ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΑΚΡΑΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ: «ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ»

Transcript

1 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΙΑΚΡΑΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ: «ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ» ΕΡΓΟ: Αξιοποιώντας τη μετανάστευση για την Ανάπτυξη - Εργαλεία Πολιτικής για το στρατηγικό σχεδιασμό των περιφερειών και των πόλεων της Νοτιοανατολικής Ευρώπης ( MMWD ) (SEE/C/0007/4.2/X) Σύνοψη Σεναρίων Πολιτικής Περιφέρειας Κρήτης Η πράξη συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και το Μηχανισμό Προενταξιακής Βοήθειας, στο πλαίσιο του Προγράμματος Διασυνοριακής Συνεργασίας «Νοτιοανατολική Ευρώπη»

2 1. To έργο MMWD - Making Migration Work for Development Το έργο «Αξιοποιώντας τη μετανάστευση για την Ανάπτυξη Εργαλεία Πολιτικής για το στρατηγικό σχεδιασμό των περιφερειών και των πόλεων της Νοτιοανατολικής Ευρώπης», με κωδικό σύμβασης συγχρηματοδότησης SEE/D/0007/4.2/X, εντάχθηκε στο Πρόγραμμα Εδαφικής Συνεργασίας «South East Europe », στο πλαίσιο της 3ης πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος. Το έργο συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Τ.Π.Α.) σε ποσοστό 85%, από το μηχανισμό προενταξιακής βοήθειας (IPA) για τις χώρες εκτός ΕΕ σε ποσοστό 85% από εθνικούς πόρους σε ποσοστό 15%. Το MMWD εντάχθηκε στον Άξονα Προτεραιότητας 4 «Ανάπτυξη διακρατικών συνεργασιών για τις περιοχές βιώσιμης ανάπτυξης» και συγκεκριμένα στον Ειδικό Στόχο 4.2 «Προώθηση ενός ισορροπημένου προτύπου ελκυστικών και προσβάσιμων περιοχών ανάπτυξης». Γενικός στόχος του Προγράμματος SEE είναι η ανάπτυξη διακρατικών συνεργασιών σε θέματα στρατηγικής σημασίας για την προώθηση της χωρικής, οικονομικής και κοινωνικής ολοκλήρωσης και τη συμβολή στην συνοχή, σταθερότητα και ανταγωνιστικότητα της περιοχής της νοτιοανατολικής Ευρώπης και η υλοποίηση του Προγράμματος στηρίζεται στη λογική της ανάπτυξης «ήπιων» μορφών διακρατικής συνεργασίας. Ειδικότερα, οι παρεμβάσεις στον Άξονα Προτεραιότητας 4 επιδιώκουν να καλύψουν τις αυξανόμενες αποκλίσεις μεταξύ ορισμένων περιφερειών και πόλεων στη νοτιοανατολική Ευρώπη και να καταλήξει σε ένα «πολυκεντρικό» είδος ανάπτυξης. Ειδικότερα, το MMWD εστιάζει στην ενίσχυση της ικανότητας των διοικήσεων των κρατών μελών που συμμετέχουν σε αυτό να κατανοήσουν, να προβλέψουν και να χειριστούν στρατηγικά τις συνέπειες που επιφέρει η δημογραφική αλλαγή στην ανάπτυξη και στη συνοχή των περιφερειών και των πόλεων της Ευρώπης. Ο σχεδιασμός του έργου βασίζεται στην αντίληψη ότι οι μεταναστευτικές ροές αποτελούν τις κύριες δυνάμεις της πληθυσμιακής μεταβολής και ταυτόχρονα ότι υφίσταται μία ιδιαίτερη έλλειψη γνώσης για τον τρόπο που αυτές επηρεάζουν την

3 κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη των περιοχών. Σε αυτό το πλαίσιο, στόχος του έργου MMWD είναι η παραγωγή συγκεκριμένης και εξειδικευμένης γνώσης, ως εργαλείο για τη διαμόρφωση πολιτικής, τόσο σε τοπικό, περιφερειακό και διακρατικό επίπεδο όσο και σε περιοχές πολιτικής που επηρεάζονται από τις δημογραφικές αλλαγές και ειδικότερα τη μετανάστευση (απασχόληση και ανεργία, επιχειρηματικότητα, διαχείριση ανθρωπίνων πόρων, αύξηση παραγωγικότητας και αποδοτικότητας, κοινωνική πολιτική, βιώσιμη ανάπτυξη). Ο στόχος του προγράμματος αναμένεται να επιτευχθεί μέσα από μια σειρά συνεκτικών και αλληλένδετων μεταξύ τους δράσεων με κύριους αποδέκτες τους τοπικούς και περιφερειακούς φορείς που ασχολούνται με τις μεταναστευτικές ροές, πολιτικές, υπηρεσίες και διαμόρφωση σχετικών πολιτικών, προτάσεων, μεθοδολογιών, εργαλείων και διαχείρισης γενικότερα δημογραφικών αλλαγών. Συγκεκριμένα, τα εγκεκριμένα πακέτα εργασίας του έργου MMWD είναι: Π.Ε.1: Διακρατικό Πρόγραμμα και Οικονομική Διαχείριση (υποχρεωτική εργασία) Π.Ε.2: Δράσεις Επικοινωνίας (υποχρεωτική εργασία) Π.Ε.3: Συλλογή και συστηματοποίηση της διαθέσιμης γνώσης για τη δημογραφική αλλαγή και τη μετανάστευση και των προοπτικών της επίδρασής τους για τη βιώσιμη ανάπτυξη των περιφερειών και των πόλεων της Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης Π.Ε.4: Κατασκευή πληθυσμιακών προβλέψεων και σεναρίων πολιτικής τα οποία αντανακλούν τις εθνικές και περιφερειακές/τοπικές τάσεις που αφορούν στην ανάπτυξη του ανθρωπίνου κεφαλαίου, στην αγορά εργασίας και στις κοινωνικές ανάγκες Π.Ε.5: Οικοδομώντας την ικανότητα της κρατικών διοικήσεων της ΝΑ Ευρώπης να χρησιμοποιήσουν τα σενάρια πολιτικής στο σχεδιασμό και στην προγραμματική τους δράση» Π.Ε.6: Πιλοτική Εφαρμογή και χρήση των καινοτόμων εκροών του προγράμματος για την ανάπτυξη στρατηγικού σχεδιασμού Π.Ε.7: Ανάπτυξη της διακρατικής συνεργασίας.

4 Η διάρκεια του MMWD ορίζεται στους 30 μήνες (Μάιος 2012 έως Οκτώβριος 2014) και ο συνολικός προϋπολογισμός του ανέρχεται στα ,00. Συντονιστής του έργου είναι η Περιφέρεια Emilia-Romagna (Ιταλία) και η Περιφέρεια Κρήτης συμμετέχει ως εταίρος (ERDF PP6). Στο εταιρικό σχήμα συμμετέχουν συνολικά 20 εταίροι από 10 χώρες. Συγκεκριμένα στο σχήμα συμμετέχουν: α) 6 κράτη-μέλη της ΕΕ (Ιταλία, Ελλάδα, Βουλγαρία, Σλοβενία, Ρουμανία, Αυστρία), β) 2 χώρες που εντάσσονται στο μηχανισμό προενταξιακής βοήθειας (Σερβία, Μαυροβούνιο), γ) 1 χώρα που συμμετέχει στην ευρωπαϊκή πολιτική γειτονίας (Μολδαβία), δ) ένας παρατηρητής από την Ελβετία (IOM Διεθνής Οργανισμός για τη μετανάστευση). 2. Η χρήση σεναρίων πολιτικής στο στρατηγικό σχεδιασμό Τα σενάρια πολιτικής αποτελούν ένα χρήσιμο εργαλείο στο σχεδιασμό και ιδιαιτέρως στο στρατηγικό σχεδιασμό δημόσιας πολιτικής σε όλα τα επίπεδα λειτουργίας του κράτους. Η ανάπτυξη και ο σχεδιασμός σεναρίων πολιτικής μπορεί λάβει χώρα σε μάκρο επίπεδο δηλαδή παγκόσμιο (π.χ. ΟΗΕ), σε περιφερειακό επίπεδο (π.χ. Ευρωπαική Ένωση), σε εθνικό επίπεδο (π.χ. Ελλάδα) και σε τοπικό επίπεδο (π.χ. Περιφέρεια Κρήτης) (Van Asselt and Rijkens-Klomp, 2002; Swart et al, 2004; Kok et al., 2004; Volkery and Ribeiro, 2009). Η χρησιμότητα τους κρίνεται τόσο νευραλγική στη περίπτωση του συγκεκριμένου έργου (MMWD) από το γεγονός ότι συνδυάζει δύο ζητήματα με δαιδαλώδεις πολιτικές προεκτάσεις όπως η Aνάπτυξη και η Mετανάστευση. Σκοπός του παραδοτέου είναι να καταδείξει τη χρησιμότητα των σεναρίων πολιτικής στο στρατηγικό σχεδιασμό, να ενημερώσει για το περιεχόμενο τους και να αναδείξει κάποια βήματα στη χρήση τους, προκειμένου να καταστούν ένα αξιόπιστο εργαλείο πρόβλεψης και επεξεργασίας της δημόσιας πολιτικής στη Περιφέρεια Κρήτης. Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμο να γίνει μία σύντομη εισαγωγή στους ορισμούς των σεναρίων πολιτικής αλλά και την αφορμή της γέννεσης τους ως πολιτικό μεθοδολογικό εργαλείο (Van Asselt and Rijkens-Klomp, 2002; Swart et al, 2004; Kok et al., 2004; Volkery and Ribeiro, 2009).

5 Τα σενάρια πολιτικής τη δεκαετία του 50 χρησιμοποιήκαν ως ένα εργαλείο στρατιωτικής στρατηγικής του κράτους προκειμένου να παρουσιαστεί η εξέλιξη θερμών γεγονότων ή πιθανών συγκρούσεων και να προετοιμαστούν στρατηγικές αντιμετώπισης μελετώντας παίγνια στο πλαίσιο της διαχείρισης διεθνών διενέξων (Van Asselt and Rijkens-Klomp, 2002; Swart et al, 2004; Kok et al., 2004; Volkery and Ribeiro, 2009). Στον τομέα της οικονομίας και της ανάπτυξης τη δεκαετία του 70 μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις ανέπτυξαν τη μεθοδολογία των σεναρίων προκειμένου να εξεταστούν πιθανές αλλαγές που θα επηρέαζαν την πολιτική της επιχείρησης, τη δομή της παγκόσμιας αγοράς και της ζήτησης στα προϊόντα τους. Οι αλλαγές αυτές που καλούνταν να σκιαγραφήσουν τα σενάρια δεν είχαν μονάνα οικονομικό περιεχόμενο αλλά και κοινωνικό, δεδομένου ότι ως εργαλείο ανάλυσης και πρόβλεψης ήταν ήδη πολύ προχωρημένο για την εποχή και χρησιμοποιούνταν από εταιρείες που σχετίζονταν με την άντληση πετρελαίου. Το πεδίο αυτό από μόνο του εξηγεί γιατί οι επιχειρήσεις αυτές εμβάθυναν στην ανάλυση τους σε ένα ευρύτερο κοινωνικό, οικονομικό και περιβαλλοντικό πεδίο αναδεικνύοντας εργαλεία και μεθοδολογίες χρήσιμες για τα σενάρια πολιτικής. Όσον αφορά το καθαρά μεθοδολογικό πεδίο είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι γενικά δεν υπάρχει μία πεπατημένη οδός στην ανάπτυξη και σύνθεση των σεναρίων πολιτικής, επειδή συνήθως μία ορθή προσέγγιση βασίζεται περισσότερο στη σύνθεση πρακτικών ανάλογα με το χρόνο, το θέμα και το τόπο που καλούνται αυτά να αναπτυχθούν. Η διαδικασία σύνθεσης τους άλλωστε είναι μία επίπονη και οριζόντια διαδικασία αφού εκτός από ποσοτικά δεδομένα (π.χ. πληθυσμιακές προβλέψεις) περιλαμβάνει συζητήσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη και διαφορετικές σκιαγράφησεις της υπάρχουσας κατάστασης, συνδυάζοντας ποσοσοτικές και ποιοτικές μεθόδους επιστημονικής έρευνας και μελέτης (Van Asselt and Rijkens- Klomp, 2002; Swart et al, 2004; Kok et al., 2004; Volkery and Ribeiro, 2009). Ο χρονικός ορίζοντας που συνήθως καλούνται να απαντήσουν διακρίνεται σε δύο περιόδους: τη μικρή περίοδο (<20 χρόνια, μια γεννιά περίπου) και τη μεγαλύτερη περίοδο ( περίπου χρόνια, δύο γεννιές περίπου). Στη περίπτωση του MMWD η νόρμα ανάπτυξης των σεναρίων πολιτικής που τέθηκε στους εταίρους και την Περιφέρεια Κρήτης ανήκει στη κατηγορία της μικρής περιόδου και συγκεκριμένα από το 2014 έως το 2020 (Van Asselt and Rijkens-Klomp, 2002; Swart et al, 2004; Kok et al., 2004; Volkery and Ribeiro, 2009; Greeuw et. all, 2000).

6 Όσον αφορά τη σημασία τους στο σχεδιασμό πολιτικής αυτή συνοψίζεται στις παρακάτω διαπιστώσεις από τη βιβλιογραφία (Van Asselt and Rijkens-Klomp, 2002; Swart et al, 2004; Kok et al., 2004; Volkery and Ribeiro, 2009; Greeuw et. all, 2000). Η διαδικασία ανάπτυξης τους είναι διαδραστική εμπλέκοντας τα ενδιαφερόμενα μέρη κάθε πεδίου δημόσιας πολιτικής προκειμένου να αναζητηθούν οι πιθανές εκτιμήσεις και οι διαπιστώσεις, έτσι ώστε οι μελλοντικές προβολές των σεναρίων να είναι χρήσιμες στο πεδίο της πολιτικής απόφασης (Van Asselt and Rijkens-Klomp, 2002; Swart et al, 2004; Kok et al., 2004; Volkery and Ribeiro, 2009; Greeuw et. all, 2000). Όσον αφορά το εργαλείο αυτό καθ αυτό θεωρείται κατάλληλο για το σχεδιασμό πολιτικής σε σύνθετα πεδία όπως αυτό του MMWD, επειδή μπορεί να απαντήσει σε ζητήματα τα οποία χαρακτηρίζονται από πολυπλοκότητα και η μελλοντική τους διάσταση χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα (Van Asselt and Rijkens-Klomp, p.172). Αυτό που εύστοχα περιγράφεται σε άλλη μελέτη είναι ότι τα σενάρια πολιτικής και η σχετική μεθοδολογία είναι ένα χρήσιμο εργαλείου που επιτρέπει σε αυτούς που σχεδιάζουν και υλοποιούν πολιτική να κοιτάξουν μέσα στη «γυάλινη σφαίρα» του μέλλοντος. Ωστόσο, τα σενάρια πολιτικής δεν είναι μαντικά εργαλεία, ούτε προσπαθούν να περιγράψουν με ακρίβεια την πραγματικότητα σε συγκεκριμένα πολιτικά ζητήματα ακόμα και όταν βασίζονται σε ποσοτικές μεθόδους και την «αλήθεια» των αριθμών. Ως εργαλεία πολιτικής προσπαθούν με μεθοδικό και επιστημονικό τρόπο να εμβαθύνουν σε εκτιμήσεις και αντικρουόμενες προσεγγίσεις, να αναδείξουν ερωτήματα και να προκαλέσουν το παραδοσιακό τρόπο σκέψης, ώστε ο χαρακτηρισμός «προφανές» να μην είναι και τόσο δόκιμος στην πολιτική ανάλυση. Όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά και είναι όλα συζητήσιμα (Van Asselt and Rijkens-Klomp, 2002; Swart et al, 2004; Kok et al., 2004; Volkery and Ribeiro, 2009; Greeuw et. all, 2000). Τα ζητήματα πολιτικής που καλούνται τα σενάρια πολιτικής να σκιαγραφήσουν δεν έχουν χαρακτήρα fast food, δεν είναι δηλαδή προϊόντα τυποποιημένης παραγωγικής διαδικασίας, με αποτέλεσμα η ντετερμινιστικές προσεγγίσεις να μην είναι κατάλληλες στο σχεδιασμό πολιτικής. Αυτό συμβαίνει γιατί τα κοινωνικά συστήματα μπορεί να περιέχουν μεν δομικά χαρακτηριστικά (π.χ. κοινωνικές τάξεις, κράτος) αλλά στη λειτουργία τους είναι σύνθετα και απρόβλεπτα εξαιτίας του

7 ανθρώπινου παράγοντα. Το γενικό συμπέρασμα στη συζήτηση αυτή για τα σενάρια πολιτικής είναι ότι επί της ουσίας αποτελούν ένα εργαλείο συστηματικού προβληματισμού ως μέθοδο εκμάθησης για το πώς πρέπει να γίνεται ο δημοκρατικός διάλογος στο σχεδιασμό πολιτικής αλλά και στο ότι όλες οι εκτιμήσεις θα πρέπει να αναλύονται και να εξαντλούνται στη διαμόρφωση των τελικών σεναρίων (Van Asselt and Rijkens-Klomp, 2002; Swart et al, 2004; Kok et al., 2004; Volkery and Ribeiro, 2009; Greeuw et. all, 2000). Τα σενάρια πολιτικής είναι συνεπώς χρήσιμα στο στρατηγικό σχεδιασμό, διότι δίνουν τη δυνατότητα ανάλυσης, περιγραφής και κατανόησης των πιθανών επιπτώσεων συγκεκριμένων ζητημάτων στο μέλλον. Οι διαστάσεις που δίνονται στα πολιτικά σενάρια, είτε είναι θετικές είτε αρνητικές, βασίζονται σε δεδομένα ποιοτικής ή ποσοτικής ανάλυσης και χρησιμοποιούνται ως βάση προκειμένου να σχεδιαστούν εργαλεία πολιτικής και αναπτυξιακοί στόχοι. Ο στρατηγικός σχεδιασμός έχει ανάγκη τη χρήση των σεναρίων πολιτικής προκειμένου να προβλέψει καταστάσεις, να προλάβει αρνητικά γεγονότα και να καταδείξει ένα αειφόρο δρόμο ανάπτυξης. Τα σενάρια πολιτικής αυτή τη χρησιμότητα και σκοπιμότητα έχουν στο σχεδιασμό δημόσιας πολιτικής και την πολιτική επιστήμη. Στην περίπτωση της Περιφέρεια Κρήτης τα σενάρια πολιτικής προκειμένου να αναπτυχθούν για τα τρία πεδία πολιτικής του έργου, ήτοι Απασχόληση, Ανθρώπινοι Πόροι και Κοινωνική Πρόνοια, βασίστηκαν στην ανάλυση και εκτίμηση στατικών και μη παραγόντων. Συγκεκριμένα, ανέλυσαν το γεωγραφικό παράγοντα σε συνάρτηση με τις πληθυσμιακές προβλέψεις για το 2020, την εξέλιξη των αναπτυξιακών χαρακτηριστικών και των κοινωνικών δεδομένων της Περιφέρειας. Η ολοκληρωμένη αυτή προσέγγιση ανέδειξε δύο διαφορετικές ερμηνείες της τοπικής πραγματικότητας με εξειδίκευση στα πεδία πολιτικής του έργου και οι ονομασίες τους είναι «Yes we can» (περισσότερο αισιόδοξο) και «Analysis Paralysis» (λιγότερο αισιόδοξο). Τα σενάρια πολιτικής αυτά δεν λειτουργούν ούτε φιλοδοξούν να διαδραματίσουν το ρόλο ενός νεωτερικού μαντείου των Δελφών, αλλά να περιγράψουν με μεθοδικό τρόπο δύο μελλοντικές προβολές της κατάστασης στη Κρήτης, βασισμένα στους δείκτες του έργου και τους εθνικούς στόχους για την Ευρώπη Εν κατακλείδι, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι τα σενάρια πολιτικής και η

8 προτεινόμενη μεθοδολογία για την Περιφέρεια Κρήτης βασίζεται στα χαρακτηριστικά της ποιοτικής έρευνας και τα εργαλεία που τη συνοδεύουν. Η αξιοποίηση αυτών ακριβώς των σεναρίων πολιτικής προς όφελος του ευρύτερου στρατηγικού σχεδιασμού της Περιφέρειας Κρήτης, αποτελεί αντικείμενο του Πακέτου Εργασίας 6: «Πιλοτική Εφαρμογή και χρήση των καινοτόμων εκροών του προγράμματος για την ανάπτυξη στρατηγικού σχεδιασμού». Πιο συγκεκριμένα, η Περιφέρεια Κρήτης, μαζί με την Περιφέρεια Emilia Romagna (Ιταλία) και την πόλη της Βιέννης, αποτελούν τις δημόσιες διοικήσεις, οι οποίες εντάσσονται σε μια πιλοτική διαδικασία αξιοποίησης των αποτελεσμάτων του έργου (με έμφαση στα σενάρια πολιτικής) για τη χάραξη συγκεκριμένης στρατηγικής που θα προτείνει κατευθύνσεις και δράσεις για τη διαχείριση των συνεπειών και των επιπτώσεων των πληθυσμιακών μεταβολών στους τομείς της απασχόλησης, της εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης και της κοινωνικής ένταξης. Στο πλαίσιο της πιλοτικής εφαρμογής η Περιφέρεια Κρήτης, μέσω ειδικής ομάδας εργασίας που θα συστήσει, θα εξετάσει τα σενάρια πολιτικής και τα ζητήματα που αναδεικνύονται μέσα από αυτά και τα οποία αποτελούν ουσιαστικά την ατζέντα συζήτησης για τη χάραξη της στρατηγικής. Στη συνέχεια, η ομάδα εργασίας, μετά από πρόταση του Ειδικού Εμπειρογνώμονα, θα οριστικοποιήσει το στρατηγικό πλαίσιο ή το πλαίσιο πολιτικής που πρόκειται να εφαρμόσει, ως αποτέλεσμα του έργου, ενώ παράλληλα θα έχει στη διάθεση της υποστηρικτικό υλικό που θα τη διευκολύνει στο έργο της. Επιπρόσθετα, προβλέπεται η πραγματοποίηση πιλοτικών συναντήσεων σε Ηράκλειο, Βιέννη και Μπολόνια, ανάμεσα σε στελέχη των διοικήσεων που συμμετέχουν στην πιλοτική εφαρμογή, με σκοπό την ανταλλαγή και μεταφορά τεχνογνωσίας σε θέματα που άπτονται του στρατηγικού-αναπτυξιακού σχεδιασμού. Στο ίδιο πλαίσιο προβλέπονται επίσης τακτικές ανταλλαγές μέσω διαδικτύου (e-conferences) για την βήμα προς βήμα παρακολούθηση της πιλοτικής εφαρμογής και την κεφαλαιοποίηση των αποτελεσμάτων του έργου.

9 3. Η ατζέντα της πιλοτικής εφαρμογής Η ατζέντα της πιλοτικής εφαρμογής περιλαμβάνει όλα εκείνα τα ζητήματα και δεδομένα που αναδειχτήκαν μέσα από τις προβολές και τα σενάρια πολιτικής που εκπονήθηκαν για λογαριασμό της Περιφέρειας Κρήτης και τα οποία περιλαμβάνονται αντίστοιχα στο Παραδοτέο Π.4.Α: Πληθυσμιακές Προβολές (population projections) σε επίπεδο Περιφέρειας Κρήτης (NUTS 2) και Παραδοτέο Π.4.B: Σενάρια Πολιτικής (Policy Scenarios) σε επίπεδο Περιφέρειας Κρήτης (NUTS 2). Τα ζητήματα αυτά ουσιαστικά θα αποτελέσουν το πλαίσιο συζήτησης εντός της Ομάδας Εργασίας, η οποία ουσιαστικά θα οδηγήσει στη χάραξη ενός πλαισίου στρατηγικής για την αντιμετώπιση των συνεπειών των δημογραφικών αλλαγών στους τομείς της Απασχόλησης, του Ανθρώπινου Δυναμικού και της Πρόνοιας. Στη συνέχεια παρουσιάζονται δεδομένα που αφορούν τις κυριότερες μεταβλητές-δείκτες ανά πεδίο πολιτικής τα οποία αποτυπώνουν την «υφιστάμενη κατάσταση» ή αλλιώς το «σημείο εκκίνησης» της Περιφέρειας για τη χάραξη της στρατηγικής. Επίσης, γίνεται μια σύντομη περιγραφή των σεναρίων πολιτικής τα οποία η Ομάδα Εργασίας θα πρέπει να εξετάσει διεξοδικά προκειμένου να καταλήξει σε εκείνο πάνω στο οποίο θα βασίσει τη στρατηγική της.

10 3.1 Δείκτες ανά πεδίο πολιτικής ΠΕΔΙΟ: ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Δείκτης Απασχόλησης Π.Κ. Ηλικίες Δείκτης Απασχόλησης Π.Κ Δείκτης Ανεργίας Νέων Π.Κ. Ηλικίες Πηγή:Eurostat & ΕΛΣΤΑΤ Δείκτης Μακροχρόνιας Ανεργίας Δείκτης εγγεγραμμένης φοίτησης μαθητών με βάση το διεθνές ΙSCED level Δείκτης Μορφωτικού Επιπέδου Π.Κ. Ηλικίες Δείκτης Μορφωτικού Επιπέδου Π.Κ. Ηλικίες Περίοδος Δεικτών Σταδιακή μείωση την περίοδο της κρίσης ( ), ο εθνικός στόχος απασχόλησης στο 70% είναι η πρόκληση Περίοδος Δεικτών Σταδιακή μείωση την περίοδο της κρίσης ( ) Περίοδος Δεικτών Δραματική Αύξηση στην περίοδο της κρίσης ( ) Περίοδος Δεικτών Διαχρονικά υψηλός από το 2008 με μεγαλύτερη αυξητική ένταση το ΠΕΔΙΟ: ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Περίοδος Δεικτών Αύξηση από το 2008 ( ) και μετά 2011( ), 2012 ( ) Περίοδος Δεικτών Μορφωτικό Επίπεδο: Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης (ΑΕΙ/ΤΕΙ) Σημαντική αύξηση από το 2000 και μετά με τα υψηλότερο σημείο στη δεκαετία το 2007,2008, Μορφωτικό Επίπεδο: Ανώτατης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Λύκειο) Σημαντική αύξηση από το 2000 και μετά με υψηλότερο σημείο στη δεκαετία το Μορφωτικό Επίπεδο: Κατώτερης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Γυμνάσιο) Αξιοσημείωτη μείωση από το 2000 και μετά με χαμηλότερο σημείο στη δεκαετία το Περίοδος Δεικτών Μορφωτικό Επίπεδο: Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης (ΑΕΙ/ΤΕΙ) Αύξηση από το 2008 και μέχρι το 2012 στο 25,7%, χαμηλότερα από τον εθνικό μ.ο στο 30,9% και το στόχο του 32%

11 Δείκτης για τη σχολική διαρροή. Π.Κ. Ηλικίες Δείκτης για το Κίνδυνο Φτώχειας Περιορισμός: Χρονικός- Γεωγραφικός Δείκτης για το Κίνδυνο Φτώχεια, Κοινωνικού Αποκλεισμού Περιορισμός: Χρονικός- Γεωγραφικός Δείκτης Σοβαρών Υλικών Στερήσεων Περιορισμός: Χρονικός- Γεωγραφικός Δείκτης Νοικοκυριών με Πολύ χαμηλή ένταση εργασίας Περιορισμός: Χρονικός- Γεωγραφικός Δείκτης ΑΕΠ/ Κάτοικο Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Περίοδος Δεικτών Σημαντική μείωση από το 2000 με σημαντικότερη της περίοδο και (17,6%), ενώ ο εθνικός στόχος για το 2020 είναι στο 10%. ΠΕΔΙΟ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑ Περίοδος Δεικτών Μείωση του σχετικού ποσοστού το 2010 (16,5) χωρίς, ωστόσο, να θεωρείται ότι αυτό συνεχίζεται τη περίοδο της κρίσης στην Ελλάδα δεδομένου ότι ο αντίστοιχος δείκτης αυξάνεται σε εθνικό επίπεδο κατά επτά μονάδες και το 2012 καταγράφει 34,6% του πληθυσμού στο κίνδυνο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Ο δείκτης σε περιφερειακό επίπεδο καταγράφει τα νησιά του Αιγαίου, ΟΧΙ τη Κρήτη, και περιορίζεται στο Περίοδος Δεικτών Μείωση του σχετικού ποσοστού το 2010 (23,9%) αυξημένο μετά τον εμπλουτισμό της μεταβλητής κοινωνικός αποκλεισμός. Η μείωση αυτή εκτιμάται ότι δεν συνεχίζεται τη περίοδο της κρίσης στην Ελλάδα δεδομένου ότι ο αντίστοιχος δείκτης αυξάνεται σε εθνικό επίπεδο κατά επτά μονάδες και το 2012 καταγράφει 34,6% του πληθυσμού στο κίνδυνο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Ο δείκτης σε περιφερειακό επίπεδο καταγράφει τα νησιά του Αιγαίου, ΟΧΙ τη Κρήτη, και περιορίζεται στο Περίοδος Δεικτών Μείωση του σχετικού ποσοστού το 2010 (11,1%). Η μείωση αυτή εκτιμάται ότι δεν συνεχίζεται τη περίοδο της κρίσης στην Ελλάδα δεδομένου ότι ο αντίστοιχος δείκτης αυξάνεται σε εθνικό επίπεδο κατά οκτώ μονάδες και το 2012 καταγράφει 19,5% του πληθυσμού. Ο δείκτης σε περιφερειακό επίπεδο καταγράφει τα νησιά του Αιγαίου, ΟΧΙ τη Κρήτη, και περιορίζεται στο Περίοδος Δεικτών Αύξηση του σχετικού ποσοστού το 2010 (6,5%), ενώ εκτιμάται ότι αυτή συνεχίζεται τη περίοδο της κρίσης στην Ελλάδα δεδομένου ότι η ανεργία καλπάζει μέχρι το 2013 και ο αντίστοιχος δείκτης αυξάνεται σε εθνικό επίπεδο κατά επτά μονάδες και το 2012 καταγράφει 14,1% του πληθυσμού. Ο δείκτης σε περιφερειακό επίπεδο καταγράφει τα νησιά του Αιγαίου, ΟΧΙ τη Κρήτη, και περιορίζεται στο Περίοδος Δεικτών Σημαντική μείωση από το 2008 (18.431) και μετά μέχρι το 2011 (16.224).

12 Δείκτης Δυστυχίας: προκύπτει από το συνδυασμό των δεικτών ανεργίας και πληθωρισμού. Πηγή: Ελληνικό Οικονομικό Επιμελητήριο Περίοδος Δεικτών Εξαιρετικά σημαντική αύξηση του σχετικού ποσοστού το 2010 (23,6%) στη Κρήτη σε σχέση με το 2009 (9,2%) στην αρχή της κρίσης, ενώ εκτιμάται ότι αυτή συνεχίζεται τη περίοδο της κρίσης στην Ελλάδα δεδομένου ότι η ανεργία καλπάζει μέχρι το 2013, τα εισοδήματα συρρικνώνονται και η οικονομική ύφεση είναι κυρίαρχη. 3.2 Τα σενάρια πολιτικής στο πλαίσιο του MMWD Σενάριο Πολιτικής: YES WE CAN Το Σενάριο Πολιτικής Yes we can αποτελεί ένα σενάριο περισσότερο αισιόδοξο συγκριτικά με τη παρούσα κατάσταση στα πεδία πολιτικής που το έργο MMWD εξειδικεύει. Όσον αφορά τις μεταβλητές που επηρεάζουν την εξέλιξη των σεναρίων στην Περιφέρεια Κρήτης διακρίνονται τέσσερις (4) παράγοντες που λαμβάνονται υπόψη και συγκεκριμένα οι δημογραφικές προβλέψεις που βασίζονται στην υπόθεση του κλειστού πληθυσμιακού σεναρίου, ο γεωγραφικός παράγοντας που εκτιμάται ότι θα παραμείνει σταθερός, οι αναπτυξιακές μεταβλητές που εκτιμάται ότι σταδιακά θα βελτιώνονται επηρεάζοντας θετικά τους τοπικούς τομείς ανάπτυξης ενώ το περιβάλλον ως βάση ανάπτυξης θα είναι σε θέση να ανακάμψει μέσα από υπεύθυνες πρωτοβουλίες. Επίσης, οι κοινωνικοί παράγοντες, όπως το θεσμικό πλαίσιο της Περιφέρειας, οι αρμοδιότητες και οι πόροι, βελτιώνονται ενώ το θέμα του έργου «Ανάπτυξη και Μετανάστευση» είναι μέρος του στρατηγικού σχεδιασμού της Περιφέρειας. Όσον αφορά τα πεδία πολιτικής σε εκείνο του Ανθρώπινου Κεφαλαίου οι στόχοι για το 2020 είναι εφικτοί, σε εκείνο των Κοινωνικών Αναγκών η αντιμετώπιση της φτώχειας είναι περισσότερο διαχειρίσιμη εξαιτίας της οικονομικής ανάκαμψης, ενώ ο τομέας της Απασχόλησης αποτελεί πρόκληση παρά τις επιμέρους βελτιώσεις.

13

14 Σενάριο Πολιτικής: ANALYSIS PARALYSIS Το Σενάριο Πολιτικής Analysis Paralisis αποτελεί ένα σενάριο λιγότερο αισιόδοξο συγκριτικά με την παρούσα κατάσταση, ενώ ο τίτλος του περιγράφει τη διαχρονική ελληνική προσέγγιση στα κοινωνικά προβλήματα, αυτή δηλαδή της εκτεταμένης ανάλυσης αλλά μη επίλυσης τους. Οι μεταβλητές που επηρεάζουν την εξέλιξη του σεναρίου είναι ίδιες με αυτές που χρησιμοποιήθηκαν για το πρώτο σενάριο. Οι δημογραφικές προβλέψεις βασίζονται στην υπόθεση αύξησης του αλλοδαπού πληθυσμού και της έκθεσης μεγαλύτερου μέρους του συνολικού εξαρτώμενου πληθυσμού. Ο γεωγραφικός παράγοντα εκτιμάται ότι θα παραμείνει σταθερός, ενώ οι αναπτυξιακές μεταβλητές δείχνουν ότι η ανάκαμψη στην οικονομία δεν είναι εύκολη, τα μέτρα λιτότητας συνεχίζονται, οι τοπικοί τομείς ανάπτυξης είναι ακόμα η βάση ενώ το περιβάλλον είναι σε κίνδυνο. Οι κοινωνικοί παράγοντες όπως το θεσμικό πλαίσιο της Περιφέρειας, οι αρμοδιότητες και οι πόροι αποτελούν γόρδιο δεσμό ενώ η μετανάστευση είναι πεδίο αντιπαράθεσης. Όσον αφορά τα πεδία πολιτικής, σε εκείνο του Ανθρώπινου Κεφαλαίου οι στόχοι για το 2020 είναι δύσκολο να επιτευχθούν, στην Απασχόληση παρά την εξομάλυνση υπάρχουν δομικά προβλήματα εξαιτίας της αδήλωτης εργασίας. Τέλος, ο τομέας της Πρόνοιας και της αντιμετώπισης της φτώχειας αποτελεί δύσκολο έργο δεδομένης της κατάστασης και της σταδιακής γκετοποίησης των σημείων διαμονής των αλλοδαπών.

15

16 4. Τα επόμενα βήματα Η διαδικασία της πιλοτικής εφαρμογής, στο πλαίσιο του Πακέτου Εργασίας 6, εντάσσεται σε ένα γενικότερο μεθοδολογικό πλαίσιο της Πολιτικής Επιστήμης που διέπεται από το λεγόμενο Κύκλο Πολιτικής -Policy Cycle (Howlett and Ramesh, 1995). Ο Κύκλο Πολιτικής POLICY EVALUATION AGENDA SETTING POLICY IMPLEMENTATION POLICY FORMULATION DECISION MAKING O κύκλος πολιτικής ουσιαστικά σχηματοποιεί τη διαδικασία σύνθεσης και αξιολόγησης δημοσίων πολιτικών. Η σχηματοποίηση του βοηθά στο να εντοπίζουμε τα στάδια στο σχεδιασμό δημόσιας πολιτικής, το σύστημα και τα υποσυστήματα του στο σχεδιασμό αλλά και να επικεντρωνόμαστε στα σημεία που επιθυμούμε αναλύοντα επιμέρους ζητήματα στα στάδια εξέλιξης του. Ο κύκλος αυτός αποτελείται από πέντε (5) στάδια με πρώτο αυτό που ονομάζεται «Διαμόρφωση Ατζέντας» (Agenda

17 Setting), δεύτερο αυτό της «Διαμόρφωσης Πολιτικής» (Policy Formulation), τρίτο αυτό της «Λήψης Αποφάσεων» (Decision Making), τέταρτο αυτό της «Εφαρμογής Πολιτικής» (Policy Implementantion) και πέμπτο αυτό της «Αξιολόγησης Πολιτικής» (Policy Evaluation) (Howlett and Ramesh, 1995). Η διαδικασία και η ανάλυση των δεικτών παραπάνω σε σενάρια πολιτικής ουσιαστικά μας τοποθετεί στα δύο πρώτα στάδια, εκείνο δηλαδή της διαμόρφωσης πολιτικής ατζέντας και του σχεδιασμού πολιτικής. Στο σημείο αυτό βρισκόμαστε, λοιπόν, δηλαδή στο μεταίχμιο των δύο αυτών σταδίων όπου, ακολουθεί το στάδιο της απόφασης προκειμένου ο στρατηγικός σχεδιασμός να μετουσιωθεί σε ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης. Συνεπώς, με βάση τον κύκλο πολιτικής ο στόχος είναι να καθορίσουμε κάποια ζητήματα που προκύπτουν και αναδεικνύονται σε επίπεδο στρατηγικής με βάση και την κατάσταση που εκτιμάται ότι θα διαμορφωθεί σε σχέση με τους δείκτες του MMWD για την Περιφέρεια Κρήτης το Η ανάδειξη ενός σεναρίου από τα παράπανω ως βάση συζήτησης, ακόμα και ο συνδυασμός τους αποτελεί σημαντικό εξαγώμενο της αλληλεπίδρασης των ενδιαφερομένων μερών με την ομάδα σχεδιασμού πολιτικής (Ομάδα Εργασίας), δεδομένου ότι ο Εξωτερικός Εμπειρογνώμονας του έργου θα λάβει κατευθύνσεις και θα οριστικοποιήσει το κείμενο της στρατηγικής που θα τεθεί υπόψη ξανά της Ομάδας. Οι μέχρι τώρα κατευθύνσεις που αναδεικνύονται ως πεδία προβληματισμού, συνυπολογίζοντας και τα δύο σενάρια πολιτικής και αφορούν το στάδιο της διαμόρφωσης πολιτικής με βάση το Κύκλο είναι επιγραμματατικά τα παρακάτω: Ανάδειξη των δομών Δια Βίου Μάθησης και ανάπτυξη των οριζόντιων δεξιοτήτων. Προώθηση της κατάρτισης στους πυλώνες της Π.Κ : Τουρισμός, Ύπαιθρο, Τεχνολογία. Κοινωνική Ενσωμάτωση του αλλοδαπού πληθυσμού και άρη αποκλεισμού (ghetto). Αντιμετώπιση της μετανάστευσης Ελλήνων στο εξωτερικό γνωστή ως brain export. Ανάπτυξη δομών και προώθηση της κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας.

18 5. Βιβλιογραφία 1. Van Asselt. M and Rijkens-Klomp. N (2002). A look in the mirror: reflection on participation assessment from a methodogical perspective. Global Environmental Change 12, Swart. R.J, Raskin. P and Robinson. J (2004). The problem of the future: sustainability science and scenario analysis. Global Environmental Change Kok, K., Rothman, D. S., Patel, M., and De Groot, D. (2004). Multi-scale participatory local scenario development: Using Mediterranean scenarios as boundary conditions. In Bridging Scales and Epistemologies workshop, Millennium Ecosystem Assessment, Alexandria, Egypt. 4. Volkery, A., and Ribeiro, T. (2009). Scenario planning in public policy: Understanding use, impacts and the role of institutional context factors. Technological forecasting and social change, 76(9), Greeuw S.C.H, Van Asselt. M, Grosskurt. J, Storms.C, Rijkens-Klomp.N, Rothman.DS and Rotmans. J (2000). Cloudy crystal balls. An assessment of recent European and global scenario studies and models. Experts corner report Prospects and scenarios No 4. This report has been prepared by: International Centre for Integrative Studies (ICIS). Environmental issues series No 17. European Environment Agency. Copenhagen. 6. Howlett, M., Ramesh, M., & Perl, A. (1995). Studying public policy: Policy cycles and policy subsystems (Vol. 163). Toronto: Oxford University Press.