ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ: ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ: ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ: ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΘΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ. ΑΙΤΙΑ, ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ - ΜΙΑ ΕΡΕΥΝΑ ΣΕ ΜΑΘΗΤΕΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Μπόνια Παρθένα Επόπτης Καθηγητής Κοντάκος Σταύρος ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2015 ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΓΙΑ ΤΗ ΛΗΨΗ ΤΟΥ ΠΤΥΧΙΟΥ

2 Περίληψη Τα τελευταία χρόνια η χρήση του διαδικτύου παρουσιάζει σημαντική αύξηση σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι χρήστες περνούν πολλές ώρες στο διαδίκτυο οι οποίες αυξάνονται συνεχώς µε αποτέλεσμα να προκαλούνται σοβαρά προβλήματα στην προσωπική, την επαγγελματική και την κοινωνική ζωή τους. Η παρούσα έρευνα έχει στόχο τη μελέτη της ποιότητας της σχέσης των χρηστών ηλικίας ετών, µε το διαδίκτυο, κατά πόσο δηλαδή η χρήση του διαδικτύου δημιουργεί έντονα προβλήματα στην υγεία τους, στην επίδοσή τους στο σχολείο, στις κοινωνικές τους σχέσεις (φίλους, οικογένεια), στις υποχρεώσεις τους γενικότερα, ώστε να μπορούμε να μιλάμε για εθισμό στο διαδίκτυο. Επιμέρους στόχοι είναι να διερευνηθεί η διείσδυση του διαδικτύου σε παιδιά γυμνασίου και να εντοπιστούν παράγοντες που συντελούν στον εθισμό. Πιο συγκεκριμένα εξετάζεται το φαινόμενο του εθισμού σε σχέση με το φύλο, την ηλικία, την εθνικότητα, την επίδοση στο σχολείο, την ενασχόληση με τον αθλητισμό, το επίπεδο εκπαίδευσης των γονέων, τη στάση των γονέων απέναντι στο διαδίκτυο, τη συμμετοχή σε κοινωνικά δίκτυα. Προκειμένου να διερευνηθεί αυτή η σχέση καταρτίσθηκε ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο που βασίστηκε στα διαγνωστικά κριτήρια της Young (1996) για την εξάρτηση από το διαδίκτυο, καθώς και στο ερωτηματολόγιο το οποίο προτείνεται από το αντίστοιχο τμήμα του Κ.Ε.Θ.Ε.Α., το οποίο είναι υπεύθυνο για τον εθισμό στο διαδίκτυο. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε τον Ιανουάριο του 2015 και το δείγμα αποτέλεσαν 418 μαθητές ηλικίας 12 έως 15 ετών που φοιτούν σε δημόσια γυμνάσια της Καβάλας. Οι συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες επιλέχθηκαν αφενός γιατί ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου, όπως προκύπτει από προγενέστερες έρευνες και αφετέρου γιατί υπάρχουν ελάχιστες έρευνες που αναφέρονται μόνο σε αυτές τις ηλικίες. (Προηγούμενες έρευνες στην Ελλάδα αναφέρονται συνήθως σε ηλικίες από 12 έως 18 ή και εμφανίζουν υψηλά ποσοστά εθισμού στο διαδίκτυο, 8,2% έως και 12%). Για τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου από τους μαθητές χρειάστηκαν λεπτά. Στην παρούσα έρευνα, για την περιγραφή της σχέσης των χρηστών µε το διαδίκτυο χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος του εσωτερικού παρατηρητή. Οι ίδιοι οι χρήστες του διαδικτύου παρακινήθηκαν να περιγράψουν τη σχέση τους µε το διαδίκτυο μέσω των απαντήσεων στο ερωτηματολόγιο που τους δόθηκε. Μετά τη συγκέντρωση των απαντήσεων σε ηλεκτρονική μορφή έγινε έλεγχος και απορρίφθηκαν 11 ερωτηματολόγια λόγω πολλών ελλιπών απαντήσεων. Έτσι τα ερωτηματολόγια που χρησιμοποιήθηκαν στην έρευνα ήταν 407, 200 αγόρια (49,1%) και 207 κορίτσια

3 (50,9%). Επίσης από τους μαθητές που πήραν μέρος στην έρευνα οι 152 (37,3%) φοιτούν στην Α τάξη Γυμνασίου, οι 85 (20,9%) στην Β τάξη και οι 170 (41,8%) στην Γ τάξη. Προκειμένου να απαντηθούν οι ερευνητικές υποθέσεις, χρησιμοποιήθηκαν οι στατιστικές δοκιμασίες ανεξαρτησίας χ 2 (Chi-square test) για κατηγορικές μεταβλητές, ανάλυση διακύμανσης (ANOVA) και t-tests (Independent Samples Test) για ποσοτικές μεταβλητές με σκοπό τη διερεύνηση της ύπαρξης διαφορών ως προς τον εθισμό στο διαδίκτυο μεταξύ διαφορετικών ομάδων του πληθυσμού των μαθητών της Καβάλας (το επίπεδο σημαντικότητας ορίστηκε στο 0,05). Μέσα από τη στατιστική επεξεργασία που έγινε προέκυψε ότι οι μαθητές ηλικίας ετών είναι εθισμένοι στο διαδίκτυο σε ποσοστό 2,5%, ότι το φύλο, η ηλικία, το επίπεδο εκπαίδευσης των γονέων και η επίδοση δεν φαίνεται να σχετίζονται θετικά ή αρνητικά. Επίσης η παρουσία σε κοινωνικά δίκτυα ή η ενασχόληση με on line παιχνίδια, ο χώρος που βρίσκεται ο υπολογιστής σχετίζονται με τις ώρες που δαπανούν οι μαθητές στο διαδίκτυο επομένως επηρεάζουν θετικά στον εθισμό στο διαδίκτυο. Αντίθετα, ο έλεγχος από τους γονείς σχετικά με τα όρια χρήσης του διαδικτύου από τα παιδιά τους, η ενασχόληση των μαθητών με δραστηριότητες εκτός διαδικτύου όπως αθλητισμό και κοινωνικότητα φαίνεται ότι επηρεάζουν αρνητικά το φαινόμενο του εθισμού στο διαδίκτυο. Η συγκεκριμένη έρευνα και τα αποτελέσματά της μπορούν να αποτελέσουν σημείο αναφοράς για περαιτέρω διερεύνηση της ποιότητας της σχέσης των μαθητών ηλικίας ετών µε το διαδίκτυο και του βαθμού εθισμού σε αυτό

4 Ευχαριστίες Ευχαριστώ θερμά τους καθηγητές μου κ. Κοντάκο Σταύρο, επιβλέποντα καθηγητή της εργασίας μου και τον κ. Πετασάκη Ιωάννη, για τις πολύτιμες γνώσεις που μου μετέδωσαν καθώς επίσης και για την βοήθειά τους και τη συμβολή τους στη εκπόνηση της παρούσας πτυχιακής εργασίας. Επίσης ευχαριστώ τις συναδέλφους μου, Ιατροπούλου Μάγδα, Λαμπροπούλου Τάνια και Παρσέλια Καλλιόπη καθώς και τον συνάδελφο Θωμαΐδη Σάββα, καθηγητές πληροφορικής, για την βοήθειά τους στην συμπλήρωση των ερωτηματολογίων από τους μαθητές των σχολείων τους. Τέλος ευχαριστώ όλους τους μαθητές που με τόση προθυμία συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγια και συνέβαλλαν στην πραγματοποίηση της παρούσας έρευνας

5 Πίνακας Περιεχόμενων Περίληψη Πίνακας Περιεχόμενων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Εθισμός στο διαδίκτυο ορισμός Τύποι εθισμού στο διαδίκτυο Αίτια εθισμού στο διαδίκτυο Λόγοι εθισμού στο διαδίκτυο βάσει θεωριών Σημάδια εθισμού στο διαδίκτυο Ομάδες υψηλού κινδύνου Επιπτώσεις εθισμού στην προσωπική, κοινωνική και σχολική ζωή Μέτρα για τη δημόσια υγεία και πρόληψη Θεραπεία Σχετικές μελέτες στην Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο Ελλάδα: Έρευνα Μονάδας Εφηβικής Υγείας (2008) Έρευνα Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (2008) Έρευνα Παρατηρητηρίου για την Κοινωνία της Πληροφορίας Έρευνα του Τ.Ε.Ι. Αθήνας (2009) Έρευνα Πανεπιστημίου Αιγαίου (2010) ΗΠΑ: Stanford University School of Medicine (2006) Η χρήση του διαδικτύου στην Ασία Έρευνα Young (1996) Σκοπός της παρούσας έρευνας Ερευνητικά ερωτήματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Περιοχή έρευνας Δείγμα Μέθοδος συλλογής δεδομένων Περιγραφή ερωτηματολογίου Περιγραφή τρόπου μέτρησης μεταβλητής εθισμού ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Περιγραφική Ανάλυση Τέστ ανεξαρτησίας -Έλεγχος υποθέσεων της έρευνας Ανάλυση Διακύμανσης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

6 5.1 Συμπεράσματα Αδυναμίες έρευνας - προτάσεις για περαιτέρω έρευνα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β. ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ. ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ Ευρετήριο Πινάκων Πίνακας 1. Ποσοστό Εθισμού στο διαδίκτυο ανά χώρα Πίνακας 2. Εθισμός στο διαδίκτυο ανά χώρα.. 32 Πίνακας 3. Είδη Χρήσης του διαδικτύου. 35 Πίνακας 4. Επιπτώσεις της χρήσης του διαδικτύου στη ζωή των χρηστών Πίνακας 4.1. Φύλο Πίνακας 4.2. Τάξη Πίνακας 4.3. Εθνικότητα Πίνακας Επίπεδο εκπαίδευσης Μητέρας Πίνακας Επίπεδο εκπαίδευσης Πατέρα..45 Πίνακας 4.5. «Έχεις προφίλ σε κάποιο κοινωνικό δίκτυο (facebook, twitter );» Πίνακας 4.6. «Πόσους υπολογιστές με πρόσβαση στο διαδίκτυο έχετε στο σπίτι;»...47 Πίνακας 4.7. «Ο υπολογιστής που χρησιμοποιείς είναι αποκλειστικά δικός σου ή κοινόχρηστος με άλλα μέλη της οικογένειας;» 48 Πίνακας 4.8. «Σε ποιο χώρο του σπιτιού βρίσκεται ο Η/Υ που χρησιμοποιείς;» 49 Πίνακας 4.9. «Πόσες ώρες περίπου την ημέρα χρησιμοποιείς το internet ;»..50 Πίνακας «Ποιος είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο μπαίνεις στο διαδίκτυο;»..51 Πίνακας 4.11.«Πόσο ενημερωμένος/η είσαι για τους κινδύνους που διατρέχεις όταν «σερφάρεις» στο Ιnternet;».. 53 Πίνακας «Οι γονείς σου ελέγχουν την δραστηριότητά σου στο Διαδίκτυο;».54 Πίνακας «Οι γονείς σου, σου βάζουν όρια σχετικά με το χρόνο που περνάς στο Διαδίκτυο;» Πίνακας «Μοιράζεσαι τις σκέψεις σου με τους γονείς σου;» Πίνακας «Ασχολείσαι συστηματικά με κάποιο άθλημα; (ποδόσφαιρο, μπάσκετ, κολύμβηση, τένις, χορό, κλπ)»

7 Πίνακας «Τον ελεύθερο χρόνο σου επιλέγεις να παίζεις με φίλους/λες ομαδικά αθλήματα;»...58 Πίνακας «Σχολική επίδοση»...59 Πίνακας «Συνήθως παραμένεις συνδεδεμένος/η στο internet περισσότερο από όσο αρχικά σκόπευες.» 60 Πίνακας «Διαβάζεις λιγότερο, από όσο θα έπρεπε τα μαθήματά σου, για να μείνεις περισσότερη ώρα συνδεδεμένος/η στο internet.» 61 Πίνακας «Προτιμάς την συγκίνηση που σου προσφέρει το internet από το να περνάς τον ελεύθερο χρόνο σου με φίλους» 62 Πίνακας «Δημιουργείς φιλικές ή άλλες σχέσεις με άτομα που γνωρίζεις μέσω διαδικτύου»..63 Πίνακας «Οι γύρω σου παραπονιούνται ότι περνάς πολλές ώρες στο internet» 64 Πίνακας «Επηρεάζονται οι υποχρεώσεις σου (π.χ. αναβάλεις πράγματα, δεν είσαι συνεπής σε υποσχέσεις) εξαιτίας του χρόνου που περνάς στο διαδίκτυο.».65 Πίνακας «Ελέγχεις τα μηνύματά σου στο facebook πριν κάνεις κάτι οτιδήποτε άλλο για το οποίο έχεις συνδεθεί στο διαδίκτυο.»...66 Πίνακας «Πιστεύεις ότι επηρεάζεται η απόδοση στα μαθήματά σου εξαιτίας του χρόνου που περνάς στο διαδίκτυο.».67 Πίνακας «Δυσανασχετείς όταν άλλα άτομα σε ρωτούν τι κάνεις στο διαδίκτυο».68 Πίνακας «Ξεχνιέσαι από τα διάφορα προβλήματα που αντιμετωπίζεις, κάνοντας ευχάριστες σκέψεις από το Internet.».. 69 Πίνακας «Περιμένεις με ανυπομονησία να συνδεθείς ξανά στο διαδίκτυο.»...70 Πίνακας «Φοβάσαι ότι η ζωή χωρίς το internet θα ήταν βαρετή, άδεια και μελαγχολική.».. 71 Πίνακας «Μιλάς απότομα, φωνάζεις ή εκνευρίζεσαι όταν κάποιος σε ενοχλεί ενώ είσαι συνδεδεμένος/η στο διαδίκτυο.».72 Πίνακας «Χάνεις πολλές φορές τον ύπνο σου ξενυχτώντας μπροστά στον υπολογιστή και μιλώντας στο facebook ή παίζοντας διαδικτυακά παιχνίδια.».. 73 Πίνακας «Είσαι απορροφημένος/η με σκέψεις για το internet όταν δεν είσαι συνδεδεμένος/η στο διαδίκτυο.».. 74 Πίνακας «Πιάνεις» τον εαυτό σου να λέει: «Ας μείνω λίγο ακόμη συνδεδεμένος/η.». 75 Πίνακας «Προσπαθείς να μειώσεις το χρόνο που είσαι συνδεδεμένος/η στο διαδίκτυο αλλά δεν τα καταφέρνεις.»..76 Πίνακας «Προσπαθείς να κρύψεις πόση ώρα ήσουν συνδεδεμένος/η.»

8 Πίνακας «Επιλέγεις να περάσεις περισσότερη ώρα στο διαδίκτυο από το να βγεις έξω με τους φίλους σου.» 78 Πίνακας 4.37 «Αισθάνεσαι μελαγχολικός/η, κακόκεφος/η ή νευρικός/η όταν δεν είσαι συνδεδεμένος/η, ενώ η διάθεσή σου φτιάχνει μόλις συνδεθείς στο διαδίκτυο.». 79 Πίνακας «Δείκτης εθισμού στο διαδίκτυο.»...80 Πίνακας 5. Περιγραφικά στοιχεία της μεταβλητής εθισμός Πίνακας 6. Βαθμός εθισμού ως προς το φύλο Πίνακας 7. Βαθμός εθισμού ως προς τη τάξη.. 83 Πίνακας 8. Βαθμός εθισμού ως προς την ύπαρξη προφίλ σε κοινωνικά δίκτυα. 84 Πίνακας 9. Βαθμός εθισμού ως προς τον χώρο που βρίσκεται ο Η/Υ Πίνακας 10.Βαθμός εθισμού ως προς τις ώρες χρήσης του διαδικτύου.. 85 Πίνακας 11. Βαθμός εθισμού ως προς τα όρια που θέτουν οι γονείς σχετικά με τον χρόνο που περνούν τα παιδιά τους στο διαδίκτυο Πίνακας 12. Βαθμός εθισμού ως προς τη συστηματική ενασχόληση με κάποιο άθλημα (ποδόσφαιρο, μπάσκετ, κολύμβηση, τένις, χορό, κλπ) Πίνακας 13. Βαθμός εθισμού ως προς την επίδοση Πίνακας 14. Περιγραφικά στοιχεία του Young s test score ανα τάξη.89 Πίνακας 15. Μέσο score ανά χώρο που βρίσκεται ο Η/Υ των μαθητών.90 Πίνακας 16. Παρουσίαση μέσου όρου Young s score ανά κατηγορία χρόνου χρήσης ΗΥ...91 Πίνακας 17. Παρουσίαση μέσου όρου Young s score ανάλογα με τα όρια χρήσης από τους γονείς...93 Πίνακας 18. Έλεγχος Young s test score ανάλογα με το φύλο 94 Πίνακας 19. Μέσος όρος Young s score ως προς την συστηματική ασχολία με τον αθλητισμό Ευρετήριο Γραφημάτων Γράφημα 1. Χρήση του διαδικτύου από τον ελληνικό πληθυσμό (%, 2008). 27 Γράφημα 2. φύλο.. 41 Γράφημα 3. Κατανομή Αγοριών-Κοριτσιών ανά τάξη Γράφημα 4. Εθνικότητα Γράφημα 5. Επίπεδο εκπαίδευσης Μητέρας Γράφημα 6. Επίπεδο εκπαίδευσης Πατέρα.. 45 Γράφημα 7. Κατανομή αγοριών κοριτσιών (προφίλ στο διαδίκτυο)

9 Γράφημα 8. «Πόσους υπολογιστές με πρόσβαση στο διαδίκτυο έχετε στο σπίτι;».47 Γράφημα 9. «Ο υπολογιστής που χρησιμοποιείς είναι αποκλειστικά δικός σου ή κοινόχρηστος με άλλα μέλη της οικογένειας Γράφημα 10. «Σε ποιο χώρο του σπιτιού βρίσκεται ο Η/Υ που χρησιμοποιείς;»...49 Γράφημα 11. Κατανομή αγοριών-κοριτσιών σχετικά με τις ώρες χρήσης του διαδικτύου».. 50 Γράφημα 12. Ποσοστιαία κατανομή σχετικά με το λόγο χρήσης του διαδικτύου αγοριών-κοριτσιών Γράφημα 13. Ποσοστιαία κατανομή αγοριών κοριτσιών σχετικά με το λόγο χρήσης του διαδικτύου Γράφημα 14. «Πόσο ενημερωμένος/η είσαι για τους κινδύνους που διατρέχεις όταν «σερφάρεις» στο Ιnternet;»..53 Γράφημα 15. «Οι γονείς σου ελέγχουν την δραστηριότητά σου στο Διαδίκτυο;» Γράφημα 16. «Οι γονείς σου, σου βάζουν όρια σχετικά με το χρόνο που περνάς στο Διαδίκτυο;».. 55 Γράφημα 17. «Μοιράζεσαι τις σκέψεις σου με τους γονείς σου;».. 56 Γράφημα 18. «Ασχολείσαι συστηματικά με κάποιο άθλημα; (ποδόσφαιρο, μπάσκετ, κολύμβηση, τένις, χορό, κλπ)» 57 Γράφημα 19. «Τον ελεύθερο χρόνο σου επιλέγεις να παίζεις με φίλους/λες ομαδικά αθλήματα;» Γράφημα 20. «Σχολική επίδοση». 59 Γράφημα 21. «Συνήθως παραμένεις συνδεδεμένος/η στο internet περισσότερο από όσο αρχικά σκόπευες».60 Γράφημα 22. Διαβάζεις λιγότερο, από όσο θα έπρεπε τα μαθήματά σου, για να μείνεις περισσότερη ώρα συνδεδεμένος/η στο internet Γράφημα 23. «Προτιμάς την συγκίνηση που σου προσφέρει το internet από το να περνάς τον ελεύθερο χρόνο σου με φίλους» 62 Γράφημα 24. «Δημιουργείς φιλικές ή άλλες σχέσεις με άτομα που γνωρίζεις μέσω διαδικτύου».. 63 Γράφημα 25. «Οι γύρω σου παραπονιούνται ότι περνάς πολλές ώρες στο internet». 64 Γράφημα 26. «Επηρεάζονται οι υποχρεώσεις σου (π.χ. αναβάλεις πράγματα, δεν είσαι συνεπής σε υποσχέσεις) εξαιτίας του χρόνου που περνάς στο διαδίκτυο».. 65 Γράφημα 27. «Ελέγχεις τα μηνύματά σου στο facebook πριν κάνεις κάτι οτιδήποτε άλλο για το οποίο έχεις συνδεθεί στο διαδίκτυο.»

10 Γράφημα 28. «Πιστεύεις ότι επηρεάζεται η απόδοση στα μαθήματά σου εξαιτίας του χρόνου που περνάς στο διαδίκτυο.». 67 Γράφημα 29. «Δυσανασχετείς όταν άλλα άτομα σε ρωτούν τι κάνεις στο διαδίκτυο»...68 Γράφημα 30. «Ξεχνιέσαι από τα διάφορα προβλήματα που αντιμετωπίζεις, κάνοντας ευχάριστες σκέψεις από το Internet.».. 69 Γράφημα 31. «Περιμένεις με ανυπομονησία να συνδεθείς ξανά στο διαδίκτυο.».. 70 Γράφημα 32. «Φοβάσαι ότι η ζωή χωρίς το internet θα ήταν βαρετή, άδεια και μελαγχολική.».. 71 Γράφημα 33. «Μιλάς απότομα, φωνάζεις ή εκνευρίζεσαι όταν κάποιος σε ενοχλεί ενώ είσαι συνδεδεμένος/η στο διαδίκτυο».. 72 Γράφημα 34. «Χάνεις πολλές φορές τον ύπνο σου ξενυχτώντας μπροστά στον υπολογιστή και μιλώντας στο facebook ή παίζοντας διαδικτυακά παιχνίδια» 73 Γράφημα 35. «Είσαι απορροφημένος/η με σκέψεις για το internet όταν δεν είσαι συνδεδεμένος/η στο διαδίκτυο.».. 74 Γράφημα 36. «Πιάνεις τον εαυτό σου να λέει: «Ας μείνω λίγο ακόμη συνδεδεμένος/η.». 75 Γράφημα 37. «Προσπαθείς να μειώσεις το χρόνο που είσαι συνδεδεμένος/η στο διαδίκτυο αλλά δεν τα καταφέρνεις» Γράφημα 38. «Προσπαθείς να κρύψεις πόση ώρα ήσουν συνδεδεμένος/η.» Γράφημα 39. «Επιλέγεις να περάσεις περισσότερη ώρα στο διαδίκτυο από το να βγεις έξω με τους φίλους σου.». 78 Γράφημα 40. «Αισθάνεσαι μελαγχολικός/η, κακόκεφος/η ή νευρικός/η όταν δεν είσαι συνδεδεμένος/η, ενώ η διάθεσή σου φτιάχνει μόλις συνδεθείς στο διαδίκτυο.». 79 Γράφημα 41. «Δείκτης εθισμού στο διαδίκτυο.» Γράφημα 42. Kατανομή αθροίσματος απαντήσεων ανά φύλο Γράφημα 43. Μέσο score ανά τάξη Γράφημα 44. Μέσο score ανά χώρο που βρίσκεται ο Η/Υ των μαθητών...90 Γράφημα 45. Παρουσίαση μέσου όρου Young s score ανά κατηγορία χρόνου χρήσης ΗΥ Γράφημα 46. Παρουσίαση μέσου όρου Young s score ανάλογα με τα όρια χρήσης από τους γονείς

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Διαδίκτυο στις μέρες μας αποτελεί πολύτιμη πηγή γνώσης, εργαλείο ενημέρωσης, ροής πληροφόρησης, επικοινωνίας και διασκέδασης. Αποτελεί μια από τις σημαντικότερες εφαρμογές της τεχνολογίας των τελευταίων ετών παρέχοντας σημαντικά οφέλη και διευκολύνσεις στον άνθρωπο. Η χρήση του επεκτείνεται ραγδαία μεταξύ όλων των ηλικιακών ομάδων και ο αριθμός των χρηστών του Διαδικτύου αυξάνεται παγκοσμίως με υψηλό ρυθμό. Ωστόσο μπορεί να προκύψουν σημαντικά προβλήματα από την αλόγιστη χρήση του και από την έλλειψη ενημέρωσης και πληροφόρησης, ιδιαίτερα σε ότι αφορά τους εφήβους και γενικότερα τους νέους (Σοφός 2009). Η λέξη εθισμός έχει προκαλέσει αρκετές συζητήσεις και διαφωνίες, καθώς πολλοί επιστήμονες που πιστεύουν ότι εθισμός μπορεί να υπάρξει μόνο σε περιπτώσεις χρήσης ή χορήγησης χημικών ουσιών (Bratter and Forrest, 1985). Τις δύο τελευταίες δεκαετίες όμως οι ψυχολόγοι έχουν αρχίσει να αναγνωρίζουν ότι περισσότερο οι ίδιοι οι ασθενείς αναπτύσσουν εθισμούς παρά οι χημικές ουσίες. Οι άνθρωποι συνηθίζουν να λένε στην καθημερινή γλώσσα ότι κάποιος είναι εθισμένος στο φαγητό, το σεξ, τον τζόγο, τα ψώνια, τη δουλειά. (Truan, 1993). O Όρος «Εθισμός στο Διαδίκτυο» αναφέρεται σε ένα σύνολο προβληματικών συμπεριφορών που έχουν σχέση με τη χρήση του διαδικτύου. Κοινό στοιχείο αυτών των συμπεριφορών είναι το ότι επηρεάζουν αρνητικά την καθημερινότητα του ατόμου καθώς και του περιβάλλοντός του. Το διαδίκτυο αποκτά προτεραιότητα στη ζωή του σε σχέση με τους φίλους, την οικογένεια και την εργασία του, κυριαρχεί στη καθημερινότητά του και αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της που το άτομο δεν διανοείται να αποχωριστεί. Το πρώτο Κέντρο Απεξάρτησης λειτούργησε στην Πενσυλβάνια των Η.Π.Α. το 1995, χρονιά κατά την οποία ο Νεοϋορκέζος ψυχίατρος Ivan Goldberg (1995), υιοθέτησε πρώτος τον όρο Internet addiction («εθισµός» στο Internet) και έγινε δημοφιλής με την καινοτόμο έρευνα της Young (1996). Οι πρώτες περιπτώσεις αφορούσαν ενήλικες, ωστόσο τα επόμενα χρόνια το φαινόμενο επεκτάθηκε ραγδαία σε εφήβους και νέους. Η εξάπλωση λοιπόν του φαινομένου του εθισμού είναι παγκόσμια αφορά όλες τις ηλικιακές και κοινωνικές ομάδες ωστόσο τα παιδιά και οι έφηβοι είναι οι πιο ευάλωτοι χρήστες. Έτσι η ευθύνη των ενηλίκων, των γονιών και των εκπαιδευτικών είναι μεγάλη και πρέπει από κοινού να συνεργαστούν προκειμένου να μην δαιμονοποιήσουν το μέσο αλλά να τους διδάξουν πώς θα διαχειριστούν αυτό το πολύ χρήσιμο εργαλείο και πώς θα

12 αποφύγουν τους κινδύνους που μπορεί να βρίσκονται πίσω από αυτό, αλλά και να τους προετοιμάσουν για τις προκλήσεις του μέλλοντος

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 2.1. Εθισμός στο διαδίκτυο ορισμός Υπάρχουν πολλοί όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν την έντονη ενασχόληση με το διαδίκτυο, όπως προβληματική χρήση του διαδικτύου, παθολογική χρήση του διαδικτύου, υπερβολική χρήση του διαδικτύου, ψυχαναγκαστικό Internet, εθισμός στον υπολογιστή, Internetomania (Shapira et al., 2003, Widyanto και Griffiths, 2006). Οι Widyanto και Griffiths (2006) παρουσιάζουν τον εθισμό στο διαδίκτυο, σαν ένα υποσύνολο μιας τεχνολογικής εξάρτησης, η οποία ορίζεται ως µη χημικός ή ως συμπεριφοριστικός εθισμός που περιλαμβάνει την αλληλεπίδραση του ανθρώπου με τη μηχανή. Σύμφωνα με άλλους ερευνητές ως εθισμός στο διαδίκτυο ορίζεται: Η καταναγκαστική, υπερβολική χρήση του διαδικτύου και ο εκνευρισμός ή δυσθυμική συμπεριφορά που παρουσιάζεται κατά τη στέρησή της (Mitchell, 2000). Η ανικανότητα του ατόμου να ελέγξει τη χρήση του διαδικτύου, η οποία τελικά προκαλεί ψυχολογικές, κοινωνικές, σχολικές ή ακόμη και επαγγελματικές δυσκολίες στη ζωή του (Davis, 2001, Shapira et al., 2000, Young,1996). Η ψυχολογική εξάρτηση από το διαδίκτυο χαρακτηρίζεται από την αυξανόμενη επένδυση του ατόμου σε δραστηριότητες σχετικές µε το διαδίκτυο, από τα δυσάρεστα συναισθήματα που νοιώθει όταν δεν είναι συνδεδεμένο, από αυξανόμενη ανοχή στις επιπτώσεις που προκαλούνται όταν είναι συνδεδεμένο και από άρνηση της προβληματικής συμπεριφοράς (Kandell, 1998). Οι ορισμοί λοιπόν για την υπερβολική χρήση του διαδικτύου ποικίλουν και υπάρχει διαμάχη μεταξύ των ερευνητών όσον αφορά το αν μπορεί πράγματι να χαρακτηριστεί ως παθολογική. Ο υψηλός βαθμός ενασχόλησης με όρους χρονικής διάρκειας διαφέρει από τον εθισμό στο ότι οι αρνητικές συνέπειες είναι απούσες και το άτομο δεν νιώθει δυσφορία όταν τη διακόπτει. Ο υψηλός βαθμός εμπλοκής στη χρήση Διαδικτύου μπορεί να είναι μία θετική ιδιότητα, ειδικά καθώς η χρήση του προάγεται κοινωνικά και είναι απαραίτητη ώστε να ολοκληρωθεί η διαδικασία μάθησης επαγγελματικών δεξιοτήτων. Η διάκριση της παθολογικής χρήσης της νέας τεχνολογίας από τον υψηλό βαθμό εμπλοκής με αυτές αναδείχτηκε ως σημαντικός προβληματισμός των ερευνητών (Charlton & Danforth, 2004)

14 Κριτήρια που οριοθετούν την υπερβολική χρήση και τον εθισμό είναι η ύπαρξη τουλάχιστον τριών από τα παρακάτω: -Συμπτώματα Συνδρόμου Απόσυρσης, όπως ψυχοκινητική διέγερση, εκούσια ή ακούσια κίνηση δακτυλογράφησης των δακτύλων του χεριού, άγχος, έμμονη σκέψη για το Internet, όνειρα για το Internet. -Κατανάλωση υπερβολικού χρόνου ή/και χρήματος σε δραστηριότητες σχετικές µε το διαδίκτυο (λογισμικό, σκληροί δίσκοι κλπ). -Έκπτωση λειτουργικότητας του ατόμου (σε κοινωνικό, οικογενειακό, προσωπικό επίπεδο, παραμέληση προσωπικής φροντίδας και υγιεινής, απώλεια ύπνου, ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, σχολική αποτυχία). -Συνέχιση χρήσης παρά την γνώση της παραπάνω έκπτωσης. (Stoll, 2002). Οπότε, αυτή η μορφή εθισμού θα μπορούσε να οριστεί ως η ενασχόληση µε το διαδίκτυο για άντληση αισθήματος ικανοποίησης που συνοδεύεται µε αύξηση του χρόνου που καταναλώνεται για την άντληση αυτού του αισθήματος. Επίσης συχνά συνοδεύεται από το άγχος αποσύνδεσης (Disconnect Anxiety)

15 2.2. Τύποι εθισμού στο διαδίκτυο Με τον εθισμό στο Διαδίκτυο πρώτη ασχολήθηκε η Κ.S. Υoung (1996), καθηγήτρια της Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ. Η Young υποστηρίζει ότι ο όρος «εθισμός στο διαδίκτυο» καλύπτει ένα μεγάλο φάσμα συμπεριφορών και προβλημάτων ελέγχου των παρορμήσεων και ταξινομείται σε πέντε ειδικούς τύπους: 1) Εθισμός στο διαδικτυακό σεξ: Υπερβολική χρήση ιστοσελίδων που απευθύνονται σε ενηλίκους για διαδικτυακό σεξ (cybersex) και διαδικτυακό πορνογραφικό υλικό (cyber porn). 2) Εθισμός στις διαδικτυακές σχέσεις: Καταναγκαστική ενασχόληση με διαπροσωπικές διαδικτυακές σχέσεις. 3) Εθισμός στον τζόγο, στις αγορές ή στις συναλλαγές ημέρας. 4) Υπερβολική αναζήτηση πληροφοριών: Καταναγκαστική περιήγηση (σερφάρισμα) στο διαδίκτυο ή καταναγκαστικές αναζητήσεις σε βάσεις δεδομένων χωρίς στόχο. 5) Εθισμός στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές: Εμμονή στα ηλεκτρονικά παιχνίδια. (Dannon PN & Iancu I. 2007) Αίτια εθισμού στο διαδίκτυο Προκειμένου να προσδιοριστούν τα αίτια εξάρτησης από τον ιστό προτάθηκε η αναζήτησή τους μέσα από το φίλτρο του ψυχοκοινωνικού μοντέλου (Beard, Douglas et al., 2008). Στο μοντέλο αυτό προστέθηκε η παράμετρος της εθιστικής φύσης του ίδιου του διαδικτύου. Ένας αριθμός διαταραχών όπως η κοινωνική φοβία (Morahan- Martin, 2005, Shapira et al., 2000) φαίνεται να συνδέεται µε την κατάχρηση του διαδικτύου. Επίσης πολλοί άνθρωποι που είναι εθισμένοι στη χρήση του διαδικτύου, είναι και εθισμένοι σε ψυχοτρόπες ουσίες (Anderson, 2001; Bai et al., 2001). Ο κρισιμότερος ίσως, ψυχολογικός παράγοντας για τον εθισμό στο διαδίκτυο, είναι η ανάγκη να απαλλαγεί το άτομο από έντονα αρνητικά συναισθήματα (Morahan Martin, 2005). Το διαδίκτυο δίνει τη δυνατότητα στα άτομα που πιέζονται από την πραγματικότητα που βιώνουν, να αποσυμπιέζονται (Young, 1997). Το διαδίκτυο εξαιτίας των χαρακτηριστικών που διαθέτει (επικοινωνία, αλληλεπίδραση, μηδενισμός αποστάσεων κλπ) γίνεται από μόνο του προσκλητικό - προκλητικό για το χρήστη. Ένας από τους κύριους λόγους συμμετοχής σε διαδικτυακούς τόπους, καταγράφεται το διαδραστικό του κομμάτι, μέσα από την παροχή βοήθειας, τη φιλία και τη σύναψη σχέσεων (Ridings and Gefen, 2004). Το άτομο εμπλέκεται σε ένα εικονικό περιβάλλον και τα εικονικά δεδομένα, βιώνονται ως αληθινά με αποτέλεσμα η αυτοσυνειδησία του να απορροφάται σε έναν άλλο κόσμο» (Draper, Kaber, & Usher, 1998). H

16 δραστηριότητα στο διαδίκτυο συνοδεύεται από μια εσωτερική ευχαρίστηση και από απώλεια της αίσθησης του χρόνου και της συνειδητότητας. Το άτομο καταντά ανίκανο, να μετατρέψει την πρόθεση για δράση, σε πραγματική δράση (Blunt & Pychyl, 2005). Οι εικονικοί κόσμοι (vw s) είναι μια ταχέως αναδυόμενη κοινωνικοτεχνολογική πραγματικότητα για ένα αυξανόμενο αριθμό χρηστών, ιδιαίτερα νέων. Έως το Μάιο του 2012 οι εικονικοί κόσμοι είχαν δεχθεί 1.9 δις εγγεγραμμένων χρηστών, το 60% των οποίων ήταν μεταξύ 5 και 15 ετών. (Kzero, 2012). Για παράδειγμα το Habbο-Hotel, το μεγαλύτερο vw για εφήβους είχε προσελκύσει 275 εκατομμύρια εγγεγραμμένων χρηστών από την έναρξή του το (Sulake Corporation 2013). Όσον αφορά τον εθισμό των εφήβων στο διαδίκτυο τα πρώτα στοιχεία που προκύπτουν από τα 35 (τριάντα πέντε) παιδιά και εφήβους που προσήλθαν στη Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) ζητώντας βοήθεια για την αντιμετώπιση της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου είναι ότι: το φαινόμενο είναι συχνότερο στα αγόρια, σε δυσλειτουργικές οικογένειες και σε παιδιά µε καταθλιπτικό συναίσθημα ή διάσπαση προσοχήςυπερκινητικότητα. Φαίνεται ότι πάνω από τα μισά παιδιά παρουσιάζουν κάποιο ψυχικό υπόστρωμα που πιθανώς συμβάλλει στην ανάπτυξη κατάχρησης του διαδικτύου (κυρίως σύνδρομο υπερκινητικότητας -διάσπασης προσοχής ή και καταθλιπτικό συναίσθημα), ενώ στα υπόλοιπα σημαντικό ρόλο φαίνεται να παίζουν περιβαλλοντικοί παράγοντες (κυρίως έλλειψη επικοινωνίας και εφαρμογής ορίων από την οικογένεια) Λόγοι εθισμού στο διαδίκτυο βάσει θεωριών Οι άνθρωποι εθίζονται στο διαδίκτυο για διαφορετικούς λόγους ο καθένας. Ο εθισμός ως διαταραχή συμπεριφοράς μπορεί να έχει τις ρίζες τους σε ψυχοδυναμικές θεωρίες, σε θεωρίες προσωπικότητας, σε κοινωνικοπολιτικές, και σε βιοϊατρικές εξηγήσεις. Ένα άτομο για παράδειγμα που είναι πολύ δειλό και δεν μπορεί να κάνει γνωριμίες δια ζώσης, μπορεί στο διαδίκτυο να βρει ένα µέσο για να αναζητήσει την αγάπη, το µίσος, ή την ικανοποίηση που θέλει να νιώσει χωρίς να χρειαστεί η αλληλεπίδραση µε τους άλλους να γίνει πρόσωπο µε πρόσωπο, αλλά από μια φυσική απόσταση που προσφέρει το διαδίκτυο και με ανωνυμία. Η ψυχοδυναμική και οι προσεγγίσεις προσωπικότητας συνδέουν τον εθισμό µε τα ατομικά χαρακτηριστικά και τις εμπειρίες. Ανάλογα µε την παιδική ηλικία και διάφορα γεγονότα που επηρεάζουν τα άτομα δημιουργούν την προδιάθεση να αναπτύξουν µια εθιστική συμπεριφορά. Οι κοινωνικοπολιτισμικές προσεγγίσεις συνδέουν τον εθισμό ανάλογα µε την φυλή, το φύλο, την ηλικία, την οικονομική κατάσταση, τη θρησκεία, και τη χώρα. Εντούτοις δεν υπάρχει αρκετή

17 ποικιλία των σημερινών χρηστών του διαδικτύου για να επιβεβαιώσουμε ότι αυτή η δήλωση όντως ισχύει Σημάδια εθισμού στο διαδίκτυο Δεν πρέπει απαραίτητα να συνδέεται η ενθουσιώδης χρήση του διαδικτύου και ο υψηλός βαθμός εμπλοκής με τον εθισμό. Η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση, αναφέρει ότι για να διαγνωσθεί ένα άτομο µε εθισμό στο διαδίκτυο θα πρέπει να πληροί τρία η περισσότερα κριτήρια από µια σειρά από επτά, ανά πάσα στιγμή, σε µια περίοδο 12 μηνών. Τα κριτήρια αυτά αναφέρονται στην ανάγκη του ατόμου να αυξάνει συνεχώς το χρόνο που βρίσκεται στο διαδίκτυο, την εμφάνιση συμπτωμάτων στέρησης όταν δεν είναι συνδεδεμένο, την μείωση των κοινωνικών, επαγγελματικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων. Η Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ προσδιορίζει τα παρακάτω συμπτώματα εθισμού στο διαδίκτυο και τον υπολογιστή. Ψυχολογικά συμπτώματα Είναι συμπτώματα που έχουν να κάνουν µε την ψυχολογία και την κοινωνική ζωή του ατόμου και τα οποία του δημιουργούν προβλήματα στις καθημερινές του επαφές και ενασχολήσεις όπως: Αδυναμία να σταματήσει τη δραστηριότητα. Επιθυμία να περνά ολοένα και περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο. Παραμέληση της οικογένειας και των φίλων του. Συναισθηματικό κενό, ή εκνευρισμό όταν δεν είναι on-line. Παραμέληση των δραστηριοτήτων και των ευθυνών που του αναλογούν. Προβλήματα µε το σχολείο ή την εργασία του. Αίσθηση ευεξίας, ευτυχίας και ευφορίας όταν βρίσκεται στον υπολογιστή. Σωματικά συμπτώματα Είναι συμπτώματα τα οποία σχετίζονται με τη σωματική καταπόνηση του ατόμου από τις ώρες που περνά μπροστά στον υπολογιστή όπως: Το σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα. Ξηροφθαλμία. Ημικρανίες και πονοκέφαλοι. Προβλήματα και πόνοι στη μέση. Διατροφικές ατασθαλίες, όπως για παράδειγμα η παράλειψη γευμάτων. Παραμέληση της προσωπικής υγιεινής. Διαταραχές του ύπνου και αλλαγές στις ώρες του ύπνου. (Young, Kimberly S. 2001)

18 2.6. Ομάδες υψηλού κινδύνου Σύμφωνα µε τον ρ Dannon υπάρχουν ομάδες οι οποίες βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο για να εθιστούν στο διαδίκτυο, με πρώτη αυτή των εφήβων. Η κάθε κατηγορία βρίσκεται εθισμένη στο διαδίκτυο για διαφορετικούς λόγους και από διαφορετικές αιτίες. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι ενήλικες άνδρες και γυναίκες, στα μέσα της δεκαετίας του 50, που ενηλικιώνονται τα παιδιά τους και δεν χρειάζονται τη φροντίδα τους, συχνά περνούν την ώρα τους στο διαδίκτυο είτε «σερφάροντας» είτε κάνοντας chat µε σκοπό την εύρεση ενός διαδικτυακού συντρόφου. Η δημιουργία σχέσεων στο διαδίκτυο cyber affairs αποτελεί συχνό λόγο διαζυγίου. Ο εθισμός στο διαδίκτυο ευθύνεται για πολλά διαζύγια γιατί εκτός από τις διαδικτυακές σχέσεις που μπορεί να δημιουργηθούν, δημιουργούνται και άλλα προβλήματα στο γάμο και την οικογένεια. Το άτομο που είναι εθισμένο στο διαδίκτυο δαπανά πολλές ώρες on line, µε αποτέλεσμα να παραμελεί τις υποχρεώσεις του, να μην αναλαμβάνει τις ευθύνες και τις δραστηριότητες που του αναλογούν. Οι έφηβοι και τα παιδιά περνούν πολλές ώρες στο διαδίκτυο για να επικοινωνήσουν µε τους φίλους τους, να «σερφάρουν», αλλά κυρίως για να παίξουν διαδικτυακά παιχνίδια. Τα παιχνίδια αυτά καθώς είναι πολύ ελκυστικά και ο παίκτης θα πρέπει είναι συνέχεια online -no save level-) μπορούν να γίνουν ιδιαιτέρως εθιστικά. Ακόμη στο διαδίκτυο δεν υπάρχουν άμεσες συνέπειες των πράξεων, ο χρήστης μπορεί να μπει και να βγει όποτε θέλει, μπορεί να καλύψει την όποια εξωτερική εμφάνιση λόγω απουσίας οπτικής επαφής. Έτσι, ο έφηβος μπορεί να ενσαρκώσει διαφορετικούς ρόλους, ή να υιοθετήσει διαφορετικές ταυτότητες ανάλογα με την εκάστοτε διαδικτυακή εμπειρία, εξαιτίας της ανωνυμίας, που είναι το κατεξοχήν χαρακτηριστικό του διαδικτύου και αυτό μπορεί να είναι ελκυστικό ιδίως σε παιδιά που μεγαλώνουν σε δύσκολες καταστάσεις (δυσλειτουργικές οικογένειες) αλλά συγχρόνως και επικίνδυνο Επιπτώσεις εθισμού στην προσωπική, κοινωνική και σχολική ζωή Ο εθισμός στο διαδίκτυο μπορεί να προκαλέσει µια σειρά από επιπτώσεις όπως: σχολική αποτυχία, διαταραχές ύπνου, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αυτοκτονικές τάσεις, μειωμένη φυσική δραστηριότητα, διαταραγμένες οικογενειακές και διαπροσωπικές σχέσεις, και τέλος χαμηλή ποιότητα ζωής. Επίσης, εκτός από τα προβλήματα που προαναφέρθηκαν και αφορούν στην υγεία και ψυχολογία του χρήστη, επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις τόσο στην προσωπική και επαγγελματική όσο και την κοινωνική ζωή του εθισμένου. Πιο συγκεκριμένα η Young σε έρευνα της (1996) εντόπισε ότι σοβαρά προβλήματα σχέσεων είχαν αναφερθεί από

19 το 53% των εθισμένων στο διαδίκτυο που ερωτήθηκαν. Οι ασθενείς σταδιακά δαπανούν λιγότερο χρόνο µε άλλα άτομα στην πραγματική τους ζωή µε αντάλλαγμα περισσότερο χρόνο μπροστά σε έναν υπολογιστή. Σύμφωνα µε πρόσφατες έρευνες του πανεπιστημίου του Leeds αλλά και των «Stanford Institute for the Quantitative Study of Society» και του «Carnegie Mellon s Home Net Project» η υπερβολική χρήση του διαδικτύου συνήθως οδηγεί σε κοινωνικό αποκλεισμό και κατάθλιψη. Τα εθισμένα άτομα ξοδεύουν πολύ χρόνο στην ενασχόλησή τους με το διαδίκτυο, δεν αφιερώνουν χρόνο σε φίλους, επικοινωνούν λιγότερο μέσα στην οικογένεια και νιώθουν μοναξιά και μελαγχολία. Με το χρόνο το εθισμένο άτομο απομονώνεται κοινωνικά, αρνείται οποιαδήποτε συμμετοχή σε δραστηριότητες καθώς και προηγούμενες συνήθειες που απολάμβανε στο παρελθόν όπως το να βγει έξω για φαγητό με φίλους, να συμμετάσχει σε κοινωνικές εκδηλώσεις, να παρακολουθήσει καλλιτεχνικές και ψυχαγωγικές εκδηλώσεις. Εκτός από την προσωπική και κοινωνική ζωή, η αυξημένη χρήση του διαδικτύου επιφέρει προβλήματα και στην σχολική ζωή και την επίδοση του εφήβου καθώς ο χρόνος μελέτης μειώνεται σημαντικά εξαιτίας της άσκοπης πλοήγησης στο διαδίκτυο για λόγους µη σχετικούς µε την εργασία του, όπως προσωπική επικοινωνία, ενημέρωση και ψυχαγωγία. Παρά τις έρευνες που δείχνουν ότι το διαδίκτυο έχει επηρεάσει την ποιότητα και τον τρόπου ζωής των ατόμων, δεν προκαλεί απαραίτητα απομόνωση σε όσους το χρησιμοποιούν. Το διαδίκτυο θα μπορούσε κανείς να πει ότι απλά τονίζει την υπάρχουσα κατάσταση. Εάν το άτομο είναι απομονωμένο, το διαδίκτυο μπορεί να το κάνει ακόμη πιο απομονωμένο. Ενώ εάν το άτομο είναι κοινωνικό, το διαδίκτυο μπορεί να το κάνει ακόμη πιο κοινωνικό. (Turkle, 2002)

20 2.8. Μέτρα για τη δημόσια υγεία και πρόληψη Τα μέτρα για τη δημόσια υγεία και πρόληψη αφορούν κυρίως ενημέρωση των εφήβων, των γονέων, των εκπαιδευτικών και των ειδικών που ασχολούνται µε τέτοιου είδους θέματα. Στην πρόληψη μπορούν να συμβάλλουν και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και φυσικά τα αρμόδια υπουργεία όπως το Υπουργείο Υγείας και το Υπουργείο Παιδείας. Όσον αφορά το κοινωνικό περιβάλλον και τους εφήβους είναι σημαντικό να συζητηθούν τα όρια ηλικίας για την είσοδο σε internet cafes. Είναι απαραίτητο να χρησιμοποιούνται φίλτρα ώστε οι έφηβοι να μην περιηγούνται σε σελίδες με ακατάλληλο περιεχόμενο και να τίθενται όρια χρήσης (π.χ. 3 ώρες σε ημερήσια επίσκεψη) στα internet cafes τουλάχιστον όσο αφορά τους ανήλικους χρήστες. Η ενημέρωση γονέων και παιδιών µε σχετικές καταχωρήσεις σε Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, καθώς και ενημέρωση, για τις μονάδες ενημέρωσης και αντιμετώπισης, και τις συμβουλευτικές τηλεφωνικές γραμμές που υπάρχουν και αφορούν στο θέμα του εθισμού του διαδικτύου είναι πολύ σημαντική. Επίσης η παροχή πληροφορίας για την ασφαλή χρήση διαδικτύου µε έντυπο υλικό σε μέρη που συχνάζουν οι έφηβοι (σινεμά, ταχυφαγεία, βίντεο/club, bowling), καθώς και μέσα από ιστοσελίδες που επισκέπτονται, µε την βοήθεια οργανισμών και ιδιωτικών σχετικών εταιρειών μπορεί να βοηθήσει. Πρόσφατες έρευνες στην Ελλάδα κατέδειξαν ότι η γονική μέριμνα και φροντίδα παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του εθισμού στο Διαδίκτυο (Σιώμος, 2012). Η παροχή γονικής μέριμνας πρέπει να χαρακτηρίζεται από φροντίδα και υγιή προστατευτικότατα, ώστε το παιδί να κατευθύνεται και να καθοδηγείται με σωστό τρόπο σε ένα ασφαλές περιβάλλον, χωρίς να παρεμποδίζονται οι προσπάθειες του για την ανάδειξη προσωπικής ταυτότητας και αυτονόμησης. Υπερπροστατευτικότα από τη μεριά των γονέων με χαμηλά επίπεδα φροντίδας (όρια που τίθενται χωρίς να συζητούνται, ώστε να λαμβάνεται και η γνώμη του παιδιού και του εφήβου), οδηγεί σε αντίθετα αποτελέσματα και συνδέεται με υψηλότερες βαθμολογίες εθισμού στο διαδίκτυο. Οι γονείς πρέπει να φροντίζουν ώστε ο υπολογιστής να είναι τοποθετημένος σε κοινόχρηστο χώρο, για να µη δίνεται η δυνατότητα απομόνωσης του παιδιού και να υπάρχει διακριτικός έλεγχος. Αν παρατηρηθεί υπερβολική χρήση και συμπεριφορές εθισμού θα πρέπει άμεσα οι γονείς να απευθυνθούν σε κάποιον ειδικό. Τέλος στο κομμάτι που αφορά την πολιτεία και την κρατική μέριμνα είναι απαραίτητη η ενημέρωση του κοινού (έφηβων, εκπαιδευτικών, γονέων), η εφαρμογή των μέτρων για το σχολικό περιβάλλον που προαναφέρθηκαν και η αλλαγή της νομοθεσίας για την

21 λειτουργία των internet cafe όσον αφορά τουλάχιστον τους ανήλικους. (Τσίτσικα., 2008) Θεραπεία Σε κάθε θέμα υγείας, η πρόληψη είναι πάντα προτιμότερη από τη θεραπεία. Το ίδιο ισχύει και στο θέμα του εθισμού στο διαδίκτυο όπου η θεραπεία είναι µια δύσκολη υπόθεση. Αρχικά είναι δύσκολο να διαγνωσθεί µε συγκεκριμένα συμπτώματα, αφού υπάρχει περίπτωση αυτά να µην είναι μόνιμα και επίσης να τα συναντήσουμε και σε ανθρώπους οι οποίοι δεν υποφέρουν από την διαταραχή. Άλλη µια δυσκολία είναι ότι πρόκειται για µια σχετικά καινούρια διαταραχή για την οποία δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία, ούτε κατάλληλη γνώση στους γιατρούς και τους ψυχολόγους για την σωστή αντιμετώπιση των ατόμων που φαίνονται να είναι εθισμένα στο διαδίκτυο με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζεται από τους ειδικούς όπως και οι περισσότεροι άλλοι εθισμοί. Πολλοί επιστήμονες και ειδικοί υποστηρίζουν ότι ο εθισμός στο διαδίκτυο μοιάζει αρκετά µε τον εθισμό που έχουν κάποιοι στα τυχερά παιχνίδια και τον τζόγο. Από έρευνες που έχουν γίνει προκύπτει ότι άτομα που είναι εθισμένα στο διαδίκτυο όταν βρίσκονται on line στον υπολογιστή νοιώθουν όπως και τα άτομα τα οποία είναι εθισμένα στα τυχερά παιχνίδια, ή όπως τα άτομα που τους αρέσουν τα extreme sports. Τα παραπάνω αναφέρονται κυρίως από ειδικούς της βιοϊατρικής προσέγγισης, οι οποίοι υποστηρίζουν, ότι την στιγμή που κάποιος που είναι εθισμένος στο διαδίκτυο βρίσκεται on line στον υπολογιστή, εκκρίνονται ουσίες στον εγκέφαλο όμοιες µε εκείνες που εκκρίνονται όταν κάποιος εθισμένος στον τζόγο παίζει τυχερά παιχνίδια. Οι ειδικοί αυτοί προτείνουν για θεραπεία συνταγογράφηση φαρμάκων τα οποία βοηθούν στην χημική ισορροπία στον εγκέφαλο. Άλλοι θεραπευτές όπως ο Δρ. Orzack υποστηρίζουν ότι το πρόγραμμα θεραπείας πρέπει να είναι εξατομικευμένο δεδομένου ότι δεν χρησιμοποιούν όλοι το διαδίκτυο για τους ίδιους σκοπούς. Άνθρωποι που χρησιμοποιούν σε μεγάλο βαθμό τα chat rooms είναι κατά πάσα πιθανότητα άτομα τα οποία ψάχνουν µέσω του διαδικτύου την κοινωνική αποδοχή, ενώ άνθρωποι που δημιουργούν έναν ρόλο συνήθως σε παιχνίδια ρόλων (role playing games), επιδιώκουν να γίνουν αποδεκτοί από τους άλλους παίκτες (King, 1996). Ένα πρόγραμμα θεραπείας έχει στηριχθεί στο πρόγραμμα που ακολουθούν τα άτομα µε διατροφικές διαταραχές, ένα 12-step πρόγραμμα όπως ονομάζεται το οποίο μπορεί να

22 βοηθήσει τους συμμετέχοντες να ελέγξουν σταδιακά την συμπεριφορά τους και να μειώσουν την ανάγκη τους για ενασχόληση µε το διαδίκτυο (King, 1996). Ειδικοί που στηρίζονται στις ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις θεωρούν ότι η πιο κατάλληλη θεραπεία για άτομα που φαίνονται να είναι εθισμένα στο διαδίκτυο είναι η ψυχανάλυση, καθώς η πιθανότητα να αναπτύξει κανείς εθιστική συμπεριφορά εξαρτάται από την παιδική ηλικία την προσωπικότητα και τα γνωρίσματα τα οποία αναπτύσσει κάποιος (Ferris, 2004). Γενικότερα σε ότι αφορά τους εφήβους η θεραπευτική αντιμετώπιση των διαγνωσμένων περιπτώσεων εθισμού στο διαδίκτυο γίνεται είτε µε συμβουλευτική παρέμβαση στον έφηβο και στην οικογένεια, είτε µε ειδικό εξατομικευμένο πρόγραμμα περιορισμού της υπερβολικής χρήσης, είτε µε την εκμάθηση ενός ορθολογικότερου τρόπου χρήσης των νέων τεχνολογιών από τον έφηβο, είτε τέλος µε ψυχοθεραπευτική παρέμβαση, ανάλογα µε το μέγεθος του προβλήματος αλλά και τις θεραπευτικές μεθόδους που ακολουθεί ο θεραπευτής. Κάποιοι ειδικοί καταφεύγουν ακόμη και στην φαρμακοθεραπεία. Σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις όπου μπορεί να εκδηλώνονται αυτοκτονικές τάσεις και γενικά καταθλιπτική διαταραχή, ή ακόμη συμπτώματα καχεξίας και εξάντλησης λόγω συνεχούς πολυήμερης ενασχόλησης με διαδικτυακά παιχνίδια μπορεί οι ειδικοί να προτείνουν νοσηλεία σε ψυχιατρική κλινική. Στην χώρα μας ξεκίνησε η λειτουργία του πρώτου εξειδικευμένου ψυχιατρικού ιατρείου στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης για την αντιμετώπιση του εθισμού παιδιών και εφήβων στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και στο διαδίκτυο. Το ιατρείο, έχει ήδη αντιμετωπίσει 20 κλινικά περιστατικά, στελεχώνεται από διεπιστημονική ομάδα επαγγελματιών Ψυχικής Υγείας διαφορετικών ειδικοτήτων με επιστημονικά υπεύθυνο τον κ. Κρ. Χριστιανόπουλο και υπεύθυνο σχεδιασμού και οργάνωσης τον κ. Σιώμο. Κύριοι στόχοι του ιατρείου αποτελούν η εξέταση όλων των εφήβων ηλικίας ετών με προβληματική χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του διαδικτύου, η διάγνωση με βάση συγκεκριμένες επιστημονικές κλίμακες και βέβαια η θεραπευτική αντιμετώπιση των διαγνωσμένων περιπτώσεων εθισμού στο διαδίκτυο. Επίσης και στην Αθήνα ειδικοί της Μονάδας Εφηβικής Υγείας στο Νοσοκομείο Παίδων ''Αγλαΐα Κυριακού'' (κ. Άρτεμις Τσίτσικα, κ. Γ. Κόρμας υπό τη διεύθυνση του καθηγητή κ. Καφετζή) δέχονται περιπτώσεις εθισμένων παιδιών στο διαδίκτυο. Στο πλαίσιο, όμως, της προσπάθειας οργανωμένης αντιμετώπισης ενός προβλήματος που αφορά ήδη αρκετές οικογένειες και το οποίο, αναμένεται, να γιγαντωθεί στο μέλλον καθώς το διαδίκτυο έχει εισβάλλει στη ζωή μας, πριν από λίγο καιρό συστάθηκε και η μη κερδοσκοπική Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της διαταραχής Εθισμού στο διαδίκτυο με

23 έδρα τη Λάρισα. Ο σκοπός της εταιρείας είναι επιστημονικός, με κύριους άξονες την αναγνώριση, τη μελέτη και την αντιμετώπιση της διαταραχής εθισμού στο διαδίκτυο, την εκπαίδευση διεπιστημονικών ομάδων, την εφαρμογή προγραμμάτων υποστήριξης και την ευαισθητοποίηση του κοινού, των επιστημόνων και της πολιτείας Σχετικές μελέτες στην Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο Το θέμα του εθισμού στο διαδίκτυο έχει απασχολήσει έντονα τους ερευνητές τόσο στην Ελλάδα όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο. Το τελευταίο διάστημα γίνονται συνεχώς έρευνες με ανησυχητικά αποτελέσματα όσον αφορά τον αριθμό των εθισμένων χρηστών. Τα πρώτα επιστημονικά στοιχεία λοιπόν δείχνουν ότι ο εθισμός των νέων στην Ελλάδα, σε µία χώρα µε πολύ πρόσφατη χρήση του διαδικτύου, φτάνει στο 8.2% μεταξύ των χρηστών. Το ποσοστό αυτό είναι πολύ υψηλό σε σχέση με άλλες χώρες και κατέχει την πρώτη θέση παγκοσμίως. Στην Νορβηγία έχουμε ποσοστό 1.98% των εφήβων, στην Ιταλία 5.4%, στην Νότια Κορέα 1.6%, και στην Κίνα δύο έρευνες δίνουν ποσοστό 2.4% και 5.52% (Πίνακας 1). Πίνακας 1. Ποσοστό Εθισμού στο διαδίκτυο ανά χώρα Χώρα Internet Addiction Υψηλού Κινδύνου Πηγή Νορβηγία 1,98% 8,68% Johansson et al., 2004, Scand J

24 Psychology Ελλάδα 8,2% 18,2% Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) Κορέα 14% 37,9% Kim et al., 2006, Int J Nursing Studies Κίνα 2,4% 22% Sao et al., 2007, Child: Care, Health and Development Πηγή Μονάδας Εφηβικής Υγείας Ελλάδα: Έρευνα Μονάδας Εφηβικής Υγείας (2008) Η Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) του Πανεπιστημίου Αθηνών που πραγματοποίησε το 2008 έρευνα σε αντιπροσωπευτικό δείγμα 897 εφήβων (430 αγόρια και 467 κορίτσια), ηλικίας 15 ετών (μέση ηλικία 14,85 έτη) στην Αττική, σχετικά µε τη χρήση και την κατάχρηση του διαδικτύου κατέληξε πως συχνά οι έφηβοι έχουν προβληματική σχέση με αυτό και ένα ανησυχητικό ποσοστό βρίσκεται σε µια κατάσταση πριν από τον εθισμό. Στην ίδια έρευνα αποδεικνύεται πως το 53,4%, χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο από ένα χρόνο, το 26% αναφέρουν καθημερινή χρήση, ενώ το 8% περνάει πάνω από 20 ώρες την εβδομάδα μπροστά στην οθόνη συνδεδεμένο στο διαδίκτυο. Τα αγόρια χρησιμοποιούν το διαδίκτυο πολύ περισσότερο από τα κορίτσια, ενώ ο πιο συχνός λόγος χρήσης είναι τα διάφορα παιχνίδια (55,2%). Το 4,2% των εφήβων που πήραν μέρος στην έρευνα δήλωσαν ότι είχαν δεχτεί απειλές µέσω του διαδικτύου. Επίσης παρατηρήθηκε ότι υπάρχει θετική συσχέτιση ανάμεσα στη χρήση του διαδικτύου και στην παραβατικότητα, καθώς και δυσλειτουργικές σχέσεις µε τους συνομηλίκους τους. Περιληπτικά, τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας έχουν ως εξής: 1% των εφήβων παρουσιάζουν συμπτώματα εθισμού στο διαδίκτυο. 53.4% χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για χρονικό διάστημα >1 έτος. 26% αναφέρουν καθημερινή χρήση. 8% χρήση >20 ώρες εβδομαδιαίως. τα αγόρια χρησιμοποιούν το διαδίκτυο σημαντικά περισσότερο από τα κορίτσια (p< 0.05). 18,2% παρουσιάζουν περιοδικά ή συχνά προβλήματα σχετικά µε την κατάχρηση διαδικτύου (κατάσταση πριν το εθισμό). ο πιο συχνός λόγος χρήσης του διαδικτύου είναι τα διάφορα παιχνίδια (p< 0.05)

25 θετικές συσχετίσεις παρατηρούνται μεταξύ χρήσης διαδικτύου και ανάπτυξης δυσλειτουργικών σχέσεων µε τους συνομηλίκους (p< 0.05)..12,8% παρουσιάζουν περιοδικά ή συχνά προβλήματα σχετικά µε την κατάχρηση διαδικτύου (κατάσταση πριν το «εθισμό»). χρήση του διαδικτύου >10 ώρες εβδομαδιαίως έχει συσχετισθεί µε μεγαλύτερη πιθανότητα υπερβολής και επακόλουθων προβλημάτων. η ενασχόληση µε το διαδίκτυο στο πλαίσιο του σχολείου αποδεικνύεται προστατευτικός παράγοντας έναντι της ανάπτυξης προβληματικής χρήσης. υπάρχει θετική συσχέτιση της χρήσης διαδικτύου και της διάσπασης προσοχήςυπερκινητικότητας (p< 0.01). θετικές συσχετίσεις παρατηρούνται μεταξύ χρήσης διαδικτύου και παραβατικότητας (p< 0.05). Το φαινόμενο μπορεί να εμφανιστεί σε εφήβους κατά την πρώιμη εφηβεία (10-14 ετών) ή και σε μικρότερη ακόμη ηλικία. Είναι πιο συχνό κατά την μέση εφηβεία (15-17 ετών), κατά την οποία οι έφηβοι πειραματίζονται και σταδιακά αυτονομούνται, καθώς και κατά την όψιμη εφηβεία (>17 ετών). Οι περισσότεροι εξαρτημένοι έφηβοι ασχολούνται µε «παιχνίδια», στο σπίτι ή τα internet cafe. Μπορεί να σταματήσουν το σχολείο, να απομονωθούν από την οικογένεια και τους φίλους, να είναι επιθετικοί µε τους γονείς, να κλέβουν χρήματα από την οικογένεια για να «παίζουν», να ζουν σε ένα δωμάτιο, να µην τρώνε ή το αντίθετο (να παχύνουν πολύ), να µην γυμνάζονται και να µην κοιμούνται για 24ωρα. Μπορεί ακόμη να παραμελούν την υγιεινή τους και την καθαριότητα. Συμπερασματικά, η χρήση διαδικτύου είναι δημοφιλής στους Έλληνες εφήβους και όταν υπάρχει υπερβολή μπορεί και να οδηγήσει σε ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Το φαινόμενο παρατηρείται και στη χώρα µας, αν λάβουμε υπόψη ότι 35 έφηβοι µε εθισμό προσήλθαν στη Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) για παρακολούθηση. Πολλοί γονείς τηλεφώνησαν στη Μ.Ε.Υ, μετά τα πρώτα δημοσιεύματα του τύπου, για να αναφέρουν ότι αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα µε τα παιδιά τους και να ζητήσουν βοήθεια. Πρέπει να σημειωθεί ότι το φαινόμενο αντιμετωπίζεται σχετικά εύκολα σε πρώιμα στάδια µε γνωσιακή εκπαίδευση (ημερολόγιο, στόχοι, δημιουργία κινήτρων, ανταμοιβές σε θετική συμπεριφορά, προβληματισμός σε στασιμότητα), ενώ σε προχωρημένα στάδια ο έφηβος δεν αναγνωρίζει ότι υπάρχει πρόβλημα, δεν συνεργάζεται, δεν θέλει καν να επισκεφθεί τη Μ.Ε.Υ., μπορεί να λέει ψέματα, να χειρίζεται και να εξαπατά γονείς και θεραπευτές και γενικά έχει συμπεριφορά ατόμου εξαρτημένου από ουσίες (ναρκωτικά). Στο πρόγραμμα της Μ.Ε.Υ., από τα 35 παιδιά

26 που προσήλθαν έως σήμερα, 15 παρουσίασαν σημαντική βελτίωση, 4 σχετική βελτίωση, 9 βρίσκονται υπό παρακολούθηση και 6 δεν συνεργάστηκαν. ( Επίσης σε μελέτη της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ) του Νοσοκομείου «Π. & Α. Κυριακού» διαπιστώθηκε ότι οι τρεις νόσοι που μαστίζουν την υγεία των εφήβων είναι ο εθισμός στο διαδίκτυο, η παχυσαρκία και η νευρική ανορεξία. Ακόμη άλλες έρευνες της ΜΕΥ έδειξαν ότι οι έφηβοι εθίζονται στο διαδίκτυο κυρίως παίζοντας ηλεκτρονικά παιχνίδια και συμμετέχοντας σε chat rooms. Οι έφηβοι που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο συνετά (για πληροφορίες, υπηρεσίες, εκπαίδευση κτλ.) δεν εθίζονται εύκολα. Η ενασχόληση µε το διαδίκτυο στο πλαίσιο του σχολείου αποδεικνύεται επίσης προστατευτικός παράγοντας Έρευνα Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (2008) Η σχέση των νέων παιδιών µε την τεχνολογία και το διαδίκτυο γίνεται όλο και στενότερη και αυτό σε συνδυασμό με τον «ψηφιακό αναλφαβητισμό» των γονέων οι οποίοι δεν μπορούν να «παρακολουθήσουν» τα παιδιά τους οδηγεί σε επικίνδυνες καταστάσεις. Η τεχνολογία έχει πολλά θετικά στοιχεία καθώς προσφέρει γνώση, πληροφόρηση, και ψυχαγωγία αλλά και αρνητικά όπως είναι ο εθισμός στο διαδίκτυο. Για να προστατευτεί κάποιος από τις αρνητικές επιπτώσεις θα πρέπει να μάθει να διαχειρίζεται το μέσο και όχι να είναι υποχείριό του. Η παγκόσμια χρήση του διαδικτύου τα τελευταία χρόνια εμφανίζει αλματώδη αύξηση και υπολογίζεται ότι σήμερα οι χρήστες σε παγκόσμιο επίπεδο ξεπερνούν τα 1,3 δισ. Τα ποσοστά των χρηστών στην Ελλάδα αυξήθηκαν από 9% το 1999 σε 33,7% το 2006, αν και παραμένουν σχετικά χαμηλά αν τα συγκρίνουμε με τα ποσοστά άλλων χωρών. Σύμφωνα µε στοιχεία, τον Σεπτέμβριο του ,8 εκατ. Έλληνες είχαν πρόσβαση στο Ιnternet, όμως τα ποσοστά των χρηστών ηλικίας ετών άγγιζαν το 70%-80%. Αυτή λοιπόν η σκοτεινή πλευρά του διαδικτύου και η στενή σχέση των νέων με αυτό οδήγησαν τον κ. Κ. Σιώμο, διδάκτορα της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, στο πλαίσιο της διδακτορικής του διατριβής να διεξάγει μια νέα μελέτη όπου αποτυπώνεται ο κίνδυνος του Διαδικτύου. Η μελέτη βασίστηκε σε δείγμα μαθητών ηλικίας ετών 85 σχολείων της Θεσσαλίας και δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό έντυπο «Cyberpsychology & Βehavior» στις 9 Νοεμβρίου. Στην έρευνα, εκτός από τον κ. Σιώμο ο οποίος ήταν ο κύριος ερευνητής, συμμετείχαν η κυρία Ευαγγελία Νταφούλη, οι κκ.. Μπραϊµιώτης και Οδ. Μουζάς και ως επιβλέπων ο καθηγητής της Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Ν. Αγγελόπουλος

27 Από την έρευνα προέκυψε ότι, το 70,8% των παιδιών είχε πρόσβαση στο Ιnternet. Οι περισσότεροι χρήστες το χρησιμοποιούν για οnline βιντεοπαιχνίδια (50,9% των χρηστών) και υπηρεσίες πληροφοριών (46,8%). Το ποσοστό του εθισμού στο Ιnternet μεταξύ των χρηστών ήταν 8,2%, µε τα αγόρια να υπερτερούν (ποσοστό 6,2% σε σύγκριση µε 2% για τα κορίτσια). Μεταξύ των χρηστών παρατηρήθηκε προβληματική χρήση του Ιnternet (εθισµός, αλλά και συμπεριφορές επικίνδυνες οι οποίες όμως δεν έχουν καταλήξει ακόμη σε εθισμό) της τάξεως του 26,3% (18,1% για τα αγόρια και 8,2% για τα κορίτσια) Έρευνα Παρατηρητηρίου για την Κοινωνία της Πληροφορίας Από έρευνα που διεξήγαγε το Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας τον Ιανουάριο του 2009, και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Καθημερινή στις 12/3/2010, προέκυψε ότι τα Ελληνόπουλα μέχρι 15 ετών είναι απόλυτα εξοικειωμένα µε τις νέες τεχνολογίες και «κολλημένα» στην οθόνη του υπολογιστή. Τέσσερα στα δέκα παιδιά χρησιμοποιούν καθημερινά το διαδίκτυο µε µέσο χρόνο χρήσης τις 3 ώρες. Ενώ εννέα στα δέκα χρησιμοποιούν ηλεκτρονικό υπολογιστή και διαδίκτυο τουλάχιστον µία φορά την εβδομάδα. Οι μαθητές χρησιμοποιούν το διαδίκτυο κυρίως για συνομιλία µέσω υπολογιστή (75%), προετοιμασία εργασιών (63%) και παιχνίδια (25%). Επιπλέον, πολύ χαμηλή είναι κατά το 2008 η χρήση του διαδικτύου από τους μαθητές για συνεργασία µε άλλα σχολεία και επικοινωνία µε άλλους μαθητές/καθηγητές, όπως και κατά τις προηγούμενες μετρήσεις. Ιστοσελίδες µε ακατάλληλο περιεχόμενο εκτιμάται ότι έχουν επισκεφθεί το 15% των μαθητών. Συνολικά, τα περιστατικά προσπάθειας επίσκεψης μαθητών σε ιστοσελίδες με ακατάλληλο περιεχόμενο εντοπίζεται σε 2 στα 10 σχολεία περίπου, µε σημαντικά υψηλότερη συχνότητα σε λύκεια (43%), αλλά και αρκετά υψηλό ποσοστό σε γυμνάσια (27%) ακόμη και σε δημοτικά σχολεία (30%). Σε σχετική μελέτη του Παρατηρητηρίου για την ΚτΠ αναφορικά µε το προφίλ των Ελλήνων χρηστών του διαδικτύου, διαπιστώνεται ότι το επίπεδο χρήσης των νέων τεχνολογιών στις νεαρές ηλικίες είναι πολύ υψηλό (90% για ηλικίες ετών) και 76% του γενικού πληθυσμού αντίστοιχα. Είναι αξιοσημείωτο ότι το 2005 το 46% των νέων ηλικίας έκανε καθημερινή χρήση του διαδικτύου ενώ το ποσοστό αυτό το 2007, παρουσιάζει σημαντική αύξηση (65%). Στις νεαρές ηλικίες παρατηρείται έντονη χρήση των νέων τεχνολογιών ακόμη και από άτομα χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου, το οποίο συνεπάγεται ότι στις νέες γενιές το

28 επίπεδο εξοικείωσης µε τις νέες τεχνολογίες δεν επηρεάζεται τόσο έντονα από το μορφωτικό επίπεδο. Τα υψηλότερα ποσοστά στη χρήση διαδικτύου εμφανίζονται στις περιφέρειες Αττικής (41,2%), Νοτίου Αιγαίου (31,4%) και Κεντρικής Μακεδονίας (29,7%). Η χρήση του διαδικτύου από τα ελληνικά νοικοκυριά σημειώνει συνεχή αύξηση ενώ στα τέλη του 2008, 4 στα 10 νοικοκυριά περίπου ήταν συνδεδεμένα στο διαδίκτυο (39,4%), ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης της πρόσβασης για την τετραετία διαμορφώνεται στο 17,6%. Εξετάζοντας τα ποσοστά πρόσβασης στο διαδίκτυο µε βάση δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος, προκύπτει ότι τα πρωτεία στη χρήση κατέχουν: οι άνδρες, οι νέοι, ιδιαίτερα των ηλικιών 16-24, τα άτομα υψηλού μορφωτικού επιπέδου και οι κάτοικοι των μεγάλων αστικών κέντρων. Στο γράφημα 1 που ακολουθεί φαίνονται τα αποτελέσματα που αφορούν την παραπάνω έρευνα σχετικά με τη χρήση του διαδικτύου από τον ελληνικό πληθυσμό. Γράφημα 1. Χρήση του διαδικτύου από τον ελληνικό πληθυσμό (%, 2008) Πηγή: Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας Έρευνα του Τ.Ε.Ι. Αθήνας (2009) Η έρευνα του Τ.Ε.Ι Αθήνας είναι από τις πρώτες έρευνες που έχουν γίνει στην Ελλάδα, αναλύει την εξάρτηση από το διαδίκτυο των φοιτητών ΑΕΙ και ΤΕΙ, και διεξήχθη κατά τους μήνες Ιούλιο - Δεκέμβριο του Σύμφωνα με αυτή την έρευνα, όπου το δείγμα επιλέχθηκε τυχαία και το μέγεθός του αποτέλεσαν 1207 φοιτητές, των 5 Σχολών του ΤΕΙ Αθήνας, του Οικονομικού Πανεπιστημίου, του Γεωπονικού Πανεπιστημίου και του Πανεπιστημίου Αθηνών, το 13% των Ελλήνων φοιτητών είναι εξαρτημένοι από το διαδίκτυο και το χρησιμοποιούν 24 ώρες την εβδομάδα. Η ηλικία των φοιτητών ήταν από 18 έως 28 χρονών. Οι 585 ήταν άντρες και οι 622 ήταν γυναίκες. Η μέση ηλικία των φοιτητών ήταν 21 χρονών. Τα συμπεράσματα της έρευνας όπως παρουσιάστηκαν παραθέτονται στη συνέχεια:

29 13% είναι εξαρτημένοι στο διαδίκτυο. (ικανοποιούν 5 τουλάχιστον κριτήρια της Young). 21% είναι οι προεξαρτημένοι (ικανοποιούν 3-4 κριτήρια της Young) Μεταξύ των εξαρτημένων στο διαδίκτυο, οι άντρες είναι περισσότεροι από τις γυναίκες (63% άνδρες 37% γυναίκες). Οι εξαρτημένοι στο διαδίκτυο χρησιμοποιούν το διαδίκτυο 24 ώρες την εβδομάδα κατά μέσο όρο. Οι φοιτητές που σπουδάζουν γνωστικά αντικείμενα που απαιτούν μεγαλύτερη ενασχόληση με τον Ηλεκτρονικό Υπολογιστή, όπως οι φοιτητές Πληροφορικής παρουσιάζουν διπλάσιο ποσοστό, εξάρτησης από το διαδίκτυο (16%). Το 50% των εξαρτημένων στο διαδίκτυο βρίσκεται μεταξύ ετών. Οι εξαρτημένοι στο διαδίκτυο χρησιμοποιούν πολύ περισσότερο από τους μη εξαρτημένους το chat και τα παιχνίδια στο διαδίκτυο. Τo 27% των εξαρτημένων στο διαδίκτυο χρησιμοποιούν το chat για πάνω από 5 ώρες καθημερινά. Το 53% των εξαρτημένων στο διαδίκτυο έχει χαμηλή ακαδημαϊκή επίδοση (μέχρι 6,5,σε κλίμακα από 1 μέχρι 10). Το 47% των εξαρτημένων στο διαδίκτυο νιώθουν μόνοι και απροστάτευτοι σε σύγκριση με το 10,5% των μη εξαρτημένων. Το 29% των εξαρτημένων στο διαδίκτυο παίρνει ναρκωτικές ουσίες τουλάχιστον μια φορά την ημέρα. Τo 20% των εξαρτημένων στο διαδίκτυο καταναλώνει πάνω από 5 κανονικά ποτήρια οινοπνευματωδών ποτών την ημέρα Έρευνα Πανεπιστημίου Αιγαίου (2010) Η έρευνα διεξήχθη από τους Σοφός κ.α, (2010), Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Αιγαίου, και παρουσιάστηκε στο 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο με θέμα: «Εθισμός στο Διαδίκτυο - Έρευνα στην Ελλάδα» που πραγματοποιήθηκε στην Πάτρα στις 28-30/4/2011. Στην έρευνα χρησιμοποιήθηκαν τα 8 διαγνωστικά κριτήρια της Young (1996), για τον εθισμό στο διαδίκτυο. Σκοπός της έρευνας ήταν να διερευνηθεί το ποσοστό του εθισμού στο Διαδίκτυο σε εφήβους μαθητές στην Ελλάδα, ηλικίας 13 έως 18 ετών. Να αναδειχθεί το πρόβλημα του εθισμού στις νεαρές ηλικίες και τα βασικά χαρακτηριστικά του, καθώς και κάτω από ποιες συνθήκες εμφανίζεται. Τα επιμέρους ερευνητικά ερωτήματα ήταν: 1) Σε ποιο βαθμό χρησιμοποιούν μαθητές το Διαδίκτυο; 2) Ποιο είναι το ποσοστό εθισμού στο διαδίκτυο στους εφήβους της Ελλάδας;

30 3) Ο εθισμός στο διαδίκτυο διαφοροποιείται σε σχέση με το φύλο; 4) Ποιοι είναι οι παράγοντες που σχετίζονται με τον εθισμό στο Διαδίκτυο; Διεξήχθη ποσοτική έρευνα, με διαγνωστικό ερωτηματολόγιο σε μαθητές. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ποσοστό εθισμού στο σύνολο των ερωτηθέντων 11,82%. Τα αποτελέσματα της έρευνας αναδεικνύουν παράγοντες που σχετίζονται με το φαινόμενου του εθισμού στους έφηβους, ενώ μέσα από τα πορίσματα της διεθνούς βιβλιογραφίας, προσφέρουν προτάσεις για πιθανούς τρόπους αντιμετώπισης και μέτρα πρόληψης που απευθύνονται στο οικογενειακό περιβάλλον, στο σχολικό περιβάλλον και σε κάθε εμπλεκόμενο φορέα. Η λίστα με τα 8 διαγνωστικά κριτήρια της Young, είχαν την μορφή του παρακάτω ερωτηματολογίου (Young, 1996a): 1) Αισθάνεστε πολύ προσηλωμένος/η στο Διαδίκτυο; (σκέφτεστε συνέχεια την προηγούμενη αλλά και την επόμενη πλοήγηση σας;) 2) Αισθάνεστε ότι χρειάζεστε όλο και περισσότερο χρόνο στο Διαδίκτυο για να είστε ευχαριστημένος/η; 3) Έχετε προσπαθήσει επανειλημμένως να ελέγξετε, μειώσετε, διακόψετε τη χρήση του Διαδικτύου ανεπιτυχώς; 4) Όταν προσπαθείτε να κόψετε τη χρήση του Διαδικτύου αισθάνεστε κακόκεφος/η, ανήσυχος/η, ή σε άσχημη ψυχική κατάσταση; 5) Παραμένετε μέσα στο Διαδίκτυο παραπάνω από όσο σκοπεύατε; 6) Έχετε βάλει σε κίνδυνο σημαντικές σχέσεις σας ή μαθήματα και δουλειές εξαιτίας του Διαδικτύου; 7) Έχετε πει ψέματα σε μέλη της οικογένειας σας ή σε γιατρούς ή σε άλλους για να αποκρύψετε την έκταση της απασχόλησής σας στο Διαδίκτυο; 8) Χρησιμοποιείτε το Διαδίκτυο σαν μια διέξοδο διαφυγής από τα προβλήματα σας ή για να ανακουφιστείτε από μια δυσάρεστη κατάσταση; Οι ερωτηθέντες στην έρευνα απαντούν με ένα ΝΑΙ ή ένα ΟΧΙ στα 8 σημεία. Σύμφωνα με αυτήν την προσέγγιση, οι εθισμένοι χρήστες θα πρέπει να παρουσιάζουν 5 θετικές απαντήσεις από τις 8 ερωτήσεις που στοιχειοθετούν το διαδικτυακό εθισμό. Η έρευνα διεξήχθη το διάστημα Απριλίου-Μαΐου 2010, σε 10 σχολεία (5 Γυμνάσια και 5 Λύκεια), σε 3 περιοχές της Ελλάδας, την Αττική, τη Χαλκίδα και τη Ρόδο. Συνολικά συγκεντρώθηκαν ερωτηματολόγια. Από αυτά, τα 566 προήλθαν από μαθητές Γυμνασίου και τα 525 από μαθητές Λυκείου. Το φύλο, η ηλικία, η περιοχή, το σχολείο, το επίπεδο εκπαίδευσης των γονέων, οι προτιμήσεις στα σχολικά μαθήματα. ήταν τα βασικά χαρακτηριστικά των μαθητών που ερωτήθηκαν στο ερωτηματολόγιο

31 Σύμφωνα με την έρευνα, το ποσοστό των μαθητών που δήλωσε ότι διαθέτει σύνδεση στο Διαδίκτυο στο σπίτι του άγγιζε το 80%. Το 67% των μαθητών που δεν διαθέτουν σύνδεση στο σπίτι, καταφεύγουν σε άλλα μέρη, κυρίως σε internet καφέ, για να συνδεθούν. Έτσι από το σύνολο των μαθητών, το 93% χρησιμοποιεί το Διαδίκτυο με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Το ποσοστό των εθισμένων μαθητών στο Διαδίκτυο ανήλθε στο 12%. Το ποσοστό αυτό διαμορφώνεται στα ίδια περίπου επίπεδα τόσο για το Γυμνάσιο όσο και το Λύκειο. Από το σύνολο των παιδιών που παρουσίασαν συμπτώματα εξάρτησης στο Διαδίκτυο το 55% ήταν αγόρια. Επιπλέον, από αυτούς, οι μαθητές της «Θεωρητικής» κατεύθυνσης αποτελούν το 23%, της «Θετικής» το 32%, ενώ της «Τεχνολογικής» το 45%. Όσον αφορά τις σχολικές τους επιδόσεις, το 48% δήλωσε βαθμολογία από 14 έως 17 δηλαδή «καλοί μαθητές», οι «άριστοι» μαθητές, που πέτυχαν βαθμολογία άνω του 18, αποτελούσαν το 36% των εθισμένων, ενώ οι μαθητές με βαθμολογία κάτω του 13, ήταν το 16%. Ως προς τα διαγνωστικά κριτήρια, οι μαθητές που βρέθηκαν εθισμένοι απάντησαν με συντριπτική πλειοψηφία «ΝΑΙ» στο 5ο και 8ο διαγνωστικό κριτήριο με ποσοστό 91% και 89% αντίστοιχα. Στα διαγνωστικά κριτήρια 1,4 και 6 οι εθισμένοι απάντησαν «ΝΑΙ» με ποσοστά 76%, 74% και 71% αντίστοιχα, ενώ το 2ο ακολουθεί με 69%. Αντίθετα, το 3ο κριτήριο είναι αυτό που οι εθισμένοι φαίνεται να απαντούν «ΝΑΙ» με ποσοστό 43% έναντι του «ΟΧΙ», καθώς και στο 7ο όπου τα «ΝΑΙ» και τα «ΟΧΙ» μοιράζονται (50%-50%). Το τρίτο ερευνητικό ερώτημα είναι η διαφοροποίηση του εθισμού στο Διαδίκτυο σε σχέση με το φύλο των μαθητών. Στο σύνολο της έρευνας, αγόρια και κορίτσια φαίνεται να παρουσιάζουν τα ίδια χαρακτηριστικά εθισμού σε σχέση με τα κριτήρια της Young. Τα αγόρια φαίνεται να είναι πιο επιρρεπή στην λανθασμένη χρήση του υπολογιστή. Το ποσοστό εθισμού στα αγόρια είναι 15% ενώ στα κορίτσια περιορίζεται στο 9%. Τα αγόρια αποτελούν το 55% του συνόλου των εθισμένων ενώ τα κορίτσια το 45%. Είναι ένα εύρημα το οποίο είναι κοινό σε όλες τις έρευνες στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως. Έτσι φαίνεται να απαντάται το ερευνητικό ερώτημα του κατά πόσο παίζει ρόλο η διαφορά φύλου στην εμφάνιση του εθισμού στο Διαδίκτυο. Βέβαια, πρέπει να παρατηρηθεί ότι τα ποσοστά εθισμού που παρουσιάζουν τα κορίτσια δεν είναι καθόλου αμελητέα και ίσως να διαφαίνεται κάποια αύξηση σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια, αφού και μια έρευνα της Χίου, το προηγούμενο έτος, έδειξε ισοκατανομή των εθισμένων στο φύλο που ήταν κάτι πρωτοφανές στα ιστορικά των ερευνών. Σχετικά με την προτίμηση σχολικών μαθημάτων των εθισμένων μαθητών, είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι στο σύνολο των εθισμένων μαθητών το 45% αποτελούν μαθητές που προτιμούν μαθήματα που είναι κοντά στη νέα Τεχνολογία. Από την άλλη,

32 οι μαθητές της θεωρητικής κατεύθυνσης φαίνεται να έχουν το μικρότερο πρόβλημα. Όπως προκύπτει από την έρευνα, σε ότι αφορά τη σχολική επίδοση των εθισμένων μαθητών, το μεγάλο ποσοστό ανήκει στην κλίμακα των «καλών» μαθητών με 48%, ακολουθεί το γκρουπ των «άριστων» μαθητών με 36% και έπεται το γκρουπ των «μέτριων» μαθητών με 16%. Οι περισσότεροι μαθητές απάντησαν στα ερωτηματολόγια ότι είναι «καλοί» και «άριστοι» μαθητές (90%). Γι αυτό και στην ανάλυση των ποσοστών εθισμού ανά κλίμακα βαθμολογίας, στα πλαίσια της αντιστοίχησης των μεταβλητών αυτών στην έρευνα αυτή, διαπιστώθηκε ότι οι «μέτριοι» μαθητές έχουν ποσοστό εθισμού 18,5% ενώ οι «καλοί» 12% και οι «άριστοι» 10% ΗΠΑ: Stanford University School of Medicine (2006) Πρόκειται για την πρώτη μεγάλης κλίμακας επιδημιολογική μελέτη της προβληματικής χρήσης του Internet μέσα από µια τυχαία τηλεφωνική έρευνα 2513 ενηλίκων που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ. Επικεφαλής της έρευνας ήταν οι Elias Aboujaoude, MD, MA, Lorrin M. Koran, MD, Nona Gamel, MSW, Michael D. Large, PhD, and Richard T. Serpe, PhD. Στόχος της έρευνας ήταν ο καθορισμός του ποσοστού ενηλίκων που είναι εθισμένοι στο διαδίκτυο. Η έρευνα έδειξε ότι: ποσοστό 68,9% είναι τακτικοί χρήστες του διαδικτύου, το 5,9% θεωρεί ότι οι σχέσεις τους επηρεάστηκαν αρνητικά εξαιτίας της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου, το 8,7% προσπάθησε να συγκαλύψει χρήση του Internet που δεν ήταν απαραίτητη, το 3,7% θεωρεί ότι είναι απορροφημένο από το Internet όταν είναι offline, το 13,7% διαπίστωσε ότι είναι δύσκολο να μείνει μακριά από το διαδίκτυο για αρκετές συνεχόμενες ημέρες, το 8,2% χρησιμοποιηθεί το διαδίκτυο ως έναν τρόπο για να αποφύγει προβλήματα ή να ανακουφιστεί από την κακή διάθεση, το 12,3% είχε προσπαθήσει να μειώσει τη χρήση του Internet, εκ των οποίων στο 93,8% ήταν επιτυχής η προσπάθεια και, τέλος, το 12,4% πολύ συχνά ή συχνά. παραμένει online για διάστημα μεγαλύτερο του σχεδιασμένου Η χρήση του διαδικτύου στην Ασία Η χρήση του διαδικτύου στην Ασία σημείωσε δραματική αύξηση την τελευταία δεκαετία. Έρευνα από το Κορεατικό Ινστιτούτο Ανάπτυξης της Νεολαίας εκτιμά ότι το 93% των έφηβων της Κορέας χρησιμοποιούν το διαδίκτυο (Jung et al 2005). Στην Κίνα, σύμφωνα µε την China Internet Network Information Center, Ιούνιος 2003, 123 εκατομμύρια βρίσκονται σε απευθείας σύνδεση (Cao et al, 2007). Σχετική μελέτη που έγινε στην Σιγκαπούρη για τη χρήση του διαδικτύου ανέφερε ότι οι έφηβοι το

33 χρησιμοποιούν κατά κύριο λόγο για την απόκτηση πληροφοριών για τον αθλητισμό, την ψυχαγωγία, την επιστήμη την τεχνολογία και τα χόμπι. Μια μελέτη της Ταϊβάν διαπίστωσε ότι οι έφηβοι στρέφονται προς το Internet για τα παιχνίδια, την αναζήτηση πληροφοριών, την ψυχαγωγία, και για κουβέντα ( Jung et al, 2005). Λόγω της έντονης δημοτικότητας του διαδικτύου, υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία για τον εθισμό στο διαδίκτυο στην Ασία. Έχουν αναφερθεί ποσοστά που ποικίλουν στις διάφορες χώρες της Ασίας (βλέπε πίνακα 2). Πίνακας 2. Εθισμός στο διαδίκτυο ανά χώρα Χώρα Αρ. μελετών Αρ. ερωτηθέντων Ποσοστό % εθισμού Τυπική απόκλιση Κίνα Ταϊβάν Κορέα Χονγκ Κονγκ Τα τελευταία χρόνια, οι μελέτες για τον εθισμό στο διαδίκτυο που προέρχονται από την ηπειρωτική Κίνα αυξάνονται συνεχώς. Με βάση τα κριτήρια της Young για τον εθισμό, τα αποτελέσματα αποκαλύπτουν εθισμό στο Internet από 2,4% έως 12,90%. Το µέσο ποσοστό εθισμού των οκτώ μελετών σε σύνολο ερωτηθέντων είναι 8,40% µε τυπική απόκλιση Το ποσοστό του εθισμού είναι υψηλότερο μεταξύ των φοιτητών κολεγίου (9,45%) σε σύγκριση µε μαθητές του λυκείου (5,95%). Ωστόσο στη μελέτη των Chen, Liu & Luo (2007) χρησιμοποιούνται 4 θετικά στοιχεία (αντί των 5 που προτείνει η Young, 1996) ως ένα σημείο cut-off. Έτσι, ο αριθμός των ποσοστών αυτών μπορεί να είναι ελαφρώς υπερεκτιμημένος. Ταϊβάν Στην περίπτωση της Ταϊβάν, δημοσιεύτηκαν πέντε μελέτες μεταξύ του 2003 και του 2008 οι οποίες αποκαλύπτουν ένα πολύ υψηλότερο ποσοστό εθισμού στο διαδίκτυο, 17,55% (τυπική απόκλιση = 9,26). Μια εξήγηση για αυτό είναι η µελέτη των Wan & Chiou (2007) οι οποίοι δε χρησιμοποιούν κατώφλι όπως σε προηγούμενες έρευνες, µε αποτέλεσμα όσοι ξεπερνούν το 80 % να θεωρούνται εθισμένοι. Επομένως η συχνότητα εθισμού μπορεί να είναι υπερεκτιμημένη. Οι μελέτες στην Ταϊβάν χρησιμοποίησαν 2 µέτρα - είτε ένα βασισµένο στο IAD της Young ή µια κλίµακα από τον Chen. Επίσης,

34 το ευρύ φάσμα των ποσοστών που αναφέρονται, υποδηλώνει σημαντικές διαφορές στη δειγματοληψία ή στα μέτρα που χρησιμοποιούνται. Κορέα Στην Κορέα έγιναν έξι μελέτες σε δείγμα 4266 ατόμων. Το µέσο ποσοστό εθισμού που ανάφεραν ήταν 11,05% (τυπική απόκλιση 7,65). Πάντως, αν και στις έρευνες χρησιμοποιήθηκε κατά κύριο λόγο µια κορεατική μετάφραση του τεστ της Young (20 σημείων) για την εξάρτηση από το διαδίκτυο, σε τρεις από αυτές τις έξι μελέτες χρησιμοποιήθηκε ηπιότερο κατώφλι. ηλαδή, η Young κατατάσσει αποτελέσματα από 49 και κάτω ως µη εξαρτημένους, 50 έως 79 ως ήπιου εθισμού στο διαδίκτυο και 80 και άνω ως σοβαρή εξάρτηση. Στην περίπτωση των μελετών Ha et al (2006 & 2007) και Yoo et al ( 2004), η τιμή των 50 και άνω χρησιμοποιήθηκε ως καταληκτική τιμή για τον εντοπισμό των εξαρτημένων στο Internet. Επομένως, τα στοιχεία τους είναι πολύ υψηλότερα από αυτά των Kim et al (2006) οι οποίοι χρησιμοποίησαν την ίδια κλίμακα, αλλά η οποία ανάφερε πως µόνο το 1,6% των συμμετεχόντων έχει εθιστεί στο διαδίκτυο, διότι το καταληκτικό σημείο που χρησιμοποιήθηκε ήταν ένα αποτέλεσμα των 80 και άνω. Αυτό υποδηλώνει ότι η συχνότητα εμφάνισης του εθισμού στο διαδικτύου μπορεί να έχει υπερεκτιμηθεί στην έρευνα. Χονγκ Κονγκ Στο Χονγκ Κονγκ έγιναν δύο μελέτες από τις οποίες προέκυψαν πολύ διαφορετικά αποτελέσματα. Ο Leung (2004) πήρε µια τυχαία δειγματοληψία 976 ατόμων (ηλικίας από 16 έως 24) και χρησιμοποιώντας τον έλεγχο Young για εθισμό στη χρήση του διαδικτύου, διαπίστωσε ότι το 37,9% των χρηστών του δείγματος μπορεί να χαρακτηριστεί ως εθισμένο στο διαδίκτυο. Από την άλλη πλευρά, ο Chen et al (2007) αναφέρει ποσοστό εθισμού 3,9% σε δείγμα 337 μαθητών γυμνασίου χρησιμοποιώντας την IAT κλίμακα της Young. Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι τα ποσοστά του εθισμού στο διαδίκτυο στην Ασία έχουν αρκετά μεγάλο εύρος (1,6% έως 37,90%), µε µέσο όρο περίπου 12,06% (τυπική απόκλιση 9.56). Αυτό το ποσοστό είναι πολύ υψηλότερο από τα ποσοστά που βρέθηκαν σε µια μελέτη του 1998 από τον Greenfield σε χρήστες του διαδικτύου που ήταν συνδεδεμένοι στην ιστοσελίδα του ABC. Αυτή η μελέτη διαπίστωσε ότι µόνο το 5,7% του δείγματος πληρούσε τα κριτήρια εθισμένων στο Internet (όπως παρατίθεται στην DeAngelis, 2000). Γενικά οι ασιατικές μελέτες επικεντρώθηκαν κυρίως στους ανηλίκους Οι

35 διαφορές μεταξύ των μέτρων και την ερμηνεία των αποτελεσμάτων μεταξύ των μελετών δείχνουν ότι οι αριθμοί αυτοί μπορεί να είναι πράγματι υπερτιμημένοι Έρευνα Young (1996) Σύμφωνα µε τα διαγνωστικά κριτήρια που καθόρισε η Young (1996), η εξάρτηση από το διαδίκτυο διαπιστώνεται όταν ο χρήστης απαντήσει θετικά στις πέντε από τις οκτώ διαγνωστικές ερωτήσεις που ακολουθούν. 1. Αισθάνεσαι απορροφημένος στο διαδίκτυο (σκέφτεσαι συνέχεια την προηγούμενη αλλά και την επόμενη πλοήγησή σου;) 2. Αισθάνεσαι την ανάγκη να χρησιμοποιείς το διαδίκτυο για, διαρκώς αυξανόμενα, χρονικά διαστήματα για να επιτύχεις την ικανοποίησή σου; 3. Έκανες, επανειλημμένα, προσπάθειες, που δεν ήταν επιτυχημένες, για να ελέγξεις ή να περιορίσεις ή να σταματήσεις ολοκληρωτικά τη χρήση του διαδικτύου; 4. Αισθάνεσαι ανήσυχος, βαρύθυμος, μελαγχολικός και ευέξαπτος όταν προσπαθείς να περιορίσεις ή να σταματήσεις ολοκληρωτικά τη χρήση του διαδικτύου; 5. Όταν είσαι συνδεδεμένος µε το διαδίκτυο, παραμένεις συνδεδεμένος για περισσότερο χρόνο από όσο σκόπευες αρχικά; 6. Έχεις χάσει ή κινδύνευσες να χάσεις µια σημαντική σχέση, µια σημαντική εργασία, µια εκπαιδευτική ευκαιρία ή µια ευκαιρία καριέρας, επειδή είσαι χρήστης του διαδικτύου; 7. Είπες ποτέ ψέματα σε µέλη της οικογενείας σου, στο γιατρό σου ή στο ψυχολόγο σου, για να κρύψεις την έκταση της χρήσης, των εφαρμογών του διαδικτύου; 8. Χρησιμοποιείς το διαδίκτυο, σαν ένα τρόπο απόδρασης από τα προβλήματα ή ανακούφισης της πολύ κακής σου διάθεσης; (π.χ. αισθήματα έλλειψης βοήθειας, ενοχής, ανυπομονησίας, μελαγχολίας) (Young, 1996). Ηλεκτρονική έρευνα σε 496 χρήστες του διαδικτύου, Young (1996) έδειξε ότι το 80% των ερωτηθέντων είναι εθισμένοι στο Internet. Η Young διαπιστώνει ότι παράγοντες που συμβάλλουν στον εθισμό στο διαδίκτυο είναι η δυνατότητα που δίνεται στο άτομο να αναλάβει διαφορετικούς ρόλους, ο ανώνυμος χαρακτήρας των επικοινωνιών µέσω υπολογιστή, και η προοπτική για ουσιαστική ανάπτυξη των διαπροσωπικών σχέσεων. Ενώ το διαδίκτυο για τους «µη εθισμένους» είναι ένα πρακτικό εργαλείο για αναζήτηση πληροφοριών και όχι ένα µέσο προσωπικής και επαγγελματικής επικοινωνίας, οι «εθισμένοι» θεωρούν το διαδίκτυο ένα µέσο που προσφέρει τη δυνατότητα κοινωνικοποίησης, συνάντησης ανθρώπων κι ανταλλαγής ιδεών. Είναι συχνό φαινόμενο, εξαιτίας της ανωνυμίας που προσφέρει το διαδίκτυο, η ανταλλαγή

36 προσωπικών πληροφοριών, το κλείσιμο ραντεβού, καθημερινή επικοινωνία και προτίμηση δημιουργίας online φιλίας παρά στην πραγματική ζωή. Στον πίνακα 3 που ακολουθεί φαίνεται ότι χρήστες που είναι «εθισμένοι» προτιμούν υπηρεσίες του διαδικτύου µε αλληλεπιδραστικό χαρακτήρα όπως chat rooms, MUDs, και News groups ενώ αντίθετα οι «µη εθισμένοι» χρήστες προτιμούν τις υπηρεσίες ενημέρωσης και πληροφοριών (WWW και Information Protocols). Πίνακας 3. Είδη Χρήσης του διαδικτύου Εφαρμογές Εξαρτημένοι Μη εξαρτημένοι Chat Rooms 35% 7% MUDs 28% 5% News groups 15% 10% 13% 30% WWW 7% 25% Information Protocols 2% 24% Στον πίνακα 4 φαίνεται ότι οι χρήστες του διαδικτύου εμφανίζουν σημαντικά προβλήματα σε διάφορες πτυχές της ζωής τους. Πιο έντονο φαίνεται να υπάρχει στην ακαδημαϊκή ζωή των χρηστών µε ποσοστό 58%. Σε πολύ υψηλά επίπεδα κυμαίνονται όμως όλα τα ποσοστά που αφορούν τις σχέσεις (53%), τα οικονομικά (52%) και τα επαγγελματικά (51%). Χαμηλά ποσοστά εμφανίζουν µόνο οι σωματικές επιπτώσεις. Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (75%) ανέφερε πως δεν έχει εμφανίσει κανένα σωματικό πρόβλημα εξαιτίας της χρήσης του διαδικτύου. Πίνακας 4. Επιπτώσεις της χρήσης του διαδικτύου στη ζωή των χρηστών Επίπεδο χειροτέρευσης Χειροτέρευση Καμία Ήπια Μέτρια Σοβαρή Ακαδημαϊκή 0% 2% 40% 58% Σχέσης 0% 2% 45% 53% Χρηματοοικονομική 0% 10% 38% 52% Επαγγελματική 0% 15% 34% 51% Σωματική 75% 15% 10% 0%

37 2.11. Σκοπός της παρούσας έρευνας Ερευνητικά ερωτήματα Έχει γίνει πλέον αντιληπτό ότι το διαδίκτυο αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής όλων και κυρίως των νέων, οι οποίοι εξοικειώνονται από πολύ μικρή ηλικία με τη χρήση του και ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου για εθισμό και προβληματική χρήση. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να μελετήσει τη σχέση των μαθητών ηλικίας από 12 έως 15 ετών µε το διαδίκτυο και φιλοδοξεί να δώσει µια εικόνα της ποιοτικής σχέσης των μαθητών µε το διαδίκτυο. Έχει διαπιστωθεί ότι δεν υπάρχουν αρκετές έρευνες τα τελευταία χρόνια (από 2010 και μετά), που να αφορούν αποκλειστικά μαθητές αυτών των ηλικιών. Τα τελευταία χρόνια το διαδίκτυο έχει πολύ υψηλή διείσδυση, καθώς στα τέλη του 2008 μόνο το 39,4% των νοικοκυριών διέθεταν σύνδεση στο διαδίκτυο (έρευνα του Παρατηρητηρίου για την κοινωνία της Πληροφορίας, 2008), ενώ το 2010 διέθετε το 80% (έρευνα του Πανεπιστημίου Αιγαίου), και στις μέρες μας το ποσοστό των μαθητών με πρόσβαση στο διαδίκτυο αγγίζει το 100% (παρούσα έρευνα). Από τις απαντήσεις λοιπόν των ερωτηθέντων αναμένεται να βρεθούν παράγοντες σχετικοί µε αυτούς που έχουν βρεθεί και σε προγενέστερες έρευνες και οι οποίοι επηρεάζουν την προσωπική, σχολική, κοινωνική ζωή, τον αυτοέλεγχο κ.α. και θα γίνουν συγκρίσεις με στοιχεία προγενέστερων ερευνών. Επίσης αναμένεται ότι τα αποτελέσματα και της παρούσας έρευνας, όπως και αυτά προηγούμενων ερευνών, θα αποδεικνύουν ότι όσο περισσότερος χρόνος δαπανάται από τους μαθητές online, τόσο μεγαλύτερη είναι η έκταση των προβλημάτων, καθώς ότι οι εφαρμογές µε αλληλεπίδραση στο διαδίκτυο είναι πιο εθιστικές και προκαλούν περισσότερα προβλήματα. Ακόμη στόχος της έρευνας είναι να αναδείξει το πρόβλημα αν υφίσταται- του εθισμού των μαθητών αυτής της ηλικίας, τα βασικά χαρακτηριστικά του, τις συνθήκες κάτω από τις οποίες εμφανίζεται, καθώς και να διαπιστώσει κατά πόσο οι γονείς των μικρών μαθητών αντιλαμβάνονται το πρόβλημα και θέτουν όρια στα παιδιά τους σχετικά με την χρήση του.καθώς η συμβολή τους σε αυτό το θέμα και σε παιδιά αυτών των ηλικιών είναι καθοριστική

38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Το σύνολο των διαδικασιών που χρησιμοποιούνται για να πραγματοποιηθεί η ερευνητική διαδικασία αποτελεί τη μεθοδολογία της. Η έρευνα στηρίζεται σε τεχνικές και διαδικασίες με στόχο τη διερεύνηση ενός προβλήματος ή μιας κατάστασης (Ζαφειρόπουλος, 2005). Η αύξηση της γνώσης σχετικά με την κατάσταση που διερευνάται και στη συνέχεια η βελτίωσή της αποτελεί τον τελικό στόχο της έρευνας. Στη συγκεκριμένη εργασία γίνεται ποσοτική πρωτογενής έρευνα με τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου. Η μέθοδος διερεύνησης μέσω ερωτηματολογίου είναι γενικά και επιστημονικά αποδεκτή για διεξαγωγή ερευνητικών εργασιών (Παρασκευόπουλος, 1993; Βάμβουκας, 2006). Η συγκεκριμένη έρευνα μπορεί να χαρακτηριστεί συμμετοχική γιατί εφαρμόζεται στον πραγματικό χώρο εργασίας των μαθητών που είναι το σχολείο. Αυτού του είδους η έρευνα είναι δημοφιλής στο χώρο της εκπαίδευσης. (Νόβα- Καλτσούνη, 2006). Τα επιμέρους ερευνητικά ερωτήματα είναι: 1) Σε ποιο βαθμό χρησιμοποιούν οι μαθητές το Διαδίκτυο και για ποιο κυρίως λόγο. 2) Ποιο είναι το ποσοστό εθισμού στο Διαδίκτυο στους εφήβους της Καβάλας. 3) Ο εθισμός στο Διαδίκτυο διαφοροποιείται σε σχέση με το φύλο; 4) Ο εθισμός στο Διαδίκτυο διαφοροποιείται σε σχέση με την ηλικία; 5) Ο εθισμός στο Διαδίκτυο διαφοροποιείται σε σχέση με την επίδοση του μαθητή; 6) Ο εθισμός στο Διαδίκτυο διαφοροποιείται σε σχέση με την ενασχόλησή του με άλλες δραστηριότητες εκτός διαδικτύου; 7) Παίζει ρόλο η μόρφωση των γονέων και η στάση τους απέναντι στη χρήση του διαδικτύου; 8) Ποιοι είναι οι παράγοντες που σχετίζονται με τον εθισμό στο Διαδίκτυο Περιοχή έρευνας Δείγμα Η έρευνα αφορά την πόλη της Καβάλας, διεξήχθη κατά τον μήνα Ιανουάριο του έτους 2015, πήραν μέρος 418 μαθητές Γυμνασίων και των τριών τάξεων, από το 4 ο, 5 ο, 6 ο και 7 ο Γυμνάσιο. Τα συγκεκριμένα σχολεία επιλέχθηκαν με το σκεπτικό ότι βρίσκονται σε τέσσερις διαφορετικές περιοχές της πόλης. Οι ερωτήσεις διατυπώθηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνονται κατανοητές και να ενθαρρύνουν τους μαθητές για τη συμπλήρωσή τους. Το δείγμα που χρησιμοποιήθηκε στην παρούσα έρευνα ήταν συμπτωματικό δείγμα, δηλαδή αυτούσια τμήματα των συγκεκριμένων σχολείων. Η επιλογή του δείγματος έγινε με αυτόν τον τρόπο γιατί ήταν προσφορότερος και επιπλέον δεν ήταν

39 επιθυμητό η επιλογή του δείγματος να γίνει με βάση κάποιες συγκεκριμένες τιμές των μεταβλητών που πρόκειται να εξεταστούν Μέθοδος συλλογής δεδομένων Για τη συλλογή δεδομένων δημιουργήθηκε ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο στο google drive και αντίστοιχη φόρμα η οποία δόθηκε στους μαθητές για συμπλήρωση. Το ερωτηματολόγιο συμπληρώθηκε στο εργαστήριο ηλεκτρονικών υπολογιστών, στα πλαίσια του μαθήματος της πληροφορικής, με την καθοδήγηση των καθηγητών πληροφορικής οι οποίοι ενημερώθηκαν για την έρευνα και προθυμοποιήθηκαν να υποστηρίξουν την διεξαγωγή της καθώς ο εθισμός στο διαδίκτυο είναι ένα θέμα που απασχολεί έντονα όλη την εκπαιδευτική κοινότητα και πολύ συχνά γίνεται αναφορά και δίνονται συστάσεις στους μαθητές σχετικά με το θέμα του εθισμού. Η παρουσία των καθηγητών βοήθησε να λυθούν τυχόν απορίες και να συλλεχθούν οι πληροφορίες κάτω από τις ίδιες όσο γίνεται συνθήκες από όλο το δείγμα για να είναι όσο το δυνατόν πιο έγκυρες και φυσικά η σχολική τάξη ενδείκνυται για τα παραπάνω. Οι μαθητές συμπλήρωσαν εθελοντικά το ερωτηματολόγιο αφού πρώτα ενημερώθηκαν ότι είναι ανώνυμο, ότι είναι επιθυμητό να απαντήσουν αυθόρμητα και με ειλικρίνεια και οι απαντήσεις τους θα χρησιμοποιηθούν μόνο στην παρούσα έρευνα. Τα αποτελέσματα που πρόκειται να προκύψουν από την έρευνα αυτή και το συμπτωματικό αυτό δείγμα βέβαια μπορούν να γενικευτούν µόνο σε πληθυσμό µε χαρακτηριστικά όμοια µε του συγκεκριμένου δείγματος. Τονίστηκε στους μαθητές ότι στο ερωτηματολόγιο, στην ερώτηση πόσες ώρες χρησιμοποιείται το διαδίκτυο την ημέρα, συμπεριλαμβάνεται η χρήση υπολογιστή, κινητού τηλεφώνου καθώς και κάθε άλλης ηλεκτρονικής συσκευής με δυνατότητα πρόσβασης στο διαδίκτυο. Η συμπλήρωση του ερωτηματολογίου διήρκησε λεπτά περίπου. Όταν ρωτήθηκαν οι μαθητές για το πώς τους φάνηκε το ερωτηματολόγιο και αν δυσκολεύτηκαν να το συμπληρώσουν, οι περισσότεροι απάντησαν ότι τους φάνηκε ενδιαφέρον, οι ερωτήσεις ήταν διατυπωμένες με σαφήνεια και ήταν πολύ εύκολο να το συμπληρώσουν. Έγιναν θετικά σχόλια για το μέγεθος του ερωτηματολογίου το οποίο δεν ήταν κουραστικό ωστόσο υπήρξε δυσκολία να απαντήσουν οι μαθητές στην ερώτηση για ποιο λόγο κυρίως χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, διότι κλήθηκαν να επιλέξουν μία μόνο απάντηση, ενώ οι ίδιοι ήθελαν να επιλέξουν περισσότερες από μία απαντήσεις

40 Συμπληρώθηκαν συνολικά 418 ερωτηματολόγια από τα οποία τα 11 απορρίφθηκαν γιατί είχαν πολλές ελλιπείς απαντήσεις, έτσι στην έρευνα χρησιμοποιήθηκαν τελικά 407 ερωτηματολόγια. Έγινε εξαγωγή των απαντήσεων σε αρχείο Excel, κωδικοποίηση και εισαγωγή στο στατιστικό πακέτο spss 20. Υπήρξαν και κάποιοι (ελάχιστοι) ερωτώμενοι οι οποίοι δεν απάντησαν σε κάποιο, ερώτημα. Οι περιπτώσεις αυτές χαρακτηρίζονται ως ελλείπουσες τιμές (missing values), αλλά δεν ελήφθησαν υπόψη γιατί δεν απαιτείται στατιστική επεξεργασία των μεταβλητών αυτών αφού πρακτικά ένα ποσοστό μη συμπληρωμένων ερωτηματολογίων που υπολείπεται του 5% μπορεί να θεωρείται αμελητέο (Ψαρού και Ζαφειρόπουλος, 2001, Πασχαλούδης και Ζαφειρόπουλος, 2002) Περιγραφή ερωτηματολογίου Το ερωτηματολόγιο (βλ παράρτημα Α) αποτελείται από τρεις ενότητες ερωτήσεων με συνολικά 37 ερωτήσεις κλειστού τύπου. Η πρώτη ομάδα ερωτήσεων αποτελείται από 4 ερωτήσεις σχετικές με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος όπως ηλικία, φύλο, εθνικότητα, επίπεδο εκπαίδευσης γονέων με στόχο να ερευνηθεί αν επηρεάζουν αυτά τα χαρακτηριστικά τα αποτελέσματα της έρευνας. Η δεύτερη ομάδα ερωτήσεων (13 ερωτήσεις) αποτελείται από ερωτήσεις που σκοπό έχουν τη μέτρηση άλλων κοινωνικών δραστηριοτήτων είτε σε σχέση με το διαδίκτυο είτε όχι για να προσδιοριστούν καλύτερα οι παράγοντες εκείνοι που μπορεί να οδηγήσουν στην εξάρτηση από το διαδίκτυο. Η τρίτη ενότητα αποτελείται από 20 ερωτήσεις και βασίστηκε στα διαγνωστικά κριτήρια της Young(1996) για την εξάρτηση από το Διαδίκτυο. Το ερωτηματολόγιο της Young έχει χρησιμοποιηθεί με αποτελεσματικότητα σε έρευνες, τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλάδα, κυρίως σε ποσοτικές, σχετικά με την διάγνωση του εθισμού στο Διαδίκτυο. Ενδεικτικά., έχει χρησιμοποιηθεί σε όλες τις ποσοτικές έρευνες που διενεργεί η Dr. K. Young, σε έρευνες του ψυχιατρικού τμήματος του Νοσοκομείου στην Κίνα σε εφήβους (F. Cao and L.Su, 2006) και σε έρευνες του Πανεπιστημίου Επιστήμης και Τεχνολογίας της Νορβηγίας, επίσης σε εφήβους ηλικίας από 12 έως 18 ετών (Johansson A. and Gutestam K. G.,2004 ). Στην Ελλάδα, ενδεικτικά, το ερωτηματολόγιο έχει χρησιμοποιηθεί στην έρευνα της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) της Β' Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών που λειτουργεί στο Παράρτημα του Νοσοκομείου Παίδων «Π & Α. Κυριακού», σε εφήβους σχετικά με την χρήση και την κατάχρηση του Διαδικτύου

41 Η παρούσα έρευνα στηρίζεται στην ομάδα των 20 ερωτήσεων από το άρθρο The Psychometric Properties of Internet Addiction Test (IAT), Laura Widyanto, Mary McMurran, Vol 7, No 4, Cyber Psychology and Behavior 2004, η οποία σύμφωνα με ψυχολογικές έρευνες μετράει τον βαθμό εθισμού στο διαδίκτυο. Σύμφωνα με τις συγκεκριμένες έρευνες οι ερωτήσεις αυτές είναι στην 5-βάθμια κλίμακα Likert με το 1 να αντιστοιχεί στο Ποτέ, το 2 στο Μερικές Φορές, το 3 στο Συχνά, το 4 στο Πολύ Συχνά και το 5 στο Πάντα. Κάθε ερωτώμενος καλείται να απαντήσει στις συγκεκριμένες ερωτήσεις επιλέγοντας μια μοναδική απάντηση Περιγραφή τρόπου μέτρησης μεταβλητής εθισμού Η τελική βαθμολογία κάθε ερωτώμενου προκύπτει από το άθροισμα των απαντήσεών του στις 20 ερωτήσεις που αποτελούν το τεστ για τον εθισμό στο διαδίκτυο. Η μικρότερη δυνατή τιμή στο σύνολο των 20 ερωτήσεων είναι το 20 που φανερώνει απόλυτο έλεγχο στη χρήση του διαδικτύου και η μεγαλύτερη τιμή είναι το 100, που φανερώνει απόλυτο εθισμό στο διαδίκτυο. Όπως τονίζουν οι Laura Widyanto, Mary McMurran στο συγκεκριμένο άρθρο τους, η κλίμακα αυτή έχει τις ακόλουθες περιπτώσεις, που φανερώνουν την κατηγορία εθισμού στο διαδίκτυο: τιμές φανερώνουν ότι ο χρήστης έχει τον πλήρη έλεγχο του διαδικτύου. τιμές φανερώνουν ότι ο χρήστης έχει τα συνηθισμένα προβλήματα που προκύπτουν από τη χρήση του διαδικτύου. τιμές φανερώνουν πολύ σοβαρά προβλήματα από τη χρήση του διαδικτύου

42 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Μετά τη συγκέντρωση των απαντήσεων στα ερωτηματολόγια ακολούθησε η επεξεργασία τους με τη βοήθεια του στατιστικού λογισμικού SPSS 20. Το SPSS είναι ένα από τα προγράμματα της Στατιστικής που δίνει τη δυνατότητα εισαγωγής και επεξεργασίας μεγάλου όγκου δεδομένων σε σύντομο χρονικό διάστημα. Χρησιμοποιείται κυρίως στις οικονομικές και κοινωνικές επιστήμες και διαθέτει μεγάλη αξιοπιστία (Δημητριάδης, 2010). Επίσης για τη δημιουργία γραφημάτων χρησιμοποιήθηκε και το λογισμικό Microsoft Office Excel Περιγραφική Ανάλυση Στη συνέχεια παρατίθενται τα περιγραφικά στοιχεία του δείγματος, όπως προκύπτουν από τις ερωτήσεις, των δύο πρώτων ενοτήτων του ερωτηματολογίου. Για κάθε ερώτηση παρουσιάζεται ένας πίνακας και ένα γράφημα, για πιο άμεση και σύντομη παρατήρηση. Πίνακας 4.1. Φύλο Συχνότητα Ποσοστό % Αγόρι ,1 Κορίτσι ,9 Σύνολο ,0 Γράφημα 2. Φύλο Αγόρι; 200; 49,1% Κορίτσι; 207; 50,9% Στον πίνακα 4.1 και στο αντίστοιχο γράφημα 2 φαίνεται ότι το δείγμα αποτελούν 200 αγόρια (ποσοστό 49,1%) και 207 από κορίτσια (ποσοστό 50,9%)

43 Πίνακας 4.2. Τάξη Συχνότητα Ποσοστό επι τοις % Α Γυμνασίου ,3 Β Γυμνασίου 85 20,9 Γ Γυμνασίου ,8 Σύνολο ,0 Στον πίνακα 4.2 φαίνεται ότι από τους μαθητές που έλαβαν μέρος στην έρευνα οι 152 (ποσοστό 37,3%) φοιτούν στην Α τάξη, οι 85 (ποσοστό 20,9%) φοιτούν στη Β τάξη και οι υπόλοιποι 170 (ποσοστό 41,8%) φοιτούν στη Γ τάξη. Γράφημα 3. Κατανομή Αγοριών-Κοριτσιών ανά τάξη Στο γράφημα 3 φαίνεται η κατανομή των αγοριών και κοριτσιών ανά τάξη. Από την Α τάξη έλαβαν μέρος στην έρευνα 84 αγόρια και 68 κορίτσια, από την Β τάξη 44 αγόρια και 41 κορίτσια και από την Γ τάξη 72 αγόρια και 98 κορίτσια

44 Πίνακας 4.3. Εθνικότητα Συχνότητα Ποσοστό Ελληνική ,1 Άλλη 24 5,9 Σύνολο ,0 Γράφημα 4. Εθνικότητα Άλλη; 24; 5,9% Ελληνική; 383; 94,1% Όπως φαίνεται στον πίνακα 4.3 και στο αντίστοιχο γράφημα 4 από τους μαθητές που έλαβαν μέρος στην έρευνα οι 383 (ποσοστό 94,1%) έχουν Ελληνική εθνικότητα ενώ οι υπόλοιποι 24 (ποσοστό 5,9%) έχουν άλλη εθνικότητα

45 Πίνακας Επίπεδο εκπαίδευσης Μητέρας Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Απολυτήριο Δημοτικού 11 2,7 Απολυτήριο Γυμνασίου 34 8,4 Απολυτήριο Λυκείου ,9 Πτυχίο ΑΕΙ/ΤΕΙ ,1 Σύνολο ,0 Γράφημα 5. Επίπεδο εκπαίδευσης Μητέρας Απολυτήριο Δημοτικού; 11; 2,7% Απολυτήριο Γυμνασίου; 34; 8,4% Πτυχίο ΑΕΙ/ΤΕΙ; 212; 52,1% Απολυτήριο Λυκείου; 150; 36,9% Στον πίνακα και το αντίστοιχο γράφημα 5 φαίνεται ότι οι μητέρες των μαθητών που συμπλήρωσαν τα ερωτηματολόγια, έχουν Απολυτήριο Δημοτικού σε ποσοστό 2,7%, Απολυτήριο Γυμνασίου σε ποσοστό 8,4%, Απολυτήριο Λυκείου σε ποσοστό 36,9% και το μεγαλύτερο ποσοστό 52,1% έχει Πτυχίο ΑΕΙ/ΤΕΙ

46 Πίνακας Επίπεδο εκπαίδευσης Πατέρα Απολυτήριο Δημοτικού Απολυτήριο Γυμνασίου Απολυτήριο Λυκείου Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % 16 3,9 36 8, ,3 Πτυχίο ΑΕΙ/ΤΕΙ ,9 Σύνολο ,0 Γράφημα 6. Επίπεδο εκπαίδευσης Πατέρα Πτυχίο ΑΕΙ/ΤΕΙ; 199; 48,9% Απολυτήριο Δημοτικού; 16; 3,9% Απολυτήριο Γυμνασίου; 36; 8,8% Απολυτήριο Λυκείου; 156; 38,3% Στον πίνακα και το αντίστοιχο γράφημα 6 φαίνεται ότι το 3,9% των πατέρων των μαθητών έχουν Απολυτήριο Δημοτικού, το 8,8% Απολυτήριο Γυμνασίου, το 38,3% Απολυτήριο Λυκείου και το μεγαλύτερο ποσοστό 48,9% Πτυχίο ΑΕΙ/ΤΕΙ

47 Πίνακας 4.5. «Έχεις προφίλ σε κάποιο κοινωνικό δίκτυο (facebook, twitter );» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ναι ,8 Όχι 70 17,2 Σύνολο ,0 Γράφημα 7. Κατανομή αγοριών κοριτσιών (προφίλ στο διαδίκτυο) Στον πίνακα 4.5 και στο αντίστοιχο γράφημα 7 φαίνεται ότι η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών, 337 από τους 407 που ρωτήθηκαν, ποσοστό 82,8%, (με 84,4% αγόρια και 81,16% κορίτσια) έχουν προφίλ σε κάποιο κοινωνικό δίκτυο ενώ μόνο 70 μαθητές, ποσοστό 17,2%, (με 15,5% αγόρια και 18,84% κορίτσια) δήλωσαν ότι δεν έχουν προσωπικό προφίλ στο διαδίκτυο

48 Πίνακας 4.6. «Πόσους υπολογιστές με πρόσβαση στο διαδίκτυο έχετε στο σπίτι;» Συχνότητα Ποσοστό επι τοις % Έναν ,1 Δύο ,1 Περισσότερους από δύο ,8 Σύνολο ,0 Γράφημα 8. «Πόσους υπολογιστές με πρόσβαση στο διαδίκτυο έχετε στο σπίτι;» Περισσότερους από δύο; 101; 24,8% Έναν; 155; 38,1% Δύο; 151; 37,1% Όπως φαίνεται στον πίνακα 4.6 και στο αντίστοιχο γράφημα 8, από τους μαθητές που ρωτήθηκαν οι 155 (38,08%) απάντησαν ότι έχουν έναν υπολογιστή στο σπίτι με πρόσβαση στο internet, οι 151 μαθητές (37,10%) απάντησαν ότι έχουν δύο και 101 μαθητές (το 24,82%) απάντησαν ότι έχουν περισσότερους από δύο υπολογιστές στο σπίτι με πρόσβαση στο internet. Σύμφωνα με τα παραπάνω όλοι οι μαθητές έχουν τουλάχιστον έναν υπολογιστή στο σπίτι τους με πρόσβαση στο διαδίκτυο

49 Πίνακας 4.7. «Ο υπολογιστής που χρησιμοποιείς είναι αποκλειστικά δικός σου ή κοινόχρηστος με άλλα μέλη της οικογένειας;» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Είναι αποκλειστικά δικός σου Είναι κοινόχρηστος με άλλα μέλη της οικογένειας , ,3 Σύνολο ,0 Γράφημα 9. «Ο υπολογιστής που χρησιμοποιείς είναι αποκλειστικά δικός σου ή κοινόχρηστος με άλλα μέλη της οικογένειας;» Είναι αποκλειστικά δικός σου; 121; 29,7% Είναι κοινόχρηστος με άλλα μέλη της οικογένειας; 286; 70,3% Στο ερώτημα αν ο υπολογιστής που χρησιμοποιείς είναι κοινόχρηστος με άλλα μέλη της οικογένειας ή αποκλειστικά δικός σου, όπως φαίνεται στον πίνακα 4.7 και το αντίστοιχο γράφημα 9, οι 121 (29,7%) από τους μαθητές που ρωτήθηκαν, απάντησαν ότι είναι αποκλειστικά δικός τους και οι περισσότεροι, 286 (70,3%), απάντησαν ότι είναι κοινόχρηστος με άλλα μέλη της οικογένειας

50 Πίνακας 4.8. «Σε ποιο χώρο του σπιτιού βρίσκεται ο Η/Υ που χρησιμοποιείς;» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Σε κοινόχρηστο χώρο ,4 Στο δωμάτιό σου ,5 Στο δωμάτιο άλλου μέλους της οικογένειας 29 7,1 Σύνολο ,0 Γράφημα 10. «Σε ποιο χώρο του σπιτιού βρίσκεται ο Η/Υ που χρησιμοποιείς;» Στο δωμάτιο άλλου μέλους της οικογένειας; 29; 7,1% Σε κοινόχρηστο χώρο; 201; 49,4% Στο δωμάτιό σου; 177; 43,5% Στο ερώτημα αν ο υπολογιστής βρίσκεται σε κοινόχρηστο χώρο ή στο δωμάτιο του ερωτώμενου όπως, φαίνεται στον πίνακα 4.8 και το αντίστοιχο γράφημα 10, 201 μαθητές (49,4%), απάντησαν ότι βρίσκεται σε κοινόχρηστο χώρο, 177 (43,5%) απάντησαν ότι βρίσκεται στο δωμάτιό τους και 29 (7,1%) απάντησαν ότι βρίσκεται σε δωμάτιο άλλου μέλους της οικογένειας

51 Πίνακας 4.9. «Πόσες ώρες περίπου την ημέρα χρησιμοποιείς το internet ;» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % , , ,5 Περισσότερες από ,8 Σύνολο ,8 Missing System 1,2 Σύνολο ,0 Γράφημα 11. Κατανομή αγοριών-κοριτσιών σχετικά με τις ώρες χρήσης του διαδικτύου» Στο ερώτημα σχετικά με τις ώρες που οι μαθητές χρησιμοποιούν το διαδίκτυο καθημερινά, όπως φαίνεται στον πίνακα 4.9, το 42,5% των μαθητών χρησιμοποιεί το διαδίκτυο 1-2 ώρες την ημέρα, το 31% 2-3 ώρες, το 13,5% 3-4 ώρες και το 12,8% πάνω από 4 ώρες καθημερινά. Παρατηρείται ότι οι μαθητές που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο πάνω από 3 ώρες καθημερινά ξεπερνούν το 25%. Επίσης στο γράφημα 11 φαίνεται ότι 2-3 ώρες καθημερινά χρησιμοποιούν το διαδίκτυο και τα δύο φύλα σε ίδιο ποσοστό (31%), ενώ πάνω από τρεις ώρες χρησιμοποιεί το διαδίκτυο καθημερινά το 28,5% των αγοριών έναντι 24,7% των κοριτσιών. Γενικά δεν προκύπτουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των δύο φύλων ως προς τις ώρες χρήσης του διαδικτύου

52 Πίνακας «Ποιος είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο μπαίνεις στο διαδίκτυο;» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Για να παίξω διαδικτυακά παιχνίδια 87 21,4 Για να βρω πληροφορίες σχετικά με κάποια εργασία 47 11,5 Για να ενημερωθώ για τα τελευταία νέα 14 3,4 Για να κάνω chat με φίλους ή άλλα άτομα ,4 Για να κατεβάσω τραγούδια ή ταινίες 29 7,1 Απλά για να σερφάρω 90 22,1 Σύνολο ,0 Γράφημα.12. «Ποιος είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο μπαίνεις στο διαδίκτυο;» Για να κατεβάσω τραγούδια ή ταινίες; 29; 7,1% Απλά για να σερφάρω; 90; 22,1% Για να παίξω διαδικτυακά παιχνίδια; 87; 21,4% Για να βρω πληροφορίες σχετικά με κάποια εργασία; 47; 11,5% Για να κάνω chat με φίλους ή άλλα άτομα; 140; 34,4% Για να ενημερωθώ για τα τελευταία νέα; 14; 3,4% Στον πίνακα 4.10 και το γράφημα 12 φαίνεται ο κυριότερος λόγος για τον οποίο οι μαθητές μπαίνουν στο διαδίκτυο. Έτσι το 21,4% των μαθητών χρησιμοποιεί το διαδίκτυο κυρίως για διαδικτυακά παιχνίδια, το 11,5% για αναζήτηση πληροφοριών, το 3,4% για ενημέρωση, το 34,4% για συνομιλία με φίλους ή άλλα άτομα, το 7,1% για να κατεβάσει ταινίες ή μουσική και το 22,1% απλά για να σερφάρει

53 Γράφημα 13. Ποσοστιαία κατανομή αγοριών κοριτσιών σχετικά με το λόγο χρήσης του διαδικτύου. Από τη σύγκριση των δύο φύλων ως προς τη χρήση του διαδικτύου, διαπιστώνεται από το γράφημα 13 ότι τα αγόρια μπαίνουν κυρίως για να παίξουν διαδικτυακά παιχνίδια (36,5% έναντι 6,8% των κοριτσιών) ή για συνομιλία (26,5%), ενώ τα κορίτσια μπαίνουν κυρίως για συνομιλία (42,03%) αλλά και για αναζήτηση πληροφοριών σχετικά με κάποια εργασία (16,43% έναντι 6,5% των αγοριών). Απλά για να σερφάρουν στο διαδίκτυο μπαίνουν σχεδόν το ίδιο ποσοστό αγοριών κοριτσιών (περίπου 22%). Τέλος το μικρότερο ποσοστό (3,4% με 2,9% κορίτσια έναντι 4% των αγοριών) μπαίνει στο διαδίκτυο για να ενημερωθεί για τα τελευταία νέα, κάτι που είναι αναμενόμενο για αυτές τις ηλικίες

54 Πίνακας «Πόσο ενημερωμένος/η είσαι για τους κινδύνους που διατρέχεις όταν «σερφάρεις» στο Ιnternet;» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Καθόλου 8 2,0 Λίγο 31 7,6 Αρκετά ,4 Πολύ ,7 Πάρα πολύ ,3 Σύνολο ,0 Γράφημα 14. «Πόσο ενημερωμένος/η είσαι για τους κινδύνους που διατρέχεις όταν «σερφάρεις» στο Ιnternet;» Πάρα πολύ; 103; 25,3% Καθόλου; 8; 2,0% Λίγο; 31; 7,6% Πολύ; 129; 31,7% Αρκετά; 136; 33,4% Στο ερώτημα πόσο ενημερωμένοι είναι οι μαθητές σχετικά με τους κινδύνους που διατρέχουν όταν είναι συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο το 2% απάντησε καθόλου, το 7,6% λίγο, το 33,4% αρκετά, το 31,7% πολύ και το 25,3% πάρα πολύ όπως φαίνεται στον πίνακα 4.11 και στο αντίστοιχο γράφημα 14. Το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών (57%) δηλώνει ότι είναι πολύ και πάρα πολύ ενημερωμένο, ενώ ένα πολύ μικρότερο ποσοστό (9,6%), δηλώνει ότι είναι λίγο ή καθόλου ενημερωμένο

55 Πίνακας «Οι γονείς σου ελέγχουν την δραστηριότητά σου στο Διαδίκτυο;» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ποτέ 74 18,2 Μερικές φορές ,1 Συχνά 81 19,9 Πολύ συχνά 50 12,3 Πάντα 55 13,5 Σύνολο ,0 Γράφημα 15. «Οι γονείς σου ελέγχουν την δραστηριότητά σου στο Διαδίκτυο;» Πολύ συχνά; 50; 12,3% Πάντα; 55; 13,5% Ποτέ; 74; 18,2% Συχνά; 81; 19,9% Μερικές φορές; 147; 36,1% Στον πίνακα 4.12 και στο αντίστοιχο γράφημα 15 φαίνεται ότι το 18,2% των γονέων δεν ελέγχουν ποτέ την δραστηριότητα του παιδιού τους στο διαδίκτυο, το 36,1% ελέγχουν μερικές φορές, το 19,9% συχνά, το 12,3 πολύ συχνά και το 13,5% πάντα. Γενικά από τις απαντήσεις αυτές προκύπτει ότι οι γονείς σε ποσοστό πάνω από 80% ασκούν, άλλοι σε μικρότερο και άλλοι σε μεγαλύτερο βαθμό, έλεγχο στις δραστηριότητες των παιδιών τους στο διαδίκτυο Το 18.2% δεν ελέγχει ποτέ και αυτό πιθανόν να οφείλεται και στο γεγονός ότι πολλοί γονείς δεν είναι σε θέση να ελέγξουν τα παιδιά τους λόγω ψηφιακού αναλφαβητισμού

56 Πίνακας «Οι γονείς σου, σου βάζουν όρια σχετικά με το χρόνο που περνάς στο Διαδίκτυο;» Συχνότητα Ποσοστό Ποτέ 55 13,5 Μερικές φορές ,6 Συχνά 69 17,0 Πολύ συχνά 62 15,2 Πάντα 67 16,5 Σύνολο ,8 Missing System 1,2 Σύνολο ,0 Γράφημα 16. «Οι γονείς σου, σου βάζουν όρια σχετικά με το χρόνο που περνάς στο Διαδίκτυο;» Πολύ συχνά; 62; 15,3% Πάντα; 67; 16,5% Ποτέ; 55; 13,5% Συχνά; 69; 17,0% Μερικές φορές; 153; 37,7% Επίσης στο ερώτημα αν οι γονείς τους, θέτουν όρια σχετικά με το χρόνο που περνούν στο διαδίκτυο, οι απαντήσεις που δόθηκαν, φαίνονται στον πίνακα 4.13 και στο αντίστοιχο γράφημα 16, το 13,5% των μαθητών απάντησε ποτέ, το 37,6% μερικές φορές, το 17% απάντησε συχνά, το 15,2 πολύ συχνά και το 16,5% απάντησε πάντα. Όπως διαπιστώνεται από τις απαντήσεις πάνω από 85% των γονιών βάζουν κάποια όρια στα παιδιά τους, στη χρήση του διαδικτύου

57 Πίνακας «Μοιράζεσαι τις σκέψεις σου με τους γονείς σου;» Συχνότητα Ποσοστό επι τοις % Ποτέ 57 14,0 Μερικές φορές ,6 Συχνά 70 17,2 Πολύ συχνά 57 14,0 Πάντα 69 17,0 Σύνολο ,8 Missing System 1,2 Σύνολο ,0 Γράφημα 17. «Μοιράζεσαι τις σκέψεις σου με τους γονείς σου;» Πάντα; 69; 17,0% Ποτέ; 57; 14,0% Πολύ συχνά; 57; 14,0% Συχνά; 70; 17,2% Μερικές φορές; 153; 37,7% Για να διαπιστωθεί κατά πόσο υπάρχει επικοινωνία ουσιαστική των γονιών με τα παιδιά τους τέθηκε στους μαθητές το ερώτημα αν μοιράζονται τις σκέψεις τους με τους γονείς τους. Στον πίνακα 4.14 καθώς και στο αντίστοιχο γράφημα 17 φαίνονται οι απαντήσεις των μαθητών, όπου, το 14% απάντησε ποτέ, το 37,6% απάντησε μερικές φορές, το 17,2% απάντησε συχνά, το 14% πολύ συχνά το 17% πάντα και 0,2% δεν απάντησε. Σύμφωνα με τις απαντήσεις οι περισσότεροι σχεδόν μαθητές, (51,6%) που ρωτήθηκαν μοιράζονται σε κάποιον βαθμό τις σκέψεις τους με τους γονείς τους

58 Πίνακας «Ασχολείσαι συστηματικά με κάποιο άθλημα; (ποδόσφαιρο, μπάσκετ, κολύμβηση, τένις, χορό, κλπ)» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ναι ,5 Όχι ,5 Σύνολο ,0 Γράφημα 18. «Ασχολείσαι συστηματικά με κάποιο άθλημα; (ποδόσφαιρο, μπάσκετ, κολύμβηση, τένις, χορό, κλπ)» Όχι; 112; 27,5% Ναι; 295; 72,5% Στην ερώτηση αν ασχολούνται συστηματικά με κάποιου είδους άθλημα 295 μαθητές (72,5%) απάντησαν ναι, ενώ 112 μαθητές (27,5%) απάντησαν όχι όπως φαίνεται στον πίνακα 4,15 και στο αντίστοιχο γράφημα 18. Από τις απαντήσεις διαπιστώνεται ότι ένα μεγάλο ποσοστό μαθητών, αυτών των ηλικιών, ασχολείται συστηματικά με τον αθλητισμό, γεγονός που σημαίνει ότι αφιερώνουν αρκετό χρόνο από την καθημερινότητά τους που διαφορετικά μπορεί να αφιέρωναν στο διαδίκτυο

59 Πίνακας «Τον ελεύθερο χρόνο σου επιλέγεις να παίζεις με φίλους/λες ομαδικά αθλήματα;» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ποτέ 28 6,9 Μερικές φορές 82 20,1 Συχνά 83 20,4 Πολύ συχνά ,8 Πάντα ,8 Σύνολο ,0 Γράφημα 19. «Τον ελεύθερο χρόνο σου επιλέγεις να παίζεις με φίλους/λες ομαδικά αθλήματα;» Πάντα; 105; 26% Ποτέ; 28; 7% Μερικές φορές; 82; 20,1% Πολύ συχνά; 109; 27% Συχνά; 83; 20% Οι μαθητές, όπως φαίνεται στον πίνακα 4.16 και στο αντίστοιχο γράφημα 19, στην ερώτηση αν στον ελεύθερο χρόνο τους επιλέγουν να παίζουν ομαδικά αθλήματα με φίλους απάντησαν ποτέ το 6,9%, μερικές φορές το 20,1%, συχνά το 20,4%, πολύ συχνά απάντησε το 26,8% και πάντα το 25,8%. Ένα μεγάλο ποσοστό μαθητών (>70%), επιλέγει συχνά ή πολύ συχνά ή πάντα να παίζει με φίλους ομαδικά αθλήματα

60 Πίνακας Σχολική επίδοση Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Μέτρια (<12,5) 10 2,5 Καλή (12,6-15,5) 55 13,5 Πολύ καλή (15,6-18,5) ,8 Άριστη (18,6-20) ,2 Σύνολο ,0 Γράφημα 20. Σχολική επίδοση Μέτρια (<12,5) 2,5% Καλή (12,6-15,5) 13,5% Άριστη (18,6-20) 46,2% Πολύ καλή (15,6-18,5) 37,8% Σχετικά με την επίδοση των μαθητών στο σχολείο, όπως φαίνεται στον πίνακα 4.17 και στο αντίστοιχο γράφημα 20, το 2,5% των μαθητών δήλωσαν μέτρια επίδοση (<12,5), το 13,5% καλή (12,6-15,5), 37,8% δήλωσαν πολύ καλή επίδοση (15,6-18,5) και το 46,2% άριστη (18,6-20). Το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών (84%),όπως προέκυψε από τις απαντήσεις, έχουν πολύ καλή ή άριστη βαθμολογία

61 Πίνακας «Συνήθως παραμένεις συνδεδεμένος/η στο internet περισσότερο από όσο αρχικά σκόπευες.» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ποτέ 51 12,5 Μερικές φορές ,7 Συχνά 88 21,6 Πολύ συχνά 59 14,5 Πάντα 30 7,4 Σύνολο ,8 Missing System 1,2 Σύνολο ,0 Γράφημα 21. «Συνήθως παραμένεις συνδεδεμένος/η στο internet περισσότερο από όσο αρχικά σκόπευες.» Πολύ συχνά; 59; 14,5% Πάντα; 30; 7,4% Ποτέ; 51; 12,6% Συχνά; 88; 21,7% Μερικές φορές; 178; 43,8% Στην ερώτηση «Συνήθως παραμένεις συνδεδεμένος/η στο internet περισσότερο από όσο αρχικά σκόπευες», το 12,5% των μαθητών απάντησε ποτέ, 43,7% απάντησε μερικές φορές, 21,6% συχνά, 14,5% πολύ συχνά, 7,4% απάντησε πάντα και 0,2% δεν απάντησε όπως φαίνεται στον πίνακα 4,18 και το αντίστοιχο γράφημα 21. Ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό μαθητών 43,5% των μαθητών παραμένει συνδεδεμένο στο διαδίκτυο περισσότερο από όσο σκόπευε αρχικά, συχνά, πολύ συχνά ή πάντα

62 Πίνακας «Διαβάζεις λιγότερο, από όσο θα έπρεπε τα μαθήματά σου, για να μείνεις περισσότερη ώρα συνδεδεμένος/η στο internet.» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ποτέ ,3 Μερικές φορές ,0 Συχνά 35 8,6 Πολύ συχνά 23 5,7 Πάντα 14 3,4 Σύνολο ,0 Γράφημα 22. «Διαβάζεις λιγότερο, από όσο θα έπρεπε τα μαθήματά σου, για να μείνεις περισσότερη ώρα συνδεδεμένος/η στο internet.» Συχνά; 35; 8,6% Πολύ συχνά; 23; 5,7% Πάντα; 14; 3,4% Ποτέ; 172; 42,3% Μερικές φορές; 163; 40,0% Στην ερώτηση «Διαβάζεις λιγότερο, από όσο θα έπρεπε τα μαθήματά σου, για να μείνεις περισσότερη ώρα συνδεδεμένος/η στο internet.» το 42,3% των μαθητών απάντησε ποτέ, 40,0% απάντησε μερικές φορές, 8,6% συχνά, 5,7% πολύ συχνά, 3,4% απάντησε πάντα. όπως φαίνεται στον πίνακα 4.19 και το αντίστοιχο γράφημα

63 Πίνακας «Προτιμάς την συγκίνηση που σου προσφέρει το internet από το να περνάς τον ελεύθερο χρόνο σου με φίλους» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ποτέ ,0 Μερικές φορές 85 20,9 Συχνά 18 4,4 Πολύ συχνά 18 4,4 Πάντα 5 1,2 Σύνολο ,0 Γράφημα 23. «Προτιμάς την συγκίνηση που σου προσφέρει το internet από το να περνάς τον ελεύθερο χρόνο σου με φίλους» Μερικές φορές; 85; 20,9% Συχνά; 18; 4,4% Πολύ συχνά; 18; 4,4% Πάντα; 5; 1,2% Ποτέ; 281; 69,0% Στην ερώτηση «Προτιμάς την συγκίνηση που σου προσφέρει το internet από το να περνάς τον ελεύθερο χρόνο σου με φίλους» το 69,0% των μαθητών απάντησε ποτέ, 20,9% απάντησε μερικές φορές, 4,4% συχνά, 4,4% πολύ συχνά, 1,2% απάντησε πάντα. όπως φαίνεται στον πίνακα 4.20 και το αντίστοιχο γράφημα

64 Πίνακας «Δημιουργείς φιλικές ή άλλες σχέσεις με άτομα που γνωρίζεις μέσω διαδικτύου» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ποτέ ,3 Μερικές φορές ,2 Συχνά 39 9,6 Πολύ συχνά 25 6,1 Πάντα 10 2,5 Σύνολο ,8 Missing System 1,2 Σύνολο ,0 Γράφημα 24. «Δημιουργείς φιλικές ή άλλες σχέσεις με άτομα που γνωρίζεις μέσω διαδικτύου» Πολύ συχνά; 25; 6,2% Πάντα; 10; 2,5% Συχνά; 39; 9,6% Ποτέ; 213; 52,5% Μερικές φορές; 119; 29,3% Στην ερώτηση «Δημιουργείς φιλικές ή άλλες σχέσεις με άτομα που γνωρίζεις μέσω διαδικτύου» το 52,3% των μαθητών απάντησε ποτέ, 29,2% απάντησε μερικές φορές, 9,6% συχνά, 6,1% πολύ συχνά, 2,5% απάντησε πάντα και 0,2% δεν απάντησε όπως φαίνεται στον πίνακα 4.21 και το αντίστοιχο γράφημα

65 Πίνακας «Οι γύρω σου παραπονιούνται ότι περνάς πολλές ώρες στο internet» Συχνότητα Ποσοστό επι τοις % Ποτέ ,2 Μερικές φορές ,6 Συχνά 34 8,4 Πολύ συχνά 20 4,9 Πάντα 8 2,0 Σύνολο ,0 Γράφημα 25. «Οι γύρω σου παραπονιούνται ότι περνάς πολλές ώρες στο internet» Συχνά; 34; 8,4% Πολύ συχνά; 20; 4,9% Πάντα; 8; 2,0% Ποτέ; 192; 47,2% Μερικές φορές; 153; 37,6% Στην ερώτηση «Οι γύρω σου παραπονιούνται ότι περνάς πολλές ώρες στο internet» το 47,2% των μαθητών απάντησε ποτέ, 37,6% απάντησε μερικές φορές, 8,4% συχνά, 4,9% πολύ συχνά, 2,0% απάντησε πάντα. Και 0,2% δεν απάντησε όπως φαίνεται στον πίνακα 4.22 και το αντίστοιχο γράφημα

66 Πίνακας «Επηρεάζονται οι υποχρεώσεις σου (π.χ. αναβάλεις πράγματα, δεν είσαι συνεπής σε υποσχέσεις) εξαιτίας του χρόνου που περνάς στο διαδίκτυο.» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ποτέ ,9 Μερικές φορές 76 18,7 Συχνά 13 3,2 Πολύ συχνά 9 2,2 Πάντα 4 1,0 Σύνολο ,0 Γράφημα 26. «Επηρεάζονται οι υποχρεώσεις σου (π.χ. αναβάλεις πράγματα, δεν είσαι συνεπής σε υποσχέσεις) εξαιτίας του χρόνου που περνάς στο διαδίκτυο.» Πολύ συχνά; 9; Συχνά; 13; 3,2% 2,2% Πάντα; 4; 1,0% Μερικές φορές; 76; 18,7% Ποτέ; 305; 74,9% Στην ερώτηση «Επηρεάζονται οι υποχρεώσεις σου (π.χ. αναβάλεις πράγματα, δεν είσαι συνεπής σε υποσχέσεις) εξαιτίας του χρόνου που περνάς στο διαδίκτυο.» το 74,9% των μαθητών απάντησε ποτέ, 18,7% απάντησε μερικές φορές, 3,2% συχνά, 2,2% πολύ συχνά, 1,0% απάντησε πάντα όπως φαίνεται στον πίνακα 4.23 και το αντίστοιχο γράφημα 26. Μόνο για ένα ποσοστό 6,4% των ερωτηθέντων επηρεάζονται οι υποχρεώσεις του, συχνά, πολύ συχνά ή πάντα, λόγω του χρόνου που περνά στο διαδίκτυο

67 Πίνακας «Ελέγχεις τα μηνύματά σου στο facebook πριν κάνεις κάτι οτιδήποτε άλλο για το οποίο έχεις συνδεθεί στο διαδίκτυο.» Συχνότητα Ποσοστό επι τοις % Ποτέ ,7 Μερικές φορές 90 22,1 Συχνά 54 13,3 Πολύ συχνά 48 11,8 Πάντα 96 23,6 Σύνολο ,5 Missing System 2,5 Σύνολο ,0 Γράφημα 27. «Ελέγχεις τα μηνύματά σου στο facebook πριν κάνεις κάτι οτιδήποτε άλλο για το οποίο έχεις συνδεθεί στο διαδίκτυο.» Πάντα; 96; 23,7% Ποτέ; 117; 28,9% Πολύ συχνά; 48; 11,9% Συχνά; 54; 13,3% Μερικές φορές; 90; 22,2% Στην ερώτηση «Ελέγχεις τα μηνύματά σου στο facebook πριν κάνεις κάτι οτιδήποτε άλλο για το οποίο έχεις συνδεθεί στο διαδίκτυο» το 28,7% των μαθητών απάντησε ποτέ, 22,1% απάντησε μερικές φορές, 13,3% συχνά, 11,8% πολύ συχνά, 23,6% απάντησε πάντα, ενώ 0.5% δεν απάντησε όπως φαίνεται στον πίνακα 4.24 και το αντίστοιχο γράφημα

68 Πίνακας «Πιστεύεις ότι επηρεάζεται η απόδοση στα μαθήματά σου εξαιτίας του χρόνου που περνάς στο διαδίκτυο.» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ποτέ ,8 Μερικές φορές ,0 Συχνά 33 8,1 Πολύ συχνά 19 4,7 Πάντα 14 3,4 Σύνολο ,0 Γράφημα 28. «Πιστεύεις ότι επηρεάζεται η απόδοση στα μαθήματά σου εξαιτίας του χρόνου που περνάς στο διαδίκτυο.» Συχνά; 33; 8,1% Πολύ συχνά; 19; 4,7% Πάντα; 14; 3,4% Μερικές φορές; 126; 31,0% Ποτέ; 215; 52,8% Στην ερώτηση «Πιστεύεις ότι επηρεάζεται η απόδοση στα μαθήματά σου εξαιτίας του χρόνου που περνάς στο διαδίκτυο» το 52,8% των μαθητών απάντησε ποτέ, 31,0% απάντησε μερικές φορές, 8,1% συχνά, 4,7% πολύ συχνά, 3,4% απάντησε πάντα, όπως φαίνεται στον πίνακα 4.25 και το αντίστοιχο γράφημα

69 Πίνακας «Δυσανασχετείς όταν άλλα άτομα σε ρωτούν τι κάνεις στο διαδίκτυο.» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ποτέ ,3 Μερικές φορές ,7 Συχνά 28 6,9 Πολύ συχνά 6 1,5 Πάντα 14 3,4 Total ,8 Missing System 1,2 Σύνολο ,0 Γράφημα 29. «Δυσανασχετείς όταν άλλα άτομα σε ρωτούν τι κάνεις στο διαδίκτυο.» Συχνά; 28; 6,9% Πολύ συχνά; 6; 1,5% Πάντα; 14; 3,4% Μερικές φορές; 133; 32,8% Ποτέ; 225; 55,4% Στην ερώτηση «Δυσανασχετείς όταν άλλα άτομα σε ρωτούν τι κάνεις στο διαδίκτυο» το 55,3% των μαθητών απάντησε ποτέ, 32,7% απάντησε μερικές φορές, 6,9% συχνά, 1,5% πολύ συχνά, 3,4% απάντησε πάντα και 0,2% δεν απάντησε, όπως φαίνεται στον πίνακα 4.26 και το αντίστοιχο γράφημα

70 Πίνακας «Ξεχνιέσαι από τα διάφορα προβλήματα που αντιμετωπίζεις, κάνοντας ευχάριστες σκέψεις από το Internet.» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ποτέ ,7 Μερικές φορές ,4 Συχνά 66 16,2 Πολύ συχνά 43 10,6 Πάντα 21 5,2 Σύνολο ,0 Γράφημα 30. «Ξεχνιέσαι από τα διάφορα προβλήματα που αντιμετωπίζεις, κάνοντας ευχάριστες σκέψεις από το Internet.» Πολύ συχνά; 43; 10,6% Πάντα; 21; 5,2% Ποτέ; 129; 31,7% Συχνά; 66; 16,2% Μερικές φορές; 148; 36,4% Στην ερώτηση «Ξεχνιέσαι από τα διάφορα προβλήματα που αντιμετωπίζεις, κάνοντας ευχάριστες σκέψεις από το Internet» το 31,7% των μαθητών απάντησε ποτέ, 36,4% απάντησε μερικές φορές, 16,2% συχνά, 10,6% πολύ συχνά, 5,2% απάντησε πάντα, όπως φαίνεται στον πίνακα 4.27 και το αντίστοιχο γράφημα

71 Πίνακας «Περιμένεις με ανυπομονησία να συνδεθείς ξανά στο διαδίκτυο.» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ποτέ ,4 Μερικές φορές ,7 Συχνά 41 10,1 Πολύ συχνά 31 7,6 Πάντα 25 6,1 Σύνολο ,0 Γράφημα 31. «Περιμένεις με ανυπομονησία να συνδεθείς ξανά στο διαδίκτυο.» Συχνά; 41; 10,1% Πολύ συχνά; 31; 7,6% Πάντα; 25; 6,1% Ποτέ; 132; 32,4% Μερικές φορές; 178; 43,7% Στην ερώτηση «Περιμένεις με ανυπομονησία να συνδεθείς ξανά στο διαδίκτυο» το 32,4% των ερωτηθέντων απάντησε ποτέ, το 43,7% απάντησε μερικές φορές, το 10,1% συχνά, το 7,6% πολύ συχνά, το 6,1% απάντησε πάντα, όπως φαίνεται στον πίνακα 4.28 και το αντίστοιχο γράφημα

72 Πίνακας «Φοβάσαι ότι η ζωή χωρίς το internet θα ήταν βαρετή, άδεια και μελαγχολική.» Συχνότητα Ποσοστό επι τοις % Ποτέ ,1 Μερικές φορές ,6 Συχνά 40 9,8 Πολύ συχνά 32 7,9 Πάντα 31 7,6 Σύνολο ,0 Γράφημα 32. «Φοβάσαι ότι η ζωή χωρίς το internet θα ήταν βαρετή, άδεια και μελαγχολική.» Πολύ συχνά; 32; 7,9% Συχνά; 40; 9,8% Πάντα; 31; 7,6% Ποτέ; 159; 39,1% Μερικές φορές; 145; 35,6% Στην ερώτηση «Φοβάσαι ότι η ζωή χωρίς το internet θα ήταν βαρετή, άδεια και μελαγχολική» το 39,1% των μαθητών απάντησε ποτέ, 35,6% απάντησε μερικές φορές, 9,8% συχνά, 7,9% πολύ συχνά, 7,6% απάντησε πάντα, όπως φαίνεται στον πίνακα 4.29 και το αντίστοιχο γράφημα

73 Πίνακας «Μιλάς απότομα, φωνάζεις ή εκνευρίζεσαι όταν κάποιος σε ενοχλεί ενώ είσαι συνδεδεμένος/η στο διαδίκτυο.» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ποτέ ,2 Μερικές φορές ,9 Συχνά 35 8,6 Πολύ συχνά 18 4,4 Πάντα 16 3,9 Σύνολο ,0 Γράφημα 33. «Μιλάς απότομα, φωνάζεις ή εκνευρίζεσαι όταν κάποιος σε ενοχλεί ενώ είσαι συνδεδεμένος/η στο διαδίκτυο.» Πολύ συχνά; 18; 4,4% Συχνά; 35; 8,6% Πάντα; 16; 3,9% Ποτέ; 192; 47,2% Μερικές φορές; 146; 35,9% Στην ερώτηση «Μιλάς απότομα, φωνάζεις ή εκνευρίζεσαι όταν κάποιος σε ενοχλεί ενώ είσαι συνδεδεμένος/η στο διαδίκτυο» το 47,2% των μαθητών απάντησε ποτέ, 35,9% απάντησε μερικές φορές, 8,6% συχνά, 4,4% πολύ συχνά, 3,9% απάντησε πάντα, όπως φαίνεται στον πίνακα 4.30 και το αντίστοιχο γράφημα

74 Πίνακας «Χάνεις πολλές φορές τον ύπνο σου ξενυχτώντας μπροστά στον υπολογιστή και μιλώντας στο facebook ή παίζοντας διαδικτυακά παιχνίδια.» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ποτέ ,3 Μερικές φορές 71 17,4 Συχνά 21 5,2 Πολύ συχνά 15 3,7 Πάντα 10 2,5 Σύνολο ,0 Γράφημα 34. «Χάνεις πολλές φορές τον ύπνο σου ξενυχτώντας μπροστά στον υπολογιστή και μιλώντας στο facebook ή παίζοντας διαδικτυακά παιχνίδια.» Μερικές φορές; 71; 17,4% Πολύ συχνά; 15; Συχνά; 21; 5,2% 3,7% Πάντα; 10; 2,5% Ποτέ; 290; 71,3% Στην ερώτηση «Χάνεις πολλές φορές τον ύπνο σου ξενυχτώντας μπροστά στον υπολογιστή και μιλώντας στο facebook ή παίζοντας διαδικτυακά παιχνίδια» το 71,3% των μαθητών απάντησε ποτέ, 17,4% απάντησε μερικές φορές, 5,2% συχνά, 3,7% πολύ συχνά, 2,5% απάντησε πάντα, όπως φαίνεται στον πίνακα 4.31 και το αντίστοιχο γράφημα

75 Πίνακας «Είσαι απορροφημένος/η με σκέψεις για το internet όταν δεν είσαι συνδεδεμένος/η στο διαδίκτυο.» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ποτέ ,5 Μερικές φορές ,0 Συχνά 22 5,4 Πολύ συχνά 13 3,2 Πάντα 4 1,0 Σύνολο ,0 Γράφημα 35. «Είσαι απορροφημένος/η με σκέψεις για το internet όταν δεν είσαι συνδεδεμένος/η στο διαδίκτυο.» Συχνά; 22; 5,4% Πολύ συχνά; 13; 3,2% Πάντα; 4; 1,0% Μερικές φορές; 126; 31,0% Ποτέ; 242; 59,5% Στην ερώτηση «Είσαι απορροφημένος/η με σκέψεις για το internet όταν δεν είσαι συνδεδεμένος/η στο διαδίκτυο» το 59,5% των μαθητών απάντησε ποτέ, 31,0% απάντησε μερικές φορές, 5,4% συχνά, 3,2% πολύ συχνά, 1,0% απάντησε πάντα, όπως φαίνεται στον πίνακα 4.32 και το αντίστοιχο γράφημα

76 Πίνακας «Πιάνεις» τον εαυτό σου να λέει: «Ας μείνω λίγο ακόμη συνδεδεμένος/η.» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ποτέ ,7 Μερικές φορές ,2 Συχνά 49 12,0 Πολύ συχνά 28 6,9 Πάντα 21 5,2 Σύνολο ,0 Γράφημα 36. «Πιάνεις τον εαυτό σου να λέει: Ας μείνω λίγο ακόμη συνδεδεμένος/η.» Πολύ συχνά; 28; 7% Πάντα; 21; 5% Ποτέ; 125; 30,7% Συχνά; 49; 12% Μερικές φορές; 184; 45% Στην ερώτηση «Πιάνεις τον εαυτό σου να λέει: Ας μείνω λίγο ακόμη συνδεδεμένος/η» το 30,7% των μαθητών απάντησε ποτέ, 45,2% απάντησε μερικές φορές, 12,0% συχνά, 6,9% πολύ συχνά, 5,2% απάντησε πάντα, όπως φαίνεται στον πίνακα 4.33 και το αντίστοιχο γράφημα

77 Πίνακας «Προσπαθείς να μειώσεις το χρόνο που είσαι συνδεδεμένος/η στο διαδίκτυο αλλά δεν τα καταφέρνεις.» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ποτέ ,8 Μερικές φορές ,4 Συχνά 54 13,3 Πολύ συχνά 23 5,7 Πάντα 22 5,4 Σύνολο ,5 Missing System 2,5 Σύνολο ,0 Γράφημα 37. «Προσπαθείς να μειώσεις το χρόνο που είσαι συνδεδεμένος/η στο διαδίκτυο αλλά δεν τα καταφέρνεις.» Συχνά; 54; 13,3% Πολύ συχνά; 23; 5,7% Πάντα; 22; 5,4% Ποτέ; 174; 43,0% Μερικές φορές; 132; 32,6% Στην ερώτηση: «Προσπαθείς να μειώσεις το χρόνο που είσαι συνδεδεμένος/η στο διαδίκτυο αλλά δεν τα καταφέρνεις», το 42,8% των μαθητών απάντησε ποτέ, 32,4% απάντησε μερικές φορές, 13,3% συχνά, 5,7% πολύ συχνά, 5,4% απάντησε πάντα και 0,5% δεν απάντησε, όπως φαίνεται στον πίνακα 4.34 και το αντίστοιχο γράφημα

78 Πίνακας «Προσπαθείς να κρύψεις πόση ώρα ήσουν συνδεδεμένος/η.» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ποτέ ,1 Μερικές φορές ,8 Συχνά 24 5,9 Πολύ συχνά 6 1,5 Πάντα 11 2,7 Σύνολο ,0 Γράφημα 38. «Προσπαθείς να κρύψεις πόση ώρα ήσουν συνδεδεμένος/η.» Συχνά; 24; 5,9% Πολύ συχνά; 6; 1,5% Πάντα; 11; 2,7% Μερικές φορές; 101; 24,8% Ποτέ; 265; 65,1% Στην ερώτηση «Προσπαθείς να κρύψεις πόση ώρα ήσουν συνδεδεμένος/η», 265 μαθητές (65,1%) απάντησαν ποτέ, 101 μαθητές (24,8%) απάντησαν μερικές φορές, 24 μαθητές (5,9%) απάντησαν συχνά, 6 μαθητές (1,5%) απάντησαν πολύ συχνά και 11 μαθητές (2,7%) απάντησαν πάντα, όπως φαίνεται στον πίνακα 4.35 και το αντίστοιχο γράφημα

79 Πίνακας «Επιλέγεις να περάσεις περισσότερη ώρα στο διαδίκτυο από το να βγεις έξω με τους φίλους σου.» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ποτέ ,4 Μερικές φορές 59 14,5 Συχνά 14 3,4 Πολύ συχνά 8 2,0 Πάντα 7 1,7 Σύνολο ,0 Γράφημα 39. «Επιλέγεις να περάσεις περισσότερη ώρα στο διαδίκτυο από το να βγεις έξω με τους φίλους σου.» Συχνά; 14; 3,4% Πολύ συχνά; 8; 2,0% Μερικές φορές; 59; 14,5% Πάντα; 7; 1,7% Ποτέ; 319; 78,4% Στην ερώτηση «Επιλέγεις να περάσεις περισσότερη ώρα στο διαδίκτυο από το να βγεις έξω με τους φίλους σου» το 78,4% των μαθητών απάντησε ποτέ, 14,5% απάντησε μερικές φορές, 3,4% συχνά, 2,0% πολύ συχνά, 1,7% απάντησε πάντα, όπως φαίνεται στον πίνακα 4.36 και το αντίστοιχο γράφημα 39. Το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών αυτής της ηλικίας επιλέγει να περνάει περισσότερο χρόνο με φίλους

80 Πίνακας «Αισθάνεσαι μελαγχολικός/η, κακόκεφος/η ή νευρικός/η όταν δεν είσαι συνδεδεμένος/η, ενώ η διάθεσή σου φτιάχνει μόλις συνδεθείς στο διαδίκτυο.» Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % Ποτέ ,2 Μερικές φορές ,9 Συχνά 13 3,2 Πολύ συχνά 5 1,2 Πάντα 6 1,5 Σύνολο ,0 Γράφημα 40. «Αισθάνεσαι μελαγχολικός/η, κακόκεφος/η ή νευρικός/η όταν δεν είσαι συνδεδεμένος/η, ενώ η διάθεσή σου φτιάχνει μόλις συνδεθείς στο διαδίκτυο.» Μερικές φορές; 130; 31,9% Συχνά; 13; 3,2% Πολύ συχνά; 5; 1,2% Πάντα; 6; 1,5% Ποτέ; 253; 62,2% Στην ερώτηση «Αισθάνεσαι μελαγχολικός/η, κακόκεφος/η ή νευρικός/η όταν δεν είσαι συνδεδεμένος/η, ενώ η διάθεσή σου φτιάχνει μόλις συνδεθείς στο διαδίκτυο» το 62,2% των μαθητών απάντησε ποτέ, 31,9% απάντησε μερικές φορές, 3,2% συχνά, 1,2% πολύ συχνά, 1,5% απάντησε πάντα, όπως φαίνεται στον πίνακα 4.37 και το αντίστοιχο γράφημα

81 Για να υπολογιστεί ο βαθμός εθισμού στο διαδίκτυο των μαθητών που ερωτήθηκαν υπολογίστηκαν τα αθροίσματα των απαντήσεων που έδωσαν στις 20 ερωτήσεις που αποτελούν και το τεστ εθισμού. Όσο μεγαλύτερο είναι το σύνολο των βαθμών από τις ερωτήσεις στο τεστ εθισμού, τόσο μεγαλύτερα είναι τα προβλήματα που δημιουργεί η χρήση του διαδικτύου. Όπως προαναφέρθηκε σύμφωνα µε την Young, το σύνολο βαθμών αποκαλύπτει ένα µέσο χρήστη που έχει πλήρη έλεγχο της χρήσης που κάνει, το σύνολο βαθμών προδίδει πως υπάρχουν συχνά προβλήματα εξαιτίας της χρήσης του διαδικτύου και το σύνολο βαθμών παραπέμπει στην ύπαρξη πολύ σημαντικών προβλημάτων. Πίνακας «Δείκτης εθισμού στο διαδίκτυο.» πλήρης έλεγχος Συχνότητα Ποσοστό επί τοις % ,3 προεθισμός ,5 εθισμός 10 2,5 Σύνολο ,3 Missing System 7 1,7 Σύνολο ,0 Γράφημα 41. «Δείκτης εθισμού στο διαδίκτυο.» προεθισμός 29,0% εθισμός 2,5% πλήρης έλεγχος 68,5%

82 Σύμφωνα µε τα παραπάνω, από το άθροισμα των απαντήσεων, προκύπτει όπως φαίνεται από τον πίνακα 4.38 και το γράφημα 41, ότι το 67,3% των μαθητών έχουν πλήρη έλεγχο στη χρήση του διαδικτύου. Το 28,5% έχει τα συνηθισμένα προβλήματα χωρίς να μπορεί να χαρακτηριστεί εθισμένο και το 2,5% είναι εθισμένο στη χρήση διαδικτύου. Επίσης από το γράφημα 42 προκύπτει ότι δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά ως προς το βαθμό εθισμού στο διαδίκτυο μεταξύ των δύο φύλων. Γράφημα 42. Kατανομή αθροίσματος απαντήσεων ανά φύλο Αγόρι Κοριτσι πλήρης έλεγχος προεθισμός εθισμός Ακολουθούν τα περιγραφικά στατιστικά στοιχεία της ποσοτικής μεταβλητής εθισμός, δηλ της βασικής μεταβλητής της έρευνας. Η μεταβλητή αυτή προήλθε από το άθροισμα των απαντήσεων των ερωτώμενων στις είκοσι ερωτήσεις του τεστ εθισμού. Οι τιμές κυμαίνονται από 20 μέχρι 100, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως. Πίνακας 5. Περιγραφικά στοιχεία δείκτη εθισμού N Μικρότερο Μεγαλύτερο ΜΟ Τυπ. Απόκλιση ΑΘΡΟΙΣΜΑ ,72 11,606 Για το συγκεκριμένο δείγμα, παρατηρούμε ότι ο μέσος όρος αυτής της μεταβλητής που χαρακτηρίζεται ως εθισμός είναι στο 36,72, στην κλίμακα , δηλαδή στην πρώτη κλίμακα εθισμού (20-39), (ήπια χρήση πλήρης έλεγχος)