Περίληψη: Τα σχολικά εγχειρίδια, παράλληλα µε τη λειτουργία τους ως µέσων µετάδοσης της

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Περίληψη: Τα σχολικά εγχειρίδια, παράλληλα µε τη λειτουργία τους ως µέσων µετάδοσης της"

Transcript

1 Κριτική Ανάλυση Λόγου Ποιοτική Ανάλυση Περιεχοµένου: µια πρόταση συνδυαστικής αξιοποίησης για την ανίχνευση της ιδεολογίας των σχολικών εγχειριδίων για τη γλώσσα 1 Περίληψη: Τα σχολικά εγχειρίδια, παράλληλα µε τη λειτουργία τους ως µέσων µετάδοσης της γνώσης, συνιστούν ταυτόχρονα φορέα ιδεολογικών µηνυµάτων, τα οποία, µολονότι συχνά δε δηλώνονται ρητά, λειτουργούν υποσυνείδητα και µε τρόπο καταλυτικό στη διαµόρφωση της ιδεολογικής ταυτότητας των µαθητών και των µαθητριών. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιάσει πώς λειτουργούν συνδυαστικά η Ποιοτική Ανάλυση Περιεχοµένου και η Κριτική Ανάλυσης Λόγου και πώς µπορεί αυτός ο συνδυασµός να συµβάλλει πληρέστερα στην ανίχνευση της ιδεολογίας των σχολικών εγχειριδίων, εφόσον δεν περιορίζεται απλά στη θεµατική κατηγοριοποίηση και ποσοτικοποίηση των ευρηµάτων, αλλά επεκτείνεται στον εντοπισµό και σχολιασµό λανθανόντων µηνυµάτων, όπως αυτά εγγράφονται στις γλωσσικές επιλογές. Τα παραδείγµατα που παρατίθενται προέρχονται από τα σχολικά εγχειρίδια για το γλωσσικό µάθηµα της Γ ηµοτικού, «Τα απίθανα µολύβια», τα οποία εισήχθησαν στην ελληνική εκπαίδευση τον Σεπτέµβριο του Abstract: The article proposes a combined use of Qualitative Content Analysis and Critical Discourse Analysis in order to trace the ideology in language textbooks. Textbooks - especially the literacy s ones serve simultaneously a double function; the educational one, promoting specific knowledge about language and literacy, and the ideological one, carrying explicitly or latently ideological messages and thus playing an extremely important role on the formation of students ideological representations. Taking as an example the language textbook for the third Grade of the Greek Primary School - «Ta apithana molivia» - the article seeks to reveal and analyse the latent ideology of the books. Λέξεις κλειδιά:ποιοτική Ανάλυση Περιεχοµένου, Κριτική Ανάλυση Λόγου, ιδεολογία, σχολικά εγχειρίδια, γλώσσα. 1 Στοιχεία δηµοσίευσης (Ν. 40) Παγκουρέλια, Ε. & Παπαδοπούλου, Μ. (2009). Κριτική Ανάλυση Λόγου Ποιοτική Ανάλυση Περιεχοµένου: µια πρόταση συνδυαστικής αξιοποίησης για την ανίχνευση της ιδεολογίας των σχολικών εγχειριδίων. Επιστήµες της Αγωγής, (4). 1

2 0. Εισαγωγή. Η λειτουργία των σχολικών εγχειριδίων ως µέσων κοινωνικοποίησης και ως φορέων του κρυφού αναλυτικού προγράµµατος συνιστά, παράλληλα µε αυτή του γνωστικού εφοδιασµού και του εν γένει µορφωτικού προσανατολισµού των µαθητών, τη σπουδαιότερη ίσως πτυχή της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Η ιδεολογική ταυτότητα των βιβλίων, που συγκροτείται µέσω των εµφανών και λανθανόντων ιδεολογικών µηνυµάτων που εµπεριέχονται σ αυτά - καθώς ο δηµιουργός κάθε κειµένου εγγράφει στα κείµενά του στοιχεία της ταυτότητας και του συστήµατος αξιών του (Γεωργακοπούλου Γούτσος, 1999) - στοχεύει στο να κοινωνικοποιήσει αναλόγως τους αποδέκτες (Apple, 1986), ενώ η αποτελεσµατικότητα αυτών των µηνυµάτων κρίνεται εξαιρετικά υψηλή, δεδοµένου του ότι καλλιεργούνται στο σχολείο, σε ένα χώρο που παραδοσιακά θεωρείται ιδεολογικά ουδέτερος (Apple, 1993:41), αποτυπώνοντας στα παιδιά όλων των κοινωνικών τάξεων αρχές και τρόπους συµπεριφοράς ντυµένους µε την κυρίαρχη ιδεολογία (Αλτουσέρ, 1983: 85). Η συνειδητοποίηση αυτής της τεράστιας µορφοπλαστικής δύναµης της εκπαίδευσης, οδήγησε παράλληλα σε δύο κατευθύνσεις: αφενός στην προσπάθεια ελέγχου και «χειραγώγησης» των εκπαιδευτικών συστηµάτων, µε τα επίσηµα αναλυτικά προγράµµατα και τα σχολικά εγχειρίδια να έχουν χρησιµοποιηθεί και να χρησιµοποιούνται ακόµη και σήµερα ως µέσο εξυπηρέτησης κάθε είδους ιδεολογίας και πρωτίστως της κρατικής, µε στόχο τη διαµόρφωση πολιτών που θα υπακούν, θα υπηρετούν και θα αναπαράγουν το σύστηµα και την ιδεολογία του (Ackerman, 1997), αφετέρου στην ανάπτυξη µεθόδων κατάλληλων να συµβάλλουν στην ανίχνευση και διερεύνηση ιδεολογικά φορτισµένων γλωσσικών µορφωµάτων, µε απώτερο στόχο την αποσύνθεση της προωθούµενης ιδεολογίας στα συστατικά µέρη της και τον προσδιορισµό του είδους των πολιτών που επιδιώκεται να διαµορφωθεί. Κατά συνέπεια, η επιλογή συγκεκριµένου περιεχοµένου και τρόπων προσέγγισης του πολιτισµικού κεφαλαίου στα σχολεία σχετίζεται µε τις υπάρχουσες σχέσεις κυριαρχίας, αλλά και µε τους αγώνες για την αλλαγή αυτών των σχέσεων (Αϊδίνης, Γρόλλιος, 2007). Σκοπός, λοιπόν, της παρούσας µελέτης αποτελεί η παρουσίαση µιας ερευνητικής µεθοδολογίας, η οποία συνδυάζοντας τα οφέλη των ποσοτικών και ποιοτικών ερευνητικών µεθόδων, δύναται να συµβάλλει στην πληρέστερη διερεύνηση και διεξοδικότερη ανίχνευση της ιδεολογίας των σχολικών εγχειριδίων. Αυτή η ερευνητική µέθοδος συνιστά ουσιαστικά συνδυασµό της Ποιοτικής Ανάλυσης Περιεχοµένου και της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου, δύο µεθόδων που µέχρι πρότινος χρησιµοποιούνταν χωριστά στον τοµέα της έρευνας του σχολικού βιβλίου και που η συνδυαστική 2

3 αξιοποίησή τους φαίνεται να ελαχιστοποιεί τα µειονεκτήµατα που παρουσιάζει η διακριτή εφαρµογή τους. Από την εφαρµογή της νέας αυτής ερευνητικής µεθοδολογίας παρατίθενται ενδεικτικά κάποια παραδείγµατα, τα οποία προέρχονται από τα βιβλία γλωσσικής αγωγής, «Τα απίθανα µολύβια», που διδάσκονται στην Γ ηµοτικού από το σχολικό έτος , και από τα οποία καθίσταται εµφανές πώς οι δύο µέθοδοι λειτουργούν συµπληρωµατικά η µία της άλλης και σε αρκετές περιπτώσεις ως δικλείδα ασφαλείας ανάµεσα στα δύο άκρα της υπεραπλουστευτικής γενίκευσης και της υπέρµετρης γλωσσικής ανάλυσης, προς τα οποία ενδέχεται να τείνει η καθεµία χωριστά. 1. Ανάπτυξη Ερευνητικής µεθοδολογίας Η χρησιµοποίηση µιας ερευνητικής µεθόδου που θα συνδυάζει τα οφέλη των ποσοτικών και ποιοτικών ερευνών είναι αναγκαία στην περίπτωση των σχολικών εγχειριδίων του ηµοτικού σχολείου γενικά και των εγχειριδίων γλωσσικής αγωγής ειδικότερα δεδοµένης της ιδιαιτερότητας του υλικού: κείµενα µικρά σχετικά σε έκταση, εκπαιδευτικής φύσης, κείµενα αυθεντικά, αλλά και λογοτεχνικά. Η αναγκαιότητα αυτή φαίνεται επιτακτική δεδοµένου του ότι οι ερευνητές των σχολικών βιβλίων έρχονται αντιµέτωποι µε µία ιδιόρρυθµη κατάσταση: ενώ οι συνθήκες διαµόρφωσης και το ιδεολογικό πλαίσιο των εγχειριδίων φαίνεται να είναι απόλυτα σαφές και εκ των προτέρων καθορισµένο από τον κρατικό µηχανισµό κατά συνέπεια µια ποσοτική µέθοδος θα κάλυπτε επαρκώς τις απαιτήσεις προσδιορισµού του ιδεολογικού φορτίου των βιβλίων - συχνά αποδεικνύεται πως υπάρχει διαφοροποίηση µεταξύ θεωρητικών προθέσεων και πρακτικής εφαρµογής. Με άλλα λόγια, δεν αρκεί απλά να εντοπιστεί µία αναφορά ή µια ιδέα, αλλά πρέπει να κριθεί αν αυτή ανάγεται στην επίσηµα προκαθορισµένη στοχοθεσία ή αν και κατά πόσο αποκλίνει και φυσικά, στην περίπτωση αυτή, σε ποια κατεύθυνση οδηγεί. Έτσι, ενώ µία ποσοτική-ποιοτική µέθοδος, όπως η Ποιοτική Ανάλυση Περιεχοµένου, εγκλωβίζεται και περιορίζεται στο επίσηµα καθορισµένο πλαίσιο του υλικού που διερευνά, µια καθαρά ποιοτική µέθοδος, όπως η Κριτική Ανάλυση Λόγου, υπερβαίνει αυτούς του περιορισµούς και µπορεί να αναχθεί µέσω των κειµένων στην πρώτη αρχή των ιδεών ακολουθώντας τα ίχνη που αποτυπώνονται σε κάθε γλωσσική επικοινωνία, δεδοµένου του ότι κάθε επικοινωνιακή πρακτική, κάθε κείµενο, δε συνιστά απλά λέξεις σε χαρτί, αλλά συγκεκριµένες τοποθετήσεις (ιδεολογικές) εντός κοινωνικών πλαισίων (Huckin, 2006) και περιλαµβάνει τρόπους ύπαρξης στον κόσµο που σηµατοδοτούν συγκεκριµένες και αναγνωρίσιµες κοινωνικές ταυτότητες (Gee, 1990). 3

4 Στο σηµείο, όµως, αυτό κρίνεται σκόπιµο να γίνει µια σχετικά σύντοµη παρουσίαση των δύο µεθόδων που χρησιµοποιούνται συνδυαστικά, αναγκαιότητα που προκύπτει όχι τόσο από την άγνοια των χαρακτηριστικών τους, όσο από την χρησιµότητα της κατ αντιπαράσταση διερεύνησής τους, κάτι που θα καταστήσει σαφή τα πλεονεκτήµατα που προκύπτουν και τα µειονεκτήµατα που υποσκελίζονται µε το συνδυασµό τους Θεωρητικό πλαίσιο Ποιοτικής Ανάλυσης Περιεχοµένου Η Ποιοτική Ανάλυση Περιεχοµένου (στο εξής ΠΑΠ), µε εισηγητή τον Philip Mayring, προέκυψε ως εξέλιξη της Ποσοτικής Ανάλυσης Περιεχοµένου, εξαιτίας των ενστάσεων και της σκληρής κριτικής που ασκήθηκαν στην τελευταία κατά τον 20 ο αιώνα. Αυτή η κριτική ξεκίνησε το 1952 µε τη δηµοσίευση του άρθρου «Η πρόκληση της Ποιοτικής Ανάλυσης Περιεχοµένου» (Kracauer, 1952), στο οποίο ο Kracauer εστίαζε στην ανάγκη αναδόµησης των συµφραζοµένων των κειµένων και ανάδειξης των πολλαπλών δυνατοτήτων ερµηνείας των δεδοµένων, κάτι που ήταν ανέφικτο µε την επιφανειακή ανάλυση στην οποία οδηγούσε η µέθοδος της «απλουστευτικής και διαστρεβλωτικής ποσοτικοποίησης». Στο γεγονός της επιφανειακής προσέγγισης στηρίχθηκε ακολούθως γενικά η κριτική, δεδοµένου του ότι βασικό µεθοδολογικό εργαλείο της Ποσοτικής Ανάλυσης αποτελούσε -και αποτελεί- ένα απλοϊκό σύστηµα κατηγοριών, το οποίο προκύπτει βάσει του περιεχοµένου µε απλή καταµέτρηση λέξεων ή αναφορών και συµπληρώνεται από ένα απλούστερο σύστηµα αξιολόγησης, που στηρίζεται στην καταµέτρηση αναφορών ανά κατηγορία, τη σχέση µεταξύ συχνότητας αναφορών και περιεχοµένου και το σχολιασµό της ποσοστιαίας υπεροχής µιας διερευνούµενης έννοιας σε σύγκριση µε άλλες. (Bryman, 1992, Neuman, 1997, Kohlbacher, 2006). Η ΠΑΠ, λοιπόν, διατηρώντας τα θετικά στοιχεία της ποσοτικής έρευνας, έδωσε µεγαλύτερη βαρύτητα στην εις βάθος διερεύνηση του υλικού αναπτύσσοντας ένα σύνολο τεχνικών για συστηµατική ανάλυση των κειµένων. Έτσι, διατήρησε τα πλεονεκτήµατα της ποσοτικής ανάλυσης, προχωρώντας, όµως, και στην περαιτέρω ποιοτική ερµηνευτική αξιοποίησή τους (Mayring, 2000a). Ο Ph. Mayring οδηγήθηκε στο µεθοδολογικό παράδειγµα της ΠΑΠ αφορµώµενος αφενός από τη διαπίστωση ότι από τα βιβλία µεθοδολογίας των κοινωνικών επιστηµών απουσίαζε ένα συστηµατικό, συνθετικό µεθοδολογικό εργαλείο για την ανάλυση ποιοτικού υλικού βάσει σαφών ερµηνευτικών κανόνων και, αφετέρου, από την άποψη ότι οι εν χρήσει µέθοδοι ήταν ελλιπείς: η ερµηνευτική ασαφής και 4

5 ασυστηµατοποίητη, η γλωσσολογική ανάλυση κειµένου µονοµερής και η ανάλυση περιεχοµένου µόνον ποσοτική. Όπως ορίζει ο ίδιος ο Ph. Mayring τη µέθοδό του, πρόκειται για «µία εµπειρική προσέγγιση, µεθοδολογικά ελεγχόµενη ανάλυση κειµένων µέσα στα επικοινωνιακά τους συµφραζόµενα, σύµφωνα µε κανόνες και βήµατα, χωρίς απόλυτη ποσοτικοποίηση» (Mayring, 2000b). Η πορεία της ερευνητικής διαδικασίας περνά από τα ακόλουθα στάδια : 1) καθορισµός του υπό έρευνα υλικού 2) ανάλυση των συνθηκών κάτω από τις οποίες διαµορφώθηκε το υλικό 3) τυπικά χαρακτηριστικά του υλικού 4) κατεύθυνση της ανάλυσης 5) ερωτήµατα βάσει ενός θεωρητικού πλαισίου 6) καθορισµός των τεχνικών ανάλυσης και επιλογή του παραδείγµατος µε το οποίο θα γίνει η έρευνα 7) σύστηµα κατηγοριών και αποδελτίωση 8) ανάλυση βάσει συστήµατος κατηγοριών (συγκεφαλαίωση, εξήγηση, δόµηση) 9) επανεξέταση συστήµατος κατηγοριών και 10) ερµηνεία δεδοµένων στην κατεύθυνση των βασικών ερωτηµάτων (Μπονίδης, 2004: 100). Με άλλα λόγια, στην ΠΑΠ ξεκινώντας από το ίδιο το υλικό - για το οποίο αρχικά συλλέγονται όλες τις διαθέσιµες πληροφορίες - δηµιουργείται ένα σύστηµα κατηγοριών που προέρχονται από το κείµενο και στη συνέχεια αυτό ερµηνεύεται σύµφωνα µε τα ερευνητικά ερωτήµατα. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, δε φαίνεται να είναι αρκετό για την ανίχνευση των ιδεολογικών µηνυµάτων ενός κειµένου. Σίγουρα στόχος της ΠΑΠ είναι και το λανθάνον περιεχόµενο (Mayring, 2000b), όµως σε κάθε κείµενο πρέπει να ερµηνευτούν όχι µόνο τα όσα λέγονται, αλλά και όσα δεν λέγονται και αποσιωπούνται, πρακτικό κενό που έρχεται να συµπληρώσει η Κριτική Ανάλυση Λόγου Θεωρητικό πλαίσιο Κριτικής Ανάλυσης Λόγου H Κριτική Ανάλυση Λόγου (στο εξής ΚΑΛ) είναι η ερευνητική µέθοδος που χρησιµοποιείται κατεξοχήν για την ανίχνευση της ιδεολογίας, δηλαδή όχι µόνο αυτών που λέγονται σε ένα κείµενο, αλλά και αυτών που έχουν ήδη ειπωθεί αλλού και θεωρούνται δεδοµένα (Fairclough, 1995). Βασική της θέση είναι ότι η γλώσσα και η κοινωνία βρίσκονται σε µία συνεχή διαλεκτική σχέση, ότι δηλαδή δεν υπάρχει χρήση της γλώσσας που δεν εµπεριέχεται στην κοινωνία, όπως και δεν υπάρχουν σχέσεις µεταξύ γλώσσας και κοινωνίας που δεν συνειδητοποιούνται µέσω λεκτικής αλληλεπίδρασης (Stubbs, 1983: 8). H ΚΑΛ είναι µία προσέγγιση της Ανάλυσης Λόγου που εξετάζει τη γλώσσα ως κοινωνικό σηµειωτικό σύστηµα (Halliday, 1978), ως ένα µέσο κοινωνικής πρακτικής 5

6 (Fairclough, 1989: 20) που χρησιµοποιείται για αναπαράσταση και σηµασιοδότηση (Kress, 1990). Υπό αυτή την έννοια στόχος της είναι να ξεδιπλώσει τα ιδεολογικά στηρίγµατα της οµιλίας, τα οποία έχουν γίνει τόσο φυσικά µε το πέρασµα του χρόνου, ώστε αρχίζουν να θεωρούνται κοινά, αποδεκτά και φυσικά χαρακτηριστικά της οµιλίας µας (Teo, 2000: 11). Ουσιαστικά στόχος της ΚΑΛ είναι η καταγραφή των σχέσεων µεταξύ γλώσσας-κειµένων και κοινωνικών σχέσεων και δοµών (Halliday, 1978) και η «αποφυσικοποίηση» των ιδεολογιών µε την υιοθέτηση κριτικών στόχων. Επιδιώκεται, συνεπώς, µέσω της ανάλυσης της γλωσσικής επικοινωνίας, να ανακαλυφθούν οι αναπαραστάσεις της κοινωνικής πραγµατικότητας που οικοδοµούνται σ αυτήν, να ανακαλυφθεί ο τρόπος µε τον οποίο ο λόγος, ως διαλεκτική γλώσσας κοινωνίας, συµβάλλει στη διαιώνιση και στην αλλαγή της κοινωνίας (Fairclough, 1995). Γι αυτό, άλλωστε, η ΚΑΛ ορίζεται ως ανάλυση της λειτουργίας των κειµένων εντός κοινωνικών πολιτισµικών συµφραζοµένων (Fairclough, 1995) και ως µελέτη της οργάνωσης της γλώσσας πάνω και πέρα από την πρόταση (Stubbs, 1983), εξετάζοντας τις ιδεολογίες και την πραγµατικότητα που αναπτύσσονται και διαιωνίζονται µέσα από κάθε συγκεκριµένη γλωσσική χρήση. Επιδίωξη της µεθόδου αποτελεί η ενοποίηση και ο καθορισµός της σχέσης µεταξύ τριών επιπέδων ανάλυσης: α) το κείµενο αυτό καθ αυτό, β) τις πρακτικές επικοινωνίας, δηλαδή τις διαδικασίες που προκύπτουν κατά την παραγωγή λόγου, την οµιλία, την ανάγνωση και την ακρόαση και γ) το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο και τις επικοινωνιακές πρακτικές, στα οποία στηρίζεται το κείµενο (Fairclough, 2000). Σε ό,τι αφορά τη µέθοδο, η ΚΑΛ µπορεί να περιγραφεί γενικότερα ως «υπεργλωσσική» ή «µεταγλωσσική», αφού οι ερευνητές που τη χρησιµοποιούν ασχολούνται περισσότερο µε τα συµφραζόµενα του λόγου ή τη σηµασία που κρύβεται πίσω από τη γραµµατική και συντακτική δοµή. Αυτό µπορεί να περιλαµβάνει ακόµη και τη διερεύνηση του πολιτικού ή και του οικονοµικού πλαισίου της γλωσσικής χρήσης και της γλωσσικής παραγωγής (Wikipedia, 2009), καθώς µε βάση την ΚΑΛ η ανάλυση των κειµένων δεν πρέπει να αποµονώνεται από τις πρακτικές των φορέων ή των λόγων που αυτά ανήκουν. Μία τέτοια ανάλυση απαιτεί προσοχή στη µορφή και την οργάνωση του κειµένου σε όλα τα επίπεδα: φωνολογικό, γραµµατικό, λεξιλογικό και σε υψηλότερα επίπεδα κειµενικής οργάνωσης, όπως είναι η δοµή. Κι αυτό γιατί κοινωνικά και πολιτιστικά φαινόµενα ανιχνεύονται στις κειµενικές δοµές, έτσι που γίνονται δείκτες της κοινωνικής πολιτισµικής διαδικασίας, σχέσης και αλλαγής ( Fairclough, 1995: 4). Καθώς η ΚΑΛ δεν περιορίζεται στη µελέτη µικρότερων µορφηµάτων της γλώσσας, όπως τα φωνήµατα, τα µορφήµατα, οι λέξεις και η σύνταξή τους, ορίζεται ως 6

7 η ανάλυση της γλώσσας πέρα από την πρόταση και έχει τη δύναµη να ανιχνεύει το µήνυµα πίσω από το κείµενο, επειδή ακριβώς µελετά µέρη της γλώσσας, όπως αυτά ρέουν µαζί (Tannen, 2008). 1.3 Καθορισµός ερευνητικής µεθόδου: συνδυασµός ΠΑΠ και ΚΑΛ. Επανερχόµενοι στο θέµα της κατ αντιπαράσταση παρουσίασης, η ΠΑΠ παρέχει στον ερευνητή ένα συγκεκριµένο ερευνητικό εργαλείο, µε σαφή βήµατα και το πλεονέκτηµα της δυνατότητας ποσοτικοποίησης των ευρηµάτων. Επιπλέον, είναι ιδιαίτερα «φιλική» στο χρήστη, καθώς η κατηγοριοποίηση είναι µία διαδικασία που εφαρµόζεται σε καθηµερινή βάση από όλους τους ανθρώπους και κινείται πολύ κοντά σε αυτό που ονοµάζουµε «κοινή αίσθηση». Από την άλλη, όµως, η ΠΑΠ περιγράφει το φανερό περιεχόµενο, ενώ αδυνατεί να προσδιορίσει τους τρόπους µε τους οποίους η γλώσσα κατασκευάζει, µεταµορφώνει και αναπαράγει την εµπειρία µέσω των λειτουργιών της εξουσίας και της γνώσης και συνεπώς τα ευρήµατά της εντάσσονται σε περιγραφικό µάλλον πλαίσιο, χωρίς να δίνουν αφορµή για ερµηνευτική κριτική, µε αποτέλεσµα το περιεχόµενο ή η πολυπλοκότητα του υλικού να παραµένει κρυφή (Wilbraham, 1995). H ΚΑΛ από τη δική της πλευρά, ξεκινώντας από την ίδια τη γλώσσα, προχωρεί στην εις βάθος µελέτη του υλικού, χωρίς να περιορίζεται σε αυτό που λέγεται ή είναι φανερό. Αντίθετα επιδιώκει να ανακαλύψει και το λανθάνον περιεχόµενο ή αυτό που εννοείται χωρίς να αναφέρεται ρητά, ενώ επιπλέον επιχειρεί να πραγµατοποιήσει τη σύνδεση του λόγου µε τα κοινωνικά συµφραζόµενα, που είναι ίσως και το σηµαντικότερο χαρακτηριστικό της. Το βασικό της µειονέκτηµα, όµως, είναι ότι δεν παρέχει ένα σαφές και ξεκάθαρο µεθοδολογικό εργαλείο, αλλά αφήνει τεράστια περιθώρια κινήσεων που µπορούν να εκτρέψουν από την πορεία του έναν µη έµπειρο ερευνητή ή να οδηγήσουν σε διαφοροποίηση των ευρηµάτων µεταξύ διαφορετικών ερευνητών. Οι δύο αυτές ερευνητικές µέθοδοι, ωστόσο, έχουν ένα κοινό πλεονέκτηµα. Είναι µέθοδοι ευέλικτες που µπορούν να λειτουργήσουν ενισχυτικά - συµπληρωµατικά σε άλλα είδη ανάλυσης. Η χρήση της ΠΑΠ µπορεί να είναι λειτουργική υπό την έννοια του ότι δε βάζει τελεία ή δεν βάζει την τελευταία λέξη. Αντίθετα, οδηγεί σε συγκρίσιµα και αξιοποιήσιµα δεδοµένα εξασφαλίζοντας ένα στατικό, εξαντλητικό περιγραφικό φάσµα θεµάτων που διευκολύνει εις βάθος αναλύσεις συγκεκριµένων κειµένων. Με τον τρόπο αυτό δηµιουργεί ένα υλικό που µπορεί να εξυπηρετεί την κριτική ή την ενίσχυση της 7

8 ιδεολογίας σε κοινωνικό και υποκειµενικό επίπεδο. Μάλιστα, η ΚΑΛ µπορεί να χρησιµοποιηθεί για να ενισχύσει τα είδη της ΠΑΠ (Wilbraham, 1995). Άλλωστε, όπως αναφέρει και ο σηµαντικότερος εισηγητής της ΚΑΛ, ο Norman Fairclough (1995: 18), «η ΚΑΛ δεν µπορεί από µόνη της να κρίνει την αλήθεια µιας πρότασης, αλλά είναι απλώς µια µέθοδος που χρησιµοποιείται σε ευρύτερα κριτικά πρότζεκτ». Αυτό που χρειάζεται στην ΠΑΠ είναι µία οξεία, κριτική επιχειρηµατολογία και η σύνδεση των ευρηµάτων µε το κοινωνικό πλαίσιο που τα παρήγαγε. Η ΠΑΠ µπορεί να ενισχυθεί µε κριτική σύγκριση από την ΚΑΛ (Wilbraham, 1995). Σε πρακτικό επίπεδο, το βασικό θεωρητικό πλαίσιο και τα διαδικαστικά βήµατα εξασφαλίζονται από την ΠΑΠ, ενώ η ΚΑΛ ενεργοποιείται στις περιπτώσεις που το µήνυµα «κρύβεται» πίσω από λέξεις ή φράσεις χωρίς ιδιαίτερο ιδεολογικό χρωµατισµό, σε περιπτώσεις αποσιώπησης, γλωσσικής εκλεκτικότητας ή παραποίησης. Η αρχή, δηλαδή γίνεται µε την ανάλυση της ίδιας της γλώσσας και τη διαµόρφωση ενός συστήµατος θεµατικών κατηγοριών σύµφωνα µε το περιεχόµενο των κειµένων, και στη συνέχεια ακολουθεί η ανίχνευση της λανθάνουσας ιδεολογίας και η σύνδεση των ιδεολογικών µηνυµάτων µε τους κοινωνικούς παράγοντες που τα διαµόρφωσαν. Ως µονάδα καταγραφής ορίζεται το «θέµα», η έκταση του οποίου µπορεί να κυµαίνεται από µία λέξη έως και αρκετές περιόδους. Αυτή η διακύµανση οφείλεται στο γεγονός ότι σε πολλές περιπτώσεις για την ανάλυση και ένταξη ενός «λόγου» σε µία θεµατική κατηγορία χρειάζεται µεγαλύτερο µέρος κειµένου, ώστε να γίνει εµφανές το ιδεολογικό του µήνυµα. Στο ίδιο πλαίσιο, µεταξύ των πλεονεκτηµάτων που εξασφαλίζει η ΚΑΛ στην ΠΑΠ, υπάγεται και η δυνατότητα ένταξης ενός θέµατος σε περισσότερες της µίας θεµατικές κατηγορίες, γεγονός που επιτρέπεται στο βαθµό που κάθε φορά σχολιάζεται διαφορετικό µέρος ή διαφορετική πτυχή του θέµατος (και για λόγους κατανόησης το κείµενο δεν κατακερµατίζεται, για να µην εντάσσεται σε κάθε κατηγορία ένα µικρό µέρος λόγου χωρίς νόηµα), ενέργεια που θα ήταν πρακτικά αδύνατη και µεθοδολογικά λανθασµένη αν χρησιµοποιούνταν αποκλειστικά η ΠΑΠ. Με αυτό τον τρόπο δίνεται η δυνατότητα σχολιασµού όλων των ιδεολογικών παραµέτρων που ανακύπτουν χωρίς να υπάρχει το πρακτικό πρόβληµα της επιλογής µίας αποκλειστικά θεµατικής κατηγορίας στην οποία πρέπει να ενταχτεί το «θέµα». Επειδή σκοπός της παρούσας µελέτης είναι η παρουσίαση παραδειγµάτων που καθιστούν περισσότερο εµφανή την αποτελεσµατικότητα της προτεινόµενης µεθόδου, ακολούθως περιοριζόµαστε στο να παρουσιάζουµε µόνο ορισµένα δείγµατα της ιδεολογικής ανάλυσης των σχολικών εγχειριδίων, εκείνα που αποδεικνύουν εναργέστερα τη χρησιµότητα της συνδυαστικής αξιοποίησης της ΠΑΠ και ΚΑΛ. 8

9 2. Εφαρµογή ερευνητικής µεθόδου Στα σχολικά εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας της Γ ηµοτικού «Τα απίθανα µολύβια», εντοπίζουµε τα ακόλουθα δύο αποσπάσµατα: «Η µαµά έκλεγε, ο µπαµπάς ήταν καταστεναχωρηµένος κι εµείς οι τρεις αδερφές καθόµασταν χωρίς µιλιά», Α79, «Το Σάββατο ήµουν µε πυρετό στο κρεβάτι. ε λέω, το να αρρωσταίνεις έχει και τα καλά του. Πάνε κι έρχονται στο κρεβάτι σου. Να τα διπλά µαξιλάρια. Να και οι πορτοκαλάδες. Σήµερα ούτε πονοκέφαλος, ούτε πυρετός. Η µαµά ανακουφίστηκε. Ο πατέρας έγραψε σηµείωµα για να καθίσω µέσα στα διαλείµµατα αύριο», Β46 [τα κεφαλαία γράµµατα αντιστοιχούν σε τεύχος και ο αριθµός σε σελίδα του αντίστοιχου τεύχους, δηλ. Α79 Α τεύχος, σελ. 79]. Αντιλαµβάνεται κανείς ιδιαίτερα εύκολα πως τα δύο αυτά αποσπάσµατα φανερώνουν ταυτόχρονα περισσότερα του ενός δεδοµένα: ως προς το είδος της οικογένειας αντιπροσωπεύουν τη διγονεϊκή µορφή, παρουσιάζουν, όµως, και το ρόλο της µητέρας (Να τα διπλά µαξιλάρια. Να και οι πορτοκαλάδες), το ρόλο του πατέρα (Ο πατέρας έγραψε σηµείωµα για να καθίσω µέσα στα διαλείµµατα αύριο), αλλά και το ρόλο των παιδιών (εµείς οι τρεις αδερφές καθόµασταν χωρίς µιλιά ε λέω, το να αρρωσταίνεις έχει και τα καλά του. Πάνε κι έρχονται στο κρεβάτι σου). Παράλληλα, φανερώνουν γνωρίσµατα του χαρακτήρα των γυναικών (Η µαµά έκλεγε, Η µαµά ανακουφίστηκε) και των ανδρών (ο µπαµπάς ήταν καταστεναχωρηµένος). ιαπιστώνεται µία διάσταση στον τρόπο αντιµετώπισης των δυσκολιών ανάµεσα στους δύο γονείς: η µητέρα που κλαίει και ο πατέρας που δεν εξωτερικεύει έντονα τα συναισθήµατά του, αλλά εµφανίζεται πιο συγκρατηµένος στις εκδηλώσεις του, απλά καταστενοχωρηµένος. Αυτή η διαφοροποίηση γίνεται αντιληπτή και από τις γλωσσικές επιλογές: ρήµα για τη µητέρα (έκλεγε), µετοχή για τον πατέρα (καταστενοχωρηµένος), µετατόπιση της έµφασης υπέρ του ισχυρότερου γραµµατικά τύπου, του ρήµατος. Απόλυτη διάσταση και στην ανάληψη δράσης: η µητέρα φροντίζει µε αφοσίωση όπως γίνεται αντιληπτό από τη χρήση του εµφατικού «να» στη φράση «Να τα διπλά µαξιλάρια. Να και οι πορτοκαλάδες» - για την ανάρρωση του παιδιού, ενώ το γεγονός ότι ο πατέρας γράφει το σηµείωµα για το σχολείο δείχνει τον πατρικό λόγο να έχει µεγαλύτερη ισχύ και εγκυρότητα απ ό,τι θα είχε ίσως της µητέρας. Επιπλέον, η χρήση του ρήµατος «ανακουφίστηκε» δείχνει πως η µητέρα είχε εκδηλώσει έντονα την ανησυχία της, ενώ αντίθετα δε γίνεται κανένα τέτοιου είδους σχόλιο για τον πατέρα (Davis, 1982, Κραβαρίτου, 1996), Τα παιδιά εµφανίζονται ανενεργά στο πλαίσιο της οικογένειας και περιορίζονται στο να απολαµβάνουν τις γονεϊκές φροντίδες. 9

10 Τα συγκεκριµένα θέµατα υπάγονται κανονικά σε µια θεµατική κατηγορία που αφορά στην οικογένεια και αυτή µε τη σειρά της στην ευρύτερη θεµατική κατηγορία της κοινωνίας. Προβλήµατα, ωστόσο, δηµιουργούνται από το γεγονός της πολλαπλής ιδεολογικής σηµατοδότησης των αποσπασµάτων. Αν εφαρµοζόταν µεµονωµένα η ΠΑΠ, θα έπρεπε να αποφασιστεί σε ποια υποκατηγορία της «οικογένειας» θα ενταχθούν αποκλειστικά, καθώς σύµφωνα µε της µεθοδολογικές αρχές της - ένα θέµα µπορεί να υπαχθεί σε µία και µόνο µία κατηγορία (είδος οικογένειας, ρόλος µητέρας, ρόλος πατέρα, ρόλος παιδιών, χαρακτήρας γυναικών, χαρακτήρας ανδρών), κάτι που θα απαιτούσε και τον τµηµατικό κατακερµατισµό του κειµένου. Όµως, η παράλληλη χρησιµοποίηση της ΚΑΛ, εκτός του ότι επιτρέπει τη διεξοδική ανάλυση κάθε πτυχής του κειµένου, επιτρέπει και την ένταξη του ίδιου αποσπάσµατος σε διαφορετική θεµατική κατηγορία, εφόσον, βέβαια, σε κάθε περίπτωση στηρίζεται επαρκώς ο λόγος που δικαιολογεί αυτή την ένταξή. Ένα άλλο παράδειγµα που σχετίζεται µε τον πατρικό ρόλο είναι το επόµενο: «Στη µέση του δέσποζε µε τη θεόρατη κορµοστασιά του το µεγαλύτερο πεύκο που έχετε δει. Τέσσερις φορές ψηλότερο από τη στέγη του σπιτιού, µ απλωµένα τα χοντρά κλαδιά του σαν οµπρέλα. Ήταν το καµάρι της γειτονιάς. Αµέσως, στο µεγάλο πρώτο κλαδί του, κρέµασε µε γερές αλυσίδες ο πατέρας µου την κούνια», Α40. Σύµφωνα µε το απόσπασµα, ο πατέρας αναλαµβάνει τις εξωτερικές δραστηριότητες και γενικά ό,τι σχετίζεται µε τη σιγουριά και την ασφάλεια, ακόµη και στο παιχνίδι των παιδιών. Η αντοχή και η δύναµη εµφανίζονται σαν ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τυπικά τον πατέρα ως στηρίγµατος της οικογένειας (Μπουρντιέ, 1996). Αυτός αναλαµβάνει να στερεώσει την κούνια, όχι σε ένα οποιοδήποτε δέντρο, αλλά σε ένα θεόρατο πεύκο, το καµάρι της γειτονιάς, και µάλιστα στο µεγάλο πρώτο κλαδί και «αµέσως». Το επίθετο «πρώτο» µπορεί να αναφέρεται στην έννοια της σειράς, είναι δηλαδή το πιο προσιτό για το στερέωµα της κούνιας, ενέχει, ωστόσο, και την έννοια της ποιότητας, όπου η λέξη πρώτο συνεπάγεται το καλύτερο. Η επιλογή των λέξεων και η εικόνα που περιγράφεται προκαλούν νοερά αντιστοιχία δέντρου-πατέρα, η εικόνα της οµπρέλας που σχηµατίζεται µε τα κλαδιά παραπέµπει στην έννοια της προστασίας, τα κλαδιά που είναι χοντρά στην έννοια της ασφάλειας. Άλλωστε, η φράση γερές αλυσίδες, εκτός από την έµφαση που δίνει στην εξασφάλιση της σιγουριάς από τη µεριά του πατέρα, µπορεί συντακτικά να εκληφθεί ως σχήµα υπαλλαγής και η χρήση της φράσης «γερές αλυσίδες» να σηµαίνει γερός πατέρας. Επιπλέον, η έκφραση ενθουσιασµού και θαυµασµού που εκδηλώνεται στα λόγια του παιδιού: «το µεγαλύτερο πεύκο που έχετε δει», δεν περιορίζεται µόνο στις ιδιότητες του δέντρου, αλλά επεκτείνεται και στις 10

11 ενέργειες του πατέρα, εφόσον αυτές σχετίζονται µε το δέντρο. Τέλος, αν ληφθεί υπόψη πως η οικογένεια του παιδιού έχει µόλις µετακοµίσει σε καινούργιο σπίτι [όπως γίνεται γνωστό από τα δεδοµένα της αφήγησης], διαπιστώνεται από τη χρήση του επιρρήµατος «αµέσως»- πως η πρώτη ασχολία του πατέρα (ίσως και η µοναδική;) είναι να κρεµάσει την κούνια των παιδιών και όχι να βοηθήσει στην τακτοποίηση του σπιτιού, που αφήνεται να εννοηθεί ότι την έχει αναλάβει κάποιος άλλος, µάλλον η µητέρα. Βασικό, λοιπόν, «προσόν» της γυναίκας, όπως γίνεται αντιληπτό και από το ακόλουθο απόσπασµα, είναι η ικανότητα να περιποιείται το σπίτι και να κάνει όλες τις δουλειές: να καθαρίζει, να µαγειρεύει, αλλά και να ζυµώνει, να γνέθει, να πλέκει: «Ζυµώνουν τ ανασκουµπωτά της πρωτονύφης χέρια και πλάθουν τα πρωτόπλαστα ψωµιά µες τις παλάµες µες στην καλοπελεκητή πινακωτή προικιό της. Το φούρνο καίει τεχνίτισσα στο φούρνο η γριά κυρούλα, ξανανιωµένη, αφήνοντας τη συντροφιά της ρόκας», Γ37). Η πρωτονύφη -που µπορεί να σηµαίνει την πρώτη νύφη που έκανε η οικογένεια, αλλά και την πιο άξια- ζυµώνει. Συντακτικό υποκείµενο της φράσης είναι τα χέρια, σύµβολο της δύναµης και της εργατικότητας, τα οποία είναι ανασκουµπωτά, ως απόδειξη αυτής της εργατικότητας, κι ακόµη της αφοσίωσης και της δυναµικότητας στις δουλειές. Παρατηρείται, επίσης, η επαναφορά του επιθέτου πρώτος στη λέξη πρωτόπλαστα, γλωσσική επιλογή που συνδέει την αξιοσύνη της νύφης στο ζύµωµα µε την ποιότητα του ψωµιού, από το οποίο θα τραφεί ο άντρας της και όλη η οικογένεια. Πέρα από την αξιοσύνη της νύφης στις δουλειές του σπιτιού, απαραίτητο «προσόν» είναι, βέβαια, και η προίκα, που δίνεται σαν εφόδιο στη γυναίκα για να της χρησιµεύσει στην καινούρια, έγγαµη ζωή της. Η καλοπελεκητή πινακωτή, προικιό της γυναίκας, καθορίζει το ρόλο της στο σπιτικό: να ασχολείται µε τα του οίκου και µάλιστα να είναι καλή νοικοκυρά (απ όπου και καλοπελεκητή η πινακωτή, για να βγαίνει και καλό το ψωµί). Η προίκα, παρουσιάζεται σαν απαραίτητο «προσόν» µιας καλής νύφης, δηµιουργώντας µια νοοτροπία δούναι και λαβείν, που φέρει τους άντρες να χρειάζονται µια «ανταµοιβή» για το «βαρύ φορτίο» που αναλαµβάνουν όταν ανοίγουν σπιτικό, αφήνεται, ωστόσο, να εννοηθεί πως ισχύει και εκ του αντιθέτου, ότι δηλαδή όσες δε διαθέτουν προίκα δεν παντρεύονται και κατά συνέπεια, σύµφωνα µε τις αρχές των παραδοσιακών κοινωνιών, δεν καταξιώνονται κοινωνικά. (Laqueur, 2003). Ακόµη και η γριά κυρούλα, δεν καίει απλώς το φούρνο, αλλά είναι τεχνίτισσα σ αυτό, και δεν βλέπει το άναµµα του φούρνου σαν µια κοπιαστική υποχρέωση, αλλά σαν κάτι που τη γεµίζει ζωντάνια και χαρά («ξανανιωµένη»), παρόλο που η προηγούµενη ασχολία της ήταν το γνέσιµο µε τη ρόκα, που χαρακτηρίζεται ως συντροφιά της. 11

12 Στο Β43, παρουσιάζονται κάρτες γενεθλίων, αγοριών και κοριτσιών. Πέρα από τις στερεότυπες χρωµατικές επιλογές του γαλάζιου και ροζ χρώµατος αντίστοιχα, που ευελπιστούµε να παρουσιάσουµε σε άλλη ευκαιρία µε την ανάλυση της ιδεολογίας του οπτικού κειµένου, αξίζει να επισηµανθούν οι γλωσσικές επιλογές. Συγκεκριµένα διαβάζουµε: «Προς το φίλο µου Κώστα. Θα χαρώ πολύ να σε δω στο πάρτι για την ονοµαστική µου εορτή που θα γίνει την Παρασκευή στις 30 Νοεµβρίου και ώρα 7µµ. Μένω στην οδό Κύπρου 16, Αλσούπολη. Το τηλέφωνό µου είναι Σε περιµένω µε χαρά! Ο φίλος σου, Αντρέας», «Αγαπητέ φίλε Κώστα, Σε περιµένω στη γιορτή που θα κάνω για τα γενέθλιά µου την Κυριακή στις 19 Οκτωβρίου και ώρα 6:30 το απόγευµα. Η διεύθυνση µου είναι: Σωκίων 98, Αλσούπολη και το τηλέφωνό µου: Θα περάσουµε φανταστικά! Η φίλη σου Βάσια», «Μελίνα, τα γενέθλιά µου πλησιάζουν. Το Σάββατο 7 εκεµβρίου γίνοµαι 9 ετών και σε περιµένω στη γιορτή που θα κάνω στις 7µµ. Έλα να διασκεδάσουµε τρελά. Το σπίτι µου είναι: Σίφνου 95, Αλσούπολη. Η φίλη σου, Μαργαρίτα», Β43. Ο λόγος στην αγορίστικη κάρτα παρουσιάζεται πιο συγκρατηµένος και σοβαρός σε σύγκριση µε το λόγο των κοριτσιών, που εµφανίζεται πιο άµεσος, ενθουσιώδης και αυθόρµητος: η προσφώνηση συνοδεύεται από το ουσιαστικό «φίλος» στην πρόσκληση του Αντρέα, ενώ από το επίθετο «αγαπητός» στην πρόσκληση της Βάσιας. Τα κορίτσια καλούν τους φίλους τους στη γιορτή µέσα από ένα αίτηµα δήλωση («σε περιµένω στη γιορτή µου»), που καθιστά δεδοµένη τη συµµετοχή των προσκεκληµένων, σε αντιδιαστολή µε το σαφώς πιο συγκρατηµένο «Θα χαρώ πολύ να σε δω στο πάρτι», που συνιστά απλά αίτηµα. Εντύπωση, προκαλεί η επιλογή της λέξης «εορτή» από τον Αντρέα, που είναι τύπος της καθαρεύουσας και προσδίδει µια χροιά επισηµότητας και απόστασης µεταξύ γράφοντος και αποδέκτη. Ακόµη, οι κοριτσίστικες κάρτες κλείνουν µε την υπόσχεση για φανταστική διασκέδαση: «θα περάσουµε φανταστικά, έλα να διασκεδάσουµε τρελά», ενώ δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο στην κάρτα του Αντρέα. Γίνεται, φυσικά αντιληπτό, πως ο περιορισµός των ερευνητικών ευρηµάτων αποκλειστικά σε ποιοτικά δεδοµένα θα καθιστούσε εξαιρετικά δύσκολη τη διαµόρφωση σφαιρικής εκτίµησης των υπό διερεύνηση θεµατικών κατηγοριών και σε τελική ανάλυση της ιδεολογικής ταυτότητας των βιβλίων. Από την άλλη, αποκλειστικά ποσοτικά δεδοµένα θα οδηγούσαν πέρα από τις δυσκολίες ένταξης των αποσπασµάτων σε µια και µόνη θεµατική κατηγορία- σε απώλεια σηµαντικών πληροφοριών. Με το συνδυασµό των δύο µεθόδων, λοιπόν, δεν εξάγεται απλά το συµπέρασµα ότι από το σύνολο των αναφορών στο είδος της οικογένειας το 78% αφορά τη διγονεϊκή µορφή, αλλά διευκρινίζεται και ο ρόλος της µητέρας και του πατέρα µέσα σε αυτή. εν 12

13 παρουσιάζεται απλά η µητέρα οκτώ στις δέκα φορές (ποσοστό 80%) να αναλαµβάνει την φροντίδα και την επίβλεψη των παιδιών και να έχει την πρωτοβουλία µόνο όταν απουσιάζει ή δεν υπάρχει πατέρας (20%), αλλά καθίσταται εµφανές µέσα από ποιες συγκεκριµένες γλωσσικές και εκφραστικές επιλογές διαµορφώνεται αυτό το µητρικό προφίλ. Αντίθετα, ο πατέρας παρουσιάζεται σε ποσοστό 100% να αναλαµβάνει όλες της εκτός οικίας δραστηριότητες. Παρόµοια, δε θα ήταν αρκετά ξεκάθαρο το ότι η γυναίκα καθαρίζει ή µαγειρεύει, αν αυτό δεν συνδυαστεί µε το ποσοστιαίο εύρηµα των επταπλάσιων αναφορών σε παραδοσιακούς γυναικείους ρόλους έναντι των µόλις δύο αναφορών σε σύγχρονους ρόλους ( 88% έναντι 12%) και αντίθετα για τον άντρα, το γεγονός ότι παρουσιάζεται ως γιατρός, δήµαρχος, πολεµιστής, κλπ. πρέπει να συνδυαστεί µε το ότι οι αναφορές σε στερεότυπα ανδρικούς ρόλους είναι τριπλάσιες από αυτές της ανάληψης δραστηριοτήτων ισότητας (23 έναντι 7 αναφορών). Τέλος, ακόµη και στην περίπτωση των καρτών γενεθλίων, οι κοριτσίστικες κάρτες είναι διπλάσιες αριθµητικά από αυτές των αγοριών. 3. Συζήτηση τελικά συµπεράσµατα Από την ενδεικτική παράθεση των παραπάνω παραδειγµάτων καθίσταται σαφές πως ο συνδυασµός της Ποιοτικής Ανάλυσης Περιεχοµένου και της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου οδηγεί σε ασφαλέστερο και πληρέστερο προσδιορισµό του ιδεολογικού φορτίου των σχολικών εγχειριδίων απ ό,τι θα πετύχαινε η διακριτή εφαρµογή των δύο µεθόδων. Η εφαρµογή µόνο της Ποιοτικής Ανάλυσης Περιεχοµένου θα σήµαινε περιορισµό της ερµηνείας των κειµενικών στοιχείων, ενώ πολλά ιδεολογικά δεδοµένα θα ήταν µη ανιχνεύσιµα, µε αποτέλεσµα να χάνονται σηµαντικές πληροφορίες στη φάση της ποσοτικοποίησης των ευρηµάτων. Από την άλλη, η µεµονωµένη εφαρµογή της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου θα οδηγούσε σε έναν αχανή ερµηνευτικό σχολιασµό, που θα εµπόδιζε την απόκτηση µιας ξεκάθαρης και αντιπροσωπευτικής - καθολικής εικόνας της ιδεολογίας των βιβλίων. Βεβαίως, δεν παραγνωρίζεται το γεγονός πως η προτεινόµενη ερευνητική µέθοδος ενέχει κινδύνους και θέτει κάποιους περιορισµούς υπό την έννοια του ότι, ειδικά στο σηµείο που αφορά στην εφαρµογή της ΚΑΛ, η αποτελεσµατικότητά της στην πράξη εξαρτάται από τη γλωσσική και επικοινωνιακή «ευαισθησία» του ερευνητή να εντοπίζει και να ανιχνεύει ιδεολογικά φορτισµένα γλωσσικά µορφώµατα και από το βαθµό της ανάλυσης στον οποίο αποφασίζει να προχωρήσει. Αυτό ακριβώς είναι και το σηµείο στο οποίο ενδέχεται να παρατηρηθεί ελαφρά απόκλιση µεταξύ των ερευνητών, ωστόσο, η ΠΑΠ καθορίζοντας αυστηρά τις θεµατικές κατηγορίες βάσει του 13

14 περιεχοµένου του υπό διερεύνηση υλικού, αποτρέπει την τελική διαφοροποίηση των ευρηµάτων. εν πρέπει, ωστόσο, να παραβλεφθεί και η θετική πλευρά, ότι δηλαδή η δυνατότητα ανάλυσης σε διαφορετικά επίπεδα και σε διαφορετικό βάθος µπορεί να χρησιµοποιείται από τους ερευνητές ανάλογα µε τις ανάγκες και τους ερευνητικούς στόχους τους. Η χρησιµότητα µιας µεθόδου που µπορεί να ανιχνεύει και να συστηµατοποιεί στοιχεία ιδεολογίας είναι εξαιρετικής σηµασίας για το σύνολο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, δεδοµένου του ότι µέσω της επεξεργασίας του ίδιου του εκπαιδευτικού υλικού, δηλαδή µη αυθαίρετων γλωσσικών επιλογών, που ανάγονται σε συγκεκριµένες κοινωνικές διαδικασίες και ιδεολογικά πρότυπα (Dellinger, 1995), πετυχαίνει να προσδιορίσει το είδος των ανθρώπων και των πολιτών που επιδιώκεται να διαµορφωθεί. Είναι, συνεπώς, ιδιαίτερα σηµαντικό όχι µόνο για τους ερευνητές - εκπαιδευτικούς, αλλά και για τους απλούς εκπαιδευτικούς, να διαθέτουν ένα πρακτικό εργαλείο που θα τους επιτρέπει να ανιχνεύουν και να συνειδητοποιούν το είδος και την ποιότητα των ιδεών των οποίων γίνονται µεταδότες και που θα τους δίνει τη δυνατότητα, στο βαθµό που είναι εφικτό - ανάλογα µε την εκπαιδευτική βαθµίδα στην οποία υπηρετούν - να ευαισθητοποιούν και να «υποψιάζουν» τους αποδέκτες µαθητές, ώστε οι τελευταίοι να γίνονται διαρκώς περισσότερο ικανοί στην αποκρυπτογράφηση των ιδεολογικών µηνυµάτων όχι µόνο στο ελεγχόµενο περιβάλλον του σχολείου, αλλά πολύ περισσότερο στην κοινωνία ως ενεργοί και ενσυνείδητοι πολίτες. Η ανακάλυψη του γιατί υπάρχει και γιατί συµβαίνει κάτι, η αµφισβήτηση αυτού που λαµβάνεται ως δεδοµένο, ο εντοπισµός των συµφερόντων που υπηρετούνται, αλλά και εκείνων που υπονοµεύονται, είναι ουσιώδη γνωρίσµατα του κριτικού γραµµατισµού (Baynham, 2002) και θα πρέπει να είναι επιτακτικό ζητούµενο µια σύγχρονης και αποτελεσµατικής εκπαίδευσης. Βιβλιογραφία. Ackerman, W. (1997). Making Jews: An Enduring Challenge in Israeli Education. Israel Studies, vol.2, issue 2, pp Αϊδίνης, Α., Γρόλλιος, Γ. (2007). Κριτικές παρατηρήσεις στο εγχειρίδιο του Γλωσσικού µαθήµατος της Τρίτης τάξης του ηµοτικού Σχολείου. Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης, τεύχος 84, σσ Αλτουσέρ, Λ. (1983). (µετ. Ξ. Γιαταγάνας), Ιδεολογία και ιδεολογικοί µηχανισµοί του κράτους. Θέσεις. (σσ ). Αθήνα : Θεµέλιο 14

15 Apple, M. (1986). (µετ. Τ. αρβέρης), Ιδεολογία και Αναλυτικά Προγράµµατα. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής Apple, M. (1993). (µετ. Φ. Κοκαβέσης), Εκπαίδευση και εξουσία. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής. Baynham, M. (2002) (µετ. Μ. Αραποπούλου), Πρακτικές Γραµµατισµού. Αθήνα : Μεταίχµιο. Bryman, A. (1992). Quantitative and qualitative research: further reflections on their integration. In Julia Branner (Ed.), Mixing methods: qualitative and quantitative research (pp ). Brookfield: Avebury. Davis, E.G. (1982). (µετ. Α. Βερυκκοκάκη), Το πρώτο φύλο. Αθήνα: Νέα Σύνορα. Dellinger, Br. (1995). Critical Discourse Analysis. ιαθέσιµο on line: Προσπελάστηκε στις: 20 / 12 / 08 Fairclough, N. (1989). Language and Power. Harlow: Longman Fairclough, N. (1995). Critical Discourse Analysis. The critical study of language. England : Pearson Education, Longman. Fairclough, N. (2000) Language and Power (2 nd ed.). New York : Longman. ιαθέσιµο on line: Προσπελάστηκε στις: 28 /11 /08. Gee, J. P. (1990). Social Linguistics and literacies: Ideologies in discourse. London: Falmer. ιαθέσιµο on line: Προσπελάστηκε στις: 28/11/08. Γεωργακοπούλου, Α., Γούτσος,. (1999). Κείµενο και επικοινωνία. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα. Halliday, M. (1978). Language as social semiotic: the social interpretation of language and meaning. London: Edward Arnold. Huckin, T.N. (1997). Critical Discourse Analysis. In Miller T. (Ed.). Functional approaches to written text. ιαθέσιµο on line: Προσπελάστηκε στις: 27 /6 /06. Ιντζίδης, Ε., Παπαδόπουλος, Α., Σιούτης, Α. Τικτοπούλου, Α. (2006) Γλώσσα Γ ηµοτικού. Τα απίθανα µολύβια. Τεύχη Α, Β και Γ. Αθήνα, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Οργανισµός Εκδόσεως ιδακτικών Βιβλίων. Ιντζίδης, Ε., Παπαδόπουλος, Α., Σιούτης, Α. Τικτοπούλου, Α. (2006) Γλώσσα Γ ηµοτικού. Τα απίθανα µολύβια. Τετράδιο Εργασιών. Τεύχη Α και Β. Αθήνα, 15

16 Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Οργανισµός Εκδόσεως ιδακτικών Βιβλίων. Kracauer, S. (1952). The challenge of qualitative content analysis. Public Opinion Quarterly, 16(4), pp Κραβαρίτου, Γ. (1996). Φύλο και δίκαιο. Αθήνα: Παπαζήση. Kress, G. (1990). Critical Discourse Analysis. In Kaplan R. (Ed.), Annual Review of Applied Linguistics, II. ιαθέσιµο on line: Προσπελάστηκε στις : 12 / 12 / 08. Kohlbacher, F. (2006). The use of Qualitative Content Analysis in Case Study Research. Volume 7, No.1, Art. 21. Laqueur, Th. (2003). (µετ. Π. Μαρκέτου), Κατασκευάζοντας το φύλο. Σώµα και κοινωνικό φύλο από τους αρχαίους Έλληνες έως τον Φρόϊντ. Αθήνα: Πολύτροπον. Mayring, Ph. (2000a). Qualitative Content Analysis. Volume 1, No.2. Από την ηλεκτρονική διεύθυνση : Προσπελάστηκε στις: 11/10/2008. Mayring, Ph. (2000b). Qualitative content analysis. Forum: Qualitative Social Research [On-line Journal], 1(2), Art. 20. ιαθέσιµο on line: Προσπελάστηκε στις: 11/10/2008. Μπονίδης, Κ. (2004). Το περιεχόµενο του σχολικού βιβλίου ως αντικείµενο έρευνας. ιαχρονική εξέταση της σχετικής έρευνας και µεθοδολογικές παρατηρήσεις. Αθήνα: Μεταίχµιο. Μπουρντιέ, Π. (1996). (µετ. Π. Γεωργίου), Η ανδρική κυριαρχία. Αθήνα: ελφίνι. Neuman, W.L. (1997). Social research methods, qualitative and quantitative approaches (3 rd ed.). Boston: Allyn and Bacon. Stubbs, M. (1983). Discourse Analysis. The Sociolinguistic Analysis of Natural Language. Oxford: Blackwell Publishers Ltd. Tannen, D. Discourse Analysis. ιαθέσιµο on line: Προσπελάστηκε στις: 30/11/08. Teo, P. (2000). Racism in the news: a Critical Discourse Analysis of news reporting in two Australian newspapers. Discourse and Society. [ Sited in Talbot, Atkinson & Atkinson 2003, p.36]. ιαθέσιµο on line : das.sagepub.com/cgi/content/abstract/11/1/7. Προσπελάστηκε στις : 27 /11 /08. 16

17 Wikipedia, the free encyclopedia. Critical Discourse Analysis. ιαθέσιµο on line: Προσπελάστηκε στις: 16 /11 /08. Wilbraham, L. (1995). Thematic Content Analysis: panacea for the ills of intentioned opacity of discourse analysis? Presented at the 1 st Annual Qualitative Methods Conference : A spanner in the works of the factory of truth, 20 October 1995, University of the Witwatersrand, South Africa. ιαθέσιµο on line: Προσπελάστηκε στις : 4/12/08. 17

1 Παγκουρέλια, Ε. & Παπαδοπούλου, Μ. (2014). Χρησιμότητα και αποτελεσματικότητα

1 Παγκουρέλια, Ε. & Παπαδοπούλου, Μ. (2014). Χρησιμότητα και αποτελεσματικότητα Χρησιµότητα και αποτελεσµατικότητα συνδυασµού ερευνητικών µεθόδων στην ιδεολογική ανάλυση σχολικών εγχειριδίων: µεθοδολογία και πρακτικές. 1 Παγκουρέλια Ευγενία, Παπαδοπούλου Μαρία Περίληψη: Η επιλογή

Διαβάστε περισσότερα

ABSTRACT. προδιαγραφές διαµόρφωσης του εκπαιδευτικού υλικού.

ABSTRACT. προδιαγραφές διαµόρφωσης του εκπαιδευτικού υλικού. Η ιδεολογική ταυτότητα των εγχειριδίων γλωσσικής αγωγής: η περίπτωση της Γ ηµοτικού 1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η αξιολόγηση συνιστά αναπόσπαστο στοιχείο της εκπαιδευτικής διαδικασίας καθορίζοντας ποιος και τι πληρεί τα

Διαβάστε περισσότερα

Παραδοτέο Π.1 (Π.1.1) Εκθέσεις για προµήθεια εκπαιδευτικού υλικού

Παραδοτέο Π.1 (Π.1.1) Εκθέσεις για προµήθεια εκπαιδευτικού υλικού 1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ Μέτρο 2.2 Αναµόρφωση Προγραµµάτων Προπτυχιακών Σπουδών ιεύρυνση Τριτοβάθµιας Κατ. Πράξης 2.2.2.α Αναµόρφωση Προγραµµάτων

Διαβάστε περισσότερα

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Νίκος Ναγόπουλος Για τη διεξαγωγή της κοινωνικής έρευνας χρησιμοποιούνται ποσοτικές ή/και ποιοτικές μέθοδοι που έχουν τις δικές τους τεχνικές και

Διαβάστε περισσότερα

Ιδεολογικά µηνύµατα στο λόγο και την εικόνα των σχολικών εγχειριδίων: µια πρόταση ανάλυσης 1

Ιδεολογικά µηνύµατα στο λόγο και την εικόνα των σχολικών εγχειριδίων: µια πρόταση ανάλυσης 1 Ιδεολογικά µηνύµατα στο λόγο και την εικόνα των σχολικών εγχειριδίων: µια πρόταση ανάλυσης 1 Περίληψη Τα σχολικά εγχειρίδια, παράλληλα µε τη λειτουργία τους ως µέσων µετάδοσης της γνώσης, συνιστούν ταυτόχρονα

Διαβάστε περισσότερα

Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. Π.Μ.Σ. ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. Π.Μ.Σ. ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. Π.Μ.Σ. ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 3 η Θεματική ενότητα: Ανάλυση μεθοδολογίας ερευνητικής εργασίας Σχεδιασμός έρευνας: Θεωρητικό πλαίσιο και ανάλυση μεθοδολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Τα τελευταία χρόνια βρισκόµαστε µπροστά σε µια βαθµιαία αποδόµηση της ανδροκρατικής έννοιας της ηγεσίας

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Δρ Ειρήνη Ροδοσθένους, Λειτουργός Π.Ι. ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ Επικοινωνιακή διδασκαλία της γλώσσας: η ίδια η γλώσσα συνιστά και ορίζεται ως κοινωνική

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική Γλωσσικών Μαθημάτων (ΚΠΒ307)

Διδακτική Γλωσσικών Μαθημάτων (ΚΠΒ307) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Διδακτική Γλωσσικών Μαθημάτων (ΚΠΒ307) Ενότητα #4: Λειτουργικός και Κριτικός Γραμματισμός Διδάσκων: Κατσαρού Ελένη ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμογές πρακτικών της παιδαγωγικής του γραμματισμού και των πολυγραμματισμών. Άννα Φτερνιάτη Επίκουρη Καθηγήτρια ΠΤΔΕ Παν/μίου Πατρών

Εφαρμογές πρακτικών της παιδαγωγικής του γραμματισμού και των πολυγραμματισμών. Άννα Φτερνιάτη Επίκουρη Καθηγήτρια ΠΤΔΕ Παν/μίου Πατρών Εφαρμογές πρακτικών της παιδαγωγικής του γραμματισμού και των πολυγραμματισμών Άννα Φτερνιάτη Επίκουρη Καθηγήτρια ΠΤΔΕ Παν/μίου Πατρών Οι σύγχρονες τάσεις που κυριαρχούν στη διδακτική του γλωσσικού μαθήματος

Διαβάστε περισσότερα

Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις

Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις Α/ Α Τύπος Εκφώνηση Απαντήσεις Απλή Αν κάνετε αναζήτηση µιας λέξης σε ένα αρχαιοελληνικό σώµα κειµένων, αυτό που θα λάβετε ως αποτέλεσµα θα είναι: Μια καταγραφή όλων των εµφανίσεων της λέξης στο συγκεκριµένο

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Βεμπεριανές απόψεις για την Εκπαίδευση Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 12ο (σελ. 274 282) 2 Max Weber (1864 1920) Βεμπεριανές απόψεις για

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

Κωνσταντίνος Π. Χρήστου 1 Κριτήρια: Διδακτική διαδικασία Μαθητοκεντρικά Δασκαλοκεντρικά Αλληλεπίδρασης διδάσκοντα διδασκόµενου Είδος δεξιοτήτων που θέλουν να αναπτύξουν Επεξεργασίας Πληροφοριών Οργάνωση-ανάλυση πληροφοριών, λύση

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνικές συλλογής δεδομένων στην ποιοτική έρευνα

Τεχνικές συλλογής δεδομένων στην ποιοτική έρευνα Το κείμενο αυτό είναι ένα απόσπασμα από το Κεφάλαιο 16: Ποιοτικές ερμηνευτικές μέθοδοι έρευνας στη φυσική αγωγή (σελ.341-364) του βιβλίου «Για μία καλύτερη φυσική αγωγή» (Παπαιωάννου, Α., Θεοδωράκης Ι.,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙ ΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑ ΧΑΡΤΗΣ ΧΡΗΣΗ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ. β. φιλιππακοπουλου 1

ΕΙ ΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑ ΧΑΡΤΗΣ ΧΡΗΣΗ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ. β. φιλιππακοπουλου 1 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΧΑΡΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΧΡΗΣΗ β. φιλιππακοπουλου 1 Αναλυτικό Πρόγραµµα 1. Εισαγωγή: Μια επιστηµονική προσέγγιση στη χαρτογραφική απεικόνιση και το χαρτογραφικό σχέδιο

Διαβάστε περισσότερα

Μετανάστευση, πολυπολιτισμικότητα και εκπαιδευτικές προκλήσεις: Πολιτική - Έρευνα - Πράξη

Μετανάστευση, πολυπολιτισμικότητα και εκπαιδευτικές προκλήσεις: Πολιτική - Έρευνα - Πράξη ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Μετανάστευση, πολυπολιτισμικότητα και εκπαιδευτικές προκλήσεις: Πολιτική - Έρευνα - Πράξη Αθήνα, 14-15 Μαΐου 2010 ηρητήριο _2010 1 Τα πολυτροπικά κείμενα ως εργαλείο προώθησης της

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ A ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ A ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ A ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΘΗΝΑ 1999 Σύνταξη του παρόντος: Γεώργιος Κιούσης, Σχολικός Σύµβουλος

Διαβάστε περισσότερα

III_Β.1 : Διδασκαλία με ΤΠΕ, Γιατί ;

III_Β.1 : Διδασκαλία με ΤΠΕ, Γιατί ; III_Β.1 : Διδασκαλία με ΤΠΕ, Γιατί ; Eρωτήματα ποιες επιλογές γίνονται τελικά; ποιες προκρίνονται από το Π.Σ.; ποιες προβάλλονται από το εγχειρίδιο; ποιες υποδεικνύονται από το ίδιο το αντικείμενο; με

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΡΟΙΚΙΑΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (ΕΠΣ) Μαρία Παντελή-Παπαλούκα Επιθεωρήτρια σχολείων Προϊστάμενη Κυπριακής Εκπαιδευτικής Αποστολής Σύμβουλος Εκπαίδευσης Κυπριακής Υπάτης Αρμοστείας

Διαβάστε περισσότερα

Κείµενο Οι γυναίκες διδάσκουν και οι άνδρες διοικούν

Κείµενο Οι γυναίκες διδάσκουν και οι άνδρες διοικούν 41 Διαγώνισµα 91 Ισότητα των Φύλων Κείµενο Οι γυναίκες διδάσκουν και οι άνδρες διοικούν Το επάγγελµα της εκπαιδευτικού στην Ελλάδα αποτέλεσε το πρώτο µη χειρωνακτικό επάγγελµα που άνοιξε και θεωρήθηκε

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Talcott Parsons

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Talcott Parsons Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Talcott Parsons Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 3ο (σελ. 67-79) 2 Talcott

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας στη ΜΕ

Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας στη ΜΕ Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας στη ΜΕ Χ Α Ρ Α Λ Α Μ Π Ο Σ Σ Α Κ Ο Ν Ι Δ Η Σ, Δ Π Θ Μ Α Ρ Ι Α Ν Ν Α Τ Ζ Ε Κ Α Κ Η, Α Π Θ Α. Μ Α Ρ Κ Ο Υ, Δ Π Θ Α Χ Ε Ι Μ Ε Ρ Ι Ν Ο 2 0 17-2018 2 ο παραδοτέο 8/12/2016

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας 1 Δρ. Αλέξανδρος Αποστολάκης Email: aapostolakis@staff.teicrete.gr Τηλ.: 2810379603 E-class μαθήματος: https://eclass.teicrete.gr/courses/pgrad_omm107/

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ & ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Διαστάσεις της διαφορετικότητας Τα παιδιά προέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΕΤΗΣΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ 2015-2016 Α ΤΑΞΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΕΤΗΣΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ 2015-2016 Α ΤΑΞΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΕΤΗΣΙΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ 2015-2016 Α ΤΑΞΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Το μάθημα της Νέας Ελληνικής Γλώσσας στην Α Γυμνασίου διδάσκεται τρεις (3) περιόδους την εβδομάδα. Συνεπώς, το σύνολο

Διαβάστε περισσότερα

Publishers, London. Ευκλείδης Γ Τεύχη:

Publishers, London. Ευκλείδης Γ Τεύχη: Ανάλυση και Συγκριτικές Επισηµάνσεις Σχολικών Βιβλίων του ηµοτικού Σχολείου (Ελλάδας, Κύπρου, Αγγλίας) όσον αφορά στην Έννοια της Πιθανότητας. Συγγραφέας: Ιδιότητα: Καλαβάσης Φραγκίσκος Σκουµπουρδή Χρυσάνθη

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΟΛΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ Ι. (1) Στόχοι, περιεχόμενο μαθήματος, η παρατήρηση ως τεχνική συλλογής δεδομένων στο σχολικό περιβάλλον

ΣΧΟΛΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ Ι. (1) Στόχοι, περιεχόμενο μαθήματος, η παρατήρηση ως τεχνική συλλογής δεδομένων στο σχολικό περιβάλλον ΣΧΟΛΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ Ι (1) Στόχοι, περιεχόμενο μαθήματος, η παρατήρηση ως τεχνική συλλογής δεδομένων στο σχολικό περιβάλλον Στόχοι της Σχολικής Πρακτικής Ι Επιδιώκεται οι φοιτητές/-τριες: Να εξοικειωθούν με

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ Μαθηματικά (Άλγεβρα - Γεωμετρία) Α ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ και Α, Β ΤΑΞΕΙΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ Α ΤΑΞΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ και Α ΤΑΞΗ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΕΠΑΛ ΚΕΝΤΡΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟΝ ΑΞΟΝΑ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Εισαγωγή

ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟΝ ΑΞΟΝΑ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Εισαγωγή ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΑΞΗΣ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟΝ ΑΞΟΝΑ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ Αθανάσιος Γαγάτσης Τµήµα Επιστηµών της Αγωγής Πανεπιστήµιο Κύπρου Χρήστος Παντσίδης Παναγιώτης Σπύρου Πανεπιστήµιο

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση των δραστηριοτήτων κατά γνωστική απαίτηση

Ανάλυση των δραστηριοτήτων κατά γνωστική απαίτηση Ανάλυση των δραστηριοτήτων κατά γνωστική απαίτηση Πέρα όµως από την Γνωσιακή/Εννοιολογική ανάλυση της δοµής και του περιεχοµένου των σχολικών εγχειριδίων των Μαθηµατικών του Δηµοτικού ως προς τις έννοιες

Διαβάστε περισσότερα

Γνωστικό αντικείμενο: Ελληνικά. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Ομάδα Εργασίας Ελληνικών (Δημοτική Εκπαίδευση)

Γνωστικό αντικείμενο: Ελληνικά. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Ομάδα Εργασίας Ελληνικών (Δημοτική Εκπαίδευση) Διήμερο Εκπαιδευτικού Δημοτικής Εκπαίδευσης 2018-2019: Η Θέση και η Διδασκαλία της Δομής στο Μάθημα των Ελληνικών στο Δημοτικό Σχολείο (Γ μέχρι Στ τάξεις) Γνωστικό αντικείμενο: Ελληνικά ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Ομάδα

Διαβάστε περισσότερα

Γουλή Ευαγγελία. 1. Εισαγωγή. 2. Παρουσίαση και Σχολιασµός των Εργασιών της Συνεδρίας

Γουλή Ευαγγελία. 1. Εισαγωγή. 2. Παρουσίαση και Σχολιασµός των Εργασιών της Συνεδρίας 1. Εισαγωγή Σχολιασµός των εργασιών της 16 ης παράλληλης συνεδρίας µε θέµα «Σχεδίαση Περιβαλλόντων για ιδασκαλία Προγραµµατισµού» που πραγµατοποιήθηκε στο πλαίσιο του 4 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου «ιδακτική

Διαβάστε περισσότερα

Νέες μέθοδοι-ορολογία. Μετά την. επικοινωνιακή προσέγγιση: η παιδαγωγική των κειμενικών ειδών. Κειμενικά είδη για διδακτική χρήση.

Νέες μέθοδοι-ορολογία. Μετά την. επικοινωνιακή προσέγγιση: η παιδαγωγική των κειμενικών ειδών. Κειμενικά είδη για διδακτική χρήση. Νέες μέθοδοι-ορολογία. Μετά την επικοινωνιακή προσέγγιση: η παιδαγωγική των κειμενικών ειδών. Κειμενικά είδη για διδακτική χρήση. Γραμματισμός: έννοια-παιδαγωγικές συνέπειες Σήμερα, στην αναπτυγμένη τεχνολογικά

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία

Εισαγωγή. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία The project Εισαγωγή ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και διδασκαλία Στόχοι Να κατανοήσετε τις έννοιες της κοινωνικοπολιτισμικής ετερότητας και ένταξης στο χώρο της

Διαβάστε περισσότερα

Κίνητρο και εμψύχωση στη διδασκαλία: Η περίπτωση των αλλόγλωσσων μαθητών/τριών

Κίνητρο και εμψύχωση στη διδασκαλία: Η περίπτωση των αλλόγλωσσων μαθητών/τριών Κίνητρο και εμψύχωση στη διδασκαλία: Η περίπτωση των αλλόγλωσσων μαθητών/τριών Δρ Μαριάννα Φωκαΐδου Δρ Παυλίνα Χατζηθεοδούλου Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών Μέσης Εκπαίδευσης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ Δ.Σ. ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ: ΠΟΥΓΑΡΙΔΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΑΞΗ : Γ

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ Δ.Σ. ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ: ΠΟΥΓΑΡΙΔΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΑΞΗ : Γ ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ Δ.Σ. ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ: ΠΟΥΓΑΡΙΔΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΑΞΗ : Γ ΦΛΩΡΙΝΑ 2014 1 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ : «ΣΕΡΓΙΑΝΙ ΣΤΟΥΣ ΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ» ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΣ : ΠΟΥΓΑΡΙ ΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ-ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

1. Γένεση, καταβολές καιεξέλιξητηςπε

1. Γένεση, καταβολές καιεξέλιξητηςπε 1. Γένεση, καταβολές καιεξέλιξητηςπε Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση γεννιέται. Πότε; Η ΠΕ γεννιέται και διαµορφώνεται σε αυτόνοµο πεδίο στις δεκαετίες 1960 1970 Πώς; Προέρχεται από τη συνειδητοποίηση του

Διαβάστε περισσότερα

15. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

15. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ . ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Έτος Ίδρυσης: 98 ΚΑΝΑΒΕΛΗ ΕΛΙΑΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Η κατά φύλο σύνθεση των μελών ΔΕΠ (συνολικά στοιχεία).... Κατανομή των μελών ΔΕΠ κατα φυλο και βαθμιδα (συνολικα στοιχεια).... Η κατά

Διαβάστε περισσότερα

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ (ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ) ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ. Μαρία Νέζη Σχολική Σύμβουλος Πειραιά

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ (ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ) ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ. Μαρία Νέζη Σχολική Σύμβουλος Πειραιά ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ (ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ) ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Μαρία Νέζη Σχολική Σύμβουλος Πειραιά 15-9-2016 Πώς δουλέψαμε στο γλωσσικό μάθημα; Προγράμματα Σπουδών. Στοχοκεντρικός

Διαβάστε περισσότερα

5 -Τρόποιενσωµάτωσηςτης ΠεριβαλλοντικήςΕκπαίδευσης σταεκπαιδευτικάσυστήµατα

5 -Τρόποιενσωµάτωσηςτης ΠεριβαλλοντικήςΕκπαίδευσης σταεκπαιδευτικάσυστήµατα 5 -Τρόποιενσωµάτωσηςτης ΠεριβαλλοντικήςΕκπαίδευσης σταεκπαιδευτικάσυστήµατα Μπορεί να εκπληρώσει τους σκοπούς τηςηπεστοπλαίσιοτου παραδοσιακού σχολείου; Υπάρχει δυσαρµονία ανάµεσα στην ΠΕ και το παραδοσιακό

Διαβάστε περισσότερα

Εξ αποστάσεως υποστήριξη του έργου των Εκπαιδευτικών μέσω των δικτύων και εργαλείων της Πληροφορικής

Εξ αποστάσεως υποστήριξη του έργου των Εκπαιδευτικών μέσω των δικτύων και εργαλείων της Πληροφορικής Εξ αποστάσεως υποστήριξη του έργου των Εκπαιδευτικών μέσω των δικτύων και εργαλείων της Πληροφορικής Ε. Κολέζα, Γ. Βρέταρος, θ. Δρίγκας, Κ. Σκορδούλης Εισαγωγή Ο εκπαιδευτικός κατά τη διάρκεια της σχολικής

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα: «Βιβλία Γλώσσας Α, Β, Γ ηµοτικού», «Μαθηµατικά Α, Β ηµοτικού»

Θέµατα: «Βιβλία Γλώσσας Α, Β, Γ ηµοτικού», «Μαθηµατικά Α, Β ηµοτικού» 1 ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΜΗΜΑ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ Για την ενηµέρωση των υποψηφίων συγγραφέων εγχειριδίων Γλώσσας και Μαθηµατικών, κοινοποιούµε απάντηση σε σχετικό ερωτηµατολόγιο που µας είχαν υποβάλει

Διαβάστε περισσότερα

Κείµενο [Η αξιολόγηση του µαθητή]

Κείµενο [Η αξιολόγηση του µαθητή] 41 Διαγώνισµα 121 Κριτική Κείµενο [Η αξιολόγηση του µαθητή] Η αξιολόγηση των µαθητών στο σχολείο είναι µια διαδικασία στενά συνυφασµένη µε τη διδακτική πράξη και κατ επέκταση µε τη συνολική κοινωνική λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

Μαίρη Κουτσελίνη Πανεπιστήμιο Κύπρου

Μαίρη Κουτσελίνη Πανεπιστήμιο Κύπρου Μαίρη Κουτσελίνη Πανεπιστήμιο Κύπρου Πώς ορίζεται η Ποιότητα των διδακτικών εγχειριδίων; Η δυνατότητά τους να ανταποκριθούν στους σκοπούς της εκπαίδευσης και τους σκοπούς της διδασκαλίας του συγκεκριμένου

Διαβάστε περισσότερα

Ερωτηματολόγιο. Τρόποι χορήγησης: α) Με αλληλογραφία β) Με απευθείας χορήγηση γ) Τηλεφωνικά

Ερωτηματολόγιο. Τρόποι χορήγησης: α) Με αλληλογραφία β) Με απευθείας χορήγηση γ) Τηλεφωνικά Ερωτηματολόγιο Το ερωτηματολόγιο αποτελείται από μια σειρά ερωτήσεων, οι οποίες έχουν ως στόχο την καταγραφή των απόψεων, γνώσεων ή στάσεων μιας ομάδας ατόμων. Τρόποι συμπλήρωσης: α) άμεσος (ο ίδιος ο

Διαβάστε περισσότερα

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι δυσκολίες μάθησης των παιδιών συνεχίζουν να απασχολούν όλους όσοι ασχολούνται με την ανάπτυξη των παιδιών και με την εκπαίδευση. Τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι, μέσα στην τάξη τους, βρίσκονται

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρµοσµένη ιδακτική των Φυσικών Επιστηµών (Πρακτικές Ασκήσεις Β Φάσης)

Εφαρµοσµένη ιδακτική των Φυσικών Επιστηµών (Πρακτικές Ασκήσεις Β Φάσης) Πανεπιστήµιο Αιγαίου Παιδαγωγικό Τµήµα ηµοτικής Εκπαίδευσης Μιχάλης Σκουµιός Εφαρµοσµένη ιδακτική των Φυσικών Επιστηµών (Πρακτικές Ασκήσεις Β Φάσης) Παρατήρηση ιδασκαλίας και Μοντέλο Συγγραφής Έκθεσης

Διαβάστε περισσότερα

Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση στην Αρχαία Ελλάδα

Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση στην Αρχαία Ελλάδα ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (Θεωρητική Κατεύθυνση) Η κοινωνική και πολιτική οργάνωση στην Αρχαία

Διαβάστε περισσότερα

Καλές και κακές πρακτικές στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης γλώσσας. Άννα Ιορδανίδου ΠΤΔΕ Παν/μίου Πατρών

Καλές και κακές πρακτικές στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης γλώσσας. Άννα Ιορδανίδου ΠΤΔΕ Παν/μίου Πατρών Καλές και κακές πρακτικές στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης γλώσσας Άννα Ιορδανίδου ΠΤΔΕ Παν/μίου Πατρών Οι πρακτικές αναφέρονται σε θέματα κριτηρίων επιλογής κειμένων με βάση το επίπεδο ελληνομάθειας

Διαβάστε περισσότερα

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά. Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γράφοντας ένα σχολικό βιβλίο για τα Μαθηματικά Μαριάννα Τζεκάκη Αν. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Μ. Καλδρυμίδου Αν. Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Εισαγωγή Η χώρα μας απέκτησε Νέα Προγράμματα Σπουδών και Νέα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ Κατερίνα Σάλτα ΔιΧηΝΕΤ 2017-2018 ΘΕΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ Διεπιστημονικότητα Ιστορία & Φιλοσοφία της Χημείας Γλωσσολογία Χημεία Διδακτική της Χημείας Παιδαγωγική Ψυχολογία

Διαβάστε περισσότερα

Δρ Άντρη Καμένου ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ ΥΛΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΠΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΕΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΥΛΥΚΟ - ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ

Δρ Άντρη Καμένου ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ ΥΛΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΠΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΕΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΥΛΥΚΟ - ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ Δρ Άντρη Καμένου ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ ΥΛΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΠΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΕΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΥΛΥΚΟ - ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ ΥΛΗ Αναλυτικό Πρόγραμμα Πού μπορούμε

Διαβάστε περισσότερα

Παρατήρηση διδασκαλίας. Εργαλείο βελτίωσης της εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας

Παρατήρηση διδασκαλίας. Εργαλείο βελτίωσης της εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας Παρατήρηση διδασκαλίας Εργαλείο βελτίωσης της εκπαιδευτικής αποτελεσματικότητας Εκπαιδευτική Αποτελεσματικότητα Ο μάχιμος εκπαιδευτικός, αποτελεί, καθοριστικό παράγοντα για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας

Διαβάστε περισσότερα

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης»

Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΚΑΝΙΑΤΣΑΣ' Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» Α. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Το θέμα του συνεδρίου, Ήέες πόλεις πάνω σε παλιές", είναι θέμα με πολλές

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΟΜΑΔΑ A ) ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΕΙ ΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΤΡΙΤΗ 17 ΜΑΪΟΥ 2016 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδοι Γεωργοοικονομικής & Κοινωνιολογικής Έρευνας

Μέθοδοι Γεωργοοικονομικής & Κοινωνιολογικής Έρευνας Μέθοδοι Γεωργοοικονομικής & Κοινωνιολογικής Έρευνας Eνότητα 1: Εισαγωγή. Θεωρία, Μέθοδοι και Δεδομένα (3/4) 2ΔΩ Διδάσκοντες: Χ. Κασίμης- Ελ. Νέλλας Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης Μαθησιακοί

Διαβάστε περισσότερα

Μαθητές και πολιτισµική ετερότητα: Εµπειρίες, αντιλήψεις και στάσεις των µαθητών απέναντι στο διαφορετικό 2. Ιωάννινα 2004

Μαθητές και πολιτισµική ετερότητα: Εµπειρίες, αντιλήψεις και στάσεις των µαθητών απέναντι στο διαφορετικό 2. Ιωάννινα 2004 Αθανάσιος E. Γκότοβος 1 Μαθητές και πολιτισµική ετερότητα: Εµπειρίες, αντιλήψεις και στάσεις των µαθητών απέναντι στο διαφορετικό 2 Ιωάννινα 2004 1 Για τις επιστηµονικές θέσεις και απόψεις που διατυπώνονται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ. (40 Μονάδες) ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ. (40 Μονάδες) ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ (40 Μονάδες) ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Το πρώτο πράγμα που πρέπει να προσέξει ο διορθωτής με την προσεκτική ανάγνωση του γραπτού δοκιμίου είναι αν ο μαθητής

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: Η ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΤΗΣ ΟΠΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: Η ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΤΗΣ ΟΠΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: Η ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΤΗΣ ΟΠΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Γκασούκα Μαρία Επίκουρη Καθηγήτρια Φύλου και Λαογραφίας Πανεπιστήµιο Αιγαίου Παράγοντες που συντελούν

Διαβάστε περισσότερα

Το νέο Πρόγραμμα Σπουδών για τη Γλώσσα στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση

Το νέο Πρόγραμμα Σπουδών για τη Γλώσσα στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση Το νέο Πρόγραμμα Σπουδών για τη Γλώσσα στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση Μαρία Παπαδοπούλου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Π.Τ.Π.Ε., Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας mariapap@uth.gr Η παρουσίαση αναπτύχθηκε για την πλατφόρμα

Διαβάστε περισσότερα

Επαγγελματικές κάρτες

Επαγγελματικές κάρτες Επαγγελματικές κάρτες Αφροδίτη Οικονόμου Νηπιαγωγός afoikon@uth.gr Η παρουσίαση αναπτύχθηκε για την πλατφόρμα Ταξίδι στον γραμματισμό Θεματική: Τα επαγγέλματα των γονιών της τάξης μας ΤΙΤΛΟΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ:

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγός διαφοροποίησης για την πρωτοβάθµια

Οδηγός διαφοροποίησης για την πρωτοβάθµια Οδηγός διαφοροποίησης για την πρωτοβάθµια Γιατί χρειάζεται να κάνουµε τόσο ειδική διαφοροποίηση; Τα παιδιά που βρίσκονται στο φάσµα του αυτισµού έχουν διαφορετικό τρόπο σκέψης και αντίληψης για τον κόσµο,

Διαβάστε περισσότερα

α. η παροχή γενικής παιδείας, β. η καλλιέργεια των δεξιοτήτων του μαθητή και η ανάδειξη των

α. η παροχή γενικής παιδείας, β. η καλλιέργεια των δεξιοτήτων του μαθητή και η ανάδειξη των ΔΕΠΠΣ ΑΠΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ α. η παροχή γενικής παιδείας, β. η καλλιέργεια των δεξιοτήτων του μαθητή και η ανάδειξη των ενδιαφερόντων του, γ. η εξασφάλιση ίσων ευκαιριών και δυνατοτήτων μάθησης

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Δημοτικού Oδηγίες αξιοποίησης των σχολικών εγχειριδίων Σχολική χρονιά: 2011-2012 ΟΔΗΓΙΕΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Ερευνας στη ΜΕ

Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Ερευνας στη ΜΕ Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Ερευνας στη ΜΕ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΣΑΚΟΝΙΔΗΣ, ΔΠΘ ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΤΖΕΚΑΚΗ, ΑΠΘ Α ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ 201 6-2017 2 ο παραδοτέο Περιεχόμενο 1. Εισαγωγή: το θέμα και η σημασία του, η σημασία διερεύνησης του

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος. Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη. [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων]

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος. Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη. [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων] Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος Εκπαίδευση μέσα από την Τέχνη [Αξιολόγηση των 5 πιλοτικών τμημάτων] 1. Είστε ικανοποιημένος/η από το Πρόγραμμα; Μ. Ο. απαντήσεων: 4,7 Ικανοποιήθηκαν σε απόλυτο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Ι ΣΤΑΘΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Ι ΣΤΑΘΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ............................... 15 ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ................................... 17 ΜΕΡΟΣ Ι ΣΤΑΘΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Δούκα Ανθή Υπ. Δρ. Γλωσσολογίας Πανεπιστήμιου Πατρών

Δούκα Ανθή Υπ. Δρ. Γλωσσολογίας Πανεπιστήμιου Πατρών * Δούκα Ανθή Υπ. Δρ. Γλωσσολογίας Πανεπιστήμιου Πατρών anthi_ithaki@yahoo.gr Τριμελής συμβουλευτική επιτροπή: Αργύρης Αρχάκης, Καθηγητής Ανάλυσης Λόγου και Κοινωνιογλωσσολογίας Άννα Φτερνιάτη, Αναπληρώτρια

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης ί>ηγο^η 26 Επιστήμες της Αγωγής 26 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ ΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενα και επικοινωνιακές δραστηριότητες στα νέα βιβλία της γλώσσας: μια κριτική εξέταση

Κείμενα και επικοινωνιακές δραστηριότητες στα νέα βιβλία της γλώσσας: μια κριτική εξέταση Κείμενα και επικοινωνιακές δραστηριότητες στα νέα βιβλία της γλώσσας: μια κριτική εξέταση Στόχος της ανακοίνωσης είναι να εξεταστούν κριτικά οι προσεγγίσεις που χρησιμοποιούνται στα νέα βιβλία της γλώσσας,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΜΗΜΑ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Διδάσκουσα: Μαρία Δασκολιά Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Φ.Π.Ψ. Εαρινό εξάμηνο 2018-2019 ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Η επιστημονική

Διαβάστε περισσότερα

Κείµενο [Οι διαδικτυακές επαφές στο περιβάλλον του Facebook]

Κείµενο [Οι διαδικτυακές επαφές στο περιβάλλον του Facebook] 41 Διαγώνισµα 41 Διαδίκτυο & Κοινωνική Δικτύωση Κείµενο [Οι διαδικτυακές επαφές στο περιβάλλον του Facebook] Το συµπέρασµα στο οποίο καταλήγουν ερευνητικές µελέτες για τις αναπαραστάσεις της φιλίας στην

Διαβάστε περισσότερα

Σχεδιασμός βελτίωσης της σχέσης μεταξύ διοίκησης ΑΈΙ και πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης. Ιωάννης Κλαψόπουλος. 1. Εισαγωγή Η

Σχεδιασμός βελτίωσης της σχέσης μεταξύ διοίκησης ΑΈΙ και πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης. Ιωάννης Κλαψόπουλος. 1. Εισαγωγή Η ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΣΧΕΣΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΑΕΙ ΚΑΙ... 27 27 Σχεδιασμός βελτίωσης της σχέσης μεταξύ διοίκησης ΑΈΙ και πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης Ιωάννης Κλαψόπουλος 1. Εισαγωγή Η παρούσα εισήγηση

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ «ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ»

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ «ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ» ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ «ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ» ΑΘΗΝΑ 1999 Οµάδα σύνταξης Συντονιστής: Γεώργιος Κιούσης,

Διαβάστε περισσότερα

Ερωτήµατα. Πώς θα µπορούσε η προσέγγιση των εθνικών επετείων να αποτελέσει δηµιουργική διαδικασία µάθησης και να ενεργοποιήσει διαδικασίες σκέψης;

Ερωτήµατα. Πώς θα µπορούσε η προσέγγιση των εθνικών επετείων να αποτελέσει δηµιουργική διαδικασία µάθησης και να ενεργοποιήσει διαδικασίες σκέψης; ΕΘΝΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ Παραδοχές Εκπαίδευση ως μηχανισμός εθνικής διαπαιδαγώγησης. Καλλιέργεια εθνικής συνείδησης. Αίσθηση ομοιότητας στο εσωτερικό και διαφοράς στο εξωτερικό Αξιολόγηση ιεράρχηση εθνικών ομάδων.

Διαβάστε περισσότερα

Διήμερο εκπαιδευτικού επιμόρφωση Μέθοδος project στο νηπιαγωγείο. Έλενα Τζιαμπάζη Νίκη Χ γαβριήλ-σιέκκερη

Διήμερο εκπαιδευτικού επιμόρφωση Μέθοδος project στο νηπιαγωγείο. Έλενα Τζιαμπάζη Νίκη Χ γαβριήλ-σιέκκερη Διήμερο εκπαιδευτικού επιμόρφωση Μέθοδος project στο νηπιαγωγείο Έλενα Τζιαμπάζη Νίκη Χ γαβριήλ-σιέκκερη Δομή επιμόρφωσης 1 η Μέρα Γνωριμία ομάδας Παρουσίαση θεωρητικού υποβάθρου Προσομοίωση : α) Επιλογή

Διαβάστε περισσότερα

Για την εξέταση των Αρχαίων Ελληνικών ως μαθήματος Προσανατολισμού, ισχύουν τα εξής:

Για την εξέταση των Αρχαίων Ελληνικών ως μαθήματος Προσανατολισμού, ισχύουν τα εξής: Τρόπος εξέτασης των πανελλαδικά εξεταζόμενων μαθημάτων Τα θέματα των πανελλαδικά εξεταζόμενων μαθημάτων λαμβάνονται από την ύλη που ορίζεται ως εξεταστέα για κάθε μάθημα κατά το έτος που γίνονται οι εξετάσεις.

Διαβάστε περισσότερα

Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων

Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων Βασίλης Κόμης, Επίκουρος Καθηγητής Ερευνητική Ομάδα «ΤΠΕ στην Εκπαίδευση» Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της

Διαβάστε περισσότερα

α) προσαρµογή της διδασκαλίας βάσει του Εξατοµικευµένου Εκπαιδευτικού Προγράµµατος (ΕΕΠ) του µαθητή που σχεδιάζεται αξιολογείται και τροποποιείται

α) προσαρµογή της διδασκαλίας βάσει του Εξατοµικευµένου Εκπαιδευτικού Προγράµµατος (ΕΕΠ) του µαθητή που σχεδιάζεται αξιολογείται και τροποποιείται Αριθ. 102357/Γ6 Ένταξη, φοίτηση και αποφοίτηση των ατόµων µε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε όλους τους τύπους των σχολείων Ειδικής Αγωγής και τα Τµήµατα Ένταξης. Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές προσεγγίσεις

Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές προσεγγίσεις Έργο: «Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο - για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο)» Επιμορφωτικό Σεμινάριο Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΑ Ε & Στ ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΡΑΣΣΑΣ ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ

ΦΥΣΙΚΑ Ε & Στ ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΡΑΣΣΑΣ ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΦΥΣΙΚΑ Ε & Στ ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΡΑΣΣΑΣ ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ Φυσικές Επιστήμες Θεματικό εύρος το οποίο δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο του σχολικού μαθήματος. Έμφαση στην ποιότητα, στη συστηματική

Διαβάστε περισσότερα

12. Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

12. Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης . Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Έτος Ίδρυσης: 97 ΠΑΛΙΕΡΑΚΗ ΚΑΛΛΙΟΠΗ Περιεχόμενα. Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης ( ).... Η κατά φύλο σύνθεση των μελών ΔΕΠ (συνολικά στοιχεία).... Κατανομή των μελών ΔΕΠ

Διαβάστε περισσότερα

Εξωσχολικές ψηφιακές πρακτικές γραμματισμού

Εξωσχολικές ψηφιακές πρακτικές γραμματισμού Εξωσχολικές ψηφιακές πρακτικές γραμματισμού Μαρία Χατζηνικολάου Μεταπτυχιακή φοιτήτρια εφαρμοσμένης γλωσσολογίας Α.Π.Θ. Η παρουσίαση αναπτύχθηκε για την ψηφιακή πλατφόρμα Ταξίδι στον γραμματισμό Συνοπτική

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Επιμόρφωσης για τη Διδασκαλία της Νέας Ελληνικής Γλώσσας - Φάση Γ ( )

Πρόγραμμα Επιμόρφωσης για τη Διδασκαλία της Νέας Ελληνικής Γλώσσας - Φάση Γ ( ) Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Διεύθυνση Δημοτικής Εκπαίδευσης Μάιος 2014 Πρόγραμμα Επιμόρφωσης για τη Διδασκαλία της Νέας Ελληνικής Γλώσσας - Φάση Γ (2013-2014) Κεντρική Επιμόρφωση για Διευθυντές/ντριες & Εκπαιδευτικούς

Διαβάστε περισσότερα

Επιστολή : Νεοελληνική Γλώσσα για το Γυμνάσιο

Επιστολή : Νεοελληνική Γλώσσα για το Γυμνάσιο Επιστολή : Νεοελληνική Γλώσσα για το Γυμνάσιο Η επιστολή ή το γράμμα είναι ένα είδος επικοινωνιακού λόγου, πολύ χρήσιμο για την κοινωνική μας ζωή. Υπάρχουν διάφορα είδη επιστολών. Μια επιστολή μπορεί να

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδοι Γεωργοοικονομικής & Κοινωνιολογικής Έρευνας

Μέθοδοι Γεωργοοικονομικής & Κοινωνιολογικής Έρευνας Μέθοδοι Γεωργοοικονομικής & Κοινωνιολογικής Έρευνας Ενότητα 9: Συμμετοχική Παρατήρηση (1/2) 2ΔΩ Διδάσκοντες: Χ. Κασίμης- Ελ. Νέλλας Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης Μαθησιακοί στόχοι Η εκμάθηση

Διαβάστε περισσότερα

Ελένη Μοσχοβάκη Σχολική Σύμβουλος 47ης Περιφέρειας Π.Α.

Ελένη Μοσχοβάκη Σχολική Σύμβουλος 47ης Περιφέρειας Π.Α. Ελένη Μοσχοβάκη Σχολική Σύμβουλος 47ης Περιφέρειας Π.Α. Τι θα Δούμε. Γιατί αλλάζει το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών. Παιδαγωγικό πλαίσιο του νέου Α.Π.Σ. Αρχές του νέου Α.Π.Σ. Μαθησιακές περιοχές του νέου

Διαβάστε περισσότερα

Created by : Market Research Team. Market Research Team

Created by : Market Research Team. Market Research Team Υπηρεσίες Έρευνας Αγοράς 2 0 0 9 Created by : Έρευνα Αγοράς Σήµερα που οι συνθήκες ανταγωνισµού στην αγορά γίνονται όλο και πιο απαιτητικές, οι επιχειρήσεις έχουν ολοένα και µεγαλύτερη ανάγκη για αξιοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

Οι διδακτικές πρακτικές στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου. Προκλήσεις για την προώθηση του κριτικού γραμματισμού.

Οι διδακτικές πρακτικές στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου. Προκλήσεις για την προώθηση του κριτικού γραμματισμού. Οι διδακτικές πρακτικές στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου. Προκλήσεις για την προώθηση του κριτικού γραμματισμού. ημήτρης Γουλής Ο παραδοσιακός όρος αλφαβητισμός αντικαταστάθηκε από τον πολυδύναμο

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδοι έρευνας και μεθοδολογικά προβλήματα της παιδαγωγικής επιστήμης

Μέθοδοι έρευνας και μεθοδολογικά προβλήματα της παιδαγωγικής επιστήμης Μέθοδοι έρευνας και μεθοδολογικά προβλήματα της παιδαγωγικής επιστήμης http://users.uoa.gr/~dhatziha Αριθμός: 1 Η εισαγωγή σε μια επιστήμη πρέπει να απαντά σε δύο ερωτήματα: Ποιον τομέα και με ποιους τρόπους

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές κατευθύνσεις. Επιδιώξεις Προοπτικές Οργάνωση-Σχεδιασµός Βασικά χαρακτηριστικά

Βασικές κατευθύνσεις. Επιδιώξεις Προοπτικές Οργάνωση-Σχεδιασµός Βασικά χαρακτηριστικά Βασικές κατευθύνσεις Επιδιώξεις Προοπτικές Οργάνωση-Σχεδιασµός Βασικά χαρακτηριστικά Επιδιώξεις στην εκπαιδευτική διαδικασία Να µεταδοθούν γνώσεις, οι οποίες θα ευαισθητοποιήσουν, θα επηρεάσουν τις στάσεις

Διαβάστε περισσότερα

Master s Degree. www.unic.ac.cy. Μεταπτυχιακό στις Επιστήμες Αγωγής (Εξ Αποστάσεως)

Master s Degree. www.unic.ac.cy. Μεταπτυχιακό στις Επιστήμες Αγωγής (Εξ Αποστάσεως) Master s Degree www.unic.ac.cy Μεταπτυχιακό στις Επιστήμες Αγωγής (Εξ Αποστάσεως) «Σε αυτό το ταξίδι για την ανακάλυψη της γνώσης μας εντυπωσίασε ιδιαίτερα η οργάνωση και το φιλικό κλίμα του Πανεπιστημίου.»

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΟ, ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

ΦΥΛΟ, ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ Κογκίδου ήµητρα Χαιρετισµός στην ηµερίδα του Παιδαγωγικού Τµήµατος ηµοτικής Εκπαίδευσης στο Α.Π.Θ. ΦΥΛΟ, ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ Κατά τα δύο προηγούµενα ακαδηµαϊκά έτη το Α.Π.Θ. προσφέρει

Διαβάστε περισσότερα

Β06Σ03 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

Β06Σ03 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Β06Σ03 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ Ενότητα 2: Επαγωγική-περιγραφική στατιστική, παραµετρικές

Διαβάστε περισσότερα

Ερευνητική διαδικασία και συγγραφή διατριβής: Μεθοδολογικές παρατηρήσεις ρ. Ηλίας Μαυροειδής Σ.Ε.Π., Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Τα στάδια της ερευνητικής διαδικασίας Τα βασικά στάδια για την εκπόνηση

Διαβάστε περισσότερα

Φόρµα σχέσης οικογένειας - σχολείου Φόρµα δασκάλου

Φόρµα σχέσης οικογένειας - σχολείου Φόρµα δασκάλου φύλο είστε: άντρας ηλικία είστε:... χρονών υπηρετείτε ως εκπ/κός... χρόνια Ερώτηση 1 Φόρµα σχέσης οικογένειας - σχολείου γυναίκα Φόρµα δασκάλου ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (σηµειώστε για την κάθε

Διαβάστε περισσότερα

Σ Υ Ν Ε Σ Μ Ο Σ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Ω Ν Β Ι Ο Μ Η Χ Α Ν Ι Ω Ν. Χαιρετισµός. κ. Οδυσσέα Κυριακόπουλου. Προέδρου του ΣΕΒ. στην Ηµερίδα που διοργανώνει

Σ Υ Ν Ε Σ Μ Ο Σ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Ω Ν Β Ι Ο Μ Η Χ Α Ν Ι Ω Ν. Χαιρετισµός. κ. Οδυσσέα Κυριακόπουλου. Προέδρου του ΣΕΒ. στην Ηµερίδα που διοργανώνει Σ Υ Ν Ε Σ Μ Ο Σ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Ω Ν Β Ι Ο Μ Η Χ Α Ν Ι Ω Ν Χαιρετισµός κ. Οδυσσέα Κυριακόπουλου Προέδρου του ΣΕΒ στην Ηµερίδα που διοργανώνει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο µε θέµα: «Οικονοµία Επιχειρηµατικότητα

Διαβάστε περισσότερα

WebDance: Web dance for all using advanced e-learning tools. Χορός στο διαδίκτυο µε τη χρήση προηγµένων εργαλείων ηλεκτρονικής εκµάθησης

WebDance: Web dance for all using advanced e-learning tools. Χορός στο διαδίκτυο µε τη χρήση προηγµένων εργαλείων ηλεκτρονικής εκµάθησης WebDance: Web dance for all using advanced e-learning tools Χορός στο διαδίκτυο µε τη χρήση προηγµένων εργαλείων ηλεκτρονικής εκµάθησης Ευαγγελία Καβακλή Το ερευνητικό πρόγραµµα WebDance υλοποιείται µε

Διαβάστε περισσότερα

Στόχοι του µαθήµατος Βασικοί στόχοι του µαθήµατος είναι ο φοιτητής:

Στόχοι του µαθήµατος Βασικοί στόχοι του µαθήµατος είναι ο φοιτητής: Κωδικός Μαθήµατος Τίτλος Μαθήµατος Πιστωτικές Μονάδες ECTS EDUC-627DL Αισθητηριακές ιαταραχές: 9 Κώφωση-απώλεια ακοής, τύφλωση-απώλεια όρασης Τµήµα Εξάµηνο Προαπαιτούµενα Παιδαγωγικών Σπουδών Μορφές Ειδικών

Διαβάστε περισσότερα

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας:

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Συστηματική περιγραφή και κατανόηση των ψυχολογικών φαινομένων. Η ψυχολογική έρευνα χρησιμοποιεί μεθόδους συστηματικής διερεύνησης για τη συλλογή, την ανάλυση και την ερμηνεία

Διαβάστε περισσότερα