ΕΝΟΤΗΤΑ 1. Η Ελένη και η καταστροφή της Τροίας. Στο Β μέρος, θα γίνει επανάληψη της ύλης της Ετυμολογίας της Β Γυμνασίου

Transcript

1 ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Η Ελένη και η καταστροφή της Τροίας Πλάνο εργασίας Στην ενότητα αυτή θα διδαχθείς: Στο Α μέρος, ένα απόσπασμα από την Ἱστορίη του Ηροδότου Στο Β μέρος, θα γίνει επανάληψη της ύλης της Ετυμολογίας της Β Γυμνασίου Στο Γ μέρος, θα γίνει επανάληψη της Γραμματικής και του Συντακτικού της Β Γυμνασίου Στο Δ μέρος, θα δούμε ένα παράθεμα από το Μένανδρο Στο Ε μέρος, θα μελετήσουμε ένα παράλληλο κείμενο από το Γ. Σεφέρη και ένα από το Γοργία Στο Στ μέρος, θα βρεις συμπληρωματικές ασκήσεις για την εμπέδωση της ύλης που διδάχθηκες Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 1

2 Α ΜΕΡΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ Εισαγωγή Ο συγγραφέας Ο Ηρόδοτος γεννήθηκε το 484 π.χ. (δηλαδή λίγο πριν από τους Περσικούς πολέμους) στην Αλικαρνασσό, στα παράλια της νοτιοδυτικής Μικράς Ασίας. Καταγόταν από επιφανή οικογένεια. Θείος του ήταν ο επικός ποιητής και χρησμολόγος Πανύασης, που λέγεται ότι προσπάθησε να ανατρέψει τον τύραννο Λύγδαμη. Αυτό το γεγονός είχε ως συνέπεια το θάνατο του Πανύαση και την εξορία του Ηροδότου στη Σάμο, όπου έζησε μέχρι την οριστική ανατροπή του Λύγδαμη το 454 π.χ. Ανάμεσα στα έργα του Πανύαση ήταν και η σύνθεση ενός μεγάλου επικού ποιήματος με θέμα τον Ηρακλή. Ο Ηρόδοτος πήρε καλή μόρφωση, μελέτησε τους πριν από αυτόν λογογράφους και ποιητές, παλιούς και νέους, όπως τον Όμηρο, τη Σαπφώ, τον Πίνδαρο κ.ά. Ταξίδεψε σε πολλές περιοχές της Ελλάδας (Θράκη, Αθήνα, Δελφούς, Δωδώνη, Ολυμπία, Θήβα, Τεγέα, Σπάρτη κ.ά.), στην Αίγυπτο, στη Φοινίκη, στη Μεσοποταμία, στη Σκυθία, στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας και στην Κάτω Ιταλία. Με τα ταξίδια του διεύρυνε τους ορίζοντές του και συγκέντρωσε πλούσιο εθνογραφικό υλικό για το έργο του. Πήρε μέρος στην ίδρυση της αποικίας Θούριοι, όπου έζησε για πολλά χρόνια. Πέθανε το 430 π.χ. περίπου δηλαδή στις αρχές του Πελοποννησιακού πολέμου. Ο Ρωμαίος πολιτικός, ρήτορας και φιλόσοφος Κικέρων τον αποκάλεσε πατέρα της ιστορίας. Το έργο του Το έργο του Ηροδότου είναι το αρχαιότερο πεζό κείμενο του δυτικού κόσμου που σώζεται ολόκληρο. Πρόκειται για ένα έργο που έχει αντικείμενο τους Μηδικούς πολέμους, δηλαδή τη σύγκρουση Ελλήνων 2 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

3 και Περσών. Ο κύριος άξονας της ιστορικής αφήγησης καλύπτει την περίοδο π.χ. Ο ίδιος ο Ηρόδοτος χαρακτηρίζει το έργο του ἱστορίη. Οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι το διαίρεσαν σε εννέα βιβλία και το ονόμασαν Ἡροδότου Μοῦσαι, επειδή έδωσαν στο καθένα από αυτά το όνομα μιας από τις εννέα Μούσες: Κλειώ, Ευτέρπη, Θάλεια, Μελπομένη, Τερψιχόρη, Ερατώ, Πολυμνία, Ουρανία, Καλλιόπη. Οι Μούσες ήταν προστάτιδες των τεχνών και των γραμμάτων. Στόχος του Ηροδότου ήταν να εκθέσει την ιστορική του έρευνα ώστε να μείνουν ανεξίτηλα τα έργα των ανθρώπων, Ελλήνων και βαρβάρων, και να γίνει αναφορά στα αίτια που οδήγησαν στο μεταξύ τους πόλεμο. Ο Ηρόδοτος παραθέτει και μυθικές εκδοχές όμως τις διαχωρίζει από τη δική του έρευνα. Το κείμενο που εξετάζουμε Το απόσπασμα του σχολικού βιβλίου προέρχεται από το έργο «Ἱστορίη» του Ηροδότου και πιο συγκεκριμένα πρόκειται για μια διασκευή από το κεφάλαιο 120 του 2ου βιβλίου. Ολόκληρο το 2ο βιβλίο είναι αφιερωμένο στην Αίγυπτο. Ανάμεσα σε άλλα κάνει λόγο και για τον Τρωικό πόλεμο. Ο Ηρόδοτος πείθεται από τους Αιγύπτιους ιερείς για την παρουσία της Ελένης στην Αίγυπτο και όχι στην Τροία και δικαιολογεί την άποψή του αυτή. Αναλυτικότερα σύμφωνα με την εκδοχή των Αιγύπτιων ιερέων, ο Αλέξανδρος άρπαξε από τη Σπάρτη την Ελένη, αλλά δυνατοί άνεμοι τον οδήγησαν στο Κανωβικό στόμιο του ποταμού Νείλου, στις Ταριχείες. Εκεί υπήρχε ένας ναός του Ηρακλή στον οποίο κατέφυγαν ως ικέτες κάποιοι δούλοι του Αλέξανδρου και ανέφεραν όσα έγιναν στους ιερείς. Από αυτούς έμαθε τα γεγονότα ο βασιλιάς Πρωτέας, που διέταξε να μεταφερθούν όλοι στη Μέμφιδα. Ο Αλέξανδρος προσπάθησε να ξεγελάσει τον Πρωτέα, αλλά δεν τα κατάφερε. Ο Πρωτέας έδιωξε τον Αλέξανδρο και τους συντρόφους του, όμως κράτησε την Ελένη και το θησαυρό μέχρι να έρθει ο Μενέλαος. Στη συνέχεια όταν οι Έλληνες πήγαν στην Τροία και ζήτησαν πίσω την Ελένη και το θησαυρό και επανόρθωση για την αδικία που είχαν υποστεί, οι Τρώες τους έλεγαν ότι δεν έχουν ούτε την Ελένη ούτε το θησαυρό, αφού τα κράτησε ο Πρωτέας. Έπαιρναν μάλιστα και όρκο για αυτό. Οι Έλληνες δεν πίστεψαν τους Τρώες και για αυτό πολιόρκησαν και κατέλαβαν την Τροία. Όταν είδαν ότι η Ελένη δε βρισκόταν εκεί, πίστεψαν όσα τους είχαν πει οι Τρώες και ο ίδιος ο Μενέλαος πήγε στην Αίγυπτο και πήρε την Ελένη και το θησαυρό. Επειδή όμως ο Μενέλαος προκειμένου να φυσήξει ούριος άνεμος για να τον οδηγήσει στην Ελλάδα, θυσίασε δύο παιδιά Αιγυπτίων, οι Αιγύπτιοι τον καταδίωξαν και αυτός κατέφυγε στη Λιβύη. Ο Ηρόδοτος, λοιπόν, σχολιάζοντας την εκδοχή των Αιγύπτιων ιερέων λέει ότι, αν η Ελένη βρισκόταν στην Τροία, οι Τρώες θα την είχαν επιστρέψει στους Έλληνες είτε το ήθελε ο Αλέξανδρος είτε όχι. Οι Τρώες αν και έλεγαν την αλήθεια, δεν έγιναν πιστευτοί, γιατί η θεία βούληση επιδίωκε την καταστροφή τους, ώστε να γίνει γνωστό στους υπόλοιπους ανθρώπους ότι τα μεγάλα αδικήματα επισύρουν μεγάλες τιμωρίες. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 3

4 Διάβασε στη συνέχεια το κείμενο από το πρωτότυπο. ΚΕΙΜΕΝΟ Εἰ ἐν Ἰλίῳ Ἑλένη ἦν, ἀπέδοντο ἄν αὐτήν τοῖς Ἕλλησιν οἱ Τρῶες, ἑκόντος γε ἤ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου. Οὐ γάρ δή οὕτω γε φρενοβλαβής ἦν ὁ Πρίαμος οὐδέ οἱ ἄλλοι Τρῶες, ὥστε τοῖς σφετέροις σώμασι καί τοῖς τέκνοις καί τῇ πόλει κινδυνεύειν ἐβούλοντο, ὅπως Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ συνοικῇ. Εἰ δέ τοι καί ἐν τοῖς πρώτοις χρόνοις ταῦτα ἐγίγνωσκον, ἐπεί πολλοί μέν τῶν ἄλλων Τρώων, μάλιστα δέ οἱ αὑτοῦ υἱεῖς, ὁπότε συμμίσγοιεν τοῖς Ἕλλησιν, ἀπώλλυντο, Πρίαμος, εἰ καί αὐτός Ἑλένῃ συνῲκει, ἀπέδωκεν ἄν αὐτήν Μενελάῳ, ἵνα αὐτός καί οἱ ὑπήκοοι αὐτοῦ ἀπαλλαγεῖεν τῶν παρόντων κακῶν. Ἀλλ οὐ γάρ εἶχον Ἑλένην ἀποδοῦναι οὐδέ λέγουσιν τήν ἀλήθειαν ἐπίστευον οἱ Ἕλληνες, ὡς μέν ἐγώ γνώμην ἀποφαίνομαι, τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος ὅπως πανωλεθρίᾳ ἀπολόμενοι καταφανές τοῦτο τοῖς ἀνθρώποις ποιήσωσι, ὡς τῶν μεγάλων ἀδικημάτων μεγάλαι εἰσί καί αἱ τιμωρίαι παρά τῶν θεῶν. Ἡρόδοτος, Ἱστορίη (διασκευή) Δες τώρα τις άγνωστες λέξεις του κειμένου. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Λέξεις και φράσεις τό Ἴλιον και ἡ Ἴλιος ἀπέδοντο ἄν ἑκών, ἑκοῦσα, ἑκόν ἄκων, ἄκουσα, ἆκον ὁ Ἀλέξανδρος ἑκόντος γε ἤ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου Οὐ γάρ δή οὕτω γε φρενοβλαβής ἦν ὁ Πρίαμος σφέτερος, σφετέρα, σφέτερον τοῖς σώμασι καί τοῖς τέκνοις καί τῇ πόλει κινδυνεύειν Ερμηνεία - μετάφραση η Τροία θα επέστρεφαν, θα έδιναν πίσω με τη θέληση κάποιου χωρίς τη θέληση κάποιου ο Πάρης με ή χωρίς τη θέληση βέβαια του Αλεξάνδρου γιατί βέβαια δεν ήταν τόσο παράφρων ο Πρίαμος δικός, -ή, -ό τους να θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τη δική τους και των παιδιών τους και την πόλη τους 4 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

5 ὅπως συνοικῇ τοι εἰ ταῦτα ἐγίγνωσκον ὁ υἱός, τοῦ υἱέος συμμίσγω ἀπώλλυντο συνῲκει ἵνα ἀπαλλαγεῖεν οὐ γάρ εἶχον Ἑλένην ἀποδοῦναι οὐδέ λέγουσιν τήν ἀλήθειαν ἐπίστευον οἱ Ἕλληνες ὡς μέν ἐγώ γνώμην ἀποφαίνομαι τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος ὅπως πανωλεθρίᾳ ἀπολόμενοι καταφανές τοῦτο τοῖς ἀνθρώποις ποιήσωσι για να κατοικεί / ζει μαζί βέβαια αν είχαν αυτή τη γνώμη ο γιος συγκρούομαι χάνονταν, σκοτώνονταν συγκατοικούσε για να απαλλαγούν διότι δεν είχαν την Ελένη, ώστε να την επιστρέψουν ούτε τους πίστευαν οι έλληνες, παρόλο που αυτοί έλεγαν την αλήθεια όπως εγώ πιστεύω, κατά τη γνώμη μου επειδή ο θεός μηχανευόταν για να κάνουν με την ολοκληρωτική τους καταστροφή ολοφάνερο στους ανθρώπους αυτό Στο σημείο αυτό σου δίνουμε τη μετάφραση του αρχαίου κειμένου. Όπως παρατηρείς στην αριστερή στήλη έχουμε τοποθετήσει τις λέξεις σε λογική σειρά και στη δεξιά βρίσκεται η αντίστοιχη μετάφραση. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Λογική σύνταξη Εἰ Ἑλένη ἐν Ἰλίῳ ἦν, οἱ Τρῶες ἀπέδοντο ἄν αὐτήν τοῖς Ἕλλησιν, ἑκόντος γε ἤ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου. Οὐ γάρ δή οὕτω γε φρενοβλαβής ἦν ὁ Πρίαμος οὐδέ οἱ ἄλλοι Τρῶες, ὥστε ἐβούλοντο κινδυνεύειν τοῖς σφετέροις σώμασι καί τοῖς τέκνοις καί τῇ πόλει, Μετάφραση Αν η Ελένη βρισκόταν στην Τροία, οι Τρώες θα την έδιναν πίσω στους Έλληνες, με ή χωρίς τη θέληση βέβαια του Αλέξανδρου. Γιατί δεν ήταν βέβαια τόσο παράφρων ο Πρίαμος ούτε και οι άλλοι Τρώες, ώστε να θέλουν να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή τη δική τους και των παιδιών τους και την πόλη τους, Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 5

6 ὅπως Ἀλέξανδρος συνοικῇ Ἑλένῃ. Εἰ δέ τοι καί ἐγίγνωσκον ταῦτα ἐν τοῖς πρώτοις χρόνοις, ἐπεί πολλοί μέν τῶν ἄλλων Τρώων ἀπώλλυντο, μάλιστα δέ οἱ υἱεῖς αὑτοῦ, ὁπότε συμμίσγοιεν τοῖς Ἕλλησιν, Πρίαμος, εἰ καί αὐτός συνῲκει Ἑλένῃ, ἀπέδωκεν ἄν αὐτήν Μενελάῳ, ἵνα αὐτός καί οἱ ὑπήκοοι αὐτοῦ ἀπαλλαγεῖεν τῶν παρόντων κακῶν. Ἀλλά γάρ οὐκ εἶχον Ἑλένην ἀποδοῦναι οὐδέ οἱ Ἕλληνες ἐπίστευον αὐτοῖς λέγουσιν τήν ἀλήθειαν, ὡς μέν ἐγώ γνώμην ἀποφαίνομαι, τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος ὅπως ποιήσωσι καταφανές τοῖς ἀνθρώποις τοῦτο πανωλεθρίᾳ ἀπολόμενοι, ὡς καί αἱ παρά τῶν θεῶν τιμωρίαι τῶν μεγάλων ἀδικημάτων εἰσί μεγάλαι. για να ζει ο Αλέξανδρος μαζί με την Ελένη. Και αν βέβαια οι Τρώες είχαν αυτή τη γνώμη τα πρώτα χρόνια, όταν αργότερα πολλοί από τους υπόλοιπους Τρώες σκοτώνονταν και κυρίως οι γιοι του (σκοτώνονταν), κάθε φορά που συγκρούονταν με τους Έλληνες, ο Πρίαμος, αν ακόμη και ίδιος συγκατοικούσε με την Ελένη, θα την έδινε πίσω στο Μενέλαο, με σκοπό και ο ίδιος και οι υπήκοοί του να απαλλαγούν από τις παρούσες συμφορές. Αλλά οι Τρώες βέβαια δεν είχαν την Ελένη, ώστε να την επιστρέψουν, ούτε οι Έλληνες τους πίστευαν, παρόλο που αυτοί έλεγαν την αλήθεια, όπως εγώ πιστεύω, επειδή ο θεός μηχανευόταν για να να κάνουν ολοφάνερο στους ανθρώπους αυτό με την ολοκληρωτική τους καταστροφή, ότι δηλαδή και οι εκ μέρους των θεών τιμωρίες για τις μεγάλες αδικίες είναι μεγάλες. ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ Ερωτήσεις κατανόησης Τώρα που διάβασες το κείμενο προσπάθησε να απαντήσεις στις παρακάτω ερωτήσεις: 1. Γιατί ο Πρίαμος θα έδινε πίσω την Ελένη στους Έλληνες; 6 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

7 Ο Πρίαμος, ο βασιλιάς της Τροίας, σαν καλός και άξιος ηγέτης που ήταν, δε θα επέτρεπε να βάλει σε κίνδυνο το λαό του μόνο και μόνο για να ικανοποιήσει την επιθυμία του γιου του του Αλέξανδρου να ζήσει μαζί με την Ελένη. Για το λόγο αυτό θα την έδινε πίσω στους Έλληνες. 2. Πώς αντιδρούσαν οι Έλληνες όταν τους έλεγαν οι Τρώες ότι δεν είχαν την Ελένη; Οι Έλληνες δεν πίστευαν τους Τρώες ότι δεν έχουν την Ελένη, αν και οι Τρώες έλεγαν την αλήθεια. 3. Ποιον θεωρεί ο υπεύθυνο ο Ηρόδοτος για αυτή την αντίδραση; Ο Ηρόδοτος μας λέει ότι οι Έλληνες δεν πίστευαν τους Τρώες ότι δεν έχουν την Ελένη, αν και οι Τρώες έλεγαν την αλήθεια, εξαιτίας της παρέμβασης του θείου στα ανθρώπινα πράγματα. 4. Ποιος ήταν ο σκοπός του θείου; Στο ιστορικό έργο του ο Ηρόδοτος προκειμένου να εξηγήσει την εξέλιξη των γεγονότων στην ανθρώπινη ζωή και ιστορία χρησιμοποιεί την παρέμβαση του θείου στα ανθρώπινα πράγματα. Το θείο παρεμβαίνει με σκοπό να αποκαταστήσει την τάξη. Στην περίπτωση που εξετάζουμε η άλωση και η καταστροφή της Τροίας είναι αποτέλεσμα της θείας βούλησης. Όταν οι άνθρωποι ξεπερνούν κάποια όρια, τότε ξεσπά ο θεϊκός φθόνος εναντίον τους. Για τον ιστορικό το έγκλημα πρέπει να τιμωρείται. Ερμηνευτικά σχόλια ℵ Ελένη: Η ωραία Ελένη ήταν σύζυγος του βασιλιά της Σπάρτης Μενελάου. Ήταν η πιο ωραία γυναίκα της αρχαιότητας και πρότυπο ομορφιάς. Σύμφωνα με τα ομηρικά έπη, όταν την απήγαγε ο Πάρης και την οδήγησε στην Τροία, έγινε υπαίτια για τον Τρωικό πόλεμο. Μετά το τέλος του πολέμου συμφιλιώθηκε με το σύζυγό της και επέστρεψε στην πατρίδα της. Ο Ηρόδοτος όμως υιοθετεί μία διαφορετική εκδοχή: λέει ότι σύμφωνα με την εκδοχή των Αιγύπτιων ιερέων ο Πάρης πέρασε από την Αίγυπτο πριν επιστρέψει στην Τροία. Με διαταγή του Φαραώ η Ελένη και οι θησαυροί που είχε αρπάξει ο Πάρης από την Τροία έμειναν στην Αίγυπτο, γιατί θεώρησε ότι ήταν μεγάλη ατιμία να κλέβει κανείς αυτόν που τον φιλοξενεί και να ξελογιάζει τη γυναίκα του. Έτσι ο Πάρης γύρισε μόνος του στην Τροία. Όταν οι Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 7

8 Έλληνες απαίτησαν από τους Τρώες να τους επιστρέψουν την Ελένη και τους θησαυρούς, εκείνοι ισχυρίστηκαν ότι δεν τα έχουν και γι αυτό ξέσπασε ο Τρωικός πόλεμος. Ο Ηρόδοτος δηλώνει ότι υιοθετεί την άποψη των Αιγυπτίων, υποστηρίζοντας ότι, αν η Ελένη βρισκόταν στην Τροία, οι Τρώες θα την είχαν επιστρέψει. Την εκδοχή αυτή του μύθου δεν την υιοθετεί μόνο ο Ηρόδοτος αλλά τη συναντάμε και σε άλλα έργα: Στην τραγωδία Ελένη του Ευριπίδη διαβάζουμε ότι η Ελένη ήταν στην Αίγυπτο, στο παλάτι του βασιλιά Πρωτέα. Η θεά Ήρα θυμωμένη επειδή δεν τη διάλεξε ο Πάρης στο διαγωνισμό ομορφιάς ανάμεσα στην ίδια, την Αφροδίτη και την Αθηνά, πήρε την Ελένη από τον Πάρη και στη θέση της άφησε ένα είδωλο, για να τον εκδικηθεί. Αυτό το είδωλο είχε πάρει μαζί του στην Τροία ο Πάρης και όχι την πραγματική Ελένη. Την άποψη ότι σε όλη τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου οι θεοί κρατούσαν την Ελένη στην Αίγυπτο και ότι στην Τροία είχε πάει μόνο το είδωλό της, τη συναντάμε και στο έργο Παλινῳδία του λυρικού ποιητή Στησίχορου. Στη σύγχρονη εποχή ο βραβευμένος με Νόμπελ λογοτεχνίας Έλληνας ποιητής Γεώργιος Σεφέρης υποστηρίζει ότι η Ελένη δεν είχε πάει στην Τροία. Αλέξανδρος: Ο Πάρης, γιος του Πρίαμου, ήταν εκείνος που με την ασεβή του πράξη έδωσε την αφορμή για την κήρυξη του Τρωικού πολέμου. Όταν επρόκειτο να γεννηθεί ο Πάρης, οι θεοί αποκάλυψαν στους γονείς του με σημαδιακό όνειρο ότι το παιδί θα γινόταν αιτία να καταστραφεί η Τροία. Έτσι ο Πρίαμος, μόλις γεννήθηκε το παιδί, το έδωσε σ' ένα δούλο με την εντολή να το σκοτώσει πάνω στο όρος Ίδη. Φτάνοντας στο βουνό, ο δούλος το λυπήθηκε και το παράτησε εκεί, αλλά το βρήκε ένας βοσκός, ο Αρχέλαος, και το πήρε στην οικογένειά του. Το παιδί μεγάλωνε και μια μέρα ήρθαν ληστές να κλέψουν τα κοπάδια. Ο Πάρης τους έδιωξε και έτσι οι άλλοι βοσκοί του έδωσαν τιμητικά το όνομα Αλέξανδρος (αυτός που διώχνει τους άνδρες). ℵ Πρίαμος: Βασιλιάς της Τροίας, σύζυγος της Εκάβης, πατέρας του Πάρη, του Έκτορα, της Κασσάνδρας και άλλων. Εξαιτίας της προχωρημένης του ηλικίας δεν παίρνει ενεργό μέρος στον πόλεμο, αλλά τον παρακολουθεί ψηλά από τα τείχη της πόλης. Προκαλούσε σε όλους θαυμασμό. Στην Ιλιάδα παρουσιάζεται να θρηνεί με ιδιαίτερο τρόπο το χαμό του πρωτότοκου γιου του Έκτορα. Μέσα στη νύχτα πηγαίνει στο στρατόπεδο των Αχαιών και παρακαλάει τον Αχιλλέα να του δώσει το σώμα του νεκρού παιδιού του για να το θάψει με όλες τις πρέπουσες τιμές. Ο ήρωας εντυπωσιασμένος από αυτή τη στάση του γέρου πατέρα ικανοποίησε αμέσως το αίτημά του. ℵ Μενέλαος: Βασιλιάς της Σπάρτης, γιος του Ατρέα, αδερφός του Αγαμέμνονα. Παντρεύτηκε την ωραία Ελένη, κόρη του Δία και της Λήδας, μετά από διαγωνισμό. Όταν ο Πάρης ξελόγιασε τη γυναίκα του και την πήρε μαζί του μαζί με τους θησαυρούς του, βρισκόταν στην Κρήτη για την 8 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

9 κηδεία του παππού του του Κατρέα. Πήρε μέρος στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας με εξήντα καράβια. Διάβασε τώρα τα παρακάτω για να μπορέσεις να διηγηθείς το περιεχόμενο του κειμένου. Νοηματική ανάλυση του περιεχομένου Στο απόσπασμά μας διαβάζουμε την άποψη του Ηροδότου για το πού βρισκόταν η Ελένη την εποχή του τρωικού πολέμου. Πιστεύει ότι, αν βρισκόταν στην Τροία, οι Τρώες θα την έδιναν πίσω στους Έλληνες άσχετα με τη θέληση του Αλέξανδρου-Πάρη. Και αυτό το υποστηρίζει για τους εξής λόγους: 1. Ο Αλέξανδρος-Πάρης δεν είχε το δικαίωμα να πάρει κάποια απόφαση σε βάρος του λαού του. 2. Ο Πρίαμος δεν ήταν τόσο αλλοπαρμένος, ούτε και οι άλλοι Τρώες, να βάλουν σε κίνδυνο και τη ζωή τη δική τους και των παιδιών τους και ολόκληρη την πόλη μόνο και μόνα για να συζούν ο Αλέξανδρος και η Ελένη. 3. Ο Πρίαμος, ακόμη και αν ο ίδιος συζούσε με την Ελένη, θα την έδινε πίσω στο Μενέλαο, αν έβλεπε πολλούς Τρώες και κυρίως τους γιους του να χάνουν τη ζωή τους στις συμπλοκές με τους Έλληνες. Με την επιστροφή της Ελένης θα απάλλασε τον εαυτό του και τους υπηκόους του από τις συμφορές. Οι Τρώες δεν είχαν την Ελένη για να τη δώσουν πίσω και οι Έλληνες δε θα τους πίστευαν ακόμη και αν εκείνοι έλεγαν την αλήθεια. Αυτό θα γινόταν - σύμφωνα με τη γνώμη του Ηροδότου επειδή ο θεός ήθελε να καταστραφούν ολοκληρωτικά οι Τρώες, έτσι ώστε να γίνει κατανοητό σε όλους τους ανθρώπους ότι οι θεοί τιμωρούν τις μεγάλες αδικίες με τις μεγαλύτερες τιμωρίες. Κεντρική ιδέα Η καταστροφή των Τρώων ήταν θέλημα του θεού και δεν είχε σχέση με την Ελένη. Η Ελένη δεν ευθύνεται για τον Τρωικό πόλεμο. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ Γραμματική αναγνώριση Εἰ ἐν Υποθετικός σύνδεσμος Πρόθεση Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 9

10 Ἰλίῳ Ἑλένη ἦν ἀπέδοντο ἄν αὐτήν τοῖς Ἕλλησιν οἱ Τρῶες ἑκόντος γε ἤ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου Οὐ γάρ δή οὕτω φρενοβλαβής ἦν ὁ Πρίαμος οὐδέ οἱ ἄλλοι Τρῶες ὥστε τοῖς σφετέροις σώμασι Δοτική ενικού, του ουσιαστικού της β κλίσης ἡ Ἴλιος και τό Ἵλιον Ονομαστική ενικού, θηλυκού γένους του ουσιαστικού της α κλίσης ἡ Ἐλένη, τῆς Ἐλένης Τρίτο ενικό πρόσωπο, οριστικής παρατατικού του ρήματος εἰμί Τρίτο πληθυντικό πρόσωπο, οριστική αορίστου, μέσης φωνής, του ρήματος ἀποδίδομαι Δυνητικό μόριο Αιτιατική ενικού, θηλυκού γένους, της επαναληπτικής αντωνυμίας αὐτός, αὐτή, αὐτό Δοτική πληθυντικού, αρσενικού γένους, του ουσιαστικού της γ κλίσης ὁ Ἕλλην, τοῦ Ἕλληνος Ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους, του ουσιαστικού της γ κλίσης ὁ Τρώς, τοῦ Τρωός Γενική ενικού, αρσενικού γένους του επιθέτου της γ κλίσης ἑκών, ἑκοῦσα, ἑκόν Αρχικά ήταν μετοχή Μόριο εγκλιτικό, σύνδεσμος βεβαιωτικός ή προσθετικός Σύνδεσμος διαζευκτικός Γενική ενικού, αρσενικού γένους του επιθέτου της γ κλίσης ἄκων, ἄκουσα, ἆκον Γενική ενικού, αρσενικού γένους, του ουσιαστικού της β κλίσης ὁ Ἀλέξανδρος, τοῦ Ἀλεξάνδρου Αρνητικό μόριο Αιτιολογικός σύνδεσμος Εισάγει κύρια πρόταση Μόριο βεβαιωτικό Επίρρημα του τρόπου ή του ποσού Ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους, του επιθέτου της γ κλίσης ὁ / ἡ φρενοβλαβής, τό φρενοβλαβές Είναι τριγενές και δικατάληκτο Τρίτο ενικό πρόσωπο, οριστικής παρατατικού του ρήματος εἰμί Ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους, του ουσιαστικού της β κλίσης ὁ Πρίαμος, τοῦ Πριάμου Σύνδεσμος συμπλεκτικός αποφατικός Ονομαστική πληθυντικού, αρσενικού γένους, της αόριστης αντωνυμίας ἄλλος, ἄλλη, ἄλλο Ονομαστική πληθυντικού, αρσενικού γένους, του ουσιαστικού της γ κλίσης ὁ Τρώς, τοῦ Τρωός Συμπερασματικός σύνδεσμος Δοτική πληθυντικού, ουδετέρου γένους, της κτητικής αντωνυμίας, του γ προσώπου για πολλούς κτήτορες σφέτερος, σφετέρα, σφέτερον Δοτική πληθυντικού, ουδετέρου γένους, του ουσιαστικού της γ κλίσης τό σῶμα, τοῦ σώματος 10 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

11 τοῖς τέκνοις τῇ πόλει κινδυνεύειν ἐβούλοντο ὅπως Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ συνοικῇ Εἰ δέ τοι ἐν τοῖς πρώτοις χρόνοις ταῦτα ἐγίγνωσκον ἐπεί πολλοί μέν τῶν ἄλλων Τρώων Δοτική πληθυντικού, ουδετέρου γένους, του ουσιαστικού της β κλίσης τό τέκνον, τοῦ τέκνου Δοτική ενικού, θηλυκού γένους, του ουσιαστικού της γ κλίσης ἡ πόλις, τῆς πόλεως Απαρέμφατο ενεστώτα, ενεργητικής φωνής, του ρήματος κινδυνεύω Τρίτο πληθυντικό πρόσωπο, οριστικής παρατατικού, μέσης φωνής του ρήματος βούλομαι Τελικός σύνδεσμος Ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους, του ουσιαστικού της β κλίσης ὁ Ἀλέξανδρος, τοῦ Ἀλεξάνδρου Δοτική ενικού, θηλυκού γένους του ουσιαστικού της α κλίσης ἡ Ἐλένη, τῆς Ἐλένης Τρίτο ενικό πρόσωπο, υποτακτικής ενεστώτα, ενεργητικής φωνής, του συνηρημένου ρήματος συνοικέω, συνοικῶ Υποθετικός σύνδεσμος Αντιθετικός σύνδεσμος Μόριο Πρόθεση Δοτική πληθυντικού, αρσενικού γένους, του επιθέτου της β κλίσης υπερθετικού βαθμού Θετικός βαθμός: το επίρρημα πρό Συγκριτικός βαθμός: ὁ πρότερος, ἡ προτέρα, τό πρότερον Υπερθετικός βαθμός: ὁ πρῶτος, ἡ πρώτη, τό πρῶτον Δοτική πληθυντικού, αρσενικού γένους, του ουσιαστικού της β κλίσης ὁ χρόνος, τοῦ χρόνου Αιτιατική πληθυντικού, ουδετέρου γένους, της δεικτικής αντωνυμίας, οὗτος, αὕτη, τοῦτο Τρίτο πληθυντικό πρόσωπο, οριστικής παρατατικού, ενεργητικής φωνής του ρήματος γιγνώσκω Χρονικός σύνδεσμος Ονομαστική πληθυντικού, αρσενικού γένους του ανώμαλου επιθέτου ὁ πολύς, ἡ πολλή, τό πολύ Συγκριτικός βαθμός: ὁ πλείων, ἡ πλείων, τό πλέον Υπερθετικός βαθμός: ὁ πλεῖστος, ἡ πλείστη, τό πλεῖστον Αντιθετικός σύνδεσμος Γενική πληθυντικού, αρσενικού γένους, της αόριστης αντωνυμίας ἄλλος, ἄλλη, ἄλλο Γενική πληθυντικού, αρσενικού γένους, του ουσιαστικού της γ κλίσης ὁ Τρώς, τοῦ Τρωός Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 11

12 μάλιστα οἱ υἱεῖς αὑτοῦ ὁπότε συμμίσγοιεν τοῖς Ἕλλησιν ἀπώλλυντο Πρίαμος αὐτός Ἑλένῃ συνῲκει ἀπέδωκεν ἄν αὐτήν Μενελάῳ ἵνα αὐτός οἱ ὑπήκοοι αὐτοῦ ἀπαλλαγεῖεν τῶν παρόντων Επίρρημα υπερθετικού βαθμού Θετικός βαθμός: μάλα Συγκριτικός βαθμός: μᾶλλον Υπερθετικός βαθμός: μάλιστα Ονομαστική πληθυντικού, αρσενικού γένους, του ουσιαστικού της β και γ κλίσης ὁ υἱός, τοῦ υἱοῦ και υἱέος Γενική ενικού, αρσενικού γένους, της αυτοπαθητικής αντωνυμίας του γ προσώπου Χρονικός σύνδεσμος Τρίτο πληθυντικό πρόσωπο, ευκτικής ενεστώτα, ενεργητικής φωνής, του ρήματος συμμίσγω (επικός και ιωνικός τύπος) Δοτική πληθυντικού, αρσενικού γένους, του ουσιαστικού της γ κλίσης ὁ Ἕλλην, τοῦ Ἕλληνος Τρίτο πληθυντικό πρόσωπο, οριστικής παρατατικού, μέσης φωνής του ρήματος ἀπόλλυμαι Ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους, του ουσιαστικού της β κλίσης ὁ Πρίαμος, τοῦ Πριάμου Ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους, της οριστικής αντωνυμίας αὐτός, αὐτή, αὐτό Δοτική ενικού, θηλυκού γένους του ουσιαστικού της α κλίσης ἡ Ἐλένη, τῆς Ἐλένης Τρίτο ενικό πρόσωπο, οριστικής παρατατικού, ενεργητικής φωνής, του συνηρημένου ρήματος συνοικέω, συνοικῶ Τρίτο ενικό πρόσωπο, οριστικής αορίστου, ενεργητικής φωνής, του ρήματος ἀποδίδωμι Δυνητικό μόριο Αιτιατική ενικού, θηλυκού γένους, της επαναληπτικής αντωνυμίας αὐτός, αὐτή, αὐτό Δοτική ενικού, αρσενικού γένους του κύριου ονόματος της β κλίσης ὁ Μενέλαος, τοῦ Μενελάου Τελικός σύνδεσμος Ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους, της οριστικής αντωνυμίας αὐτός, αὐτή, αὐτό Ονομαστική πληθυντικού, αρσενικού γένους, του ουσιαστικού της β κλίσης οἱ ὑπήκοοι Συνήθως το βρίσκουμε ως επίθετο ὁ ὑπήκοος, ἡ ὑπήκοος, τό ὑπήκοον Γενική ενικού, αρσενικού γένους, της επαναληπτικής αντωνυμίας αὐτός, αὐτή, αὐτό Τρίτο πληθυντικό πρόσωπο, ευκτικής παθητικού αορίστου β, του ρήματος ἀπαλλάττομαι ή ἀπαλλάσσομαι Γενική πληθυντικού, ουδετέρου γένους, της μετοχής ενεστώτα, του ρήματος πάρειμι 12 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

13 κακῶν Ἀλλ εἶχον Ἑλένην ἀποδοῦναι τοῖς λέγουσιν αὐτοῖς τήν ἀλήθειαν ἐπίστευον οἱ Ἕλληνες ὡς μέν ἐγώ γνώμην ἀποφαίνομαι τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντο ς ὅπως πανωλεθρίᾳ ἀπολόμενοι καταφανές τοῦτο Γενική πληθυντικού, ουδετέρου γένους, του ουσιαστικού της β κλίσης τό κακόν, τοῦ κακοῦ Αντιθετικός σύνδεσμος ἀλλά μετά από έκθλιψη ἀλλ Τρίτο πληθυντικό πρόσωπο, οριστικής παρατατικού, ενεργητικής φωνής, του ρήματος ἔχω Αιτιατική ενικού, θηλυκού γένους, του ουσιαστικού της α κλίσης ἡ Ἐλένη, τῆς Ἐλένης Απαρέμφατο αορίστου β, ενεργητικής φωνής, του ρήματος ἀποδίδωμι Δοτική πληθυντικού, αρσενικού γένους, της μετοχής ενεστώτα, ενεργητικής φωνής, του ρήματος λέγω Δοτική πληθυντικού, αρσενικού γένους, της επαναληπτικής αντωνυμίας αὐτός, αὐτή, αὐτό Αιτιατική ενικού, θηλυκού γένους, του ουσιαστικού της α κλίσης ἡ ἀλήθεια, τῆς ἀληθείας Τρίτο πληθυντικό πρόσωπο, οριστικής παρατατικού, ενεργητικής φωνής του ρήματος πιστεύω Ονομαστική πληθυντικού, αρσενικού γένους, του ουσιαστικού της γ κλίσης ὁ Ἕλλην, τοῦ Ἕλληνος Αναφορικό επίρρημα Αντιθετικός σύνδεσμος Ονομαστική ενικού, της προσωπικής αντωνυμίας του α προσώπου Αιτιατική ενικού, θηλυκού γένους, του ουσιαστικού της α κλίσης ἡ γνώμη, τῆς γνώμης Πρώτο ενικό πρόσωπο, οριστικής ενεστώτα, μέσης φωνής, του ρήματος ἀποφαίνομαι Γενική ενικού, ουδετέρου γένους, του ουσιαστικού της β κλίσης τό δαιμόνιον, τοῦ δαιμονίου Γενική ενικού, ουδετέρου γένους, της μετοχής ενεστώτα, ενεργητικής φωνής, του ρήματος παρασκευάζω Τελικός σύνδεσμος Δοτική ενικού, θηλυκού γένους, του ουσιαστικού της α κλίσης ἡ πανωλεθρία, τῆς πανωλεθρίας Ονομαστική πληθυντικού, αρσενικού γένους, της μετοχής αορίστου β, μέσης φωνής του ρήματος ἀπόλλυμαι Αιτιατική ενικού, ουδετέρου γένους, του επιθέτου της γ κλίσης ὁ καταφανής, ἡ καταφανής, τό καταφανές Συγκριτικός βαθμός: ὁ καταφανέστερος, ἡ καταφανεστέρα, τό καταφανέστερον Υπερθετικός βαθμός: ὁ καταφανέστατος, ἡ καταφανεστάτη, τό καταφανέστατον Είναι τριγενές και δικατάληκτο Αιτιατική ενικού, ουδετέρου γένους, της δεικτικής αντωνυμίας οὗτος, αὕτη, τοῦτο Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 13

14 τοῖς ἀνθρώποις ποιήσωσι ὡς τῶν μεγάλων ἀδικημάτων μεγάλαι εἰσί αἱ τιμωρίαι παρά τῶν θεῶν Δοτική πληθυντικού, αρσενικού γένους, του ουσιαστικού της β κλίσης ὁ ἄνθρωπος, τοῦ ἀνθρώπου Τρίτο πληθυντικό πρόσωπο, υποτακτικής αορίστου, ενεργητικής φωνής, του συνηρημένου ρήματος ποιέω, ποιῶ Ειδικός σύνδεσμος Γενική πληθυντικού, ουδετέρου γένους, του ανώμαλου επιθέτου ὁ μέγας, ἡ μεγάλη, τό μέγα Συγκριτικός βαθμός: ὁ μείζων, ἡ μείζων, τό μεῖζον Υπερθετικός βαθμός: ὁ μέγιστος, ἡ μεγίστη, τό μέγιστον Γενική πληθυντικού, ουδετέρου γένους, του ουσιαστικού της γ κλίσης τό ἀδίκημα, τοῦ ἀδικήματος Ονομαστική πληθυντικού, θηλυκού γένους, του ανώμαλου επιθέτου ὁ μέγας, ἡ μεγάλη, τό μέγα Συγκριτικός βαθμός: ὁ μείζων, ἡ μείζων, τό μεῖζον Υπερθετικός βαθμός: ὁ μέγιστος, ἡ μεγίστη, τό μέγιστον Τρίτο πληθυντικό πρόσωπο, οριστικής παρατατικού, ενεργητικής φωνής του ρήματος εἰμί Ονομαστική πληθυντικού, θηλυκού γένους, του ουσιαστικού της α κλίσης ἡ τιμωρία, τῆς τιμωρίας Πρόθεση Εδώ συντάσσεται με γενική Γενική πληθυντικού, αρσενικού γένους, του ουσιαστικού της β κλίσης ὁ θεός, τοῦ θεοῦ Πίνακες κλίσεων Ουσιαστικά Ενικός αριθμός Αρσενικά Ονομ. ὁ Ἕλλην Τρώς Πρίαμος Ἀλέξανδρος Μενέλαος θεός Γεν. τοῦ Ἕλληνος Τρωός Πριάμου Ἀλεξάνδρου Μενελάου θεοῦ Δοτ. τῷ Ἕλληνι Τρωί Πριάμῳ Ἀλεξάνδρῳ Μενελάῳ θεῷ Αιτ. τόν Ἕλληνα Τρῶα Πρίαμον Ἀλέξανδρον Μενέλαον θεόν Κλητ. ὦ Ἕλλην Τρώς Πρίαμε Ἀλέξανδρε Μενέλαε θεέ Πληθυντικός αριθμός Αρσενικά 14 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

15 Ονομ. οἱ Ἕλληνες Τρῶες θεοί Γεν. τῶν Ἑλλήνων Τρώων θεῶν Δοτ. τοῖς Ἕλλησι(ν)ν Τρωσί(ν) θεοῖς Αιτ. τούς Ἕλληνας Τρῶας θεούς Κλητ. ὦ Ἕλληνες Τρῶες θεοί Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικά Ονομ. ὁ υἱός χρόνος (ὑπήκοος) οἱ υἱεῖς χρόνοι ὑπήκοοι Γεν. τοῦ υἱοῦ/υἱέος χρόνου (ὑπηκόου) τῶν υἱέων χρόνων ὑπηκόων Δοτ. τῷ υἱῷ/υἱεῖ χρόνῳ (ὑπηκόῳ) τοῖς υἱέσι χρόνοις ὑπηκόοις Αιτ. τόν υἱόν χρόνον (ὑπήκοον) τούς υἱεῖς χρόνους ὑπηκόους Κλητ. ὦ υἱέ χρόνε (ὑπήκοε) ὦ υἱεῖς χρόνοι ὑπήκοοι Ενικός αριθμός Αρσενικό Πληθυντικός αριθμός Ονομ. ὁ ἄνθρωπος οἱ ἄνθρωποι Γεν. τοῦ ἀνθρώπων τῶν ἀνθρώπων Δοτ. τῷ ἀνθρώπῳ τοῖς ἀνθρώποις Αιτ. τόν ἄνθρωπον τούς ἀνθρώπους Κλητ. ὦ ἄνθρωπε ὦ ἄνθρωποι Ενικός αριθμός Θηλυκά Ονομ. ἡ πόλις ἀλήθεια γνώμη τιμωρία Γεν. τῆς πόλεως ἀληθείας γνώμης τιμωρίας Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 15

16 Δοτ. τῇ πόλει ἀληθείᾳ γνώμῃ τιμωρίᾳ Αιτ. τήν πόλιν ἀλήθειαν γνώμην τιμωρίαν Κλητ. ὦ πόλι ἀλήθεια γνώμη τιμωρία Πληθυντικός αριθμός Θηλυκά Ονομ. αἱ πόλεις ἀλήθειαι γνῶμαι τιμωρίαι Γεν. τῶν πόλεων ἀληθειῶν γνωμῶν τιμωριῶν Δοτ. ταῖς πόλεσι(ν) ἀληθείαις γνώμαις τιμωρίαις Αιτ. τάς πόλεις ἀληθείας γνώμας τιμωρίας Κλητ. ὦ πόλεις ἀλήθειαι γνῶμαι τιμωρίαι Ενικός αριθμός Θηλυκά Ονομ. ἡ Ἑλένη πανωλεθρία Ἴλιος τό Ἴλιον Γεν. τῆς Ἑλένης πανωλεθρίας Ἰλίου τοῦ Ἰλίου Δοτ. τῇ Ἑλένῃ πανωλεθρίᾳ Ἰλίῳ τῷ Ἰλίῳ Αιτ. τήν Ἑλένην πανωλεθρίαν Ἴλιον τό Ἴλιον Κλητ. ὦ Ἑλένη πανωλεθρία Ἴλιε ὦ Ἴλιον Πληθυντικός αριθμός Θηλυκά Ονομ. αἱ - πανωλεθρίαι - - Γεν. τῶν - πανωλεθριῶν - - Δοτ. ταῖς - πανωλεθρίαις - - Αιτ. τάς - πανωλεθρίας - - Κλητ. ὦ - πανωλεθρίαι Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

17 Ενικός αριθμός Ουδέτερο Πληθυντικός αριθμός Ονομ. τό σῶμα τά σώματα Γεν. τοῦ σώματος τῶν σωμάτων Δοτ. τῷ σώματι τοῖς σώμασι Αιτ. τό σῶμα τά σώματα Κλητ. ὦ σῶμα ὦ σώματα Ενικός αριθμός Ουδέτερο Πληθυντικός αριθμός Ονομ. τό τέκνον τά τέκνα Γεν. τοῦ τέκνου τῶν τέκνων Δοτ. τῷ τέκνῳ τοῖς τέκνοις Αιτ. τό τέκνον τά τέκνα Κλητ. ὦ τέκνον ὦ τέκνα Ενικός αριθμός Ουδέτερο Πληθυντικός αριθμός Ονομ. τό ἀδίκημα τά ἀδικήματα Γεν. τοῦ ἀδικήματος τῶν ἀδικημάτων Δοτ. τῷ ἀδικήματι τοῖς ἀδικήμασι Αιτ. τό ἀδίκημα τά ἀδικήματα Κλητ. ὦ ἀδίκημα ὦ ἀδικήματα Ενικός αριθμός Ουδέτερο Πληθυντικός αριθμός Ονομ. τό δαιμόνιον τά δαιμόνια Γεν. τοῦ δαιμονίου τῶν δαιμονίων Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 17

18 Δοτ. τῷ δαιμονίῳ τοῖς δαιμονίοις Αιτ. τό δαιμόνιον τά δαιμόνια Κλητ. ὦ δαιμόνιον ὦ δαιμόνια Ενικός αριθμός Ουδέτερο Πληθυντικός αριθμός Ονομ. τό κακόν τά κακά Γεν. τοῦ κακοῦ τῶν κακῶν Δοτ. τῷ κακῷ τοῖς κακοῖς Αιτ. τό κακόν τά κακά Κλητ. ὦ κακόν ὦ κακά Επίθετα Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. ἑκών ἑκοῦσα ἑκόν ἑκόντες ἑκοῦσαι ἑκόντα Γεν. ἑκόντος ἑκούσης ἑκόντος ἑκόντων ἑκουσῶν ἑκόντων Δοτ. ἑκόντι ἑκούσῃ ἑκόντι ἑκοῦσι ἑκούσαις ἑκοῦσι Αιτ. ἑκόντα ἑκοῦσαν ἑκόν ἑκόντας ἑκούσας ἑκόντα Κλητ. ἑκών ἑκοῦσα ἑκόν ἑκόντες ἑκοῦσαι ἑκόντα Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό και Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό και Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. φρενοβλαβής φρενοβλαβές φρενοβλαβεῖς φρενοβλαβῆ Γεν. φρενοβλαβοῦς φρενοβλαβοῦς φρενοβλαβῶν φρενοβλαβῶν Δοτ. φρενοβλαβεῖ φρενοβλαβεῖ φρενοβλαβέσι(ν) φρενοβλαβέσι(ν) Αιτ. φρενοβλαβῆ φρενοβλαβές φρενοβλαβεῖς φρενοβλαβῆ Κλητ. φρενοβλαβές φρενοβλαβές φρενοβλαβεῖς φρενοβλαβῆ 18 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

19 Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. ἄκων ἄκουσα ἆκον ἄκοντες ἄκουσαι ἄκοντα Γεν. ἄκοντος ἀκούσης ἄκοντος ἀκόντων ἀκουσῶν ἀκόντων Δοτ. ἄκοντι ἀκούσῃ ἄκοντι ἄκουσι ἀκούσαις ἄκουσι Αιτ. ἄκοντα ἄκουσαν ἆκον ἄκοντας ἀκούσας ἄκοντα Κλητ. ἄκωνν ἄκουσα ἆκον ἄκοντες ἄκουσαι ἄκοντα Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό και Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό και Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. καταφανής καταφανές καταφανεῖς καταφανῆ Γεν. καταφανοῦς καταφανοῦς καταφανῶν καταφανῶν Δοτ. καταφανεῖ καταφανεῖ καταφανέσι(ν) καταφανέσι(ν) Αιτ. καταφανῆ καταφανές καταφανεῖς καταφανῆ Κλητ. καταφανές καταφανές καταφανεῖς καταφανῆ Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. πολύς πολλή πολύ πολλοί πολλαί πολλά Γεν. πολλοῦ πολλῆς πολλοῦ πολλῶν πολλῶν πολλῶν Δοτ. πολλῷ πολλῇ πολλῷ πολλοῖς πολλαῖς πολλοῖς Αιτ. πολύν πολλήν πολύ πολλούς πολλάς πολλά Κλητ. πολύ πολλή πολύ πολλοί πολλαί πολλά Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. πρῶτος πρώτη πρῶτον πρῶτοι πρῶται πρῶτα Γεν. πρώτου πρώτης πρώτου πρώτων πρώτων πρώτων Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 19

20 Δοτ. πρώτῳ πρώτῃ πρώτῳ πρώτοις πρώταις πρώτοις Αιτ. πρῶτον πρώτην πρῶτον πρώτους πρώτας πρῶτα Κλητ. πρῶτε πρώτη πρῶτον πρῶτοι πρῶται πρῶτα Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. μέγας μεγάλη μέγα μεγάλοι μεγάλαι μεγάλα Γεν. μεγάλου μεγάλης μεγάλου μεγάλων μεγάλων μεγάλων Δοτ. μεγάλῳ μεγάλῃ μεγάλῳ μεγάλοις μεγάλαις μεγάλοις Αιτ. μέγαν μεγάλην μέγα μεγάλους μεγάλας μεγάλα Κλητ. μέγα μεγάλη μέγα μεγάλοι μεγάλαι μεγάλα Τα παραθετικά των επιθέτων και επιρρημάτων Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός - προτέροις πρώτοις μάλα μᾶλλον μάλιστα πολλοί πλείονες/πλείους πλεῖστοι καταφανές καταφανέστερον καταφανέστατον μεγάλων μειζόνων μεγίστων μεγάλαι μείζονες/ μείζους μέγισται Μετοχές Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. λέγων λέγουσα λέγον λέγοντες λέγουσαι λέγοντα Γεν. λέγοντος λεγούσης λέγοντος λεγόντων λεγουσῶν λεγόντων Δοτ. λέγοντι λεγούσῃ λέγοντι λέγουσι λεγούσαις λέγουσι Αιτ. λέγοντα λέγουσαν λέγοντα λέγοντας λεγούσας λέγοντα Κλητ. λέγων λέγουσα λέγον λέγοντες λέγουσαι λέγοντα 20 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

21 Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. παρών παροῦσα παρόν παρόντες παροῦσαι παρόντα Γεν. παρόντος παρούσης παρόντος παρόντων παρουσῶν παρόντων Δοτ. παρόντι παρούσῃ παρόντι παροῦσι παρούσαις παροῦσι Αιτ. παρόντα παροῦσαν παρόν παρόντας παρούσας παρόντα Κλητ. παρών παροῦσα παρόν παρόντες παροῦσαι παρόντα Ενικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. παρασκευάζων παρασκευάζουσα παρασκευάζον Γεν. παρασκευάζοντος παρασκευαζούσης παρασκευάζοντος Δοτ. παρασκευάζοντι παρασκευαζούσῃ παρασκευάζοντι Αιτ. παρασκευάζοντα παρασκευάζουσαν παρασκευάζον Κλητ. παρασκευάζων παρασκευάζουσα παρασκευάζον Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. παρασκευάζοντες παρασκευάζουσαι παρασκευάζοντα Γεν. παρασκευαζόντων παρασκευαζουσῶν παρασκευαζόντων Δοτ. παρασκευάζουσι παρασκευάζουσαις παρασκευάζουσι Αιτ. παρασκευάζοντας παρασκευάζουσας παρασκευάζοντα Κλητ. παρασκευάζοντες παρασκευάζουσαι παρασκευάζοντα Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. ἀπολόμενος ἀπολομένη ἀπολόμενον ἀπολόμενοι ἀπολόμεναι ἀπολόμενα Γεν. ἀπολομένου ἀπολομένης ἀπολομένου ἀπολομένων ἀπολομένων ἀπολομένων Δοτ. ἀπολομένῳ ἀπολομένῃ ἀπολομένῳ ἀπολομένοις ἀπολομέναις ἀπολομένοις Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 21

22 Αιτ. ἀπολόμενον ἀπολομένην ἀπολόμενον ἀπολομένους ἀπολομένας ἀπολόμενα Κλητ. ἀπολόμενε ἀπολομένη ἀπολόμενον ἀπολόμενοι ἀπολόμεναι ἀπολόμενα Αντωνυμίες Ενικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. οὗτος αὕτη τοῦτο Γεν. τούτου ταύτης τούτου Δοτ. τούτῳ ταύτῃ τούτῳ Αιτ. τοῦτον ταύτην τοῦτο Κλητ. οὗτος αὕτη - Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. οὗτοι αὗται ταῦτα Γεν. τούτων τούτων τούτων Δοτ. τούτοις ταύταις τούτοις Αιτ. τούτους ταύτας ταῦτα Κλητ Ενικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. ἄλλος ἄλλη ἄλλο Γεν. ἄλλου ἄλλης ἄλλου Δοτ. ἄλλῳ ἄλλῃ ἄλλῳ Αιτ. ἄλλον ἄλλην ἄλλο Κλητ. ἄλλε ἄλλη ἄλλο 22 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

23 Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. ἄλλοι ἄλλαι ἄλλα Γεν. ἄλλων ἄλλων ἄλλων Δοτ. ἄλλοις ἄλλαις ἄλλοις Αιτ. ἄλλους ἄλλας ἄλλα Κλητ. ἄλλοι ἄλλαι ἄλλα Ενικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. αὐτός αὐτή αὐτό Γεν. αὐτοῦ αὐτῆς αὐτοῦ Δοτ. αὐτῷ αὐτῇ αὐτῷ Αιτ. αὐτόν αὐτήν αὐτό Κλητ. αὐτέ αὐτή αὐτό Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. αὐτοί αὐταί αὐτά Γεν. αὐτῶν αὐτῶν αὐτῶν Δοτ. αὐτοῖς αὐταῖς αὐτοῖς Αιτ. αὐτούς αὐτάς αὐτά Κλητ. αὐτοί αὐταί αὐτά Ενικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. σφέτερος σφετέρα σφέτερο Γεν. σφετέρου σφετέρας σφετέρου Δοτ. σφετέρῳ σφετέρᾳ σφετέρῳ Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 23

24 Αιτ. σφέτερον σφετέραν σφέτερο Κλητ. σφέτερε σφετέρα σφέτερο Πληθυντικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ονομ. σφέτεροι σφέτεραι σφέτερα Γεν. σφετέρων σφετέρων σφετέρων Δοτ. σφετέροις σφετέραις σφετέροις Αιτ. σφετέρους σφετέρας σφέτερα Κλητ. σφέτεροι σφέτεραι σφέτερα Ενικός αριθμός Α προσώπου Β προσώπου Γ προσώπου Ονομ. ἐγώ σύ - Γεν. ἐμοῦ, μου σοῦ, σου (οὗ) Δοτ. ἐμοί, μοι σοί, σοι οἷ, οἱ Αιτ. ἐμέ, με σέ, σε (ἕ) Κλητ Πληθυντικός αριθμός Α προσώπου Β προσώπου Γ προσώπου Ονομ. ἡμεῖς ὑμεῖς (σφεῖς) Γεν. ἡμῶν ὑμῶν (σφῶν) Δοτ. ἡμῖν ὑμῖν σφίσι(ν) Αιτ. ἡμᾶς ὑμᾶς (σφᾶς) Κλητ Αυτοπαθητική αντωνυμία γ προσώπου Ενικός αριθμός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Γεν. ἑαυτοῦ ἑαυτῆς - Δοτ. ἑαυτῷ ἑαυτῇ - Αιτ. ἑαυτὀν ἑαυτήν ἑαυτό 24 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

25 Πληθυντικός αριθμός Γεν. ἑαυτῶν ή σφῶν αὐτῶν ἑαυτῶν ή σφῶν αὐτῶν - Δοτ. ἑαυτοῖς ή σφίσιν αὐτοῖς ἑαυταῖς ή σφίσιν αὐταῖς - Αιτ. ἑαυτούς ή σφᾶς αὐτούς ἑαυτάςή σφᾶς αὐτάς ἑαυτά Χρονικές αντικαταστάσεις ΧΡΟΝΟΙ ΕΝΕΣΤ. ἐστί(ν) κινδυνεύειν βούλονται συνοικῇ γιγνώσκουσι(ν) ΠΑΡΑΤ. ἦν - ἐβούλοντο και - ἐγίγνωσκον ἠβούλοντο ΜΕΛΛ. ἔσται κινδυνεύσειν βουλήσονται - γνώσονται ΑΟΡ. ἐγένετο κινδυνεῦσαι ἐβουλήθησαν και ἠβουλήθησαν συνοικήσῃ ἔγνωσαν ΠΑΡΑΚ. γέγονε(ν) κεκινδυνευκέναι βεβούληνται συνῳκηκώς ᾖ ἐγνώκασι(ν) ΥΠΕΡΣ. ἐγεγόνει - ἐβεβούληντο - ἐγνώκεσαν ΧΡΟΝΟΙ ΕΝΕΣΤ. συνοικεῖ ἀπαλλάσσοιντο παρόντων ἔχουσι(ν) λέγουσι(ν) και ἀπαλλάτοιντο ΠΑΡΑΤ. συνῲκει - - εἶχον - ΜΕΛΛ. συνοικήσει ἀπαλλάξοιντο και παρεσομένων ἕξουσι(ν) και λέξουσι(ν) ἀπαλλαχθήσοιντο σχήσουσι(ν) και και ἐροῦσι(ν) ἀπαλλαγήσοιντο ΑΟΡ. συνῲκησε(ν) ἀπαλλάξαιντο και ἀπαλλαχθείησαν/ παραγενομένων ἔσχον λέξασι(ν) και Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 25

26 ἀπαλλαχθεῖεν εἰποῦσι(ν) και ἀπαλλαγείησαν/ ἀπαλλαγεῖεν ΠΑΡΑκ. συνῲκηκε(ν) ἀπηλλαγμένοι εἶεν παραγεγονότων ἐσχήκασι(ν) εἰρηκόσι(ν) ΥΠΕΡΣ. συνῲκήκει - - ἐσχήκεσαν - ΧΡΟΝΟΙ ΕΝΕΣΤ. πιστεύουσι(ν) ἀποφαίνομαι παρασκευάζοντος ποιῶσι(ν) εἰσί(ν) ΠΑΡΑΤ. ἐπίστευον ἀπεφαινόμην - - ἦσαν ΜΕΛΛ. πιστεύσουσι(ν) ἀποφανοῦμαι παρασκευάσοντος - ἔσονται και ἀποφανήσομαι ΑΟΡ. ἐπίστευσαν ἀπεφηνάμην παρασκευάσαντος ποιήσωσι(ν) ἐγένοντο και ἀπεφάνην και ἀπεφάνθην ΠΑΡΑΚ. πεπιστεύκασι(ν) ἀποπέφασμαι παρεσκευακότος πεποιηκότες ὦσι(ν) γεγόνασι(ν) ΥΠΕΡΣ. ἐπεπιστεύκεσαν ἀπεπεφάσμην - - ἐγεγόνεσαν Εγκλιτικές αντικαταστάσεις ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ ΟΡΙΣΤΙΚΗ συνοικεῖ συμμίσγουσι(ν) ἀπηλλάγησαν ἀποφαίνομαι ἐποίησαν ΥΠΟΤ. συνοικῇ συμμίσγωσι(ν) ἀπαλλαγῶσι(ν) ἀποφαίνωμαι ποιήσωσι(ν) ΕΥΚΤΙΚΗ συνοικοῖ/ συμμίσγοιεν ἀπαλλαγείησαν/ ἀποφανοίμην ποιήσαιεν/ συνοικοίη ἀπαλλαγεῖεν ποιήσειαν ΠΡΟΣΤ. συνοικείτω συμμισγόντων/ συμμισγέτωσαν ἀπαλλαγέντων/ ἀπαλλαγέτωσαν - ποιησάντων/ ποιησάτωσαν 26 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

27 ΑΠΑΡ. συνοικεῖν συμμίσγειν ἀπαλλαγῆναι ἀποφαίνεσθαι ποιῆσαι ΜΕΤΟΧΗ συνοικῶν συμμίσγων ἀπαλλαγείς ἀποφαινόμενος ποιήσας συνοικοῦσα συμμίσγουσα ἀπαλλαγεῖσα ἀποφαινομένη ποιήσασα συνοικοῦν συμμίσγον ἀπαλλαγέν ἀποφαινόμενον ποιῆσαν ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΕΥΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ ΜΕΤΟΧΗ εἰσί(ν) ὦσι(ν) εἴησαν/εἶεν ἔστων και ἔστωσαν εἶναι ὤν οὖσα ὄν ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ Συντακτική ανάλυση 1. Εἰ ἐν Ἰλίῳ Ἑλένη ἦν: Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο εἰ και εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (ἦν). Έχει απόδοση την κύρια πρόταση 2 (ἀπέδοντο ἄν) και δηλώνει το μη πραγματικό. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 27

28 ἦν: ρήμα, Ἑλένη: υποκείμενο, ἐν Ἰλίῳ: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της στάσης σε τόπο 2. ἀπέδοντο ἄν αὐτήν τοῖς Ἕλλησιν οἱ Τρῶες, ἑκόντος γε ἤ ἄκοντος Ἀλεξάνδρου: Κύρια πρόταση κρίσης, εκφέρεται με δυνητική οριστική και δηλώνει το μη πραγματικό (ἀπέδοντο ἄν). ἀπέδοντο ἄν: ρήμα, οἱ Τρῶες: υποκείμενο, αὐτήν: αντικείμενο άμεσο, τοῖς Ἕλλησιν: αντικείμενο έμμεσο, ὄντος: εννοείται μια μετοχή εναντιωματική, γενική απόλυτη, Ἀλεξάνδρου: υποκείμενο της εννούμενης μετοχής, ἑκόντος - ἄκοντος: κατηγορούμενο στο Ἀλεξάνδρου 3. Οὐ γάρ δή οὕτω γε φρενοβλαβής ἦν ὁ Πρίαμος: Κύρια πρόταση κρίσης αποφατική, εκφέρεται με οριστική (ἦν) και δηλώνει το πραγματικό. ἦν: ρήμα, ὁ Πρίαμος: υποκείμενο, φρενοβλαβής: κατηγορούμενο, οὕτω: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο κατηγορούμενο 4. οὐδέ οἱ ἄλλοι Τρῶες: Κύρια πρόταση κρίσης αποφατική, εκφέρεται με οριστική (ἦσαν) και δηλώνει το πραγματικό. Οι προτάσεις 3 και 4 συνδέονται παρατακτικά με το σύνδεσμο οὐδέ. ἦσαν: εννοείται το ρήμα της πρότασης, οἱ Τρῶες: υποκείμενο, οἱ ἄλλοι: ονοματικός ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο Τρῶες, φρενοβλαβεῖς, εννοείται το κατηγορούμενο, οὕτω: εννοείται ο επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο κατηγορούμενο 5. ὥστε τοῖς σφετέροις σώμασι καί τοῖς τέκνοις καί τῇ πόλει κινδυνεύειν ἐβούλοντο: Δευτερεύουσα επιρρηματική συμπερασματική πρόταση. Εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ὥστε και εκφέρεται με οριστική (ἐβούλοντο) και δηλώνει το πραγματικό. ἐβούλοντο: ρήμα, ὁ Πρίαμος καί οἱ ἄλλοι Τρῶες: εννοούνται τα υποκείμενα του ρήματος, κινδυνεύειν: τελικό απαρέμφατο αντικείμενο του ρήματος, ὁ Πρίαμος καί οἱ ἄλλοι Τρῶες: υποκείμενο του απαρεμφάτου, ταυτοπροσωπία, τοῖς σώμασι καί τοῖς τέκνοις καί τῇ πόλει: δοτικές της αναφοράς στο απαρέμφατο, σφετέροις: ονοματικός ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο σώμασι 28 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

29 6. ὅπως Ἀλέξανδρος Ἑλένῃ συνοικῇ: Δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με υποτακτική (συνοικῇ). συνοικῇ: ρήμα, Ἀλέξανδρος: υποκείμενο, Ἑλένῃ: αντικείμενο 7. Εἰ δέ τοι καί ἐν τοῖς πρώτοις χρόνοις ταῦτα ἐγίγνωσκον: Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο εἰ και εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (ἐγίγνωσκον). Έχει απόδοση την κύρια πρόταση 10 (ἀπέδωκεν ἄν) και δηλώνει το μη πραγματικό. ἐγίγνωσκον: ρήμα, ὁ Πρίαμος καί οἱ ἄλλοι Τρῶες: εννοούνται τα υποκείμενα του ρήματος, ταῦτα: αντικείμενο, ἐν τοῖς χρόνοις: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου, τοῖς πρώτοις: ονοματικός ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο χρόνοις 8. ἐπεί πολλοί μέν τῶν ἄλλων Τρώων, μάλιστα δέ οἱ αὑτοῦ υἱεῖς ἀπώλλυντο: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο ἐπεί και εκφέρεται με οριστική (ἀπώλλυντο) και δηλώνει το πραγματικό. ἀπώλλυντο: ρήμα, πολλοί - οἱ υἱεῖς: υποκείμενα, οἱ αὑτοῦ: ονοματικός ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο υἱεῖς, τῶν Τρώων: ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός, γενική διαιρετική στο πολλοί, τῶν ἄλλων: ονοματικός ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο Τρώων, μάλιστα δέ: επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει σπουδαιότητα 9. ὁπότε συμμίσγοιεν τοῖς Ἕλλησιν: Δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο ὁπότε και εκφέρεται με ευκτική επαναληπτική (συμμίσγοιεν) και δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρελθόν. συμμίσγοιεν: ρήμα, Τρῶες: υποκείμενο, τοῖς Ἕλλησιν: αντικείμενο 10. Πρίαμος ἀπέδωκεν ἄν αὐτήν Μενελάῳ: Κύρια πρόταση κρίσης καταφατική, εκφέρεται με δυνητική οριστική (ἀπέδωκεν ἄν) και δηλώνει το μη πραγματικό. ἀπέδωκεν ἄν: ρήμα, Πρίαμος: υποκείμενο, αὐτήν: αντικείμενο άμεσο, Μενελάῳ: αντικείμενο έμμεσο Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 29

30 11. εἰ καί αὐτός Ἑλένῃ συνῲκει: Δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση. Εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο εἰ και εκφέρεται με οριστική ιστορικού χρόνου (συνῲκει). Έχει απόδοση την κύρια πρόταση 10 και δηλώνει το μη πραγματικό. συνῲκει: ρήμα, ὁ Πρίαμος: εννοείται το υποκείμενο του ρήματος, αὐτός: ονοματικός ομοιόπτωτος κατηγορηματικός προσδιορισμός στο Πρίαμος, Ἑλένῃ: αντικείμενο του ρήματος 12. ἵνα αὐτός καί οἱ ὑπήκοοι αὐτοῦ ἀπαλλαγεῖεν τῶν παρόντων κακῶν: Δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου (ἀπαλλαγεῖεν), γιατί το ρήμα της κύριας πρότασης από την οποία εξαρτάται βρίσκεται σε ιστορικό χρόνο (ἀπέδωκεν ἄν). ἀπαλλαγεῖεν: ρήμα, οὗτος (εννοείται) καί οἱ ὑπήκοοι: υποκείμενα του ρήματος, αὐτός ονοματικός ομοιόπτωτος κατηγορηματικός προσδιορισμός στο οὗτος, αὐτοῦ: ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός, γενική κτητική στο ὑπήκοοι, τῶν κακῶν: αντικείμενο του ρήματος, τῶν παρόντων: επιθετική μετοχή ως ονοματικός ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο κακῶν 13. οὐ γάρ εἶχον Ἑλένην ἀποδοῦναι: Κύρια πρόταση κρίσης αποφατική, εκφέρεται με οριστική (εἶχον). εἶχον: ρήμα, οἱ Τρῶες: εννοείται το υποκείμενο, Ἑλένην: αντικείμενο, ἀποδοῦναι: απαρέμφατο του αποτελέσματος, οἱ Τρῶες: εννοείται το υποκείμενο και του απαρεμφάτου, Ἑλένην: άμεσο αντικείμενο και του απαρεμφάτου, τοῖς Ἑλλησιν: εννοείται το έμμεσο αντικείμενο του απαρεμφάτου 14. οὐδέ λέγουσιν τήν ἀλήθειαν ἐπίστευον οἱ Ἕλληνες τοῦ δαιμονίου παρασκευάζοντος: Κύρια πρόταση κρίσης αποφατική, εκφέρεται με οριστική (ἐπίστευον). Οι προτάσεις 13 και 14 συνδέονται παρατακτικά με το σύνδεσμο οὐδέ. ἐπίστευον: ρήμα, οἱ Ἕλληνες: υποκείμενο, αὐτοῖς (Τρωσίν): εννοείται το αντικείμενο του ρήματος, λέγουσιν: επιρρηματική εναντιωματική μετοχή, συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος, τήν ἀλήθειαν: αντικείμενο της μετοχής, παρασκευάζοντος: επιρρηματική αιτιολογική μετοχή, γενική απόλυτη, τοῦ δαιμονίου: υποκείμενο της μετοχής 30 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

31 15. ὡς μέν ἐγώ γνώμην ἀποφαίνομαι: Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση. Εισάγεται με το αναφορικό επίρρημα ὡς και εκφέρεται με απλή οριστική (ἀποφαίνομαι). ἀποφαίνομαι: ρήμα, ἐγώ: υποκείμενο, γνώμην: αντικείμενο 16. ὅπως πανωλεθρίᾳ ἀπολόμενοι καταφανές τοῦτο τοῖς ἀνθρώποις ποιήσωσι: Δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ὅπως και εκφέρεται με υποτακτική (ποιήσωσι). ποιήσωσι: ρήμα, οἱ Τρῶες: υποκείμενο, τοῦτο: αντικείμενο, καταφανές: κατηγορούμενο στο τοῦτο, τοῖς ἀνθρώποις: δοτική αντικειμενική στο τοῦτο, ἀπολόμενοι: χρονική ή τροπική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος, πανωλεθρίᾳ: δοτική του τρόπου στη μετοχή 17. ὡς τῶν μεγάλων ἀδικημάτων μεγάλαι εἰσί καί αἱ τιμωρίαι παρά τῶν θεῶν: Δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση. Εισάγεται με τον ειδικό σύνδεσμο ὅτι που δηλώνει υποκειμενική γνώμη και εκφέρεται με οριστική (εἰσί) που δηλώνει το πραγματικό. Η ειδική πρόταση λειτουργεί ως επεξήγηση στο τοῦτο της πρότασης 16. εἰσί: ρήμα, αἱ τιμωρίαι: υποκείμενο, μεγάλαι: κατηγορούμενο, τῶν ἀδικημάτων: γενική αντικειμενική στο τιμωρίαι, μεγάλων: ονοματικός ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο ἀδικημάτων, παρά τῶν θεῶν: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της προέλευσης στο τιμωρίαι Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 31

32 32 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

33 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 10 ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 1. Πώς τεκμηριώνει ο Ηρόδοτος την άποψη ότι η Ελένη δε βρισκόταν στην Τροία; Απάντηση Ο Ηρόδοτος υιοθετεί την άποψη των ιερέων της Αιγύπτου ότι η Ελένη δε βρισκόταν στην Τροία αλλά στην Αίγυπτο και την άποψη αυτή την υποστηρίζει με τα ακόλουθα επιχειρήματα: 1. Ο Αλέξανδρος Πάρης δεν είχε το δικαίωμα να κάνει κάτι που θα ήταν σε βάρος του λαού του. 2. Ο Πρίαμος και οι άλλοι Τρώες δεν ήταν τόσο παράφρονες, ώστε να βάλουν σε κίνδυνο τη ζωή όλων μόνο και μόνο για να συζεί ο Αλέξανδρος με την Ελένη. 3. Ο Πρίαμος, ακόμη και στην περίπτωση που ο ίδιος συζούσε με την Ελένη, αν έβλεπε να χάνουν τη ζωή τους εξαιτίας της Ελένης στις πολεμικές συγκρούσεις τόσο οι άλλοι Τρώες όσο και τα ίδια του τα παιδιά, θα ήθελε αμέσως να απαλλάξει τον εαυτό του και τους υπηκόους του από τη συμφορά που τους βρήκε και θα έδινε την Ελένη πίσω στους Έλληνες. 2.Πού αποδίδει ο Ηρόδοτος την αδυναμία των Τρώων να πείσουν τους Έλληνες ότι η Ελένη δε βρισκόταν στα χέρια τους; Απάντηση Όταν οι Έλληνες ζήτησαν από τους Τρώες να τους δώσουν πίσω την Ελένη και εκείνοι τους απάντησαν ότι η Ελένη δε βρίσκεται στην Τροία, οι Έλληνες δεν τους πίστεψαν, παρόλο που έλεγαν την αλήθεια. Αυτό συνέβη γιατί είχε παρέμβει το θεῖον, που ήθελε την καταστροφή των Τρώων. 3. Με ποιο κίνητρο παρεμβαίνει το θεῖον στη διαμάχη Ελλήνων και Τρώων σύμφωνα με τον Ηρόδοτο; Απάντηση Όταν οι Έλληνες ζήτησαν από τους Τρώες να τους δώσουν πίσω την Ελένη και εκείνοι τους απάντησαν ότι η Ελένη δε βρίσκεται στην Τροία, οι Έλληνες δεν τους πίστεψαν, παρόλο που έλεγαν την αλήθεια. Αυτό συνέβη γιατί είχε παρέμβει το θεῖον, που ήθελε την καταστροφή των Τρώων. Έτσι έπρεπε να γίνει για να αποκατασταθεί η ηθική τάξη, η οποία είχε διασαλευτεί, όταν ο Πάρης παραβίασε τους ιερούς δεσμούς της φιλοξενίας που του πρόσφερε ο Μενέλαος. Η τάξη θα αποκατασταθεί, μόνο αν καταστραφεί ολοκληρωτικά η Τροία και αυτό επειδιώκει το θεῖον. Με τον Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 33

34 τρόπο αυτό θα κάνει σαφές στους υπόλοιπους ανθρώπους ότι οι παράνομες πράξεις δε μένουν ατιμώρητες. 4. Να αναζητήσετε στην Ὁδύσσεια περιπτώσεις τιμωρίας θνητών από θεούς. Διακρίνετε διαφορές μεταξύ Ομήρου και Ηροδότου στον τρόπο παρέμβασης του θείου; Απάντηση Στην Οδύσσεια μιλήσαμε για τον ανθρωπομορφισμό των θεών, δηλαδή για το γεγονός ότι παρουσιάζονται σαν απλοί θνητοί με αδυναμίες και πάθη. Έτσι άλλοτε φαίνεται να βοηθούν κάποιο θνητό που έχει την ανάγκη τους και άλλοτε να τιμωρούν όποιον δε συμπαθούν. Η Αθηνά π.χ. ήταν πάντα στο πλευρό του Οδυσσέα. Ο Ποσειδώνας όμως θύμωσε με τον Οδυσσέα όταν ο τελευταίος τύφλωσε το γιο του θεού, τον Κύκλωπα Πολύφημο, και του έφερε εμπόδια στο ταξίδι της επιστροφής στην Ιθάκη. Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι στον Όμηρο δεν υπάρχει μια σταθερή στάση των θεών, σε αντίθεση με τον Ηρόδοτο που οι θεοί παρεμβαίνουν κάθε φορά που ξεπερνούν οι άνθρωποι το μέτρο. 5. Πώς αντιμετωπίζονται τα ανθρώπινα σφάλματα από το Θεό σύμφωνα με τη διδασκαλία του Χριστού; Απάντηση Ο Χριστός καλεί κοντά του όλους τους ανθρώπους ακόμη και τους αμαρτωλούς και συγχωρεί όσους μετανοούν. 34 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

35 Β ΜΕΡΟΣ Επανάληψη της ύλης της ετυμολογίας της Β Γυμνασίου ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Στο σημείο αυτό θα βρεις ασκήσεις που αναφέρονται σε όσα διδάχτηκες την περσινή χρονιά στο Β Μέρος στο κεφάλαιο Παραγωγή. Αν δε θυμάσαι κάποιους κανόνες, μην ανησυχείς. Σε κάθε άσκηση σου δίνουμε και την αντίστοιχη θεωρία για να φρεσκάρεις τη μνήμη σου, πριν δώσεις τις απαντήσεις. 1. Να σχηματίσετε ουσιαστικά ή επίθετα της α.ε. χρησιμοποιώντας τα παρακάτω συνθετικά μέρη: σύν + ἔχω ὑπέρ + μέγεθος λόχος + ἄγω ναῦς + ἄρχω ἐπί + οὐρανός βαρύς + θυμός ἴσος + βάρος ἄξιος + θαυμάζω διά + γράφω (ουσ.) (επίθ.) (ουσ.) (ουσ.) (επίθ.) (επίθ.) (επίθ.) (επίθ.) (ουσ.) Απάντηση Στο σημείο αυτό σου θυμίζουμε σύν + ἔχω (ουσ.) συνοχή ὑπέρ + μέγεθος (επίθ.) ὑπερμεγέθης Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 35

36 λόχος + ἄγω (ουσ.) λοχαγός ναῦς + ἄρχω (ουσ.) ναύαρχος ἐπί + οὐρανός (επίθ.) ἐπουράνιος βαρύς + θυμός (επίθ.) βαρύθυμος ἴσος + βάρος (επίθ.) ἰσοβαρής ἄξιος + θαυμάζω (επίθ.) ἀξιοθαύμαστος διά + γράφω (ουσ.) διαγραφή 2. Να δοθούν παράγωγα της α.ε. από τις παρακάτω σύνθετες λέξεις. Να εξετάσετε επιπλέον ποια από αυτά χρησιμοποιούνται στη ν.ε. με την ίδια ή παρόμοια σημασία: Ρήματα Ουσιαστικά Ρηματικά επίθετα σε τος ή -τέος ἀτυχής εὐγενής διαβαίνω εὐεργέτης ἀμελής προτιμῶ οἰκοδόμος ἀντιγράφω ἀποδέχομαι ἀσθενής ἄτακτος ἐκλέγω Απάντηση Ρήματα Ουσιαστικά Ρηματικά επίθετα σε τος ή - τέος ἀτυχής ἀτυχέω, ἀτυχῶ εὐγενής εὐγένεια διαβαίνω διαβατός, διαβατέος εὐεργέτης εὐεργετέω, ἀμελής ἀμέλεια προτιμῶ προτιμητέος εύεργετῶ οἰκοδόμος οἰκοδομέω, οἰκοδομῶ ἀντιγράφω ἀντιγραφή ἀποδέχομαι ἀποδεκτός, ἀποδεκτέον ἀσθενής ἀσθενέω, ἀσθενῶ ἄτακτος ἀταξία ἐκλέγω ἐκλεκτός, ἐκλεκτέος 36 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

37 Από τις παραπάνω παράγωγες λέξεις δε χρησιμοποιούνται στη ν.ε. οι εξής: διαβατέος, ἀποδεκτέον, ἐκλεκτέος. Όλες οι άλλες χρησιμοποιούνται με την ίδια ή με παρόμοια σημασία. 3. Να χωρίσετε τις παρακάτω λέξεις σε κατηγορίες ανάλογα με το μέρος του λόγου στο οποίο ανήκει το α συνθετικό τους (λέξη κλιτή: ουσιαστικό, επίθετο, ρήμα / λέξη άκλιτη: επίρρημα, πρόθεση, μόριο) και στη συνέχεια να γράψετε τα συνθετικά τους μέρη: ἡ ἀποβολή, ἡ συγγραφή, ὁ συναγερμός, ὁ εὐγενής, ὁ ἐπιθετικός, ὁ φιλαλήθης, ὁ λιθοβόλος, ὁ δύσβατος, ἡ εὐπρεπής, ἡ διακοπή Απάντηση Οι λέξεις που έχουν α συνθετικό λέξη κλιτή είναι οι εξής: φιλαλήθης: φίλος (επίθ.) + ἀλήθεια λιθοβόλος: λίθος (ουσ.) + βάλλω Οι λέξεις που έχουν α συνθετικό λέξη άκλιτη είναι οι εξής: ἀποβολή: ἀπό (πρόθ.) + βολή < βάλλω συγγραφή: σύν (πρόθ.) + γραφή < γράφω συναγερμός: σύν (πρόθ.) + ἀγείρω εὐγενής: εὖ (επίρρ.) + γένος ἐπιθετικός: ἐπί (πρόθ.) + θετικός< τίθημι δύσβατος: δύσ- (μόριο) + βατός < βαίνω εὐπρεπής: εὖ (επίρρ.) + πρέπω διακοπή: διά (πρόθ.) + κοπή < κόπτω 4. Να αναλυθούν οι σύνθετες λέξεις στα συνθετικά μέρη τους: χειροποίητος λιθοτόμος πολύκαρπος ἀκρόπολις μισάνθρωπος κακοδαί μων Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 37

38 δίδραχμον δημοκρατία Απάντηση χειροποίητος λιθοτόμος πολύκαρπος ἀκρόπολις μισάνθρωπος κακοδαίμων δίδραχμον δημοκρατία χείρ + ποιέω, ποιῶ λίθος + τέμνω πολύς + καρπός ἄκρα + πόλις μισέω, μισῶ + ἄνθρωπος κακός + δαίμων δύο + δραχμή δῆμος + κράτος 5. Ποια η μεταφορική σημασία των λέξεων λιμήν, λάμπω, ὁδός, λευκός, ὑφαίνω, φάος-φῶς στη ν.ε.; Απάντηση λέξη λιμήν λάμπω ὁδός λευκός ὑφαίνω φάος-φῶς μεταφορική σημασία στη ν.ε. καταφύγιο είμαι επιφανής, διακρίνομαι, είμαι πολύ καθαρός το μέσο, η μέθοδος, ο τρόπος ευτυχής, χαρούμενος, αθώος, καθαρός, ευκρινής ήχος κατασκευάζω, μηχανορραφώ γνώση, διαφώτιση, σοφία 38 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

39 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 39

40 Γ ΜΕΡΟΣ Επανάληψη της ύλης της Γραμματικής και του Συντακτικού της Β Γυμνασίου ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΕΛΙΔΕΣ 12 ΚΑΙ 13 ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Στο σημείο αυτό θα βρεις ασκήσεις που αναφέρονται σε όσα διδάχτηκες την περσινή χρονιά στο Γ Μέρος στο κεφάλαιο Γραμματική - Συντακτικό. Αν δε θυμάσαι κάποιους κανόνες, μην ανησυχείς. Σε κάθε άσκηση σου δίνουμε και την αντίστοιχη θεωρία για να φρεσκάρεις τη μνήμη σου πριν δώσεις τις απαντήσεις. 1. Να κλίνετε τη φράση τῶν παρόντων κακῶν και στους δύο αριθμούς. Απάντηση Πρώτα πρέπει να αναγνωρίσουμε γραμματικά τις λέξεις που αποτελούν τη φράση ώστε να τις κλίνουμε σωστά. κακῶν: είναι γενική πληθυντικού, ουδετέρου γένους, του ουσιαστικού της β κλίσης τό κακόν παρόντων: είναι μετοχή που βρίσκεται, όπως και τα επίθετα, στην ίδια πτώση, στον ίδιο αριθμό και στο ίδιο γένος με το ουσιαστικό που συνοδεύει, άρα είναι είναι γενική πληθυντικού, ουδετέρου γένους, της μετοχής ενεστώτα του ρήματος εἰμί. Ας δούμε τώρα πώς κλίνονται: Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ονομ. τό παρόν κακόν τά παρόντα κακά Γεν. τοῦ παρόντος κακοῦ τῶν παρόντων κακῶν Δοτ. τῷ παρόντι κακῷ τοῖς παρόντοις κακοῖς Αιτ. τό παρόν κακόν τά παρόντα κακά Κλητ. ὦ παρόν κακόν ὦ παρόντα κακά 40 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

41 2. Να βρείτε τα τριτόκλιτα επίθετα του κειμένου και να γράψετε την ονομαστική ενικού των τριών γενών τους. Απάντηση Στο κείμενο συναντήσαμε τα εξής τριτόκλιτα επίθετα: ἑκόντος ἄκοντος φρενοβλαβής καταφανές Η ονομαστική ενικού και στα τρία γένη είναι: ὁ ἑκών, ἡ ἑκοῦσα, τό ἑκόν ὁ ἄκων, ἡ ἄκουσα, τό ἆκον ὁ φρενοβλαβής, ἡ φρενοβλαβής, τό φρενοβλαβές ὁ καταφανής, ἡ καταφανής, τό καταφανές Θυμήσου τι μάθαμε για την κλίση των επιθέτων στη Β Γυμνασίου: 1. ΕΠΙΘΕΤΑ Γ ΚΛΙΣΗΣ Τα τριτόκλιτα επίθετα χαρακτηρίζονται ως τριγενή και δικατάληκτα γιατί έχουν μεν τρία γένη (αρσενικό θηλυκό ουδέτερο), αλλά στο αρσενικό και θηλυκό γένος έχουν την ίδια κατάληξη. Συγκεκριμένα λήγουν σε ης ης ες και -ων ων ον, δηλαδή: ὁ - ἡ εὐσεβής, τό εὐσεβές ὁ - ἡ σώφρων, τό σῶφρον Ας τα δούμε πιο αναλυτικά: α. Δικατάληκτα σιγμόληκτα σε ης, ης, ες ΚΛΙΣΗ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Ον. ὁ/ἡ εὐσεβής τό εὐσεβές Γεν. τοῦ εὐσεβοῦς (< εὐσεβέσ-ος) τοῦ εὐσεβοῦς (< εὐσεβέσ-ος) Δοτ. τῷ εὐσεβεῖ (< εὐσεβέσ-ι) τῷ εὐσεβεῖ (< εὐσεβέσ-ι) Αιτ. τόν εὐσεβῆ (< εὐσεβέσ-α) τό εὐσεβές Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 41

42 Κλητ. ὦ εὐσεβές ὦ εὐσεβές ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Ον. οἱ/ αἱ εὐσεβεῖς (< εὐσεβέσ-ες) εὐσεβῆ (< εὐσεβέσ-α) Γεν. τῶν εὐσεβῶν (< εὐσεβέσ-ων) εὐσεβῶν (< εὐσεβέσ-ων) Δοτ. τοῖς / ταῖς εὐσεβέσι (< εὐσεβέσ-σι) εὐσεβέσι (< εὐσεβέσ-σι) Αιτ. τούς/τάς εὐσεβεῖς (< εὐσεβέσ-ας) εὐσεβῆ (< εὐσεβέσ-α) Κλητ. ὦ εὐσεβεῖς (< εὐσεβέσ-ες) εὐσεβῆ (< εὐσεβέσ-α) ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Το θέμα του επιθέτου είναι εὐσεβεσ-, λήγει δηλαδή σε εσ-. Στην ονομαστική ενικού (αρσ. και θηλ.) το ε- τρέπεται σε η-. Στις υπόλοιπες πτώσεις το σ- αποβάλλεται και γίνονται συναιρέσεις, δηλαδή ε + ο > ου, ε + ι > ει, ε + α > η, ε + ε > ει. 2. Η αιτιατική πληθυντικού (αρσ. και θηλ.) σχηματίζεται σε εις κατ αναλογία με την ονομαστική πληθυντικού. 3. Τα σιγμόληκτα επίθετα που δεν τονίζονται στη λήγουσα και είναι υπερδισύλλαβα (έχουν δηλαδή πάνω από δύο συλλαβές), ανεβάζουν τον τόνο στην κλητική ενικού του αρσενικού και θηλυκού γένους και στις τρεις όμοιες πτώσεις του ενικού του ουδετέρου. Επίσης στη γενική πληθυντικού τονίζονται στην παραλήγουσα. Δες πιο κάτω και την κλίση: ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Ον. ὁ / ἡ συνήθης τό σύνηθες Γεν. τοῦ / τῆς συνήθους τοῦ συνήθους Δοτ. τῷ / τῇ συνήθει τῷ συνήθει Αιτ. τόν / τήν συνήθη τό σύνηθες Κλητ. ὦ σύνηθες ὦ σύνηθες ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Ον. οἱ / αἱ συνήθεις τά συνήθη Γεν. τῶν συνήθων τῶν συνήθων Δοτ. τοῖς / ταῖς συνήθεσι τοῖς συνήθεσι Αιτ. τούς / τάς συνήθεις τά συνήθη 42 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

43 Κλητ. ὦ συνήθεις ὦ συνήθη β. Δικατάληκτα ενρινόληκτα σε ων, -ων, -ον ΚΛΙΣΗ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Ον. ὁ/ἡ σώφρων τό σῶφρον οἱ/ αἱ σώφρονες τά σώφρονα Γεν. τοῦ/τῆς σώφρονος τοῦ σώφρονος τῶν σωφρόνων τῶν σωφρόνων Δοτ. τῷ / τῇ σώφρονι τῷ σώφρονι τοῖς/ ταῖς σώφροσι τοῖς σώφροσι Αιτ. τόν/τήν σώφρονα τό σῶφρον τούς/τάς σώφρονας τά σώφρονα Κλητ. ὦ σῶφρον ὦ σῶφρον ὦ σώφρονες ὦ σώφρονα ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Το θέμα του επιθέτου είναι σώφρον-, λήγει δηλαδή σε ον-. Στην ονομαστική ενικού (αρσ. και θηλ.) το ο- τρέπεται σε ω-. 2. Τα υπερδισύλλαβα σύνθετα επίθετα σε ων, -ων, -ον ανεβάζουν τον τόνο τους στις πτώσεις που λήγουν σε ον, αλλά όχι πιο πάνω από τη λήγουσα του α συνθετικού, δηλαδή: ὁ - ἡ εὐδαίμων, τό εὔδαιμον (ο τόνος ανέβηκε στο α συνθετικό εὔ-δαιμον) αλλά ὁ - ἡ μεγαλόφρων, τό μεγαλόφρον (ο τόνος δεν μπορεί να ανεβεί πιο πάνω από τη λήγουσα του α συνθετικού λέμε μεγαλόφρον κι όχι μεγάλο-φρον). Δες πιο κάτω και την κλίση: ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Ον. ὁ - ἡ εὐδαίμων τό εὔδαιμον Γεν. τοῦ / τῆς εὐδαίμονος τοῦ εὐδαίμονος Δοτ. τῷ / τῇ εὐδαίμονι τῷ εὐδαίμονι Αιτ. τόν / τήν εὐδαίμονα τό εὔδαιμον Κλητ. ὦ εὔδαιμον ὦ εὔδαιμον ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 43

44 Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Ον. οἱ / αἱ εὐδαίμονες τά εὐδαίμονα Γεν. τῶν εὐδαιμόνων τῶν εὐδαιμόνων Δοτ. τοῖς / ταῖς εὐδαίμοσι τοῖς εὐδαίμοσι Αιτ. τούς / τάς εὐδαίμονας τά εὐδαίμονα Κλητ. ὦ εὐδαίμονες ὦ εὐδαίμονα 3. Να συμπληρώσετε τον πίνακα με τους τύπους των ρημάτων στα πρόσωπα της ευκτικής των χρόνων που ζητούνται: ρήμα πρόσωπο ενεστώτας αόριστος παρακείμενος κινδυνεύω λύω γράφω νομίζω γ εν. γ πληθ. β εν. α πληθ. Απάντηση ρήμα πρόσωπο ενεστώτας αόριστος παρακείμενος κινδυνεύω γ εν. κινδυνεύοι κινδυνεύσαι και κινδυνεύσειεν κεκινδυνευκώς κεκινδυνευκυῖα κεκινδυνευκὀς εἴη λύω γ πληθ. λύοιεν λύσαιεν και λύσειαν λελυκότες λελυκυῖαι λελυκότα εἴησαν και εἶεν γράφω β εν. γράφοις γράψαις και γράψειας γεγραφώς γεγραφυῖα γεγραφός εἴης νομίζω α πληθ. νομίζοιμεν νομίσαιμεν νενομικότες 44 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

45 νενομικυῖαι νενομικότα εἴημεν και εἶμεν 4. Να γράψετε τη γενική και δοτική ενικού και πληθυντικού των παρακάτω ουσιαστικών: Γενική ενικού Δοτική ενικού Γενική πληθυντικού Δοτική πληθυντικού ὁ γραφεύς ἡ δρᾶσις τό πρᾶγμα ὁ πατήρ ὁ ῥήτωρ ὁ σωτήρ ἡ χελιδών ὁ Ἕλλην οἱ Τρῶες Απάντηση Γενική ενικού Δοτική ενικού Γενική πληθυντικού Δοτική πληθυντικού ὁ γραφεύς τοῦ γραφέως τῷ γραφεῖ τῶν γραφέων τοῖς γραφεῦσι(ν) ἡ δρᾶσις τῆς δράσεως τῇ δράσει τῶν δράσεων ταῖς δράσεσι(ν) τό πρᾶγμα τοῦ τῷ πράγματι τῶν τοῖς πράγμασι(ν) πράγματος πραγμάτων ὁ πατήρ τοῦ πατρός τῷ πατρί τῶν πατέρων τοῖς πατράσι(ν) ὁ ῥήτωρ τοῦ ῥήτορος τῷ ῥήτορι τῶν ῥητόρων τοῖς ῥήτορσι(ν) ὁ σωτήρ τοῦ σωτῆρος τῷ σωτῆρι τῶν σωτήρων τοῖς σωτῆρσι(ν) ἡ χελιδών τῆς χελιδόνος τῇ χελιδόνι τῶν χελιδόνων ταῖς χελιδόσι(ν) ὁ Ἕλλην τοῦ Ἕλληνος τῷ Ἕλληνι τῶνἑλλήνων τοῖς Ἕλλησι(ν) οἱ Τρῶες τοῦ Τρωός τῷ Τρωί τῶντρώων τοῖς Τρωσί(ν) 5. Να μεταφέρετε τα ρήματα στους τύπους που ζητούνται: βλάπτω α πληθ. οριστ. αορ. ε.φ. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 45

46 παρέχω πράττω ἀκούω κομίζω γ εν. υποτ. ενεστ. ε.φ. β εν. ευκτ. ενεστ. ε.φ. β πληθ. προστ. ενεστ. ε.φ. γ πληθ. οριστ. παρακ. μ.φ. Απάντηση Στο σημείο αυτό σου θυμίζουμε: βλάπτω α πληθ. οριστ. αορ. ε.φ. ἐβλάψαμεν παρέχω γ εν. υποτ. ενεστ. ε.φ. παρέχῃ πράττω β εν. ευκτ. ενεστ. ε.φ. πράττοις ἀκούω β πληθ. προστ. ενεστ. ε.φ. ἀκούεσθε κομίζω γ πληθ. οριστ. παρακ. μ.φ. κεκομισμένοι, -αι, -α εἰσί(ν) 6. Να βρείτε τα απαρέμφατα των παρακάτω φράσεων και να τα αναγνωρίσετε συντακτικά: α. Δοκεῖ μοι διαφέρειν ἀνήρ τῶν ἄλλων ζῲων. β. Ὁμολογεῖται τήν πόλιν ἡμῶν ἀρχαιοτάτην εἶναι. γ.ὅμηρος ἔφη ποιμένα λαῶν εἶναι τόν ἀγαθόν στρατηγόν. δ. Συμβουλεύω ὑμῖν τόν ἄνδρα τοῦτον ἐκποδών ποιεῖσθαι (= να απομακρύνετε). Απάντηση α. Δοκεῖ μοι διαφέρειν ἀνήρ τῶν ἄλλων ζῲων. Μετάφραση: Μου φαίνεται ότι ο άνθρωπος διαφέρει από τους άλλους ζώντες οργανισμούς. Επεξήγηση: διαφέρειν: ειδικό απαρέμφατο, αντικείμενο του προσωπικού ρήματος δοκεῖ, υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι το ἀνήρ, άρα έχουμε ταυτοπροσωπία β. Ὁμολογεῖται τήν πόλιν ἡμῶν ἀρχαιοτάτην εἶναι. Μετάφραση: Γίνεται δεκτό ότι η πόλη μας είναι πολύ παλιά. Επεξήγηση: εἶναι: ειδικό απαρέμφατο, υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος ὁμολογεῖται, υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι το τήν πόλιν γ. Ὅμηρος ἔφη ποιμένα λαῶν εἶναι τόν ἀγαθόν στρατηγόν. Μετάφραση: Ο Όμηρος έλεγε ότι ο γενναίος στρατηγός είναι ηγεμόνας λαών. 46 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

47 Επεξήγηση: εἶναι: ειδικό απαρέμφατο, αντικείμενο του ρήματος ἔφη, υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι το τόν στρατηγόν, άρα έχουμε ετεροπροσωπία δ. Συμβουλεύω ὑμῖν τόν ἄνδρα τοῦτον ἐκποδών ποιεῖσθαι (= να απομακρύνετε). Μετάφραση: Σας συμβουλεύω να απομακρύνετε αυτόν τον άντρα. Επεξήγηση: ποιεῖσθαι: τελικό απαρέμφατο, αντικείμενο του ρήματος συμβουλεύω, υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι το ὑμᾶς (εννοείται) Είδαμε την προηγούμενη χρονιά ότι το υποκείμενο του ρήματος μπαίνει πάντοτε σε πτώση ονομαστική. Το υποκείμενο του απαρεμφάτου όμως μπορεί, ανάλογα με την περίπτωση, να τίθεται σε πτώση ονομαστική ή αιτιατική. Κοίταξε προσεκτικά τα παρακάτω παραδείγματα: α) Πρωταγόρας ἔλεγε σοφός εἶναι. (Ο Πρωταγόρας έλεγε ότι είναι σοφός). ἔλεγε: ρήμα, Πρωταγόρας: υποκείμενο στο ρήμα, εἶναι: αντικείμενο στο ρήμα και ειδικό απαρέμφατο (γιατί εξαρτάται από λεκτικό ρήμα), Πρωταγόρας: υποκείμενο του απαρεμφάτου, σοφός: κατηγορούμενο στο Πρωταγόρας. Όπως βλέπεις, το υποκείμενο του ρήματος είναι ίδιο με το υποκείμενο του απαρεμφάτου. Σ αυτήν την περίπτωση, φυσικά, το υποκείμενο του απαρεμφάτου εννοείται σε ονομαστική πτώση. Εδώ, δηλαδή, έχουμε το φαινόμενο της ταυτοπροσωπίας. Ταυτοπροσωπία ονομάζουμε το συντακτικό φαινόμενο κατά το οποίο το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι το ίδιο (τό αὐτό) με το υποκείμενο του ρήματος. Στην ταυτοπροσωπία το υποκείμενο του απαρεμφάτου βρίσκεται σε ονομαστική πτώση. β) Ἀριστοτέλης ἔλεγε τήν παιδείαν εἶναι κόσμον. (Ο Αριστοτέλης έλεγε ότι η παιδεία είναι στολίδι). ἔλεγε: ρήμα, Ἀριστοτέλης: υποκείμενο στο ρήμα, εἶναι: αντικείμενο στο ρήμα και ειδικό απαρέμφατο (γιατί εξαρτάται από λεκτικό ρήμα), τήν παιδείαν: υποκείμενο στο απαρέμφατο, κόσμον: κατηγορούμενο στο παιδείαν. Όπως παρατηρείς, το υποκείμενο του ρήματος, Ἀριστοτέλης δηλαδή, είναι διαφορετικό από το υποκείμενο του απαρεμφάτου, που είναι τήν παιδείαν. Σ αυτήν την περίπτωση, το υποκείμενο του απαρεμφάτου τίθεται σε αιτιατική πτώση. Εδώ, δηλαδή, έχουμε το φαινόμενο της ετεροπροσωπίας. Ετεροπροσωπία ονομάζουμε το συντακτικό φαινόμενο κατά το οποίο το υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι διαφορετικό από το υποκείμενο του ρήματος. Στην ετεροπροσωπία το υποκείμενο του απαρεμφάτου βρίσκεται σε αιτιατική πτώση. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 47

48 7. Να εντοπίσετε τις μετοχές των παρακάτω φράσεων και να τις αναγνωρίσετε συντακτικά: α. Σωκράτης φανερός ἦν θεραπεύων τούς θεούς μάλιστα τῶν ἄλλων ἀνθρώπων. β. Οὐδενός ἀντιπάλου παρόντος ἐνόμισε καταπρᾶξαι ἄν (= ότι θα μπορούσε να καταφέρει) τι τῇ πόλει ἀγαθόν. γ. Δίκαια λέγοντες πολλοί ἄδικα ποιοῦσιν. δ. Τῇ ἐπιούσῃ νυκτί (= την επόμενη νύχτα) ἔφθασαν παρελθόντες (= πρόλαβαν να ξεπεράσουν) τήν τῶν Ἀθηναίων οἰκοδομίαν. ε. Ἀθηναῖοι ἀπέπλευσαν εἰς Νάξον καί Κατάνην διαχειμάσοντες (= για να ξεχειμωνιάσουν). Απάντηση α. Σωκράτης φανερός ἦν θεραπεύων τούς θεούς μάλιστα τῶν ἄλλων ἀνθρώπων. Μετάφραση: Ο Σωκράτης ήταν φανερό ότι λάτρευε τους θεούς περισσότερο από τους άλλους ανθρώπους. Επεξήγηση: θεραπεύων: κατηγορηματική μετοχή από το φανερός ἦν β. Οὐδενός ἀντιπάλου παρόντος ἐνόμισε καταπρᾶξαι ἄν τι τῇ πόλει ἀγαθόν. Μετάφραση: Επειδή δεν παρουσιαζόταν κανένας αντίπαλος, νόμισε ότι θα μπορούσε να καταφέρει κάτι ωφέλιμο για την πόλη του. Επεξήγηση: παρόντος: αιτιολογική μετοχή, επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ἐνόμισε καταπρᾶξαι ἄν, είναι γενική απόλυτη αφού το υποκείμενό της, ἀντιπάλου, δεν έχει άλλη συντακτική θέση μέσα στην πρόταση γ. Δίκαια λέγοντες πολλοί ἄδικα ποιοῦσιν. Μετάφραση: Πολλοί, αν και μιλούν δίκαια, πράττουν άδικα. Επεξήγηση: λέγοντες: εναντιωματική μετοχή, επιρρηματικός προσδιορισμός της εναντίωσης στο ἄδικα ποιοῦσιν, είναι συνημμένη καθώς το υποκείμενό της, πολλοί, είναι και υποκείμενο του ρήματος της πρότασης ποιοῦσιν. δ. Τῇ ἐπιούσῃ νυκτί ἔφθασαν παρελθόντες τήν τῶν Ἀθηναίων οἰκοδομίαν. Μετάφραση: Την επόμενη νύχτα πρόλαβαν να ξεπεράσουν το οικοδόμημα των Αθηναίων. Επεξήγηση: ἐπιούσῃ: επιθετική μετοχή, επιθετικός προσδιορισμός στο υποκείμενό της τῇ νυκτί, παρελθόντες: κατηγορηματική μετοχή από το ρήμα ἔφθασαν ε. Ἀθηναῖοι ἀπέπλευσαν εἰς Νάξον καί Κατάνην διαχειμάσοντες. Μετάφραση: Οι Αθηναίοι απέπλευσαν στη Νάξο και στην Κατάνη για να ξεχειμωνιάσουν εκεί. 48 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

49 Επεξήγηση: διαχειμάσοντες: τελική μετοχή, επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα ἀπέπλευσαν, είναι συνημμένη γιατί το υποκείμενό της Ἀθηναῖοι είναι και υποκείμενο του ρήματος Ας θυμηθούμε τι μάθαμε στη Β Γυμνασίου για τις μετοχές. Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβεις ότι το υποκείμενο μιας μετοχής βρίσκεται στο ίδιο γένος, στον ίδιο αριθμό και στην ίδια πτώση με τη μετοχή. Για παράδειγμα: Ἀθηναῖοι νενικηκότες τρόπαιον ἔστησαν.(οι Αθηναίοι επειδή νίκησαν, έστησαν μνημείο νίκης). Το υποκείμενο της μετοχής νενικηκότες είναι αρσενικού γένους, πληθυντικού αριθμού και ονομαστικής πτώσης (Ἀθηναῖοι), δηλαδή συμφωνεί με τη μετοχή σε γένος, αριθμό και πτώση. Η μετοχή αυτή χαρακτηρίζεται συνημμένη. Ας δούμε λοιπόν τι σημαίνει αυτό. Η λ. συνημμένη είναι μετοχή παρακειμένου του ρ. συν-άπτομαι, που θα πει «κολλώ μαζί». Έτσι η αιτιολογική μετοχή νενικηκότες κολλάει στο υποκείμενο του ρήματος Ἀθηναῖοι, που είναι και δικό της υποκείμενο! Άρα: Συνημμένη θα χαρακτηρίσω μια μετοχή που το υποκείμενό της έχει και άλλη συντακτική θέση μέσα στην πρόταση. Δες κι άλλο ένα παράδειγμα: Ἀκούσαντες ταῦτα οἱ στρατιῶται παρεσκευάσαντο πρός μάχην. (Όταν τα άκουσαν αυτά οι στρατιώτες ετοιμάστηκαν για μάχη). Το υποκείμενο της μετοχής ἀκούσαντες είναι οἱ στρατιῶται που ταυτόχρονα είναι και υποκείμενο του ρ. παρεσκευάσαντο. Άρα η μετοχή είναι συνημμένη. Πρόσεξε τώρα την περίπτωση της απόλυτης μετοχής στο παρακάτω παράδειγμα: Ἐστράτευσαν ἐπ αὐτούς οὐδεμιᾶς διαφορᾶς πρότερον ὑπαρχούσης. (Εξεστράτευσαν εναντίον τους παρόλο που δεν υπήρχε καμιά διαφορά μεταξύ τους από πριν). Το υποκείμενο της μετοχής ὑπαρχούσης είναι η λέξη διαφορᾶς που συμφωνεί με τη μετοχή σε γένος, αριθμό και πτώση. Παρατηρώ όμως ότι δεν έχει καμιά άλλη συντακτική θέση μέσα στην πρόταση, δεν είναι δηλαδή υποκ. ή αντικ. του ρήματος ή άλλος προσδιορισμός. Άρα: Απόλυτη θα χαρακτηρίσω μια μετοχή που το υποκείμενό της δεν έχει άλλη συντακτική θέση μέσα στην πρόταση. Σε μια τέτοια περίπτωση, αν παραλείψουμε τη μετοχή, το υποκείμενό της περιττεύει στην πρόταση, δηλ. αν πούμε Ἐστράτευσαν ἐπ αὐτούς οὐδεμιᾶς διαφορᾶς πρότερον, δε βγαίνει νόημα. Παρατηρήσεις Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 49

50 1. Απόλυτη μπορεί να είναι μόνο μια επιρρηματική μετοχή, όχι η κατηγορηματική (που είναι πάντα συνημμένη) ούτε η επιθετική μετοχή. 2. Η απόλυτη μετοχή βρίσκεται σε γενική πτώση, αν ανήκει σε προσωπικό ρήμα. Αν ανήκει σε απρόσωπο ρήμα, τότε μπαίνει σε αιτιατική πτώση. 3. Μια επιρρηματική μετοχή σε γενική πτώση δεν είναι πάντοτε γενική απόλυτη, γιατί μπορεί να συνάπτεται με έναν όρο της πρότασης που είναι σε γενική. Τι είναι μετοχή; Η μετοχή είναι ρηματικό επίθετο, είναι δηλαδή μια μορφή του ρήματος που συμ-μετέχει σε δύο φύσεις: τη ρηματική και την επιθετική. Έτσι ως ρηματικός τύπος έχει την ίδια σημασία με το ρήμα στο οποίο ανήκει και συντάσσεται με τον ίδιο τρόπο με αυτό. Η μετοχή έχει όλα τα παρεπόμενα του ρήματος: συζυγία, διάθεση, φωνή, χρόνους και αριθμό. Ως ονοματικός τύπος δηλαδή ως επίθετο έχει γένη και πτώσεις και αριθμό. Κάθε μετοχή, είτε είναι συνημμένη είτε απόλυτη συμφωνεί με το υποκείμενό της σε γένος, πτώση και αριθμό. Π. χ. ὁ λάμπων ἥλιος θερμαίνει τήν γῆν. Η επιθετική μετοχή είναι η μόνη που συνοδεύεται από άρθρο. Π.χ. ὁ λέγων=ο ρήτορας, ο ομιλητής Όταν η μετοχή συνοδεύεται από το δυνητικό μόριο ἄν λέγεται δυνητική. Ισοδυναμεί με δυνητική ευκτική ή οριστική. Π.χ. Πόλλ ἄν ἔχων εἰπεῖν παραλείπω. (Αν και θα μπορούσα να πω πολλά, τα παραλείπω.) Η επιθετική μετοχή Η επιθετική μετοχή προσδιορίζει κάποιο ουσιαστικό σαν επίθετο, ισοδυναμεί με αναφορική πρόταση και γι αυτό λέγεται και αναφορική, ιδίως όταν συνοδεύεται από άρθρο. Τη βρίσκουμε σε όλους τους χρόνους. Μεταφράζεται με αναφορική πρόταση ή με επίθετο. Στο λόγο λειτουργεί όπως ένα επίθετο, δηλαδή είναι: Επιθετικός προσδιορισμός π.χ. ὁ λάμπων ἥλιος = ο λαμπρός ήλιος Παράθεση Περικλής, ὁ Ξανθίππου, στρατηγός ὤν, ἔγνω (Ο Περικλής ο γιος του Ξανθίππου, ο στρατηγός, κατάλαβε ) Κατηγορούμενο Οὗτος ἦν ὁ συνάψας τον πόλεμον. (Αυτός ήταν και ο πρωτουργός του πολέμου) Κατηγορηματικός προσδιορισμός Οἱ Θηβαῖοι εὐθύς ἔπεμψαν εἰς Ἀθήνας ἄγγελον ἐστεφανωμένον. (Οι Θηβαίοι έστειλαν αμέσως στην Αθήνα αγγελιοφόρο στεφανωμένο) 50 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

51 Οι πιο συνηθισμένες επιθετικές μετοχές που συναντάμε είναι: ὁ ἄρχων, οἱ ἄρχοντες = οι αρχηγοί ὁ λέγων, οἱ λέγοντες = οι ρήτορες ὁ διώκων = ο κατήγορος ὁ φεύγων = ο εξόριστος, ο κατηγορούμενος τό παρόν, τό μέλλον, τό παρελθόν τά ὑπάρχοντα = η περιουσία τό δοκοῦν = η γνώμη τό λεγόμενον = η φήμη οἱ τέκοντες = οι γονείς Η επιρηματική μετοχή Η επιρρηματική μετοχή προσδιορίζει το ρήμα ή ένα ρηματικό τύπο της πρότασης. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου, του σκοπού, της αιτίας, του τρόπου, της υπόθεσης, της εναντίωσης. Ακόμη μπορεί να είναι και πολυσήμαντη. Ισοδυναμούν με δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις, οι τροπικές με επιρρηματικό προσδιορισμό του τρόπου. Ας δούμε τώρα κάθε είδος επιρρηματικής μετοχής χωριστά: Χρονική μετοχή Εκφράζει το χρόνο της ενέργειας του ρήματος που προσδιορίζει και σε σχέση με την πράξη του ρήματος δηλώνει το προτερόχρονο ή το σύγχρονο. Μπαίνει σε όλους τους χρόνους εκτός από μέλλοντα. Μεταφράζεται με όταν, αφού, την ώρα που, μόλις κτλ Συνοδεύεται από τα χρονικά επιρρήματα ἅμα, μεταξύ, εὐθύς, ἤδη, ἔτι, ἔπειτα, μετά ταῦτα κτλ. π.χ. Δρυός πεσούσης πᾶς ἀνήρ ξυλεύεται. (Όταν πέσει η βελανιδιά, όλοι είναι ξυλοκόποι) Εὐθύς με ἰδών ὁ κέφαλος ἀσπάζεται. (Μόλις με είδε ο Κέφαλος άρχισε να με χαιρετά) Τελική μετοχή Εκφράζει το σκοπό στον οποίο αποβλέπει η ενέργεια του υποκειμένου του ρήματος που προσδιορίζει. Για αυτό το υποκείμενό της συμπίπτει πάντα με το υποκείμενο του ρήματος. Βρίσκεται πάντα σε χρόνο μέλλοντα, αφού ο σκοπός είναι μια επιδιωκόμενη και μελλοντική πράξη. Μεταφράζεται με το για να, με σκοπό να κτλ. Συνοδεύει συνήθως ρήματα κίνησης και δηλώνει πρόθεση να γίνει κάτι. Όταν δεν δηλώνει το ρήμα κίνηση συνοδεύεται με το ὡς και δηλώνει υποκειμενική πρόθεση. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 51

52 Ὁ βάρβαρος ἦλθεν ἐπί την Ἑλλάδα δουλωσόμενος. (Ο βάρβαρος βάδισε εναντίον της Ελλάδας για να την υποδουλώσει) Οἱ Ἀθηναῖοι παρεσκευάζοντο ὡς πολεμήσοντες. (Οι Αθηναίοι προετοιμάζονταν με σκοπό να πολεμήσουν) Αιτιολογική μετοχή Εκφράζει το υποκειμενικό ή αντικειμενικό ή υποθετικό αίτιο του προσδιοριζόμενου ρήματος. Βρίσκεται σε όλους τους χρόνους, όμως σπάνια σε μέλλοντα, καθώς το αίτιο είναι κάτι που είτε προηγείται μιας πράξης είτε είναι σύγχρονο με αυτή. Βρίσκεται δίπλα από όσα ρήματα χρειάζονται αιτιολόγηση και αυτά συνήθως είναι τα ρήματα ψυχικού πάθους. Συνήθως μετά από μια αιτιολογική μετοχή ακολουθούν τα διά ταῦτα, ἐκ τούτου, ἕνεκα τούτου, οὕτω για έμφαση. Πολύ συχνά είναι αιτιολογικές οι μετοχές των ρημάτων που δηλώνουν βούληση, γνώμη, αίσθηση, ψυχικό πάθος. Η αιτιολογική μετοχή που εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία απαντάται ή μόνη της ή συνοδεύεται από τα ἅτε/οἷον/οἷα δή. Όταν λέμε αντικειμενική αιτιολογία, εννούμε ότι ο ομιλητής τη θεωρεί πραγματική. Μεταφράζεται με επειδή, σαν, διότι, μια και, τη στιγμή που, λόγω του ότι. Κῦρος ἅτε παῖς ὤν ἧδετο τῇ στολῇ. (Ο Κύρος σαν παιδί που ήταν χαιρόταν με τη στολή του) Ἐπορεύοντο χαλεπῶς οἷα δή ἐν νυκτί ἀπιόντες. (Προχωρούσαν με δυσκολία, γιατί έφυγαν μέσα στη νύχτα) Η αιτιολογική μετοχή που εκφράζει υποκειμενική αιτιολογία συνοδεύεται από το μόριο ὡς. Όταν λέμε υποκειμενική αιτιολογία, εννοούμε ότι ισχύει μόνο κατά την άποψη του ομιλητή. Κάποιος άλλος μπορεί να την αμφισβητήσει. Μεταφράζεται με επειδή, επειδή κατά τη γνώμη του, με την ιδέα ότι, σαν, όπως πιστεύει. Ἀμφότεροι τροπαῖον ἐστήσαντο ὡς νενικηκότες. (Και οι δύο έστησαν τρόπαιο νίκης, επειδή κατά τη γνώμη τους είχαν νικήσει) Προσοχή η μετοχή που συνοδεύεται από το ὡς και είναι σε χρόνο μέλλοντα όπως είδαμε παραπάνω είναι τελική. Η αιτιολογική μετοχή που εκφράζει υποθετική αιτιολογία συνοδεύεται από το μόριο ὥσπερ. 52 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

53 Όταν λέμε υποθετική αιτιολογία, εννοούμε ότι η αιτιολογία δεν είναι πραγματική, αλλά θεωρείται ως προϋπόθεση για αυτό που εκφράζει το ρήμα που προσδιορίζει. Μεταφράζεται με σαν, σαν να, λες και, θαρρείς και. Ὠρχοῦντο ὥσπερ ἄλλοις ἐπιδεικνύμενοι. Χόρευαν σα να έκαναν επίδειξη στους άλλους. Τροπική μετοχή Η τροπική μετοχή εκφράζει με ποιον τρόπο ή με ποιες συνθήκες γίνεται η πράξη του προσδιοριζόμενου ρήματος. Βρίσκεται συνήθως σε χρόνο Ενεστώτα, γιατί η έννοια του τρόπου, το πώς δηλαδή γίνεται κάτι, συνοδεύει μια πράξη όσο χρόνο αυτή διαρκεί. Συνήθως προηγείται κάποιος τροπικός προσδιορισμός. Μεταφράζεται με να, καθώς, χωρίς. Συνηθισμένες τροπικές μετοχές είναι: ἔχων, φέρων, ἄγων. Κάποιες τροπικές μετοχές ισοδυναμούν με επιρρήματα ή προθετικά σύνολα και τις μεταφράζουμε ανάλογα: λαθών= κρυφά ἔχων= συνεχώς κλαίων= με λύπη φέρων/φερόμενος= με ορμή προσκείμενος= πιεστικά ἀνύσας= φθάσας=γρήγορα χαίρων= με χαρά Κῦρος ἀνέβη ἐπί τά ὄρη οὐδενός κωλύοντος. (Ο Κύρος ανέβηκε στα βουνά χωρίς να τον εμποδίσει κανείς) Εναντιωματική μετοχή Η εναντιωματική μετοχή εκφράζει εναντίωση ή παραχώρηση προς το ρήμα που προσδιορίζει. Βρίσκεται σε όλους τους χρόνους. Μεταφράζεται με αν και, μολονότι, έστω κι αν, κι αν ακόμη, ούτε και αν. Για έμφαση συνήθως συνοδεύεται από τα καί= και μάλιστα, καίτοι, καίπερ, ενώ δίπλα στο ρήμα θα βρούμε ὅμως, ἔπειτα, εἶτα, κἆτα (και έπειτα). Πολλοί γάρ ὄντες εὐγενεῖς εἰσιν κακοί. (Πολλοί αν και έχουν ευγενική καταγωγή, είναι κακοί) Ἀγησίλαος καίπερ αἰσθόμενος ταῦτα ὅμως ἐνέμεινε ταῖς σπονδαῖς. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 53

54 (Ο Αγησίλαος μολονότι αντιλαμβανόταν αυτά, εντούτοις δεν παραβίασε την ανακωχή) Υποθετική μετοχή Η υποθετική μετοχή εκφράζει την προϋπόθεση κάτω από την οποία ισχύει η πράξη του προσδιοριζόμενου ρήματος. Βρίσκεται σε κάθε χρόνο και λέμε ότι με την υποθετική μετοχή έχουμε λανθάνοντα (δηλαδή κρυμμένο μέσα στη μετοχή) υποθετικό λόγο που έχει ως απόδοση το ρήμα που προσδιορίζει. Μεταφράζεται με αν, σε περίπτωση που, άμα, όσες φορές. Μας βοηθάνε να διακρίνουμε την υποθετική μετοχή η άρνηση μή ή το δυνητικό μόριο ἄν δίπλα στο ρήμα. Τοῦτ ἔχων ἅπαντα ἔχω. (Αν έχω αυτό, έχω τα πάντα) Νικήσαντες ἁπάντων κύριοι ἔσεσθε. (Αν νικήσετε, θα είστε κύριοι όλων) Πολυσήμαντες μετοχές Οι επιρρηματικές μετοχές μπορεί να είναι και πολυσήμαντες, να εκφράζουν δηλαδή δύο πράγματα ταυτόχρονα π.χ. αιτία και χρόνο = χρονικοαιτιολογική Ἐγώ ἀκούσας ἐξεπλάγην. (Εγώ αφού ή επειδή άκουσα, έμεινα έκπληκτος) χρόνο και υπόθεση= χρονικοϋποθετική τρόπο και χρόνο= χρονικοτροπική Έτέρους λαβών ἦλθον. (Ήρθα, αφού πήρα συντρόφους/με συντρόφους) Η κατηγορηματική μετοχή Η κατηγορηματική μετοχή συμπληρώνει την έννοια του ρήματος από το οποίο εξαρτάται. Βρίσκεται σε όλους τους χρόνους. Ποτέ δε συνοδεύεται από άρθρο. Μεταφράζεται με τη βοήθεια των λέξεων να, ότι, πως, που. Αναφέρεται στο υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος. Συντακτικά είναι κατηγορούμενο ή ομοιόπτωτος κατηγορηματικός προσδιορισμός. Εἰμί τυράννῳ ἐοικώς. (Είμαι όμοιος με τύραννο) 54 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

55 Καταλαμβάνουσι τούς φύλακας ἀμφί πῦρ καθημένους. (Βρήκαν τους φύλακες καθισμένους/να κάθονται γύρω από τη φωτιά) Τα ρήματα που συντάσσονται με κατηγορηματική μετοχή είναι: Τα συνδετικά: εἰμί, γίγνομαι, ὑπάρχω, τυγχάνω, φαίνομαι, λανθάνω Τα έναρξης και λήξης: ἄρχω, ἄρχομαι, παύω, παύομαι, λήγω, διαλείπω Τα καρτερίας, ανοχής, κόπου και κορεσμού: καρτερῶ, περιορῶ, ἀνέχομαι, κάμνω, ὑπομένω, ἀρκῶ Τα ευεργεσίας, αδικίας, νίκης, ήττας: άδικῶ, νικῶ, ἡττῶμαι Τα ψυχικού πάθους: χαίρω, ἥδομαι, ἀγανακτῶ, ἄχθομαι, αἰσχύνομαι, χαλεπῶς φέρω Τα αίσθησης, μάθησης, μνήμης: αἰσθάνομαι, ὁρῶ, ἀκούω, εὑρίσκω, γιγνώσκω, μανθάνω, μέμνημαι, ἐνθυμοῦμαι Τα δείξης, αγγελίας, ελέγχου: δείκνυμι, δηλῶ, ἀγγέλω, ἐλέγχω 8. Στις παρακάτω φράσεις να επισημάνετε και να χαρακτηρίσετε τους τρόπους σύνδεσης ( παρατακτική, υποτακτική) όρων ή προτάσεων: α. Χρήμασιν οὐ μόνον δικαίως ἀλλά καί ἐλευθερίως ἐχρῆτο. β. Οἱ Ἀθηναῖοι ἐπυνθάνοντο ὅτι αἱ νῆες ἐν Κερκύρᾳ ἤδη εἰσί τῶν Πελοποννησίων. γ. Φημί δεῖν ἐκείνους μέν ἀπολέσθαι (= να θανατωθούν), ὅτι ἠσέβησαν, ἐμέ δέ σώζεσθαι, ὅτι μηδέν ἡμάρτηκα (= δεν έχω διαπράξει καμία αδικία). δ. Οὐδείς ἄν ὀνειδίσειε (= δε θα κορόιδευε) τυφλῷ, ἀλλά μᾶλλον ἐλεήσαι (= θα τον λυπόταν). Απάντηση Ας μιλήσουμε τώρα α. Χρήμασιν οὐ μόνον δικαίως ἀλλά καί ἐλευθερίως ἐχρῆτο. Μετάφραση: Χρησιμοποιούσε τα χρήματα όχι μόνο δίκαια αλλά και γενναιόδωρα. Επεξήγηση: παρατακτική συμπλεκτική σύνδεση: οι σύνδεσμοι οὐ μόνον - ἀλλά καί συνδέουν τους δύο επιρρηματικούς προσδιορισμούς του τρόπου: δικαίως ἐλευθερίως β. Οἱ Ἀθηναῖοι ἐπυνθάνοντο ὅτι αἱ νῆες ἐν Κερκύρᾳ ἤδη εἰσί τῶν Πελοποννησίων. Μετάφραση: Οι Αθηναίοι πληροφορούνταν ότι τα πλοία των Πελοποννησίων βρίσκονταν ήδη στην Κέρκυρα. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 55

56 Επεξήγηση: υποτακτική σύνδεση: η δευτερεύουσα ειδική πρόταση ὅτι αἱ νῆες ἐν Κερκύρᾳ ἤδη εἰσί τῶν Πελοποννησίων, συνδέεται με την κύρια πρόταση με τον υποτακτικό σύνδεσμο ὅτι γ. Φημί δεῖν ἐκείνους μέν ἀπολέσθαι, ὅτι ἠσέβησαν, ἐμέ δέ σώζεσθαι, ὅτι μηδέν ἡμάρτηκα. Μετάφραση: Λέω ότι εκείνοι πρέπει να θανατωθούν, επειδή έδειξαν ασέβεια, ενώ εγώ να σωθώ, επειδή δεν έχω διαπράξει καμία αδικία. Επεξήγηση: Παρατακτική σύνδεση: Οι σύνδεσμοι μέν δε συνδέουν τα απαρέμφατα ἐκείνους μέν ἀπολέσθαι - ἐμέ δέ σώζεσθαι δ. Οὐδείς ἄν ὀνειδίσειε τυφλῷ, ἀλλά μᾶλλον ἐλεήσαι. Μετάφραση: Κανείς δε θα κορόιδευε έναν τυφλό, αλλά μάλλον θα τον λυπόταν. Επεξήγηση: Παρατακτική σύνδεση: οι σύνδεσμοι οὐδείς - ἀλλά συνδέουν τις κύριες προτάσεις Οὐδείς ἄν ὀνειδίσειε τυφλῷ, ἀλλά μᾶλλον ἐλεήσαι. Ας θυμηθούμε όσα μάθαμε στη Β Γυμνασίου για τη σύνδεση των προτάσεων. Οι προτάσεις ή οι όροι των προτάσεων μπορούν να συνδέονται με τους εξής τρόπους: Α. Παρατακτική ή κατά παράταξη σύνδεση Β. Υποτακτική ή καθ υπόταξη σύνδεση ή με Γ. Ασύνδετο σχήμα Α. Παρατακτική ή κατά παράταξη σύνδεση Όταν οι προτάσεις (ή οι όροι των προτάσεων) τοποθετούνται η μία κοντά στην άλλη και συνδέονται με τους παρατακτικούς συνδέσμους τότε έχουμε σύνδεση παρατακτική ή κατά παράταξη. Οι σύνδεσμοι που συνδέουν τις προτάσεις κατά παράταξη και λέγονται παρατακτικοί σύνδεσμοι είναι οι εξής: Οι συμπλεκτικοί: καταφατικοί: καί, τέ, αρνητικοί: οὔτε, μήτε, οὐδέ, μηδέ Οι διαζευτικοί: ἤ, ἤτοι, εἴτε - ἤ, εἴτε - εἴτε, ἐάντε - ἐάντε, ἄντε - ἄντε, ἤντε - ἤντε Οι αντιθετικοί: μέν, δέ, μέντοι (= αλλά όμως), ὅμως, ἀλλά, ἀτάρ (= όμως), μήν (= όμως), ἀλλά μήν (= αλλά όμως), καίτοι (= και όμως), καίπερ, καί μήν (= και όμως), οὐ μήν ἀλλά (= και όμως) Ο αιτιολογικός γάρ και πιο σπάνια οι ὡς και ἐπεί Οι συμπερασματικοί: ἄρα (άρα, λοιπόν, επομένως), γοῦν (= λοιπόν, βέβαια, τουλάχιστον), δή (= λοιπόν), δῆτα (=λοιπόν, βέβαια), οὖν, τοίνυν (= λοιπόν), οὔκουν (= λοιπόν δεν), οὐκοῦν (= λοιπόν), τοιγάρτοι (= λοιπόν), τοιγαροῦν (= λοιπόν), ὥστε Να θυμάσαι!!! 56 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

57 Οι παρατακτικοί σύνδεσμοι συνδέουν μεταξύ τους είτε ανεξάρτητες είτε εξαρτημένες προτάσεις. Να προσέχεις!!! Οι σύνδεσμοι ὡς και ἐπεί και ὥστε συνήθως είναι υποτακτικοί και εισάγουν δευτερεύουσες προτάσεις. Β. Υποτακτική ή καθ υπόταξη σύνδεση Όταν οι προτάσεις (ή οι όροι των προτάσεων) τοποθετούνται η μία κοντά στην άλλη και συνδέονται με τους υποτακτικούς συνδέσμους, έτσι ώστε το νόημα της μιας να υποτάσσεται στο νόημα της άλλης, τότε έχουμε σύνδεση υποτακτική ή καθ υπόταξη. Οι σύνδεσμοι που συνδέουν τις προτάσεις καθ υπόταξη και λέγονται υποτακτικοί σύνδεσμοι είναι οι εξής: Υποτακτικοί σύνδεσμοι Είδος Σύνδεσμοι Προτάσεις που εισάγουν Ειδικοί ὡς, ὅτι Ειδικές Αιτιολογικοί ὡς, ὅτι, διότι, ἐπεί, ἐπειδή Αιτιολογικές Τελικοί ἵνα, ὅπως, ὡς Τελικές Υποθετικοί εἰ, ἐάν, ἄν, ἤν Υποθετικές Χρονικοί ὡς, ὅτε, ὁπότε, ἐπεί, ἐπειδή, ἕως, ἔστε, μέχρι, ἄχρι, ἡνίκα, ὁπηνίκα, πρίν, ὁσάκις, ὁποσάκις Χρονικές Συμπερασματικοί ὥστε, ὡς Συμπερασματικές Ενδοιαστικοί μή, μή οὐ Ενδοιαστικές Παραχωρητικοί ή Εναντιωματικοί εἰ καί, ἐάν καί, ἄν καί, ἤν καί, καί εἰ, καί ἐάν, καί ἄν, καί ἤν Παραχωρητικές ή Εναντιωματικές Εκτός από τους υποτακτικούς συνδέσμους, προτάσεις καθ υπόταξη εισάγουν επίσης: Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 57

58 Οι αναφορικές αντωνυμίες και τα αναφορικά επιρρήματα, που εισάγουν αναφορικές και πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις. Οι ερωτηματικές αντωνυμίες και τα ερωτηματικά επιρρήματα, που εισάγουν πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις. Να θυμάσαι!!! Η υποτακτική σύνδεση είναι ο τελειότερος τρόπος σύνδεσης των προτάσεων, γιατί με αυτόν εκφράζεται η εσωτερική, δηλαδή η λογική σχέση που υπάρχει μεταξύ των νοημάτων των προτάσεων που συνδέονται. Γ. Ασύνδετο σχήμα Ασύνδετο σχήμα έχουμε όταν δύο ή περισσότεροι όροι ή προτάσεις δε συνδέονται μεταξύ τους με συνδέσμους, αλλά χωρίζονται με το κόμμα. Να θυμάσαι!!! Με το ασύνδετο σχήμα ο λόγος γίνεται πιο ζωηρός. 9. Στις παρακάτω φράσεις να επισημάνετε και να χαρακτηρίσετε τους ομοιόπτωτους και ετερόπτωτους ονοματικούς προσδιορισμούς: α. Τούτῳ πολλοί τῶν νεωτέρων προσέχουσι τόν νοῦν (= στρέφουν την προσοχή τους). β. Πᾶσιν ἀνθρώποις ὁ πᾶς χρόνος οὐχ ἱκανός (= αρκετός) λόγον ἴσον παρασκευάσαι τοῖς τούτων ἔργοις. γ. Τύραννος ἐναντίος ἐλευθερίᾳ καί νόμῳ ἐστίν. δ. Οὗτος οὖν ὁ ταῦτα ποιήσας θανάτῳ τῷ ἀλγίστῳ (= με τον πιο επώδυνο) ἀπώλετο, λιμῷ. ε. Ἀρίστανδρος, ἀνήρ Τελμισσεύς, μάντις, θαρρεῖν (= να έχει θάρρος) ἐκέλευσεν Ἀλέξανδρον. στ. Ἐξέτασιν καί δοκιμασίαν ποιεῖται τοῦ Φεραίων ἱππικοῦ. ζ. Πολλῶν χρημάτων κρείττων (= ανώτερος) ὁ παρά τοῦ πλήθους ἔπαινος. η. Ἡδίστῃ τῇ γλώττῃ ἀπεκρίνατο (= απάντησε με πολύ γλυκά λόγια). Απάντηση α. Τούτῳ πολλοί τῶν νεωτέρων προσέχουσι τόν νοῦν. 58 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

59 Μετάφραση: Πολλοί από τους νεότερους στρέφουν την προσοχή τους σ αυτόν. Επεξήγηση: τῶν νεωτέρων: ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, γενική διαιρετική στο πολλοί β. Πᾶσιν ἀνθρώποις ὁ πᾶς χρόνος οὐχ ἱκανός λόγον ἴσον παρασκευάσαι τοῖς τούτων ἔργοις. Μετάφραση: Όλος ο χρόνος δεν είναι αρκετός σε όλους τους ανθρώπους να ετοιμάσουν λόγο ισάξιο με τα έργα τους. Επεξήγηση: Πᾶσιν: ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, κατηγορηματικός προσδιορισμός στο ἀνθρώποις ὁ πᾶς: ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, επιθετικός προσδιορισμός στο χρόνος ἴσον: ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, επιθετικός προσδιορισμός στο λόγον τοῖς τούτων: ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, επιθετικός προσδιορισμός στο ἔργοις τοῖς ἔργοις: ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, δοτική αντικειμενική στο ἴσον γ. Τύραννος ἐναντίος ἐλευθερίᾳ καί νόμῳ ἐστίν. Μετάφραση: Ο τύραννος είναι αντίθετος στην ελευθερία και στο νόμο. Επεξήγηση: ἐλευθερίᾳ καί νόμῳ: ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί, δοτικές αντικειμενικές στο ἐναντίος δ. Οὗτος οὖν ὁ ταῦτα ποιήσας θανάτῳ τῷ ἀλγίστῳ ἀπώλετο, λιμῷ. Μετάφραση: Αυτός λοιπόν που έκανε αυτά πέθανε με τον πιο επώδυνο θάνατο, δηλαδή από πείνα. Επεξήγηση: ὁ ποιήσας: ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, επιθετική μετοχή, επιθετικός προσδιορισμός στο οὗτος τῷ ἀλγίστῳ: ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, επιθετικός προσδιορισμός στο θανάτῳ λιμῷ: ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, επεξήγηση στο θανάτῳ ε. Ἀρίστανδρος, ἀνήρ Τελμισσεύς, μάντις, θαρρεῖν ἐκέλευσεν Ἀλέξανδρον. Μετάφραση: Ο Αρίστανδρος, άντρας από την Τελμισσό, ο μάντης, προέτρεψε τον Αλέξανδρο να έχει θάρρος. Επεξήγηση: ἀνήρ: ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, παράθεση στο Ἀρίστανδρος Τελμισσεύς: ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, επιθετικός προσδιορισμός στο Ἀρίστανδρος μάντις: ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, παράθεση στο Ἀρίστανδρος στ. Ἐξέτασιν καί δοκιμασίαν ποιεῖται τοῦ Φεραίων ἱππικοῦ. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 59

60 Μετάφραση: Επιθεωρεί και εξετάζει το ιππικό των Φεραίων. Επεξήγηση: τοῦ ἱππικοῦ: ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, γενική αντικειμενική στα ἐξέτασιν - δοκιμασίαν τοῦ Φεραίων: ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, επιθετικός προσδιορισμός στο ἱππικοῦ ζ. Πολλῶν χρημάτων κρείττων ὁ παρά τοῦ πλήθους ἔπαινος. Μετάφραση: Ο έπαινος του λαού είναι ανώτερος από πολλά χρήματα. Επεξήγηση: Πολλῶν: ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, επιθετικός προσδιορισμός στο χρημάτων χρημάτων: ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, γενική συγκριτική στο κρείττων ὁ παρά τοῦ πλήθους: ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, επιθετικός προσδιορισμός στο ἔπαινος η. Ἡδίστῃ τῇ γλώττῃ ἀπεκρίνατο. Μετάφραση: Απάντησε με πολύ γλυκά λόγια. Επεξήγηση: Ἡδίστῃ: ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, κατηγορηματικός προσδιορισμός στο τῇ γλώττῃ Ας κάνουμε πρώτα μια επανάληψη στους ομοιόπτωτους προσδιορισμούς: Ομοιόπτωτοι Ονοματικοί Προσδιορισμοί Μία πρόταση αποτελείται από τους κύριους όρους, δηλαδή το υποκείμενο, και το κατηγόρημα, αλλά μπορούν να συνοδεύονται και από συμπληρώματα της έννοιάς τους, δηλαδή από προσδιορισμούς, με τους οποίους γίνονται πιο ακριβή αυτά που θέλουμε να πούμε. Οι προσδιορισμοί λέγονται και δευτερεύοντες όροι. Η πρόταση που εκτός από τους κύριους όρους έχει και δευτερεύοντες λέγεται επαυξημένη. Οι προσδιορισμοί είναι δύο ειδών: ονοματικοί και επιρρηματικοί: Οι ονοματικοί είναι ονόματα, ουσιαστικά, επίθετα ή άλλες λέξεις που έχουν θέση ονόματος και προσδιορίζουν ονόματα. Όταν οι ονοματικοί προσδιορισμοί βρίσκονται στην ίδια πτώση με τη λέξη που προσδιορίζουν λέγονται ομοιόπτωτοι. Όταν βρίσκονται σε διαφορετική πτώση από τη λέξη που προσδιορίζουν λέγονται ετερόπτωτοι. Οι επιρρηματικοί είναι επιρρήματα ή άλλες λέξεις που έχουν τη θέση επιρρήματος και προσδιορίζουν κυρίως ρήματα. Για τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς θα μιλήσουμε αναλυτικά στην Ενότητα Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

61 Στο σημείο αυτό εξετάζουμε από τους ονοματικούς προσδιορισμούς τους Ομοιόπτωτους. Αυτοί είναι: Ο Επιθετικός προσδιορισμός Ο Κατηγορηματικός προσδιορισμός Η Επεξήγηση Η Παράθεση Ο Επιθετικός προσδιορισμός Δίνει μια μόνιμη ιδιότητα στο ουσιαστικό που προσδιορίζει. Συνήθως είναι έναρθρος, δηλαδή συνοδεύεται από άρθρο. Οποιαδήποτε λέξη εκτός από επίθετο βρεθεί ανάμεσα στο άρθρο και το ουσιαστικό που συνοδεύει, λέγεται καταχρηστικά επιθετικός προσδιορισμός. Ως επιθετικοί προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται επίθετα, επιθετικές μετοχές, αντωνυμίες και αριθμητικά. Ακόμη ως επιθετικοί προσδιορισμοί μπορεί να είναι ουσιαστικά που συνοδεύουν τις λέξεις ἀνήρ, γυνή, ἄνθρωπος και δηλώνουν: επάγγελμα: ἀνήρ ἰχθυοπώλης ηλικία: γέρων ἄνθρωπος εθνικότητα: ἀνήρ Πέρσης Ακόμη επιθετικός προσδιορισμός μπορεί να είναι και ένα γεωγραφικό κύριο όνομα που βρίσκεται ανάμεσα σε ένα γεωγραφικό όρο που έχει το ίδιο γένος και αριθμό με αυτόν και στο άρθρο του. π.χ. τό Πήλιον ὄρος ἡ Βόλβη λίμνη ἡ Ἀχερουσία λίμνη Πολλές φορές παραλείπεται το ουσιαστικό που συνοδεύει ο επιθετικός προσδιορισμός και τότε ο επιθετικός προσδιορισμός παίρνει τη θέση της λέξης που παραλείπεται. Στο κείμενο της ενότητας 15 διαβάσαμε: πολλά μέν καλά καί θαυμαστά οἱ πρόγονοι ἠργάσαντο: οι λέξεις καλά και θαυμαστά είναι αντικείμενα, ενώ στην ουσία είναι επιθετικοί προσδιορισμοί του ουσιαστικού ἔργα που παραλείπεται και είναι το αντικείμενο του ρήματος ἡργάσαντο. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 61

62 Ο Κατηγορηματικός προσδιορισμός Δίνει μία ιδιότητα παροδική στη λέξη που προσδιορίζει. Δε συνοδεύεται ποτέ από άρθρο. Το ουσιαστικό που προσδιορίζει όμως έχει πάντα άρθρο. Υπάρχουν 9 λέξεις της αρχαίας ελληνικής που όταν δε συνοδεύονται από άρθρο λειτουργούν ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί. Αυτές είναι: τα επίθετα πᾶς, ἅπας, ὅλος, ἄκρος, μέσος, ἔσχατος, μόνος και οι αντωνυμίες αὐτός και ἕκαστος. Οι λέξεις αυτές όταν βρίσκονται ανάμεσα στο ουσιαστικό και στο άρθρο του είναι επιθετικοί προσδιορισμοί. Οι αντωνυμίες οὗτος, ὅδε και ἐκεῖνος είναι πάντα επιθετικοί προσδιορισμοί ακόμη και αν βρίσκονται πριν από ένα έναρθρο ουσιαστικό. Η Παράθεση Δίνει ένα γνωστό κύριο γνώρισμα στο ουσιαστικό που προσδιορίζει. Βρίσκεται πάντα μετά τον όρο που προσδιορίζει. Συνήθως είναι ουσιαστικό και πιο σπάνια ουσιαστικοποιημένο επίθετο, επιθετική μετοχή ή αναφορική πρόταση. Η παράθεση μπορεί να αναλυθεί σε αναφορική πρόταση. Δηλαδή Κῦρος ὁ βασιλεύς = ο Κύρος που είναι βασιλιάς. Η Επεξήγηση Διασαφηνίζει τη σημασία του ουσιαστικού που προσδιορίζει. Βρίσκεται συνήθως μετά τον όρο που προσδιορίζει. Συνήθως είναι ουσιαστικό και πιο σπάνια αντωνυμία, απαρέμφατο ή και δευτερεύουσα ονοματική πρόταση. Ας κάνουμε τώρα μια επανάληψη στους ετερόπτωτους προσδιορισμούς: Ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί Οι ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί είναι προσδιορισμοί που βρίσκονται στις επαυξημένες προτάσεις. Προσδιορίζουν ονοματικούς όρους, δηλαδή ονόματα, ουσιαστικά, επίθετα και αντωνυμίες και όπως φανερώνει και το όνομά τους ετερόπτωτοι, δε βρίσκονται στο ίδιο γένος, αριθμό και πτώση με τις λέξεις που προσδιορίζουν (αυτό συνέβαινε με τους ομοιόπτωτους προσδιορισμούς), αλλά σε μία από τις πλάγιες πτώσεις: γενική, δοτική και αιτιατική. 62 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

63 Ας δούμε τώρα τι δηλώνουν οι ετερόπτωτοι προσδιορισμοί που βρίσκονται σε πτώση γενική: Ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί σε γενική πτώση κτητική: δηλώνει τον κτήτορα, δηλαδή σε ποιον ανήκει ο ονοματικός όρος που προσδιορίζει του δημιουργού: δηλώνει το δημιουργό του ονοματικού όρου που προσδιορίζει διαιρετική: δηλώνει το σύνολο στο οποίο ανήκει ο ονοματικός όρος που προσδιορίζει της ύλης: δηλώνει το υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένος ο ονοματικός όρος που προσδιορίζει του περιεχομένου: δηλώνει το περιεχόμενο του ονοματικού όρου που προσδιορίζει της ιδιότητας: δηλώνει μέγεθος, ηλικία, κοινωνική τάξη και συνοδεύεται από αριθμητικό Ἡ ἀρετή τῶν Σπαρτιατῶν ὁμολογουμένη ἐστίν. Η αρετή των Σπαρτιατών είναι ομολογουμένη. τῶν Σπαρτιατῶν: γενική κτητική Τά ἔπη τοῦ Ὁμήρου. Τα έπη του Ομήρου τοῦ Ὁμήρου: γενική του δημιουργού Τῷ ἡμίσει τοῦ δόρατος ἐμάχετο. Πολεμούσε με το μισό από το δόρυ. τοῦ δόρατος: γενική διαιρετική Ξίφος σιδήρου. Ξίφος από σίδηρο. σιδήρου: γενική της ύλης Ταμεῖον σίτου. Αποθήκη σιτηρών. σίτου: γενική του περιεχομένου Ἐνταῦθα δή προσάγουσιν ταῷ βασιλεῖ παῖδα καλόν ὀκτώ ἐτῶν. Οδηγούν τότε μπροστά στο βασιλιά ένα καλό παιδί οχτώ χρονών. ἐτῶν: γενική της ιδιότητας της αξίας: δηλώνει την αξία του του ονοματικού όρου που προσδιορίζει της αιτίας: δηλώνει την αιτία της οποίας αποτέλεσμα είναι ο ονοματικός όρος που προσδιορίζει συγκριτική: συντάσσεται με επίθετο ή επίρρημα συγκριτικού βαθμού και δηλώνει το πρόσωπο ή το πράγμα με το Τἀκείνοις πεπραγμένα ἄξια θανάτου ἐστί. Οι πράξεις που έγιναν από εκείνον είναι άξια θανάτου. θανάτου: γενική της αξίας Τούτων αἴτιος Χαιρεφῶν ἐστι. Ο Χαιρεφών είναι υπαίτος αυτών. Τούτων Μή τοίνυν ὑμεῖς χείρους γένησθε Φιλίππου. Εσείς λοιπόν να μη γίνετε χειρότεροι από το Φίλιππο. Φιλίππου: γενική συγκριτική Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 63

64 οποίο συγκρίνεται ο ονοματικός όρος που προσδιορίζει αντικειμενική: συντάσσεται με ουσιαστικά ή επίθετα και δηλώνει το αντικείμενο της ενέργειας την οποία εκφράζει το ομόρριζο με αυτά τα ονόματα ρήμα υποκειμενική: συντάσσεται με ουσιαστικά ή επίθετα και δηλώνει το υποκείμενο της ενέργειας την οποία εκφράζει το ομόρριζο με αυτά τα ονόματα ρήμα Μιμηταί τῶν προγόνων βουλόμεθα γενέσθαι. Θέλουμε να γίνουμε μιμητές των προγόνων. τῶν προγόνων: γενική αντικειμενική Ἔριδες θεῶν πράγματα παρέχουσι βροτοῖς. Οι διαμάχες των θεών προκαλούν βάσανα στους θνητούς. θεῶν: γενική υποκειμενική Ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί σε δοτική πτώση της αναφοράς: δηλώνει σε τι αναφέρεται ο ονοματικός όρος που προσδιορίζει Οἱ Ἀθηναῖοι ὁπλῖται ἐρρωμενέστατοι ταῖς ψυχαῖς ἦσαν. Οι Αθηναίοι οπλίτες ήταν πάρα πολύ γενναίοι στην ψυχή. ταῖς ψυχαῖς: δοτική της αναφοράς αντικειμενική: συντάσσεται με ουσιαστικά και επίθετα που έχουν ετυμολογική συγγένεια με ρήματα που δέχονται αντικείμενο σε δοτική και σημαίνουν ομοιότητα, ωφέλεια, φιλία, υποταγή κτλ. Οἱ πονηροί ἀλλήλοις ὅμοιοί εἰσιν. Οι πονηροί μοιάζουν μεταξύ τους. ἀλλήλοις: δοτική αντικειμενική Ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί σε αιτιατική πτώση της αναφοράς: δηλώνει σε τι αναφέρεται ο ονοματικός όρος που προσδιορίζει Κῦρος ἦν ἀγαθός τά πολεμικά. Ο Κύρος ήταν πολύ καλός στην πολεμική τέχνη. τά πολεμικά: αιτιατική της αναφοράς 10. Στις παρακάτω φράσεις να επισημάνετε και να χαρακτηρίσετε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς: α. Ἐκεῖνοι διά τούς ἐν Πειραιεῖ κινδύνους ὑπό πάντων ἀνθρώπων ζηλοῦνται. 64 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

65 β. Ἐχώρουν (=βάδιζαν) ἐκ τῶν οἰκιῶν πρός αὐτούς. γ. Πολλοί Ἀθηναῖοι τῷ λιμῷ ἀπέθανον. δ. Ταχέως τόν ποταμόν διέβαινον. ε. Τοῦ αὐτοῦ θέρους οὐ πολλῷ ὕστερον ἀφίκοντο εἰς τήν χώραν. στ. Μόναι αἱ Ἀμαζόνες ὡπλισμέναι ἦσαν σιδήρῳ. ζ. Νομίζω πᾶσαν φύσιν μαθήσει καί μελέτῃ πρός ἀνδρείαν αὔξεσθαι. Απάντηση α. Ἐκεῖνοι διά τούς ἐν Πειραιεῖ κινδύνους ὑπό πάντων ἀνθρώπων ζηλοῦνται. Μετάφραση: Εκείνοι από όλους τους ανθρώπους μακαρίζονται για τους αγώνες τους στον Πειραιά. Επεξήγηση: διά τούς κινδύνους: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας, γιατί έχουμε το ρήμα ψυχικού πάθους ζηλοῦνται ἐν Πειραιεῖ: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου στο ζηλοῦνται ὑπό ἀνθρώπων: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου στο ρήμα ζηλοῦνται β. Ἐχώρουν ἐκ τῶν οἰκιῶν πρός αὐτούς. Μετάφραση: Βάδιζαν από τα σπίτια προς αυτούς. Επεξήγηση: ἐκ τῶν οἰκιῶν: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός, που δηλώνει την κίνηση σε τόπο στο ρήμα Ἐχώρουν πρός αὐτούς: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός, που δηλώνει την κατεύθυνση σε πρόσωπο στο ρήμα Ἐχώρουν γ. Πολλοί Ἀθηναῖοι τῷ λιμῷ ἀπέθανον. Μετάφραση: Πολλοί Αθηναίοι πέθαναν από πείνα. Επεξήγηση: τῷ λιμῷ: δοτική σε θέση επιρρηματικού προσδιορισμού της αιτίας στο ρήμα ἀπέθανον δ. Ταχέως τόν ποταμόν διέβαινον. Μετάφραση: Γρήγορα περνούσαν το ποτάμι. Επεξήγηση: Ταχέως: επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου στο ρήμα διέβαινον ε. Τοῦ αὐτοῦ θέρους οὐ πολλῷ ὕστερον ἀφίκοντο εἰς τήν χώραν. Μετάφραση: Το ίδιο καλοκαίρι όχι πολύ αργότερα έφτασαν στη χώρα. Επεξήγηση: Τοῦ θέρους: δοτική σε θέση επιρρηματικού προσδιορισμού του χρόνου στο ρήμα ἀφίκοντο Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 65

66 πολλῷ: δοτική σε θέση επιρρηματικού προσδιορισμού του ποσού (δοτική του μέτρου ή της διαφοράς) στο επίρρημα ὕστερον ὕστερον: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα ἀφίκοντο εἰς τήν χώραν: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμόςτου τόπου στο ρήμα ἀφίκοντο στ. Μόναι αἱ Ἀμαζόνες ὡπλισμέναι ἦσαν σιδήρῳ. Μετάφραση: Μόνο οι Αμαζόνες ήταν οπλισμένες με σιδερένια όπλα. Επεξήγηση: σιδήρῳ: δοτική σε θέση επιρρηματικού προσδιορισμού του οργάνου στο ρήμα ὡπλισμέναι ἦσαν ζ. Νομίζω πᾶσαν φύσιν μαθήσει καί μελέτῃ πρός ἀνδρείαν αὔξεσθαι. Μετάφραση: Νομίζω ότι κάθε άνθρωπος με τη μάθηση και την άσκηση προκόβει στην ανδρεία. Επεξήγηση: μαθήσει καί μελέτῃ: δοτικές σε θέση επιρρηματικού προσδιορισμού του μέσου στο ρήμα αὔξεσθαι πρός ἀνδρείαν: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο αὔξασθαι Ας θυμηθούμε στο σημείο αυτό όσα μάθαμε για τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς την περσινή χρονιά: Επιρρηματικοί προσδιορισμοί Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί είναι επιρρήματα αλλά και άλλες λέξεις που χρησιμοποιούνται σαν επιρρήματα και προσδιορίζουν κυρίως ρήματα, απαρέμφατα, μετοχές. Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί φανερώνουν επιρρηματικές σχέσεις: τόπο χρόνο τρόπο όργανο ή μέσο συνοδεία ποσό αιτία σκοπό αποτέλεσμα αναφορά όρο ή προϋπόθεση εναντίωση ή παραχώρηση 66 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

67 βεβαίωση άρνηση δισταγμό πιθανότατα Ανάλογα με τον τρόπο που εκφέρονται είναι μονολεκτικοί (εκφέρονται με μία μόνο λέξη) ή περιφραστικοί (εκφέρονται με περισσότερες από μία λέξεις). Οι μονολεκτικοί επιρρηματικοί προσδιορισμοί είναι: 1) επιρρήματα 2) πλάγιες πτώσεις ονομάτων, επιθέτων και αντωνυμιών 3) επιρρηματικές μετοχές Οι περιφραστικοί επιρρηματικοί προσδιορισμοί είναι: 1) εμπρόθετοι προσδιορισμοί 2) ονόματα με άρθρο 3) δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις Ας δούμε τον παρακάτω πίνακα: ΚΥΡΙΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΩΝ 1. επιρρήματα Ἐκεῖ συνέλεγεν πανταχόθεν στράτευμα. Μετάφραση: Εκεί συγκέντρωνε στράτευμα από παντού. Επεξήγηση: ἐκεῖ: επίρρημα που δηλώνει τόπο πανταχόθεν: επίρρημα που δηλώνει τόπο 2. πλάγιες πτώσεις (γενική, δοτική, αιτιατική) Ἐθαύμαζον αὐτούς τῆς τόλμης. Μετάφραση: Τους θαύμαζαν για την τόλμη τους. Επεξήγηση: τῆς τόλμης: γενική της αιτίας 3. εμπρόθετοι προσδιορισμοί Ἐρῳδιοί ἐπί τοῖς στήθεσι τάς κεφαλάς κατακλίνουσι. Μετάφραση: Οι ερωδιοί γέρνουν τα κεφάλια πάνω στο στήθος τους. Επεξήγηση: ἐπί τοῖς στήθεσι: εμπρόθετος προσδιορισμός του τόπου Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 67

68 4. επιρρηματικές μετοχές Ἀπέπλεον ὡς πολεμήσοντες. Μετάφραση: Απέπλευσαν για να πολεμήσουν. Επεξήγηση: πολεμήσοντες: επιρρηματική μετοχή τελική του σκοπού 5. δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις Ὅταν τις πλεῖστα ἔχῃ, πλεῖστοι αὐτῷ φθονοῦσι. Μετάφραση: Όταν κάποιος έχει πάρα πολλά, πάρα πολλοί τον ζηλεύουν. Επεξήγηση: Ὅταν τις πλεῖστα ἔχῃ: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονικοϋποθετική πρόταση Σε προηγούμενες ενότητες μάθαμε για τις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις και τις επιρρηματικές μετοχές. Στο σημείο αυτό θα μιλήσουμε για τους εμπρόθετους προσδιορισμούς. Εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί Στο κείμενο συναντήσαμε τη φράση ἐπί τοῖς στήθεσι. Πρόκειται για έναν εμπρόθετο προσδιορισμό που δηλώνει τον τόπο. Όπως παρατηρείς αποτελείται από μία πρόθεση ἐπί και ένα ουσιαστικό τοῖς στήθεσι. Προσοχή Το όνομα (ουσιαστικό, επίθετο ή αντωνυμία) που συνοδεύει την πρόθεση βρίσκεται πάντα σε μία από τις πλάγιες πτώσεις. Δες τα παρακάτω παραδείγματα: Οἰκῶ ἐν ἀγρῷ. ἐν + δοτική Μετάφραση: Κατοικώ στην εξοχή. Επεξήγηση: Ο εμπρόθετος προσδιορισμός ἐν ἀγρῷ δηλώνει τον τόπο και προσδιορίζει το ρήμα οἰκῶ. Κατέβην χθές εἰς Πειραιᾶ. εἰς + αιτιατική Μετάφραση: Κατέβηκα χθες στον Πειραιά. Επεξήγηση: εἰς Πειραιᾶ: ο εμπρόθετος προσδιορισμός δηλώνει τον τόπο και προσδιορίζει το ρήμα κατέβην. 68 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

69 Στη συνέχεια σου θυμίζουμε τις προθέσεις, που χωρίζονται σε κύριες, δηλαδή όσες χρησιμοποιούνται με τις πλάγιες πτώσεις των ονομάτων ή των αντωνυμιών, αλλά και το σχηματισμό σύνθετων λέξεων, και σε καταχρηστικές, όσες δηλαδή χρησιμοποιούνται μόνο με τις πλάγιες πτώσεις των ονομάτων και των ουσιαστικών. Οι κύριες προθέσεις είναι μονόπτωτες (δηλαδή συντάσσονται μόνο με μία πτώση, ή με γενική ή με δοτική ή με αιτιατική) ή δίπτωτες (δηλαδή συντάσσονται με δύο πτώσεις) ή τρίπτωτες (δηλαδή συντάσσονται και με τις τρεις πτώσεις). Ας τις δούμε στη συνέχεια αναλυτικά. Οι κύριες προθέσεις σημαίνουν: ΜΟΝΟΠΤΩΤΕΣ με Γενική με Δοτική με Αιτιατική ἀντί ἀπό ἐκ, ἐξ πρό τόπο, αντικατάσταση, αιτία, ανταπόδοση τόπο, χρόνο, καταγωγή, ύλη, αιτία, μέσο, τρόπο τόπο, καταγωγή, ύλη, μέσο, τρόπο, αιτία, συμφωνία τόπο, χρόνο ἐν τόπο, χρόνο, όργανο, τρόπο σύν συνοδεία, βοήθεια, συμπαράσταση, συμφωνία εἰς τόπο, χρόνο, αναφορά, σκοπό, όριο ΔΙΠΤΩΤΕΣ με Γενική με Δοτική με Αιτιατική ἀνά τόπο τόπο, χρόνο, τρόπο, μερισμό διά τόπο, χρόνο, μέσο, τρόπο αιτία, τόπο, χρόνο κατά τόπο, εναντίον αναφορά τόπο, χρόνο, τρόπο, συμφωνία, αναφορά, σκοπό, αιτία ὑπέρ τόπο, υπεράσπιση, αιτία, σκοπό τόπο, υπέρβαση μέτρου ή ορίου Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 69

70 ΤΡΙΠΤΩΤΕΣ με Γενική με Δοτική με Αιτιατική ἀμφί αναφορά τόπο, αιτία, αναφορά τόπο, χρόνο, ποσό ἐπί τόπο, κατεύθυνση, εξουσία, χρόνο τόπο, χρόνο, προσθήκη, εξάρτηση, τόπο, χρόνο, κατεύθυνση, σκοπό αιτία, σκοπό, όρο ή συμφωνία μετά σύμπραξη, τρόπο τόπο χρόνο, σειρά, ακολουθία, τόπο παρά προέλευση τόπο, αναφορά τόπο, χρόνο, σύγκριση, παραβολή, ασυμφωνία, εναντιότητα, εξαίρεση, αιτία περί τόπο, αναφορά, αιτία, σκοπό τόπο, αναφορά, αιτία τόπο, χρόνο, ποσό, αναφορά πρός τόπο, αναφορά, καταγωγή, χάρη, ωφέλεια τόπο, προσθήκη, απασχόληση τόπο, χρόνο, υποταγή Δες τα παρακάτω παραδείγματα: Ἀντί πολέμου εἰρήνην αἱρούμεθα. Μετάφραση: Προτιμούμε την ειρήνη αντί για τον πόλεμο. Επεξήγηση: ἀντί πολέμου: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει αντικατάσταση Κῦρος ὡρμᾶτο ἀπό Σάρδεων. Μετάφραση: Ο Κύρος ξεκινούσε από τις Σάρδεις. Επεξήγηση: ἀπό Σάρδεων: εμπρόθετος προσδιορισμός του τόπου Πρό τῶν πυλῶν. Μετάφραση: Μπροστά από τις πύλες. Επεξήγηση: πρό τῶν πυλῶν: εμπρόθετος προσδιορισμός του τόπου Ἐν ταῖς σπονδαῖς βασιλεύς οὐ μαχεῖται. Μετάφραση: Κατά τη διάρκεια των σπονδών ο βασιλιάς δε θα πολεμήσει. Επεξήγηση: ἐν ταῖς σπονδαῖς: εμπρόθετος προσδιορισμός του χρόνου 70 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

71 Εἰς συμβουλήν παρεκάλεσαν ἡμᾶς. Μετάφραση: Μας προσκάλεσαν για να τους συμβουλέψουμε. Επεξήγηση: εἰς συμβουλήν: εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού Τοῦτο κατ ἐμοῦ εἶπε. Μετάφραση: Είπε αυτό εναντίον μου. Επεξήγηση: κατ ἐμοῦ: εμπρόθετος προσδιορισμός του εναντίον Ἦσαν ἀμφί τούς δισχιλίους. Μετάφραση: Ήταν γύρω στους δύο χιλιάδες. Επεξήγηση: ἀμφί τούς δισχιλίους: εμπρόθετος προσδιορισμός του ποσού Ὁ ἐπί τῶν ἱππέων. Μετάφραση: Ο αρχηγός του ιππικού. Επεξήγηση: ἐπί τῶν ἱππέων: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει εξουσία πάνω σε κάτι Ἐσθίουσι πάντες ἐπί τῷ σίτῳ ὄψον. Μετάφραση: Τρώνε εκτός από ψωμί και προσφάι. Επεξήγηση: ἐπί τῷ σίτῳ: εμπρόθετος προσδιορισμός της προσθήκης Δ ΜΕΡΟΣ ΤΟ ΑΠΟΦΘΕΓΜΑ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Ὁ γραμμάτων ἄπειρος οὐ βλέπει βλέπων. Μένανδρος, Γνῶμια μονόστιχοι 438 Λίγα λόγια για το συγγραφέα και το έργο του Ο κωμικός ποιητής Μένανδρος γεννήθηκε το 342 π.χ. στην Αθήνα. Καταγόταν από εύπορη οικογένεια. Ο θείος του Άλεξις, κωμικός ποιητής της Μέσης Κωμωδίας, τον μύησε στη θεατρική τέχνη. Ήταν μαθητής του Περιπατητικού Θεόφραστου και φίλος του Επίκουρου, που και οι δύο επηρέασαν το έργο του. Η εποχή που μεγάλωσε ήταν η λαμπρή εποχή των κατακτήσεων του Μ. Αλεξάνδρου, του θανάτου του και των διαδόχων του. Στην Αθήνα μετά τα χρόνια της ειρήνης και της ελευθερίας που Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 71

72 επικρατούσαν την εποχή του Δημητρίου του Φαληρέα και του Δημητρίου του Πολιορκητή, εγκαταστάθηκαν φρουρές στη Μουνιχία, τον Πειραιά και το λόφο του Μουσείου. Το 291 π.χ. πνίγηκε κολυμπώντας στον Πειραιά. Έγραψε 115 έργα και πήρε το πρώτο βραβείο 8 φορές. Τα περισσότερα όμως χάθηκαν και έτσι γνωρίζουμε ελάχιστα για την ποιητική και τη θεατρική του τέχνη. Ακέραια σώζονται ο Δύσκολος, η Σαμία, και οι Επιτρέποντες σε μεγάλα αποσπάσματα. Σε μικρότερα αποσπάσματα σώζονται τα Ασπίς, Κόλαξ, Περινθία, Περικειρομένη κ.ά. Η κωμωδία του Μενάνδρου παρουσιάζει πολλές διαφορές από την κωμωδία του Αριστοφάνη. Τα κοστούμια και τα προσωπεία είναι πολύ απλά. Τα έργα παρουσιάζουν ρεαλιστικές συνθήκες διαβίωσης, ιδωμένες από την κωμική τους πλευρά. Ήρωες είναι εταίρες, μάγειροι, παράσιτα και δούλοι και θέματα γίνονται ο έρωτας, οι σχέσεις των ανθρώπων, οι αδυναμίες, τα πάθη και οι φιλονικίες τους. Απουσιάζει ολότελα η σάτιρα για τα πολιτικά πρόσωπα και τις κοινωνικές καταστάσεις, γιατί την εποχή εκείνη κατέρρευσαν οι πόλεις κράτη μαζί με τους θεσμούς και τον πολιτισμό τους. Οι άνθρωποι δεν είναι πλέον πολιτικά όντα και δεν ασχολούνται με τα κοινά, αλλά με πρακτικά προβλήματα επιβίωσης. Στις κωμωδίες του Μενάνδρου απεικονίζεται η καθημερινή ζωή. Η γλώσσα του είναι η αττική, χωρίς βαρβαρισμούς, χωρίς λογοπαίγνια, χωρίς χυδαίες φράσεις και άσεμνα αστεία, όπως βλέπουμε στην αρχαία κωμωδία του Αριστοφάνη. Το κωμικό στοιχείο προκύπτει από τα αναπάντεχα, τις συμπτώσεις, τις παρανοήσεις και τα παιχνίδια της τύχης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο είναι γραμμένες και οι Γνώμαι που εξετάζουμε στο επίθημα της ενότητας. Πρόκειται για μια συλλογή από μονόστιχα που περιλαμβάνουν διάφορες απόψεις του Μενάνδρου. Λεξιλόγιο Ὁ ἄπειρος: ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους, του επιθέτου της β κλίσης ὁ, ἡ ἄπειρος, τό ἄπειρον = αυτός που δεν πείρα από κάτι, άπειρος, αμαθής, ανίδεος γραμμάτων: γενική πληθυντικού, ουδετέρου γένους, του ουσιαστικού της γ κλίσης, τό γρᾶμμα, τοῦ γράμματος Ὁ γραμμάτων ἄπειρος: ο αγράμματος οὐ βλέπει: τρίτο ενικό πρόσωπο, οριστικής ενεστώτα, ενεργητικής φωνής, του ρήματος βλέπω βλέπων: ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους, της μετοχής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος βλέπω Μετάφραση «Ο αγράμματος άνθρωπος δε βλέπει και ας έχει μάτια». 72 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

73 Ερμηνεία Το απόσπασμα αυτό αντανακλά τις απόψεις του αρχαίου κωμικού ποιητή Μενάνδρου σχετικά με το χαρακτήρα του αγράμματου ανθρώπου. Όποιος είναι αγράμματος και δεν ενδιαφέρεται για τη μόρφωση και την παιδεία του, θα ζει για πάντα μέσα στο σκοτάδι της αμάθειας. Αν και θα νομίζει ότι βλέπει τα πάντα, στην πραγματικότητα δε θα βλέπει τίποτα αξιόλογο. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 73

74 Ε ΜΕΡΟΣ Πρώτο παράλληλο κείμενο «Δέν μπῆκα στό γαλαζόπλωρο καράβι. Ποτέ δέν πάτησα τήν ἀντρειωμένη Τροία». Μέ τό βαθύ στηθόδεσμο, τόν ἥλιο στά μαλλιά, κι αὐτο τό ἀνάστημα ἴσκιοι καί χαμόγελα παντοῦ στούς ὤμους στούς μηρούς στά γόνατα ζωντανό δέρμα, καί τά μάτια μέ τά μεγάλα βλέφαρα, ἦταν ἐκεῖ, στήν ὄχθη ἑνός Δέλτα. Καί στήν Τροία; Τίποτε στήν Τροία - ἕνα εἴδωλο. Ἔτσι τό θέλαν οἱ θεοί. Κι ὁ Πάρης, μ ἕναν ἴσκιο πλάγιαζε σά να ἦταν πλάσμα ἀτόφιο κι ἐμεῖς σφαζόμασταν γιά τήν Ἑλένη δέκα χρόνια. Γ. Σεφέρης, Ἑλένη Λίγα λόγια για το συγγραφέα και το έργο του Ο Γιώργος Σεφέρης γεννήθηκε στη Σμύρνη της Μ. Ασίας το 1900 και πέθανε στην Αθήνα το Ζει τα πρώτα παιδικά και εφηβικά του χρόνια διάστημα που σημαδεύει την κατοπινή πορεία κάθε ανθρώπου - σε προοδευτικό και δημοκρατικό περιβάλλον, οικογενειακό και ευρύτερο. Έτσι λοιπόν, όταν πια στα δεκαοχτώ του θα φύγει για το Παρίσι, με σκοπό να σπουδάσει Νομικά, θα έχει ένα διαμορφωμένο χαρακτήρα με πολύτιμα αποθέματα, ψυχικά και πνευματικά, που αργότερα θα αποτυπωθούν, μαζί με όλες τις πλούσιες εμπειρίες του απ τη ζωή, στην ελληνοκεντρική και πανανθρώπινη ποίησή του. Σπουδαίο ρόλο στην όλη διαμόρφωσή του θα παίξουν και οι γονείς του, ιδιαίτερα ο πατέρας του, άνθρωπος μεγάλης ακτινοβολίας, πνευματικής και επιστημονικής, καθηγητής στη Νομική Σχολή της Αθήνας, σύμβουλος επικρατείας και ακαδημαϊκός. Γύρω στα 1941, παιδί ακόμη, ο Σεφέρης αρχίζει να γράφει τους πρώτους στίχους του. Τον ίδιο χρόνο η οικογένειά του έρχεται στην Αθήνα, ενώ ο Α Παγκόσμιος πόλεμος είναι πραγματικότητα. Το 1917 αποφοιτά από το «Πρότυπο Κλασικό Γυμνάσιο Αθηνών». Μετά από ένα χρόνο, το 1918, φεύγει για το Παρίσι, όπου παραμένει μέχρι το 1924, οπότε παίρνει και το πτυχίο του. Σ αυτό το διάστημα, 74 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

75 παράλληλα με τις νομικές σπουδές του, θα ασχοληθεί πολύ με τη μελέτη της ελληνικής και παγκόσμιας ποίησης. Στον καλλιτεχνικό ορίζοντα της εποχής κατά την οποία παραμένει στη Γαλλία, κυριαρχούν οι Απολλιναίρ, Μπρετόν, Πικαμπιά, Ντιαγκίλεφ και άλλοι. Ο ποιητής θα ζήσει έντονα και από κοντά το πνεύμα τους, με αποτέλεσμα να πλουτίσει τις γνώσεις του και να γυρίσει στην Αθήνα με καινούργια πνευματικά εφόδια. Το 1924 είναι η χρονιά που αρχίζει να γράφει συστηματικά πλέον. Γράφει συνεχώς. Πολλά καταστρέφει, άλλα διατηρεί. Η δουλειά τού ποιητή δε γνώρισε ποτέ βιασύνη. Το γράψιμό του κυλάει με αργό ρυθμό. Δουλεύει και ξαναδουλεύει τους στίχους του. Την ίδια χρονιά φεύγει για την Αγγλία. Σκοπός του ήταν να τελειοποιήσει τα αγγλικά του, γιατί γυρίζοντας στην Ελλάδα θα έδινε εξετάσεις στο Υπουργείο Εξωτερικών. Περνά στις εξετάσεις και τον επόμενο χρόνο διορίζεται ακόλουθος στο Υπουργείο Εξωτερικών. Η αρχή έχει γίνει για τη μετέπειτα λαμπρή διπλωματική του καριέρα. Λόγω του επαγγέλματος αυτού, τα ταξίδια του ήταν πολλά, καθώς και οι τόποι που γνώριζε. Η νοσταλγία για την Ελλάδα θα κατακλύσει την ψυχή του. «Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει». Σε ηλικία είκοσι έξι χρονών, με τη νεανική δίψα για μελέτη που έχει, θα σκύψει με αγάπη απέραντη και ευλάβεια πάνω στα «Απομνημονεύματα» του μεγάλου στρατηγού του Αγώνα, του «αγράμματου Διδάσκαλου του γένους», όπως τον αποκαλούσε, του στρατηγού Μακρυγιάννη. Το 1931 εκδίδει την πρώτη ποιητική συλλογή του, με τον τίτλο «Στροφή», που τον καθιερώνει ως έναν από τους πρωτοπόρους της «νέας ποιήσεως» στην Ελλάδα. Τα ποιήματα της «Στροφής», που τυπώθηκε μόνο σε διακόσια αντίτυπα, ενώνουν τα βάσανα και τις ελπίδες του τόπου με τον ανθρώπινο καθημερινό πόνο. Στο ποίημα «Το ύφος μιας ημέρας» ο Σεφέρης χρησιμοποιεί για πρώτη φορά τον ελεύθερο στίχο. Η στροφή γι αυτόν έχει αρχίσει όχι μόνο επειδή εγκαταλείπει τον παραδοσιακό ομοιοκατάληκτο στίχο, αλλά και γιατί στο περιεχόμενο των ποιημάτων του συναντάμε τη διάθεση για διερεύνηση πυκνών μηνυμάτων, περιεκτικών σε συμβολισμούς και ιδέες. Αξίζει να σημειωθεί ότι τη «Στροφή» θα χαιρετήσει πρώτος ο Παλαμάς. Το 1932 ο Σεφέρης θα εκδώσει τη «Στέρνα». Για το ποίημα αυτό, ο κριτικός Ζήσιμος Λορεντζάτος γράφει: «Είναι από τα λίγα νεοελληνικά γραψίματα, όπου τα εκφραστικά μέσα έχουν υποταχθεί εντελώς σ εκείνο που εκφράζουν. Αυτό γίνεται στην Ελλάδα για πρώτη φορά, ύστερα από τη γλωσσική τυμπανοκρουσία των καθαρευουσιάνων ή του δημοτικισμού μας». Με τη «Στέρνα» κλείνει η πρώτη ποιητική περίοδος του Σεφέρη. Το 1935 κυκλοφορεί το «Μυθιστόρημα» του Σεφέρη. Η ποιητική αυτή συλλογή μας αποκαλύπτει έναν καινούργιο ποιητή και γίνεται αφετηρία γόνιμων επιδράσεων στη νεότερη ποίησή μας. Ο κριτικός Αντρέας Καραντώνης θα γράψει: «Από το «Μυθιστόρημα» κιόλας, ο Σεφέρης είχε δώσει με τέλεια έκφραση τη λειτουργική τού νέου ποιητικού λόγου και μαζί είχε δημιουργήσει την ατμόσφαιρα του άδειου, του κενού, του ανυπόστατου, του αγχωτικού, μέσα στην οποία περπατάει κομματιασμένος και τυφλός ο μεταπολεμικός άνθρωπος». Όλα τα ποιήματα της συλλογής αυτής είναι απόηχοι από μνήμες, αναπολήσεις και σπαραγμούς της Μικρασιατικής Καταστροφής, που δίνονται με δραματικό τρόπο, πολύ οργανωμένη ποιητική τέχνη, απέριττη γλωσσική διαύγεια, γνήσιο λυρισμό και απαισιόδοξη πνευματικότητα. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 75

76 Το 1940 ο Σεφέρης εκδίδει το «Τετράδιο Γυμνασμάτων» σε τριακόσια πενήντα έξι αριθμημένα αντίτυπα, ποιητικό σύνολο υψηλής ποιότητας. Την ίδια χρονιά εκδίδεται και το «Ημερολόγιο καταστρώματος Α». Εδώ τα ποιήματα είναι γεμάτα εικόνες - σύμβολα. Έχει ήδη ξεσπάσει ο Β Παγκόσμιος πόλεμος και ο Σεφέρης δείχνει να λυπάται για τον ξεπεσμό του ανθρώπου και να ανησυχεί για το μέλλον της ανθρωπότητας. Το Μάρτιο του 1941 ο ποιητής νυμφεύεται τη Μαρία Ζάννου και στις 22 Απριλίου καταφεύγει μαζί με τη γυναίκα του στην Κρήτη, ακολουθώντας την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση. Τον Ιούνιο φτάνουν στην Αλεξάνδρεια, όπου μένουν ως τον Ιούλιο. Στη συνέχεια πηγαίνουν στη Νότια Αφρική, όπου ο Σεφέρης μένει μέχρι το 1942, χρονιά κατά την οποία μετατίθεται στο Κάιρο. Εκεί, στο Κάιρο, εκδίδει το 1944 τις «Δοκιμές». Τον ίδιο χρόνο εκδίδεται στην Αλεξάνδρεια το «Ημερολόγιο καταστρώματος Β», που περιέχει ποιήματα επηρεασμένα από τη φρίκη του πολέμου. Με την απελευθέρωση, ο Σεφέρης επιστρέφει στην Ελλάδα. Μέχρι το 1946 εργάζεται ως διευθυντής του Πολιτικού Γραφείου του Αντιβασιλέα Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού. Το 1947 του απονέμεται το έπαθλο Παλαμά. Την ίδια χρονιά εκδίδει την «Κίχλη» και το 1948 διορίζεται σύμβουλος στην πρεσβεία της Άγκυρας, όπου μένει ως το Το 1951 μετατίθεται στην πρεσβεία του Λονδίνου και το 1952 διορίζεται πρεσβευτής στο Λίβανο. Ταξιδεύει τρεις φορές στην Κύπρο, από την οποία εμπνέεται το «Κύπρον, ου μ εθέσπισεν» ή «Ημερολόγιο Καταστρώματος Γ» (1955). Το 1957 διορίζεται πρεσβευτής στο Λονδίνο, όπου παραμένει μέχρι το Το 1963 του απονέμεται το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας και το 1964 αναγορεύεται επίτιμος διδάκτορας των Πανεπιστημίων της Θεσσαλονίκης και της Οξφόρδης. Το 1965 τον τιμά το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον και το 1966 η Αμερικανική Ακαδημία Τεχνών και Επιστημών. Την ίδια χρονιά εκδίδονται τα «Τα τρία κρυφά ποιήματα». Το 1968 του προσφέρεται η έδρα του καθηγητή της ποίησης στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Το 1969, με μήνυμά του στο BBC, ο ποιητής στιγματίζει το καθεστώς των Συνταγματαρχών και το 1970 δημοσιεύει στα «Δεκαοχτώ κείμενα» το ποίημα «Οι γάτες τ Αϊ Νικόλα». Συνολικά το έργο του έχει ως εξής: α) Ποίηση: «Στροφή» (1931), «Η Στέρνα» (1932), «Μυθιστόρημα» (1935), «Γυμνοπαιδία» (1936), «Τετράδιο Γυμνασμάτων» (1940), «Ημερολόγιο Καταστρώματος Α» (1940), «Ημερολόγιο Καταστρώματος Β» (1944), «Κίχλη» (1947), «Κύπρον, ου μ εθέσπισεν ή Ημερολόγιο Καταστρώματος Γ» (1955), «Τρία κρυφά ποιήματα» (1966), «Τετράδιο Γυμνασμάτων Β» (1976). β) Πεζά: «Τρεις μέρες στα μοναστήρια της Καππαδοκίας» (οδοιπορικό, 1953), «Έξι νύχτες στην Ακρόπολη» (μυθιστόρημα, 1974), «Μέρες» (το ημερολόγιο του Σεφέρη σε 7 τόμους), «Δοκιμές» (2 τόμοι που περιέχουν ομιλίες, άρθρα, δοκίμια και φιλολογικά μελετήματα). γ) Μεταφράσεις: «Η έρημη χώρα» του Σ. Σ. Έλιοτ (1963), «Αντιγραφές» (μεταφράσεις ποιημάτων των Γέιτς, Ζιντ, Λόρενς, Πάουντ, Πιερ Ζαν Ζουβ, Μαριάν Μουρ, Ελυάρ, κ.ά.). δ) Απόδοση (στα νεοελληνικά): «Η Αποκάλυψη του Ιωάννη» (1966), «Άσμα ασμάτων» (1967), «Μεταγραφές» (αποδόσεις αρχαίων πεζών και ποιητικών κειμένων, 1980). 76 Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς

77 Ερμηνευτικά σχόλια Το ποίημα που εξετάζουμε γράφτηκε το 1953, όταν ο ποιητής βρισκόταν στην Κύπρο, την εποχή που εκεί ξεκινούσε ο αγώνας ενάντια στην αγγλική κατοχή. Το περιεχόμενό του είναι αντιπολεμικό, καθώς ο Σεφέρης αναλογίζεται ότι από παλιά οι άνθρωποι που πολεμούν υποφέρουν και σκοτώνονται άδικα και ελπίζει ότι αυτό το κακό θα σταματήσει. Στο απόσπασμα που εξετάζουμε η Ελένη απευθύνεται στον Τεύκρο που τη συνάντησε στην Αίγυπτο και φαίνεται να του φωνάζει ότι δεν πήγε η ίδια στην Τροία ποτέ και ότι μόνο το είδωλό της βρισκόταν εκεί. Η Ελένη βρισκόταν στο δέλτα του Νείλου, ενώ στην Τροία έστειλε η θεά Ήρα ένα είδωλό της, για το οποίο άδικα πολεμούσαν οι Έλληνες και οι Τρώες δέκα ολόκληρα χρόνια. Ο Σεφέρης εμπνέεται από την τραγωδία Ἑλένη του Ευριπίδη και χρησιμοποιεί το μύθο της Ελένης, για να τον συνδέσει με τη σύγχρονη πραγματικότητα: αν και προηγήθηκε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος και πολλοί άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους πολεμώντας για ιδανικά, παραδείγματα, όπως η σκλαβωμένη Κύπρος, αποδεικνύουν ότι όχι μόνο δεν πραγματοποιήθηκαν αυτά τα ιδανικά, αλλά και ότι ο πόλεμος έγινε για μια απάτη, ήταν πρόσχημα η ελευθερία και η δικαιοσύνη, ήταν είδωλο. Γι αυτό γράφει και το ποίημα που εξετάζουμε, για να κάνει τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν ότι δεν πρέπει να πέφτουν θύματα όσων επιζητούν τον πόλεμο, προκειμένου να πραγματοποιήσουν τα συμφέροντά τους, που τα κρύβουν πίσω από μεγάλα και ωραία λόγια, που τα καλύπτουν κάτω από τα υψηλά ιδανικά. Εκπαιδευτικός Οργανισμός Ν. Ξυδάς 77