ΤΖΑΜΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ Α.Μ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΜΑΛΙΑΔΟΣ ( Τ Φ ΑΜΑΛΙΑΔΑΣ, 1:50 000, ΓΥΣ ) ΒΔ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΣΟΣ: ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ DEM ΚΑΙ ΥΠΑΙΘΡΙΕΣ Πτυχιακή εργασία ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΤΖΑΜΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ Α.Μ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος... 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΥΝΤΟΜΗ ΦΥΣΙΚΟΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΟΥ ΜΕΛΕΤΗΘΗΚΕ ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΙΟΝΙΑΣ ΖΩΝΗΣ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΙΟΑΝΙΑΣ ΖΩΝΗΣ ΝΕΟΓΕΝΕΣ ΚΑΙ ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΕΣ ΤΗΣ ΙΟΝΙΑΣ ΖΩΝΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΘΟΔΟΙ 230 ΤΗ/ 234 U ΚΑΙ ΤΗΣ ΡΑΚΕΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΑΠΟΘΕΣΕΩΝ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ ΑΝΩΠΛΕΙΣΤΟΚΑΙΝΙΚΕΣ ΦΑΣΙΚΕΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ: ΜΙΑ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΒΙΟΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΡΑΔΙΟΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΕΩΝ ΑΠΟ ΜΙΑ ΤΥΡΡΗΝΙΑ ΑΝΑΒΑΘΜΙΔΑ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΠΕΛΠΟΝΝΗΣΟ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΚΟΤΥΧΙΟΥ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ΚΥΛΛΗΝΗΣ ΕΚΤΡΟΠΗ ΠΥΝΕΙΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΑΜΑΛΙΑΔΑ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΕΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΕΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΠΥΡΓΟ ΤΟ ΣΕΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΜΟΒΡΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΕΙΣΜΙΚΗΣ ΕΠΙΚΥΝΔΙΝΟΤΗΤΑΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

3 Πρόλογος Με την παρούσα διπλωματική εργασία κλείνει ο κύκλος σπουδών μου στο Πανεπιστήμιο Πατρών στη Σχολή Γεωλογίας. Η διπλωματική αυτή εργασία είναι αποτέλεσμα βιβλιογραφικής έρευνας και δουλειάς καθώς και συνεργασίας με τον επιβλέπων, Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Λεωνίδα Σταματόπουλο, από τον όποια μου ανατέθηκε η εκπόνηση της. Είναι ευχάριστο ότι μετά το τέλος της εργασίας αυτής κατάφερα να εμβαθύνω τις γνώσεις μου σε ένα ενδιαφέροντα τομέα. Ακόμα πιο ευχάριστο είναι το ότι κατάφερα να εφαρμόσω τις γνώσεις που αποκόμισα αποκτώντας έτσι μια σχετική εμπειρία. 3

4 4

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο 1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα μεταμειοκαινικά ιζήματα στο δυτικό Ελλαδικό χώρο χαρακτηρίζονται από την εντυπωσιακή τους παρουσία που έχει σαν αποτέλεσμα την μελέτη τους από πολλούς ερευνητές. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί για τα συγκεκριμένα ιζήματα έχουν στρωματογραφικό και παλιοντολογικό περιοχομενο και στερούνται μιας λεπτομερούς και σε βάθος ανάλυσης των γεωμορφικών, ιζηματολογικών και τεκτονικών χαρακτήρων των προαναφερθέντων ιζημάτων. Από το Γεωλογικό Τμήμα του Παν/μιου Πατρών, γίνεται προσπάθεια να ενταχθεί ο προβληματισμός και η μελέτη των μεταλπικών ιζημάτων του δυτικού Ελλαδικού χώρου, σ' ένα γεωμορφολογικό, ιζηματολογικό και τεκτονικό πλαίσιο. Το πλαίσιο αυτό κρίνεται ικανό να δώσει απαντήσεις στην παλαιογεωγραφική εξέλιξη των λεκανών, εντός των οποίων παρήχθησαν, τα νεογενή και τεταρτογενή ιζήματα και κατά συνέπεια να συμβάλλει στη δημιουργία γεωτεκτονικών μοντέλων προς επίλυση ουσιαστικών προβλημάτων τόσο της εφαρμοσμένης ιζηματολογίας όσο και της νεοτεκτονικής. 1.1 ΣΥΝΤΟΜΗ ΦΥΣΙΚΟΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Η περιοχή μελέτης χαρακτηρίζεται από την μορφολογία του ανώτατου Πλειστοκαίνου και Ολοκαίνου. Η μορφολογία αυτή περιγράφεται από την παρουσία μιας Τυρρήνιας αναβαθμίδας που κλίνει προς τα δυτικά μπροστά από την λοφοσειρά Σκόλις. Η αναβαθμίδα αυτή είναι μια διαβρωσιγενής χερσαία επιφάνεια που επικαλύπτεται από μια φάση ερυθρών κροκαλοπαγών και ταρατσώνει μια φάση απολιθωματοφόρων θαλασσίων παρακτίων αποθέσεων. Ένας "ρηξιγενής κρημνός" διαχωρίζει την προαναφερθείσα αναβαθμίδα από ένα παράκτιο πεδίο. Το πεδίο αυτό χαρακτηρίζεται από πρόσφατες αποθέσεις ελών, πεδιάδων πλημμύρας και παρακτίων ράχεων και αμμολόφων και χαρακτηρίζεται από την παρουσία της λιμνοθάλασσας του Κοτυχίου και της σημερινής ακτογραμμής. Τα πιο πάνω ιζήματα έχουν αποτεθεί ασύμφωνα πάνω στην Ιόνια ζώνη. 5

6 1.2 ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΟΥ ΜΕΛΕΤΗΘΗΚΕ ΑΛΠΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΓΕΝΙΚΑ Η περιοχή που μελετήθηκε ανήκει στις "εξωτερικές Ελληνίδες" και ειδικότερα στην Ιόνια ζώνη. Ένας σημαντικός αριθμός από Έλληνες και ξένους ερευνητές έχουν συμβάλλει στη γνώση της στρωματογραφίας, παλαιογεωγραφίας και γεωτεκτονικής εξέλιξης της προαναφερθείσας ζώνης της Αδριατικόιόνιας ζώνης. Στον Ελλαδικό χώρο, η Ιόνια ζώνη αναπτύσσεται, με το μεγαλύτερο τμήμα της Ηπείρου, στην Ακαρνανία, στα Ιόνια νησιά (Κέρκυρα, Λευκάδα, Ιθάκη, ανατολική Κεφαλονιά και Ζάκυνθο) και στην Βορειοδυτική Πελοπόνησο. Η Αδριατικοϊόνιος ζώνη καθώς και οι ζώνες Παρνασσού-Γκιώνας, Γαβρόβου- Τρίπολης και Παξών (Εξωτερικές Ελληνίδες ζώνες) τοποθετούνται στην Απουλία μικροπλάκα και αντιπροσωπεύουν περιοχές ιζηματογένεσης ηπειρωτικού περιθωρίου με συνεχή ανθρακική κατά το πλείστον ιζηματογένεση. Ωστόσο, κάποια διαφοροποίηση παρατηρείται στην ιζηματογένεση της Αδριατικοϊονίου ζώνης, η οποία θεωρείται πλέον σαν μια τυπική ηπειρωτική λεκάνη που αναπτύχθηκε πάνω στην Απουλία πλάκα και έδωσε μερική πελαγική ιζηματογένεση, ενώ η ζώνη Γαβρόβου-Τρίπολης έπαιξε το ρόλο του υφαλώδους φράγματος. Σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές οι ημιμεταμορφωμένοι ασβεστόλιθοι γνωστοί ως η "..." που απαντούν στα βουνά Ταΰγετος και Πάρνωνα καθώς και στα Ταλαία όρη της Κρήτης εντάσσονται στην Ιόνια ζώνη. Επίσης, "η σειρά των φυλλιτών" (εναλλασσόμενα στρώματα σερικιτικών, γραφιτκών και χλωριτικών φυλλιτών και, χαλαζιτών με παρεμβολές βασικών και οξίνων ηφαιστειακών πετρωμάτων, ασβεστολιθικών φακών και χαλαζιτικών μετακροκαλοπαγών) που απαντά στην Πελοπόννησο και την Κρήτη θεωρείται από ορισμένους ερευνητές ως το κοινό προαλπικό υπόβαθρο της Ιόνιας ζώνης και της ζώνης Γαβρόβου-Τρίπόλεως. Η Ιόνια ζώνη θεωρείται ότι είναι αυτόχθονη και επ' αυτής έχουν επωθηθεί υπό μορφή καλυμμάτων οι πιο εσωτερικές ζώνες. 1.3 ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΙΟΝΙΑΣ ΖΩΝΗΣ Η Ιόνιος ζώνη, στον ελλαδικό χώρο, εκτείνεται από την Ήπειρο, περνά από τμήμα των Ιονίων νήσων, τη Στερεά, τη δυτική Πελοπόννησο και φτάνει μέχρι την Κρήτη και ορισμένες περιοχές των Δωδεκανήσων. 6

7 Στην Πελοπόννησο η Ιόνια ζώνη εμφανίζεται μόνο ΒΔ μεταξύ Κυλλήνης και Αράξου. Η Ιόνια ζώνη αποτελεί μια υποθαλάσσια αύλακα, διακοπτόμενη από υβώματα και αντίκλινα, με αποτέλεσμα να παρουσιάζονται στρωματογραφικά κενά και ασυμφωνίες και τα πάχη των ιζημάτων να μην είναι σταθερά. Σύμφωνα με την θεωρία του Αλπικού γεωσυγκλίνου από τον Aubouin (1965), το Ελληνικό γεωσύγκλινο που αποτελούσε τμήμα του τεράστιου αλπικού γεωσυγκλίνου συνίστατο από εναλλασσόμενες υποθαλάσσιες αύλακες και υβώματα (ράχες) δημιούργημα των Ερκύνιων πτυχώσεων. Η Ιόνιος ζώνη αποτελούσε κατά την άποψη του Aubouin μια υποθαλάσσια αύλακα και μάλιστα ένα Μειογεωσύγκλινο που δεν ήταν συνεχές, διακοπτόταν από επιμέρους υβώματα και στενές αύλακες (Aubouin, 1985b). Στα δυτικά του αναπτύσσεται η Προαπούλια ζώνη ενώ στα ανατολικά του, το ύβωμα του Γαβρόβου, το διαχώριζε από την αύλακα της Πίνδου, που κατά Aubouin ήταν ένα ευγεωσύγκλινο. Με την ανάπτυξη της Νέας Παγκόσμιας Τεκτονικής η Αδριατικοϊόνιος ζώνη θεωρείται πλέον ως μια τυπική ηπειρωτική λεκάνη που τοποθετείται στην Απούλια μικροπλάκα και έδωσε πελαγικά ιζήματα. Συγκεκριμένα η βάση της στρωματογραφικης στήλης της Ιόνιας ζώνης συνίσταται απο εβαπορίτες (κοιτάσματα γύψου) περμοτριαδικής ηλικίας, (Pomoni-Papaioannou & Tsaila- Monopolis, 1980; Dragastan et al.,1985). που αποτέθηκαν σε μια στενή και επιμήκη λεκάνη κατά το Τριαδικό. Το μέγιστο πάχος των εβαποριτών είναι 1600m. Οι εβαπορίτες αποτελούνται από εναλλαγές γύψου, ανυδρίτη, αλίτη, συλβίτη (σε μικρότερα ποσοστά) με ενδιαστρώσεις δολομίτη και ασβεστολίθου. Στο Ανώτερο Τριαδικό ξεκινά η ανθρακική ιζηματογένεση. Αρχικά, πάνω από του εβαπορίτες αποτίθενται υπολιθογραφικοί ασβεστόλιθοι, ηλικίας Καρνίου, γνωστοί ως "ασβεστόλιθοι Φουσταπήδημα". Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια Νορίου-Μέσου Λιασσίου αποτίθενται οι άσπροι, συμπαγείς εν μέρει δολομιτοποιημένοι ασβεσόλιθοι που είναι γνωστοί με το όνομα "ασβεστόλιθοι του Παντοκράτορα" (Renz, 1955). Οι ασβεστόλιθοι αυτοί είναι πλούσιοι σε φύκη Gyropo- rella, Paleodasycladus, κοράλλια- Theocosmi1ia, Coccophylum, Stylophyllopsis, Phylilocoenia, βραχιόποδα Spiriferina, Tere- bratula, Phynchonella, Koninckina. Στο ανώτερο Λιάσιο και Κατώτερο Δογγέριο η Ιόνια αύλακα χωρίζεται σε τρεις υποζώνες την εσωτερική (ανατολική), την αξονική και την εξωτερική (δυτική), με διαφοροποίηση στην ι ζηματογένεσή τους. Συγκεκριμένα: α) στην αξονική περιοχή που αποκτά μεγάλο βάθος, εμφανίζονται να εναλλάσσονται 7

8 μαργα'ίκοί ασβεστόλιθοι, έγχρωμοι αργιλικοί σχιστόλιθοι και μαύροι κερατόλιθοι. Η εμφάνιση αυτών των φάσεων είναι γνωστοί ως "σχιστόλιθοι με Posidonomya" εξαιτίας των απολιθωμάτων που περιέχουν (κυρίως Posidonomya bronni (Volz)) και β) στις δύο πλευρές (εσωτερική και εξωτερική) αποθέτονται κόκκινοι ασβεστόλιθοι της φάσης Ammonitico rosso με αμμωνίτες π.χ. τα είδη Hildoceras bifrons (Bruguiere),Mer- raticeras raercati (Hauer) και Harpoceras falciferum (Sowerby) του Ανώτερου Λιασίου και τα είδη Leioceras opalinum (Reinecke), Ludwigia murchisoni (Sowerby) Tmetoceras scissum (Benec- ke) kccl Erycites fallax (Benecke) του Κατώτερου Δογγέριου (Renz, 1955; Μπορνόβας, 1964). Η προαναφερθείσα διαφοροποιημένη lζηματογένεση συνεχίστηκε και στο Μέσο Δογγέριο ενώ στο Ανώτερο Δογγέριο, σ'όλη την έκταση της ζώνης έχουμε ομοιομορφία στην ιζηματογένεση και Ιάσπιδες που περιέχουν τις Posido- nomya buchi (Roemer) και P. alpina (Gras). Πάνω στην προηγούμενη φάση του Ανωτέρου Δογγερίου αναπτύσσονται σε όλο το πλάτος ζώνης πελαγικοί ασβεστόλιθοι με παρενστρώσεις κερατολίθων. Οι ασβεστόλιθοι αυτοί, γνωστοί ως "ασβεστόλιθοι Βίγλας" (Renz, 1955) καλύπτουν το στρωματογραφικό εύρος Μάλμιο (Ανώτ. Ιουρασικό) έως Κατ. Σενώνιο (Ανώτ. Κρητιδικό) και φέρουν Calpionella και τρηματοφόρα. Πάνω στους προηγούμενους ασβεστόλιθους αναπτύσσονται εν συμφωνία οι ασβεστόλιθοι του ανώτερου Σενώνιου. Οι ασβεστόλιθοι αυτοί στην αξονική περιοχή εμφανίζονται ως εναλλαγή πελαγικών και μικρολατυποπαγών ασβεστόλιθων, ενώ στην εξωτερική ζώνη της Ιόνιας ζώνης ως μικρο- λατυποπαγείς με θραύσματα ρουδιστών. Μετά τους ασβεστόλιθους του Ανώτερου Σενωνίου ακολουθούν εν συμφωνία οι ασβεστόλιθοι του Παλαιόκαινου - Ανώτερου Ηώκαινου (Πριαμπονίου) για τους οποίους ο Renz είχε προτείνει την ονομασία "δεύτεροι ασβεστόλιθοι Βίγλας". Οι ασβεστόλιθοι αυτοί είναι όμοιοι με τους ασβεστόλιθους του Ανώτερου Σενωνίου αλλά απουσιάζουν οι λατυποπαγείς ασβεστόλιθοι στην αξονική περιοχή. Οι "δεύτεροι ασβεστόλιθοι Βίγλας" εκφράζουν το τέλος της ανθρακικής ιζηματογένεσης στην Ιόνια ζώνη. Από το Ανώτερο Ηωκαινο μέχρι και το Κατώτερο Μειόκαινο αρχίζει η ιζηματογένεση του φλύσχη. Ο φλύσχης και το Μεσοζωικό επικάλυμμα των ανθρακικών πετρωμάτων βρίσκονται συχνά πάνω από ένα άγνωστο υπόβαθρο λόγω της ζώνης αποκολλήσεως που δημιουργούν οι εβαπορίτες στη βάση της Ιόνιας. Σύμφωνα με τον Richter (1974b και 1978) η μετάβαση από την ανθρακική ιζηματογένεση στην κλαστική ιζηματογένεση πραγματοποιείται με την παρουσία μιας "μεταβατικής σειράς" με ασβεστόλιθους, μάργες και αργίλους στην οροφή της. Το πάχος της σειράς αυτής είναι από 50 μέχρι 60 μέτρα στο 8

9 δυτικό περιθώριο της ζώνης ενώ στο ανατολικό περιθώριό της είναι λιγότερο από 10 μέτρα. Η ευρεία εξάπλωση της μεταβατικής αυτής σειράς καταδεικνύει προφλυσχικές συνθήκες βαθειάς θάλασσας στην Ιόνια αύλακα πριν από την έναρξη της απόθεσης των αληθινών φλυσχικών φάσεων (Richter, 1978). Το πάχος των προαναφερθέντων φάσεων κυμαίνεται από 1000m στο δυτικό τμήμα της Ιόνιας ζώνης και 4000m στο ανατολικό τμήμα της. Η lζηματογένεση του φλύσχη τελειώνει στο Ακουϊτάνιο (Κατώτερο Μειόκαινο). Στρωματογραφική στήλη Ιόνιας Ζώνης 1.4 ΠΑΛΑIΟΓΕΩΓΡΑΦIΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΙΟΝΙΑΣ ΖΩΝΗΣ Η Ιόνια ζώνη στη διάρκεια της περμοτριαδικής περιόδου ήταν μια χερσαία ή πολύ ρηχή θαλάσσια περιοχή που είχε την δυνατότητα να χερσεύει συχνά και να σχηματίζει μεγάλου πάχους εβαπορίτες (ανυδρίτης, άλατα Να και Κ, Νικολάου, 1986) (Μου- ντράκης,1985). Δύο παραπλήσιες παλαιογεωγραφικές συνθήκες έχουν προταθεί για την εξήγηση σχηματισμού των εβαποριτών: Σύμφωνα με την πρώτη, κατάλληλο περιβάλλον εξάτμισης και επομένως σχηματισμού των κοιτασμάτων των 9

10 εβαποριτών ήταν πολλές συνεχόμενες στοματολίμνες, δηλαδή παραθαλάσσιες ρηχές λίμνες που η επικοινωνία τους με τη θάλασσα φράσσονταν με χαμηλούς βραχίονες. Με τις παλίρροιες η θάλασσα κατόρθωνε να υπερπηδά τους βραχίονες και να εμπλουτίζει τις λίμνες με άλατα. Κατά την δεύτερη υπήρχαν μεγάλες, ρηχές, κλειστές λίμνες - λεκάνες, χωρίς επικοινωνία με τη θάλασσα αλλά με συνεχή τροφοδοσία σε άλατα από ποταμούς που προέρχονταν από περιοχές με αλατούχα πετρώματα. Ανεξάρτητα από το πιο από τα δύο ήταν το καταλληλότερο περιβάλλον, γεγονός είναι ότι η Ιόνια ζώνη ήταν κατά τη διάρκεια του Περμο-Τριαδικού μια χερσαία ή πολύ ρηχή θαλάσσια περιοχή έτσι ώστε να έχει τη δυνατότητα να χερσεύει συχνά και να σχηματίσει τελικά τα τόσο μεγάλου πάχους στρώματα των εβαποριτών. Από το Ανώτερο Τριαδικό μέχρι και το Μέσο Λιάσιο η παλαιογεωγραφική κατάσταση της ζώνης εκφράζεται μ' ένα στάδιο νηριτικής ιζηματογένεσης (δολομίτες και ασβεστόλιθοι Παντοκράτορα) και μόνο από το Μέσο Ιουρασικό διαμορφώνεται σε γεωσύγκλινο με πελαγική - ημιπελαγική ιζηματογένεση. Επιπλέον, στο ίδιο διάστημα, οι ζώνες Παξών (Προαπούλια) και Γαβρόβου- Τριπόλεως μαζί με την Ιόνια ζώνη αποτελούσαν μια ενιαία ανθρακική πλατφόρμα. Στο ανώτερο Λιάσιο (PIiensbachian) η πλατφόρμα αυτή, στο χώρο της Ιόνιας ζώνης προσβάλλεται από έντονη ρηγματογόνο τεκτονική (block faulting) που οδηγεί στο "σπάσιμο" της πλατφόρμας. Το γεγονός αυτό έχει πιθανά σχέση με την διάνοιξη του ωκεανού της Τηθύος και την δημιουργία τυπικών οφιολίθων στις πιο εσωτερικές ζώνες. Η προαναφερθείσα ενεργός τεκτονική έχει ένα εφελκυστικό χαρακτήρα. Τα κοιτάσματα της γύψου που προαναφέραμε, εκτός από την κανονική στρωματογραφική τους θέση στη βάση των αλπικών ιζημάτων, βρίσκονται συχνά και ενδιάμεσα στα νεώτερα στρώματα της ζώνης (Κρητιδικά και Ηωκαινικά) όπου έχουν ανέλθει διαπυρικα δια μέσου των ρηγμάτων. Αυτή η προς τα πάνω μετανάστευση της γύψου γίνεται από την θερμότητα που αναπτύσσεται λόγω γεωθερμικής βαθμίδας και από τις ψηλές πιέσεις που ασκούνται στο βάθος από τα υπερκείμενα στρώματα, συνθήκες που κάνουν τη γύψο πλαστική με ικανότητες ροής. Αυτή η δευτερογενής θέση της γύψου μέσα στα νεώτερα στρώματα είχε οδηγήσει παλιότερα τους ερευνητές στο χαρακτηρισμό των κοιτασμάτων με τους όρους «κρητιδική γύψος», «ηωκαινική γύψος» κ.λ.π. 10

11 1.5 ΝΕΟΓΕΝΕΣ ΚΑΙ ΤΕΤΑΡΤΟΓΕΝΕΣ ΤΗΣ ΙΟΝΙΑΣ ΖΩΝΗΣ Η γεωλογία του Νεογενούς και Τεταρτογενούς της Ιόνιας ζώνης μετά την ανάδυση της συνδέεται με την δημιουργία και την μέχρι σήμερα λειτουργία του Ελληνικού τόξου. Η πτύχωση της Ιόνιας ζώνης έγινε το Κάτω Μειόκαινο με την ονομαζόμενη Στυριακή φάση πτυχώσεων. Τα στρώματα της ζώνης υπέστηκαν έντονη λεπίωση στην οποία τα στρώματα της γύψου έπαιξαν το ρόλο του λιπαντικού μέσου που διευκόλυνε τις εσωτερικές ολισθήσεις. Ειδικότερα: (α) Με την έναρξη βύθισης της Απούλιας μικροπλάκας κάτω από την Αιγιακή μικροπλάκα του Μειοκαίνου (Le Pichon & Angelier 1979 & 1981) αναπτύσσεται μια ζώνη συμπίεσης που περιλαμβάνει τον θαλάσσιο Ιόνιο χώρο και την Ελλαδική δυτική ακτή (Mercier et al., 1972; So- rel et al., 1976). (β) Συγχρόνως με την ζώνη συμπίεσης αναπτύσσεται μια ζώνη εφελκυσμού που καλύπτει την Αιγιακή "οπισθοχώρα" και μεγάλο τμήμα του χώρου μεταξύ του τόξου και της τάφρου (arc-trench gap).(le Pichon & Angelier, 1979; Δούτσος, 1984; Underhi11,1985). (γ) Η μετάβαση από τη μια ζώνη στην άλλη δεν γίνεται απότομα αλλά βαθμιαία με την δημιουργία μιας ζώνης ενδιάμεσου χαρακτήρα σε σχέση με τις άλλες ζώνες (περιοχές Πάργας kol Αρχάγγελος-Πρέβεζας), (Doutsos et al.,1978). Η ζώνη συμπίεσης χαρακτηρίζεται από λιστρικές μεγάλες εφιππεύσεις που συνδέονται με ανοιχτές πτυχές (Monopolis & Brunetton, 1982) (θαλάσιος χώρος του Ιονίου Πελάγους) ή από μεγάλες εφιππεύσεις που συνδέονται με μικρότερες ρηξιγενείς δομές όπως διακλάσεις διαστολής και "back thrusting" (ακτές δυτικής Ελλάδος) (Δούτσος, 1987), (Λεκάνες Πάλαιρος-Πογωνιά και Καλάμου-Μύτικα). Οι εφιππεύσεις και οι ανοιχτές πτυχές έχουν διεύθυνση που κυμαίνεται από ΒΒΔ μέχρι ΒΒΑ (Doutsos et al., 1987). Η ζώνη διαστολής στην Ιόνια ζώνη (βορειοδυτική Ελλάδα) χαρακτηρίζεται από τη δημιουργία "ενδορεινών" τάφρων και κανονικών ρηγμάτων κατά δύο συστήματα διευθύνσεων (Doutsos et al., 1987). Το ένα σύστημα συνίσταται από δομές ΒΒΔ και ΑΒΑ διευθύνσεως ενώ το δεύτερο από δομές ΔΒΔ και ΒΒΑ διευθύνσεως. Το πρώτο σύστημα παράγεται εξαιτίας μεγάλης κλίμακας ηπειρογενετικής κίνησης (Doutsos et al., 1987) ενώ το δεύτερο είναι αποτέλεσμα διαστολής που επικρατεί στην οπισθοχώρα Doutsos, 1980;Doutsos & Ferentinos, 1984). Οι λεκάνες Πάργας, Αρχάγγελος - Πρέβεζα και Αμβρακία - Αγγελόκαστρο - Αιτωλικόν είναι δομές ΒΒΔ διεύθυνσης, οι 11

12 λεκάνες Κασσώπη, Αγρίνιο και Ρίο - Αντίριο είναι δομές ΑΝΑ διεύθυνσης και οι λεκάνες του Κορινδιεύθυνσης???. Χαρακτηριστικό γνώρισμα της τεκτονικής δομής της Ιονίου ζώνης στην Ήπειρο - Στερεά Ελλάδα είναι μια σειρά από επάλληλα μεγασύγκλινα και μεγααντίκλινα τα οποία με βασική αξονική διεύθυνση ΒΒΔ ΝΝΑ έως ΒΔ - ΝΑ (διεύθυνση η οποία είναι γενικότερα γνωστή με το όνομα «Διναρική διεύθυνση» επωθούνται ή εφιππεύουν το ένα πάνω στο άλλο προς τα Δυτικά. Τόσο οι μεγαπτυχές αυτές όσο και οι πτυχές μικρότερης κλίμακας είναι ασύμμετρες με σταθερή απόκλιση προς ΔΝΔ. Τα κυριότερα μεγασύγκλινα και μεγαντίκλινα της Ιονίου ζώνης είναι τα παρακάτω: α) Στην Εσωτερική Ιόνιο Το μεγάλο σύγκλινο Ηπείρου - Ακαρνανίας που δέχεται κυρίως την επώθηση του τεκτονικού καλύμματος της Πίνδου. Το μεγααντίκλινο Ξεροβουνιού β) Στην Αξονική Ιόνιο Το αντικλινόριο των Ιωαννίνων Το Ανατολικό αντικλινόριο που περιλαμβάνει το τεκτονικό λέπιο του ποταμού Λούρου Το μεγααντίκλινο του βουνού Μιτσικέλι Το σύγκλινο Δερβιτσιάνας Το αντίκλινο θεσπρωτικού Το σύγκλινο Βοτσάρας Το Δυτικό αντικλινόριο που περιλαμβάνει τα αντίκλινα Σουλίου και Παραμυθιάς 12

13 γ) Στην Εξωτερική Ιόνιο Το μεγάλο σύγκλινο της Παραμυθιάς που εφιππεύει προς τα Δυτικά πάνω Στα αντικλινικά λέπια Μαργαρίτιου και Πάργας. Τέλος βασικής σπουδαιότητας για την τεκτονική δομή της Ιόνιας ζώνης είναι τα μεγάλα εγκάρσια ρήγματα οριζόντιας μετατόπισης τα οποία με διεύθυνση γενική Α - Δ ή ΑΒΑ - ΔΝΔ σχηματίσθηκαν αρχικά στη διάρκεια της τελικής πτύχωσης κάθετα στους άξονες των μεγαπτυχών. Επίσης βασικής σημασίας είναι και τα επιμήκη ρήγματα, με διεύθυνση ΒΒΔ - ΝΝΑ, τα οποία είναι είτε ρήγματα ανάστροφα (της λεπίωσης), είτε ρήγματα κανονικά μεταγενέστερα που προκάλεσαν το σχηματισμό των μεγάλων τάφρων - λεκανών στο χώρο Ηπείρου - Δυτικής Στερεάς. Λεπτομερής ιζηματολογική, στρωματογραφική και τεκτονική ανάλυση των προαναφερθέντων λεκανών απαντάται σε μια σειρά εργασιών μεταξύ των οποίων είναι και οι εξής: I.F.P./I.G.S.R. (1966); ΒΡοο (1971); Brooks & Ferentinos (1984); Doutsos et al. (1985); Kontopoulos & Doutsos (1985); Ferentinos et al. (1985); Underhi11 (1985); Doutsos et al.,(1987); Frydas, (1987); Symeonidis et al., (1988); Zelilidis et al., (1988); Poulimenos et al., (1988); Brooks et al., (1988); Kontopoulos (1990a); Frydas (1989); Underhill (1989); Πάσχος & άλ.,(1989) Kontopoulos (1990b), Doutsos & Piper (1990). 13

14 Εικόνα 1: Τοπογραφικός Χάρτης Δήμου Αμαλιάδας, στον οποίο φαίνονται τα διοικητικά όρια του Δήμου, τα δημοτικά διαμερίσματα, καθώς και οι εκτάσεις αυτών σε m 2 (Κούκης Γ.,2008, Γεωτεχνική Μελέτη Δ. Αμαλιάδας). ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο 2. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 2.1 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η περιοχή του Δήμου Αμαλιάδας εκτείνεται από τις βορειοδυτικές ακτές της Πελοποννήσου έως την τεχνητή λίμνη του Φράγματος Πηνειού στα ανατολικά. Χαρακτηρίζεται κυρίως ως πεδινή περιοχή με μικρές λοφώδεις εξάρσεις στα ανατολικά, με υψόμετρα που κυμαίνονται που φτάνουν έως τα μ 14

15 περίπου. Η μορφολογία είναι γενικά ήπια ενώ οι λοφώδεις εξάρσεις εμφανίζονται γενικά όπου επικρατούν Νεογενείς σχηματισμοί, αντικατοπτρίζοντας τη γεωλογική δομή και την τεκτονική εξέλιξη της περιοχής Το υδρογραφικό δίκτυο του Δήμου χαρακτηρίζεται κύρια από την περιοχή απορροής του ποταμού Πηνειού στα βόρεια του Δήμου και τους μικρότερους κλάδους του. Έχει κατεύθυνση γενικά από τα ανατολικά προς τα δυτικά πηγάζοντας από τους ορεινούς όγκους της κεντροδυτικής Πελοποννήσου και εκβάλλοντας στο Ιόνιο Πέλαγος. Εικόνα 2: Δορυφορική Εικόνα περιοχής μελέτης. (Πηγή Google Earth) 15

16 Εικόνα 3: Χάρτης με τις ισοϋψείς της περιοχής μελέτης. (Πηγή ΓΕΩΛΟΓΙΑ Σύμφωνα με το γεωτεκτονικό σχήμα των Ελληνίδων ζωνών (Mountrakis et al. 1983), η περιοχή της ΒΔ Πελοποννήσου ανήκει στην Αδριατικοϊόνιο ζώνη, γνωστή και ως «Ιόνιος ζώνη» (Εικόνα 5), η οποία εκτείνεται κατά μήκος της δυτικής παραλίας της Ηπειρωτικής Ελλάδας με διεύθυνση Β-Ν και περιλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα της Ηπείρου, την Ακαρνανία, τμήματα των Ιονίων Νήσων και την Βορειοδυτική Πελοπόννησο. Η Αδριατικοϊόνιος ζώνη καθώς και οι ζώνες Παρνασσού-Γκιώνας, Γαβρόβου-Τρίπολης και Παξών (Εξωτερικές Ελληνίδες ζώνες) τοποθετούνται στην Απουλία μικροπλάκα και αντιπροσωπεύουν περιοχές ιζηματογένεσης ηπειρωτικού περιθωρίου με συνεχή ανθρακική κατά το πλείστον ιζηματογένεση. Ωστόσο, κάποια διαφοροποίηση παρατηρείται στην ιζηματογένεση της Αδριατικοϊονίου ζώνης, η οποία θεωρείται πλέον σαν μια τυπική ηπειρωτική λεκάνη που αναπτύχθηκε πάνω στην Απουλία πλάκα και έδωσε μερική πελαγική ιζηματογένεση, ενώ η ζώνη Γαβρόβου-Τρίπολης έπαιξε το ρόλο του υφαλώδους φράγματος. 16

17 Εικόνα 4: Γεωτεκτονικό σχήμα των Ελληνίδων ζωνών. Rh: Μάζα της Ροδόπης, Sm: Σερβομακεδονική μάζα, CR: Περιροδοπική ζώνη, (Pe: Ζώνη Παιανίας, Pa: Ζώνη Πάικου, Al: Ζώνη Αλμωπίας) = Ζώνη Αξιού, ΡΙ: Πελαγονική ζώνη, Ac: Αττικό-Κυκλαδική ζώνη, Sp: Υποπελαγονική ζώνη, Pk: Ζώνη Παρνασσού - Γκιώνας, P: Ζώνη Πίνδου, G: Ζώνη Γαβρόβου - Τρίπολης, Ι: Ιόνιος ζώνη, Px: Ζώνη Παξών ή Προαπούλια, Au: Ενότητα «Ταλέα όρη - πλακώδεις ασβεστόλιθοι» πιθανόν της Ιονίου ζώνης. (Κατά Mountrakis et al. 1983). 2.3 ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Οι γεωλογικοί σχηματισμοί που εμφανίζονται στην ευρύτερη περιοχή εντάσσονται στην ενότητα μεταλπικών σχηματισμών που κυρίως αποτελούνται: 1. από ιζηματογενείς ακολουθίες παράκτιων, αλλουβιακών (ποταμοχειμάρριων), πλευρικών κορημάτων και αλλουβιακών αποθέσεων του Τεταρτογενούς: 17

18 2. από Νεογενείς λιμναίες και θαλάσσιες αποθέσεις. Οι ενότητες των αλπικών σχηματισμών ανήκουν στην Ιόνια ζώνη. Οι αλπικοί σχηματισμοί καταλαμβάνουν το ορεινό τμήμα του διαμερίσματος που είναι και το μεγαλύτερο, τα Πλειοκαινικά και Πλειστοκαινικά ιζήματα την ημιορεινή και λοφώδη περιοχή και οι πρόσφατες χαλαρές Ολοκαινικές αποθέσεις καλύπτουν τις πεδινές εκτάσεις των λεκανών των ποταμών και της παραλιακής ζώνης. Τεταρτογενείς αποθέσεις Οι τεταρτογενείς σχηματισμοί διακρίνονται: Στις Ολοκαινικές ποτάμιες και χειμάρρειες αποθέσεις, τα χαλαρά πλευρικά κορήματα των κλιτύων, τους κώνους κορημάτων, τις αλλουβιακές αποθέσεις, καθώς επίσης και τις θαλάσσιες σύγχρονες παράκτιες αποθέσεις. Τις Πλειστοκαινικές αποθέσεις άμμων, κροκαλοπαγών, αργίλων, θαλάσσιας φάσης. Οι Ολοκαινικές και Πλειστοκαινικές αποθέσεις παρουσιάζουν μεγάλη έκταση στο κοντά στους ποταμούς Αλφειό και Πηνειό και συνίσταται κυρίως από άμμους, ψηφίδες και αργίλους. Πλειοκαινικές αποθέσεις: Οι Πλειοκαινικές αποθέσεις, αντιπροσωπεύουν κατά το μεγαλύτερο ποσοστό λιμνοθαλάσσιες φάσεις. Αποτέθηκαν ασύμφωνα στο τέλος των αλπικών πτυχώσεων πάνω σε παλαιοτέρους σχηματισμούς. Η δημιουργία ρηγμάτων κατά τη διάρκεια της αλπικής ορογένεσης αποτέλεσαν αιτία δημιουργίας τεκτονικών τάφρων, μέσα στις οποίες αποτέθηκαν ιζήματα που προέρχονταν από γειτονικές υψηλότερες περιοχές. Αποτέλεσμα των διάφορων κατακόρυφων κινήσεων (καταβύθιση - ανάδυση) ήταν η εναλλαγή ιζημάτων θαλάσσιας φάσης με ιζήματα λιμναίας φάσης και ορισμένες φορές χερσαίας φάσης. Τα ιζήματα αποτελούνται από εναλλαγές στρωμάτων μαργών, αργίλων, άμμων, κροκαλοπαγών και χαλικιών. Ορισμένα από τα ιζήματα αυτά 18

19 μετατράπηκαν με τη διεργασία της διαγένεσης σε ασβεστοψαμμίτες, οι οποίοι όμως έχουν μικρό πάχος και έκταση. Πιο συγκεκριμένα στην Εικόνα 7 (Καμπέρης, 1987) φαίνονται οι υπεδαφικές εμφανίσεις της Ιόνιας ενότητας καθώς και οι ισοβαθείς καμπύλες της βάσης του Νεογενούς. Εικόνα 5: Υπεδαφικές "εμφανίσεις" της Ιόνιας ενότητας στη ΒΔ Πελοπόννησο και η οριοθέτησή της με την ενότητα Γαβρόβου - Πύλου - Τρίπολης (Καμπέρης, 1987). 19

20 2.4 ΜΕΘΟΔΟΙ ΤΟΥ 230TH/ 234 U ΚΑΙ ΤΗΣ ΡΑΚΕΜΟΠΟΙΗΣΗΣ (ISOLEUCINE EPIMERIZATION) ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΑΠΟΘΕΣΕΩΝ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Ιζήματα ηλικίας Πλειστόκαινου εμφανίστηκαν στη Δυτική Πελοπόννησο, που προσδιορίστηκαν με τη μέθοδο του 230 Th/ 234 U και με τη μέθοδο της ρακεμοποίησης. Οι μετρήσεις έγιναν σε δείγματα Cladocora coespita και Glycymeris sp τα οποία συλλέχθηκαν από θαλάσσιες αναβαθμίδες σε τέσσερις περιοχές, μέσα στη τάφρο της Ελλης που δημιουργήθηκε στα μέσα του Πλειόκαινου. Τα αποτελέσματα δείχνουν μια μεσοπαγετώδη περίοδο που ισχύει για όλα τα δείγματα. Ο μέσος ρυθμός ιζηματογένεσης κατά τη διάρκεια της μεσοπαγετωδους περιόδους, που προηγείται της Τυρρηνικής, είναι περίπου 0,20 mm/yr. Θαλάσσια ιζήματα ηλικίας πλειο-πλειστόκαινο αποτέθηκαν σε πολλές παράκτιες περιοχές της Πελοποννήσου. Στη Δυτική Πελοπόννησο τα ιζήματα αυτά συχνά καλύπτονται από αμμώδεις αλλουβιακές αποθέσεις. Στο νότιο τμήμα, ένα μέρος της τάφρου της Ελλης συνδέεται με τη τάφρο του Πύργου, και οι 2 τάφροι περιέχουν μια ιζηματογενή ακολουθία ηλικίας ανώτερου Μειόκαινου. Η περιοχή αυτή παρουσιάζει μια σταθερή ανύψωση καθώς παλαιότερα είχε επηρεαστεί από συνιζηματογενή ρήγματα. Επίσης, στο νότιο τμήμα της περιοχής βρέθηκαν θαλάσσια ιζήματα του Ανώτερου Καινοζωϊκού. Τα ιζήματα αυτά παρατηρούνται από το πάνω προς το κάτω μέρος των ακόλουθων διαδοχικών σχηματισμών: 1. Σχηματισμός Πλατανάς 2. Σχηματισμός Βούναργος 3. Σχηματισμός Ολυμπίας 4. Σχηματισμός Ερύμανθος 5. Σχηματισμός Βάλμης Ο σχηματισμός Βούναργος βρίσκεται στη νότια πλεύρά της τάφρου του Πύργου και αποτελείται από εναλλασσόμενα λιμνοθαλάσσια και ρηχά θαλάσσια ιζήματα, όπου η κύρια ηλικία αυτών είναι Piacenzian. Κάποια από τα ιζήματα του σχηματισμού του Βούναργου κοντά στον Πηνειό ποταμό ταξινομούνται στη ζώνη Globorotolia kononiesis που εμφανίζεται στα τέλη του πλειόκαινου. Αυτό αποδεικνύει τη κοινή εμφάνιση των 2 τάφρων, Ελλης και Πύργου. Επιπλέον στο νότιο τμήμα της τάφρου Ελλης συνδέονται με τους υπερκείμενους σχηματισμούς Καλαθά και Tjoya?. Ο σχηματισμός Καλαθά έχει ηλικία Ανώτερου Πλειστόκαινου. 20

21 Στη περιοχή αυτή παρατηρούνται τέσσερα καλά διαμορφωμένα στρωματογραφικά τμήματα: Παναγία, Κρεμμύδι, Αλετραιϊκα,και Παναγεϊκα. Σε αυτά συλλέχθηκαν δείγματα Cladocora cpespitosa και Glycymeris sp. Επιπροσθέτως, συλλέχθηκαν δείγματα κοραλλιών από τα παρακάτω στρώματα: 1. Τομή ΑλετραιΪκα, όπου έχει έκταση μέχρι και 115m πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. 2. Τομή Κρεμμύδι, όπου εκτείνεται μέχρι και 102m πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. 3. Τομή Παναγία με έκταση 95m 4. Τομή Παναγεϊκα με έκταση 104m πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Οι ηλικίες των παραπάνω στρωμάτων φαίνονται στον πίνακα 1. Τομή Παναγία Έχει πάχος 40m και αποτελείται από καλά διαμορφωμένες αμμώδεις στρώσεις. H βάση της τομής εκτείνεται στα 89m πάνω από το σημερινό επίπεδο της θάλασσας. Αποτελείται από δύο διαφορετικά εναλλασσόμενα ιζηματογενή περιβάλλοντα που χαρακτηρίζονται από φράγματα νησιού και λιμνοθαλάσσια ιζήματα, καθώς και από τέσσερις διαβρωτικές επιφάνειες. Στη κορυφή παρατηρούνται απολιθώματα πάχους 1m όπου αποτελείται από αλλουβιακές αποθέσεις. Επίσης, η μακροχλωρίδα περιλαμβάνει καλοδιατηρημένα κελύφη θαλάσσιων ειδών όπως Glycymeris sp., Cardium sp., Venus sp., Murex sp., Conus sp., Tapes sp., Arca sp., Dentalium sp., και Cladocora. Η μικροχλωρίδα περιλαμβάνει μερικά είδη βενθονικών τρματοφότων και οστρακώδη. Τομή Αλετραιϊκα Έχει πάχος 24μ. και περιέχει λιμνοθαλάσσια ιζήματα. Η βάση του συγκεκριμένου τμήματος παροντικά έχει έκταση 110μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Χαρακτηρίζεται από τρεις διαβρωτικές επιφάνειες. Το πάνω μερος του τμήματος που εξαπλώνονται τα λιμνοθαλάσσια ιζήματα έχουν στρώμα πάχους 5μ. Η μακροχλωρίδα περιέχει κελύφη από θαλάσσια μαλάκια βενθονικού περιβάλλοντος όπως Cardium sp., Planorbis sp., Vivipara sp., Balanus, Conus sp., Arca sp., Cerithium sp., Murex sp., Ostrea sp., και Cladocora coespitosa. Η μικροχλωρίδα περιλαμβάνει βενθονικά τρηματοφόρα και οστρακώδη. 21

22 Τομή Κρεμμύδι Έχει πάχος 21,5μ. Η βάση του αποτελείται κυρίως από λιμνοθαλάσσια ιζήματα και εκτείνεται μέχρι και 90μ. πάνω από το σημερινό επίπεδο της θάλασσας. Σε όλο το τμήμα έχουν βρεθεί κελύφη από θαλάσσια θραύσματα και μαλάκια βενθονικού περιβάλλοντος όπως Cardium sp., Ostrea sp., Pecten sp., Dentalium sp., Chlamys sp., Cerinthium sp. Η μικροχλωρίδα περιλαμβάνει θαλάσσια οστρακώδη και βενθονικά τρηματοφόρα. Επιπλέον, στο μέσο τμήμα έχουμε κελύφη με πάχος λιγότερο από 0,5 μ. και τα μικροαπολιθώματα που παρατηρούνται εδώ είναι Cardium sp., Chlammys sp., Pecten sp., Arca sp., Ostrea sp., Balanus, Dentalium, και Cladocora coespitosa. Τα μακροαπολιθώματα στο σχηματισμό αυτό είναι Cardium sp., Chlammys sp., Pecten sp., Arca sp., Ostrea sp., Balanus, Dentalium και Cladocora coespitosa. 22 Τομή Παναγεϊκα Έχει πάχος 22,5μ. και αποτελείται κυρίως από λιμνοθαλάσσια ιζήματα. Η βάση του τμήματος αυτού έχει έκταση 90μ. πάνω από to σημερινό επίπεδο της θάλασσας. Στη κορυφή του συγκεκριμένου στρώματος εξαπλώνέται ένα στρώμα αλουβιακών ιζημάτων, πάχους 0,10μ. Η μακροχλώριδα στη βάση της τομής περιλαμβάνει θαλάσσια μαλάκια όπως Cardium sp., Cerinthium sp., ostrea sp., Pecten sp., Glymyceris sp., και Cladocora coespitosa. Η μικροχλωρίδα επίσης περιλαμβάνει θαλάσσια βενθονικά τρηματοφόρα και οστρακώδη. Όλα τα αποτελέσματα των παραπάνω δειγματων δείχνουν μια μεσοπαγετώδη περίοδο πριν το Τυρρηνικό. Η έρευνα στη Δυτική Πελοπόννησο βασίστηκε πάνω σε αναλύσεις της μακρο-μικρο χλωρίδας και από αυτές, ήταν δυνατόν να αποδοθεί για πρώτη φορά η ακριβής ηλικία καθώς και το ακριβές μεσοπαγετώδες στάδιο των μελετώμενων ιζημάτων. Τα υψόμετρα των στρωμάτων είναι 91μ., 115μ., 102μ., 104μ., για τους σχηματισμούς Παναγία, Αλετραιϊκα, Κρεμμύδι, Παναγαιϊκα αντίστοιχα. Ο ρυθμός ανύψωσης της στάθμης της θάλασσας εκτιμάται ότι αλλάζει κατά 0,6mm/yr για τα τμήματα Κρεμμύδι, Αλετραιϊκα. Όσον αφορά το τμήμα Παναγαιϊκα ο ρυθμός ανύψωσης στο κάτω μέρος είναι 0,6 mm/yr και στο ανώτερο 0.5 mm/yr. Αυτός ο ρυθμός ανύψωσης στην εξεταζόμενη περιοχή αποδίδεται στο αλάτι που αποδίδεται στο θαλάσσιο περιβάλλον. Επίσης, πιστεύεται ότι τα ιζήματα των τμημάτων Παναγία, Κραμμύδι, Αλετραιϊκα, Παναγαιίκα όπου ανήκουν στη τάφρο της Ελλης, αποδεικνύουν καθαρά ότι το σύστημα Ριον-Πάτρας-Έλλης ήταν συνδεδεμένο με τη θάλασσα μέσω του καναλιού της Ζακύνθου.

23 2.5 ΑΝΩ ΠΛΕΙΣΤΟΚΑΙΝΙΚΕΣ ΦΑΣΙΚΕΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ: ΜΙΑ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ ΤΗΣ ΣΤΑΘΜΗΣ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ. Η παράκτια ζώνη στη δυτική Πελοπόννησο καλύπτεται κυρίως από μετά- Μειοκαινικά ιζήματα. Η περιοχή μελέτης στη συγκεκριμένη περίπτωση βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της τάφρου της Ηλίδος μεταξύ των χωριών Λάπα και Ελαιότοπος. Χαρακτηρόζεται κυρίως από λιμνοθαλάσσια-θαλάσσια ιζήματατα οποί αναπτύσσονται μπροστά από τη λοφοσειρά Σκόλις και αποτελούν ένα τμήμα της θαλάσσιας αναβαθμίδας του Ανώτερου Τυρρηνικού, καθώς επίσης και από τα ιζήματα μιας ποτάμιας Ολοκαινικής αναβαθμίδας. Για την αναγνώριση διαδικασιών απόθεσης των ιζημάτων και των περιβαλλόντων ιζηματογένεσης τους καθως και την στρωματογραφική διάρθρωση τους επιλέχθηκαν 14 αντιπροσωπευτικές τομές (εικόνα 8). Οι τομές αυτές ειίναι: 1)Αγία Μαρίνα, 2)Παναγιά, 3)Αλετραιϊκα, 4)Νησί, 5)Κρεμμύδι, 6)Μέλισσα, 7)Καπελέτο 1, 8)Καπελέτο 2, 9)Νεάπολη 1, 10)Νεάπολη 2, 11) Νεάπολη 3, 12)Κουρτέσι, 13)Ψάρι, 14)Βουπράσιο (εικόνα 8) 23

24 Εικόνα 8. Γεωλογικός χάρτης περιοχής μελέτης α)υπόβαθρο β)θαλάσσια ιζήματα γ)αδιαίτερο παράκτιο πεδίο και πεδιάδα πλημμύρας δ)στρώματα ε)αλλουβιακά ριπίδια ζ)ποτάμια ιζήματα η)έλη θ)παράκτιες θίνες ι)πρόσφατα δέλτα κ)κρημνός ρήγματος λ)πιθανός κρημνός ρήγματος μ) Ολοκαινικός κρημνός ρήγματος Η τομή Αλετραιϊκα έχει πάχος 24m και η βάση της βρίσκεται στα 110m πάνω από το σημερινό επίπεδο της θάλασσας. Οι τομές Αγία Μαρίνα και Κρεμμύδι έχουν πάχος περίπου 36,5m και 21.5m αντίστοιχα. Η βάση τους βρίσκεται στα 90m πάνω από το σημερινό επίπεδο της θάλασσας. Η τομή παναγία έχει πάχος περίπου 40m και η βάση της βρίσκεται στα 89m από το σημερινό επίπεδο της θάλασσας. Η τομή Νήσι έχει πάχος περίπου 40m και η βάση της βρίσκεται στα 89m πάνω από το σημερινό επίπεδο της θάλασσας. Οι τομές Μέλισσα και Νεάπολη 1 έχουν ορατό πάχος περίπου 17m και 9,5m αντίστοιχα και η βάση τους βρίσκεται στα 60m πάνω από το σημερινό επίπεδο της θάλασσας. Η τομή Νεάπολη 2 έχει παχος 3,5m και η βάση της βρίσκεται στα 55m πάνω από το επίπεδο της θάλασσας. Οι τομές Καπελέτο 1 και Νεάπολη 3 έχουν ορατό πάχος περίπου 6,5m και 23m αντίστοιχα και η βάση βρίσκεται 24

25 στα 50m πάνω από το επίπεδο της θάλασσας. Οι τομές Καπελέτο 2 και Ψάρι έχουν ορατό πάχος περίπου 2,5m και 8m αντίστοιμα με τη βάση τους να βρίσκεται 40m Και 45m αντίστιχα από το σημερινό επίπεδο της θάλασσας. Η τομή Κουρτέσι έχει ορατό πάχος περίπου 4m και η βάση της βρίσκεται στα 30m πάνω από το σημερινό επίπεδοδ της θάλασσας. Η τομή Βουπράσιο έχει ορατό πάχος περίπου 6m και η βάση της βρίσκεται στα 12m πάνω από το σημερινό επίπεδο της θάλασσας. Από εργαστηριακές αναλύσεις των ιζημάτων της αναβαθμίδας αποδείχτηκε ότι έχουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά: λεπτόκοκκες ακολουθίες από αμμοπηλό-άργιλο. Το ποσοστό του οργασικού υλικού κυμαίνεται από χαμηλό έως σχετικά υψηλό. Ο βαθμός ταξιθέτησης της άμμου είναι από πολύ καλός μέχρι μετρίως καλός. Τιμές ph αλκαλικες ( παρουσία caco 3 σε δείγματα στείρων απολιθωμάτων). Βαρέα ορυκτά όπως κεροστίλβη, ζιρκόνιο, αλβίτης, γρανάτης σε ασυνήθιστο υψηλό ποσοστό. Όλες οι τομές που μελετήθηκαν χαρακτηρίζονται κυρίως από την παρουσία του ιλλίτη και δευτερευόντως από το σμηκτίτη και καολινίτη. Μικρο-απολιθώματα και οσστρακώδη υφάλμυρης και ρηχής θαλάσσιας φάσεις απαντώνται όπως: Ammonia beccarii, Valvulineria, Miliolidae, Cribrononion advenym, Cibicides iobatalus, Elphidium crispum, Aurila sp. 25 Στρωματογραφία και περιβάλλοντα απόθεσης Η ιζηματογένεση στη συγκεκριμένη περιοχή έγινε κατά το μέσω Πλειστόκαινο έως και το Ολόκαινο. Τομη Αγία Μαρίνα: (εικόνα 9) η τομη αυτή χαρακτηρίζεται από 2 αποθέσεις κελυφών στα 100μ και στα 112μ αντιστοιχα. Η τομή αυτή χωρίζεται σε τρεις επιμερους ακολουθίες. Η πρώτη ακολουθία, στο κατώτερο τμήμα της τομής, χαρακτηρίζεται από ιλυούχο υλικό με οριζόντια ελασμάτωση στο μέσον και στη κορυφή της ακολουθίας και άστρωτη δο μη στο υπόλοιπο τμήμα. Η πανίδα αποτελείται από είδη Murex sp, Ostrea sp., Cardium sp., Cerinthium, Venus καθώς και από βενθονικά τρηματοφόρα και οστρακώδη υφάλμυρης έως θαλάσσιας φάσης. Η παρουσια οργανικού υλικού είναι σχετικα σημαντική. Έτσι η ακολουθία αυτή χαρακτηρίζεται από λιμνοθαλάσσια ιζήματα (πίνακας 1). Η δεύτερη ακολουθία αποτελείται από παράκτιους και υποπαράκτιους άμμους που εκφράζουν ένα περιβάλλον φραγματικού νησιού και από λιμνοθαλάσσια ιζήματα μιας πολύ αργής απόσυρσης. Η Τρίτη ακολουθία χαρακτηρίζεται από λιμνοθαλάσσια ιζήματα (πίνακας 1) που αποτέθηκαν είτε λόγω επίκλησης έιτε λόγω απόσυρσης σε συνδυασμό με ανύψωση του επίπεδου της θάλασσας. Τομη Παναγία: (εικόνα 9) αποτελείται από τέσσερις διαβρωσιγενείς ασυμφωνίες που βρίσκονται στα 92,2m, 98μ, 112μ και στα 126μ αντίστοιχα. Η

26 πανίδα συνίσταται από καλά διατηρημένα μαλάκιαόπως: Murex sp., Ostrea sp., Cardium sp., Carithium, Venus, Chlamys sp., Glycimeris, Pecten sp., Arca sp., λίγα βενθονικά τρηματοφόρα και οστρακώδη υφάλμυρης έως θαλάσσιας φάσης. Η τομή αποτελείται κυρίως από άμμο με πολύ καλό βαθμό ταξιθέτησης που εναλλάσσεται με ιλύ. Οι ακολουθίες της άμμου παρουσιάζουν κανονική και αρνητική διαβαθμισμένη στρώση καθώς και από οριζόντια και διασταυρούμενη ελασμάτωση και σημαντική παρουσία βαρέων ορυκτών. Στις ακολουθίες τις ιλύος παρατηρείται η άστρωτη δομή. Το οργανικό υλικό και το CaCO 3 έχουν σχετικά μικρή παρουσία. Επίσης η τομή χαρακτηρίζεται από εναλλαγές επίκλησης και απόσυρσης. Τομή Αλετραιϊκα: (εικόνα 9) χαρακτηρίζεται κυρίως από ένα ευρή φάσμα λεπτόκοκκων λιθολογιών. Των λεπτόκοκκων αυτών λιθολογιών υπέρκειται με διαβρωσιγενή ασυμφωνία(127μ), στρώμα 5μ περίπου από χονδρόκοκκο χαλικούχο υλικό με άσχημο βαθμό ταξιθέτησης που στερείται CaCO 3 και απολιθωμάτων. Τα παραπάνω χαρακτηριστηκά δείχνουν ένα περιβάλλον αλλουβιακού πεδίου για το χαλικούχο στρώμα. Οι δομές που απαντούν στις λεπτόκοκκες ακολουθίες είναι η άστρωτη, η οριζόντια και η διασταυρούμενη ελασμάτωση και η σκαφοειδής στρώση μικρής κλίμακας. Τα μακροαπολιθώματα απαντώνται κυρίως στο κατώτερο τμήμα της τομής με Murex sp., Ostrea sp., Cardium sp., Cerithium, Dentalium, Cladocora coespita, Balanus, Pecten sp., Arca sp. H παρουσία μικροαπολιθωμάτων και οστρακωδών είναι σημαντική στο κατώτερο και στο ανώτερο τμήμα της τομής. Η συγκέντρωση των βαρέων ορυκτών είναι της τάξεως του 0,7% ενώ η ανάλυση του αργιλικού κλάσματος έδειξε την κύρια παρουσία του ιλλίτη. Με βάση τα παραπάνω δεδομένα τα ιζήματα της συγκεκριμένης τομής αποτέθηκαν σε λιμνοθαλάσσιο περιβάλλον. (πίνακας 1) που χαρακτηρίζονται από την παρουσία των κελυφών που εκφράζουν διαβρωσιγενείς ασυμφωνίες. Τομή Νήσι: (εικόνα 9) στο κατώτερο τμήμα δομείται από άμμο, στο μεσαίο από αμμούχο ιλύ και στο ανώτερο από τον αμμούχο πηλό. Οι πρώτες λιθοφάσεις αποτελούνται από ακολουθίες με το κοκκομετρικό μέγεθος να αυξάνει προς τα πάνω. Οι δομές που αρατηρούνται στη λιθοφάση της άμμου είναι η οριζόντια στρώση και η οριζόντια ελασμάτωση, η σκαφοειδής διασταυρούμενη στρώση μεγάλης κλίμακας καθώς και ιχνοαπολιθώματα ως οριζόντιες και κατακόρυφες στοές.(εικόνα 2). Στις άλλες δύο λιθοφάσεις παρατηείται η άστρωτη δομή και παρουσία κονδύλων «caliche». Στη λιθοφάση της άμμου το CaCO 3 έχει σημαντική παρουσία σε αντίθεση με τις άλλες δύο που η παρουσία του είναι χαμηλή. Επίσης, το οργανικό υλικό είναι σημαντικό μόνο στη λιθοφάση της αμμούχου ιλύος. Στη φάση αυτή είναι σημαντική η παρουσία του καολίνη και η παρουσία των μακροαπολιθωμάτων όπως Cardium sp., Cladocora coespit, Balanus, Pecten sp., Arca sp., Dentalium. Τέλος στην ακολουθία του αμμούχου πηλού παρατηρούνται 26

27 Ostrea sp. Βανθονικά τρηματοφόρα υφάλμυρης φάσης και οστρακώδη. Με βάση τα παραπάνω η πρώτη ακολουθία αποτέθηκε σε ένα περιβάλλον φραγματικού νησιού (πίνακας 1) σε συνθήκες επίκλησης. Η δευτερη και η τρίτη ακολουθία δομούνται από λιμνοθαλάσσια και παλιρροϊκης πεδιάδας ιζήματα (πίνακας 1) σε συνθήκες μιας αργής απόσυρσης με αργή ανύψωση της στάθμης της θάλασσας. Τομή Κρεμμύδι: (εικόνα 9) η η ακολουθία των ιζημάτων της τομής αποτελείται από εναλλάγες στρωμάτων αμμούχου πηλού, ιλύος και αμμούχου ιλύος ενώ αυξημένη είναι η παρουσία της άμμου μόνο στο κατώτατο ταμήμα της ακολουθίας. Στην ακολουθία διαπιστώνεται η άστρωτη δομή, μάκρο και μίκρο απολιθώματα υφάλμυρης φάσης και κατά θέσεις αυξημένη παρουσία του αργιλικού υλικού. Στο κεντρικο τμλημα της τομής συναντάται απόθεση κελυφών 0,5μ περίπου όπως Ostreasp., Cardium sp., Ch;amys sp., cladacora coespitosa, Balanus, Pecten sp. Με βάση τα παραπάνω τα ιζήμτα της συγκεκριμένης τομής αποτέθηκαν σε ένα λιμνοθαλάσσιο περιβάλλον (πινάκας 1). Τομή Μέλισσα: (εικόνα 9) στη τομή αυτή παρατηρούνται πέντε ασυνέχειες στα 65μ, 67μ, 68μ, 68,5μ, 69μ καθώς και πέντε ιδιαίτερες λιθοφάσεις. Με βάση ιζηματολογικών δεδομένων η πρώτη ακολουθία αποτελείται από ένα λιμνοθαλάσσιο περιβάλλον, η δεύτερη από ένα περιβάλλον φραγματικού νησιού και η τρίτη ακολουθία έχει χαρακτήρες λιμνοθαλάσσιου περιβάλλοντος. Η δεύτερη και η τρίτη λιθοφάση εκφράζουν γρήγορες και αργές επικλήσεις με συνέπεια οι μεταβολες της στάθμης της θάλασσας ήταν σύνθετες. Η τέταρτη και η πέμπτη λιθοφάση δηλώνουν ποτάμιο περιβάλλον.οι φάσεις αυτές υπέρκεινται μιας επιφάνεις πιθανά διαβρωιγενούς χαρακτήρα που εκφράζει ποτάμια ανανέωση. Τομή Καπελέτο 1: (εικόνα 10) παρατηρούνται δύο ασυνέχειες στα 54,5μ και 58,5μ αντίστοιχα. Η βάση της τομής αποτέθηκε σ ένα περιβάλλον φραγματικού νησιού. Η τομή αποτελείται κυρίως από λιμνοθαλάσσια ιζήματα. Τομή Καπελέτο 2: (εικόνα 10) Η τομή στερείται από ασυνέχειες. Το μεγαλύτερο μέρος της τομής αποτελείται από οριζόνται, διασταυρούμενη, convolute ελασμάτωση. Παρατηρείται σημαντική παρουσία οργανικού υλικού καθώς και βαρέα και αργιλικά ορυκτά, μίκρο και μάκρο πανίδα. Τα ιζήματα εδώ αποτέθηκαν σ ένα περιβάλλον φραγματικού νησιού (πίνακας 1) σε συνθήκες επίκλησης. Το ανώτερο τμήμα της τομής αποτελείται από αμμούχο πηλό και δηλώνει ένα λομνοθαλλάσιο περιβάλλον (πίνακας 1) σε συνθήκες απόσυρσης. Τομή Νεάπολη 1: (εικόνα 10) χαρακτηριστικό γνώρισμα στην τομή αυτή είναι η εναλλάγη στρωμάτων άμμου, χαλικούχου άμμου και αμμούχου χαλικιου που καλύπτει σχεδόν το σύνολο της τομής. Στο ανώτερο τμήμα υπάρχει στρώμα 27

28 από αμμούχο ιλύ. Η τομή στερείται ασυνεχειών. Τα στρώματα της άμμου, χαλικούχου άμμου και αμμούχου χαλικιου με βάση τα ιζηματολογικα, παλαιοντολογια και δομικά δεδομένα αποτέθηκαν σ ένα περιβάλλον φραγματικού νησιού (πίνακας 1), ενώ αυτό της αμμούχου ιλύος σε περιβάλλον παλιρροϊκης πεδιάσας (πίνακας 1). Τα ιζήματα αποτέθηκαν σε μία συνεχή επίκληση. Τομή Νέαπολη 2: (εικόνα 10) η τομή αποτελείται από δύο λιθοφάσεις. Η πρώτη λιθοφάση έχει χαρακτήρες ίδιους με αυτούς που έχει η αμμούχοςχαλικούχος λιθοφάση της τομής Νεάπολη 1 καθώς και το περιβάλλον απόθεσης είναι ίδιο δηλαδή αυτό του φραγματικού νησιού (πίνακας 1). Στη δεύτερη λιθοφάση παρατηρείται ένα έντονο κόκκινο χρώμα και αποτελείται από χονδρόκοκκο υλικό, απουσία απολιθωμάτων και την ασύμφωνη στρωματογραφική τοποθέτηση της επί της υποκείμενης παράκτιας φάσης. Τα παραπάνω δεδομένα δείχνουν απόθεση των ιζημάτων σε χερσαίο περιβάλλον. Τα ιζήματα της τομής δηλώνουν μια απόσυρση που περιλαμβάνει και τις δύο λιθοφάσεις. Τομή Νεάπολη 3: (εικόνα 10) τα στρώματα της τομής συνίστανται από εναλλαγές πηλού και ιλύος με άσχημο έως πολύ άσχημο βαθμό ταξιθέτησης, με την σημαντική παρουσία του οργανικού υλικού και των απολιθωμάτων υφάλμυρης φάσης. Το περιβάλλον αυτό είναι λιμνοθαλάσσιο (πίνακας 1). Το στρώμα του αμμούχου πηλού που αποτελεί το κορυφαίο στρώμα της τομής και υπέρκεινται των λιμνοθαλάσσιων ιζημάτων, με βάση τη λιθολογία, τη παρουσία του οργανικού υλικού και του CaCO 3 έχει αποτεθεί σ ένα περιβάλλον ιλυούχου παλιρροϊκής πεδιάδας (πίνακας 1). Με βάση τα παραπάνω δεδομένα τα ιζήματα της τομής δηλώνουν την έναρξη μιας πιθανά γρήγορης επίκλησης, η οποία συνεχίζεται ή αντικαθίσταται με απόσυρση. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις αντιστοιχεί η απόθεση των λιμνοθαλάσσιων ιζημάτων. Τομή Κουρτέσι: (εικόνα 10) η ακολουθία των ιζημάτων της τομής μπορεί να χαρακτηριστεί ως αμμούχος. Τα ιζηματολογικά δεδομένα των ιζημάτων της τομής δηλώνουν ένα περιβάλλον φραγματικού νησιου. (πίνακας 1). Τομή Ψάρι: (εικόνα 10) στη συγκεκριμένη τομή τα στρώματα συνθέτουν μια αμμούχο ακολουθία. Στη βάση της τομής απαντά το κοράλλι Cladocora coespitosa σε θέση διαβίωσης η οποία εκφράζει μια επιφάνεια ασυνέχειας. Το περιβάλλον απόθεσης του κατώτερου τμήματος της τομής με βάση είναι λιμνοθαλάσσιο. Το υπόλοιπο τμήμα της τομής με βάση την προς τα πάνω αύξηση του κοκκομετρικού μεγέθους, την αντίστοιχη μείωση του οργανικού υλικού και την παρουσία της διασταυρούμενης ελασμάτωσης, αποτέθηκε σε ένα περιβάλλον φραγματικού νησιού. Τα ιζήματα της τομής πιθανότατα αποτέθηκαν κατά τη διάρκεια μιας επίκλησης με αργή ανύψωση της στάθμης της θάλασσας. 28

29 Τομή Βουπράσιο: (εικόνα 10) στη τομή αυτή τα ιζήματα υπέρκεινται των λιμνοθαλάσσιων ιζημάτων της Τυρρήνιας αναβαθμίδας. χαρακτηριστικό τους είναι το έντονο κόκκινο χρώμα και το σχετικά χαλικώδες υλικό καθώς και η απουσία απολιθωμάτων. Η συμμετοχή του οργανικού υλικού είναι πολύ μικρή εκτός από το στρώμα παλαιοεδάφους που βρίσκεται στο μέσο περίπου της τομής. Το CaCO 3 απουσιάζει από τα ιζήματα της τομής. Με βάση τα παραπάνω δεδομένα τα ιζήματα της περιοχής έχουν αποτεθεί μάλλον σ ένα αλλουβιακό ριπίδιο χωρίς όμως ν αποτελέι και η περίπτωση ενός δικτυωτού ποταμού με σχετικά μεγάλη κλίση. Εικόνα 9. Στρωματογραφικές στήλες των Άνω-Πλειστοκαινικών ιζημάτων της περιοχής μελέτης 1)αμμούχος ιλύς 2)άμμος 3)ιλύς 4)χαλικούχος άμμος 5)οριζόντια στρώση/ελασμάτωση 6)διασταυρούμενη στρώση/ελασμάτωση 7) convolute στρώση 8) wave στρώση 9)ρυτίδωση 10)στρώση τύπου ψαροκόκαλο 11)διαβρωσιγενείς επιφάνεια 29

30 Εικόνα 10. Στρωματογραφικές στήλες των άνω-πλειστοκαινικών ιζημάτων της περιοχής μελέτης. Τα σύ,βολα είναι ίδια με της εικόνας 2 30 Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της περιοχής Οι τομές που μελετήθηκαν με βάση τα ιζηματολογικά, τα στρωματογραφικά και τα χρονοστρωματογραφικά δεδομένα καθώς και την τοπογραφική θέση μπορούν να ταξινομηθούν στις παρακάτω πέντε ομάδες: Ομάδα Α: ανήκουν οι τομές Νησί και Παναγιά Ομάδα Β: ανήκκουν οι τομές Αγία Μαρίνα, Αλετραι, Κρεμμύδι Ομάδα Γ: ανήκουν οι τομές Νεάπολη 1 και 2, Καπελέτο 1 και 2 Ομάδα Δ: ανήκουν οι τομές Μέλισσα, Νεάπολη 3 Ομάδα Ε: ανήκουν οι τομές Κουρτέσι, Ψάρι Στην εικόνα 4 δίνονται σχηματικά οι ομάδες της παλαιογεωγραφικές εξέλιξης της περιοχής μελέτης κατά το μήκος τομής διεύθυνσης Α-Δ. η εικόνα αυτή αποτελεί μέρος ενός γενικότερου μοντέου διαδοχής των Πλειστοκαινικών ιζημάτων, παγετικών και μεσοπαγετικών σταδίων στην Β. Με βάση τη παραπανω κατανομή στο χρόνο των μελετηθέντων ιζημάτων, οι τρεις

31 επικλυσιγενείς κύκλοι παρουσιάζουν μια σχέση επικάλυψης από το νεότερο στο παλαιότερο (εικόνα 11). Εξάλλου το γεγονός ότι η ηλικία αυξάνει και με την απόσταση από την ακτή και το με το ύψος των θέσεων δειγματολειψίας δηλώνει τεκτονική ανύψωση της περιοχής στου Τυρρήνειος και μετά- Τυρρήνειους χρόνους. Εικόνα 11. Παλαιογραφική εξέλιξη στη περιοχή μελέτης 31

32 Εικόνα 12. Περιβάλλοντα ιζηματογένεσης και ιζηματολογικοί παράμετροι στη περιοχή μελέτης 2.6 ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΒΙΟΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΡΑΔΙΟΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΕΩΝ ΑΠΟ ΜΙΑ ΤΥΡΡΗΝΙΑ ΑΝΑΒΑΘΜΙΔΑ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ Μεγάλο τμήμα της Δ. Πελοποννήσου καλύπτεται από μετα-μειοκαινικά ιζήματα. Η περιοχή μελέτης βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της τάφρου της- Ήλιδας (Kowalczyk & Winter, 1979) και οριοθετείται ανατολικά από τη λοφοσειρά Σκόλις μ' ένα ρηξιγενές μέτωπο, δυτικά από τη σημερινή ακτογραμμή με το παράκτιο πεδίο, νότια από τον ποταμό Πηνειό και βόρεια από την κωμόπολη Λαπά. Χαρακτηρίζεται κυρίως από θαλάσσια/λιμνοθαλάσσια ιζήματα, τα οπό ία αναπτύσσονται μπροστά από τη λοφοσειρά Σκόλις και αποτελούν τμήμα μιας θαλάσσιας Τυρρήνιας αναβαθμίδας, καθώς επίσης και από τα ιζήματα ποτάμιας Ολοκαινικής αναβαθμίδας. Τα Νεογενή ιζήματα της περιοχής Κυλλήνης έχουν Μέσο έως Άνω Πλειοκαινική ηλικία. Το βάθος της αποθέσεως των ιζημάτων δεν ξεπέρασε μερικές δεκάδες μέτρων και η θερμοκρασία κυμάνθηκε μεταξύ η δε αλμυρότητα μεταξύ / 0ϋ. 32

33 Σε δείγμα από τη νότια όχθη παρακείμενου χειμάρρου, βόρεία του χωρίου Μπεντένι (Νεάπολη), η πανίδα των μίκροαπολιθωματων και Οστρακωδών κατατάσσεται από υφάλμυρες έως γλυκές φάσεις του Πλειόκαινου. Από τη μελέτη δειγματοληψιών σε πανίδες Οστρακωδών και Τρηματοφόρων του Ανώτερου Πλειόκαινου από την περιοχή της Κυλλήνης (ΒΔ Πελοπόννησος) και καταλήγουμε στα ακόλουθα συμπεράσματα: Τα Νεογενή ιζήματα της περιοχής Κυλλήνης έχουν Μέσο έως Άνω Πλειοκαινική ηλικία. Το βάθος της αποθέσεως των ιζημάτων δεν ξεπέρασε μερικές δεκάδες μέτρων και η θερμοκρασία κυμάνθηκε μεταξύ η δε αλμυρότητα μεταξύ / 0ϋ. Ο Frydas (1989) αναφέρει την παρουσία Οστρακωδών και ασβεστολιθικού Ναννοπλαγκτού, σε δείγματα από τις όχθες του Πηνειού ποταμού και από το φράγμα της τεχνητής λίμνης του Πηνειού και τα τοποθετεί στη Βιοζώνη CN14 της (Gephyrocapsa oceanica) του ανώτερου Πλειστοκαίνου. Ο σχηματισμός Κεραμιδιά στη Δ. Πελοπόννησο τοποθετείται από τους Kamberis et al. (1992) με βάση τα βενθονικά Τρηματοφόρα και Οστρακώδη στη βιοζώνη της (H. balthica) του Πλειστοκαίνου. Από τη μελέτη της πανίδας των Οστρακωδών στη Δ και ΒΔ Πελοπόννησο ο ι Danatsas & Strauch (1994) καταλήγουν ότι τα προαναφερθέντα ιζήματα αποτέθηκαν μεταξύ του κατώτερου Ανω Πλειοκαίνου (Πλακεντίου) και κατώτερου Πλειστόκαινου σε μια σειρά από επικλήσεις και αποσύρσεις σε διαφορετικές παράκτιες θέσεις και περιβάλλοντα. Ο ι υφάλμυρες και λιμναίες φάσεις καταλαμβάνουν τα ανώτερα τμήματα και είναι κυρίως πάλαιο- Πλειστοκάινικής ηλικίας. Επίσης από τους Danatsas & Strauch (1994) καθοδηγητικός τύπος αυτών των παλαιο-πλειστοκαινικών τμημάτων, για τις λεκάνες Πάτρας και Πύργου θεωρείται το Tyrenocythere amnicola. Εφιστώντας την προσοχή ως προς τα συνώνυμα εξ αιτίας της σύγχυσης που επικρατεί, οι ίδιοι ερευνητές θεωρούν ότι τα Οστρακώδη δηλώνουν ιδιαίτερη κλιματική διαφοροποίηση. Οι ίδιοι ερευνητές αναφέρουν σαν παράδειγμα στην περιοχή που μελέτησαν, το Illyocypris ciba και το Ιllyocypris brad, που κατά θέσεις εμφανίζονται σε μεγάλα πλήθη και κατά κανόνα απαιτούν υψηλές θερμοκρασίες C και ελάχιστη100 για το κατώτερο όριο ζωής. Με τις ίδιες θερμοκρασίες συνδέουν και την παρουσία του εξακοραλλιού Cladocora coespitosa. Για να προσδιοριστεί η ηλικία των παραπάνω απολιθωμάτων καθώς και των στρωμάτων χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος του 230 Th/ 230 U και η μέθοδος της ρακεμοποίησης (Isoleycine Epimerization). 33

34 Στρωματογραφία Οι τομές που έγινε η δειγματοληψία είναι η: Παναγιά, Κρεμμύδι, Αλετραίικα, Παναγαίικα, Νησί, Νεάπολη και Ψάρι (εικόνα 13). Οι δε θέσεις δειγματοληψίας και η στρωματογραφία των τομών φαίνονται στην (εικόνα 14). Τα είδη που αναγνωρίστηκαν έχουν αποκλειστικά θαλάσσιο χαρακτήρα και είναι περιορισμένου βάθους, δεν πρέπει να ξεπερνούσε τα 50m. Επιπλέον στα δείγματα από τις τομές Παναγαίικα (ΠΓ/1) και Παναγία μαζί με την πλούσια και ποικίλα θαλάσσια πανίδα των Οστρακωδών παρατηρούνται σπάνια μεμονωμένα άτομα που ανήκουν στο γένος Cyprideis που χαρακτηρίζει υφάλμυρα νερά, από υπόαλα έως υπέραλα και στα γένη Candona και το Illyocypris που χαρακτηρίζουν αποκλειστικά γλυκά έως ολιγόαλα νερά, με τιμές αλατότητας μεταξύ ±0.5 και ±5.0 0 /οο, γεγονός που μαρτυρά την πιθανή επίδραση γλυκών νερών. Εικόνα 13. Απλοποιημένος γεωλογικός χάρτης της περιοχής τροποποιημένος σύμφωνα με τους KOWALZYK & WINTER (1979). Τα τρίγωνα δείχνουν τις θέσεις των τομών που αναφέρονται στην εργασία 1. Τομή Παναγιά, 2. Τομή Κρεμμύδι, 3. Τομή Αλετραίικα, 4. Τομή Παναγαίικα, 5. Τομή Νησί, 6. Τομή Νεάπολη, 7. Τομή Ψάρι. 34

35 Περιγραφή μελετημένων τομών Οι τομές που μελετήθηκαν, έχουν αποτεθεί σ' ένα σύνθετο σύστημα φραγματικού νησιού-λιμνοθάλασσας σε συνθήκες απόσυρσης και επίκλησης. Διακρίνονται τα περιβάλλοντα του φραγματικού νησιού, της λιμνοθάλασσας, της παλιρροϊκής πεδιάδας και του αλλούβιακού πεδίου. Τα Ασπόνδυλα που απαντώνται στις τομές είναι υφάλμυρης και θαλάσσιας φάσης, πολύ καλά διατηρημένα και σε θέση διαβίωσης. Από αυτά σημαντικότερα Γένη είναι: Murex sp., Ostrea sp., Cardium sp., Cerithium sp., Venus sp., Chlamys sp., Glycimeris, Dentalium sp., Cladocora coespitosa, Balanus sp., Pecten sp., Conus sp.,, Area sp., Turi tela sp., και Αχινοί. Αξιοσημείωτη είναι και η παρουσία βενθονικών Τρηματοφόρων όπως τα γένη: Ammonia, Elphidium, Cibicides. Στην τομή Παναγία (ΠΑ) ενάλλασσανται οι λιθολόγιες της άμμου και της αμμώδους ιλύος, ενώ στο ανώτατο τμήμα της τομής παρατηρείται η λιθολογία του χαλικώδους άμμου (εικόνα 14). Στη βάση της τομής η ηλικ ία ε ίνα ι «400 kyrs, To μεγαλύτερο μέρος της τομής Αλετραιικα(ΑΛ) χαρακτηρίζεται από ένα ευρύ φάσμα λεπτόκοκκης λιθολογίας. Της λεπτόκοκκης αυτής λιθολογίας υπέρκειται με διαβρωσιγενή ασυμφωνία, στρώμα 5m περίπου από χονδρόκοκκο χαλικώδες υλικό (εικόνα 14). Η ηλικία στη βάση περίπου της τομής είναι 209 kyrs. Η ακολουθία των ιζημάτων στις τομές Κρεμμύδι(ΚΡΕ) και Παναγαίικα (ΠΓ) συνίσταται από σύντομες εναλλαγές στρωμάτων αμμώδους πηλού και αμμώδους ιλύος (εικόνα 14). Η ηλικία στο μέσον της τομής Κρεμμύδι είναι 188 kyrs). Ενώ στην βάση της ακολουθίας των ιζημάτων της τομής Παναγαίικα (ΠΓ/1) είναι 296 kyrs και στο μέσον (ΠΓ/2) 211kyrsω(εικόνα 14). Η τομή Νησί (ΝΗ) δομείται στο κατώτερο τμήμα της από άμμο στο μεσαίο από την αμμώδη ιλύ και στο ανώτερο από ιλύ (εικόνα 14). Σ ο κατώτερο περίπου τμήμα τηςακολουθίας της αμμώδους ιλύος (εικόνα 14), έχει προσδιοριστεί μια ηλικία «550 kyrs. Στα ιζήματα της τομής Νεάπολη (ΝΕΑ) (εικόνα 14), διακρίνονται οι λιθολογίες της αμμώδους ιλύος και ιλύος, ενώ σε αυτά της τομής Ψάρι (ΨΑ) οι λιθολογίες της αμμώδους ιλύος και της άμμου (εικόνα 14). Η ηλικία στη βάση των τομών είναι 103 kyrs και 118 kyrs αντίστοιχα. Η παρουσία ατόμων που ανήκουν στα γένη Paradoxostoma και Sclerochilus, που βρέθηκαν στα δείγματα της τομής Νησι, δηλώνουν την διαβίωση. 35

36 Τα είδη που βρέθηκαν αποκλειστικά στα δείγματα των τομών Νησί, Παναγιά και Παναγαίικα, δείχνουν να έχουν ηλικία που κυμαίνεται από το Ανώτερο Πλειόκαινο έως το Κατώτερο Πλειστόκαινο. Οι ραδιοχρονολογήσεις από τα αντίστοιχα στρώματα των τομών έδωσαν ηλικίες που κυμαίνονται από 550 kyrs ως 211kyrs, δηλαδή Μέσο Ανώτερο Πλειστόκαινο Σύμφωνα με βιοστρωματογραφικές έρευνες σε κοκκόλιθους του γένους Gephyrocapsa από τη βορειοδυτική Πελοπόννησο, αναγνωρίστηκαν γένη που ανήκουν στο ανώτερο τμήμα της Βιοζώνης CN14 (Gephyrocapsa oceanica) του Μέσου-Ανώτερου Πλειστόκαινου. Η ίδια ηλικία προσδιορίστηκε με την ραδιοχρονολόγηση από τα ίδια στρώματα σε δε ίγματα κοραλλιών. Στο σύνολο τους τα ε ίδη που αναγνωρίστηκαν στην περιοχή μελέτης, δεν έχουν συγκεκριμένη καθοδηγητική στρωματογραφική εξάπλωση. Ορισμένα από αυτά όμως ε ίνα ι χρήσιμοι βιοδείκτες του περί βάλλοντος. Στα ίδια δείγματα αναγνωρίστηκαν και τα είδη Xestoleberis cypria, Triebelina raripila, Mutilus (Obtusomutilus) retiformis, Cistacythereis (Cistacythereis) hannibalis και Verrucocyt/iereis -bujjbusp-inata, τα οποία και μας επτρέπουν συμπεράσματα για τις τότε κλιματικές συνθήκες. Σήμερα τα δυο πρώτα είδη (Χ. cypria, T. raripila), παρουσιάζουν μια ευρέως διαδεδομένη συχνότητα εμφάνισης στη νότια Μεσόγειο και συνεπώς θεωρούνται δείκτες ήπια ζεστών έως θερμών νερών (Barra, 1998). Ειδικά το C. (C.) hannibalis, που εμφανίζεται μόνο στο δείγμα της τομής Παναγία έχει καταγραφεί προγενέστερα στην Τρίπολη της Αιβΰης και στην Τυνησιακή πλατφόρμα. Το συγκεκριμένο οστρακώδες ανήκει σε ένα υποείδος που η γεωγραφική του κατανομή περιορίζεται μόνο στο νότιο τμήμα της Μεσογείου και σ' ένα βάθος μικρότερο των 50 m. θεωρείται ως ένας ισχυρός δείκτης εύκρατων έως θερμών νερών (Barra & Bonaduce, 1996). To V. bulbuspinata βρίσκέται αποκλειστικά και μόνο στο δείγμα της τομής Παναγία και θεωρείται δείκτης εύκρατου ως θερμού κλίματος. Τέλος η κατανομή του Μ. (Ο.) retiformis περιορίζεται σε ιζήματα της νότιας Μεσόγείου και αποτελεί και αυτό δείκτη ενός ευκράτου - θερμού κλίματος. Όπως φαίνεται από τις πιο πάνω παρατηρήσεις, ορισμένα είδη Οστρακωδών υποδηλώνουν την επίδραση ενός εύκρατου-θερμού κλίματος. Η αφθονία των Οστρακωδών που παρατηρείται στα ραδιοχρονολογημένα στρώματα που εξετάστηκαν, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η παρουσία των Οστρακωδών τα συγκεκριμένα στρώματα, δηλώνει τα θερμοκρασιακά μέγιστα των ισοτοπικών σταδίων Τέλος είναι προφανές ότι λόγω απουσίας καθοδηγητικών ειδών στα Οστρακώδη των στρωμάτων που μελετήθηκαν υπάρχει ασυμφωνία στον 36

37 καθορισμό της ηλικίας μεταξύ των δύο μεθόδων (ραδιοχρονολόγησης/βιοστρωμαιογραφίας). Βεβαίως, η μελέτη των Οστρακοδών είναι ένας καλός δείκτης του παλαιοκλίματος. Εικόνα 14. Στρωματογραφικές στήλες των άνω Πλει σ τ ο κ α ι ν ικών ιζημάτ ων της- περιοχής μ ε λ έ τ η ς. 1. Αμμώδης Ιλύς/ 2. Άμμος, 3. Ιλύς, 4. Χαλικώδης Άμμος, 5.Απολιθώματα. Τα βέλη δείχνουν τ ι ς θ έ σ ε ι ς δειγματοληψίας 2.7 ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΚΟΤΥΧΙΟΥ Η λιμνοθάλασσα Κοτυχίου βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή των Λεχαινών Αρετής του νομού Ηλείας, δυτικά από το όρος Σκόλλις, μερικά χιλιόμετρα βόρεια του ακρωτηρίου της Κυλλήνης και νότια του ακρωτηρίου του 37

38 Αράξου. Αποτελεί τη μεγαλύτερη λιμνοθάλασσα της δυτικής Πελοποννήσου με έκταση περίπου στρέμματα η οποία όμως παρουσιάζει μεγάλες σε έκταση διακυμάνσεις και εξαρτάται έντονα από τη βροχόπτωση. Είναι ιδιοκτησία του δημοσίου ενώ ανήκει διοικητικά στο νομό Αχαΐας. Η λιμνοθάλασσα είναι αποδέκτης των νερών εννέα χειμάρρων που την τροφοδοτούν με γλυκό νερό. Οι παραπάνω εννέα χείμαρροι είναι αποδέκτες των νερών της λεκάνης απορροής που ορίζεται από τις περιοχές Μανωλάδας- Πολυλόφου- Μιχότου- Τεχνητής Λίμνης Πηνειού- Τραγανού- Λεχαινών. Η τροφοδοσία των νερών αυτών γίνεται από πηγές, τις επιφανειακές απορροές των επιμέρους λεκανών μετά από βροχοπτώσεις και τα νερά από τα κανάλια στράγγισης και υπερχείλισης του αρδευτικού δικτύου. Αυτά τα ρεύματα εισέρχονται στη λιμνοθάλασσα, κυρίως από τη νότια και την ανατολική της πλευρά. Πρόκειται για τυπική μεσογειακή λιμνοθάλασσα που χωρίζεται από τη θάλασσα με στενή αμμολωρίδα μήκους περίπου πέντε χιλιομέτρων. Χαρακτηρίζεται από μικρό σχετικά βάθος περίπου 0,4 1,0 μέτρα. Η εισροή γλυκού νερού παρατηρείται κυρίως από το νότιο και ανατολικό τμήμα της λιμνοθάλασσας, ενώ στο κέντρο της δυτικής όχθης υπάρχει ένας μόνιμος δίαυλος, τριών μέτρων ύψος από την επιφάνεια της θάλασσας και περίπου τριάντα μέτρων πλάτος, προς τον Κυλλήνιο κόλπο και το Ιόνιο Πέλαγος. Το Κοτύχι αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς Ελληνικούς υγροβιότοπους ενώ είναι ταυτόχρονα και μία διεθνούς σημασίας λιμνοθάλασσα λόγω της πλούσιας ορνιθοπανίδας που φιλοξενεί. Επίσης, η λεκάνη απορροής της λιμνοθάλασσας Κοτυχίου μπορεί να διακριθεί σε δύο περιοχές: τη χαμηλή ζώνη (0-30μ), που περιλαμβάνει τη χαμηλή αλατούχο ζώνη και τη ζώνη του αρδευτικού δικτύου την υψηλή ζώνη (30-100μ). 2.8 ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ΚΥΛΛΗΝΗΣ, ΕΚΤΡΟΠΗ ΠΗΝΕΙΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ Η ανάπτυξη καθώς και η δημιουργία του Πηνειού ποταμού οφείλεται κυρίως σε τεκτονικά και σεισμικά αίτια. Η έντονη και η συνεχής τεκτονική δράση στη συγκεκριμένη περιοχή συνδέεται με το εξωτερικό μέρος του ελληνικού τόξου καθώς και με το όριο σύγκλισης της Αφρικανικής πλάκας κάτω από το Αιγαίο. Τα στοιχεία υψηλής σεισμικότητας επιβεβαιώνουν τις τεκτονικές παρατηρήσεις οι οποίες αποδεικνύουν ότι η περιοχή έχει μια πολύπλοκη τεκτονική παραμόρφωση. Τα πιο σημαντικά ρήγματα στη περιοχή είναι το ρήγμα Πανόπουλου και το ρήγμα Πηνειού, που οδήγησαν στο σεισμό στην Ανδραβίδα. Τα μεγάλα αυτά ρήγματα διαμορφώνουν νεοτεκτονικά μπλοκ στη 38

39 περιοχή αυτή, που περιλαμβάνουν τη τάφρο της Γαστούνης, την ανυψωμένη περιοχή της Βάρδας και τη περιοχή της Κυλλήνης (εικονα 15). Για να καθοριστεί η δράση της ενεργούς τεκτονικής στο ποταμό Πηνειό κατά τα τέλη του 18 ου αρχές 19 ου, υπολογίστηκε ο ρυθμός ανύψωσης κάποιον θέσεων στη περιοχή αυτή που βασίστηκαν στη μέθοδο του 230 Th/ 238 U από κοράλια και από θαλάσσιες αποθέσεις στη χερσόνησο της Κυλλήνης τα οποία εκτιμήθηκαν ως εξής: 0,39 mm/yr για τη περιοχή Ψαρί (103 kyrs) 0.50 mm/yr για τη περιοχή Νεάπολη (118 kyrs) 0.67 mm/yr για τη περιοχή Αλετραιϊκα (209 kyrs) Εικονα 15 39

40 Ιστορικά στοιχεία της ακτογραμμής Το μεγαλύτερο μέρος των μετατοπίσεων της ακτογραμμής κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, σχετίζονται με την ενεργό τεκτονική δραστηριότητα καθώς από αυτά επηρεάζεται η κατανομή των ιζημάτων στη περιοχή του Δέλτα του Πηνειού ποταμού. Μετά από τη συλλογή διάφορων γεωλογικών και ιστορικών δεδομένων εκτιμήθηκε και ανακατασκευάστηκε η παλαιο-ακτογραμμή σε διάφορους περιόδους τα τελευταία 100 kyrs (εικόνα 16). Εικόνα 16. Μετακινήσεις της ακτογραμμής στη περιοχή μελέτης τα τελεευταία 8kyrs 40

41 Κατά το Τυρρηνικό το μεγαλύτερο μέρος της Κυλλήνης βρισκόταν κάτω από το νερό μέχρι να γίνει η απόθεση των θαλάσσιων ιζημάτων. Το παλαιό Δέλτα του ποταμού αναπτύχθηκε Ν της χερσονήσου της Κυλλήνης πριν και κατά τη διάρκεια της Νεολιθικής περιόδου. Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο ο Πηνειός κυλούσε Ν της λιμνοθάλασσας του Κοτυχίου δημιουργώντας ένα ανάχωμα. Μια επιτάχυνση των παράκτιων αποθέσεων είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία Δέλτα. Κατά την Οθωμανική περίοδο ο Πηνειός κατέλαβε το κανάλι 5km Ν της λιμνοθάλασσας του Κοτύχι δημιουργώντας ένα άλλο ανάχωμα στην ακτογραμμή υποδεικνύοντας παράκτια υποχώρηση. Η ελάχιστη ηλικία του αναχώματος είναι περίπου 200 yrs BP. Η εκτροπή του Πηνειού Ν της Κυλλήνης έλαβε χώρα κατά τα τέλη του 18 ου αιώνα. Με βάση παλαιογεωγραφικών δεδομένων στα τέλη του Ολόκαινου έγιναν οι εξής περιβαλλοντικές αλλαγές στη λιμνοθάλασσα του Κοτυχίου: 1. Η ακτογραμμή στο δέλτα του ποταμού αναπτύχθηκε κατά 3,5km στη θάλασσα σε 6350 yrs. 2. Η ακτογραμμή στο Δέλτα του Πηνειού υποχώρησε κατά 1,75km σε 2150 yrs. Το δυτικό τμήμα της λεκάνης απορροής του Πηνειού αναπτύχθηκε σε μια περιοχή (τάφρος Γαστούνη) η οποία αναπτύχθηκε με χαμηλότερο ρυθμό ανύψωσης σε σχέση με τις γύρω περιοχές. Το κάτω μέρος του Πηνειού ήταν και αναγκάζεται να ρέει στη τάφρο αυτή, κοντά και παράλληλα στο Πηνειό FZ.? Επιπλέον, η περιοχή υποβάλλεται σε τεκτονικές παραμορφώσεις που συνεχίζονται ως το Πλειστόκαινο και χωρίζεται στης εξής τρεις υποπεριοχές: 1. Ζώνη ρήγματος του Πηνειού 2. Τάφρος της Γαστούνης 3. Ανατολικό μέρος της χερσονήσου της Κυλλήνης Επιπροσθέτως, η φυσική εκτροπή του Πηνειού ποταμού οφείλεται σε ανθρωπινή δραστηριότητα και ιδιαίτερα από την ανακατασκευή για τη διατήρηση των αρχαίων κατά τη διάρκεια της Ελληνιστικής περιόδου. Η εκτροπή του ποταμού Πηνειού Ν της χερσονήσου της Κυλλήνης κατά τον 18 ο αιώνα, επίσης οφείλεται στην ανύψωση της τάφρου της Γαστούνης. Είναι αποτέλεσμα της σταδιακής ανάπτυξης του δυτικού τμήματος της ζώνης του ρήγματος του Πηνειού, κατά τη διάρκεια μιας ιστορικής περιόδου που χαρακτηρίζεται από δυνατούς σεισμούς στα τέλη του 18 ου - αρχές 19 ου αιώνα A.D. 41

42 2.9 ΑΜΑΛΙΑΔΑ Η περιοχή του Δήμου Αμαλιάδας αποτελείται από Νεογενείς και Τεταρτογενείς αποθέσεις. Οι Νεογενείς αποθέσεις, κυρίως Πλειο-πλειστοκαινικά ιζήματα μικτών φάσεων, καλύπτουν το μεγαλύτερο τμήμα του Δήμου, ενώ οι πλέον πρόσφατες Τεταρτογενείς αποθέσεις εμφανίζονται κατά κύριο λόγο στην παράκτια ζώνη και στις πεδινές περιοχές στα δυτικά και βορειοδυτικά τμήματα του Δήμου, κυρίως στην ευρύτερη περιοχή απορροής του Πηνειού. Σημειώνεται ότι οι Πλειο - πλειστοκαινικές αποθέσεις αν και διαχωρίζονται κυρίως με λιθοφασικά και ιζηματολογικά κριτήρια, ενώ επισημαίνονται κατά περίπτωση τα ιδιαίτερα λιθολογικά και τεχνικογεωλογικά τους χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με το γεωλογικό χάρτη του Ι.Γ.Μ.Ε κλίμακας 1: η περιοχή της Αμαλιάδας καλύπτεται επιφανειακά από μεσόκοκκες έως αδρόκοκκες άμμους και ψηφίδες καλώς στρωμένες πλούσιες σε θαλάσσια πανίδα (Σχηματισμός Καλαθά). Κατά θέσεις παρεμβάλλονται ενστρώσεις από μεσόκοκκους ψαμμίτες στο χρώμα της ώχρας, με πάχος μεγαλύτερο των 150m. Στην Εικόνα 17 δίνεται η στρωματογραφική στήλη των μεταλπικών σχηματισμών που δομούν τη περιοχή μελέτης. Παρουσιάζεται το γεωλογικό υπόβαθρο με το φλύσχη της Ιονίου ζώνης και υπέρκεινται οι μεταλπικοί σχηματισμοί. 42

43 Εικόνα 17: Η στρωματογραφική στήλη των μεταλπικών σχηματισμών (Γεωλογικός χάρτης Ι.Γ.Μ.Ε, φύλλο «Αμαλιάς» κλίμακας 1:50.000). Σύγχρονες παράκτιες αποθέσεις Πρόκειται για σύγχρονες αποθέσεις που συναντώνται κατά μήκος της παράκτιας ζώνης του Δήμου. Αποτελούνται από χαλαρά αμμώδη και αμμοχαλικώδη υλικά, θαλάσσιες και παράκτιες άμμους, καθώς και αμμοθίνες Πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις Πρόκειται για σύγχρονες Τεταρτογενείς αλλουβιακές αποθέσεις και προσχώσεις που καταλαμβάνουν τα πεδινά τμήματα του Δήμου από την περιοχή της Αμαλιάδας έως την ακτογραμμή (περιοχές Γαστούνης, Σαβαλίων,). Αποτελούνται από πρόσφατες αδρομερείς κυρίως προσχώσεις με σημαντικό ποσοστό άμμων, χαλίκων και κροκάλων. Στα νότια, κοντά στα όρια με το Δήμο Πύργου επικρατούν παλαιότερες αναβαθμίδες του Αλφειού, 43

44 οι οποίες αποτελούνται από χαλίκια ασβεστολιθικής κυρίως σύστασης, άμμο και ιλυώδη άμμο. Πλειστοκαινικοί παράκτιοι σχηματισμοί Πρόκειται για παλαιές Τεταρτογενείς αποθέσεις αβαθών υδάτων που επικάθονται ασύμφωνα σε παλαιότερα Νεογενή ιζήματα. Αποτελούνται από συμπαγείς ασβεστιτικούς ψαμμίτες, παράκτιους ασβεστολίθους και ισχυρά συγκολλημένες παράκτιες άμμους. Στα κατώτερα στρώματα του σχηματισμού εμφανίζονται επίσης πολύμικτα ψηφιδοπαγή, ενώ παράλληλα σε πολλές θέσεις είναι άφθονα σε απολιθώματα. Οι συμπαγείς ψαμμίτες καταλαμβάνουν σημαντική έκταση στα κεντρικά κυρίως τμήματα του Δήμου με σημαντική ανάπτυξη κατά μήκος του άξονα Χάβαρι, Αμαλιάδα, Καρδαμάς. Οι παράκτιοι ασβεστόλιθοι δεν έχουν σημαντική επιφανειακή εμφάνιση εντός του Δήμου και εμφανίζονται μόνο στην περιοχή Δουναιίκων. Αναπτύσσεται ως ασβεστόλιθος αβαθών υδάτων με πλούσια πανίδα θαλάσσιων οστράκων και εν μέρει ως ασβεστιτικός ψαμμίτης. Κατά θέσεις καλύπτεται από στρώμα ερυθρογής. Πολύμικτα κροκαλοπαγή Τα εν λόγω κροκαλοπαγή, μαζί με τον επόμενο σχηματισμό αποτελούν τους ανώτερους στρωματογραφικούς ορίζοντες των Πλειο-Πλειστοκαινικών ιζημάτων της περιοχής. Έχουν μικρή επιφανειακή εμφάνιση στα νότια τμήματα του Δήμου στην περιοχή Δουναίικων. Πρόκειται για κροκαλοπαγή ποτάμιας προέλευσης ερυθρού χρώματος που αποτελούνται από κροκάλες κυρίως κερατολιθικής και λιγότερο ασβεστολιθικής ή ψαμμιτικής σύστασης και καστανέρυθρη συνδετική ύλη. Άμμοι - χαλίκια - ψαμμίτες Πρόκειται για σχηματισμούς του Πλειστοκαίνου ποταμοχειμάρριας προέλευσης, οι οποίοι καταλαμβάνουν τα κεντρικά και βόρεια τμήματα του Δήμου, από την περιοχή Χαβαρίου και Δάφνης έως το φράγμα του Πηνειού. Αποτελούν τον καλούμενο «σχηματισμό Καλαθά», και οι οποίοι αποτελούνται από άμμους, μεσόκοκκους έως 44

45 αδρόκοκκους με χαλίκια και ψηφίδες, ενώ σε αρκετές θέσεις παρεμβάλλονται ενστρώσεις ψαμμιτών Αμμοιλύες - άμμοι Πρόκειται για Πλειο-Πλειστοκαινικά λεπτομερή κυρίως ιζήματα λιμνοθαλάσσιας ή θαλάσσιας προέλευσης. Εμφανίζουν σημαντική εξάπλωση εντός του Δήμου και αναφέρονται στη βιβλιογραφία ως «σχηματισμός Κεραμιδιάς» διότι παρουσιάζουν σημαντική εξάπλωση στην ευρύτερη περιοχή του ομώνυμου οικισμού. Αποτελούνται από αμμοιλύες καστανοκίτρινου χρώματος με παρεμβολές αμμωδών οριζόντων, ενώ κατά θέσεις συναντώνται άργιλοί τεφρού χρώματος με τη μορφή φακών ή λεπτών στρώσεων. Αποτελούν γενικά σχηματισμό με χαμηλή ανθεκτικότητα στις διεργασίες της γρήγορης αποσάθρωσης και επιρρεπή στην εκδήλωση κατολισθητικών φαινομένων, ιδιαίτερα υπό την επίδραση των βροχοπτώσεων. Εναλλαγές πάγκων άμμων και αργίλων Αποτελούν τον κυριότερο εκπρόσωπο των Πλειο-πλειστοκαινικών ιζημάτων της ευρύτερης περιοχής με τη μεγαλύτερη ανάπτυξη στα ανατολικά τμήματα του Δήμου. Στη βιβλιογραφία αναφέρονται γενικά ως «Βαθμίδα ή Σχηματισμός του Βουνάργου». Αποτελεί μια άρρυθμη ακολουθία θαλάσσιας ή λιμνοθαλάσσιας προέλευσης από άμμους, αμμοιλύες, αργιλώδεις άμμους με φακούς και ενστρώσεις ψηφιδοπαγών. Το πάχος των επιμέρους πάγκων ανέρχεται από λίγα μέτρα έως 60m. Ο κυριότερος λιθολογικός τύπος της ακολουθίας είναι οι λεπτόκοκκες έως μεσόκοκκες ασβεστιτικές άμμοι καστανοκίτρινου χρώματος που συχνά εμφανίζονται ως συσσωματώματα χαλαρών ψαμμιτών. Οι αμμώδεις ορίζοντες λόγω διάβρωσης των αργίλων σχηματίζουν χαρακτηριστικές «κλιμακωτές» δομές που είναι εύκολα διακριτές ακόμα και από αεροφωτογραφίες. Εμφανίζουν σχεδόν οριζόντια στρώση ενώ κύριο χαρακτηριστικό, που ορίζει και τις συνθήκες ευστάθειάς τους, είναι κατακόρυφες διαρρήξεις υψηλής συνέχειας και σημαντικού ανοίγματος διεύθυνσης σχεδόν παράλληλης με αυτή των πρανών. Τα σημαντικότερα προβλήματα που εμφανίζουν οι ψαμμιτικοί ορίζοντες είναι αποκολλήσεις και καταπτώσεις ψαμμιτικών τεμαχών ή και μικρές επίπεδες ολισθήσεις κατά μήκος των ασυνεχειών, υποβοηθούμενες από τη δράση του ριζικού 45

46 συστήματος και τη διάβρωση από τη δράση των επιφανειακών νερών. Τα κατώτερα στρώματα της ακολουθίας αποτελούνται από τεφρές έως τεφροκύανες αργιλώδεις - ιλυώδεις άμμους. (Εικόνα 18). Εικόνα 18: Τροποποιημένος γεωλογικός χάρτης της περιοχής μελέτης. (Πηγή: Γεωλογικός χάρτης Ι.Γ.Μ.Ε, φύλλο «Αμαλιάς» κλίμακας 1:50.000). 46

47 ΑΝΑΛΥΣΗ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΟΣ ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΥ ΧΑΡΤΗ (1:50.000) Τεταρτογενές Ολόκαινο Παράκτιοι σχηματισμοί: θίνες ύψους 3-4 μέτρα και πλάτους μέχρι 750 μέτρα στα νοτιοδυτικά και βορειοδυτικά παράλια. Λιμνοθαλάσσιες αποθέσεις και αποθέσεις τελμάτων: ιλύς και λεπτομερή αργιλοαμώδη υλικά. Πρόσφατες προσχώσεις: άμμοι και ψηφίδες στο πεδινό τμήμα, άμμοι και κροκάλες στις κοίτες των χειμμάρων. Πλειστόκαινο Βούρμιο Χειμαρρώδεις αποθέσεις: στα κατώτερα στρώματα ροδόχρωμες αδρόκοκκες άμμοι, στα ανώτερα στρώματα ασύνδετες κερατολιθικές λατύπες γωνιώδεις μέχρι υπογωνιώδεις μικρότερες του εκατοστόμετρου. Τα ιζήματα αυτά καλύπτονται από ερυθρογή. Πάχος 1.5 έως 3 μέτρα. 47 Τυρρήνιο Θαλάσσιες αποθέσεις: μεσόκοκκοι έως αδρόκοκκοι ψαμμίτες και ψηφιδοπαγή με ανθρακική συνδετική μάζα και πλούσια πανίδα ελασματοβραγχίων και γαστεροπόδων. Στα κατώτερα στρώματα επικρατούν πολύμικτα ψηφιδοπαγή και κροκαλοπαγή βάσεως. Πρόκειται για σχηματισμό αποτελούμενο από ιζήματα αβαθών υδάτων και συγκολλημένες παράκτιες άμμους, ο οποίος επίκειται με γωνιώδη ασυμφωνία στους παλιότερους σχηματισμούς. Πάχος 2 έως 5 μέτρα. Κατώτερο Πλειστόκαινο Σχηματισμός Καλαθά: μεσόκοκκες έως αδρόκοκκες άμμοι και ψηφίδες καλώς στρωμένες πλούσιες σε θαλάσσια πανίδα. Κατά θέσεις παρεμβάλλονται ενστρώσεις από μεσόκοκκους ψαμμίτες στο χρώμα της ώχρας. Οι άμμοι του Καλαθά αποτελούν πλευρική εξέλιξη των ποταμοχειμαρρώδων αποθέσεων (κροκαλοπαγή και ροδόχρωμες άμμοι) των ευρύτερων περιοχών των χωριών Αγίας Άννας και Βουλιαγμένης και των αποθέσεων ρηχής θάλασσας (μεσόκοκκες αδρόκοκκες άμμοι με ψηφίδες και κροκάλες με διασταυρούμενη στρώση) του χωριού Τζόγια- Πράσινο. Στην περιοχή του φράγματος του Πηνειού ποταμού βρέθηκε στους κατώτερους ορίζοντες του σχηματισμού πανίδα θηλαστικών πλειστοκαινικής ηλικίας. Πάχος: 150μέτρα

48 στην περιοχή του φράγματος του Πηνειού και 250 μέχρι 280 μέτρα στο δυτικό τμήμα του χάρτη. 48 Ανώτερο Πλειόκαινο- Πλειστόκαινο Σχηματισμός Κεραμιδιάς: άστρωτες αμμούχες ή ιλιούχες άργιλοι με μεγάλη ποικιλία χρωμάτων (ανοιχτότεφρο, φαιό, κίτρινο κ.α.). Κατά τόπους διακρίνονται φακοειδείς εμφανίσεις υποκίτρινου μέχρι υπόλευκου ασβεστούχου πηλού, με ελασματοειδή υφή και λιγνιτών, μέχρι 40 εκατοστών πάχους. Στις αργίλους παρεμβάλλονται κατά θέσεις ενστρώσεις αδρόκοκκων άμμων και ψηφίδων, λιμναίας φάσης. Χώρος απόθεσης του σχηματισμού Κεραμιδιάς είναι κυρίως ρηχή θάλασσα και λιμνοθάλασσα. Μεγάλη εξάπλωση του σχηματισμού παρατηρείται στην περιοχή των χωριών Κεραμιδιά και Βάλμη. Πάχος από 350 έως 420 μέτρα. Σχηματισμός Βούναργου: άρρυθμες εναλλαγές πάγκων άμμων, οι οποίες λόγω διάβρωσης των υπερκείμενων αργίλων σχηματίζουν τράπεζες ορατές και σε αεροφωτογραφία και αργίλων από μερικά μέχρι 60 μέτρα πάχος. Οι άμμοι είναι λεπτόκοκκες έως μεσόκοκκες και χαρακτηρίζονται από ιζηματογενείς δομές (ταινιωτές γλυφές, αυλοειδή εκμαγεία, κυρίως στους νεότερους ορίζοντες άμμων, στρώση κ.λ.π.). Περιέχουν μακρο και μικρο απολιθώματα ή εκμαγεία τους (ασβεστιτικά ή ψαμμιτικά), τα οποία συχνά σχηματίζουν φακούς και ενστρώσεις κογχλιάτη λίθου μικρού πάχους. Τις ενστρώσεις αυτές διαδέχονται λεπτοστρωματώδεις ασβεστούχοι πηλοί και ψαμμιτικοί ασβεστόλιθοι, πάχους 0,5 έως 1 μέτρο καθώς και φακοειδείς διαπλάσεις λιγνιτών, με πλούσια πανίδα λιμναίων και θαλάσσιων Μαλακίων. Μεταξύ των αργίλων και άμμων εμφανίζονται κίτρινοι, ιλυούχοι πηλοί, μικρού πάχους. Ο χώρος απόθεσης είναι ρηχή θάλασσα ή λιμνοθάλασσες και ποταμόκολποι. Κατά θέσεις παρεμβάλλονται χερσαία ιζήματα κυρίως στην περιφέρεια του χώρου ιζηματογένεσης. Πάχος 450μέτρα. Ανώτερο Πλειόκαινο Σχηματισμός Περιστερίου: αποτελείται από πέντε ορίζοντες πολύμικτων κροκαλοπαγών, στους οποίους παρεμβάλλονται κίτρινες μεσόκοκκες μέχρι λεπτόκοκκες άμμοι και τεφροκίτρινες άργιλοι με Μαλάκια. Ο χώρος απόθεσης είναι ρηχός θαλάσσιος και ποταμοχειμαρρώδης. Σε λιμναίο περιβάλλον αποτέθηκε μόνο ο νεότερος ορίζοντας αργίλων του σχηματισμού. Παχος 450μέτρα. Σχηματισμός Προφ. Ηλία Οινόης: κίτρινες λεπτόκοκκες έως μεσόκοκκες άμμοι με ψηφίδες και κροκάλες αραιά παρενσπαρμένες, απολιθώματα και ιζηματογενείς δομές ρηχής θάλασσας. Στις άμμους παρεμβάλλονται κυανές άργιλοι, καλά στρωμένες κατά θέσεις, με φακούς λιγνιτών και απολιθώματα ρηχής θάλασσας ή υφάλμυρης φάσης. Στην περιοχή του χωριού Οινόη οι ανωτέρω άμμοι μεταπίπτουν σε κυανές, τεφρές, χακί και καστανές αργίλους

49 καλά στρωμένες, με πλούσια πανίδα λιμνοθάλασσας και ρηχής θάλασσας. Πάχος 450μέτρα ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Η περιοχή μελέτης καταλαμβάνει το δυτικό τμήμα της Πελοποννήσου και εντοπίζεται σε απόσταση περίπου 55km από την Ελληνική ζώνη καταβύθισης μεταξύ της Αφρικανικής και της Ευρωπαϊκής πλάκας. Γενικά η Δυτική Πελοπόννησος χαρακτηρίζεται από την παρουσία μεγάλων νεοτεκτονικών δομών που αντιστοιχούν είτε σε τεκτονικά βυθίσματα είτε σε τεκτονικά κέρατα. Αυτές οι δομές οριοθετούνται από ζώνες διάρρηξης με διεύθυνση Α-Δ και ΒΒΔ-ΝΝΑ δημιουργώντας ένα σύνθετο μωσαϊκό με ιδιαίτερα νεοτεκτονικά, δομικά και χαρακτηριστικά εξέλιξης για κάθε ένα από τα τμήματα του. Η περιοχή της Ηλείας στην δυτική Πελοπόννησο αντιστοιχεί σ ένα μεγάλο τεκτονικό βύθισμα πρώτου βαθμού κοντά στην ζώνη καταβύθισης. Το βύθισμα της Ηλείας οριοθετείται στα βόρεια από το τεκτονικό κέρατο του Ερύμανθου ανατολικά και νότια από τα αντίστοιχα της Τρόπεας και Λάπηθα. Το εμβαδόν του βυθίσματος της Ηλείας είναι περίπου km 2 αποτελούμενο από μετα-αλπικές αποθέσεις ηλικίας Αν. Μειόκαινου- Ολόκαινου με μέγιστο πάχος περίπου μ. Μεγάλης κλίμακας χωρικές ασυνέχειες του παρατηρούμενου πεδίου ταχυτήτων, εφόσον ταυτίζονται με υφιστάμενες ρηξιγενείς ζώνες, οφείλουν να συνδεθούν με τις συγκεκριμένες τεκτονικές δομές. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της ρηξιγενούς ζώνης του Βουνάργου, ΒΑ- ΝΔ διεύθυνσης η οποία φαίνεται να διαχωρίζει την ευρύτερη περιοχή της Αμαλιάδας από την λεκάνη του Πύργου. Οι παρατηρούμενες εδαφικές κινήσεις εκατέρωθεν της συγκεκριμένης ρηξιγενούς ζώνης είναι πλήρως συμβατές με την κινηματική της, κανονικού χαρακτήρα εφελκυστική δομή, με το άνω τέμαχος (περιοχή Αμαλιάδας) να εμφανίζει αποκλειστικά ανοδικές κινήσεις και το κάτω τέμαχος (ευρύτερη περιοχή Πύργου) να παρουσιάζει χαμηλούς ρυθμούς καθοδικών κινήσεων. Ο χαρακτήρας της ρηξιγενούς 49

50 ζώνης εκφράζεται άμεσα και από την μορφολογία, καθώς αποτελεί σημαντική περιθωριακή τεκτονική δομή της περιοχής. Η Πελοπόννησος έχει επηρεαστεί από μια ΒΒΔ διεύθυνσης τεκτονική ανύψωση, ως αποτέλεσμα των εφελκυστικών τάσεων, η οποία έλαβε χώρα κατά το Μέσο Μειόκαινο. Παρουσιάζονται δύο συστήματα ρηγμάτων, ως συνέπεια των εφελκυστικών τάσεων και της επακόλουθης τεκτονικής ανύψωσης. Ένα σύστημα ρηγμάτων ΒΔ έως ΒΒΔ διεύθυνσης, λόγω του οποίου σχηματίστηκαν και τα τεκτονικά παράθυρα που εμφανίζονται στην κεντρική Πελοπόννησο και ένα ορθογώνιο σύστημα ΔΒ έως ΔΒΔ διεύθυνσης. Το τελευταίο σύστημα δημιούργησε αρκετές τεκτονικές τάφρους στην Πελοπόννησο, όπως η Κορινθιακή τάφρος, η Πατραϊκή τάφρος. Το σύστημα των ΔΒΔ ρηγμάτων αποτελεί σύστημα εγκαρσίων ρηγμάτων, τα οποία μετατοπίζουν συνήθως τα ΒΒΔ ρήγματα του άλλου συστήματος και κόβουν τα μεταλπικά ιζήματα. Εκτός από τα δύο κύρια συστήματα ρηγμάτων συναντώνται και αλλά συστήματα όπως ΒΑ έως ΒΒΑ διεύθυνσης, που έχουν μικρότερη σημασία στην τεκτονική εξέλιξη. Τα συστήματα των ρηγμάτων έχουν δημιουργήσει τεκτονικά μπλοκ, με διαφορετική εξέλιξη και ρυθμό ανύψωσης ή βύθισης. Πιο συγκεκριμένα η ΒΔ Πελοπόννησος είναι επηρεασμένη από ένα συνιζηματογενές σύστημα παράλληλων ρηγμάτων ΒΔ διεύθυνσης και ένα κατακόρυφο, στις ισοπικές ζώνες σύστημα ΒΑ διεύθυνσης Πλειοκαινικής ηλικίας. Κατά το Τεταρτογενές ΔΒΔ διεύθυνσης ρήγματα δημιούργησαν ασύμμετρες τάφρους. Σύμφωνα με τα παραπάνω στην ευρύτερη περιοχή επικρατεί ένα σύστημα κανονικών ρηγμάτων ΔΒΔ και ΒΔ διεύθυνσης ενώ στα Νότια του οικισμού της Βάλμης συναντάται το ομώνυμο κανονικό ρήγμα της Βάλμης ΔΒΔ διεύθυνσης. Η ευρύτερη περιοχή μελέτης χαρακτηρίζεται από έντονη νεοτεκτονική δραστηριότητα η οποία συνεχίζεται μέχρι και σήμερα με τη συχνή εκδήλωση σεισμικών γεγονότων. Ένα τέτοιο σεισμικό γεγονός συνέβη και στις 8η Ιουνίου του 2008 και έπληξε κυρίως περιοχές των Νομών Ηλείας και Αχαΐας. 50

51 Εικόνα 19. Γεωλογικός Χάρτης της ΒΔ. Πελοποννήσου με τα ενεργά ρήγματα (ATFZ: Ρήγμα Αγ. Τριάδας, EFZ: Ρήγμα Επιτάλιου, RPFZ: Ρήγμα Ρίου-Πάτρας, Κ-PFZ: Ρήγμα Κατακόλου-Πύργου, PiFZ: Ρήγμα Πηνειού, VFZ: Ρήγμα Βούναργου),τροποποιημένος χάρτης από Κουκουβέλας et al.(2009). Εικόνα 20. Τροποποιημένος γεωτεχνικός χάρτης της περιοχής μελέτης όπου διακρίνονται τα ρήγματα. (Πηγή: Γεωλογικός χάρτης Ι.Γ.Μ.Ε, φύλλο «Αμαλιάς» κλίμακας 1:50.000). 51

52 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο 3. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΕΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑΣ 3.1 ΣΕΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΠΥΡΓΟ ΤΟ 1993 Στις 26 Μαρτίου 1993 σημειώθηκε σεισμός μέτριου μεγέθους στη πόλη του Πύργου με τοπικό μέγεθος Μ=5,2 και είχε βάθος 10χλμ. Ο σεισμός προκλήθηκε από πλαγιοκανονικό ρήγμα ΝΔ της πόλης και προκάλεσε σημαντικές ζημιές στη περιοχή. Πολλά στοιχεία στην επίκεντρο περιοχή δείχνουν ότι τα ρήγματα βρίσκονταν μέσα σε 2 τεκτονικές τάφρους στη λεκάνη του Πύργου, Grape? και Αλφειός λεκάνη, όπου ενεργοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του σεισμού και των μετασεισμών. Από μορφοτεκτονικά δεδομένα αποδεικνύεται ότι η πιο ενεργός δομή μέσα στη λεκάνη, είναι αυτή του Αλφειού. Έχει βάθος 25km και διασχίζει τη λεκάνη του Πυργου. Το 1993 ο σεισμός προκάλεσε κατολισθήσεις (σεισμός μεγέθους Μ=4,0) και φαινόμενα υγροποίησης (σεισμός μεγέθους Μ= 5,0) μέσα σε μια περιοχή 145km 2, η οποία καταλαμβάνει το κεντρικό τμήμα της λεκάνης του Πύργου. Η λεκάνη του Πύργου βρίσκεται δυτικά της Πελοποννήσου και περιέχει μια Μειοκαινική ιζηματογενής αλληλουχία η οποία αγγίζει τα όρια των τεκτονικών καλυμμάτων. Η περιοχή του Πύργου βρίσκεται 55km από το βορειότερο άκρο της Ελληνικής ζώνης καταβύθισης, μεταξύ της Αφρικανικής και της Ευρασιατικής πλάκας. Η καταβυθιζόμενη πλάκα έχει ήπια κλίση κάτω από τη Πελοπόννησο και μία πιο απότομη στη περιοχή της Κορίνθου. Στις δύο ζώνες καταβύθισης μπορούν να παρατηρηθούν τα εξής τεκτονικά καθεστώτα: 1. Με ένα καθεστώς συμπίεσης ενώνουν τα νησιά του Ιονίου 2. Ένα back-arc καθεστώς που περιλαμβάνει τη κεντρική Ηπειρώτικη Ελλάδα, τα νησιά του Αιγαίου και τη Πελοπόννησο. Στο back-arc παρατηρούνται ρήγματα συνήθως από 10 έως 15km σε μήκος. Πολλά ιστορικά στοιχεία επιβεβαιώνουν τη συχνή εμφάνιση των καταστροφικών σεισμών στη Πελοπόννησο. Ιδιαίτερα στη περιοχή του Πύργου παρατηρούνται σεισμοί μεγάλου μεγέθους (Μ>6,0). Η εικόνα 1c δείχνει τη κατανομή των σεισμών της Πελοποννήσου που σημειώθηκαν κατά το

53 Σεισμική δραστηριότητα Το μέγεθος του σεισμού που σημειώθηκε στη περιοχή του Πύργου ήταν Μ=5,2 και συνοδευόταν από προσεισμική και μετασεισμική δραστηριότητα. Η σεισμική δραστηριότητα στη πόλη του Πύργου άρχισε με μια προσεισμική δραστηριότητα, 10 λεπτά πριν το κύριο συμβάν (Μ = 4.8 fig.5). έτσι σημειώθηκαν τρεις σεισμοί με τον τελευταίο να αποτελεί τον κύριο. Ο πρώτος σεισμός είχε μέγεθος Μ=2,5, ο δεύτερος Μ=4,0 και ο τρίτος, που ήταν ο κύριος, είχε μέγεθος Μ=5,2. Επίσης, δύο ώρες μετά τον κύριο σεισμό σημειώθηκαν μετασεισμοί στην ευρύτερη περιοχή. Ανάλυση κινδύνων της σεισμικής δραστηριότητας Οι σεισμοί μπορεί να επηρεάσουν τις περιοχές όπου σημειώθηκε το επίκεντρο όσον αφορά τις κατολισθήσεις. Οι κατολισθήσεις προκαλούνται κυρίως από εξωτερικούς παράγοντες, όπως το κλίμα, τη βλάστηση, τη κλίση του εδάφους κλπ., μπορούν όμως να προκληθούν και από σεισμούς. Μια σειρά πολλών σεισμών στη περιοχή του Πύργου είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία κατολισθήσεων και πλευρικών εξαπλώσεων εδάφους όπου χαρτογραφήθηκαν μετά τον σεισμό (εικ. 3). Οι κατολισθήσεις αυτές χαρακτηρίζονταν από μικρής κλίμακας μάζας κινήσεων, οι οποίες χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: 1. Εδαφικές καταπτώσεις (σε 23 θέσεις) 2. Βραχώδεις ολισθήσεις (σε 18 θέσεις) 3. Εδαφικές ολισθήσεις (σε 6 θέσεις) Οι κατολισθήσεις και οι πλευρικές εξαπλώσεις έγιναν σε περιοχή με έκταση 145 Km 2. Οι κατολισθήσεις σημειώθηκαν σε λοφώδεις περιοχές ανατολικά του Πύργου που δείχνει τα τυπικά χαρακτηριστικά των badlands πλαγιών. Δύο ήταν οι κύριοι τύπο σεισμών που ενεργοποίησαν τις κατολισθήσεις: 1. Οι ολισθήσεις οι οποίες ενεργοποιήθηκαν από τον κύριο σεισμό και από του μετασεισμούς. 2. Οι ολισθήσεις που σημειώθηκαν μετά τον κύριο σεισμό, κατά τη τρίτη μέρα, οι οποίες ήταν αποτέλεσμα βροχοπτώσεων. Επιπροσθέτως, όσον αφορά τα κλιματολογικά δεδομένα είναι τα εξής: Μέση ετήσια θερμοκρασία C Ετήσιος μέσος όρος κατακρημνισμάτων 950mm Μέσος όρος κατακρημνισμάτων τον Μάρτιο 86mm 53

54 Στις 27 Μαρτίου 1993, δηλαδή μια μέρα μετά τον κύριο σεισμό, σημειώθηκαν βροχοπτώσεις μαζί με ανέμους που πνέουν νοτιοδυτικά. Έτσι, οι κατολισθήσεις έγιναν σε ξηρά πετρώματα. Στρωματογραφία της λεκάνης του Πύργου Η λεκάνη του Πύργου αποτελείται από 2 ιζηματογενή συστήματα. Το κατώτερο ιζηματογενές σύστημα αποτελείται από δύο θαλάσσιους και λιμναίους σχηματισμούς, του Πλατάνου και του Βούναργου. Στα τέλη του Μειόκαινου αποτέθηκε ο σχηματισμός του Πλατάνου με πάχος 150m. Πιο ψηλά τα λιμναία-θαλάσσια ιζήματα του σχηματισμού Πλατανά, συνδέονται με τον σχηματισμό του Βούναργο ο οποίος υπέρκεινται του πρώτου. Το ανώτερο ιζηματογενές σύστημα αποτελείται από τρεις σχηματισμούς. Στο κάτω μέρος είναι ο σχηματισμός Ολυμπίας με πάχος 200m και ηλικίας Πλειόκαινο, οποίος καλύφθηκε από τον σχηματισμό Ερύμανθο, με πάχος 400m. Στο ανώτερο μέρος είναι ο σχηματισμός του Αλφειού που έχει πάχος 80m και ηλικία μέσο Πλειστόκαινο- Ολόκαινο. 3.2 Ο ΣΕΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΟΡΟΣ ΜΟΒΡΗ Ο σεισμός μεγέθους 6.4 ρίχτερ και βάθους 3 km που έλαβε χώρα στις 8 Ιουνίου 2008 στο Μόβρι έπληξε τη ΝΔ Πελοπόννησο, προκάλεσε εκτενής ζημιές σε κτήρια, και ευρείες εδαφικές καταστροφές. Επίσης, ο σεισμός προκάλεσε βλάβες σε οικισμούς της Αχαΐας και Ηλείας και έγινε αισθητός σε μεγάλο μέρος του Ελληνικού χώρου, την Κρήτη καθώς επίσης στην Νότια Ιταλία και την Αλβανία. Τρείς επιφανειακές ρωγματώσεις προκλήθηκαν από το σεισμό, με τη μεγαλύτερη να αγγίζει τα 25 εκ. Ο σεισμός αυτός δεν ήταν αναμενόμενος από καμία ένδειξη. Αποτέλεσμα του σεισμού στο Μόβρι, 3 κυρίως ρήγματα έπληξαν την περιοχή στο επίκεντρο του σεισμού, αυτό της Βυθούλκας με 4,5km, το Μίχοι με 5km και το Nησί με 6km. (εικόνα 21) 54

55 Εικόνα 21. Γεωλογικός χάρτης της περιοχής που δείχνει τη λιθολογία και τα ενεργά ρήγματα Το επιφανειακό ρήγμα στο Νησί, ΒΒΔ-ΝΝΑ έχει σχεδόν ευθύ ίχνος και η μέγιστη απομάκρυνση των τεμαχών είναι 25εκ. και έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια του συμβάντος. Η τάφρος έχει μήκος 10m πάχος 1,5m και βάθος 2,5m 55 Το ρήγμα Νήσι Το ιζηματογενές περιβάλλον που παρατηρείται μέσα στην τάφρο υποδεικνύει ότι οι κόκκοι προήλθαν από λεπτόκοκκα παράκτια και ποτάμια προς λιμναία περιβάλλοντα. Παρατηρούνται αμμούχοι προς πηλούχοι ορίζοντες με γενικά καστανό προς κίτρινο χρώμα. Ιζήματα ρηχών παράκτιων αποθέσεων βρίσκονται κυρίως στα ανώτερα μέρη του σχηματισμού. Η ζώνη του ρήγματος είναι περίπου 1μ ανοίγματος, και φαίνεται να υπάρχουν ρωγμές που επιτρέπουν τη διέλευση μετεωρικών κατακρημνισμάτων. Το υλικό μέσα στη ζώνη αυτή χαρακτηρίζεται ως ασύνδετο, αταξινόμητο και ως μίγμα κυρίως παράκτιων ιζημάτων. Το ρήγμα αυτό συμπερασματικά, είναι ένα νεογενές ρήγμα με πολύ πρόσφατη σεισμική δραστηριότητα και ιστορικό. Στις ζώνες του ρήγματος

56 βλέπουμε κυρίως χαοτικές δομές ιζηματογένεσης. Οι σχηματισμοί αυτοί αποτελούνται κυρίως από λεπτόκοκκο υλικό από το επωθημένο τμήμα, και τα διαρρηγμένα ιζήματα. Οι επιφανειακές ρωγμώσεις, τα κενά και οι διακλάσεις δείχνουν μια δραστηριότητα που πιθανόν να υπήρξε τα τελευταία 1000 χρόνια. Σε ότι αφορά τις ηλικίες των μερών του ρήγματος, με το κατώτερο τμήμα του ρήγματος να θεωρείται ως το νεότερο, και το ανώτερο τμήμα ως το παλαιότερο. Αυτό επιβεβαιώνει και την διήθηση του μετεωρικού νερού μέσα από τη ζώνη του ρήγματος. Οι μελέτες έδειξαν ότι ένα χρονικό διάστημα 300 με 600 ετών το ρήγμα αυτό δημιούργησε λεπτόκοκκα παράκτια ιζήματα χωρίς όμως συγκεκριμένη χρονική συνέχεια. Επίσης, παρατηρούμε έναν τεταρτογενή ρυθμό ολίσθησης της τάξεως τω 1,5 μμ / χρόνο και πολλές ομοιότητες με τα υπόλοιπα ρήγματα του Κορινθιακού Κόλπου, όπως στο Αίγιο και το Σχοινο. Ο χάρτης της Εικόνας 22 δίνει τη γεωγραφική κατανομή των σεισμών στην ιστοσελίδα της Αμερικάνικης Γεωλογικής Υπηρεσίας (USGS). Το άστρο παριστάνει τη θέση του επικέντρου. Στην Εικόνα 23 δίνεται η κατανομή των επικέντρων των μετασεισμών με μεγέθη 3.0<M<5.0 με βάση τον κατάλογο των σεισμών του Σεισμολογικού Σταθμού του ΑΠΘ μέχρι την 20 Ιουνίου Στο ίδιο σχήμα δίνεται και ο μηχανισμός γένεσης του σεισμού, ο οποίος προήλθε από ένα δεξιόστροφο ρήγμα οριζόντιας μετατόπισης. Η κατανομή των επικέντρων δείχνει να κατανέμεται σε μία ζώνη με διεύθυνση ΒΑ-ΝΔ η οποία είναι σε καλή συμφωνία με τον μηχανισμό γένεσης. Το μπλε άστρο δείχνει την θέση του επικέντρου, ενώ τα άσπρα τετράγωνα τις θέσεις των οικισμών στους οποίους παρατηρήθηκαν βλάβες. Η μαύρη γραμμή παριστάνει το ρήγμα του σεισμού όπως προκύπτει από τη κατανομή των επικέντρων. Αν λάβουμε υπόψη ότι το μέσο μέγεθος του σεισμού ήταν 6.4 τότε με βάση τη σχέση την οποία πρότεινε ο Παπαζάχος (1989) προκύπτει μήκος ρήγματος 26 km γεγονός το οποίο είναι σε καλή συμφωνία με την κατανομή των επικέντρων. 56

57 Εικόνα 22. Η σεισμικότητα στη Δυτική Ελλάδα το Με άστρο σημειώνεται ο ισχυρός σεισμός της ογδόης Ιουνίου (πηγή: ιστοσελίδα της Αμερικάνικης Γεωλογικής Υπηρεσίας, USGS). 57

58 Εικόνα 6. Γεωγραφική κατανομή των επικέντρων των μετασεισμών μεγέθους 3.0<M<5.0 μέχρι Το επίκεντρο του σεισμού παριστάνεται με άστρο ενώ δίνεται επίσης και ο μηχανισμός γένεσης. Τα άσπρα τετράγωνα παριστάνουν θέσεις όπου παρατηρήθηκαν βλάβες σε κατασκευές. (πηγή: ΙΤΣΑΚ, Ο Σεισμός Αχαΐας -Ηλείας). 3.4 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΕΙΣΜΙΚΗΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ Η περιοχή έρευνας ανήκει στις περιοχές υψηλής σεισμικής επικινδυνότητας του Ελληνικού χώρου. Αναφορικά με τα μεγέθη των σεισμών που έχουν παρατηρηθεί στην ευρύτερη περιοχή δίνεται το Σχήμα 1 στο οποίο παρουσιάζονται οι σεισμοί μεγέθους μεγαλύτερου ή ίσου των 5,0 βαθμών της κλίμακας Richter για περιοχή περίπου 100χλμ. γύρω από την περιοχή 58

59 έρευνας και για το χρονικό διάστημα από το έτος 1901 έως το 2002, οπότε οι καταγραφές σεισμικών συμβάντων είναι πιο συστηματικές. Σχήμα 1: Σεισμικά μεγέθη της ευρύτερης περιοχής του Δήμου Αμαλιάδας για τη χρονική περίοδο 1901 έως 2002 Από το παραπάνω σχήμα προκύπτει ότι συνολικά από το 1901 έως το 2002 στην ευρύτερη περιοχή του δήμου Αμαλιάδας έχουν εκδηλωθεί 275 σεισμικές δονήσεις με μέγεθος άνω των 5,0 βαθμών της κλίμακας Richter. Στα τελευταία 100 χρόνια το μεγαλύτερο μέγεθος σεισμού που παρατηρήθηκε στην ευρύτερη περιοχή και επηρέασε και την περιοχή έρευνας είναι αυτό των 7,2 ενώ έχουν σημειωθεί έξι σεισμικές δονήσεις με μεγέθη μεγαλύτερα ή ίσα των 6.0 Richter. Ο παρακάτω χάρτης (Εικόνα 24) προέρχεται από τον αναθεωρημένο ΕΑΚ 2000 και δείχνει τη διαίρεση του ελλαδικού χώρου σε τρεις ζώνες σεισμικής επικινδυνότητας (Ι, II, III). Σε κάθε Ζώνη Σεισμικής Επικινδυνότητας αντιστοιχεί μία τιμή σεισμικής επιτάχυνσης εδάφους Α (Α = α. g), όπου ο συντελεστής σεισμικής επιτάχυνσης α λαμβάνει τιμές από τον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 1). 59

60 Πίνακας 1 : Ζώνες σεισμικής επικινδυνότητας του Ελληνικού χώρου Ζώνη Σεισμικής επικινδυνότητας Ι II III Συντελεστής σεισμικής επιτάχυνσης α 0,16 0,24 0,36 ΝΕΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΣΕΙΣΜΙΚΗΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ Εικόνα 24. Ο Νέος Χάρτης Σεισμικής επικινδυνότητας του Ελληνικού χώρου (ΕΑΚ 2000) 60