ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΣΕΡΡΩΝ

Transcript

1 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΣΕΡΡΩΝ Πτυχιακή Εργασία µε θέµα: Αποτύπωση της Αλληλεξάρτησης Εσωτερικού Ελέγχου και Εταιρικής ιακυβέρνησης στις Ελληνικές Επιχειρήσεις Αλεξούδη Στεφανία Κώτη Μαρία ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ρ. ρογαλάς Γεώργιος Σέρρες, Μάιος, 2011

2 Copyright Αλεξούδη, Σ. και Κώτη, Μ., 2011 Με επιφύλαξη παντός δικαιώµατος. All rights reserved. 2

3 Αφιερώνεται σε όλους όσους µας στήριξαν όλη την διάρκεια των σπουδών µας 3

4 Ευχαριστίες Μέσα από τις επόµενες γραµµές θα θέλαµε να εκφράσουµε τις ειλικρινείς ευχαριστίες µας στον επιβλέπων καθηγητή κύριο ρογαλά Γεώργιο για την πολύτιµη βοήθεια του και συµβολή του στην επιτυχή ολοκλήρωση της παρούσας εργασίας. Θα θέλαµε λοιπόν να ευχαριστήσουµε το εκπαιδευτικό και διοικητικό προσωπικό του ΤΕΙ Σερρών για τις γνώσεις και τις πλούσιες εµπειρίες που αποκοµίσαµε τα τέσσερα χρόνια της φοιτητικής µας δραστηριότητας. Πάνω από όλους θα θέλαµε να εκφράσουµε τις ευχαριστίες µας στις οικογένειες µας, για την ενθάρρυνση, ηθική συµπαράσταση και οικονοµική υποστήριξη που µας προσέφεραν όλα τα χρόνια των σπουδών µας. 4

5 Περίληψη Ως έννοια ο εσωτερικός έλεγχος διακρίνεται για το εύρος και το υψηλό επίπεδο υπηρεσιών που προσφέρει. Σε στενή σχέση και συνάρτηση, η υιοθέτηση των αρχών της εταιρικής διακυβέρνησης διαδραµατίζει ολοένα και σηµαντικότερο ρόλο στην ανάπτυξη των οικονοµικών µονάδων επηρεάζοντας και την εταιρική απόδοση. Υπό αυτό το πρίσµα, η παρούσα εργασία πραγµατεύεται την αλληλεξάρτηση εσωτερικού ελέγχου και εταιρικής διακυβέρνησης. Στα πλαίσια της πτυχιακής αυτής εργασίας, πέρα από την βιβλιογραφική επισκόπηση, πραγµατοποιήθηκε εµπειρική έρευνα, µε σκοπό τη πληρέστερη αποτύπωση της σχέσης εσωτερικού ελέγχου και εταιρικής διακυβέρνησης. Η συλλογή των πρωτογενών δεδοµένων πραγµατοποιήθηκε µέσω αποστολής ερωτηµατολογίου σε όλες τις εισηγµένες επιχειρήσεις από τις οποίες τελικά αποκρίθηκαν 37 εισηγµένες εταιρίες. Για την ποσοτική ανάλυση των δεδοµένων χρησιµοποιήθηκε το λογισµικό στατιστικό πακέτο SPSS Τα αποτελέσµατα της έρευνας τονίζουν την ισχυρή αλληλεξάρτηση των δύο εννοιών, η οποία εντούτοις χρίζει περιθωρίων ενδυνάµωσης. 5

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 6 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ... 8 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ... 9 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ... 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΚΑΙ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΑΡΧΕΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΑΛΛΗΛΕΞΑΡΤΗΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΚΑΙ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ιοικητικό Συµβούλιο και Επιτροπές...23 Νόµοι και Κανονισµοί...23 Επιχειρηµατικές Πρακτικές και Ηθική...24 ιαφάνεια και Κοινοποίηση...24 ιαχείριση Κινδύνου και Αποδοτικότητας...25 Επίβλεψη...25 Επικοινωνία ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΥ ΣΥΝ ΕΕΙ ΤΟΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΈΛΕΓΧΟ ΜΕ ΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ - ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΈΡΕΥΝΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΕΝΙΚΑ

7 4.3 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΈΡΕΥΝΑΣ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΞΑΓΩΓΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

8 Ευρετήριο Πινάκων Πίνακας 1: Αποτελέσµατα για την 1η ερώτηση Πίνακας 2: Αποτελέσµατα για την 2η ερώτηση Πίνακας 3: Αποτελέσµατα για την 3η ερώτηση Πίνακας 4: Αποτελέσµατα για την 4η ερώτηση Πίνακας 5: Αποτελέσµατα για την 5η ερώτηση Πίνακας 6: Αποτελέσµατα για την 6η ερώτηση Πίνακας 7: Αποτελέσµατα για την 7η ερώτηση Πίνακας 8: Αποτελέσµατα για την 8η ερώτηση Πίνακας 9: Αποτελέσµατα για την 9η ερώτηση Πίνακας 10: Αποτελέσµατα για την 10η ερώτηση Πίνακας 11: Αποτελέσµατα για την 11η ερώτηση Πίνακας 12: Αποτελέσµατα για την 12η ερώτηση Πίνακας 13: Αποτελέσµατα για την 13η ερώτηση Πίνακας 14: Αποτελέσµατα για την 14η ερώτηση Πίνακας 15: Συγκεντρωτικά Αποτελέσµατα

9 Ευρετήριο Γραφηµάτων Εικόνα 1: Πίτα για την 1η ερώτηση Εικόνα 2: Πίτα για την 2η ερώτηση Εικόνα 3: Πίτα για την 3η ερώτηση Εικόνα 4: Πίτα για την 4η ερώτηση Εικόνα 5: Πϊτα για την 5η ερώτηση Εικόνα 6: Πίτα για την 6η ερώτηση Εικόνα 7: Πίτα για την 7η ερώτηση Εικόνα 8: Πίτα για την 8η ερώτηση Εικόνα 9: Πίτα για την 9η ερώτηση Εικόνα 10: Πίτα για την 10η ερώτηση Εικόνα 11: Πίτα για την 11η ερώτηση Εικόνα 12: Πίτα για την 12η ερώτηση Εικόνα 13: Πίτα για την 13η ερώτηση Εικόνα 14: Πίτα για την 14η ερώτηση

10 Κεφάλαιο 1: Αντικείµενο και Αναγκαιότητα Εργασίας 1.1 Εισαγωγή Ραγδαίες αλλαγές συντελούνται τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό περιβάλλον των οικονοµικών µονάδων (Pantelidis, 2009). Ειδικότερα, η διόγκωση των οικονοµικών οργανισµών διαχωρίζει τις έννοιες του «ιδιοκτήτη» και του «διαχειριστή», ώστε οι οικονοµικές µονάδες από οικογενειακές καθίστανται «πολυµετοχικές», µε αποτέλεσµα τα συµφέροντα των µετόχων και του «ιοικητικού Συµβουλίου» πολλές φορές να διαφοροποιούνται. Ταυτόχρονα πλήθος ερευνητών και επιστηµόνων ασχολείται µε την εννοιολογική προσέγγιση και εννοιολογικά χαρακτηριστικά γνωρίσµατα του εσωτερικού ελέγχου, θεωρώντας τον εσωτερικό έλεγχο ως την αναγκαία συνθήκη για την επιβίωση και ανάπτυξη των οικονοµικών µονάδων (Karagiorgos et al., 2010). Γίνεται εποµένως αντιληπτό ότι τόσο οι αρχές της εταιρικής διακυβέρνησης όσο και η λειτουργία του εσωτερικού ελέγχου διαδραµατίζουν ιδιαίτερα σηµαντικό ρόλο στο σύγχρονο επιχειρηµατικό περιβάλλον, ώστε οι οικονοµικοί οργανισµοί βρίσκονται σε µία συνεχή προσπάθεια εύρεσης µηχανισµών που να συνδράµουν στην σύγκλιση και παραπέρα αλληλεξάρτηση των δύο εννοιών (Karagiorgos et al., 2009). Εντούτοις µέχρι σήµερα σπασµωδικές ερευνητικές προσπάθειες έχουν διενεργηθεί, οι οποίες να εκφράζουν την συσχέτιση της εταιρικής διακυβέρνησης και του εσωτερικού ελέγχου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και µε εµπειρικά δεδοµένα. Υπό αυτό το πρίσµα σκοπός της εν λόγω πτυχιακής εργασίας είναι αφενός η εννοιολογική οριοθέτηση των δύο εννοιών αφετέρου η εµπειρική αποτύπωση της συσχέτισής τους µέσω ποσοτικών δεδοµένων. 1.2 ιάρθρωση της Πτυχιακής Εργασίας Με γνώµονα την πληρέστερη επίτευξη του σκοπού της, η παρούσα εργασία αποτελείται από έξι κεφάλαια. 10

11 Το πρώτο κεφάλαιο αποτελεί την εισαγωγή της εργασίας όπου παρουσιάζεται η σπουδαιότητα και η αναγκαιότητα τόσο του εσωτερικού ελέγχου όσο και της εταιρικής διακυβέρνησης, ενώ το κεφάλαιο ολοκληρώνεται µε την διάρθρωση της πτυχιακής εργασίας, όπου αναλύεται η δοµή και το περιεχόµενο του κάθε κεφαλαίου. Στην συνέχεια, στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η εννοιολογική προσέγγιση του εσωτερικού ελέγχου µέσω παράθεσης των σηµαντικότερων ορισµών του και η εννοιολογική οριοθέτηση της εταιρικής διακυβέρνησης µέσω ανάλυσης των χαρακτηριστικών της γνωρισµάτων. Στο τρίτο κεφάλαιο µέσα από µια ενδελεχή επισκόπηση της ελληνικής και διεθνούς αρθρογραφίας και βιβλιογραφίας παρουσιάζονται οι σηµαντικότερες ερευνητικές προσπάθειες, οι οποίες προσπάθησαν να συνδέσουν τις δύο έννοιες. Στην συνέχεια στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η εµπειρική έρευνα. Ειδικότερα αρχικά αναλύεται το περιεχόµενο του ερωτηµατολογίου της έρευνας καθώς επίσης και η µεθοδολογία στατιστικής ανάλυσής του. Επιπλέον, δίδονται πληροφορίες αναφορικά µε την αποστολή και το δείγµα που χρειάστηκε για τον ερευνητικό σκοπό και την εξαγωγή συµπερασµάτων. Η εξαγωγή των συµπερασµάτων παρουσιάζεται στο πέµπτο κεφάλαιο. Πιο συγκεκριµένα παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα των ερωτήσεων, όπως αυτά προέκυψαν από το σύνολο των ερωτηµατολογίων που επεστράφησαν, µετά από στατιστική ανάλυση µε το λογισµικό πακέτο SPSS Για την καλύτερη κατανόηση των αποτελεσµάτων, η απόδοση τους γίνεται τόσο περιγραφικά όσο και σχηµατικά. Τέλος, η πτυχιακή εργασία ολοκληρώνεται µε το έκτο κεφάλαιο όπου παρουσιάζονται συνοπτικά τα συµπεράσµατα της πτυχιακής εργασίας, όπως προκύπτουν από την ανάλυση των απαντήσεων του ερωτηµατολογίου. Περιορισµοί και προτάσεις για περαιτέρω έρευνα σχετικά µε τη βελτίωση της αλληλεξάρτησης των δύο εννοιών αποτελούν το «εν κατακλείδι» της παρούσας πτυχιακής εργασίας. 11

12 Κεφάλαιο 2: Θεωρητική ιερεύνηση Εννοιών Εσωτερικού Ελέγχου και Εταιρικής ιακυβέρνησης 2.1 Εισαγωγή Στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάζονται οι έννοιες του εσωτερικού ελέγχου και της εταιρικής διακυβέρνησης. Ειδικότερα αναλύονται τα εννοιολογικά χαρακτηριστικά του εσωτερικού ελέγχου και οι βασικές αρχές ενός συστήµατος εσωτερικού ελέγχου. Στην συνέχεια του κεφαλαίου παρουσιάζονται οι εννοιολογικές προσεγγίσεις αναφορικά µε την εταιρική διακυβέρνηση και οι κοινά αποδεκτές αρχές της εταιρικής διακυβέρνησης. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται µε την αλληλεξάρτηση των εννοιών της εταιρικής διακυβέρνησης και του εσωτερικού ελέγχου σε θεωρητικό επίπεδο. 2.2 Εννοιολογική Προσέγγιση Εσωτερικού Ελέγχου Οι νέες τεχνολογίες, οι νέες προκλήσεις σε παγκόσµιο επίπεδο και οι ασταθείς οικονοµικές συνθήκες, αποτελούν µια πολύπλοκη πραγµατικότητα, γεγονός που φέρνει τις διοικήσεις των επιχειρήσεων αντιµέτωπες άµεσα σε παγκόσµιο επίπεδο αναζητώντας λύσεις, µέσω νέων τρόπων άσκησης της διοίκησης (Βαρβατσουλάκης, 2002). Μια από τις βασικές λειτουργίες της διοίκησης στην οργάνωση, τον προγραµµατισµό, την επικοινωνία, την στελέχωση αλλά και σε άλλους τοµείς είναι ο έλεγχος. Ειδικότερα, ο Εσωτερικός Έλεγχος αποτελεί ειδικότερη περίπτωση λειτουργίας του ελέγχου (Λουµιώτης, 2006). Ο εσωτερικός έλεγχος (Internal Audit) ως σύµβουλος έχει ρόλο συµπληρωµατικό, δεν υποκαθιστά δηλαδή τους managers αποτελώντας το απαραίτητο εργαλείο ορθολογικής διοίκησης και συµβάλλει µε το δικό του τρόπο στην αποτροπή των προκλήσεων και στην περαιτέρω ανάπτυξη. Λόγω της δυναµικής που τον διακρίνει και της αποτελεσµατικότητας, ο εσωτερικός έλεγχος είναι η αναγκαία συνθήκη για το πέρασµα µιας επιχείρησης από το παραδοσιακό στο σύγχρονο µοντέλο τρόπου διοίκησης ( ρογαλάς και συν., 2005). Θεωρητικά πεδίο ανάπτυξης ενός τµήµατος εσωτερικού ελέγχου είναι όλες οι εταιρείες και οργανισµοί. Πρακτικά όµως ο εσωτερικός έλεγχος είναι συστατικό 12

13 στοιχείο κυρίως των πολυµετοχικών και µεγάλων εταιρειών στις οποίες τα πρόσωπα της διοίκησης, συνήθως, δεν ταυτίζονται µε τους ιδιοκτήτες-µετόχους. Λόγω του ότι δηµιουργούνται καθηµερινά προβλήµατα προστασίας των περιουσιακών στοιχείων από φθορά, κλοπή ή αλλοίωση αλλά και αποφυγή ηθεληµένων ή αθέλητων λαθών και παραλείψεων κατά την καταχώρηση των λογιστικών γεγονότων στα βιβλία της επιχείρησης, αρκετές µικροµεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα ανέπτυξαν οικειοθελώς τη διαδικασία του εσωτερικού ελέγχου προσαρµοζόµενες στα διεθνή πρότυπα. Ο εσωτερικός έλεγχος (Internal Audit) προσφέρει εύρος υψηλού επιπέδου υπηρεσιών στους οργανισµούς (Παπαδάτου, 2001). Η άγνοια όµως των ελεγκτών και των διοικούντων των επιχειρήσεων αδικεί την αποδιδόµενη σηµασία του (Karagiorgos, 2006). Για την πληρέστερη κατανόηση της έννοιας του εσωτερικού ελέγχου παρατίθενται οι παρακάτω ορισµοί.. Ο εσωτερικός έλεγχος αποτελεί ένα οργανωµένο πλέγµα λειτουργιών και διαδικασιών, ένα σύστηµα ελέγχων που εγκαθιδρύει η ιοίκηση και αποσκοπεί στην αποτελεσµατική λειτουργία της επιχείρησης (Φίλος, 2000). Είναι δηλαδή όλα τα µέτρα και οι διαδικασίες που εφαρµόζονται στην επιχείρηση για την αποφυγή καταδολιεύσεων των εργαζοµένων σε αυτήν, αλλά και όλα τα µέτρα και οι διαδικασίες που καλύπτουν ένα πολυσύνθετο εύρος δραστηριοτήτων της σύγχρονης επιχείρησης, όπως για παράδειγµα το πρόγραµµα προετοιµασίας, επαλήθευσης και κατανοµής των διαφόρων µορφών επίβλεψης πάνω στις τρέχουσες αναφορές και αναλύσεις, που επιτρέπουν στα ανώτατα διευθυντικά στελέχη να διατηρούν τον έλεγχο στις διάφορες δραστηριότητες της επιχείρησης. Η ύπαρξη του εσωτερικού ελέγχου, το µέγεθος, η πληρότητα και η έκταση είναι αναγκαία και καθορίζεται από την εκπαίδευση και την εξειδίκευση του προσωπικού, την πολυπλοκότητα του αντικειµένου εκµετάλλευσης και των συναλλαγών, τις δραστηριότητες, καθώς και από µια σειρά άλλων παραγόντων. Ένας οργανωµένος εσωτερικός έλεγχος συµβάλλει αποτελεσµατικά για την εύρυθµη λειτουργία και την επίτευξη των επιχειρηµατικών στόχων ( ήµου, 2000). Στην Ελλάδα, το Ελληνικό Ινστιτούτο Εσωτερικών Ελεγκτών ( ικτυακός Τόπος Ελληνικό Ινστιτούτο Εσωτερικών Ελεγκτών, 2010) όρισε τον εσωτερικό έλεγχο ως 13

14 «µία ανεξάρτητη, αντικειµενική, διαβεβαιωτική και συµβουλευτική δραστηριότητα, επαρκώς σχεδιασµένη και οργανωµένη, που µέσω των τεχνικών και επιστηµονικών προσεγγίσεων, αξιολογεί την επάρκεια λειτουργίας του συστήµατος εσωτερικού ελέγχου (λειτουργίες-εφαρµογή διαδικασιών)». Από όλες τις ανωτέρω εννοιολογικές προσεγγίσεις καθίσταται σαφές, ότι ο εσωτερικός έλεγχος δεν είναι ένα µονοδιάστατο εργαλείο ελέγχου της ορθότητας των καταστάσεων (Ταχυνάκης και Ζαφειράκου, 2007), αλλά αποτελεί συστατικό στοιχείο της εταιρικής διακυβέρνησης (Hermanson et al., 2008), διαδραµατίζει κοµβικό ρόλο στην αξιοπιστία των εκθέσεων - αναφορών των οικονοµικών επιτελείων (Zakaria et al., 2006) και παρέχει µοναδική υπηρεσία αποτελώντας προστιθέµενη αξία για την οικονοµική µονάδα προς την επίτευξη των δεικτών αποτελεσµατικότητας και αποδοτικότητά της (Goodwin, 2004). Είναι σηµαντικό να σηµειωθεί ότι ένα υγιές Σύστηµα Εσωτερικού Ελέγχου παρέχει στην οικονοµική µονάδα τη διασφάλιση, ότι δεν θα εµποδιστεί στην επίτευξη των στρατηγικών και επιχειρησιακών της στόχων (Savcuk, 2007) και γενικότερα, ο εσωτερικός έλεγχος είναι η αναγκαία λειτουργία του σύγχρονου «management», είναι ο σύµβουλός του σε όλα τα ιεραρχικά επίπεδα (Ελληνικό Ινστιτούτο Εσωτερικών Ελεγκτών, 2010). 2.3 Βασικές Αρχές ενός Συστήµατος Εσωτερικού Ελέγχου Με µια σειρά βασικών αρχών του συστήµατος εσωτερικού ελέγχου έχει ως σκοπό να µυήσει τους εσωτερικούς ελεγκτές στη φιλοσοφία και τη δοµή των λειτουργιών του ίδιου του συστήµατος, ώστε να αποκτήσουν τις κατάλληλες εκείνες γνώσεις και ικανότητες, για την καλύτερη αξιολόγηση των λειτουργιών και των διαδικασιών αυτού. Ως βασικές αρχές ενός Σ.Ε.Ε., ενδεικτικά θα µπορούσαµε να αναφέρουµε (Παπαστάθης, 2003): α. ιαχωρισµό της διοίκησης Σε όλα τα επίπεδα της πυραµίδας πρέπει να υπάρχει σαφής διαχωρισµός καθηκόντων κ ευθυνών. Ειδικά σε θέµατα που άπτονται της ζωτικότητας τη επιχείρησης, όπως τα 14

15 διαθέσιµα, τα ζωτικά σηµασίας τµήµατα παραγωγής, τα περιουσιακά στοιχεία, το χαρτοφυλάκιο, τα καθήκοντα και οι ευθύνες πρέπει να είναι αυστηρά προσδιορισµένα. Επιπλέον, κανένα άτοµο, παραγωγική µονάδα και τµήµα δεν πρέπει να έχει την αποκλειστική γνώση και εξουσία για οποιαδήποτε σηµαντική λειτουργία ή συναλλαγή. εν επιτρέπεται να ολοκληρώνονται αυτές οι εργασίες από έναν και µόνον υπάλληλο, αλλά να συµπληρώνεται από την εργασία τουλάχιστον ενός άλλου και να ελέγχεται από κάποιον τρίτο, λόγω της σηµαντικότητας τους. β. ιασφάλιση των συναλλαγών Λόγω της επιχειρηµατικής δραστηριότητας κάθε συναλλαγή θα πρέπει να γίνεται σύµφωνα µε τις κατευθύνσεις της διοίκησης και τις υπάρχουσες πολιτικές και διαδικασίες έτσι ώστε: Να απεικονίζονται όλες οι συναλλαγές σε καλά σχεδιασµένα και οργανωµένα έντυπα, ώστε να δίνουν ανά πάσα στιγµή τη σωστή πληροφόρηση. Να διευκολύνεται η διαδικασία ανάλυσης κάθε οικονοµικού γεγονότος και η παροχή πληροφόρησης αυτού στη διοίκηση γι λήψη αποφάσεων. Να καθορίζονται σαφώς οι ευθύνες για εγκρίσεις. Να ελαχιστοποιείται σε κάθε συναλλακτική δραστηριότητα ή πιθανότητα λάθους Να υποβοηθείται η σωστή καταχώρηση και λογιστική απεικόνιση κάθε λογιστικού γεγονότος. Να καθορίζονται σαφώς οι διαδικασίες για τον προληπτικό έλεγχο πριν από κάθε συναλλαγή. γ. Έγκαιρη και τακτική ενηµέρωση Πορίσµατα µελετών συµπεράσµατα συσκέψεων και συνεδρίων, πληροφοριακό υλικό, στοιχεία εκθέσεων, που προέρχονται από το εξωτερικό και το ενδοεπιχειρισιακό περιβάλλον και που αποτελούν µέρος βελτίωσης και αξιολόγησης της απόδοσης των δραστηριοτήτων, πρέπει να ετοιµάζονται οργανωµένα και κατάλληλα και να διανέµονται έγκαιρα, τακτικά και προγραµµατισµένα σε όλα τα επίπεδα διοίκησης, για ενηµέρωση και λήψη διορθωτικών µέτρων. 15

16 δ. Κατάλληλη στελέχωση Η σωστή αξιολόγηση και αξιοποίηση του εργατικού δυναµικού από τα στελέχη µέχρι και τον απλό ανειδίκευτο εργαζόµενο πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα Επίσης, ανάλογη προσοχή πρέπει να δοθεί στη στελέχωση από εξειδικευµένο στελεχιακό δυναµικό, και ο ανάλογος αριθµός αυτού σε µια σύγχρονη επιχείρηση και ειδικά σε µια περίοδο µε τάσεις διεθνοποιούµενης αγοράς που δεν επιδέχεται πειραµατισµούς για κακή επιλογή στελεχιακού δυναµικού.. Η σωστή λοιπόν αξιολόγηση και αξιοποίηση του εργατικού δυναµικού είναι ένας από τους κύριους συντελεστές επιτυχίας κάθε κρατικού ή ιδιωτικού φορέα. ε. Θέσπιση τµήµατος Εσωτερικού Ελέγχου Για άµεση, σωστή και αντικειµενική πληροφόρηση της διοίκησης από µια διαφορετική οπτική γωνία, σε ένα οργανωµένο φορέα, προϋποθέτει τη θέσπιση ενός ανεξάρτητου τµήµατος Εσωτερικού Ελέγχου (Κάντζος και Χονδράκη, 2006). Η ανεξαρτησία του, ως κύριο χαρακτηριστικό, καθώς και η εποπτεία του από τη διοίκηση, του δίδει τη δυνατότητα να αξιολογεί και να εκτιµά τις διαδικασίες σε όλο το εύρος, καθώς επίσης και το βαθµό υλοποίησης των αποφάσεων, ανεπηρέαστα και αντικειµενικά. Η πλήρης υποστήριξη τότε εσωτερικού ελέγχου από τη διοίκηση του παρέχει τη δυνατότητα για αντικειµενικότερη και ανεξάρτητη αξιολόγηση των λειτουργιών, στοιχείο απαραίτητο, προκειµένου να παρέχει στη διοίκηση να έχει την πληροφόρηση εκείνη, που θα τη βοηθήσει να διαχειριστεί αποτελεσµατικότερα τον επιχειρηµατικό κίνδυνο για τον οποίο είναι και υπεύθυνη. στ. Παροχή εξουσιοδοτήσεων Απαιτείται εξουσιοδότηση από το διοικητικό συµβούλιο για συναλλαγές και εκπροσώπηση της εταιρείας έναντι τρίτων. Οι δοσοληψίες αυτές προϋποθέτουν κατ ανάγκη ειδικές εξουσιοδοτήσεις, εν αντιθέσει µε αυτές που ρυθµίζονται µέσω των καθιερωµένων λειτουργικών κανόνων και διαδικασιών, στα πλαίσια των οποίων η επιχείρηση κατ ανάγκη πρέπει να κινείται. 16

17 ζ. Έκταση ελέγχων ανάλογα µε τον κίνδυνο Ο σχεδιασµός του ελέγχου από τα ίδια τµήµατα, καθώς και η έκταση αυτού πρέπει να ανταποκρίνεται στο µέγεθος, στη φύση των δραστηριοτήτων του φορέα, στην οργάνωση αυτού και ανάλογα µε τον κίνδυνο που είναι εκτεθειµένο το κάθε τµήµα. Κατά συνέπεια το κόστος του ελέγχου δεν πρέπει να είναι υπέρµετρο. Ειδικά για το τµήµα Εσωτερικού Ελέγχου, κατά το σχεδιασµό των ελέγχων θα πρέπει να εκτιµάται αν είναι εφικτό, το κόστος και η ωφέλεια που προκύπτει από κάθε έλεγχο (Καραγιώργος και συν., 2007). η. Αποκέντρωση της διοίκησης Η ιοίκηση καθώς και κάθε τµήµα της επιχείρησης, λαµβάνοντας υπόψη το βαθµό της οργάνωσης και της σχετικής στελέχωσης, θα πρέπει ανάλογα να µεριµνούν ώστε: 1) Να λαµβάνονται µέτρα για την εκχώρηση όσο το δυνατόν περισσότερων αρµοδιοτήτων σε όλα τα ιεραρχικά επίπεδα. 2) Να γίνεται αξιολόγηση των ενεργειών και µέτρηση του αποτελέσµατος τόσο των διοικητικών οργάνων όσο και των αρµοδίων τµηµάτων και αναλόγως να λαµβάνονται µέτρα. 3) Το κάθε τµήµα στην περιοχή του να ασκεί όσο το δυνατόν περισσότερες εξουσίες και να έχει και περισσότερες ευθύνες. Να είναι απολύτως υπεύθυνο για το αποτέλεσµα των δραστηριοτήτων τόσο σε επίπεδο τµήµατος όσο και σε επίπεδο ατόµων. θ. Επιτήρηση και επιθεώρηση της εργασίας Η συστηµατική επιτήρηση και επιθεώρηση της εργασίας των στελεχών και εργαζοµένων κατά το στάδιο εκτέλεσης αυτής δίνει τη δυνατότητα για άµεση διαρθρωτική παρέµβαση, όπου απαιτείται για την τήρηση και κατανόηση των διαδικασιών για την εξασφάλιση και τη διασφάλιση της ποιότητας των υπηρεσιών και προϊόντων. 2.4 Εννοιολογικό Πλαίσιο Εταιρικής ιακυβέρνησης Η ανάγκη µέσα από την οποία προκύπτει η έννοια της εταιρικής διακυβέρνησης έχει την αρχή της στο ότι η διοίκηση κατ αρχήν διαφοροποιείται από την ιδιοκτησία. εν είναι απαραίτητο ο ιδιοκτήτης µιας επιχείρησης να είναι και ταυτόχρονα στο σώµα 17

18 της διοίκησης. Επιπλέον, εντοπίζονται πολυµετοχικά σχήµατα µέσα από τις κεφαλαιαγορές και υφίσταται έντονα η ανάγκη για ευνοϊκές σχέσεις εµπιστοσύνης εντός αυτών. Τέλος, η ευρύτερη µεγέθυνση των εταιρικών σχηµάτων και η πολυπλοκότητα που εντοπίζεται στους κόλπους της κάθε οικονοµικής µονάδας, µε ταυτόχρονα έκδηλη την ανάγκη υιοθέτησης µέτρων που προάγουν την κοινωνική ευθύνη, έδωσαν την ώθηση δηµιουργίας της Εταιρικής ιακυβέρνησης. Οι ορισµοί της εταιρικής διακυβέρνησης είναι πολυάριθµοι. Ο όρος εταιρική διακυβέρνηση αποτελεί µετάφραση του αγγλικού όρου corporate governance, όπως έχει επικρατήσει διεθνώς, και υπό ευρεία έννοια εκφράζει το σύνολο των αρχών και των κανόνων που σχετίζονται µε τη βελτίωση της εταιρικής διοίκησης. Ο γερµανικός κώδικας περί εταιρικής διακυβέρνησης, την ορίζει ως το «οργανωτικό πλαίσιο για τη διεύθυνση και την εποπτεία µιας επιχείρησης». Ευρύτερος και απλούστερος ορισµός τέθηκε µε τον βρετανικό κώδικα Cadbury, όπου η εταιρική διακυβέρνηση ορίζεται ως «το σύστηµα διοίκησης και ελέγχου των ανωνύµων εταιριών» (Cadbury Committee, 1992). Ενώ σύµφωνα µε έναν πιο αναλυτικό ορισµό, εταιρική διακυβέρνηση συνίσταται στο σύνολο των κατευθυντήριων οδηγιών και αρχών που προάγουν τη µε υπεύθυνο και αποτελεσµατικό τρόπο άσκηση της διοίκησης της εταιρικής επιχείρησης µε σκοπό τη µακροχρόνια ενίσχυση της οικονοµικής της αξίας, τον έλεγχο, καθώς και τη διαφάνεια της ασκούµενης διαχείρισης. Από οικονοµική σκοπιά, της αποδόθηκε ότι η εταιρική διακυβέρνηση ασχολείται µε τις µεθόδους µε τις οποίες οι χρηµατοδότες των εταιριών εξασφαλίζονται ότι θα πάρουν πίσω τα χρήµατα τους και ενδεχοµένως µε κάποια απόδοση. Υπό αυτό το πρίσµα, η εταιρική διακυβέρνηση είναι ένα σύστηµα αρχών επί τη βάση του οποίου οργανώνεται, λειτουργεί και διοικείται η οικονοµική µονάδα, ώστε διαφυλάσσονται και ικανοποιούνται τα έννοµα συµφέροντα όλων όσων συνδέονται µε την εν λόγω επιχείρηση (Leung, 2003). Σε αυτά τα πλαίσια, η εταιρική διακυβέρνηση αποσκοπεί στη µόνιµη εξυπηρέτηση του εταιρικού συµφέροντος, το οποίο αποτελεί τη συνισταµένη του συµφέροντος του νοµικού προσώπου και των εννόµων συµφερόντων όσων συνδέονται µε την εταιρία. Με άλλα λόγια, η εταιρική διακυβέρνηση επιδιώκει 18

19 πλήρη διαφάνεια στην όλη διαχείριση της εταιρίας, ώστε να παρέχονται όλες οι ζωτικές πληροφορίες προς όλα τα ενδιαφερόµενα µέρη και να δίδεται έτσι η δυνατότητα σ αυτούς να έχουν ενεργό ρόλο στη δραστηριότητά της. Σύµφωνα µε την Ahmadjian (2000), ένα σύστηµα εταιρικής διακυβέρνησης συνίσταται από µία ευρεία γκάµα αρχών και θεσµών, από λογιστικά πρότυπα και νοµοθετήµατα που αφορούν τη χρηµατοοικονοµική πληροφόρηση µέχρι θέµατα που ρυθµίζουν τις αµοιβές των εκτελεστικών στελεχών, καθώς και το µέγεθος και τη σύνθεση των ιοικητικών Συµβουλίων των εταιριών. Ένα τέτοιο σύστηµα προσδιορίζει τα πρόσωπα που έχουν την κυριότητα µίας εταιρίας και υπαγορεύει το θεσµικό πλαίσιο βάσει του οποίου η οικονοµική απόδοση κατανέµεται µεταξύ των µετόχων, των εργαζοµένων, των διευθυντικών στελεχών και των άλλων κατηγοριών των ενδιαφερόµενων µερών. Η ίδια ερευνήτρια, καταλήγει στο συµπέρασµα ότι το καθεστώς εταιρικής διακυβέρνησης ενός κράτους έχει θεµελιώδη σηµασία και ευθύνεται για την οργάνωση µίας εταιρίας, το σύστηµα των εργασιακών σχέσεων, τις εµπορικές σχέσεις και τη διάρθρωση των κεφαλαιαγορών σε αυτό το κράτος. Ταυτόχρονα η O Sullivan (2003) θεώρησε ότι ένα σύστηµα εταιρικής διακυβέρνησης διαδραµατίζει προεξέχοντα ρόλο στο οικονοµικό κύκλωµα και µπορεί να έχει σηµαντικές επιπτώσεις στην απόδοση της οικονοµίας στο σύνολο της. Η άποψη αυτή αναγνωρίζει τη σηµαντικότητα της επιχείρησης για την κατανοµή των πόρων στην οικονοµία και µέσω του υιοθετούµενου συστήµατος εταιρικής διακυβέρνησης διαµορφώνεται το πλαίσιο υπό το οποίο λαµβάνονται οι επενδυτικές αποφάσεις, τα πρόσωπα τα οποία τις λαµβάνουν, τι είδους επενδυτικά σχέδια υλοποιούνται και πως η απόδοση των επενδύσεων κατανέµεται. Στα ίδια πλαίσια ορισµένοι συγγραφείς ορίζουν την εταιρική διακυβέρνηση ως τον τρόπο µέσω του οποίου τα µέλη του ιοικητικού Συµβουλίου, η ιοίκηση και οι ελεγκτές διαχειρίζονται τις ευθύνες τους προς τους µετόχους. Άλλοι χρησιµοποιούν αυτήν την έκφραση ως συνώνυµη µε την δηµοκρατία των µετόχων. Αυστηρά οικονοµική άποψη θεωρεί την εταιρική διακυβέρνηση ως τον χώρο που εξετάζει πώς οι επιχειρήσεις µπορούν να γίνουν αποδοτικότερες (αποτελεσµατικές) µε τη χρησιµοποίηση των θεσµικών δοµών, όπως οι συµβατικές υποχρεώσεις, τα 19

20 οργανωτικά σχέδια και η νοµοθεσία. Εντούτοις, η αύξηση της αποδοτικότητας περιορίζεται συχνά στη βελτίωση της αξίας της µετοχής, έτσι ώστε η εταιρική διακυβέρνηση να καθορίζει πώς οι ιδιοκτήτες της επιχείρησης µπορούν να παρέχουν κίνητρα ή/και να εξασφαλίσουν ότι τα µέλη του διοικητικού συµβουλίου και η διοίκηση διανέµουν ένα ανταγωνιστικό ποσοστό των κερδών τους στους µετόχους (Κεσίση, 2009). Γενικά, η εταιρική διακυβέρνηση έχει ως σκοπό την προστασία των συµφερόντων των επενδυτών. Σε αυτή τη προσπάθεια, µία καλή εταιρική διακυβέρνηση χρησιµοποιεί δύο συµπληρωµατικούς µηχανισµούς: τον έλεγχο και τα κίνητρα. Στόχος και των δύο µηχανισµών είναι να αποτρέψουν την οικονοµική ζηµία που µπορεί να προκύψει λόγω πιθανών συγκρούσεων συµφερόντων µεταξύ των διευθυντών και των µετόχων (Adam and Schwartz, 2008). 2.5 Αρχές Εταιρικής ιακυβέρνησης Γενικά, οι κοινά αποδεκτές αρχές της εταιρικής διακυβέρνησης περιλαµβάνουν: 1. ικαιώµατα και δίκαιη µεταχείριση των µετόχων: Οι επιχειρήσεις και οι οργανισµοί θα πρέπει να σέβονται τα δικαιώµατα των µετόχων και να τους βοηθούν στην εξάσκηση των δικαιωµάτων τους, µέσω (α) της αποτελεσµατικής παροχής όλων των απαραίτητων γι αυτούς πληροφοριών µε τρόπο κατανοητό και εύκολα προσβάσιµο, και (β) µέσω της ενθάρρυνσής τους για να συµµετέχουν ενεργά στις γενικές συνελεύσεις των µετόχων των επιχειρήσεων αυτών. 2. Συµφέροντα των υπολοίπων συµµετεχόντων-ενδιαφεροµένων-συσχετιζοµένων (stakeholders) µε την επιχείρηση (προµηθευτών, δανειστών, ρυθµιστικών αρχών, πελατών, κλπ): Οι επιχειρήσεις και οι οργανισµοί θα πρέπει να αναγνωρίζουν ότι έχουν νοµικές και άλλες υποχρεώσεις απέναντι σε όλους τους υπόλοιπους νόµιµους συµµετέχοντες στην επιχείρηση. 3. Ρόλος και Ευθύνη του ιοικητικού Συµβουλίου: Το Σ της επιχείρησης χρειάζεται ένα εύρος ικανοτήτων και κατανόηση ώστε να είναι ικανό να αντιµετωπίσει τα διάφορα θέµατα και να έχει την ικανότητα να αναθεωρεί και να 20

21 προκαλεί ή να θέτει υπό αµφισβήτηση την απόδοση του management. Χρειάζεται να είναι επαρκούς µεγέθους και να διαθέτει το κατάλληλο επίπεδο δέσµευσης ώστε να εκπληρώνει τις ευθύνες και τα καθήκοντά του. Υπάρχουν διάφορα ανοικτά ζητήµατα σε σχέση µε το ποιο είναι το καταλληλότερο µίγµα (αριθµητικός συσχετισµός) µεταξύ εκτελεστικών και µη-εκτελεστικών µελών του Σ. Οι κρίσιµοι ρόλοι του Προέδρου και του Γενικού ιευθυντή δεν θα πρέπει να διαδραµατίζονται και οι αντίστοιχες θέσεις να καταλαµβάνονται από το ίδιο πρόσωπο. 4. Ακεραιότητα και ηθική συµπεριφορά: Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να αναπτύσσουν έναν κώδικα δεοντολογίας για τα µέλη του Σ και τους εκτελεστικούς managers που να προάγει την ηθική και την υπεύθυνη λήψη αποφάσεων. 5. Αποκάλυψη και διαφάνεια: Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να αποσαφηνίζουν, να διαλευκάνουν και να καθιστούν δηµόσια γνωστό το ρόλο και τις ευθύνες/αρµοδιότητες των µελών του Σ και του management, ώστε να παρέχουν στους µετόχους ένα καλό επίπεδο υποχρέωσης λογοδοσίας εκ µέρους των µελών του Σ (δηλαδή να είναι πεπεισµένοι και βέβαιοι οι µέτοχοι ότι όταν ζητήσουν εξηγήσεις από τα µέλη του Σ της επιχείρησης αυτές θα τους παρασχεθούν µε διαφάνεια και αλήθεια). Παράλληλα, οι επιχειρήσεις θα πρέπει να υλοποιούν διαδικασίες ώστε µε ανεξάρτητο τρόπο (π.χ. ορκωτοί λογιστές) να επαληθεύεται, να προστατεύεται και να εγγυάται η ακεραιότητα των οικονοµικών αναφορών της επιχείρησης. Η αποκάλυψη/παρουσίαση υλικού και στοιχείων που αφορούν την επιχείρηση θα πρέπει να γίνονται έγκαιρα και ισόρροπα ώστε να διασφαλίζεται ότι όλοι οι µέτοχοι έχουν πρόσβαση σε ξεκάθαρη, σαφή και τεκµηριωµένη πληροφορία. Ζητήµατα που εµπλέκουν τις αρχές της εταιρικής διακυβέρνησης περιλαµβάνουν: 1. Εποπτεία της προετοιµασίας των χρηµατοοικονοµικών αναφορών της επιχείρησης 2. Εσωτερικοί έλεγχοι και η ανεξαρτησία των επιθεωρητών της επιχείρησης 3. Απολογισµός και εξέταση της αποζηµίωσης του Γενικού /ντή και άλλων ανώτερων εκτελεστικών στελεχών της επιχείρησης 4. Τον τρόπο µε τον οποίο συγκεκριµένα πρόσωπα προσλαµβάνονται, επιλέγονται και καταλαµβάνουν θέσεις στο Σ της επιχείρησης. 21

22 5. Τους πόρους που διατίθενται στα στελέχη της διοίκησης ώστε να µπορούν να εκτελούν τα καθήκοντά τους 6. Εποπτεία και διαχείριση του κινδύνου (risk management) 7. Μερισµατική πολιτική 2.6 Αλληλεξάρτηση Εσωτερικού Ελέγχου και Εταιρικής ιακυβέρνησης Η αποτελεσµατική εταιρική διακυβέρνηση πρέπει να καλύπτει τις ανάγκες όλων των ενδιαφερόµενων µερών (µέτοχοι, υπάλληλοι, πελάτες, δανειστές, προµηθευτές και κοινωνία) καθώς αυτοί µοιράζονται ένα κοινό στόχο, την επιτυχή επιβίωση της επιχείρησης. Οι οργανώσεις µε καλές πρακτικές εταιρικής διακυβέρνησης, αναγνωρίζουν την αναγκαιότητα της ικανοποίησης όλων των ενδιαφερόµενων µελών. Ελέγχοντας την αποτελεσµατικότητα των συστηµάτων εταιρικής διακυβέρνησης µίας οργάνωσης, των πρακτικών της και της απόδοσης της απαιτείται η ύπαρξη ενός αξιόπιστου πλαισίου και µεθοδολογίας. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα επτά (7) ουσιαστικά και αλληλένδετα στοιχεία της εταιρικής διακυβέρνησης σύµφωνα µε το Πλαίσιο Εταιρικής ιακυβέρνησης του Crowe. Αυτά τα συστατικά προέκυψαν µέσα από εκτενείς έρευνες που αφορούσαν στα ζητήµατα εταιρικής διακυβέρνησης (Crowe, 2008): 1. ιοικητικό Συµβούλιο και Επιτροπές 2. Νόµοι και Κανονισµοί 3. Επιχειρηµατικές Πρακτικές και Ηθική 4. ιαφάνεια και Κοινοποίηση 5. ιαχείριση κινδύνου και αποδοτικότητας 6. Επίβλεψη 7. Επικοινωνία Τα παραπάνω επτά συστατικά δίνουν µία περιεκτική εικόνα της πολυπλοκότητας και των αλληλεξαρτήσεων που πρέπει να έχουν οι οργανώσεις προκειµένου να ενισχυθεί η εταιρική διακυβέρνηση. Όταν όλα τα συστατικά λειτουργούν αποτελεσµατικά και συντονίζονται αποδοτικά, η εταιρική διακυβέρνηση βελτιώνει την επιχειρησιακή της απόδοση και ενισχύει την αξία των ενδιαφερόµενων µελών της. Κάθε ένα από τα επτά 22

23 συστατικά αναλύεται στη συνέχεια, καθώς επίσης παρατίθεται η συνεισφορά του εσωτερικού ελέγχου µε κάποια µέτρα που µπορεί να λάβει ώστε να αυξήσει την προστιθέµενη αξία της οικονοµικής µονάδας. ιοικητικό Συµβούλιο και Επιτροπές Η κύρια ευθύνη για µία αποτελεσµατική εταιρική διακυβέρνηση βαραίνει το ιοικητικό Συµβούλιο. Αυτό καθορίζει την κατεύθυνση µίας οργάνωσης, επιτηρεί την απόδοση και προστατεύει τα συµφέροντα των µετόχων. Οι ευθύνες των ιοικητικών Συµβουλίων και των επιτροπών καθορίζονται τυπικά στους κανονισµούς των επιχειρήσεων. Η επιτροπή µε το µεγαλύτερο ενδιαφέρον για τον εσωτερικό έλεγχο είναι η επιτροπή ελέγχου, η οποία αναφέρεται σε τακτά χρονικά διαστήµατα µε εκθέσεις στο ιοικητικό Συµβούλιο. Υπό το πρίσµα της παραπάνω προσέγγισης ο εσωτερικός έλεγχος: Βοηθάει το διοικητικό συµβούλιο στην αυτοαξιολόγηση και στην υιοθέτηση καλύτερων πρακτικών. Αξιολογεί την αποτελεσµατικότητα των επιτροπών ελέγχου και τη συµµόρφωση τους µε τους κανονισµούς. Ελέγχει τον καταστατικό χάρτη των επιτροπών ελέγχου µε τη βοήθεια ενός νοµικού συµβούλου. Παρέχει τις καλύτερες ιδέες για τους εσωτερικούς ελέγχους και τη διαχείριση κινδύνου στα µέλη της επιτροπής ελέγχου. Καθιερώνει την ακρίβεια στις πληροφορίες που χρησιµοποιούνται από την επιτροπή αποζηµιώσεων της επιχείρησης. Νόµοι και Κανονισµοί Αυτό το συστατικό αναφέρεται στα νοµικά όρια µέσα στα οποία µία επιχείρηση αναπτύσσει τις δραστηριότητες της και στις συµµορφώσεις που υποχρεούται να προβεί σύµφωνα µε τους τρέχοντες κρατικούς και διεθνείς νόµους. Το συγκεκριµένο συστατικό αξίζει ειδική προσοχή, επειδή το κόστος της συµµόρφωσης µε τους νόµους συνεχίζει να αυξάνεται µε το πέρασµα των χρόνων. Οι κορυφαίες επιχειρήσεις προσπαθούν να βελτιώσουν τη συµµόρφωση τους και να διαχειριστούν αυτές τις δαπάνες µε τον αποτελεσµατικότερο δυνατό τρόπο. Υπό το πρίσµα της παραπάνω προσέγγισης ο εσωτερικός έλεγχος: 23

24 Ελέγχει, µε νοµική καθοδήγηση, εάν η οργάνωση έχει προσδιορισµένες ευθύνες και εξετάζει όλες οι βασικές νοµικές ευθύνες. Εντοπίζει τις ευκαιρίες, µέσω της συµµόρφωσης µε τους νόµους, ώστε να µειωθεί το µακροπρόθεσµο κόστος και να βελτιωθεί η απόδοση. Επιχειρηµατικές Πρακτικές και Ηθική Οι επιχειρηµατικές πρακτικές είναι η τακτική και τα µέτρα που µία επιχείρηση χρησιµοποιεί για να επιτύχει το σκοπό της και τη στρατηγική της. Ο σηµαντικότερος στόχος είναι να εξασφαλίσει συνέπεια, προβλεψιµότητα και υπευθυνότητα στη συµπεριφορά της, στις αποφάσεις της και στην απόδοσή της. Η ηθική είναι τα ηθικά όρια που µία οργάνωση θεωρεί ότι πρέπει να θέσει κατά την επιλογή των ανταγωνιστικών της στόχων. Η ηθική και ένας καλά καθορισµένος κώδικας δεοντολογίας αποτελούν ακρογωνιαίους λίθους για την οικοδόµηση µίας ισχυρής εταιρικής διακυβέρνησης. Υπό το πρίσµα της παραπάνω προσέγγισης ο εσωτερικός έλεγχος: Ελέγχει τον κώδικα δεοντολογίας, εξασφαλίζοντας ότι είναι σύγχρονος και ότι επικοινωνείται σωστά µε τη ιοίκηση και τους υπαλλήλους. Βοηθάει τη ιοίκηση και την επιτροπή ελέγχου στη διατήρηση ενός υπεύθυνου ανθρώπινου δυναµικού. Συντάσσει ετήσιους ελέγχους συµπεριφοράς και διαδικασιών επικοινωνίας και υποβάλλει έκθεση µε τα αποτελέσµατα (π.χ. συµµόρφωση µε τις πολιτικές) στην επιτροπή ελέγχου. Αξιολογεί την ηθική της επιχείρησης ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι και η απόδοση της. ιαφάνεια και Κοινοποίηση Αυτό το συστατικό αναφέρεται στη φύση και στη χρονική στιγµή που µία οργάνωση παρέχει στα ενδιαφερόµενα µέρη της πληροφορίες. Οι οικονοµικές καταστάσεις πρέπει να ικανοποιούν τις νοµικές απαιτήσεις για σαφήνεια, σχετικότητα, αξιοπιστία και συγκρισιµότητα. Η νοµοθετική πρόθεση είναι να δοθούν στα ενδιαφερόµενα µέρη πληροφορίες που είναι πλήρεις, αντικειµενικές και έγκαιρες. Εντούτοις, σε πολλές περιπτώσεις οι οικονοµικές µονάδες πρέπει να αντιλαµβάνονται ευρύτερα την υποχρέωση για διαφάνεια και κοινοποίηση και να είναι συνεπείς προς τα 24

25 ενδιαφερόµενα µέρη και όχι µόνο προς τους µετόχους. Άλλωστε, οι παραπάνω συµπεριφορές αποτελούν κύρια χαρακτηριστικά των αρχών της εταιρικής διακυβέρνησης τα οποία υπάρχουν ώστε να εξασφαλίζουν την αξιοπιστία των διευθυντικών στελεχών προς τα ενδιαφερόµενα µέρη της επιχείρησης (Bhimani, 2009). Υπό το πρίσµα της παραπάνω προσέγγισης ο εσωτερικός έλεγχος: ιενεργεί έλεγχο των οικονοµικών κοινοποιήσεων και συσκέπτεται µε τον CFO, Αντιλαµβάνεται την ανησυχία για την κοινοποίηση και τη διαφάνεια, και ευθυγραµµίζει την αξιολόγηση κινδύνου µε τις προσδοκίες των ενδιαφερόµενων µερών. Θέτει τους στόχους της κοινοποίησης και της διαφάνειας στο ετήσιο σχέδιο ελέγχου. ιαχείριση Κινδύνου και Αποδοτικότητας Οι διαδικασίες και η αξιολόγηση κινδύνου σχετίζονται µε τις δεξιότητες που πρέπει να έχει ο εσωτερικός έλεγχος ώστε να εντοπίζει το καλύτερο µίγµα ελέγχων αποτελούν τη βάση για την αξιολόγηση των διαδικασιών εταιρικής διακυβέρνησης. Κατά συνέπεια, ο εσωτερικός έλεγχος µπορεί να παρέχει συστάσεις για τη διαχείριση του κινδύνου, την ενίσχυση της απόδοσης και τη βελτίωση της εταιρικής διακυβέρνησης. Υπό το πρίσµα της παραπάνω προσέγγισης ο εσωτερικός έλεγχος: ιευκολύνει τον προσδιορισµό των βασικών περιοχών κινδύνου για την οργάνωση όπως επίσης για όλες τις βασικές διαδικασίες. Βοηθάει στην ανάπτυξη προτύπων και διαδικασιών τεκµηρίωσης. Βοηθάει τους υπεύθυνους διαδικασιών στην κατανόηση, αξιολόγηση, σχεδίαση και τεκµηρίωση των ελέγχων. Συγκεντρώνει τον οργανωσιακό κίνδυνο και τις δραστηριότητες συµµόρφωσης και προσπαθεί να τα ενσωµατώσει σε µία κοινή µεθοδολογία. Επίβλεψη Οι ελεγκτικές τακτικές ποικίλουν από επιχείρηση σε επιχείρηση, αλλά οι µέθοδοι εξυπηρετούν έναν κοινό στόχο: την αξιολόγηση της λειτουργίας των συστατικών του πλαισίου της εταιρικής διακυβέρνησης, δηλαδή εάν αυτή πραγµατοποιείται όπως θα 25

26 έπρεπε και παρέχει πληροφόρηση στα διάφορα επίπεδα της οργάνωσης. Για να προσδιορίσουν τα χάσµατα, οι οργανώσεις υιοθετούν ποικίλες λειτουργίες ελέγχου συµπεριλαµβανοµένου του εσωτερικού ελέγχου. Υπό το πρίσµα της παραπάνω προσέγγισης ο εσωτερικός έλεγχος: Αντιλαµβάνεται ποία δραστηριότητα ελέγχου λαµβάνει χώρα στην οργάνωση για κάθε ένα από τα συστατικά του πλαισίου της εταιρικής διακυβέρνησης. ιευκολύνει την εφαρµογή µίας κοινής µεθοδολογίας ελέγχου του κινδύνου σε όλες τις λειτουργίες της εταιρικής διακυβέρνησης. Εφαρµόζει σε στρατηγικό επίπεδο διαδικασίες εταιρικής διακυβέρνησης και ελέγχει εάν εκτελούνται σωστά. Ενσωµατώνει πτυχές της εταιρικής διακυβέρνησης στα σχέδια ελέγχου. Επικοινωνία Η αυξανόµενη πολυπλοκότητα των νοµικών υποχρεώσεων, των δραστηριοτήτων συµµόρφωσης και των πρακτικών εταιρικής διακυβέρνησης απαιτούν καλή επικοινωνία (Κεσίση, 2009). Η επικοινωνία διατηρεί τη συνοχή των διάφορων συστατικών του πλαισίου της εταιρικής διακυβέρνησης. Καθώς η εταιρική διακυβέρνηση διαπερνά ουσιαστικά όλους τους τοµείς µίας οργάνωσης, είναι σηµαντικό να υπάρχει ένα κοινό σύνολο όρων που να µπορεί να γίνει αντιληπτό από όλους τους εργαζόµενους ώστε να πραγµατοποιούνται παραγωγικές συζητήσεις. Έτσι, στην ουσία, µία κοινή γλώσσα εταιρικής διακυβέρνησης απαιτείται ώστε να συζητούνται θέµατα εταιρικής διακυβέρνησης. Υπό το πρίσµα της παραπάνω προσέγγισης ο εσωτερικός έλεγχος: Συµµετέχει σε συζητήσεις µε το γενικό σύµβουλο, τον ιευθυντή Οικονοµικών και άλλους ανώτερους υπάλληλους. ιατηρεί σταθερή επικοινωνία µε τα µέλη της επιτροπής ελέγχου και τους ανώτερους υπάλληλους. Ενσωµατώνει πληροφορίες για την εταιρική διακυβέρνηση στις εκθέσεις ελέγχου. 26

27 2.7 Νοµοθετικό Πλαίσιο που Συνδέει τον Εσωτερικό Έλεγχο µε την Εταιρική ιακυβέρνηση Η πρώτη νοµοθετική ρύθµιση ακολουθεί µε τον Ν.3016/2002 για την εταιρική διακυβέρνηση. Ο νόµος αυτός έρχεται για να ρυθµίσει τα ειδικά θέµατα διοίκησης και λειτουργίας ανωνύµων εταιρειών που έχουν εισηγµένες µετοχές ή άλλες κινητές αξίες τους σε οργανωµένη χρηµατιστηριακή αγορά που λειτουργεί στην Ελλάδα. Ειδικότερα, το άρθρο 7 κάνει λόγο για την οργάνωση του εσωτερικού ελέγχου. Συγκεκριµένα: Η οργάνωση και λειτουργία εσωτερικού ελέγχου αποτελεί προϋπόθεση για την εισαγωγή των µετοχών ή άλλων κινητών αξιών σε οργανωµένη χρηµατιστηριακή αγορά. Οι εσωτερικοί ελεγκτές κατά την άσκηση των καθηκόντων τους είναι ανεξάρτητοι, δεν υπάγονται ιεραρχικά σε καµία άλλη υπηρεσιακή µονάδα της εταιρίας και εποπτεύονται από ένα έως τρία µη εκτελεστικά µέλη του διοικητικού συµβουλίου. Οι εσωτερικοί ελεγκτές ορίζονται από το διοικητικό συµβούλιο της εταιρίας και είναι πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης. ενµπορούν να ορισθούν ως εσωτερικοί ελεγκτές µέλη του διοικητικού συµβουλίου, διευθυντικά στελέχη τα οποία έχουν και άλλες εκτός του εσωτερικού ελέγχου αρµοδιότητες. Κατά την άσκηση των καθηκόντων τους οι εσωτερικοί ελεγκτές δικαιούνται να λάβουν γνώση οποιουδήποτε βιβλίου, εγγράφου, αρχείου, τραπεζικού λογαριασµού και χαρτοφυλακίου της εταιρίας και να έχουν πρόσβαση σε οποιαδήποτε υπηρεσία της εταιρίας. Τα µέλη του διοικητικού συµβουλίου οφείλουν να συνεργάζονται και να παρέχουν πληροφορίες στους εσωτερικούς ελεγκτές και γενικά να διευκολύνουν µε κάθε τρόπο το έργο τους. Η διοίκηση της εταιρίας οφείλει να παρέχει στους εσωτερικούς ελεγκτές όλα τα απαραίτητα µέσα για τη διευκόλυνση του έργου τους. Τέλος στο άρθρο 8 αναφέρονται οι αρµοδιότητες της υπηρεσίας εσωτερικού ελέγχου. Συγκεκριµένα η υπηρεσία εσωτερικού ελέγχου: Παρακολουθεί την εφαρµογή και τη συνεχή τήρηση του Εσωτερικού Κανονισµού Λειτουργίας και του καταστατικού της εταιρίας, καθώς και της εν 27

28 γένει νοµοθεσίας που αφορά την εταιρία και ιδιαίτερα της νοµοθεσίας των ανωνύµων εταιριών και της χρηµατιστηριακής. Αναφέρει στο διοικητικό συµβούλιο της εταιρίας περιπτώσεις σύγκρουσης των ιδιωτικών συµφερόντων των µελών του διοικητικού συµβουλίου ή των διευθυντικών στελεχών της εταιρίας µε τα συµφέροντα της εταιρίας, τις οποίες διαπιστώνει κατά την άσκηση των καθηκόντων του. Οι εσωτερικοί ελεγκτές οφείλουν να ενηµερώνουν εγγράφως µια φορά τουλάχιστον το τρίµηνο το διοικητικό συµβούλιο για τον διενεργούµενο από αυτούς έλεγχο και να παρίστανται κατά τις γενικές συνελεύσεις των µετόχων. Οι εσωτερικοί ελεγκτές παρέχουν, µετά από έγκριση του.σ. της εταιρίας, οποιαδήποτε πληροφορία ζητηθεί εγγράφως από Εποπτικές Αρχές, συνεργάζονται µε αυτές και διευκολύνουν µε κάθε δυνατό τρόπο το έργο παρακολούθησης, ελέγχου και εποπτείας που αυτές ασκούν. 28

29 Κεφάλαιο 3: Επισκόπηση Ερευνητικών Προσεγγίσεων 3.1 Εισαγωγή Η πτυχιακή εργασία βασίζεται σε µία εκτεταµένη επισκόπηση της ελληνικής και διεθνούς, αρθρογραφίας και βιβλιογραφίας. Ειδικότερα, αναλύονται οι έρευνες που αναφέρονται στη σχέση µεταξύ εσωτερικού ελέγχου και εταιρικής διακυβέρνησης. Πιο συγκεκριµένα, παρατίθενται ενδεικτικά ορισµένες έρευνες οι οποίες αναφέρονται στη σχέση του εσωτερικού ελέγχου µε κάποια από τα βασικά στοιχεία της εταιρικής διακυβέρνησης, όπως η Επιτροπή Ελέγχου και η Στρατηγική ιοίκηση. 3.2 Επισκόπηση Ερευνών ιαχρονικά ερευνητικές προσπάθειες αξιόλογων ερευνητών και επιστηµόνων έχουν διενεργηθεί σχετικά µε το θέµα της εταιρικής διακυβέρνησης και την συσχέτισή της µε τον εσωτερικό έλεγχο. Στα πλαίσια της παρούσας πτυχιακής εργασίας δεν σκοπεύεται η ολοκληρωτική παρουσίαση όλων των ερευνών, αλλά η παρουσίαση των σηµαντικότερων ώστε να γίνει αντιληπτή η αλληλεξάρτηση των δύο εννοιών. Αρκετές έρευνες από τη διεθνή βιβλιογραφία διερεύνησαν τη σχέση µεταξύ εσωτερικού ελέγχου και επιτροπής ελέγχου και το τρόπο µε τον οποίο αυτή η σχέση επηρεάζει την εταιρική διακυβέρνηση. Οι Raghunandan και Rama (2001), προέβησαν σε εξέταση της σχέσης µεταξύ της σύνθεσης της επιτροπής ελέγχου και της αλληλεπίδρασης µε τους εσωτερικούς ελεγκτές. Η έρευνα έγινε µέσω ερωτηµατολογίου ανάµεσα σε 114 δηµόσιες επιχειρήσεις. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα, οι επιτροπές που αποτελούνται αποκλειστικά από ανεξάρτητους διοικητές και µε τουλάχιστον ένα µέλος να έχει υπόβαθρο λογιστικό ή χρηµατοοικονοµικό είναι πιο πιθανό να έχουν περισσότερες συναντήσεις µε τους εσωτερικούς ελεγκτές, να παρέχουν ιδιωτική πρόσβαση στον υπεύθυνο εσωτερικό ελεγκτή αλλά και να εξετάζουν τις προτάσεις των εσωτερικών ελεγκτών και τα αποτελέσµατα των ελέγχων τους. Τα αποτελέσµατα παρείχαν µία εµπειρική βάση ως προς την ανησυχία που έχει εκφραστεί για την ανεξαρτησία των εσωτερικών ελεγκτών και το ρόλο που διαδραµατίζει σε αυτό το θέµα η εκάστοτε επιτροπή ελέγχου. 29

30 Ο νόµος Sarbanes-Oxley του 2002 και ο νέος διευρυµένος ρόλος του εσωτερικού ελέγχου απασχόλησε ερευνητές και επιστήµονες. Σε αυτά τα πλαίσια, εκπονήθηκε µία έρευνα (Gramling et. al., 2004), η οποία εξέτασε το ρόλο της λειτουργίας του εσωτερικού ελέγχου στην εταιρική διακυβέρνηση. Βασικό συµπέρασµα της έρευνας ήταν η κοµβική σηµασία που διαδραµατίζει ο εσωτερικός έλεγχος στη βέλτιστη εταιρική διακυβέρνηση. Ο Melville (2003), διεξήγαγε έρευνα σχετικά µε το ρόλο των εσωτερικών ελεγκτών στη στρατηγική διοίκηση και ειδικότερα στην εφαρµογή του Balanced Scorecard. Για τους σκοπούς της έρευνας αποστέλλει ερωτηµατολόγια σε εσωτερικούς ελεγκτές τριάντα-τριών χωρών. Οι απαντήσεις που συλλέχτηκαν κάλυπταν το 22% του δείγµατος. Τα αποτελέσµατα της έρευνας έδειξαν ότι οι εσωτερικοί ελεγκτές διαδραµατίζουν πολύ αξιόλογο ρόλο στη στρατηγική διοίκηση µέσω της εκτίµησης και αξιολόγησης των αποφάσεων της ιοίκησης. Επιπλέον, ενδιαφέρον προκάλεσε η πεποίθηση των εσωτερικών ελεγκτών ότι µπορούν να διαδραµατίσουν ενεργότερο ρόλο σε θέµατα στρατηγικής της οικονοµικής µονάδας, αρκεί να τους εκχωρηθούν οι κατάλληλες αρµοδιότητες. Σε συνδυασµό, διενεργήθηκε έρευνα ώστε διαπίστωσε ότι η στενή συνεργασία του εσωτερικού ελεγκτή µε τη ιοίκηση - κατάσταση που ενθαρρύνεται από το νόµο SOX (2002) - µπορεί να επηρεάσει αρνητικά την αντικειµενικότητα του εσωτερικού ελέγχου. Επιπλέον, ο Krell (2005) τόνισε ότι µε δεδοµένο ότι η ανεξαρτησία και η αντικειµενικότητα είναι οι ακρογωνιαίοι λίθοι του εσωτερικού ελέγχου, είναι απαραίτητη η θέσπιση ελεγκτικών προτύπων τα οποία θα προασπίζουν την αντικειµενικότητα και την ανεξαρτησία του εσωτερικού ελέγχου παρά τις στενές εργασιακές σχέσεις µε τη ιοίκηση και τους εξωτερικούς ελεγκτές. Επιπλέον, ο Krell (2005), τόνισε ότι η αξιολόγηση όλων των κινδύνων που έχει να αντιµετωπίσει µία επιχείρηση είναι απαραίτητη για την επιτυχία της λειτουργίας εσωτερικού ελέγχου και της επιχείρησης ως σύνολο. Οι Leung et. al. (2004), ερεύνησαν το ρόλο του εσωτερικού ελέγχου στην εταιρική διακυβέρνηση στην Αυστραλία. Στην έρευνα συµµετείχαν τόσο εσωτερικοί ελεγκτές της Αυστραλίας όσο και διευθυντές οικονοµικών οργανισµών. Εστάλησαν

31 ερωτηµατολόγια, από τα οποία επιστράφηκαν 85 και συµµετείχαν 18 διευθυντές οικονοµικών οργανισµών. Στόχοι της έρευνας ήταν: ο προσδιορισµός των στόχων του εσωτερικού ελέγχου των οικονοµικών µονάδων, ο καθορισµός της φύσης του εσωτερικού ελέγχου, ο καθορισµός της σηµαντικότητας της εταιρικής διακυβέρνησης µέσα στις οικονοµικές µονάδες, η αξιολόγηση της εφαρµογής της λειτουργίας του εσωτερικού ελέγχου, ο προσδιορισµός των οικονοµικών κινδύνων που αντιµετωπίζουν οι εσωτερικοί ελεγκτές, η αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας του εσωτερικού ελέγχου και οι προτάσεις για βελτίωση του εσωτερικού ελέγχου. Στη συγκεκριµένη µελέτη, διαπιστώθηκε ότι οι διευθυντές των οικονοµικών οργανισµών ήταν πολύ θετικά διακείµενοι προς τη σηµαντικότητα του εσωτερικού ελέγχου. Θεωρούσαν ότι αποτελούσαν ένα βασικό µέρος της ιοίκησης και ότι µπορούσαν να επηρεάσουν τις αποφάσεις της και ταυτόχρονα να διατηρούν ένα ικανοποιητικό επίπεδο αντικειµενικότητας και ακεραιότητας. Επίσης, θεωρούσαν την κουλτούρα της επιχείρησης βασικό παράγοντα ο οποίος επηρεάζει άµεσα την αποτελεσµατικότητα τους. Η υποστήριξη της ιοίκησης τέθηκε ως ο βασικός παράγοντας επιτυχίας των εσωτερικών ελεγκτών. Το 2005 το Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών και ο διεθνής ελεγκτικός οίκος Grant Thornton διεξήγαγαν την έρευνα «Εταιρικής ιακυβέρνηση 2005» µε στόχο τη σκιαγράφηση των πρακτικών διακυβέρνησης που εφαρµόζουν οι ελληνικές εισηγµένες επιχειρήσεις. Οι επιχειρήσεις που ανταποκρίθηκαν στην έρευνα και συµπλήρωσαν τα σχετικά ερωτηµατολόγια αντιπροσωπεύουν το 53% της συνολικής κεφαλαιοποίησης του Χ.Α. και θεωρούνται αντιπροσωπευτικές του συνόλου. Οι ερωτήσεις που υποβλήθηκαν ήταν κατηγοριοποιηµένες στις εξής θεµατικές ενότητες: εταιρική διακυβέρνηση, διοικητικό συµβούλιο, ανεξάρτητα µη εκτελεστικά µέλη, αποδοχές διοικητικού συµβουλίου-διευθυντικών στελεχών, εσωτερική οργάνωση και κανονισµός λειτουργίας, εσωτερικός έλεγχος και σύστηµα διαχείρισης κινδύνων και συµµετοχή µετόχων στη λήψη αποφάσεων. Η πρωταρχική διαπίστωση της έρευνας είναι, ότι οι εισηγµένες επιχειρήσεις ακολουθούν σε γενικές γραµµές το θεσµικό πλαίσιο και εφαρµόζουν τις διατάξεις του νόµου 3016/2002, όµως δεν συµµορφώνονται ως προς το πνεύµα της εταιρικής διακυβέρνησης που είναι άλλωστε και το κύριο ζητούµενο για την αύξηση της εµπιστοσύνης των επενδυτών. Χαρακτηριστικό στοιχείο της µειωµένης σηµασίας που αποδίδουν οι εισηγµένες εταιρίες στην εταιρική διακυβέρνηση είναι το γεγονός, ότι µόλις δύο στις δέκα επιχειρήσεις δηµοσιοποιούν στους ενδιαφερόµενους έκθεση συµµόρφωσης 31

32 µε το θεσµικό πλαίσιο. Παράλληλα συµπεράσµατα της έρευνας αποτελούν οι θέσεις ότι το σύνολο των εταιριών διαθέτει εγκεκριµένο εσωτερικό κανονισµό λειτουργίας, όµως µόνο µία στις τρεις εταιρίες τηρούν τα ελάχιστα προβλεπόµενα από το νόµο όσον αφορά το περιεχόµενο του κανονισµού. Τέλος το 73% των εταιριών έχει συστήσει επιτροπή εσωτερικού ελέγχου αλλά µόνο µία στις δύο επιχειρήσεις µεγάλης και µεσαίας κεφαλαιοποίησης διαθέτει τον απαραίτητο αριθµό µη εκτελεστικών µελών στην επιτροπή, ώστε να διασφαλίζεται η ανεξαρτησία των εσωτερικών ελεγκτών. Επίσης, οι Sarens et. al. (2009), διερεύνησαν τη σχέση του εσωτερικού ελέγχου µε την επιτροπή ελέγχου στο Βέλγιο. Η έρευνα χρησιµοποίησε τη µέθοδο των περιπτωσιολογικών µελετών. Οι τέσσερις περιπτώσεις που χρησιµοποιήθηκαν είχαν εσωτερικό έλεγχο και επιτροπή ελέγχου και θεωρούνται αντιπροσωπευτικές των οικονοµικών οργανισµών του Βελγίου. Η έρευνα αφενός συµπλήρωσε τις προηγούµενες ποιοτικές έρευνες, οι οποίες τόνιζαν την αλληλεπίδραση της επιτροπής ελέγχου και του εσωτερικού ελέγχου, αφετέρου δηµιούργησε προτάσεις για µελλοντική έρευνα. Βασικό συµπέρασµα της έρευνας ήταν η συνεισφορά του εσωτερικού ελέγχου στην επιτροπή ελέγχου ως «παράγοντας δηµιουργίας άνεσης». Με άλλα λόγια, ο εσωτερικός έλεγχος µε τον συµβουλευτικό του ρόλο, οι εσωτερικοί ελεγκτές µε τις επικοινωνιακές τους ικανότητες και τη γνώση τους για την αποτελεσµατική διαχείριση κινδύνου συνεισφέρουν δραστικά στις σχέσεις της επιτροπής ελέγχου και του προσωπικού µε αποτέλεσµα την βέλτιστη εταιρική διακυβέρνηση. Σε µία από τις πιο πρόσφατες έρευνες οι Christopher et. al. (2009) εξέτασαν την ανεξαρτησία του εσωτερικού ελέγχου σε σχέση µε την επιτροπή ελέγχου και τη ιοίκηση των οικονοµικών µονάδων της Αυστραλίας. Το δείγµα της έρευνας αποτελούνταν από 206 διευθυντές εσωτερικού ελέγχου, από τους οποίους ελήφθησαν 34 απαντήσεις (17% ποσοστό απόκρισης). Από την έρευνα συµπεραίνεται ότι κίνδυνοι σχετικά µε την ανεξαρτησία των εσωτερικών ελεγκτών αποτελούν η έγκριση του προϋπολογισµού του τµήµατος εσωτερικού ελέγχου από το διευθυντή των οικονοµικών µονάδων και η συνεργασία του εσωτερικού ελέγχου µε όλα τα τµήµατα (συνεπώς ο εσωτερικός ελεγκτής είναι συνεργάτης και όχι ελεγκτής). Τέλος, αναφορικά µε τη σχέση της επιτροπής ελέγχου και της ιοίκησης συµπεραίνεται ότι ελλοχεύουν κίνδυνοι για την ανεξαρτησία από τη µη αναφορά των αποτελεσµάτων 32

33 της ιοίκησης στην επιτροπή ελέγχου και την έλλειψη εκχώρησης αρµοδιοτήτων στην επιτροπή ελέγχου για εκτίµηση της αποτελεσµατικότητας της ιοίκησης των οικονοµικών οργανισµών. 33

34 Κεφάλαιο 4: Προσέγγιση - Μεθοδολογία Έρευνας 4.1 Εισαγωγή Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται και αναλύεται το περιεχόµενο του ερωτηµατολογίου της έρευνας καθώς επίσης και η µεθοδολογία στατιστικής ανάλυσης του ερωτηµατολογίου. Επιπλέον πληροφορίες αναφορικά µε την αποστολή και το δείγµα που χρειάστηκε για τον ερευνητικό σκοπό και την εξαγωγή συµπερασµάτων δε θα µπορούσαν να παραλειφθούν. 4.2 Γενικά Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η αποτύπωση της συσχέτισης του εσωτερικού ελέγχου και της εταιρικής διακυβέρνησης στις ελληνικές επιχειρήσεις. Για το λόγο αυτό στάλθηκαν ερωτηµατολόγια σε 245 Εισηγµένες εταιρείες στο ΧΑΑ, ενώ οι επιχειρήσεις που ανταποκρίθηκαν ήταν 37, δηλαδή ποσοστό της τάξης του 15,1% του συνόλου. Η αποστολή των ερωτηµατολογίων έγινε µέσω του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου ( ) και fax. Θα πρέπει να σηµειωθεί πως ελάχιστες ήταν οι επιχειρήσεις που ανταποκρίθηκαν χωρίς να προηγηθεί τηλεφωνική επικοινωνία µαζί αι µε τα αρµόδια πρόσωπα. 4.3 Ερωτηµατολόγιο Έρευνας Στο ερωτηµατολόγιο της έρευνας, χρησιµοποιήθηκαν ερωτήσεις µε βαθµολογική κλίµακα του Likert (πενταβάθµια κλίµακα), όπου ο ερωτώµενος καλείται να δηλώσει το βαθµό συµφωνίας ή διαφωνίας του µε µια σειρά προτάσεων σχετικά µε το αντικείµενο του εσωτερικού ελέγχου. Το ερωτηµατολόγιο έχει σχεδιαστεί µε τρόπο που να διευκολύνει την ταχεία συµπλήρωσή του. Το ερωτηµατολόγιο ξεκινά µε δύο ερωτήσεις (I-IΙ) οι οποίες αφορούν στοιχεία της εκάστοτε επιχείρησης και η συµπλήρωση των οποίων είναι προαιρετική, διασφαλίζοντας έτσι την τήρηση ανωνυµίας και εµπιστευτικότητας, όπως ρητά αναφέρεται στο εισαγωγικό σηµείωµα του ερωτηµατολογίου. Τα στοιχεία 34