Γυναίκες και άνδρες: μια ερευνητική προσέγγιση των διαφορών σε επίπεδο ψυχικής υγείας. Δρ. Χριστίνα Δάλλα

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Γυναίκες και άνδρες: μια ερευνητική προσέγγιση των διαφορών σε επίπεδο ψυχικής υγείας. Δρ. Χριστίνα Δάλλα"

Δάμων Κοσμόπουλος
8 χρόνια πριν
Προβολές:

1 Γυναίκες και άνδρες: μια ερευνητική προσέγγιση των διαφορών σε επίπεδο ψυχικής υγείας Δρ. Χριστίνα Δάλλα Λέκτορας Φαρμακολογίας, Εργ. Ψυχοφαρμακολογίας Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Αθηνών Ελληνική Εταιρεία Νευροεπιστημών

2 Σε τι διαφέρει ο εγκέφαλος των ανδρών από των γυναικών; Ποιες είναι οι διαφορές ανδρών και γυναικών στην εμφάνιση ασθενειών όπως η κατάθλιψη; Σε τι διαφέρουν τα δύο φύλα στην αντίδραση στο στρες; Πώς επιδρούν τα αντίστοιχα φάρμακα στα θηλυκά και πώς στα αρσενικά;

3 Ο εγκέφαλος μας Βάρος περίπου 1.5 kg. Δισεκατομμύρια μικροσκοπικά κύτταρα (νευρώνες). Μας δίνει τη δυνατότητα να αισθανόμαστε τον κόσμο γύρω μας, να σκεφτόμαστε και να μιλάμε. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι το πιο πολύπλοκο πράγμα στον κόσμο

4 Ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου έχουν συνδεθεί με ορισμένες λειτουργίες Κίνηση Συναίσθημα Κρίση Οραση Ανταμοιβή Μνήμη Πόνος Συντονισμός

5 Πλαστικότητα του εγκεφάλου: Στον ενήλικο εγκέφαλο πεθαίνουν συνέχεια νευρικά κύτταρα. Αλλά, επίσης γεννιούνται συνέχεια νέα κύτταρα και δημιουργούνται νέες συνδέσεις (συνάψεις) μεταξύ κυττάρων. Ο εγκέφαλός μας αλλάζει συνεχώς!

6 Ανακάλυψη των τελευταίων δεκαετιών! Κατάρριψη του δόγματος ότι δεν γεννιούνται νέα νευρικά κύτταρα στον εγκέφαλο.

7 Γιατί μας ενδιαφέρουν οι διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών; Που οφείλονται αυτές οι διαφορές;

8 Το φύλο επηρεάζει: τη δομή του εγκεφάλου την πλαστικότητα του εγκεφάλου τη συμπεριφορά την αντίδραση στο στρες την ασθένεια την αντίδραση στα φάρμακα

9 Διαφορές των φύλων Ο αντρικός εγκέφαλος είναι λίγο μεγαλύτερος από το θηλυκό, αλλά αυτό δεν έχει συνδεθεί με διαφορές στο IQ κ.τ.λ. Περιοχές του εγκεφάλου που φυσιολογικά είναι μεγαλύτερες στα θηλυκά Περιοχές του εγκεφάλου που φυσιολογικά είναι μεγαλύτερες στα αρσενικά Ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου είναι μεγαλύτερες ή υπερλειτουργούν στα αρσενικά, ενώ άλλες στα θηλυκά.

10 Σπερματοζωάριο Θηλυκό Καθορισμός του φύλου Ωάριο Αρσενικό SRY γονίδιο

11 Ο εγκέφαλος είναι γένους... θηλυκού! Ανάπτυξη εγκεφάλου: στα αρσενικά έμβρυα και μωρά η τεστοστερόνη «αρρενοποιεί» τον εγκέφαλο. Εφηβεία: έκκριση ορμονών και εμφάνιση χαρακτηριστικών του φύλου.

12 Λιέγη-Βέλγιο Μελέτη συμπεριφοράς ποντικών που δεν γίνεται η αρρενοποίηση του εγκεφάλου (έλλειψη γονιδίου που φτιάχνει το ένζυμο αρωματάση). Τα αρσενικά ποντίκια είχαν συμπεριφορά θηλυκών!

13 Prof. Tracey Shors, Rutgers University, New Jersey, USA New Jersey, USA Μελέτη διαφορών του φύλου στη μάθηση και στην αντίδραση στο στρες: σχέση με πλαστικότητα του εγκεφάλου

14 Μάθηση τύπου Pavlov: συνειρμική μάθηση

15 «Το φύλο επηρεάζει το πώς η μάθηση αλλάζει τον εγκέφαλο» Dalla, PNAS, 2009

16 Στο λαβύρινθο κατά Morris τα αρσενικά μαθαίνουν καλύτερα από τα θηλυκά: διαφορετική στρατηγική Α. Πριν τη μάθηση Β. Μετά τη μάθηση

17 Το φύλο επηρεάζει την πλαστικότητα του εγκεφάλου Ο αριθμός των συνάψεων (συνδέσεις μεταξύ νευρικών κυττάρων), αλλάζει με τις φάσεις του κύκλου στα θηλυκά ποντίκια. Αρσενικά Θηλυκά Όταν τα οιστρογόνα είναι αυξημένα τα θηλυκά έχουν περισσότερες συνάψεις Shors J. of Neuroscience, 2001

18 Το οξύ στρες αυξάνει τις συνάψεις στα αρσενικά και τις μειώνει στα θηλυκά Αρσενικά: Θηλυκά: Χωρίς στρες Στρες Οι αλλαγές αυτές συνδέονται με αντίστοιχες αλλαγές στη μάθηση! Αυτή η διαφορά οφείλεται σε δράσεις της τεστοστερόνης στον εγκέφαλο του εμβρύου/μωρού! Shors, 2001, 2002, Dalla, 2009

19 Πώς αντιδρούν τα δύο φύλα στο στρες; Ποιες είναι οι διαφορές ανδρών και γυναικών στην εμφάνιση ασθενειών όπως η κατάθλιψη;

20 Διαφορές του φύλου στο στρες: νέα θεωρία Η κλασσική αντίδραση στο στρες είναι: «Flight or fight» (αντίδραση φυγής ή μάχης). Κυρίως ανδρική! Γυναικεία απόκριση: «tendand-befriend» (φροντίζω και συμφιλιώνω). Διαφορετικές ορμόνες φαίνεται να παίζουν ρόλο στα δύο φύλα (π.χ. κορτιζόλη, ωκυτοκίνη). Taylor, Psychol Rev. 2000

21 Κατάθλιψη: πολυπαραγοντική ασθένεια Γενετικοί παράγοντες προδιάθεσης Παράγοντες στο έμβρυο Αποχωρισμός Χρόνιο μη ελεγχόμενο στρες Απώλεια Περιβαλλοντικοί παράγοντες Κοινωνικοί παράγοντες Διατροφή Άσκηση Φάρμακα/ Εξαρτησιογόνες ουσίες Άλλες ασθένειες Καταθλιπτικά συμπτώματα

22 Μετατραυματική διαταραχή Σκλήρυνση κατά πλάκας Κρίσεις πανικού Ψυχαναγκαστική διαταραχή Επιληψία Ημικρανία Αϋπνία Γυναίκες Ανδρες Ψυχικές και νευρολογικές διαταραχές Πάρκινσον Σχιζοφρένεια Διπολική διαταραχή Εξάρτηση Άνοια Εγκεφαλικά Κατάθλιψη * Το άνθρωποι στην Ευρώπη εμφάνισαν κατάθλιψη και τα 2/3 ήταν γυναίκες. Αλκοολισμός ECNP/ECB report 2010

23 Διαφορές ανδρών-γυναικών στην κατάθλιψη Κληρονομικότητα της κατάθλιψης: 14% στους άντρες και 29% στις γυναίκες. Οι διαφορές του φύλου στην κατάθλιψη εμφανίζονται κατά την εφηβεία και μειώνονται μετά την εμμηνόπαυση. Γυναίκες: προ-εμμηνορυσιακό δυσφορικό σύνδρομο, κατάθλιψη της εγκυμοσύνης και της λοχείας, της πέρι-εμμηνόπαυσης. Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να πάνε στον ψυχίατρο και να πάρουν φάρμακα για την κατάθλιψη σε σχέση με τους άντρες.

24 Διαφορές ανδρών-γυναικών στην κατάθλιψη Οι γυναίκες εμφανίζουν πιο έντονα συμπτώματα σε σχέση με τους άνδρες και μεγαλύτερο κίνδυνο υποτροπής. Γυναίκες: πιο συχνά απόπειρες αυτοκτονίας, αύξηση βάρους / όρεξης, μειωμένη ενέργεια, σωματικά συμπτώματα, διαταραχές ύπνου. Το άγχος είναι πιο συχνό στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες. Marcus et al Compr Psychiatry

25 Αντικαταθλιπτικά φάρμακα Όλα τα φάρμακα έχουν μελετηθεί κυρίως σε αρσενικά πειραματόζωα και σε άνδρες ασθενείς! 1993: NIH Revitalization Act

26 Διαφορές των φύλων στα αντικαταθλιπτικά φάρμακα Ενδείξεις: οι άνδρες απαντούν καλύτερα στα παλαιότερα αντικαταθλιπτικά (π.χ. ιμιπραμίνη), ενώ οι γυναίκες στα νεώτερα που επιδρούν ειδικά στη σεροτονίνη (π.χ. σερτραλίνη). Φαίνεται ότι περισσότερο φάρμακο φθάνει στον εγκέφαλο των γυναικών σε σχέση με τους άνδρες. Μελέτη Εργ. Φαρμακολογίας: Οι γυναίκες στην Ελλάδα καταναλώνουν περισσότερα φάρμακα (αντικαταθλιπτικά κ.α.) σε σχέση με τους άνδρες. Kokras N, Dalla C, Papadopoulou-Daifoti Z

27 Τι μελετάμε στο εργαστήριο της Αθήνας; Εργαστήριο Φαρμακολογίας, Ιατρική Σχολή

28 Δοκιμασία σκοτεινού-φωτεινού κλωβού Video Χάρης Φάρρος

29 Χρόνιο ήπιο στρες: μοντέλο κατάθλιψης 6 εβδομάδες, 2 διαφορετικοί ήπιοι στρεσσογόνοι παράγοντες τη μέρα διάρκειας h. Μετράμε τη ζάχαρη που πίνουν τα ποντίκια (γλυκό ερέθισμα). Όταν εγκατασταθεί η «κατάθλιψη»: Κατανάλωση ζάχαρης= ανηδονία Τα θηλυκά ποντίκια επηρεάζονται περισσότερο από το χρόνιο στρες Dalla, Neuroscience, 2004

30 Το χρόνιο ήπιο στρες μειώνει τη σεροτονίνη στον ιππόκαμπο των θηλυκών Ιππόκαμπος: περιοχή του εγκεφάλου που συνδέεται με τη μάθηση, μνήμη και την αντίδραση στο στρες. Σεροτονίνη: χημική ουσία στον εγκέφαλο που συνδέεται με την αντίδραση στο στρες, την ευχαρίστηση, τον πόνο, την όρεξη, τον ύπνο κ.α. Αυξάνεται από τα αντικαταθλιπτικά! Dalla, Review, 2011

31 Νέα ευρήματα: τα αντικαταθλιπτικά αυξάνουν την πλαστικότητα του εγκεφάλου Τα αντικαταθλιπτικά αυξάνουν: τη γέννηση νέων νευρικών κυττάρων στον ιππόκαμπο των ποντικών τις συνάψεις μεταξύ των νευρικών κυττάρων Φύλο και ορμόνες?

32 Ερευνητική ομάδα και συνεργάτες Καθ. Ζ. Παπαδοπούλου-Νταϊφώτη Ν. Κόκρας, Θ. Καλαματιανός, Δ. Παπασάβα, Β. Καφετζόπουλος, Δ. Μπεσίνης, Ν. Παστρωμάς, M. H. Garba, Θ. Μαυρίδης, Ε. Τζουβέκα, Χ. Διολή, Μ. Κορωναίου Επ. Καθ. Κ. Αντωνίου, Αν. Καθ. Ε. Κιτράκη Prof. Tracey Shors, Rutgers University of New Jersey, USA Dr. Osborne Almeida, Max Planck Institute, of Psychiatry, Munich, Germany Prof. N. Sousa and Dr. I. Sotiropoulos, University of Minho, Portugal Dr. Charlotte Cornil and Prof. J. Balthazart, University of Liege, Belgium.

34 Σχετικά Sites Ελληνική Εταιρεία Νευροεπιστημών: Εργαστήριο Φαρμακολογίας: Νευροεπιστήμες για παιδιά: Βιβλίο: Οι επιστήμες του εγκεφάλου: εισαγωγικό κείμενο για την ενημέρωση του κοινού _items/books/neurobook_greek.pdf

35 Ενδεικτική-πρόσφατη βιβλιογραφία Εργ. Φαρμακολογίας C. Dalla, K. Antoniou, G. Drossopoulou, M. Xagoraris, N. Kokras, A. Sfikakis, and Z. Papadopoulou-Daifoti Chronic mild stress impact: Are females more vulnerable? Neuroscience, 2005, 135(3): Kokras N, Antoniou K, Dalla C, Bekris S, Xagoraris M, Ovestreet DH, Papadopoulou- Daifoti Z. Sex-related differential response to clomipramine treatment in a rat model of depression. J. Psychopharmacol. 2009, 23(8): C. Dalla, P. M. Pitychoutis, N. Kokras and Z. Papadopoulou-Daifoti «Sex differences in the neurobiological substrate of depression and in antidepressant response». Basic and Clinical Pharmacology and Toxicology. Invited Review, 106, , N. Kokras, C. Dalla and Z. Papadopoulou-Daifoti. Sex differences in pharmacokinetics of antidepressants. Expert Opinion On Drug Metabolism and Toxicology, Invited Review, 2011, 7(2): C. Dalla, P. M. Pitychoutis, N. Kokras and Z. Papadopoulou-Daifoti. Sex differences in response to stress and expression of depressive-like behaviours in the rat., In: Current Topics in Behavioral Neurosciences (CTBN), The Biological basis of sex differences in Psychopharmacology, Jo Neill and Jayashri Kulkarni, Eds. Springer, 2011;8: N. Kokras, C. Dalla, A. Sideris, A. Dendi, H. G. Mikail, K. Antoniou and Z. Papadopoulou-Daifoti. Behavioral sexual dimorphism in models of anxiety and depression due to changes in HPA axis activity., Neuropharmacology, 2012 Jan;62(1):

Σχετικά έγγραφα

Γεννητικά όργανα. Εγκέφαλος

Γεννητικά όργανα. Εγκέφαλος Φύλο και Εγκέφαλος Φυλετικός διµορφισµός: Ø ύπαρξη διαφορετικών µορφών σε ένα είδος Ø αναφέρεται σε κάθε χαρακτηριστικό που είναι διαφορετικό στο αρσενικό και στο θηλυκό Ø αναπαραγωγικές και µη-αναπαραγωγικές