωγικότητας, που συνορεύουν με το δάσος προς δημιουργία ικανού πλάτους ζωνών φίλτρων VFS (Vegetative Filter Strips)-(EPA), ή μεταβατικών του δάσους ζωνών. Προτείνεται η απόδοση αγροτικών εκτάσεων, με βάση 3+ σενάρια όπως φαίνεται στην εικόνα 4, για την αποκατάσταση τους και τη σταδιακή δημιουργία ζώνης σταδιακής μετάβασης από καλλιέργειες σε μεσογειακά αλίπεδα. Είναι μια μέθοδος που με κατάλληλη εφαρμογή, επιτυγχάνει υψηλή απόδοση στην απομάκρυνση ρυπαντών, βοηθούν στην εξυγίανση και ανανέωση του εδάφους. Η υλοποίησή τους μπορεί να γίνει με δενδρώδη ή ποώδη βλάστηση, τεχνητή η φυσική (προτιμώμενη) βλάστηση. Εναλλακτική Λύση (ALT): η εν λόγω εναλλακτική λύση αφορά στην υλοποίηση ενός ισχυρά παρεμβατικού σχεδίου στη διαχείριση των υδάτινων πόρων που αφορά μεταφορά νερού, δυναμική τεχνητή κατάκλυση, εκτεταμένες εκσκαφές, διαμορφώσεις και χωματουργικές εργασίες διαμόρφωσης περιοχών. Επιπρόσθετα της (CA) προτείνεται: 1. Εισαγωγή μέσω του αρδευτικού δικτύου, νερού στις περιοχές των αλμυρών βάλτων για τη διατήρησή τους μέχρι τον Ιούνιο 2. Τεχνητή εκβάθυνση και επέκταση των αλμυρών τελμάτων κατά θέση 3. Απόδοση γεωργικών εκτάσεων για μεταβατικές ζώνες σε μεγαλύτερη έκταση (προσθήκη 2β) σε συνδυασμό με μεγάλης έκτασης χωματουργικές διαμορφώσεις αυτών και τροποποίηση του βασικού δικτύου αποστράγγισης στις θέσεις αυτές. 20

21 Συγκριτική αξιολόγηση λύσεων Πίνακας βαθμολογικής αξιολόγησης προτεινόμενων λύσεων Βιοποικιλότητα Έδαφος Ύδατα Κλίμα Κόστος Οικονομικοί Τοπίο Κοινωνικοί Παράγοντες (ZER) (CA) (ALT) Αξιολόγηση: (+) Θετική, ( - ) Αρνητική, ( 0 ) Ουδέτερη Συμπερασματικά1 η βασική πρόταση (CA) αποτελεί την καλύτερη επιλογή τόσο από την άποψη της αποκατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος, συνδυαστικών ωφελειών, όσο και από πλευράς περισσότερο οικονομικά συμφέρουσας λύσης. Η ενίσχυση του υγροτοπικού οικοσυστήµατος παραλιακών αλμυρόβαλτων θα συµβάλλει σηµαντικά στην περιβαλλοντική και αισθητική αναβάθµιση του τοπίου, όσο και στην οικονοµική ανάπτυξη της περιοχής. Θα δηµιουργηθούν νέες ευκαιρίες απασχόλησης και εναλλακτικές πηγές εισοδήµατος, όπως είναι ο αγροτουρισµός, ο οικοτουρισµός. Παράλληλα θα βελτιωθεί η ποιότητα ζωής, µέσω της βελτίωσης του τοπίου, του τοπικού κλίµατος και της ποιότητας των υδάτων. 1 Σημειώνεται ότι για τις παρεμβάσεις που προτείνονται πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ανάγκη αδειοδότησης των δράσεων και η τήρηση των διατάξεων της περιβαλλοντικής κανονιστικής νομοθεσίας που συνοπτικά, αφορούν στα εξής: Σε περίπτωση έργων υποδομής (δίκτυα, αναβαθμοί, ΕΕΛ, κλπ) θα πρέπει να εξασφαλίζονται οι όσο το δυνατό περιορισμένες επεμβάσεις στην τοπική χλωρίδα και πανίδα κατά τη φάση κατασκευής των έργων. Κατάντη των έργων ταμίευσης αλλά σημαντικών απολήψεων από επιφανειακά ύδατα αλλά και όπου υφίστανται η έννοια της οικολογικής παροχής, θα πρέπει αυτή να προσδιορίζεται επακριβώς Σε περίπτωση έργων υποδομής (δίκτυα, αναβαθμοί, ΕΕΛ, κλπ) θα πρέπει να εξασφαλίζονται οι όσο το δυνατό περιορισμένες επεμβάσεις στο τοπίο 21

22 Εικόνα 4.Προτάσεις δημιουργίας μεταβατικών ζωνών 22

23 23