Τα προσδοκώμενα οικονομικά οφέλη της Ελληνικής Οικονομίας από την εξόρυξη υδρογονανθράκων

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Τα προσδοκώμενα οικονομικά οφέλη της Ελληνικής Οικονομίας από την εξόρυξη υδρογονανθράκων ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Υπεύθυνος καθηγητής: Απόστολος Γκότσιας Αργυρίου Αλέξανδρος

2 Χίος, Νοέμβριος 2015

3 Περιεχόμενα Εισαγωγή... 4 Κεφάλαιο Εισαγωγή Η εξόρυξη των υδρογονανθράκων Η δομή του πετρελαϊκού κλάδου Κεφάλαιο Εισαγωγή Ο χαρακτήρας της οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών Υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ Κεφάλαιο Εισαγωγή Τα αποτελέσματα από την εξόρυξη υδρογονανθράκων Κεφάλαιο Εισαγωγή Ιστορική αναδρομή Τα αποτελέσματα των Ελληνικών ερευνών Στοιχεία για την ύπαρξη υδρογονανθράκων Κεφάλαιο Εισαγωγή Οικονομετρική ανάλυση Κεφάλαιο Εισαγωγή Η Ελλάδα ενεργειακό σταυροδρόμι Κεφάλαιο Εισαγωγή Παγκόσμια μόλυνση από την εξόρυξη υδρογονανθράκων Απεξάρτηση από τους υδρογονάνθρακες με χρήση ΑΠΕ Επίλογος - Συμπεράσματα Έξοδος από την κρίση με την εξόρυξη υδρογονανθράκων; Βιβλιογραφία Παράρτημα

4 Εισαγωγή Η εξόρυξη υδρογονανθράκων αποτελεί ένα κομβικό σημείο προόδου και εξέλιξης για την ανθρωπότητα, με τη συμβολή τους να γίνεται εμφανής και στη βελτίωση του επιπέδου ζωής των πολιτών των χωρών που εκμεταλλεύονται κοιτάσματα υδρογονανθράκων. Η βελτίωση όμως του επιπέδου ζωής, εξαρτάται κυρίαρχα από τη δυνατότητα της εκάστοτε Κυβέρνησης να αξιοποιήσει με τον καλύτερο τρόπο τις ευκαιρίες εξόρυξης που της παρουσιάζονται. Ακόμη, απαιτείται ότι οι οποιεσδήποτε ενέργειες εξόρυξης και αξιοποίησης των κοιτασμάτων πρέπει να χαρακτηρίζονται από φιλικότητα προς το περιβάλλον, ώστε οι επιπτώσεις από την εξόρυξη να είναι αναστρέψιμες και κατά προέκταση, οι επιπτώσεις να είναι επωφελείς για όλα τα μέλη της κοινωνίας. Σε αυτή την εργασία εξετάζουμε τα κοινωνικοοικονομικά αποτελέσματα από την εξόρυξη υδρογονανθράκων σε 14 χώρες (μεταξύ αυτών της Κύπρου και της Ελλάδας), οι οποίες είναι χωρισμένες σε τρείς ομάδες. Ο διαχωρισμός τους έγινε με βάση τις πολιτισμικές ομοιότητες και διαφορές που τα κράτη εμφανίζουν μεταξύ τους καθώς και με το μέγεθος ανάπτυξης της οικονομίας τους. Η πρώτη ομάδα περιλαμβάνει τα κράτη της Δανίας, της Νορβηγίας, της Μεγάλης Βρετανίας (ευρωπαϊκές χώρες με υψηλό επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης), η δεύτερη περιλαμβάνει το Ιράν, το Ιράκ, τη Λιβύη, την Αίγυπτο και τη Βενεζουέλα (χώρες με μικρότερο επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης και με στοιχεία ανεξάρτητης οικονομικής πολιτικής σε κάποιες περιόδους) και η τρίτη ομάδα περιλαμβάνει το Κουβέιτ, το Κατάρ, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (χώρες με μεγάλα ενεργειακά αποθέματα τα οποία εκμεταλλεύονται σε στενή συνεργασία με άλλες οικονομικά αναπτυγμένες χώρες). Με βάση τα αποτελέσματα της διαμόρφωσης του ΑΕΠ των παραπάνω κρατών, θα αξιολογήσουμε τα οφέλη και με ποιόν τρόπο θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί αποτελεσματικότερα η Ελληνική κοινωνία τα υπάρχοντα και εν δυνάμει μελλοντικά κοιτάσματα. Η αξιολόγηση των δυνατοτήτων της Ελληνικής και Κυπριακής οικονομίας γίνεται με τη χρήση οικονομετρικών προβλέψεων σχετικά με τις οικονομικές δυνατότητες που δημιουργούνται από την μελλοντική εξόρυξη ενεργειακών πόρων.

5 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή Σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζονται ιστορικά στοιχεία, σχετικά με την καταγραφή των πρώτων εξορύξεων και χρήσεων του πετρελαίου. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι υπάρχοντες διεθνείς πετρελαϊκοί οργανισμοί, η λειτουργία του καθενός καθώς και οι χώρες που συμμετέχουν σε αυτούς. Επίσης αναφερόμαστε στις χώρες που βάση προβλέψεων εμφανίζονται να διαθέτουν τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου. Προτού όμως ξεκινήσουμε την παράθεση των ιστορικών δεδομένων μας, κάνουμε μια αναφορά στο τι είναι το πετρέλαιο, πως εντοπίζεται και πως εξάγεται από το υπέδαφος, καθώς και στο ποιες είναι οι χρήσεις του. Το πετρέλαιο (από το ελληνικό πέτρα και έλαιο, "λάδι της πέτρας" και στη λατινική, petroleum) είναι ένα παχύρρευστο, μαύρο ή βαθύ καφετί ή πρασινωπό υγρό πέτρωμα, που αποτελεί ίσως τη σπουδαιότερη, μέχρι σήμερα, φυσική πηγή ενέργειας. Στην καθημερινή γλώσσα αποκαλείται και μαύρος χρυσός. Το αργό (ακατέργαστο) πετρέλαιο είναι υγρό πέτρωμα, μίγμα υδρογονανθράκων, δηλαδή ουσιών που περιέχουν άνθρακα και υδρογόνο, καθώς και άλλες οργανικές ενώσεις και το οποίο βρίσκεται μέσα σε πορώδη πετρώματα στα ανώτερα στρώματα μερικών περιοχών τού φλοιού της Γης. Για την ερμηνεία της δημιουργίας του πετρελαίου, υπάρχουν πολλές και μάλιστα αλληλοσυγκρουόμενες θεωρίες, επικρατέστερη όμως όλων είναι αυτή του γεωλόγου Ποτονιέ, ο οποίος πρότεινε ότι το πετρέλαιο είναι προϊόν αποσύνθεσης ζωικών (κουφάρια ζώων) και φυτικών (υπολείμματα φυτών) οργανισμών που εγκλείστηκαν μέσα στα πετρώματα σε μεγάλο βάθος στη Γη. Τα λείψανα αυτών των οργανισμών παρασύρθηκαν από θαλάσσια ρεύματα και ανέμους και συγκεντρώθηκαν κατά μεγάλες ποσότητες στους πυθμένες θαλασσίων λεκανών (κόλπων, λιμνοθαλασσών κ.τ.λ.). Οι λεκάνες αυτές στη συνέχεια, από διάφορες αναστατώσεις της επιφάνειας της Γης αποκλείσθηκαν και καταχώθηκαν. Έτσι, εκ του αποκλεισμένου αυτού οργανικού υλικού προέκυψε με αποσύνθεση, υπό την επίδραση αναερόβιων βακτηρίων, το πετρέλαιο. Η θεωρία αυτή ενισχύεται ακόμη περισσότερο και από το γεγονός ότι τα πετρέλαια σήμερα εντοπίζονται πάντα σε τυπικά ιζηματογενή πετρώματα, ενώ στη βάση των πετρελαϊκών κοιτασμάτων ανευρίσκεται, σχεδόν πάντα, αλμυρό νερό. Η παρουσία πετρελαϊκού κοιτάσματος στο υπέδαφος δεν βασίζεται πάντοτε και από επιφανειακές ενδείξεις. Συνεπώς η ανακάλυψη τέτοιων κοιτασμάτων μπορεί να γίνει τελείως συμπτωματικά. Επιφανειακές ενδείξεις θεωρούνται οι ακόλουθες: 1. Εκτεταμένη γυμνή όψη επιφάνειας όπου δεν παρατηρείται βλάστηση. 2. Ύπαρξη αλμυρών πηγών ή θειούχων θερμών υδάτων. 3. Εξερχόμενα αέρια από το υπέδαφος, συχνά αποτελούν σοβαρή εξωτερική εκδήλωση πετρελαϊκού κοιτάσματος.

6 4. Ιλυώδη ή βορβορώδη ηφαίστεια βρίσκονται κοντά σε πετρελαϊκά κοιτάσματα, όπως στην περίπτωση του Καυκάσου. 5. Αναβλύσεις πετρελαίου ή πίσσας αποτελούν την κυριότερη επιφανειακή εκδήλωση ύπαρξης κοιτάσματος. Ανεξάρτητα των παραπάνω ενδείξεων, οι γεωλόγοι ερευνητές ακολουθούν εναλλακτικές μεθόδους για την εξαγωγή σαφέστερων συμπερασμάτων. Συνήθως χρησιμοποιείται ένας συνδυασμός περισσότερων της μιας μεθόδων, ανάλογα με την θέση έρευνας: 1. Σεισμική μέθοδος: Η μέθοδος αυτή βασίζεται κυρίως στην ταχύτητα μετάδοσης των δονήσεων ενός τεχνητού σεισμού, ο οποίος προκαλείται συνήθως με χρήση κατάλληλων εκρηκτικών. Πραγματοποιείται με δύο τρόπους: Είτε της διάθλασης, είτε της ανάκλασης των σεισμικών κυμάτων με αντίστοιχα σεισμικά όργανα, δεδομένου ότι τα σεισμικά κύματα δεν διέρχονται εξ ολοκλήρου από υγρά. Αυτή η μέθοδος έχει το μειονέκτημα ότι αντί για πετρελαϊκό κοίτασμα μπορεί να εντοπίσει μεγάλες ποσότητες υπόγειων υδάτων. 2. Ηλεκτρική μέθοδος: Βασίζεται κυρίως στο γεγονός ότι ο φλοιός της Γης έχει ορισμένες ηλεκτρικές σταθερές, μία εκ των οποίων είναι και η αντίσταση διέλευσης του ηλεκτρικού ρεύματος. Έτσι, με δεδομένο ότι το πετρέλαιο δεν είναι καλός αγωγός του ηλεκτρισμού, η ένδειξη μεγαλύτερης σχετικής αντίστασης μπορεί να θεωρηθεί ένδειξη παρουσίας πετρελαϊκού κοιτάσματος. 3. Ηλεκτρομαγνητική μέθοδος: Αυτή η μέθοδος βασίζεται σε ευαίσθητα όργανα, τα καλούμενα μαγνητόμετρα, που μπορούν να μετρήσουν με σχετικά μεγάλη ακρίβεια την ένταση του μαγνητικού πεδίου της Γης από τόπο σε τόπο. 4. Σταθμική ή βαρυτομετρική μέθοδος: Βασίζεται στην μέτρηση της έντασης του πεδίου βαρύτητας στα διάφορα σημεία της επιφάνειας της Γης. 5. Ραδιενεργή μέθοδος: Η μέθοδος αυτή κρίνεται πολύ αξιόπιστη και εφαρμόζεται με επιτυχία σε τοποθεσίες με ήπιο ανάγλυφο. Το ορυκτό πετρέλαιο, ή "αργό πετρέλαιο" όπως λέγεται, μπορεί να ποικίλει ανάλογα με την εμφάνιση, τη σύνθεση, και την καθαρότητά του. Λαμβάνοντας υπόψη τη σύνθεση των πετρελαίων, αυτά κατατάσσονται σε τρεις βασικές κατηγορίες: 1. Παραφινικά πετρέλαια: Περιέχουν στερεή παραφίνη και κατά την απόσταξη δίνουν σημαντική αναλογία ελαφρών κλασμάτων που αποτελούνται αποκλειστικά από κεκορεσμένους υδρογονάνθρακες της αλειφατικής σειράς. Τα πρώτα κλάσματα της σειράς αυτής, μεθάνιο, αιθάνιο, προπάνιο και βουτάνιο παρατηρούνται και στην εξόρυξη του πετρελαίου ως εκλυόμενα αέρια. 2. Ασφαλτικά πετρέλαια: Δίνουν περισσότερο βαρέα κλάσματα όπως μαζούτ και ορυκτέλαια. 3. Ασφαλτοπαραφινικά πετρέλαια: Αποτελούν μίξη των παραπάνω κατηγοριών όπου η μία σειρά δεν υπερτερεί της άλλης. Η άντληση του πετρελαίου γίνεται από ειδικές πυργωτές εγκαταστάσεις, που εγκαθίστανται πάνω στις λεγόμενες πετρελαιοπηγές. Το πετρέλαιο λαμβάνεται μετά από διάτρηση του εδάφους, τη λεγόμενη γεώτρηση με τη μορφή αρτεσιανού φρέατος (το φρέαρ ή πηγάδι από όπου το νερό ή άλλο υγρό αναβλύζει λόγω φυσικής πίεσης

7 και έτσι δεν χρειάζεται να αντλείται) όπου το πετρέλαιο, σε ορισμένες περιπτώσεις, λόγω των υφιστάμενων πιέσεων, αναβλύζει υπό μορφή πίδακα ύψους πολλών μέτρων, συνηθέστερα όμως εξάγεται με απάντληση. Χρησιμοποιείται συνήθως για την παραγωγή καυσίμων για μηχανές εσωτερικής καύσης. Είναι επίσης η πρώτη ύλη για πολλά χημικά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων των διαλυτών, των λιπασμάτων, των φυτοφαρμάκων, καθώς και στα συνθετικά προϊόντα όπως των πλαστικών και των απορρυπαντικών ακόμη και ορισμένων εκρηκτικών υλών. Τα προϊόντα που προέρχονται από το πετρέλαιο λέγονται πετροχημικά (petrochemicals) και ο κλάδος της Χημείας που ασχολείται με την ανάπτυξή τους Πετροχημεία. Το πετρέλαιο, μαζί με τους γαιάνθρακες, και το φυσικό αέριο, αποτελούν τα ορυκτά καύσιμα. 1.1 Η εξόρυξη των υδρογονανθράκων Διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα υποδηλώνουν ότι το πετρέλαιο χρησιμοποιήθηκε σε διάφορες εφαρμογές από τα αρχαία χρόνια. Η άσφαλτος χρησιμοποιήθηκε ως οικοδομικό υλικό για κτίρια και στεγανωτικό σε πλοία στην αρχαία Βαβυλώνα. Η πίσσα χρησιμοποιήθηκε σε έργα οδοποιίας στη Βαγδάτη του 8ου αιώνα και φυσικά κατά τα Βυζαντινά χρόνια, χρησιμοποιήθηκε το υγρό πυρ ως πολεμικό όπλο. Αν και η σύνθεση του δεν είναι γνωστή, εικάζεται ότι περιείχε κάποιας μορφής πετρελαϊκού προϊόντος. Ήδη από το 347 μχ, υπάρχουν οι πρώτες αναφορές για πετρελαιοπηγές στην Κίνα. Το 1264, από μαρτυρίες του Marco Polo κατά την διάρκεια των ταξιδιών του μέσω του Μπακού, επιβεβαιώνεται η ύπαρξη και εξόρυξη πετρελαίου στη μεσαιωνική Περσία. Το 1500, υπάρχουν τα πρώτα στοιχεία χρήσης του πετρελαίου για φωτισμό μέσο λαμπών, στα Καρπάθια Όρη της Πολωνίας και το 1735, γίνεται η πρώτη αναφορά ύπαρξης πετρελαίου στην Αλσατία της Γαλλίας. Από το 1802 μέχρι 1889, πραγματοποιούνται οι πρώτες και σημαντικότερες ενέργειες στη πετρελαϊκή βιομηχανία. Γεωτρήσεις πραγματοποιούνται στη Βόρεια Αμερική, Ασία και Ευρώπη. Δημιουργούνται τα πρώτα διυλιστήρια, όπου με την απόσταξη του πετρελαίου συνέβαλαν και στη δημιουργία αρχικά καυστήρων και μηχανών ατμού και εν συνεχεία σε μηχανές εσωτερικής καύσης για τα βενζινοκίνητα αυτοκίνητα. Εκείνη τη περίοδο γίνονται και οι πρώτες αναφορές για την κατασκευή δεξαμενόπλοιων στις ΗΠΑ και Ρωσία. Το 1919, αποτελεί χρονιά ορόσημο για την πετρελαϊκή εργασιακή ασφάλεια, μετά τη πυρκαγιά που προκλήθηκε στη πετρελαιοπηγή Hay Νο 7 στο Elk Hills. Ακολούθησαν σημαντικές ανακαλύψεις στην Αραβική χερσόνησο το 1933, όταν Αμερικανοί γεωλόγοι ανακαλύπτουν για λογαριασμό της Standard Oil την ύπαρξη πετρελαίου στην έρημο της Σαουδικής Αραβίας και το 1938 γίνεται η πρώτη εξόρυξη, επιβεβαιώνοντας το τεράστιο μέγεθος του κοιτάσματος. Η έρευνα για κοιτάσματα γινόταν μόνο με επιφανειακές ενδείξεις μέχρι το 1936, αλλά με τη συμβολή της τότε τεχνολογίας πραγματοποιήθηκε η πρώτη σεισμική έρευνα στην Καλιφόρνια, με την ανακάλυψη δέκα πιθανών πετρελαιοπηγών. Η πετρελαϊκή βιομηχανία συνέχισε να εξελίσσεται και να γιγαντώνεται μέσα από νέες ανακαλύψεις κοιτασμάτων και συνεργασίες ανάμεσα σε πετρελαϊκές εταιρείες και κράτη. Τη δεκαετία του 90, η τρισδιάστατη απεικόνιση σεισμικών δεδομένων και τρισδιάστατα υπολογιστικά

8 μοντέλα δεξαμενών (πετρελαιοπηγών), δίνουν νέες δυνατότητες αξιοποίησης σε παλαιά κοιτάσματα, και μέσο αυτών δημιουργήθηκαν νέες ευκαιρίες εκμετάλλευσης. Από τα χρονολογικά δεδομένα μας, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως από το 1850 και μετέπειτα οποιαδήποτε εξέλιξη συνέβαινε στη τότε πετρελαϊκή βιομηχανία, αποτελούσε μια ανακάλυψη. Η τότε τεχνογνωσία σε συνδυασμό με τα δεδομένα που συνεχώς πλήθαιναν, οδήγησε τους μηχανικούς και του επιστήμονες της εποχής, στη δημιουργία καινοτόμων λύσεων και εφευρέσεων και έθεσαν τις βάσεις για τη μετέπειτα ραγδαία ανάπτυξη της παραγωγής πετρελαίου. 1.2 Η δομή του πετρελαϊκού κλάδου. Η ραγδαία αύξηση της παραγωγής πετρελαίου, είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία παγκόσμιων ιδιωτικών πετρελαϊκών κολοσσών και οργανισμών με τη συμμετοχή των δημόσιων φορέων πετρελαίου της εκάστοτε χώρας-μέλους. Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζουμε τους γίγαντες της πετρελαϊκής βιομηχανίας, τους οργανισμούς αυτούς και τη λειτουργία τους, καθώς επίσης και τις προβλέψεις που έχουν γίνει σχετικά με τα μεγαλύτερα πετρελαϊκά αποθέματα. Οι Επτά : Η ιστορία των περιβόητων επτά αδελφών (όπως ονομάζονταν οι μεγαλύτερες πετρελαϊκές εταιρίες ) ξεκινά από τις αρχές του 20ού αιώνα, όταν το ανώτατο δικαστήριο των ΗΠΑ, σε μια ιστορική του απόφασή, διέταξε το κατακερματισμό της Standard Oil σε 34 εταιρίες. Οι έξι από τις επτά εταιρίες είναι άμεσες απόγονοι της Standard Oil. Οι επτά αδελφές, Exxon, Mobil, Chevron, Texaco, Gulf, BP, Royal Dutch/Shell, αποτελούσαν τις μεγαλύτερες εταιρίες εκμετάλλευσης προϊόντων πετρελαίου εκτοπίζοντας σταδιακά σχεδόν όλες τις υπόλοιπες. Τα έσοδά τους από την εκμετάλλευση του μαύρου χρυσού ήταν τεράστια. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι τα κέρδη τους από την εξόρυξη και την εμπορία του πολύτιμου υγρού μόνο από τη Μέση Ανατολή ήταν 1,2 δισ. δολάρια το Η δεκαετία του 1990 εγκαινίασε μια νέα εποχή για τις επτά αδελφές, οι οποίες, λόγω του αυξανόμενου ανταγωνισμού και του υψηλού κόστους, προχώρησαν σε μια σειρά συγχωνεύσεων δημιουργώντας πραγματικούς οικονομικούς κολοσσούς. Την αυλαία άνοιξε η BP, που το 1998 προχώρησε στην εξαγορά της Amoco, συνεχίζοντας το 2000 με την ARCO (Atlantic Richfield Company), δημιουργώντας έναν οικονομικό γίγαντα με κεφάλαια ύψους 200 δισ. δολαρίων. Τον Οκτώβριο του επόμενου έτους η Chevron (που τη δεκαετία του 1980 είχε αποκτήσει την Gulf) εξαγόρασε για 36 δισ. δολάρια την Texaco δημιουργώντας την τέταρτη μεγαλύτερη εταιρία πετρελαιοειδών. Στα τέλη του 1999 το ανώτατο δικαστήριο των ΗΠΑ ενέκρινε τη συγχώνευση της Exxon με τη Mobil, τα κεφάλαια των οποίων υπολογίζονταν σε 82 δισ. δολάρια. Παράλληλα με τις μεγάλες συγχωνεύσεις, οι εταιρίες προχώρησαν και σε συμμαχίες περιφερειακού τύπου, όπως για παράδειγμα η Mobil με την BP για την ευρωπαϊκή αγορά. Οι εν λόγω συγχωνεύσεις εκτόξευσαν τα έσοδα των εταιριών στα ύψη. Ένα χρόνο μετά τη συγχώνευσή τους, ο όμιλος Exxon/Mobil (η μεγαλύτερη πετρελαϊκή εταιρία στον κόσμο) ανακοίνωσε κέρδη της τάξης των 5,12 δισ. δολαρίων, η BP/Amoco 2,71 δισ. δολαρίων, ενώ η Chevron/Texaco

9 ανακοίνωσε αύξηση κερδών κατά 88%. Οι εταιρίες αυτές ελέγχουν το 75% των αποθεμάτων πετρελαίου των ΗΠΑ. ΟΠΕΚ: Ο Οργανισμός των Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών (ΟΠΕΚ ) είναι ένας μόνιμος, διακυβερνητικός οργανισμός, που δημιουργήθηκε κατά τη Διάσκεψη της Βαγδάτης, που πραγματοποιήθηκε στις 10 με 14 Σεπτεμβρίου το 1960, από το Ιράν, το Ιράκ, το Κουβέιτ, τη Σαουδική Αραβία και τη Βενεζουέλα. Στα πέντε ιδρυτικά μέλη, εντάχθηκαν αργότερα και άλλα εννέα: το Κατάρ (1961), η Ινδονησία (1962), ανέστειλε τη συμμετοχή της από τον Ιανουάριο του 2009, η Λιβύη (1962), τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (1967), η Αλγερία (1969),η Νιγηρία (1971), ο Ισημερινός (1973), ανέστειλε τη συμμετοχή του από το Δεκέμβριο του 1992 μέχρι τον Οκτώβριο 2007, η Αγκόλα (2007) και η Γκαμπόν ( ). Ο ΟΠΕΚ διατηρούσε την έδρα του στη Γενεύη της Ελβετίας, κατά τα πρώτα πέντε χρόνια της ύπαρξής του. Από 1 η Σεπτεμβρίου του 1965 μεταφέρθηκε στη Βιέννη, της Αυστρίας. Στόχος του οργανισμού είναι να συντονίζει και να ενοποιεί τις πολιτικές πετρελαίου μεταξύ των χωρών μελών, προκειμένου να εξασφαλίσει δίκαιες και σταθερές τιμές για τους παραγωγούς πετρελαίου. Παράλληλα επιδιώκει να έχει μια αποτελεσματική, οικονομική και τακτική προμήθεια πετρελαίου σε έθνη που καταναλώνουν, καθώς και μια εύλογη απόδοση κεφαλαίου σε αυτούς που επενδύουν στη βιομηχανία. Στη δεκαετία του 1960 δημιουργείται ο ΟΠΕΚ (Οργανισμός Πετρελαιοπαραγωγών Εξαγωγικών Κρατών) από πέντε αναπτυσσόμενες χώρες που παράγουν πετρέλαιο. Ήταν η δεκαετία που χαρακτηρίστηκε από έντονες μεταβολές σε διεθνές οικονομικό και πολιτικό τοπίο, με τη γέννηση νέων κρατών και την αποικιακή ανεξαρτητοποίηση πολλών άλλων. Στη τότε αγορά πετρελαίου κυριαρχούσαν οι «επτά αδελφές» πολυεθνικών εταιρειών (Anglo- Persian Oil Company (σημερινή BP), Gulf Oil, Standard Oil California (SoCal), Texaco (σημερινή Chevron), Royal Dutch Shell, Standard Oil New Jersey (Esso) και Standard Oil Company New York (Socony) (σημερινή ExxonMobil) και ήταν σε μεγάλο βαθμό ανεξάρτητές. Ο ΟΠΕΚ ανέπτυξε συλλογικά το όραμα του, καθόρισε τους στόχους του και καθιέρωσε τη γραμματεία του, πρώτα στη Γενεύη και στη συνέχεια, το 1965, στη Βιέννη. Εφάρμοσε τη «Δήλωση Πολιτικής πετρελαίου στις χώρες μέλη», το 1968, με την οποία τόνιζε το αναφαίρετο δικαίωμα όλων των χωρών να ασκήσουν μόνιμη κυριαρχία επί των φυσικών τους πόρων, προς το συμφέρον της εθνικής τους ανάπτυξης. Τα κράτη-μέλη είχαν αυξηθεί σε δέκα το Τη δεκαετία του 1970 ο ΟΠΕΚ ανήλθε στο διεθνές παρασκήνιο, καθώς οι χώρες μέλη του, πήραν τον έλεγχο των εγχώριων βιομηχανιών πετρελαίου, και έτσι ο οργανισμός απέκτησε ένα σημαντικό λόγο στον καθορισμό των τιμών του αργού πετρελαίου στις διεθνείς αγορές. Σε δύο περιπτώσεις, οι τιμές του πετρελαίου αυξήθηκαν απότομα, σε μια ιδιαίτερα ασταθή αγορά, που προκλήθηκε από τον αραβικό εμπάργκο πετρελαίου το 1973 και το ξέσπασμα της Ιρανικής Επανάστασης το Ο ΟΠΕΚ διεύρυνε την εντολή της πρώτης Συνόδου Κορυφής των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων στο Αλγέρι το 1975, η οποία ασχολήθηκε με τα δεινά των φτωχότερων εθνών και κάλεσε για μια νέα εποχή συνεργασίας στον τομέα των διεθνών σχέσεων, προς το συμφέρον της

10 παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης και της σταθερότητας. Αυτό οδήγησε στη δημιουργία του Ταμείου του ΟΠΕΚ για τη Διεθνή Ανάπτυξη το Οι χώρες μέλη ξεκίνησαν φιλόδοξα κοινωνικό- οικονομικά αναπτυξιακά σχέδια. Η σύνθεση των χωρών στον οργανισμό, αυξήθηκε σε 13 μέχρι το Κατά τη δεκαετία του 1980, ύστερα από τα επίπεδα ρεκόρ της τιμής του πετρελαίου στις αρχές της δεκαετίας, οι τιμές άρχισαν να αποδυναμώνονται, μέχρι την πλήρη συντριβή τους το 1986, που είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός μεγάλου πλεονάσματος πετρελαίου και την αποστροφή των καταναλωτών από τους υδρογονάνθρακες. Το μερίδιο του ΟΠΕΚ, το οποίο ήταν από τα μικρότερα της αγοράς πετρελαίου, μειώθηκε σε μεγάλο βαθμό και τα συνολικά έσοδα του πετρελαίου έπεσαν κάτω από το ένα τρίτο των προηγούμενων ετών (με τα υψηλότερα επίπεδα παραγωγής), προκαλώντας σοβαρή οικονομική δυσπραγία για πολλές-χώρες μέλη. Οι τιμές συσπειρώθηκαν προς το τέλος της δεκαετίας, αλλά περίπου στο ήμισυ των επιπέδων που επικρατούσαν στην αρχή της δεκαετίας, και το μερίδιο του οργανισμού, στην πρόσφατα αυξανόμενη παγκόσμια παραγωγή, άρχισε να ανακάμπτει. Αυτό υποστηρίχθηκε από τον ΟΠΕΚ, θεσπίζοντας ανώτατο όριο παραγωγής μεταξύ των χωρών-μελών και ένα μέτρο αναφοράς για την τιμολόγηση. Επίσης σημειώθηκε και σημαντική πρόοδος διαλόγου και συνεργασίας μεταξύ μελών ΟΠΕΚ/μη ΟΠΕΚ, η οποία θεωρήθηκε απαραίτητη για τη σταθερότητα της αγοράς και τη θέσπιση λογικών τιμών. Παράλληλα, εκείνη τη δεκαετία προέκυψαν και τα περιβαλλοντικά ζητήματα στη διεθνή ατζέντα της ενέργειας. Στη δεκαετία του 1990, οι τιμές κινήθηκαν λιγότερο εντυπωσιακά από ό, τι στη δεκαετία του 1970 και του 1980, καθώς η έγκαιρη δράση του ΟΠΕΚ μείωσε τον αντίκτυπο που είχαν στην αγορά οι εχθροπραξίες της Μέσης Ανατολής το Όμως, η υπερβολική μεταβλητότητα και η γενική αδυναμία των τιμών που κυριάρχησε τη δεκαετία αυτή, η οικονομική ύφεση στη Νότιο-Ανατολική Ασία και ο ήπιος χειμώνας στο βόρειο ημισφαίριο ( ), οδήγησαν τις τιμές πίσω στα επίπεδα του Ωστόσο, ακολούθησε μια σταθερότερη ανάκαμψη σε μια πλέον πιο ολοκληρωμένη αγορά πετρελαίου, η οποία ήταν αποτέλεσμα προσαρμογής, του μετά-σοβιετικού κόσμου, της αυξανόμενης αστικοποίησης, της παγκοσμιοποίησης, της επανάστασης των επικοινωνιών και άλλες τάσεις που συγχέονταν με την υψηλή τεχνολογία. Η πρόοδος στον διάλογο μεταξύ παραγωγού-καταναλωτή επιβεβαίωσε τη συνεχή πρόοδο στις σχέσεις μελών ΟΠΕΚ/μη-ΟΠΕΚ. Δεδομένου ότι ο οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών επιτάχυνε διαπραγματεύσεις για την κλιματική αλλαγή, μετά τη Σύνοδο Κορυφής της Γης του 1992, ο ΟΠΕΚ ζήτησε δικαιοσύνη, ισορροπία και ρεαλισμό στη θεραπεία της εξάρτησης πετρελαίου. Μία χώρα αποχώρησε από τον ΟΠΕΚ αυτή τη δεκαετία, ενώ μια άλλη ανέστειλε τη συμμετοχή της. Κατά τη δεκαετία του 2000, ένας καινοτόμος μηχανισμός πετρελαίου από τον ΟΠΕΚ, βοήθησε στην ενίσχυση και σταθεροποίηση των τιμών του αργού στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας. Ο συνδυασμός των δυνάμεων της αγοράς, η κερδοσκοπία και άλλοι παράγοντες, μετατρέπουν την κατάσταση το 2004, σε άνοδο των τιμών και την αύξηση της μεταβλητότητας σε μια άρτια εφοδιασμένη αγορά αργού. Το πετρέλαιο χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο ως μια ξεχωριστή κατηγορία ενεργητικού. Οι τιμές εκτινάχθηκαν στα ύψη σε επίπεδα ρεκόρ στα μέσα του 2008, πριν από την κατάρρευση της αναδυόμενης

11 παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης και της οικονομικής ύφεσης. Ο οργανισμός έγινε γνωστός για την υποστήριξη που παρείχε στο τομέα του πετρελαίου, στο πλαίσιο των παγκόσμιων προσπαθειών για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. Η δεύτερη και η τρίτη σύνοδος κορυφής του ΟΠΕΚ στο Καράκας και το Ριάντ το 2000 και το 2007 αντίστοιχα, καθιέρωσε σταθερές αγορές ενέργειας, την αειφόρο ανάπτυξη και το περιβάλλον, ως τρεις κατευθυντηρίους πυλώνες, και ενέκρινε μια ολοκληρωμένη μακροπρόθεσμη στρατηγική το ΔΟΕ: Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΔΟΕ) δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) το 1974 στον απόηχο της πετρελαϊκής κρίσης, προκειμένου να βοηθήσει τις χώρες να συντονίσουν μια συλλογική απάντηση σε σημαντικές διαταραχές στον εφοδιασμό του πετρελαίου μέσω της απελευθέρωσης των αποθεμάτων πετρελαίου έκτακτης ανάγκης στις αγορές. Σκοπός του οργανισμού ήταν αρχικά να βρίσκει λύσεις στη φυσική διακοπή του εφοδιασμού πετρελαίου, καθώς επίσης και να χρησιμοποιεί πληροφορίες για τις στατιστικές μελέτες που πραγματοποιεί σχετικά με τη διεθνή αγορά πετρελαίου και άλλων ενεργειακών τομέων. Παράλληλα επιδιώκει την προώθηση της ορθολογικής ενεργειακής πολιτικής σε παγκόσμιο επίπεδο, μέσω συνεργατικών σχέσεων με χώρες μη μέλη, τη βιομηχανία και τους διεθνείς οργανισμούς, τη λειτουργία ενός μόνιμου συστήματος πληροφοριών στη διεθνή αγορά πετρελαίου για τη βελτίωση του ενεργειακού εφοδιασμού παγκοσμίως και διάρθρωση της ζήτησης. Με την ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών ενέργειας και την αύξηση της αποδοτικότητας της χρήσης της ενέργειας, προωθεί τη διεθνή συνεργασία για την ενεργειακή τεχνολογία και βοηθά στην ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών και ενεργειακών πολιτικών. Αποτελεί έναν αυτόνομο οργανισμό που λειτουργεί για να εξασφαλίζει την αξιόπιστη, οικονομικά προσιτή και καθαρή ενέργεια για τις 28 χώρες μέλη του και όχι μόνο. Μόνο τα κράτη μέλη του ΟΟΣΑ μπορούν να γίνουν μέλη της ΔΟΕ. Εκτός από τη Χιλή, την Εσθονία, την Ισλανδία, το Ισραήλ, το Μεξικό και τη Σλοβενία, όλα τα κράτη μέλη του ΟΟΣΑ είναι μέλη του ΔΟΕ. Υπάρχουν 28 μέλη: Αυστραλία, Αυστρία,Βέλγιο,Καναδάς, Δημοκρατία της Τσεχίας, Δανία, Φινλανδία, Νότια Κορέα, Λουξεμβούργο, Γερμανία, Γαλλία, Σλοβακία, Ισπανία, Ελλάδα, Ολλανδία, Σουηδία, Ελβετία, Τουρκία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ηνωμένες Πολιτείες, Ουγγαρία, Νέα Ζηλανδία, Ιρλανδία, Νορβηγία, Ιταλία, Ιαπωνία, Πολωνία, Πορτογαλία. Ο οργανισμός λειτουργεί ως σύμβουλος πολιτικής για τα κράτη μέλη του, αλλά συνεργάζεται και με τρίτες χώρες, ιδίως με την Κίνα, την Ινδία και τη Ρωσία. Οι χώρες μέλη του ΔΟΕ είναι υποχρεωμένες να διατηρούν συνολικά επίπεδα αποθεμάτων πετρελαίου, που ισοδυναμεί τουλάχιστον με 90 ημέρες των καθαρών εισαγωγών του προηγούμενου έτους. Κατά τη διάρκεια της ιστορίας του, ο οργανισμός παρενέβη στις αγορές πετρελαίου τρεις φορές με την απελευθέρωση αποθεμάτων πετρελαίου: το 1991 κατά τη διάρκεια του Πολέμου του Κόλπου, το 2005 με την απελευθέρωση 2 εκατομμυρίων βαρελιών την ημέρα για ένα μήνα μετά τον τυφώνα Katrina, που επηρέασε την παραγωγή των ΗΠΑ, και πιο πρόσφατα το 2011 για να

12 αντισταθμίσει τη συνεχιζόμενη διακοπή του εφοδιασμού πετρελαίου, ως αποτέλεσμα του εμφυλίου πολέμου στη Λιβύη. Σήμερα, οι τέσσερεις κύριοι τομείς εστίασης του ΔΟΕ είναι: Ενεργειακή ασφάλεια: Προώθηση της πολυμορφίας, της αποτελεσματικότητας και της ευελιξία σε όλους τους τομείς της ενέργειας. Οικονομική ανάπτυξη: Η διασφάλιση της σταθερής παροχής ενέργειας στις χώρες μέλη του ΔΟΕ και την προώθηση των ελεύθερων αγορών για την ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης και την εξάλειψη της ενεργειακής φτώχειας. Περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση: Ενίσχυση της διεθνούς γνώσης των επιλογών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Δέσμευση σε όλο τον κόσμο: Η στενή συνεργασία με τρίτες χώρες, και ιδιαίτερα οι μεγάλοι παραγωγοί και καταναλωτές πετρελαίου, έτσι ώστε να εφαρμοστούν λύσεις σε κοινά ενεργειακά προβλήματα και να αντιμετωπιστούν οι περιβαλλοντικές ανησυχίες. Τέλος ο ΔΟΕ συνεργάζεται με όλους τους διεθνείς οργανισμούς που εργάζονται στον τομέα της ενέργειας. Διαδραματίζει ενεργό ρόλο στις συζητήσεις με τις χώρες παραγωγούς και με τον Οργανισμό Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών (ΟΠΕΚ), ιδίως στο πλαίσιο του Διεθνούς Φόρουμ Ενέργειας (IEF). Χώρες με τα μεγαλύτερα αποθέματα: Υπάρχουν σήμερα πενήντα χώρες που παράγουν πάνω από βαρέλια πετρελαίου την ημέρα. Οι περισσότερες από αυτές, θα μειώσουν ή θα τερματίσουν την παραγωγή τους τα επόμενα 30 χρόνια, λόγω της αύξησης του κόστους παραγωγής. Λίγες μόνο πετρελαϊκές υπερδυνάμεις έχουν πετρελαϊκά αποθέματα ώστε να διατηρήσουν την παραγωγή τους μέχρι το τέλος του αιώνα και μετέπειτα. Σύμφωνα με τις τρέχουσες εκτιμήσεις, περισσότερο από το 81% του παγκόσμιου (αποδεδειγμένα) αποθεματικού πετρελαίου βρίσκονται σε χώρες μέλη του ΟΠΕΚ, με το μεγαλύτερο μέρος των αποθεμάτων να εντοπίζεται στη Μέση Ανατολή, και ανέρχεται στο 66% του συνόλου του ΟΠΕΚ. Σε αυτό το σημείο, αναφέρουμε ποίες είναι οι 15 χώρες με τα περισσότερα αποδεδειγμένα αποθέματα πετρελαίου: Βενεζουέλα: 297,7 δις. βαρέλια. Σαουδική Αραβία: 265,9 δις. βαρέλια. Καναδάς: 176,3 δις. βαρέλια. Ιράν: 157,3 δις. βαρέλια. Ιράκ: 140,3 δις. βαρέλια. Κουβέιτ: 101,5 δις. βαρέλια. Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα: 97,8 δις. βαρέλια. Ρωσία: 60 δις. βαρέλια. Λιβύη: 48,5 δις. βαρέλια. Νιγηρία: 37,1 δις. βαρέλια. Καζακστάν: 30 δις. βαρέλια. Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής: 26,5 δις. βαρέλια. Κατάρ: 25,2 δις. βαρέλια. Κίνα: 20,4 δις βαρέλια. Βραζιλία: 14 δις. βαρέλια.

13 Εικόνα 1: Χώρες με τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου Παρατηρώντας τον τρόπο λειτουργίας των εταιριών και των οργανισμών πετρελαίου, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως η προάσπιση των εταιρικών συμφερόντων στο βωμό του κέρδους και της αύξησης του μονοπωλίου, είχε και έχει κυρίαρχο νόημα στον τρόπο λειτουργίας και ύπαρξης τους. Σε συνδυασμό με την αλματώδη τεχνολογική πρόοδο που μας επιτρέπει πλέον να έχουμε ασφαλείς ενδείξεις πετρελαϊκών αποθεμάτων, ο ρόλος των εταιριών και των οργανισμών επαναπροσδιορίζεται και ανακατευθύνεται κυρίως στα κράτη που έχουν ανεκμετάλλευτα πετρελαϊκά κοιτάσματα. Είναι εύκολο λοιπόν να κατανοήσουμε και να συμπεράνουμε, το που θα υπάρξει έντονη μελλοντική δραστηριότητα για την εκμετάλλευση και παραγωγή πετρελαίου, η οποία μπορεί να ακολουθηθεί από πολιτικές και εμπόλεμες εξελίξεις (πχ Λιβύη, Νιγηρία, Βενεζουέλα). 1 1 Wikipedia: Πετρέλαιο,

14 Κεφάλαιο 2 Εισαγωγή Σε αυτό το κεφάλαιο παραθέτουμε πληροφορίες σχετικά με το διεθνές νομικό πλαίσιο, από το οποίο εξαρτάται η έρευνα και η εξόρυξη υδρογονανθράκων σε θαλάσσια ζώνη. Γίνεται μια αναφορά στις έννοιες της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ (αποκλειστική οικονομική ζώνη), και παραθέτουμε τα ισχύοντα δεδομένα για την Ελληνική περίπτωση. 2.1 Ο χαρακτήρας της οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών. Στην κλασσική του μορφή το δίκαιο της θάλασσας προβλέπει δύο θεμελιώδεις ζώνες στο θαλάσσιο χώρο: την αιγιαλίτιδα ζώνη, όπου το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχία και την ανοιχτή θάλασσα, όπου κανένα κράτος δεν είχε κυριαρχία και είναι ανοιχτή για χρήση και εκμετάλλευση από το σύνολο των κρατών «res communis omnium». Στη βασική περιοχή εθνικής δικαιοδοσίας εντάσσονταν τα εσωτερικά ύδατα κάθε κράτους. Στη συνέχεια εμφανίστηκε μία τρίτη ζώνη, η ειδική ζώνη αλιείας και μία υποθαλάσσια, η υφαλοκρηπίδα. Πρόσφατα δημιουργήθηκε η αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) και τώρα πια η υφαλοκρηπίδα αλλάζει όνομα και πλάτος και καθιερώνεται ο διεθνής βυθός, ζώνη που θα έπεται της υφαλοκρηπίδας και θα αποτελεί κοινό κτήμα της ανθρωπότητας. Κάθε παράκτιο κράτος καθορίζει συνήθως με την εσωτερική νομοθεσία του τα όρια των θαλασσίων ζωνών που το περιβάλλουν μέχρι το ανώτατο κατά το διεθνές δίκαιο επιτρεπτό όριο. Όταν η γεωγραφική θέση συγκεκριμένου παράκτιου κράτους επιτρέπει την εξάντληση των παραδεκτών ανωτάτων ορίων πλάτους κάθε θαλάσσιας ή υποθαλάσσιας ζώνης χωρίς ενδεχόμενο επικάλυψης κάποιας ζώνης, η οριοθέτηση, μονομερής σε αυτή την περίπτωση, δεν δημιουργεί προβλήματα. Στις περισσότερες περιοχές ωστόσο, τα κράτη είναι υποχρεωμένα να μοιρασθούν τις θαλάσσιες εκτάσεις, τις οποίες δικαιούται το κάθε ένα από αυτά. Έτσι, είναι απαραίτητη η χάραξη νοητών θαλάσσιων ή υποθαλάσσιων μεθοριακών γραμμών, που θα ορίζουν τις αντίστοιχες θαλάσσιες ζώνες των παράκτιων κρατών, που γειτονεύουν. Όπως τόνισε το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης στην Υπόθεση της αλιείας μεταξύ Μ. Βρετανίας και Νορβηγίας (1951) «η οριοθέτηση των θαλάσσιων χώρων έχει πάντοτε διεθνή χαρακτήρα» υπό την έννοια ότι δεν μπορεί να εξαρτηθεί από μόνη τη θέληση του παράκτιου κράτους, όπως αυτή εκδηλώνεται στο εσωτερικό δίκαιο. Αν και η οριοθέτηση αποτελεί, όπως προαναφέρθηκε, μονομερή δικαιοπραξία (επειδή μόνο το παράκτιο κράτος μπορεί να προβεί σε αυτή), η ισχύς της σε σχέση προς τρίτα κράτη εξαρτάται από το διεθνές δίκαιο. Οι οριοθετήσεις θαλάσσιων ζωνών αποτελούν ιδιαίτερα δύσκολο έργο, επειδή στη θάλασσα δεν υπάρχουν φυσικά στοιχεία τα οποία θα ήταν δυνατόν να

15 αποτελέσουν οριοθετικά σημεία. Στις υποθαλάσσιες περιοχές ειδικότερα δεν είναι δυνατή η δυνατότητα διάγνωσης της γεωμορφολογίας του εδάφους με γυμνό οφθαλμό. Στο ζήτημα της οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών εθνικής κυριαρχίας ή δικαιοδοσίας εμπλέκονται αφενός ο νομοθέτης (τα κράτη που θέτουν σχετικούς κανόνες δικαίου) αφετέρου ο δικαστής. Η οριοθέτηση συνίσταται στην επιλογή ενός θαλάσσιου ορίου, μιας νοητής γραμμής, στην οποία σταματά η κυριαρχία ή δικαιοδοσία ενός κράτους και αρχίζει η κυριαρχία ενός άλλου. Το πρόβλημα της οριοθέτησης συνίσταται στη διαδικασία επιλογής του κατάλληλου θαλάσσιου ορίου, στην απόφαση σχετικά με το θαλάσσιο όριο, στη χάραξη και τελική απεικόνιση της νοητής γραμμής στα: εθνικά ή εσωτερικά ύδατα, αιγιαλίτιδα και συνορεύουσα ζώνη, υφαλοκρηπίδα, ΑΟΖ. Υπάρχουν οι εξής περιπτώσεις οριοθέτησης: I. Καθορισμός μεταξύ διαφορετικών κατηγοριών ζωνών που ανήκουν στο ίδιο κράτος. II. Καθορισμός του εξωτερικού ορίου μίας θαλάσσιας ζώνης (αιγιαλίτιδα ζώνη, συνορεύουσα ζώνη, υφαλοκρηπίδα, ΑΟΖ), κήρυξη δηλαδή από μέρους ενός κράτους ζώνης εθνικής κυριαρχίας (αιγιαλίτιδα ζώνη) και έπειτα εθνικής δικαιοδοσίας, όταν το κράτος βρίσκεται σε τέτοια γεωγραφική θέση που του επιτρέπεται από το δίκαιο της θάλασσας να διεκδικήσει το εύρος των θαλάσσιων ζωνών του σε όλη την δυνατή έκταση (μονομερής οριοθέτηση που έχει πάντα διεθνή χαρακτήρα). III. Οριοθέτηση μεταξύ κρατών που συνίσταται στην ανάγκη να αποσαφηνιστεί το όριο ανάμεσά τους, γιατί βρίσκονται σε τέτοια γεωγραφική θέση που υπάρχει επικάλυψη ζωνών, είτε γιατί οι ακτές τους είναι απέναντι η μία σε σχέση με την άλλη (μέση γραμμή), είτε γιατί οι ακτές τους είναι παρακείμενες (γραμμή ίσης απόστασης). 2.2 Υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Υφαλοκρηπίδα: Η Υφαλοκρηπίδα είναι τμήμα του παράκτιου βυθού της θάλασσας. Ο ορισμός της κατά τη γεωλογία είναι το τμήμα το οποίο αποτελεί την ομαλή προέκταση της ακτής κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας ως το σημείο στο οποίο αυτή διακόπτεται απότομα. Η υφαλοκρηπίδα διακόπτεται εκεί όπου ο βυθός αποκτά απότομη κλίση ο. Το τμήμα με την απότομη κλίση ονομάζεται υφαλοπρανές. Το πλάτος της υφαλοκρηπίδας ποικίλλει ανάλογα με τη μορφολογία της κάθε περιοχής. Στη βάση του υφαλοπρανούς βρίσκεται το ηπειρωτικό ανύψωμα και από τα μ. βάθος και πέρα αρχίζει η ωκεάνια άβυσσος. Υφαλοκρηπίδα, υφαλοπρανές και ηπειρωτικό ανύψωμα συναποτελούν το υφαλοπλαίσιο. Όταν η προέκταση αυτή της υφαλοκρηπίδας υπολογίζεται από ίχνη "ηπειρωτικής ακτής" τότε πρόκειται για ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα (continental shelf), όταν αυτή υπολογίζεται από ίχνη "νησιωτικής ακτής" τότε πρόκειται για νησιωτική υφαλοκρηπίδα (insular shelf). Τόσο στην ηπειρωτική όσο και στη νησιωτική υφαλοκρηπίδα κατά το Διεθνές Δίκαιο η κυριαρχία ανήκει στο κράτος όπου και ανήκουν οι αντίστοιχες ακτές.

16 Εικόνα 2: Υφαλοκρηπίδα Η υφαλοκρηπίδα έχει ιδιαίτερη οικονομική σημασία, διότι συχνά βρίσκονται σε αυτήν ή κάτω από αυτήν ορυκτά (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μέταλλα) καθώς και άβια και έμβια ακίνητα είδη (καθιστικά είδη), όπως κοράλλια, σφουγγάρια, μαργαριτάρια κλπ. Έτσι υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την εκμετάλλευσή της. Στον βαθμό που ανήκει στην αιγιαλίτιδα ζώνη (χωρικά ύδατα) του παράκτιου κράτους, η εκμετάλλευσή της ανήκει αναμφισβήτητα σε αυτό. Πρόβλημα ανέκυψε στο Διεθνές Δίκαιο με την υφαλοκρηπίδα πέραν της αιγιαλίτιδας ζώνης σχετικά με το αν και αυτή ανήκει στο πλησιέστερο παράκτιο κράτος ή αν καλύπτεται από την ελευθερία των θαλασσών που ισχύει στην ανοιχτή θάλασσα. Η υφαλοκρηπίδα και το καθεστώς της σήμερα ορίζεται στο Διεθνές Δίκαιο και παραχωρείται στο παράκτιο κράτος, για λόγους πρακτικούς και πολιτικούς όμως ο νομικός ορισμός της διαφέρει από τον γεωλογικό. Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 ως υφαλοκρηπίδα ορίζεται κατά βάση ο βυθός της θάλασσας εντός ακτίνας 200 ναυτικών μιλίων από την ακτή. Αυτό ισχύει ανεξάρτητα από τη γεωλογική μορφή του βυθού. Σε περίπτωση όμως που το υφαλοπλαίσιο εκτείνεται και πέρα των 200 μιλίων από την ακτή, τότε η υφαλοκρηπίδα κατά το Διεθνές Δίκαιο προεκτείνεται είτε ως τα 350 Νιμ. είτε ως τα 100 Νιμ. πέραν της ισοβαθούς των 2.500μ. είτε ως τα 60 Νιμ. από τη βάση του ηπειρωτικού ανυψώματος. Για πρώτη φορά στο Διεθνές Δίκαιο η υφαλοκρηπίδα ορίστηκε στη Διεθνή Σύμβαση για την Υφαλοκρηπίδα του Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό, η υφαλοκρηπίδα ενός κράτους εκτεινόταν στο τμήμα του θαλάσσιου βυθού που βρίσκεται γύρω από τις ακτές του και πέρα από την Αιγιαλίτιδα ζώνη (τα χωρικά ύδατα) μέχρι βάθους 200 μέτρων, εκτός αν ήταν εφικτή η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και σε μεγαλύτερο βάθος, οπότε εκτεινόταν ως το βάθος εκείνο. Όπως και με κάθε Διεθνή Συνθήκη, έτσι και η Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 εφαρμόζεται μόνο στα συμβαλλόμενα κράτη (ως τώρα 155 κράτη την έχουν κυρώσει). Τα κράτη που δεν έχουν προσχωρήσει στη συνθήκη αυτήν δε δεσμεύονται από τον ορισμό αυτόν της υφαλοκρηπίδας. Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης όμως στην «υπόθεση της υφαλοκρηπίδας της Βόρειας Θάλασσας» έκρινε ότι ο ορισμός της υφαλοκρηπίδας με βάση τα άρθρα 1-3 της προγενέστερης Συνθήκης του 1958 για την υφαλοκρηπίδα αποτελούν πλέον διεθνές έθιμο και δεσμεύουν όλα τα κράτη του κόσμου, ανεξάρτητα από το αν έχουν προσχωρήσει στη συνθήκη του 1958 ή όχι. Το παράκτιο κράτος έχει συγκεκριμένα κυριαρχικά δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας. Στο παράκτιο κράτος ανήκουν σύμφωνα με τη Σύμβαση του 1982 τα ορυκτά του εδάφους και του υπεδάφους του βυθού, οι μη ζώντες οργανισμοί του βυθού καθώς και οι ζώντες οργανισμοί του βυθού που ανήκουν στα καθιστικά είδη (είδη που δεν

17 μπορούν να κινηθούν μόνα τους χωρίς συνεχή επαφή με τον βυθό). Τα παράκτια αυτά δικαιώματα του κράτους τού ανήκουν αυτοδικαίως, ανεξάρτητα από την τήρηση οποιωνδήποτε διατυπώσεων (π.χ. δήλωσης, οριοθέτησης κλπ.) και είναι αποκλειστικά ακόμα κι αν δεν τα ασκήσει το παράκτιο κράτος, δεν δικαιούται να τα ασκήσει κανένα άλλο κράτος. Τα δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας δεν αφορούν και δεν επηρεάζουν το καθεστώς των υπερκειμένων υδάτων. Στην πράξη εφόσον η υφαλοκρηπίδα εκτείνεται ως τα 200 Νιμ., τα υπερκείμενα ύδατα θα ανήκουν στην αποκλειστική οικονομική ζώνη του παρακτίου κράτους. Πέραν των 200 Νιμ. από την ακτή τα ύδατα αποτελούν την ανοιχτή θάλασσα, στην οποία ισχύει η ελευθερία των θαλασσών. Τα νησιά, οι νησίδες, οι βραχονησίδες, οι σκόπελοι και ανορθωμένοι βράχοι (π.χ. πόρτες Πάρου), που περιβάλλονται μεν από θάλασσα πλην όμως δεν καλύπτονται από το χειμέριο κύμα ή την μεγίστη πλήμμη, έχουν κι αυτά υφαλοκρηπίδα. Εξαίρεση αποτελούν σύμφωνα με το άρθρο 121 της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 οι βραχονησίδες και βράχοι, οι οποίοι δεν μπορούν να διατηρήσουν ανθρώπινο πληθυσμό ή αυτόνομη οικονομική ζωή (καλλιέργεια ή κτηνοτροφία). Αυτοί οι βράχοι έχουν μεν αιγιαλίτιδα ζώνη, δεν έχουν όμως δικαίωμα στην υφαλοκρηπίδα ή στην αποκλειστική οικονομική ζώνη (αφού δεν υφίσταται επί αυτών). Το Διεθνές Δικαστήριο στην υπόθεση της υφαλοκρηπίδας της Βόρειας Θάλασσας το 1969 αναγνώρισε ότι απόκλιση από τον κανόνα της υφαλοκρηπίδας δικαιολογείται μόνο για νησίδες, βράχους και ελαφρές προεξοχές της ακτής, άρα εξ αντιδιαστολής οι εθιμικοί κανόνες για την ύπαρξη και εκμετάλλευση της υφαλοκρηπίδας που δεσμεύουν όλα τα κράτη ανεξάρτητα από Διεθνείς Συνθήκες ΑΟΖ: Σύμφωνα με τη Διεθνή Συνθήκη του ΟΗΕ περί Δικαίου της Θάλασσας (1982), η αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) θεωρείται η θαλάσσια έκταση, εντός της οποίας ένα κράτος έχει δικαίωμα έρευνας ή άλλης εκμετάλλευσης των θαλασσίων πόρων, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής ενέργειας από το νερό και τον άνεμο. Εκτείνεται πέραν των εθνικών υδάτων μιας χώρας (συνήθως 12 ναυτικά μίλια) στα 200 ναυτικά μίλια από την ακτογραμμή. Η συνήθης χρήση του όρου ΑΟΖ περιλαμβάνει τόσο τα εθνικά ύδατα, όσο και την υφαλοκρηπίδα πέραν του ορίου των 200 μιλίων. Γενικά, η ΑΟΖ μιας χώρας εκτείνεται στα 200 ναυτικά μίλια (370 χλμ) από την ακτογραμμή της. Εξαίρεση σ' αυτόν τον κανόνα αποτελούν οι περιπτώσεις όπου οι ΑΟΖ δύο ή περισσοτέρων χωρών αλληλοεφάπτονται, όταν δηλαδή οι ακτογραμμές των εν λόγω χωρών απέχουν λιγότερο από 400 ναυτικά μίλια (740 χλμ). Στην περίπτωση που οι ΑΟΖ αλληλοεφάπτονται, έγκειται στις χώρες που τις διεκδικούν να ορίσουν από κοινού θαλάσσια σύνορα. Στην έκταση της ΑΟΖ συνυπολογίζεται και η συνοριακή ζώνη, η οποία εκτείνεται για 12 Νιμ. πέραν του ορίου των εθνικών υδάτων. Οι χώρες μπορούν να αξιώνουν δικαίωμα και στην υφαλοκρηπίδα, η οποία μπορεί να εκτείνεται έως και 350 Νιμ. από την ακτογραμμή και πέραν την ΑΟΖ, ωστόσο αυτές οι περιοχές δεν λογίζονται ως μέρος της ΑΟΖ τους. Ο δια νόμου ορισμός της υφαλοκρηπίδας δεν αντιστοιχεί επακριβώς στη γεωλογική σημασία του όρου, καθώς περιλαμβάνει το υποθαλάσσιο μέρος της ξηράς, καθώς και τον πυθμένα εντός της ΑΟΖ.

18 Εικόνα 3: ΑΟΖ Σε αυτό το σημείο πρέπει να τονιστεί, πως δικαιώματα για τα οποία δεν προκύπτει ρητά ότι ανήκουν στο καθεστώς της ΑΟΖ, η θαλάσσια περιοχή της διέπεται από καθεστώς της ελευθερίας των θαλασσών. Ο καθηγητής Χρήστος Ροζάκης στο βιβλίο του Η αποκλειστική οικονομική ζώνη και το διεθνές δίκαιο, αναφέρει πως σε αντίθεση με την υφαλοκρηπίδα, η οποία υφίσταται ως φυσικό δικαίωμα, ανεξάρτητα από την έκφραση βούλησης του παράκτιου κράτους να την αποκτήσει, στην περίπτωση της ΑΟΖ το κράτος πρέπει να εκδηλώσει τη βούληση του να αποκτήσει τη ζώνη, μέσα από μια εθνική πράξη κήρυξης. Από τη στιγμή που το κράτος εκφράζει αυτήν τη βούληση αποκτά όλα τα δικαιώματα που το Διεθνές Δίκαιο του απονέμει σε μια περιοχή η οποία εκτείνετε ως τα διακόσια ναυτικά μίλια από την ακτή (Ροζάκης, Η αποκλειστική οικονομική ζώνη και το διεθνές δίκαιο,σελ.18). Έχοντας λοιπόν το διεθνές νομικό πλαίσιο για τη πραγματοποίηση ερευνών και εξόρυξης υδρογονανθράκων, συμπεραίνουμε πως οι διεθνείς κανόνες έχουν σαν στόχο την επίλυση των διαφορών ανάμεσα σε κράτη στα οποία υπάρχουν αντικρουόμενα συμφέροντα περί αξιοποίησης του θαλάσσιου πλούτου, θέτοντας με αυτό τον τρόπο το πλαίσιο ενεργειών όπου τα κράτη είναι υποχρεωμένα να προβούν, προκειμένου να επιλυθεί ειρηνικά το ζήτημα Ροζάκης Χ., Η απόκλειστική οικονομική ζώνη και το διεθνές δίκαιο, Αντωνόπουλος Κ. και Μαγκλιβέρας Κ., Το Δίκαιο της Διεθνούς Κοινωνίας, Wikipedia: Υφαλοκρηπίδα)

19 Κεφάλαιο 3 Εισαγωγή Όπως αναφέραμε στην εισαγωγή, εξετάζουμε τα οικονομικά αποτελέσματα 12 πετρελαιοπαραγωγών χωρών, προκειμένου να εντοπίσουμε τα κοινωνικά οφέλη τα οποία συνδέονται έμμεσα ή άμεσα με την εξόρυξη υδρογονανθράκων. 3.1 Τα αποτελέσματα από την εξόρυξη υδρογονανθράκων. Όταν πραγματοποιούνται εργασίες εξόρυξης, παράγονται έσοδα για το κράτος, τα οποία συνδέονται άμεσα με την τρέχουσα τιμή αργού πετρελαίου καθώς και με το ύψος της τρέχουσας παραγωγής. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου η ποσότητα παραγωγής έχει μειωθεί, αλλά τα έσοδα από την εξόρυξη είναι υψηλότερα, λόγω της επικρατούσας τιμής. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις όπου σε υψηλή επικρατούσα τιμή, τα έσοδα να είναι λιγότερα λόγω της σημαντικής μείωσης παραγόμενης ποσότητας. Παρακάτω παραθέτουμε το διάγραμμα μεταβολής της τιμής πετρελαίου, καθώς και τις μέσες ετήσιες τιμές WTI (West Texas Intermediate). Διάγραμμα 1: Εξέλιξη τιμών πετρελαίου

20 Πίνακας 1: Μέση ετήσια τιμή πετρελαίου Έτος Cushing, OK WTI Spot Price FOB (Dollars per Barrel) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,05 * Η υψηλότερη τιμή παρατηρήθηκε στις 30/6/2008, στα 133,92 $ το βαρέλι. (Πηγή: research.stlouisfed.org) Οι εξεταζόμενες χώρες αρχικά χωρίστηκαν σε δύο ομάδες, τις αναπτυγμένες και τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες. Εν συνεχεία διασπάσαμε την ομάδα των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών σε εκείνες που βρίσκονται στην Αραβική χερσόνησο, και συνεπώς τις Αραβικές χώρες και στις υπόλοιπες πετρελαιοπαραγωγές χώρες. Έτσι καταλήξαμε σε τρείς ομάδες κρατών: Η 1 η ομάδα περιλαμβάνει τη Δανία, τη Νορβηγία και τη Μεγάλη Βρετανία (σε αυτή την ομάδα συμπεριλαμβάνεται η Κύπρος και η Ελλάδα, αλλά θα μελετηθούν σε επόμενο κεφάλαιο). Η 2 η ομάδα περιλαμβάνει το Ιράν, το Ιράκ, τη Λιβύη, την Αίγυπτο και τη Βενεζουέλα. Τέλος η 3 η ομάδα περιλαμβάνει το Κουβέιτ, το Κατάρ, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Προκειμένου να συμπεράνουμε ποιά είναι τα κοινωνικά οφέλη, θα ερμηνεύσουμε τα οικονομικά αποτελέσματα που έχουμε στη διάθεση μας, τα οποία παρατίθενται όλα στο παράρτημα. Στο παράρτημα επίσης παραθέτουμε και μία σύντομη παρουσίαση της παλινδρόμησης, έτσι ώστε να κατανοήσουμε το τρόπο με τον οποίο τα έσοδα από την εξόρυξη υδρογονανθράκων συμβάλουν στη διαμόρφωση του ΑΕΠ σε κάθε κράτος. Παράλληλα, χρησιμοποιώντας τον δείκτη Human Development Index (HDI), που περιλαμβάνει τρείς διαστάσεις: το επίπεδο παροχών υγείας, το μορφωτικό επίπεδο και το βιοτικό επίπεδο, έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση σε σχέση με τα κοινωνικά οφέλη.

21 3.1.1 Δανία Η εξόρυξη πετρελαίου στη Δανία άρχισε το 1972 και αυξήθηκε σταθερά μέχρι την κορύφωσή της το 2004, οπότε από εκείνο το έτος και μετέπειτα η παραγωγή μειώνεται. Η Δανική παραγωγή πετρελαίου προέρχεται αποκλειστικά από τις υπεράκτιες εγκαταστάσεις της Δανίας στην Βόρεια Θάλασσα, όπου υπάρχουν 19 πεδία παραγωγής. Η Δανική Αρχή Ενέργειας (Danish Energy Authority), υπολογίζει τα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου της χώρας σε ετήσια βάση και τα ταξινομεί στα γνωστά πεδία, τους πιθανούς πόρους, τους πόρους από τεχνολογικές καινοτομίες (εκτιμώμενες επιπλέον ποσότητες που είναι δυνατόν να προέλθουν από μελλοντικές νέες τεχνολογίες, όπως η έγχυση CO 2 ) και τα μελλοντικά πεδία (κατ' εκτίμηση ανακτήσιμες επιπλέον ποσότητες από νέες ανακαλύψεις). Με βάση τα οικονομικά δεδομένα (Παράρτημα, Πίνακας Α1) συμπεραίνουμε ότι η Δανία είχε μια σημαντική αύξηση των εξαγωγών (ο δείκτης αυτός περιλαμβάνει το σύνολο των γενικών εξαγωγών), μείωση του πληθωρισμού, όπου συνέβαλε και η Ευρωπαϊκή πολιτική (μέχρι την έναρξη της οικονομικής κρίσης), αύξηση του ΑΕΠ (είναι ερμηνευμένο σε διεθνή δολάρια) και αύξηση της δαπάνης για την υγεία παράλληλα με την εξόρυξη και την παραγωγή πετρελαϊκών προϊόντων. Με τη βοήθεια των διαγραμμάτων που ακολουθούν, εξετάζουμε τη συμβολή της παραγωγής πετρελαίου στην Δανική οικονομία. Διάγραμμα 2: Παραγωγή πετρελαίου και ΑΕΠ - Δανία (Πηγή: Στο διάγραμμα 2, παρατηρούμε την άμεση επίδραση που έχει η παραγωγή πετρελαίου (οριζόντιος άξονας) στο ΑΕΠ (κάθετος άξονας). Παρά τη μείωση της παραγωγής από το 2004 και μετέπειτα το ΑΕΠ διατηρείται σχετικά σταθερό, με μία

22 μικρή μείωση η οποία οφείλεται στην οικονομική κρίση του Η συνεχής αύξηση του ΑΕΠ μας οδηγεί στο ερώτημα εάν η Δανική κυβέρνηση έχει επενδύσει κάποιες προσόδους από την ενέργεια στο ανθρώπινο κεφάλαιο, δηλαδή στην εξέλιξη, ανάπτυξη και αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των ατόμων της Δανικής κοινωνίας. Εάν αυτό ισχύει, τότε όλες αυτές οι δραστηριότητες θα πρέπει να αποτυπώνονται μελλοντικά στο ΑΕΠ με θετικό πρόσημο. Διάγραμμα 3: Παραγωγή πετρελαίου και Δείκτης ανθρωπιστικής ανάπτυξης Δανία (Πηγή: Όπως αναφέρθηκε προηγούμενα, ο δείκτης ανθρωπιστικής ανάπτυξης περιλαμβάνει τρείς διαστάσεις: το επίπεδο παροχών υγείας, το μορφωτικό επίπεδο και το βιοτικό επίπεδο των ατόμων της κοινωνίας. Παρατηρούμε με βάση το διάγραμμα 3, ότι ο δείκτης αυξάνεται ακόμα και μετά τη μείωση της παραγωγής το Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι τα έσοδα από την εξόρυξη υδρογονανθράκων σε συνδυασμό με την πολιτική που ακολουθείται από το Δανικό κράτος συμβάλουν θετικά στην Δανική κοινωνία. Το μοντέλο παλινδρόμησης παρακάτω αναφέρεται στην επίδραση που έχουν οι μεταβλητές της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας από πετρέλαιο, ο συνολικός αριθμός των απασχολούμενων και οι ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου (δημόσιες επενδύσεις) στη διαμόρφωση του Δανικού ΑΕΠ, από το 1984 ως το 2011.

23 Πίνακας Β1: Η διαμόρφωση του ΑΕΠ της Δανίας ( ) Εξαρτημένη μεταβλητή: Λογ. ΑΕΠ (σταθερές τιμές) Συντελεστής Τυπ. Σφάλμα t-λόγος p-τιμή Σταθερά 13,7471 0, ,3228 <0,00001 *** Λογ. Ηλεκτρικής -0, , ,2367 0,81502 ενέργειας πετρ. Λογ. Σύν.Απασχ. 0, , ,4576 0,00002 *** Λογ.Ακ. Επ. Παγίου Κεφ. 0, , ,9823 <0,00001 *** Μέσος εξαρτημένης 27,91631 Τυπική Απόκλιση εξαρτημένης 0, μεταβλητής μεταβλητής Άθροισμα Τετραγώνων 0, Τυπικό Σφάλμα 0, Καταλοίπων παλινδρόμησης R-τετράγωνο 0, Προσαρμοσμένο R-τετράγωνο 0, F(3, 23) 275,9463 P-τιμή(F) 3,61e-18 Λογαριθμική πιθανοφάνεια 62,90539 Akaike κριτήριο -117,8108 Schwarz κριτήριο -112,6274 Hannan-Quinn -116,2695 rho 0, Durbin-Watson 0, Με βάση τα αποτελέσματα της παλινδρόμησης, συμπεραίνουμε ότι το υπόδειγμα μας είναι αξιόπιστο και αυτό επειδή το προσαρμοσμένο R 2 είναι 0,969 και όλες οι μεταβλητές εμφανίζουν έντονη σημαντικότητα (***). Τέλος από τον έλεγχο Durbin-Watson, διαπιστώνουμε πως το υπόδειγμα εμφανίζει θετική αυτοσυσχέτιση. Με βάση τους συντελεστές που προκύπτουν, η εξίσωση προσδιορίζει ότι μία αύξηση της ηλεκτρικής ενέργειας από πηγές πετρελαίου κατά 1%, μειώνει κατά 0,003% το ΑΕΠ, μία μεταβολή στο σύνολο των απασχολούμενων κατά 1%, αυξάνει το ΑΕΠ κατά 0,014%, και ότι η αύξηση κατά 1% στις ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, επιφέρει αύξηση στο ΑΕΠ κατά 0,53%. Οι παραπάνω εκτιμήσεις των συντελεστών αναφέρονται στο μέσο όρο από το 1984 ως το Εάν οι εκτιμήσεις των συντελεστών βασίζονταν στα δεδομένα έως το 2004 (το έτος μείωσης της παραγωγής πετρελαίου), τότε η σχέση μεταξύ των μεταβλητών και του ΑΕΠ θα ήταν ισχυρότερη Νορβηγία Τον Μάιο του 1963, η Νορβηγία διεκδίκησε κυριαρχικά δικαιώματα επί των φυσικών πόρων στον τομέα της Βόρειας Θάλασσας. Η εξερεύνηση ξεκίνησε στις 19 Ιουλίου Η αρχική διερεύνηση ήταν άκαρπη, μέχρι τις 21 Αυγούστου 1969 όπου ανακαλύφθηκε πετρέλαιο. Μέχρι το τέλος του 1969, ήταν σαφές ότι υπήρχαν μεγάλα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Βόρεια Θάλασσα. Η πρώτη πετρελαιοπηγή ήταν το Ekτουisk, που παρήγαγε βαρέλια αργού το Από τότε, μεγάλα αποθέματα φυσικού αερίου έχουν επίσης ανακαλυφθεί. Μετά το αποτέλεσμα του νορβηγικού δημοψηφίσματος, με το οποίο η Νορβηγία δεν εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αποφασίστηκε η υλοποίηση μιας εθνικής ενεργειακής πολιτικής με τη δημιουργία του ταμείου πετρελαίου Νορβηγίας. Παράλληλα, η Νορβηγία αποφάσισε να μην ενταχθεί στον ΟΠΕΚ, να θεσπίζει τις δικές της τιμές ενέργειας, σύμφωνα με τις παγκόσμιες αγορές, και να εκμεταλλευτεί τα ενεργειακά έσοδα με σύνεση. Η νορβηγική κυβέρνηση δημιούργησε τη δική της εταιρεία πετρελαίου, την Statoil, και απένειμε δικαιώματα γεώτρησης και παραγωγής πετρελαίου στις εταιρείες Norsk Hydro και στη νεοσυσταθείσα Saga Petroleum.

24 Η Βόρεια Θάλασσα λόγω των κλιματολογικών δυσκολιών παρουσίασε πολλές τεχνολογικές προκλήσεις για την εξερεύνηση και την παραγωγή πετρελαίου, και οι νορβηγικές εταιρείες επένδυσαν σε καινοτόμες λύσεις για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων. Η Νορβηγία είναι από τις μεγαλύτερες πετρελαιοπαραγωγούς χώρες και μια από τους τρεις καθαρούς εξαγωγείς (μαζί με τον Καναδά και τη Δανία) μεταξύ των χωρών μελών του ΔΟΕ (Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας). Το μεγαλύτερο μέρος της εγχώριας παραγωγής αργού πετρελαίου παράγεται από υπεράκτιες πλατφόρμες που λειτουργούν στη νορβηγική υφαλοκρηπίδα. Από τις πλατφόρμες, το ακατέργαστο πετρέλαιο μεταφέρεται σε χερσαίους τερματικούς σταθμούς, είτε μέσω αγωγών είτε μέσω των εγκαταστάσεων φόρτωσης πετρελαιοφόρων (tanker) για τη μεταφορά του πετρελαίου στα διυλιστήρια. Η Νορβηγία είναι η τέταρτη μεγαλύτερη παραγωγός πετρελαίου του ΟΟΣΑ, μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Μεξικό και τον Καναδά. Από το 2002, ωστόσο, η παραγωγή πετρελαίου έχει μειωθεί. Ελλείψει νέων ανακαλύψεων, η κορύφωση της παραγωγής πετρελαίου μπορεί να έχει ήδη παρέλθει. Το γεγονός αυτό δεν πτοεί το Νορβηγικό κράτος, το οποίο είναι καθαρός εξαγωγέας των προϊόντων διύλισης, συμπεριλαμβανομένων πετρελαίου, φυσικού αερίου και βενζίνης, σε ποσοστό που ανέρχεται περίπου στο 90% της συνολικής παραγωγής, αποφέροντας στα κρατικά ταμεία τεράστια έσοδα. Οικονομικά στοιχεία για τη Νορβηγική οικονομία παραθέτονται στο παράρτημα (Παράρτημα, Πίνακας Α2). Με το 90% της παραγωγής πετρελαίου και υποκατάστατων να εξάγεται προς τρίτους, τα έσοδα από το σύνολο των γενικών εξαγωγών αποτελούν ποσοστό μεγαλύτερο από το 1/3 του συνολικού ΑΕΠ. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν, πως εάν δεν ήταν εφικτή η παραγωγή ή ακόμα η εξαγωγή των παραγόμενων πετρελαϊκών προϊόντων, το Νορβηγικό κράτος θα εμφάνιζε πολύ μικρότερα αποτελέσματα στο ΑΕΠ. Η μέχρι σήμερα εικόνα του νορβηγικού ΑΕΠ, σε σχέση με την παραγωγή πετρελαίου παρουσιάζεται στο διάγραμμα 4. Παρατηρούμε πως παρά τη μείωση της παραγωγής το 2004, το Νορβηγικό ΑΕΠ εξακολουθεί να αυξάνεται. Πιθανολογούμε πως η επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο θα συντελούσε σε αυτό το αποτέλεσμα. Διάγραμμα 4: Παραγωγή πετρελαίου και ΑΕΠ - Νορβηγία (Πηγή:

25 Από τα δεδομένα, αντιλαμβανόμαστε μια άμεση σχέση ανάμεσα στην δαπάνη για την υγεία ως ποσοστό του ΑΕΠ και στο επίπεδο παραγωγής πετρελαίου, το οποίο συνδέεται άμεσα με το ύψος των εσόδων. Έχοντας στη διάθεση μας τον δείκτη HDI, θα προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε τη παραπάνω αναφερθείσα σχέση, την οποία και παρουσιάζουμε διαγραμματικά στο διάγραμμα 5. Διάγραμμα 5: Παραγωγή πετρελαίου και Δείκτης ανθρωπιστικής ανάπτυξης Νορβηγία (Πηγή: Πράγματι, υπάρχει μια άμεση σχέση στην παραγωγή πετρελαίου και στις κοινωνικές παροχές που απολαμβάνουν οι πολίτες στη Νορβηγία. Παρατηρούμε πως όταν υπήρχε αυξητική τάση στην παραγωγή πετρελαίου, υπήρχε και ανάλογη αύξηση του δείκτη. Από την άλλη, σε περιόδους, κυρίως τα τελευταία χρόνια, όπου η παραγωγή μειώνεται, υπάρχει μια τάση σταθεροποίησης του δείκτη. Μπορούμε λοιπόν να καταλήξουμε στο συμπέρασμα πως οι κοινωνικές παροχές που προσφέρονται από το Νορβηγικό κράτος, εξαρτώνται κατά κύριο λόγο από τα έσοδα του πετρελαίου. Χρησιμοποιώντας παρακάτω το μοντέλο παλινδρόμησης κατανοούμε με ποιόν τρόπο συμβάλουν και επιδρούν στο ΑΕΠ το σύνολο των απασχολούμενων, οι ακαθάριστες επενδύσεις στο πάγιο κεφάλαιο (δημόσιες επενδύσεις) και η ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται με πετρέλαιο. Πίνακας Β2: Η διαμόρφωση του ΑΕΠ της Νορβηγίας ( )Εξαρτημένη μεταβλητή: Λογ. ΑΕΠ (σταθερές τιμές) Συντελεστής Τυπ. Σφάλμα t-λόγος p-τιμή Σταθερά 12,1115 1, ,4912 <0,00001 *** Λογ. Σύνολο 0, , ,3781 0,00036 *** Απασχολούμενων Λογ. Ακαθ. Επεν. 0, , ,8707 <0,00001 *** Παγίου Κεφ. Λογ. Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο 0, , ,9081 0,07245 * Μέσος εξαρτημένης 28,11751 Τυπική Απόκλιση εξαρτημένης 0, μεταβλητής μεταβλητής Άθροισμα Τετραγώνων 0, Τυπικό Σφάλμα 0, Καταλοίπων παλινδρόμησης R-τετράγωνο 0, Προσαρμοσμένο R-τετράγωνο 0,956758

26 F(3, 18) 155,8810 P-τιμή(F) 4,57e-13 Λογαριθμική πιθανοφάνεια 37,97186 Akaike κριτήριο -67,94371 Schwarz κριτήριο -63,57954 Hannan-Quinn -66,91565 Από τα αποτελέσματα συμπεραίνουμε ότι το υπόδειγμα είναι αξιόπιστο και αυτό γιατί το προσαρμοσμένο R 2 είναι 0,956 και οι δύο από τις τρείς μεταβλητές εμφανίζουν έντονη σημαντικότητα (***). Για τη Νορβηγία, 1% μεταβολή στο σύνολο των απασχολούμενων, εμφανίζει 0,086% μεταβολή στο ΑΕΠ, 1% μεταβολή στην ηλεκτρική ενέργεια από πηγές πετρελαίου, εμφανίζει 0,044% μεταβολή στο ΑΕΠ και 1% μεταβολή στις ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, εμφανίζει 0,54% μεταβολή στο ΑΕΠ Μ. Βρετανία Μέχρι τη δεκαετία του 1960, οι αναγκαίες ποσότητες πετρελαίου στη Μ. Βρετανία, ήταν εισαγόμενες με τεράστιο το κόστος. Η βρετανική υφαλοκρηπίδα τέθηκε σε ισχύ το 1964 και οι πρώτες άδειες εξερεύνησης εκδόθηκαν για τη Βόρεια Θάλασσα. Η πρώτη πετρελαιοπηγή ανοίχθηκε το Το πρώτο σημαντικό εύρημα ήταν πεδίο Montrose, συμφερόντων της εταιρείας AMOCO το Ακολούθησε η BP με τον τομέα Forties το 1970, και η Shell με τον τομέα Brent ανοικτά των νήσων Shetland το Καθώς, οι τιμές του πετρελαίου το ήταν σημαντικά αυξημένες από τον ΟΠΕΚ, το υψηλό κόστος παραγωγής στη Βόρειο Θάλασσα διαμορφώθηκε σε οικονομικά εκμεταλλεύσιμο, με αποτέλεσμα την πραγματοποίηση 80 γεωτρήσεων. Το Ηνωμένο Βασίλειο είναι ένας από τους σημαντικότερους παραγωγούς πετρελαίου μεταξύ των χωρών μελών του ΔΟΕ, και μέχρι πρόσφατα, ήταν μια από τις τέσσερις χώρες του ΔΟΕ που είναι καθαροί εξαγωγείς. Ωστόσο, η παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου έχει μειωθεί μετά την κορύφωσή της το Το 2004, η χώρα έγινε καθαρός εισαγωγέας φυσικού αερίου, ενώ το 2006 έγινε καθαρός εισαγωγέας πετρελαίου. Χρησιμοποιώντας τα οικονομικά δεδομένα που έχουμε στη διάθεσή μας (Παράρτημα, Πίνακας Α3), παρατηρούμε πως παρά την μείωση της παραγωγής, το ποσοστό του συνόλου των εξαγωγών πέρα από το 2006 αυξάνεται. Συνεπώς δεν μπορούμε να ταυτίσουμε (σε μεγάλο βαθμό) την παραγωγή πετρελαίου με τις εξαγωγές. Για το συνολικό ΑΕΠ, παρατηρούμε μια σημαντική διαφορά τη περίοδο Παράλληλα μια τέτοια σημαντική διαφορά παρατηρούμε και για την παραγωγή πετρελαίου στα αντίστοιχα έτη, την ίδια στιγμή που το επίπεδο των γενικών εξαγωγών εμφανίζεται αυξημένο. Δεν μπορούμε να παραλείψουμε, και το ξέσπασμα της κρίσης εκείνη την περίοδο, φαινομενικά όμως με βάση τα δεδομένα μας μπορούμε να υποθέσουμε πως αυτή η μείωση οφείλεται σε μεγάλο βαθμό από τη μείωση της παραγωγής πετρελαίου. Στο διάγραμμα 6, γίνεται σαφές πως παρά τη συνεχιζόμενη μείωση της παραγωγής πετρελαίου, υπάρχει μια συνεχής αύξηση του ΑΕΠ. Η βαριά βιομηχανία της Μ. Βρετανίας σε συνδυασμό με την επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο είναι οι κύριοι λόγοι για τους οποίους η Μ. Βρετανία κατάφερε να εμφανίζει σταθερούς ρυθμούς ανάπτυξης.

27 Διάγραμμα 6: Παραγωγή πετρελαίου και ΑΕΠ - Μ. Βρετανία (Πηγή: Παρατηρώντας την τελευταία στήλη των δεδομένων (δαπάνη για την υγεία ως ποσοστό του ΑΕΠ), συμπεραίνομε πως υπάρχει μια συνεχής αύξηση της δαπάνης. Λόγω όμως ότι, η Μ. Βρετανία δεν εξάγει από το 2006 και μετέπειτα πετρέλαιο, και με το επίπεδο των εξαγωγών της να είναι συνεχώς αυξανόμενο αποφέροντας έσοδα στο κράτος, δεν μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η παραγωγή πετρελαίου επηρεάζει σημαντικά τους κοινωνικούς τομείς της οικονομίας. Παρόλα αυτά παραθέτουμε τη σχέση του δείκτη HDI και του επίπεδου παραγωγής πετρελαίου στο διάγραμμα 7. Διάγραμμα 7: Παραγωγή πετρελαίου και Δείκτης ανθρωπιστικής ανάπτυξης Μ. Βρετ. (Πηγή:

28 Χρησιμοποιώντας παρακάτω το μοντέλο παλινδρόμησης κατανοούμε με ποιόν τρόπο συμβάλουν και επιδρούν στο ΑΕΠ το σύνολο των απασχολούμενων, οι ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου (δημόσιες επενδύσεις) και η ηλεκτρική ενέργεια προερχόμενη από πετρέλαιο στην οικονομία της Μ. Βρετανίας τη περίοδο Πίνακας Β3: Η διαμόρφωση του ΑΕΠ της Μ. Βρετανίας ( ) Εξαρτημένη μεταβλητή: Λογ. ΑΕΠ (σταθερές τιμές) Συντελεστής Τυπ. Σφάλμα t-λόγος p-τιμή Σταθερά 17,9727 2, ,1093 <0,00001 *** Λογ. Ηλεκτρική -0, , ,2737 0,00028 *** ενέργεια από πετρέλαιο Λογ. Σύνολο 0, , ,7498 0,46098 Απασχολούμενων Λογ. Ακαθ. Επεν. Παγίου Κεφ. 0, , ,0834 <0,00001 *** Μέσος εξαρτημένης 27,64062 Τυπική Απόκλιση 0, μεταβλητής εξαρτημένης μεταβλητής Άθροισμα Τετραγώνων 0, Τυπικό Σφάλμα 0, Καταλοίπων παλινδρόμησης R-τετράγωνο 0, Προσαρμοσμένο R- 0, τετράγωνο F(3, 23) 265,0483 P-τιμή(F) 5,67e-18 Λογαριθμική πιθανοφάνεια 51,48795 Akaike κριτήριο -94,97589 Schwarz κριτήριο -89,79254 Hannan-Quinn -93,43461 rho 0, Durbin-Watson 0, Παρατηρώντας τα αποτελέσματα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το υπόδειγμα μας είναι αξιόπιστο με το προσαρμοσμένο R 2 είναι 0,968 και οι δύο στις τρείς μεταβλητές εμφανίζουν έντονη σημαντικότητα (***). Τέλος με το έλεγχο Durbin- Watson, διαπιστώνουμε πως το υπόδειγμα εμφανίζει θετική αυτοσυσχέτιση. Για το ΑΕΠ της Μ. Βρετανίας, για 1% αύξηση στο σύνολο των απασχολούμενων, παρατηρείται 0,002% αύξηση στο ΑΕΠ, για 1% αύξηση στην ηλεκτρική ενέργεια από πηγές πετρελαίου, παρατηρείται μείωση 0,1% στο ΑΕΠ και για 1% αύξηση στις ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, εμφανίζεται 0,47% αύξηση στο ΑΕΠ.

29 3.1.4 Λιβύη Οι πρώτες παραχωρήσεις για την εξερεύνηση πετρελαίου χορηγήθηκαν σε ξένες εταιρείες το 1956, και το 1959 αναφέρθηκε η πρώτη επιτυχής γεώτρηση. Η Λιβύη έγινε εξαγωγέας πετρελαίου το 1961 με την ολοκλήρωση αγωγού 167 χιλιομέτρων. Λόγω του μικρού μεγέθους του πληθυσμού της και τον τεράστιων εσόδων που είχε από τις εξαγωγές πετρελαίου, η Λιβύη σε σύντομο χρονικό διάστημα μετατράπηκε σε μια από τις πλουσιότερες χώρες τις Αφρικανικής ηπείρου. Την 1η Σεπτεμβρίου 1969, μια μικρή ομάδα στρατιωτικών με επικεφαλής τον 27χρονο τότε Μουαμάρ αλ Καντάφι οργάνωσαν πραξικόπημα εναντίον του βασιλιά Ίντρις. Στις 12 Νοεμβρίου του 1970 ιδρύεται η Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου (National Oil Company), και αντικαθιστά τη Λιβυκή Εταιρεία Πετρελαίου, η οποία είχε ιδρυθεί το Σκοπός της νέας κρατικής εταιρείας ήταν να αναλάβει την υλοποίηση των στόχων του σχεδίου ανάπτυξης στους τομείς του πετρελαίου, τη στήριξη της εθνικής οικονομίας μέσω της αύξησης, ανάπτυξης και εκμετάλλευσης του πετρελαίου. Κατά την εκτέλεση των δραστηριοτήτων της, η NOC έχει τη δυνατότητα να συνάπτει συμφωνίες συμμετοχής με άλλες εταιρείες και επιχειρήσεις που διεξάγουν παρόμοιες δραστηριότητες. Οι διεθνείς κυρώσεις και η διεθνής απομόνωση της χώρας, λόγω των πολιτικών επιλογών του ηγέτη της χώρας, Μουαμάρ Καντάφι, είχε ως αποτέλεσμα η παραγωγή πετρελαίου να διατηρείται σε σταθερά επίπεδα. Το 1999 όμως το διεθνές κλίμα άλλαξε, ύστερα από τη μερική ικανοποίηση αιτημάτων του ΟΗΕ, και μέχρι το 2004 όπου ο ΟΗΕ ήρε όλες τις κυρώσεις που είχε επιβάλει στη Λιβύη, εκτινάσσοντας την παραγωγή πετρελαίου αλλά και τις εξαγωγές της. Μέχρι και το 2011, όπου ξεκίνησε ο εμφύλιος πόλεμος, το κράτος της Λιβύης είχε τεράστια έσοδα από την εξαγωγή πετρελαίου. Παραθέτουμε στο παράρτημα τον πίνακα Α4 με ορισμένα οικονομικά στοιχεία. Με βάση τα στοιχεία, μέχρι το 1999, το συνολικό ΑΕΠ παραμένει σε σταθερά επίπεδα. Με την αλλαγή πολιτικής της ηγεσίας της Λιβύης και την άρση μερικών περιορισμών από διεθνής οργανισμούς, το συνολικό ΑΕΠ καθώς και το ύψος των γενικών εξαγωγών, αρχίζει να αυξάνεται μέχρι και το ξέσπασμα του εμφυλίου το 2011.

30 Διάγραμμα 16: Παραγωγή, κατανάλωση και εξαγωγές πετρελαίου Λιβύη Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 16 και σε σχέση με τα δεδομένα, ο όγκος των εξαγωγών του πετρελαίου, καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του ποσοστού των γενικών εξαγωγών. Διάγραμμα 17: Παραγωγή πετρελαίου και ΑΕΠ - Λιβύη (Πηγή: Ερμηνεύοντας το διάγραμμα 17, συμπεραίνουμε πως υπάρχει άμεση σχέση ανάμεσα στη παραγόμενη ποσότητα πετρελαίου και στο ΑΕΠ. Συνεπώς κάθε μεταβολή που εμφανίζεται στην οικονομία επηρεάζεται άμεσα από το ύψος παραγωγής πετρελαίου. Χρησιμοποιώντας τα δεδομένα της τελευταίας στήλης, παρατηρούμε πως το επίπεδο δαπάνης για την υγεία ως ποσοστό του ΑΕΠ, διατηρείται σχετικά σταθερό με μικρές αυξομειώσεις, σε απόλυτα όμως νούμερα, υπάρχει μια σχετική αύξηση του ποσού της δαπάνης. Από τη παραπάνω διαπίστωση, καταλήγουμε πως υπάρχει μια βελτίωση στο επίπεδο παροχής υπηρεσιών υγείας. Παρατηρώντας όμως το διάγραμμα 18 του δείκτη HDI, δεν μπορούμε να καταλήξουμε στο ασφαλές συμπέρασμα ότι με την αύξηση της

31 παραγωγής του πετρελαίου και την αύξηση των κρατικών εσόδων από την εξαγωγή του, υπάρχει βελτίωση των κοινωνικών παροχών. Πιθανολογούμε πως αυτό οφείλεται στο απολυταρχικό καθεστώς που επικρατούσε στη Λιβύη, όπου διαχειριζόταν τους κρατικούς πόρους. Διάγραμμα 18: Παραγωγή πετρελαίου και Δείκτης ανθρωπιστικής ανάπτυξης Λιβύη (Πηγή: Λόγω ότι δεν υπήρχαν δεδομένα για διάφορες μεταβλητές απαραίτητες για το μοντέλο παλινδρόμησης, δημιουργήσαμε ένα απλό μοντέλο στο οποίο εμφανίζεται η επιρροή που επιφέρει στο ΑΕΠ, η ηλεκτρική ενέργεια προερχόμενη από πετρέλαιο. Πίνακας Β4: Η διαμόρφωση του ΑΕΠ της Λιβύης( ) Εξαρτημένη μεταβλητή: Λογ. ΑΕΠ (σταθερές τιμές) Συντελεστής Τυπ. Σφάλμα t-λόγος p-τιμή Σταθερά -526,316 76,0602-6,9197 <0,00001 *** Λογ. Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο 23,3584 3,2824 7,1162 <0,00001 *** Μέσος εξαρτημένης 14,90442 Τυπική Απόκλιση εξαρτημένης 8, μεταβλητής μεταβλητής Άθροισμα Τετραγώνων 614,9632 Τυπικό Σφάλμα 4, Καταλοίπων παλινδρόμησης R-τετράγωνο 0, Προσαρμοσμένο R-τετράγωνο 0, F(1, 25) 50,64099 P-τιμή(F) 1,85e-07 Λογαριθμική πιθανοφάνεια -80,50864 Akaike κριτήριο 165,0173 Schwarz κριτήριο 167,6089 Hannan-Quinn 165,7879 rho 0, Durbin-Watson 0, Με βάση τα αποτελέσματα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το υπόδειγμα μας δεν μπορεί να θεωρηθεί αξιόπιστο. Το προσαρμοσμένο R 2 είναι 0,656. Παρόλα αυτά η μεταβλητή εμφανίζει έντονη σημαντικότητα (*). Τέλος με το έλεγχο Durbin- Watson, διαπιστώνουμε πως το υπόδειγμα εμφανίζει θετική αυτοσυσχέτιση. Έτσι λοιπόν για τη Λιβύη, 1% θετική μεταβολή στην ηλεκτρική ενέργεια από πηγές πετρελαίου, επιφέρει 23,35% θετική μεταβολή στο ΑΕΠ, διαπίστωση που μας οδηγεί

32 στο ότι η Λιβύη είναι μια χώρα που βασίζει την οικονομία της εξ ολοκλήρου στην πετρελαϊκή βιομηχανία Ιράκ Μόλις το 1927, ξεκίνησαν σημαντικές εργασίες εξερεύνησης πετρελαίου στο Ιράκ, όπου τεράστια κοιτάσματα ανακαλύφθηκαν στην επαρχία της Μοσούλης. Δύο χρόνια αργότερα, συστάθηκε η ιρακινή εταιρεία πετρελαίου (Iraqi Petroleum Company), η οποία είχε το μονοπώλιο στην αγορά για το παραγόμενο ιρακινό πετρέλαιο. Για πολλά χρόνια το Ιράκ αποτελούσε τόπο πολιτικής αστάθειας και πολέμων. Τρεις πολεμικές περίοδοι (με το Ιράν από και με την αμερικανική ηγεσία και τις συμμαχικές δυνάμεις το 1991 και το 2003), οι διεθνείς κυρώσεις και η εσωτερική αστάθεια έχουν εμποδίσει την ανάπτυξη του Ιράκ. Το βιοτικό επίπεδο έχει μειωθεί κατά πολύ, όπως και το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) μειώθηκε κατά περισσότερο από το ένα πέμπτο σε πραγματικούς όρους, μεταξύ του 1980 και του 2011, αφήνοντας τον δείκτη αυτό ως ένα από τα χαμηλότερα στη Μέση Ανατολή, βυθίζοντας το λαό στη φτώχεια. Ο τομέας της ενέργειας είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της οικονομίας του Ιράκ και το κλειδί για το μέλλον του. Έχει τα 5 α αποδεδειγμένα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου στον κόσμο (143 δις βαρέλια αποδεδειγμένα αποθέματα σύμφωνα με το Υπουργείο Πετρελαίου, και 215 δις βαρέλια ανεξερεύνητοι πόροι) και τα 13 α αποδεδειγμένα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου. Οι εξαγωγές πετρελαίου αποτελούν το 95% των κρατικών εσόδων και αντιστοιχεί σε ποσοστό μεγαλύτερο του ήμισυ του ΑΕΠ. Παραθέτουμε στο παράρτημα τον πίνακα Α5 με ορισμένα οικονομικά στοιχεία. Λόγω του ότι δεν έχουμε δεδομένα για το επίπεδο των εξαγωγών, παραθέτουμε το διάγραμμα 19, στο οποίο αναφέρεται και σχετική πρόβλεψη. Διάγραμμα 19: Παραγωγή, κατανάλωση και εξαγωγές πετρελαίου Ιράκ σε εκ. βαρέλια (Πηγή: Παρατηρώντας το διάγραμμα, αντιλαμβανόμαστε το τεράστιο μέγεθος των Ιρακινών κοιτασμάτων και το επίπεδο εσόδων από τις εξαγωγές. Με βάση τα δεδομένα μας, συμπεραίνουμε πως υπάρχει μια άμεση σχέση στην παραγωγή πετρελαίου (με βάση την επικρατούσα τιμή) και στο συνολικό ΑΕΠ. Συνεπώς τα

33 έσοδα από την εξαγωγή του πετρελαίου, είναι ο κινητήριος μοχλός της Ιρακινής οικονομίας. Διάγραμμα 20: Παραγωγή πετρελαίου και ΑΕΠ-Ιράκ (Πηγή: Χαρακτηριστικό είναι το διάγραμμα 20, όπου παρουσιάζει τη σχέση ανάμεσα στην παραγωγή πετρελαίου και στο συνολικό ΑΕΠ. Οι μεγάλες αυξομειώσεις που παρατηρούνται είναι χαρακτηριστικά του κλίματος αστάθειας που επικρατούσαν ανά περιόδους στη χώρα. Διάγραμμα 21: Παραγωγή πετρελαίου και Δείκτης ανθρωπιστικής ανάπτυξης Ιράκ (Πηγή: Από τα δεδομένα μας το ποσοστό της δαπάνης για την υγεία επί του ΑΕΠ, βρίσκεται σε ανοδική πορεία, πράγμα το οποίο αποδεικνύει πως οι πολεμικές συγκρούσεις, αυξάνουν την ανάγκη του πληθυσμού για υγειονομική περίθαλψη, και συνεπώς την αύξηση της κρατικής δαπάνης. Στο διάγραμμα 21 εμφανίζεται η αύξηση του δείκτη HDI.Να σημειωθεί πως για το Ιράκ, το μεγαλύτερο μερίδιο στο δείκτη HDI

34 καταλαμβάνει η υγειονομική μέριμνα και αυτό διότι τα δεδομένα για τις υπόλοιπες διαστάσεις του δείκτη είναι ελλιπή. Πραγματοποιώντας παλινδρόμηση για την Ιρακινή οικονομία εμφανίζονται τα παρακάτω αποτελέσματα. Πίνακας Β5: Η διαμόρφωση του ΑΕΠ του Ιράκ ( ) Εξαρτημένη μεταβλητή: Λογ. ΑΕΠ (σταθερές τιμές) Συντελεστής Τυπ. Σφάλμα t-λόγος p-τιμή Σταθερά 158,81 67,5986 2,3493 0,02737 ** Λογ. Ηλεκτρική -6, , ,3367 0,02813 ** ενέργεια από πετρέλαιο Λογ. Σύνολο Απασχολούμενων 1, , ,9023 0,00782 *** Μέσος εξαρτημένης 14,74876 Τυπική Απόκλιση εξαρτημένης 8, μεταβλητής μεταβλητής Άθροισμα Τετραγώνων 1222,198 Τυπικό Σφάλμα 7, Καταλοίπων παλινδρόμησης R-τετράγωνο 0, Προσαρμοσμένο R-τετράγωνο 0, F(2, 24) 8, P-τιμή(F) 0, Λογαριθμική πιθανοφάνεια -89,78103 Akaike κριτήριο 185,5621 Schwarz κριτήριο 189,4496 Hannan-Quinn 186,7180 rho 0, Durbin-Watson 0, Από τα αποτελέσματα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το υπόδειγμα μας δεν είναι αξιόπιστο, κυρίως λόγω των ελλιπών δεδομένων, πράγμα που αποτυπώνεται και στο προσαρμοσμένο R 2 που είναι 0,362 με τις μεταβλητές να εμφανίζουν ικανοποιητική σημαντικότητα (>**). Τέλος με το έλεγχο Durbin-Watson, διαπιστώνουμε πως το υπόδειγμα εμφανίζει θετική αυτοσυσχέτιση. Με βάση αυτά, για 1% αύξηση στο σύνολο των απασχολούμενων, εμφανίζεται 1,44% αύξηση στο ΑΕΠ, και για 1% αύξηση στην ηλεκτρική ενέργεια από πηγές πετρελαίου, εμφανίζεται μείωση 6,62% στο ΑΕΠ. Εάν τα δεδομένα που έχουμε στη διάθεση μας ήταν περισσότερο ακριβή, θα καταλήγαμε ασφαλέστερα στο συμπέρασμα, πως η παραγωγή πετρελαίου επηρεάζει άμεσα τις οικονομικές και συνεπώς κοινωνικές διαφοροποιήσεις στην Ιρακινή οικονομία Ιράν Οι γεωτρήσεις ξεκίνησαν στο Ιράν το 1901 μετά την παραχώρηση από τον Σάχη του Qajar, για την παραγωγή αργού πετρελαίου σε ολόκληρο το Ιράν (με εξαίρεση πέντε βόρειες επαρχίες). Ως εκ τούτου, το Ιράν έγινε η πρώτη χώρα, στην πλούσια σε πετρέλαιο περιοχή της Μέσης Ανατολής, η οποία ξεκίνησε τις εργασίες πετρελαίου. Η παραγωγή αργού πετρελαίου ξεκίνησε το 1908 από την πρώτη γεώτρηση στο κοίτασμα Masjed Soleiman. Το 1913 κατασκευάστηκε στο Αμπαντάν, το πρώτο διυλιστήριο πετρελαίου. Το 1948 ιδρύεται η Εθνική Ιρανική Εταιρεία Πετρελαίου και εθνικοποιείται το 1951, παραγκωνίζοντας την Άγγλο-Ιρανική εταιρεία πετρελαίου, η οποία κατείχε το μονοπώλιο των ιρανικών κοιτασμάτων. Με τη λήξη της Ισλαμικής Επανάστασης, η Εθνική Ιρανική Εταιρία Πετρελαίου τερματίζει όλες τις συμβάσεις που έχουν υπογραφεί με ξένες εταιρείες πριν από την Επανάσταση. Οι εγκαταστάσεις και οι υποδομές της εταιρείας, έγιναν στόχος κατά τη διάρκεια του 8 έτη πολέμου με το Ιράκ, και παρά τις καταστροφές που υπέστησαν, οι Ιρανικές εξαγωγές συνέχισαν να πραγματοποιούνται.

35 Η βιομηχανία πετρελαίου του Ιράν, ετοιμάζεται να εισέλθει στο δεύτερο αιώνα του κύκλου ζωής της. Λειτούργησε και λειτουργεί ως βάση για την πολιτική, οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας. Με αποδεδειγμένα τεράστια κοιτάσματα υδρογονανθράκων (σύμφωνα με τον ΟΠΕΚ, αποδίδονται ότι τα αποθέματα υδρογονανθράκων στο τέλος του 2006 ήταν δισεκατομμύρια βαρέλια), η Εθνική Ιρανική Εταιρία Πετρελαίου είναι αποκλειστικά υπεύθυνη για την έρευνα, την εξόρυξη, μεταφορά και εξαγωγή αργού πετρελαίου, καθώς και για τις πωλήσεις φυσικού αερίου. Παραθέτουμε το πίνακα Α6 στο παράρτημα, με ορισμένα οικονομικά στοιχεία για την Ιρανική οικονομία. Παρατηρώντας τη συνεχή άνοδο του ποσοστού των εξαγωγών ως ποσοστού του ΑΕΠ, καθώς επίσης και την αυξανόμενη παραγόμενη ποσότητα πετρελαίου (εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις), συμπεραίνουμε πως η συνεχής αύξηση του ΑΕΠ, οφείλεται στη συνεχόμενη εισροή εσόδων από το αυξανόμενο επίπεδο εξαγωγών. Η διαπίστωση αυτή αποτυπώνεται ξεκάθαρα στο διάγραμμα22. Διάγραμμα 22: Παραγωγή πετρελαίου και ΑΕΠ - Ιράν (Πηγή: Με το μεγαλύτερο ποσοστό των παραγόμενων ειδών πετρελαίου να εξάγεται, το Ιράν έχει ως κύριο πυλώνα της οικονομίας του, την εκμετάλλευση των φυσικών του πόρων. Στο διάγραμμα 23 αποτυπώνονται το ύψος παραγωγής, κατανάλωσης και εξαγωγών του Ιράν.

36 Διάγραμμα 23: Παραγωγή, κατανάλωση εισαγωγές και εξαγωγές πετρελαίου Ιράν Παρατηρώντας την τελευταία στήλη των δεδομένων μας, η οποία αναφέρεται στην δαπάνη ως ποσοστό του ΑΕΠ για τις υπηρεσίες υγείας, καταλήγουμε στο ότι η δαπάνη παραμένει σταθερή παρά την μεγάλη αύξηση των εσόδων από τις εξαγωγές, αλλά και από την αύξηση του ΑΕΠ. Διάγραμμα 24: Παραγωγή πετρελαίου και Δείκτης ανθρωπιστικής ανάπτυξης Ιράν (Πηγή: Στο διάγραμμα 24 παρατηρούμε μια σημαντική αύξηση του δείκτη ανθρωπιστικής ανάπτυξης. Προσπαθώντας να ερμηνεύσουμε την αύξηση αυτή, υπενθυμίζουμε πως ο δείκτης HDI στηρίζεται σε τρείς τομείς: του βιοτικού επιπέδου, της υγείας και του μορφωτικού επιπέδου, παραθέτουμε το διάγραμμα 25 όπου και αναφέρεται στη σχέση κατά κεφαλήν εισοδήματος- παραγωγής

37 Διάγραμμα 25: Σχέση κατά κεφαλήν εισοδήματος- Παρ. πετρελαίου Ιράν (Πηγή: Παράλληλα, χρησιμοποιώντας το δείκτη αλφαβητισμού των ενηλίκων πολιτών του Ιράν στο διάγραμμα 26, παρατηρούμε πως και αυτός σε σχέση με τη παραγόμενη ποσότητα πετρελαίου, βρίσκεται σε συνεχή άνοδο. Έτσι λοιπόν, ο δείκτης HDI, αυξάνεται, διότι οι 2 από τις 3 μεταβλητές που περιέχει βρίσκονται σε ανοδικά επίπεδα, πράγμα το οποίο μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως η ολοένα αυξανόμενη ποσότητα πετρελαίου, η οποία αποφέρει έσοδα στο Ιρανικό κράτος, συμβάλει στη βελτίωση των υπηρεσιών που παρέχονται στην Ιρανική κοινωνία. Διάγραμμα 26: Σχέση επιπέδου αλφαβητισμού- Παρ. πετρελαίου Ιράν (Πηγή: Πραγματοποιώντας παλινδρόμηση για την Ιρανική οικονομία, επιθυμούμε να ερμηνεύσουμε τον τρόπο που επηρεάζεται το ΑΕΠ, από το σύνολο των απασχολούμενων, την ηλεκτρική ενέργεια που προέρχεται από το πετρέλαιο και τις ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου (δημόσιες επενδύσεις)

38 Πίνακας Β6: Η διαμόρφωση του ΑΕΠ του Ιράν ( ) Εξαρτημένη μεταβλητή: Λογ. ΑΕΠ (σταθερές τιμές) Συντελεστής Τυπ. Σφάλμα t-λόγος p-τιμή Σταθερά 12,8094 5,3791 2,3813 0,02591 ** Λογ. Ηλεκτρική 0, , ,8879 0,00074 *** ενέργεια από πετρέλαιο Λογ. Σύνολο 0, , ,9609 0,06211 * Απασχολούμενων Λογ. Ακαθ. Επεν. Παγίου Κεφ. -0, , ,1219 0,90402 Μέσος εξαρτημένης 33,37912 Τυπική Απόκλιση εξαρτημένης 0, μεταβλητής μεταβλητής Άθροισμα Τετραγώνων 0, Τυπικό Σφάλμα 0, Καταλοίπων παλινδρόμησης R-τετράγωνο 0, Προσαρμοσμένο R-τετράγωνο 0, F(3, 23) 18,00330 P-τιμή(F) 3,10e-06 Λογαριθμική πιθανοφάνεια 8, Akaike κριτήριο -8, Schwarz κριτήριο -3, Hannan-Quinn -6, rho 0, Durbin-Watson 0, Παρατηρώντας τα αποτελέσματα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το υπόδειγμα μας είναι μερικώς αξιόπιστο με το προσαρμοσμένο R 2 να είναι 0,662 και με τη μεταβλητή ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο να εμφανίζει έντονη σημαντικότητα (***). Τέλος με το έλεγχο Durbin-Watson, διαπιστώνουμε πως το υπόδειγμα εμφανίζει θετική αυτοσυσχέτιση. Έτσι λοιπόν στο Ιράν, για 1% μεταβολή στο σύνολο των απασχολούμενων, εμφανίζεται 0,02% μεταβολή στο ΑΕΠ, για 1% μεταβολή στην ηλεκτρική ενέργεια από πηγές πετρελαίου, εμφανίζεται 0,84% μεταβολή στο ΑΕΠ και για 1% μεταβολή στις ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, παρατηρείται μείωση 0,0008% στο ΑΕΠ Αίγυπτος Το έτος 1886 ήταν το ορόσημο στην αιγυπτιακή ιστορία πετρελαίου, όταν για πρώτη φορά βρέθηκε πετρέλαιο στην Αιγυπτιακή ενδοχώρα. Η αρχή της βιομηχανίας πετρελαίου στην Αίγυπτο, ξεκινά το 1883, όταν ένας βέλγος ειδικός, ο M. de Bay, μαζί με την αιγυπτιακή κυβέρνηση εξερευνούσαν την τοποθεσία Ras Gemsah στην Ανατολική Έρημο για πιθανές ενδείξεις πετρελαίου. Το 1886, η αιγυπτιακή κυβέρνηση ήταν σε θέση να ανοίξει την πρώτη πηγή πετρελαίου στο Ras Gemsah, η οποία σηματοδότησε την έναρξη της πετρελαϊκής βιομηχανίας της χώρας. Μέχρι το 1911, όπου και ιδρύθηκε το πρώτο διυλιστήριο, πραγματοποιήθηκαν δεκάδες έρευνες σε όλη την Αιγυπτιακή επικράτεια. Ο συνεχώς αναπτυσσόμενος τομέας του πετρελαίου, απαιτούσε μια ισότιμη ανάπτυξη για τις εγκαταστάσεις παραγωγής, ιδρύοντας το 1922 το δεύτερο διυλιστήριο. Το 1934, ιδρύεται ο Συνεταιρισμός Πετρελαίου, με στόχο να συνδεθούν οι συνεταιρισμοί για την ανταλλαγή τεχνογνωσίας και υπηρεσιών, καθώς και να συμβάλει στη συνεργασία μεταξύ αυτών. Το 1956, η κυβέρνηση ίδρυσε την Γενική Αρχή του Πετρελαίου (General Petroleum Authority), η οποία ήταν υπεύθυνη για το χειρισμό των κρατικών διυλιστηρίων, καθώς και σημαντικών θεσμικών φορέων που είχαν άμεση σχέση με θέματα πετρελαίου. Το επόμενο έτος, η GPA ίδρυσε τη Γενική

39 Εταιρεία Πετρελαίου (General Petroleum Company), η οποία αποτέλεσε τη πρώτη εθνική εταιρεία πετρελαίου. Από τότε μέχρι σήμερα, η Αιγυπτιακή βιομηχανία πετρελαίου έχει αναπτυχθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται με περισσότερες από 176 συμφωνίες πετρελαίου και με τη θέσπιση νόμων με σκοπό την ανάπτυξη και την αύξηση του ρυθμού παραγωγής της χώρας. Ο συνολικός αριθμός των ανακαλύψεων είχε φτάσει σε 489 στη Μεσόγειο, τον Κόλπο του Σουέζ, την Ανατολική και τη Δυτική έρημο, το Σινά, το Δέλτα και την Άνω Αίγυπτο, από τα οποία 311 ευρήματα αφορούσαν αργό πετρέλαιο. Τα επίπεδα όμως παραγωγής πετρελαίου, δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως βασική πηγή κρατικών εσόδων, και αυτό λόγω του μικρού μεγέθους τους. Παραθέτουμε τον πίνακα Α7 στο παράρτημα με ορισμένα οικονομικά δεδομένα. Παρατηρώντας τα δεδομένα μας, διαπιστώνουμε πως ένα σημαντικό μέρος της παραγωγής προορίζεται για εσωτερική κατανάλωση. Παράλληλα, το συνολικό ΑΕΠ αυξάνεται και το επίπεδο των γενικών εξαγωγών βρίσκεται σε ανοδική πορεία. Η Αίγυπτος είναι μια χώρα με πληθώρα εξαγώγιμων προϊόντων (όπως βαμβάκι, έτοιμα ενδύματα, ρύζι), και δεν στηρίζει την οικονομία της σε τόσο μεγάλο βαθμό από την εξαγωγή πετρελαιοειδών. Η διαπίστωση αυτή, επαληθεύεται στο διάγραμμα 27 όπου μελετάμε στη σχέση παραγωγής πετρελαίου με το συνολικό ΑΕΠ. Διάγραμμα 27: Παραγωγή πετρελαίου και ΑΕΠ - Αίγυπτος (Πηγή: Παρά τη μείωση της παραγόμενης ποσότητας, το συνολικό ΑΕΠ βρίσκεται σε συνεχή άνοδο. Η εξακρίβωση ότι τα έσοδα της παραγωγής πετρελαίου δεν σχετίζονται με την αύξηση του ΑΕΠ, καθώς επίσης και με την αύξηση της δαπάνης κοινωνικών παροχών, επαληθεύεται από το διάγραμμα 28 όπου μελετάται ο δείκτης ανθρωπιστικής ανάπτυξης.

40 Διάγραμμα 28: Παραγωγή πετρελαίου και Δείκτης ανθρωπιστικής ανάπτυξης Αίγυπτος (Πηγή: Πραγματοποιώντας παλινδρόμηση για την Αιγυπτιακή οικονομία, καταλήγουμε στα παρακάτω δεδομένα. Πίνακας Β7: Η διαμόρφωση του ΑΕΠ της Αιγύπτου ( ) Εξαρτημένη μεταβλητή: Λογ. ΑΕΠ (σταθερές τιμές) Συντελεστής Τυπ. Σφάλμα t-λόγος p-τιμή Σταθερά 7, , ,1954 <0,00001 *** Λογ. Σύνολο 0, , ,4776 <0,00001 *** Απασχολούμενων Λογ. Ακαθ. Επεν. 0, , ,0386 <0,00001 *** Παγίου Κεφ. Λογ. Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο 0, , ,6178 0,54275 Μέσος εξαρτημένης 25,92795 Τυπική Απόκλιση εξαρτημένης 0, μεταβλητής μεταβλητής Άθροισμα Τετραγώνων 0, Τυπικό Σφάλμα 0, Καταλοίπων παλινδρόμησης R-τετράγωνο 0, Προσαρμοσμένο R-τετράγωνο 0, F(3, 23) 117,0027 P-τιμή(F) 4,53e-14 Λογαριθμική πιθανοφάνεια 28,30687 Akaike κριτήριο -48,61373 Schwarz κριτήριο -43,43039 Hannan-Quinn -47,07245 rho 0, Durbin-Watson 1, Από τα αποτελέσματα συμπεραίνουμε ότι το υπόδειγμα μας είναι αξιόπιστο και αυτό γιατί το προσαρμοσμένο R 2 είναι 0,93 και οι δύο στις τρείς μεταβλητές εμφανίζουν έντονη σημαντικότητα (***). Τέλος με το έλεγχο Durbin-Watson, διαπιστώνουμε πως το υπόδειγμα εμφανίζει θετική αυτοσυσχέτιση. Με βάση του συντελεστέςγια την Αίγυπτο, 1% αύξηση στο σύνολο των απασχολούμενων, παρατηρείται 0,06% μεταβολή στο ΑΕΠ, για 1% αύξηση στην ηλεκτρική ενέργεια από πηγές πετρελαίου, παρατηρείται 0,064% μεταβολή στο ΑΕΠ και για 1% αύξηση στις ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, παρατηρείται 0,063% μεταβολή στο ΑΕΠ. Από τα δεδομένα και το αποτέλεσμα της παλινδρόμησης καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα, ότι το έσοδα που έχει το Αιγυπτιακό κράτος από τη παραγωγή

41 πετρελαίου, αποτελούν ένα μικρό μέρος των συνολικών εσόδων, και δεν σχετίζονται με το ύψος των δαπανών των κοινωνικών παροχών Βενεζουέλα Η έναρξη της πετρελαϊκής εποχής στη Βενεζουέλα σηματοδοτείτε με την ίδρυση της πρώτης εταιρείας πετρελαίου το 1878, με την ονομασία Compania Nacional del Tachira Petrolia ". Στα επόμενα τριάντα χρόνια χορηγήθηκαν άδειες εξερεύνησης και παραγωγής σε μικρούς επιχειρηματίες και ξένες εταιρείες. Από το 1919 και μετέπειτα, οι επενδύσεις και οι εξαγωγές πετρελαίου στη Βενεζουέλα αυξήθηκαν θεαματικά. Μέχρι το 1922, η Βενεζουέλα έγινε ένας από τους πιο σημαντικούς προμηθευτές πετρελαίου στον κόσμο, και το μεγαλύτερο απόθεμα πετρελαίου ανακαλύφθηκε στη λίμνη του Μαρακαΐμπο. Κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου Βενεζουέλα ήταν ο πιο ασφαλής πάροχος πετρελαίου προς τις Ηνωμένες Πολιτείες. Τον Σεπτέμβριο του 1960, ο Οργανισμός Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών (ΟΠΕΚ) δημιουργήθηκε στη Βαγδάτη. Ανάμεσα στις χώρες που τον αποτελούσαν ήταν και η Βενεζουέλα. Παράλληλα, τη δεκαετία του 1960 η Βενεζουέλα εφαρμόζει την πολιτική «όχι περισσότερες παραχωρήσεις», η οποία αποτέλεσε την αρχή της εθνικοποίησης της βιομηχανίας πετρελαίου. Την 1η Ιανουαρίου 1976 ο πρόεδρος Carlos Andres Perez υπέγραψε το νόμο που διατηρούνται στην κυβέρνηση η βιομηχανία και το εμπόριο των υδρογονανθράκων στη Βενεζουέλα. Την ίδια μέρα γεννήθηκε η Petroleos de Venezuela SA (PDVSA), η οποία είναι υπεύθυνη για το σχεδιασμό, το συντονισμό και την επίβλεψη της βιομηχανίας πετρελαίου. Κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους, η PDVSA έθεσε σε λειτουργία τρεις θυγατρικές, τη Lagoven, τη Maraven και τη Corpoven. Εκείνη τη χρονιά PDVSA παρήγαγε 2,3 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα, και οι επενδύσεις της τετραπλασιάστηκαν. Στη δεκαετία του 1980, PDVSA θεωρήθηκε ως ένας αξιόπιστος προμηθευτής πετρελαίου, και εδραιώθηκε ως μία από τις σημαντικότερες εταιρείες πετρελαίου σε όλο τον κόσμο. Στα μέσα της δεκαετίας του 1980, η PDVSA άρχισε να αγοράσει διυλιστήρια στην Ευρώπη, στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Καραϊβική. Επιπλέον, το Σεπτέμβριο του 1986, PDVSA αγόρασε τη Citgo, στην Tulsa των Ηνωμένων Πολιτειών, καταφέρνοντας με αυτό τον τρόπο την πώληση υδρογονανθράκων εντός των ΗΠΑ. Επί του παρόντος, Citgo έχει περισσότερα από χίλια πρατήρια και απασχολεί πάνω από το 20% της αγοράς βενζίνης στις ΗΠΑ. Στη δεκαετία του 1990 η εταιρεία ξεκίνησε ένα πρόγραμμα συμφωνιών και συνεργασιών, αποφέροντας τελικά μια επένδυση άνω των 2 δισ. δολαρίων, η οποία αύξησε την παραγωγή πετρελαίου κατά βαρέλια την ημέρα. Τον Ιανουάριο του 1998, οι τρεις θυγατρικές της PDVSA, Lagoven, Maraven και Corpoven, συγχωνεύονται. Ο κύριος στόχος ήταν να δημιουργηθεί μια εταιρεία με κοινό στόχο την εισροή περισσότερων εσόδων. Κατά συνέπεια, τρία τμήματα σχηματίστηκαν: PDVSA εξερεύνηση και παραγωγή, PDVSA παραγωγή και μάρκετινγκ και PDVSA υπηρεσίες. Με την εκλογή του Ούγκο Τσάβες το Δεκέμβριο του 1998 ως προέδρου της χώρας και θερμό υποστηρικτή του δημοκρατικού σοσιαλισμού, οι ενέργειες και η λειτουργία της κρατικής εταιρείας πετρελαιοειδών θα άλλαζαν ριζικά και προς όφελος του κοινωνικού συμφέροντος.

42 Επί του παρόντος, η Βενεζουέλα έχει αποδεδειγμένα αποθέματα 78 δισ. βαρέλια αργού και 148 τρισεκατομμύρια κυβικά φυσικό αέριο. Η PDVSA είναι μια από τις κορυφαίες εταιρείες στον κλάδο της διύλισης, με 24 διυλιστήρια: έξι στη Βενεζουέλα, ένα στην Καραϊβική, οκτώ στις Ηνωμένες Πολιτείες και εννέα στην Ευρώπη. Το 93% της συνολικής παραγωγής εξάγεται, εκ των οποίων περίπου το 54 % αυτών στις ΗΠΑ και τον Καναδά. Στο παράρτημα παραθέτουμε το πίνακα Α8 με ορισμένα οικονομικά δεδομένα για την οικονομία της Βενεζουέλας. Παρατηρώντας τη στήλη παραγόμενης ποσότητας πετρελαίου και συνολικού ΑΕΠ, διαπιστώνουμε πως υπάρχει μια άμεση σχέση ανάμεσα σε αυτές τις δύο μεταβλητές. Λόγω του υψηλού ποσοστού εξαγωγής πετρελαιοειδών, συμπεραίνουμε πως το συνολικό ΑΕΠ, εξαρτάται από την εισροή αυτών των εσόδων, όπως φαίνεται και στο διάγραμμα 29. Διάγραμμα 29: Παραγωγή πετρελαίου και ΑΕΠ - Βενεζουέλα (Πηγή:

43 Διάγραμμα 30: Παραγωγή πετρελαίου και Δείκτης ανθρωπιστικής ανάπτυξης Βενεζ. (Πηγή: Το ύψος της παραγωγής πετρελαίου και εξαγωγών, επηρεάζει και το ύψος του δείκτη ανθρωπιστικής ανάπτυξης. Από το διάγραμμα 30, διαπιστώνουμε πως την περίοδο όπου σημειώθηκε σημαντική πτώση στο ύψος των εξαγωγών, ο δείκτης ανθρωπιστικής ανάπτυξης παρέμεινε σχεδόν αμετάβλητος. Η παλινδρόμηση για την οικονομία της Βενεζουέλας, την περίοδο μας εξάγει τα παρακάτω αποτελέσματα. Πίνακας Β8: Η διαμόρφωση του ΑΕΠ της Βενεζουέλας( ) Εξαρτημένη μεταβλητή: Λογ. ΑΕΠ (σταθερές τιμές) Συντελεστής Τυπ. Σφάλμα t-λόγος p-τιμή Σταθερά 16,4549 0, ,1803 <0,00001 *** Λογ. Ηλεκτρική -0, , ,5279 0,60262 ενέργεια από πετρέλαιο Λογ. Σύνολο 0, , ,4157 0,02405 ** Απασχολούμενων Λογ. Ακαθ. Επεν. Παγίου Κεφ. 0, , ,4668 <0,00001 *** Μέσος εξαρτημένης 24,43665 Τυπική Απόκλιση εξαρτημένης 0, μεταβλητής μεταβλητής Άθροισμα Τετραγώνων 0, Τυπικό Σφάλμα 0, Καταλοίπων παλινδρόμησης R-τετράγωνο 0, Προσαρμοσμένο R-τετράγωνο 0, F(3, 23) 81,98142 P-τιμή(F) 1,98e-12 Λογαριθμική πιθανοφάνεια 38,73747 Akaike κριτήριο -69,47494 Schwarz κριτήριο -64,29159 Hannan-Quinn -67,93366 rho 0, Durbin-Watson 0, Από τα αποτελέσματα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το υπόδειγμα μας είναι αξιόπιστο με το προσαρμοσμένο R 2 να είναι 0,903 με δύο στις τρείς μεταβλητές να εμφανίζουν έντονη σημαντικότητα (>**). Τέλος με το έλεγχο Durbin-Watson, διαπιστώνουμε πως το υπόδειγμα εμφανίζει θετική αυτοσυσχέτιση. Για τη

44 Βενεζουέλα, 1% μεταβολή στο σύνολο των απασχολούμενων, εμφανίζεται 0,013% αύξηση στο ΑΕΠ, για 1% μεταβολή στην ηλεκτρική ενέργεια από πηγές πετρελαίου, παρατηρείται 0,012% μείωση στο ΑΕΠ και για 1% μεταβολή στις ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, εμφανίζεται 0,35% αύξηση στο ΑΕΠ. Ερμηνεύοντας εκτενέστερα τα δεδομένα, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως η παραγωγή πετρελαίου αποτελεί βασικό πυλώνα της οικονομίας της Βενεζουέλας, και αυτό διότι επηρεάζει απόλυτα το συνολικό ΑΕΠ. Το επίπεδο των κοινωνικών παροχών, καθώς επίσης και η βελτίωση του βιοτικού και μορφωτικού επιπέδου, εξαρτάται από το ύψος της εισροής εσόδων που αποφέρει στο κράτος της Βενεζουέλας η παραγωγή και εξαγωγή πετρελαιοειδών Κατάρ Η εξερεύνηση κοιτασμάτων στο Κατάρ, ξεκίνησε στο Dukhan το 1935 και η πρώτη εμπορικά εφικτή ποσότητα αργού πετρελαίου ανακαλύφθηκε κατά τη διάρκεια του Η παραγωγή πετρελαίου ξεκίνησε το 1947 και η πρώτη ποσότητα εξήχθη το Δεκέμβριο του Το 1974 ιδρύεται η Qatar Petroleum, μια εθνική εταιρεία η οποία είναι υπεύθυνη για όλους τους τομείς της βιομηχανίας πετρελαίου και φυσικού αερίου στο κράτος του Κατάρ. Οι κύριες δραστηριότητες της Qatar Petroleum και των θυγατρικών της καλύπτουν την εξερεύνηση, τις γεωτρήσεις, την παραγωγή πετρελαίου, τις επιχειρήσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου, τη μεταφορά, εξαγωγή και πώληση αργού πετρελαίου, υγροποιημένου φυσικού αερίου, και εξευγενισμένα προϊόντα πετρελαίου, όπως πρόσθετα πετρελαίου, πετροχημικών και λιπασμάτων. Παράλληλα κατέχει και συμμετέχει σε εταιρείες χάλυβα, ναύλωσης ελικοπτέρων, ασφαλιστικών και άλλων υπηρεσιών. Λειτουργώντας σε τόσους πολλού τομείς της οικονομίας, η QP συνδέεται άμεσα με τις υπηρεσίες του κράτους, τις ρυθμιστικές αρχές και τους φορείς χάραξης της Κυβερνητικής πολιτικής. Η παραγωγή πετρελαίου αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της οικονομίας του Κατάρ και αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 70% των συνολικών κρατικών εσόδων, περισσότερο από το 60% του ΑΕΠ, και περίπου το 85% των εξαγωγικών εσόδων. Παραθέτουμε το πίνακα Α9 στο παράρτημα με ορισμένα οικονομικά στοιχεία. Παρατηρώντας τα δεδομένα μας, διαπιστώνουμε μια άμεση σχέση ανάμεσα στη παραγόμενη ποσότητα και στο συνολικό ΑΕΠ, η οποία αποτυπώνεται στο διάγραμμα 31. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν πως τα έσοδα από τις εξαγωγές πετρελαίου για το κράτος του Κατάρ συμβάλουν πλήρως στην συνεχή αύξηση του ΑΕΠ. Να συμπληρώσουμε όμως, πως το μικρό μέγεθος του κράτους και ο μικρός αριθμός των κατοίκων του αποτελούν σημαντικές παραμέτρους της συνεχιζόμενης ανάπτυξης.

45 Διάγραμμα 31: Παραγωγή πετρελαίου και ΑΕΠ - Κατάρ (Πηγή: Από τα δεδομένα της τελευταίας στήλης, που αφορούν το επίπεδο της δαπάνης για την υγεία ως ποσοστό του ΑΕΠ, συμπεραίνουμε πως παρά τη μείωση που παρατηρείται, σε απόλυτα νούμερα το χρηματικό ποσό δαπάνης είναι ολοένα και αυξανόμενο. Σύμφωνα και με το δείκτη ανθρωπιστικής ανάπτυξης στο διάγραμμα 32, μπορούμε να επιβεβαιώσουμε την αύξηση της δαπάνης στις κοινωνικές παροχές για του πολίτες του Κατάρ. Διάγραμμα 32: Παραγωγή πετρελαίου και Δείκτης ανθρωπιστικής ανάπτυξης Κατάρ (Πηγή:

46 Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα, πως η αυξανόμενη εισροή εσόδων από την παραγωγή και την εξαγωγή πετρελαιοειδών στο κρατίδιο του Κατάρ, συμβάλει θετικά στην κοινωνία του Κατάρ Κουβέιτ Το 1934 ιδρύεται από την από τον Άγγλο-Περσική Εταιρεία πετρελαίου (μετέπειτα BP) και την Gulf Oil, η Kuwait Oil Company (KOC), προκειμένου να δραστηριοποιηθεί στον τομέα των ερευνών και εξόρυξης, ύστερα από την ανακάλυψη του πρώτου κοιτάσματος το 1933 στο Burgan. Τα δικαιώματα παραχώρησης του πετρελαίου απονεμήθηκαν στην εταιρεία στις 23 Δεκεμβρίου του 1934 και η εταιρεία άρχισε εργασίες γεώτρησης το Ακολούθησαν και άλλες ανακαλύψεις, όπου οι πιο σημαντικές έγιναν το 1951, το 1952, το 1955, το 1957, και το Το 1976, η κυβέρνηση του Κουβέιτ εθνικοποιηθεί την KOC. Το επόμενο έτος, το Κουβέιτ ανέλαβε τη παραγωγή στη ουδέτερη ζώνη μεταξύ του Κουβέιτ και της Σαουδικής Αραβίας. Σήμερα, η Kuwait Petroleum Corporation, αποτελεί τη μητρική εταιρεία και τον κινητήριο μοχλό της κυβέρνησης στον τομέα των πετρελαιοειδών. Περιλαμβάνει τη Kuwait Oil Company, η οποία παράγει το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, τη Kuwait National Petroleum Co, η οποία δραστηριοποιείται στη διύλιση και τις εγχώριες πωλήσεις, η Petrochemical Industries Co, που παράγουν αμμωνία και ουρία, η Kuwait Foreign Petroleum Exploration Co, με αρκετές παραχωρήσεις στις αναπτυσσόμενες χώρες, η Kuwait Oil Tanker Co και η Santa Fe International Corp. Η παραγωγή πετρελαίου αντιπροσωπεύει το 43% του ΑΕΠ, το 87% των εσόδων από τις εξαγωγές, και το 75% των κρατικών εσόδων. Στο παράρτημα παραθέτουμε το πίνακα Α10 με ορισμένα οικονομικά στοιχεία. Παρατηρώντας τα δεδομένα διακρίνουμε μια άμεση σχέση ανάμεσα στο επίπεδο παραγωγής, το συνολικό ΑΕΠ και το σύνολο των γενικών εξαγωγών ως ποσοστού του ΑΕΠ. Η διαπίστωση αυτή αποτυπώνεται στο διάγραμμα 33. Έτσι καταλήγουμε στο συμπέρασμα, πως η παραγωγή πετρελαίου αποτελεί βασικό πυλώνα της οικονομίας του Κουβέιτ, το οποίο και επαληθεύεται από τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο συνολικό ΑΕΠ και στη παραγόμενη ποσότητα, εξαρτώμενη και από την επικρατούσα τιμή πετρελαίου.

47 Διάγραμμα 33: Παραγωγή πετρελαίου και ΑΕΠ - Κουβέιτ (Πηγή: Διάγραμμα 34: Παραγωγή πετρελαίου και Δείκτης ανθρωπιστικής ανάπτυξης Κουβέιτ (Πηγή: Αναλύοντας την τελευταία στήλη των δεδομένων που έχουμε στη διάθεση μας, και αφορούν τη δαπάνη για την υγεία ως ποσοστό του ΑΕΠ, συμπεραίνουμε πως σε απόλυτα νούμερα, παρά τη μείωση που παρατηρείται, το χρηματικό ποσό δαπάνης είναι μεγαλύτερο. Στο διάγραμμα 34 του δείκτη ανθρωπιστικής ανάπτυξης σε σχέση με τη παραγόμενη ποσότητα πετρελαίου, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως η εισροή εσόδων από την παραγωγή πετρελαιοειδών, συμβάλει στην ανάπτυξη και βελτίωση των κοινωνικών παροχών στο κράτος του Κουβέιτ.

48 Σαουδική Αραβία Η πετρελαϊκή ιστορία της Σαουδικής Αραβίας ξεκινά το 1933, όταν ο βασιλιάς Abdulaziz bin Abdulrahman Al-Saud, χορήγησε στη Standard Oil California (Socal), που αργότερα μετονομάστηκε σε Chevron, το δικαίωμα για την αναζήτηση κοιτασμάτων πετρελαίου στο νεοσυσταθέν Βασίλειο. Το 1938, η Socal ανακάλυψε μεγάλες ποσότητες πετρελαίου στο Dammam Dome κοντά στον Περσικό Κόλπο. Περιορισμένες εξαγωγές άρχισαν το 1939, και αυξήθηκαν σημαντικά με το τέλος του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου. Στα τέλη του 1940, η Socal εισήλθε σε μια κοινοπραξία με άλλες αμερικανικές εταιρείες πετρελαίου και μετονομάστηκε σε Arabian American Oil Company (Aramco). Μέχρι το 1970, η Σαουδική Αραβία είχε γίνει η κορυφαία παραγωγός και εξαγωγέας πετρελαίου στον κόσμο. Η Σαουδική βιομηχανία πετρελαίου εισήλθε σε μια νέα εποχή το 1980, όταν η κυβέρνηση ανέλαβε την πλήρη κυριότητα της Aramco, αλλάζοντας το όνομά της σε Saudi Aramco. Η εταιρεία άρχισε έρευνες σε περιοχές που δεν είχαν ερευνηθεί ποτέ, και ανακάλυψε τεράστια κοιτάσματα υψηλής ποιότητας αργού πετρελαίου. Η Σαουδική Αραβία εξακολουθεί να ανακαλύπτει νέα κοιτάσματα, όπως συνέβη στις 20 Απριλίου 2005, 175 μίλια νοτιοανατολικά του Ριάντ. Η Σαουδική οικονομία στηρίζεται εξολοκλήρου στην παραγωγή και εξαγωγή πετρελαίου. Ο πετρελαϊκός τομέας αντιπροσωπεύει περίπου το 92,5% των εσόδων του προϋπολογισμού, το 55% του ΑΕΠ και το 90% των εσόδων από τις εξαγωγές. Παραθέτουμε το πίνακα Α11 στο παράρτημα με ορισμένα οικονομικά στοιχεία για την οικονομία της Σαουδικής Αραβίας. Όπως προαναφέραμε και παρατηρώντας τα δεδομένα μας, συμπεραίνουμε πως υπάρχει άμεση σχέση ανάμεσα στη παραγωγή πετρελαίου, στο συνολικό ΑΕΠ και στο επίπεδο των γενικών εξαγωγών ως ποσοστού του ΑΕΠ. Η παραγωγή πετρελαίου, και συνεπώς η εισροή εσόδων από την εξαγωγή του, επηρεάζει άμεσα το συνολικό ΑΕΠ, όπως φαίνεται και από το διάγραμμα 35.

49 Διάγραμμα 35: Παραγωγή πετρελαίου και ΑΕΠ - Σ. Αραβία (Πηγή: Διάγραμμα 36: Παραγωγή πετρελαίου και Δείκτης ανθρωπιστικής ανάπτυξης Σ. Αρ. (Πηγή: Από τον δείκτη ανθρωπιστικής ανάπτυξης στο διάγραμμα 36, σε σχέση με τη παραγόμενη ποσότητα, συμπεραίνουμε πως με την αύξηση του επιπέδου παραγωγής πετρελαίου, η εισροή των εσόδων που αποφέρει η πώληση του, συμβάλει στη βελτίωση και στην ανάπτυξη των κοινωνικών παροχών στο Αραβικό κράτος. Η διαπίστωση αυτή επαληθεύεται παρατηρώντας τη τελευταία στήλη των δεδομένων του πίνακα Α11, που αναφέρονται στο επίπεδο δαπάνης για την υγεία ως ποσοστό του ΑΕΠ, όπου εμφανίζει μια σταθερή αύξηση (σε μερικές περιπτώσεις σε

50 απόλυτο νούμερο), καταλήγοντας έτσι στο συμπέρασμα ότι βελτιώνεται συνεχώς το επίπεδο παροχών υγείας. Πραγματοποιώντας παλινδρόμηση για την Σαουδαραβική οικονομία καταλήγουμε σε χρήσιμα συμπεράσματα για το πώς επηρεάζεται το ΑΕΠ, από το σύνολο των απασχολούμενων, την ηλεκτρική ενέργεια που προέρχεται από το πετρέλαιο και τις ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου (δημόσιες επενδύσεις). Πίνακας Β9: Η διαμόρφωση του ΑΕΠ της Σαουδικής Αραβίας ) Εξαρτημένη μεταβλητή: Λογ. ΑΕΠ (σταθερές τιμές) Συντελεστής Τυπ. Σφάλμα t-λόγος p-τιμή Σταθερά 26,5721 0, ,8746 <0,00001 *** Λογ. Ακαθ. Επεν. 0, , ,2458 0,80798 Παγίου Κεφ. Λογ. Σύνολο 0, , ,4036 0,69020 Απασχολούμενων Λογ. Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο 1,45959e-011 2,04142e-012 7,1499 <0,00001 *** Μέσος εξαρτημένης 27,17323 Τυπική Απόκλιση εξαρτημένης 0, μεταβλητής μεταβλητής Άθροισμα Τετραγώνων 0, Τυπικό Σφάλμα 0, Καταλοίπων παλινδρόμησης R-τετράγωνο 0, Προσαρμοσμένο R-τετράγωνο 0, F(3, 23) 29,43720 P-τιμή(F) 4,74e-08 Λογαριθμική πιθανοφάνεια 16,29117 Akaike κριτήριο -24,58234 Schwarz κριτήριο -19,39899 Hannan-Quinn -23,04105 rho 0, Durbin-Watson 0, Με βάση τα αποτελέσματα καταλήγουμε, ότι το υπόδειγμα μας είναι μερικώς αξιόπιστο και αυτό γιατί το προσαρμοσμένο R 2 είναι 0,766 και με μόλις μία μεταβλητή να εμφανίζει έντονη σημαντικότητα (***). Τέλος με το έλεγχο Durbin-Watson, διαπιστώνουμε πως το υπόδειγμα εμφανίζει θετική αυτοσυσχέτιση. Από του συντελεστές παλινδρόμησης, καταλήγουμε πως στη Σαουδική Αραβία 1% μεταβολή στο σύνολο των απασχολούμενων, επιφέρει 0,005% μεταβολή στο ΑΕΠ, 1% μεταβολή στην ηλεκτρική ενέργεια από πηγές πετρελαίου, διατηρείται αμετάβλητο το ΑΕΠ και 1% μεταβολή στις ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, επιφέρει 0,0009% (αμελητέα) αύξηση στο ΑΕΠ. Στη περίπτωση που υπήρχαν ακριβέστερα στοιχεία για το σύνολο των απασχολούμενων και τις ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, η ερμηνεία των δεδομένων της Σαουδαραβικής οικονομίας θα ήταν η βέλτιστη δυνατή. Παρόλα αυτά λόγω της συνεχούς και τεράστιας σε μέγεθος παραγωγής πετρελαίου και της πλήρους εξάρτησης της οικονομίας από τον πετρελαϊκό τομέα, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι κοινωνικές παροχές του κράτους εξαρτώνται εξ ολοκλήρου από την εξόρυξη και παραγωγή πετρελαίου.

51 Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα Οι πρώτες παραχωρήσεις πετρελαίου χορηγήθηκαν το 1939 από τον σεΐχη Shakhbut Bin Sultan Al-Nahyan, αλλά η ανακάλυψη κοιτασμάτων πραγματοποιήθηκε 14 χρόνια αργότερα όπου τα έσοδα από τη πώληση πετρελαίου είχαν οριακή επίδραση στην οικονομία. Οι εξαγωγές από το εμιράτο του Αμπού Ντάμπι, ξεκίνησαν το 1962, μετατρέποντας το φτωχότερο των εμιράτων στο πλουσιότερο. Στα μέσα της δεκαετίας του 1960, ανακαλύφθηκε κοίτασμα πετρελαίου και στο Ντουμπάι. Το 1971, ιδρύεται η Abu Dhabi National Oil Company (ADNOC), όπου αναλαμβάνει τις εργασίες σε όλους τους τομείς της βιομηχανίας πετρελαίου και φυσικού αερίου. Έκτοτε, έχει διευρύνει εντυπωσιακά τις δραστηριότητές της στην ίδρυση θυγατρικών εταιρειών και στη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης βιομηχανίας πετρελαίου και φυσικού αερίου στους τομείς της εξερεύνησης και παραγωγής, υπηρεσιών υποστήριξης, στη διύλιση πετρελαίου και φυσικού αερίου, στη επεξεργασία χημικών και πετροχημικών προϊόντων, στις θαλάσσιες μεταφορές και στη διανομή προϊόντων διύλισης. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών, η ADNOC έχει επεκτείνει τις επιχειρηματικές της δραστηριότητες, ενισχύοντας την ανταγωνιστική της θέση. Το 2009, η εταιρεία δημιουργεί το πρόγραμμα "Πρωτοβουλία αειφόρους απόδοσης ( ADNOC Sustainability Performance Initiative ), όπου επιδιώκει να εξασφαλίσει μια αρμονική ισορροπία μεταξύ των αναγκών της κοινωνίας και των φυσικών πόρων της Γης. Σήμερα, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα αποτελούν ένα από τα πιο σημαντικά διεθνή τουριστικά και επιχειρηματικά κέντρα. Παρά το γεγονός ότι τα ΗΑΕ είναι η λιγότερο εξαρτημένη Αραβική χώρα, ως πηγή εσόδων από τους φυσικούς πόρους, πετρελαίου και φυσικού αερίου, οι εξαγωγές εξακολουθούν να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην οικονομία. Σήμερα, ο τομέας του πετρελαίου συνεισφέρει περίπου το 30-40% του ΑΕΠ της χώρας. Χάρη στην προνοητικότητα των ηγετών των ΗΑΕ, το εμπόριο, ο τουρισμός (είναι μία από τις κύριες πηγές εσόδων στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα), η ακίνητη περιουσία (real estate) και οι κατασκευές αποτελούν σημαντικούς πυλώνες της οικονομίας. Στο πίνακα Α12 του παραρτήματος, παραθέτουμε ορισμένα οικονομικά στοιχεία. Από τα δεδομένα διαπιστώνουμε πως η παραγόμενη ποσότητα πετρελαίου και το συνολικό ΑΕΠ, αλληλοεξαρτώνται. Σε διάφορες περιπτώσεις όπου έχουμε μείωση στη παραγόμενη ποσότητα για τα αντίστοιχα έτη, η εισροή των εσόδων είναι μεγαλύτερη λόγω της επικρατούσας τιμής πετρελαίου, καθώς επίσης και από τη συνεχιζόμενη αύξηση των γενικών εξαγωγών. Στο διάγραμμα 37 επιβεβαιώνεται αυτή η διαπίστωση.

52 Διάγραμμα 37: Παραγωγή πετρελαίου και ΑΕΠ - ΗΑΕ (Πηγή: Το συνολικό ποσό δαπάνης ως ποσοστό του ΑΕΠ για την υγεία, παρουσιάζει συνεχή αύξηση, βελτιώνοντας με αυτό τον τρόπο το επίπεδο παροχών υγείας. Από το διάγραμμα 38 του δείκτη ανθρωπιστικής ανάπτυξης σε σχέση με τη παραγωγή πετρελαίου, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως το συνολικό επίπεδο παράγωγης πετρελαίου, αποτελεί μια μεταβλητή η οποία επηρεάζει το επίπεδο των κοινωνικών παροχών στο Αραβικό κράτος, καθώς επίσης και το επίπεδο ανάπτυξης της οικονομίας. Διάγραμμα 38: Παραγωγή πετρελαίου και Δείκτης ανθρωπιστικής ανάπτυξης ΗΑΕ (Πηγή:

53 Πραγματοποιώντας παλινδρόμηση για τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, καταλήγουμε σε χρήσιμα συμπεράσματα για το πώς επηρεάζεται το ΑΕΠ, από το σύνολο των απασχολούμενων, την ηλεκτρική ενέργεια που προέρχεται από το πετρέλαιο και τις ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου (δημόσιες επενδύσεις). Πίνακας Β10: Η διαμόρφωση του ΑΕΠ των Η.Α.Ε ( ) Εξαρτημένη μεταβλητή: Λογ. ΑΕΠ (σταθερές τιμές) Συντελεστής Τυπ. Σφάλμα t-λόγος p-τιμή Σταθερά 13,4359 1, ,8064 <0,00001 *** Λογ. Ηλεκτρική 0, , ,3447 <0,00001 *** ενέργεια από πετρέλαιο Λογ. Σύνολο 0, , ,0910 0,04777 ** Απασχολούμενων Λογ. Ακαθ. Επεν. Παγίου Κεφ. 0, , ,9419 0,00005 *** Μέσος εξαρτημένης 27,06736 Τυπική Απόκλιση εξαρτημένης 0, μεταβλητής μεταβλητής Άθροισμα Τετραγώνων 0, Τυπικό Σφάλμα 0, Καταλοίπων παλινδρόμησης R-τετράγωνο 0, Προσαρμοσμένο R-τετράγωνο 0, F(3, 23) 173,9649 P-τιμή(F) 6,03e-16 Λογαριθμική πιθανοφάνεια 30,22800 Akaike κριτήριο -52,45600 Schwarz κριτήριο -47,27265 Hannan-Quinn -50,91472 rho 0, Durbin-Watson 1, Από τα αποτελέσματα συμπεραίνουμε ότι το υπόδειγμα μας είναι αξιόπιστο με το προσαρμοσμένο R 2 να είναι 0,952. Όλες οι μεταβλητές εμφανίζουν έντονη σημαντικότητα (*). Τέλος με το έλεγχο Durbin-Watson, διαπιστώνουμε πως το υπόδειγμα εμφανίζει θετική αυτοσυσχέτιση. Για τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, 1% αύξηση στο σύνολο των απασχολούμενων, εμφανίζει 0,02% αύξηση στο ΑΕΠ, 1% αύξηση στην ηλεκτρική ενέργεια από πηγές πετρελαίου, εμφανίζει 0,64% αύξηση στο ΑΕΠ και 1% αύξηση στις ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, εμφανίζει 0,01% αύξηση στο ΑΕΠ.

54 Έχοντας πλέον μια εικόνα σε σχέση με τα έσοδα που προέρχονται από τις εξαγωγές πετρελαίου, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως μόνο υψηλές παραγόμενες ποσότητες πετρελαίου είναι ικανές να αναθεωρήσουν την πολιτική και οικονομική κατεύθυνση του κράτους. Οι ενέργειες εξόρυξης υδρογονανθράκων, και συνεπώς η επένδυση στην πετρελαϊκή και πετροχημική βιομηχανία, οδηγεί τα κράτη στο δίλλημα της εξόρυξης για την αποκομιδή κερδών από τις εξαγωγές, με τα οικονομικά οφέλη να είναι τεράστια από τη μια, και από την άλλη η κάλυψη των δικών τους ενεργειακών αναγκών, ωφελώντας με αυτό τον τρόπο την κοινωνία παρέχοντας φθηνότερη ενέργεια. Το ποια κατεύθυνση θα επιλέξουν, εξαρτάται από το μέγεθος του κοιτάσματος που θα εντοπίσουν, πέρα όμως αυτού η ορθή διαχείριση του όλου εγχειρήματος, είναι εκείνη που θα λειτουργήσει καταλυτικά για την επίτευξη οικονομικών και κοινωνικών οφελών. 3 3 ( research.stlouisfed.org, Wikipedia:Δανία, Wikipedia:Νορβηγία, Wikipedia:Μ.Βρετανία, Wikipedia:Ιράκ, Wikipedia:Ιραν, Wikipedia:Λιβύη, Wikipedia:Αίγυπτος, Wikipedia:Βενεζουέλα, Wikipedia:Κατάρ, Wikipedia:Κουβέιτ, Wikipedia:Σ.Αραβία, Wikipedia:Η.Α.Ε,

55 Κεφάλαιο 4 Εισαγωγή Ιστορίες που αφορούσαν την ύπαρξη κοιτασμάτων πετρελαίου στην Ελληνική επικράτεια, ήταν ανέκαθεν διαδεδομένες στην Ελληνική κοινωνία. Λίγα όμως είναι τα αποτελέσματα που τις επαληθεύουν. Σε αυτό το κεφάλαιο αρχικά, παραθέτουμε τα δεδομένα σχετικά με το τι διαδραματίζεται στη Ελληνική επικράτεια για το θέμα της υφαλοκρηπίδας και στη συνέχεια πραγματοποιούμε μια ιστορική ανασκόπηση σχετικά με τις έρευνες και τα αποτελέσματα των ερευνών στην Ελληνική επικράτεια. Η έναρξη της διαφοράς σχετικά με την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας τοποθετείται χρονικά στον Νοέμβριο του 1973, όταν η τουρκική κρατική εταιρεία πετρελαίων χορήγησε άδειες για διεξαγωγή ερευνών επί της ελληνικής υφαλοκρηπίδας δυτικά των ελληνικών νησιών του Αιγαίου. Έκτοτε, οι επανειλημμένες τουρκικές απόπειρες παραβίασης των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας επί της υφαλοκρηπίδας της έχουν αποτελέσει σοβαρότατο σημείο τριβής στις διμερείς σχέσεις, φέρνοντας τις δύο χώρες ακόμα και στο χείλος ένοπλης σύγκρουσης (1974, 1976, 1987). Το 1976, η Ελλάδα κατήγγειλε το θέμα στο Συμβούλιο Ασφαλείας, λόγω της σοβαρότητάς του, και παράλληλα προσέφυγε μονομερώς στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Η Τουρκία δεν ακολούθησε επικαλούμενη τη μη αναγνώριση της δικαιοδοσίας του Δικαστηρίου από αυτήν. Οι δύο χώρες άρχισαν διαπραγματεύσεις για το θέμα της υφαλοκρηπίδας τον Νοέμβριο του 1976, συνυπογράφοντας το γνωστό ως Πρακτικό της Βέρνης, το οποίο έθετε το πλαίσιο του διαλόγου. Ο διάλογος, όμως, τερματίστηκε άπρακτος το 1981, λόγω των συνεχών παλινδρομήσεων. Τον Μάρτιο του 2002, στο πλαίσιο της διαδικασίας της Ελληνο-Τουρκικής προσέγγισης που εγκαινιάσθηκε το 1999, οι δύο πλευρές συμφώνησαν σε μια διαδικασία εμπιστευτικών διερευνητικών επαφών, οι οποίες συνεχίζονται μέχρι σήμερα, με σκοπό να διερευνηθεί εάν και κατά πόσον υπάρχει κοινό έδαφος και συντρέχουν οι προϋποθέσεις για την έναρξη διαπραγματεύσεων που θα μπορούσαν ενδεχομένως να καταλήξουν σε συμφωνία. Σε περίπτωση που διαφανεί ότι δεν καθίσταται δυνατή η εξεύρεση κοινού εδάφους εντός εύλογου χρόνου, η πάγια θέση της Ελλάδας, η οποία συνάδει απολύτως με το διεθνές δίκαιο και έχει τεθεί και ως κριτήριο στην ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, είναι η παραπομπή του ζητήματος στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, προκειμένου να μη διαιωνισθεί η διαφορά. Δεδομένου όμως, ότι η Τουρκία δεν έχει αναγνωρίσει τη γενική υποχρεωτική δικαιοδοσία του Δικαστηρίου, απαιτείται ειδική συμφωνία (συνυποσχετικό) που θα αποτελέσει τη νομική βάση για τη δικαιοδοσία του ΔΔΧ. Οι θέσεις της Ελλάδας επί της ουσίας του ζητήματος της υφαλοκρηπίδας και των ορίων αυτής, βασίζονται στις ισχύουσες προβλέψεις του δικαίου της θαλάσσης, του συμβατικού και του εθιμικού δικαίου.

56 4.1 Ιστορική αναδρομή Το ιστορικό ερευνών για υδρογονάνθρακες στον ελλαδικό χώρο μπορεί, σε γενικές γραμμές, να συστηματοποιηθεί σε ξεχωριστές χρονικές περιόδους, στη βάση τόσο των συνεχώς εξελισσόμενων μεθόδων έρευνας, όσο και του εμπλουτισμού των γνώσεων για τη γεωλογική δομή του. Είναι επίσης άμεσα συσχετισμένο και με το νομικό πλαίσιο, και την εξέλιξη του, το οποίο διέπει την αναζήτηση, έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων. Αρχές 20ου αιώνα έως αρχές δεκαετίας του 60: Οι έρευνες για υδρογονάνθρακες στην Ελλάδα ξεκινούν στις αρχές του 20ου αιώνα (1903), παρά το γεγονός ότι υπάρχουν αναφορές για κάποιες προσπάθειες οι οποίες πραγματοποιήθηκαν τη δεκαετία του Οι πρώτες γεωτρητικές εργασίες εκτελέστηκαν από εταιρείες όπως η London Oil Development, Hellis, Pan- Israel, Deilman-Ilio στις περιοχές Κερί Ζακύνθου, στη ΒΔ. Πελοπόννησο και στον Έβρο. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 60 οι ερευνητικές προσπάθειες υπήρξαν μη συνεχείς και εντοπίζονται κυρίως σε περιοχές στην ξηρά (onshore) όπου υπάρχουν επιφανειακές ενδείξεις υδρογονανθράκων και κατά κύριο λόγο στη δυτική Ελλάδα. Αρχές δεκαετίας του 60 έως μέσα δεκαετίας του 70: Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από την συστηματοποίηση των ερευνών, τα αποτελέσματα της οποίας οδήγησαν στην απόφαση για την ίδρυση του πρώτου φορέα έρευνας υδρογονανθράκων. Το 1960 ξεκινά μια συστηματικότερη προσπάθεια από το τότε Υπουργείο Βιομηχανίας με τη συνδρομή του ΙΓΜΕ (Ινστιτούτο γεωλογικών και μεταλλευτικών ερευνών) και σύμβουλο το Γαλλικό Ινστιτούτο Πετρελαίων. Πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες γεωλογικές κυρίως έρευνες στη χερσαία Ελλάδα και εκτελέστηκαν 17 γεωτρήσεις μικρού βάθους. Την ίδια περίοδο, μεγάλες εταιρείες πετρελαίων έλαβαν παραχωρήσεις, όπως η BP (Αιτωλοακαρνανία), ESSO (ΒΔ Πελοπόννησο, Ζάκυνθο, Παξοί), HUNT (Θεσσαλονίκη), TEXACO (Θερμαϊκός), CHEVRON (Λήμνος), ANSCHUTZ (Θεσσαλονίκη- Επανομή) και OCEANIC-COLORADO (Θρακικό πέλαγος), οι οποίες πραγματοποίησαν περισσότερες από 40 γεωτρήσεις σε ξηρά και θάλασσα. Οι περισσότερες από τις γεωτρήσεις αυτές διέτρησαν γεωλογικούς στόχους με ενθαρρυντικές ενδείξεις υδρογονανθράκων και συνέβαλαν τόσο στον εμπλουτισμό της γεωλογικής γνώσης, όσο κυρίως στην ενίσχυση της πεποίθησης που αφορά το πετρελαϊκό δυναμικό της χώρας. Το τελικό αποτέλεσμα των παραπάνω ερευνών ήταν η ανακάλυψη των πρώτων εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων στη θαλάσσια περιοχή της Θάσου κοίτασμα πετρελαίου Πρίνος και κοίτασμα φυσικού αερίου Ν. Καβάλας, από την OCEANIC ( ). Μέσα δεκαετίας του 70 έως μέσα δεκαετίας του 90: Με βάση τα παραπάνω αποτελέσματα των ερευνών, αποφασίστηκε το 1975, η ίδρυση του πρώτου φορέα διαχείρισης των δικαιωμάτων του ελληνικού Δημοσίου στην αναζήτηση, έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, η Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίου (ΔΕΠ Α.Ε.). Από την ίδρυσή του μέχρι την έναρξη ισχύος του νόμου 2289/95 με βάση τον οποίο αναμορφώθηκε το θεσμικό

57 καθεστώς αδειοδοτήσεων, και άρχισαν εκ νέου οι παραχωρήσεις για έρευνες σε ξένες εταιρείες, η ΔΕΠ ΑΕ πραγματοποιούσε όλες τις εργασίες ερευνών στον ελλαδικό χώρο. Το επόμενο έτος ψηφίζεται από την Ελληνική Βουλή ο πρώτος Νόμος για τις έρευνες υδρογονανθράκων (ν. 468/76). Το 1985 ιδρύεται η ΔΕΠ-ΕΚΥ(Έρευνα κοιτασμάτων υδρογονανθράκων) θυγατρική της ΔΕΠ Α.Ε. Στις ΔΕΠ και ΔΕΠ-ΕΚΥ παραχωρήθηκαν από το Ελληνικό Δημόσιο 24 ερευνητικές άδειες σε περιοχές στην ξηρά και τη θάλασσα χωρίς διαγωνισμό. Εκτελέστηκαν χιλιόμετρα σεισμικών ερευνών 2D και τ. χιλ. σεισμικών ερευνών 3D, καθώς και 73 ερευνητικές γεωτρήσεις βασισμένες στις σεισμικές έρευνες. Αποτέλεσμα της ως άνω ερευνητικής δραστηριότητας ήταν η ανακάλυψη του κοιτάσματος πετρελαίου στη θαλάσσια περιοχή του Κατάκολου (Δ Πελοπόννησος), του κοιτάσματος φυσικού αερίου στην Επανομή Θεσσαλονίκης, καθώς και συγκεντρώσεων βιογενούς αερίου. Την περίοδο αυτή οι γνώσεις αναφορικά με τα πετρελαϊκά συστήματα στον ελλαδικό χώρο ενισχύθηκαν σημαντικά, δημιουργώντας εκτεταμένο αρχείο δεδομένων που αποτέλεσαν σοβαρή βάση για το νέο εγχείρημα. Μέσα δεκαετίας του 90 έως αρχές δεκαετίας του 2000: Το 1995 ψηφίζεται ο ν.2289/95, ο οποίος αναμόρφωσε το αδειoδοτικό καθεστώς ενσωματώνοντας τη σχετική κοινοτική οδηγία 94/22/ΕC. Το 1996, πραγματοποιήθηκε ο πρώτος διεθνής γύρος παραχωρήσεων για 6 περιοχές. Μετά από διεθνή διαγωνισμό παραχωρήθηκαν 4 περιοχές στη Δ. Ελλάδα: ΒΔ Πελοπόννησος & Αιτωλοακαρνανία στην εταιρεία Τriton και Ιωάννινα και Δ. Πατραϊκός κόλπος στη εταιρεία Enterprise Oil. Επενδύθηκαν 85 εκατ.. σε σεισμικές έρευνες και γεωτρήσεις. Οι έρευνες δεν απέδωσαν, αλλά και οι γεωτρήσεις δεν έφθασαν το βάθος που προέβλεπαν οι αρχικές συμφωνίες, στα Ιωάννινα με την εγκατάλειψη της γεώτρησης (4.000 μ.) λόγω σοβαρών τεχνικών προβλημάτων από την εταιρεία Enterprise Oil και στο Δ. Πατραϊκό κόλπο όπου δεν εκτελέστηκε η προγραμματισμένη γεώτρηση λόγω αποχώρησης της εταιρείας Triton (εξαγορά από Amerada Hess). Αρχές πρώτης δεκαετίας του 2000 έως σήμερα: Μετά το 2001 και για την επόμενη δεκαετία, δεν υπήρξε ένθερμο ενδιαφέρον για τα Ελληνικά κοιτάσματα, οπότε άρχισαν να τίθενται οι βάσεις για τον περαιτέρω εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου αδειοδοτήσεων για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων και περαιτέρω ερευνητική δραστηριότητα. Το 2007, με τροπολογία στο ν.3587 (άρθρο 20) το Ελληνικό Δημόσιο ανακάλεσε όλες τις παραχωρήσεις στις ΔΕΠ/ΔΕΠ-ΕΚΥ/ΕΛΠΕ (μετά την ιδιωτικοποίηση της ΔΕΠ-ΕΚΥ και την αλλαγή της μετοχικής σύνθεσης της ΕΛΠΕ ΑΕ), οι οποίες επανέρχονται στο Υπουργείο Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) πλην εκείνων στις οποίες η ΕΛΠΕ ΑΕ συμμετέχει στην ευρύτερη περιοχή του Πρίνου. Το νομικό πλαίσιο που διέπει τη διαδικασία αδειοδότησης στην αναζήτηση, έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων (ν.2289/95), εκσυγχρονίστηκε πρόσφατα από την Ελληνική Κυβέρνηση με την ψήφιση του ν.4001/2011 (Κεφάλαιο Β) και θεσπίστηκε ένα ελκυστικό επιχειρηματικό περιβάλλον.

58 Το υπουργείο περιβάλλοντος, ενέργειας και κλιματικής αλλαγής έχει ήδη προβεί στη διαδικασία Διεθνούς Δημόσιας Πρόσκλησης για συμμετοχή σε σεισμικές ερευνητικές εργασίες απόκτησης δεδομένων μη αποκλειστικής χρήσης εντός της θαλάσσιας ζώνης στη Δυτική και Νότια Ελλάδα. Σε δημόσια διαβούλευση βρίσκεται επίσης και η αναγγελία άμεσης παραχώρησης εκ μέρους του Ελληνικού Δημοσίου των δικαιωμάτων του για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων με τη διαδικασία της «ανοικτής πρόσκλησης» (open door) σε τρεις περιοχές: Πατραϊκός κόλπος, Ιωάννινα και Δυτικό Κατάκολο. Τέλος, στο ν. 4001/2011 (Κεφάλαιο Β) συστήνεται η «Ελληνική Διαχειριστική Εταιρία Υδρογονανθράκων ΑΕ (ΕΔΕΥ ΑΕ)» η οποία θα διαχειρίζεται τα αποκλειστικά δικαιώματα του Ελληνικού Δημοσίου στην αναζήτηση, έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων. 4.2 Τα αποτελέσματα των Ελληνικών ερευνών. Από τις μέχρι σήμερα έρευνες εντοπίσθηκαν τα εξής κοιτάσματα και ανακαλύψεις υδρογονανθράκων: 1)Κοίτασμα πετρελαίου Πρίνου στο Θρακικό πέλαγος. Παρήγαγε μέχρι σήμερα περίπου 116 εκατομμύρια βαρέλια. 2)Κοίτασμα φυσικού αερίου Νότιας Καβάλας. Παρήγαγε 855 εκατομμύρια κυβικά φυσικού αερίου. 3)Κοίτασμα Βόρειου Πρίνου με παραγωγή 3,5 εκατομμύρια βαρέλια περίπου. 4)Κοίτασμα Έψιλον με παραγωγή βαρέλια, η οποία διακόπηκε λόγω τεχνικών προβλημάτων. Στην ίδια περιοχή με γεωτρήσεις εντοπίσθηκαν και οι ανακαλύψεις Ανατολική Θάσος, Άθως και Αμμώδης. Μαζί με τις ανακαλύψεις του κοιτάσματος πετρελαίου στο Δυτικό Κατάκολο, ασφάλτου στη Ζάκυνθο και φυσικού αερίου στην Επανομή, οι συνολικές ανακαλύψεις στην Ελλάδα ανέρχονται σε δέκα, εκ των οποίων τέσσερεις είναι εκμεταλλεύσιμες, ενώ ορισμένες χρειάζονται συμπληρωματική έρευνα για να συνεχιστούν οι ενέργειες εκμετάλλευσης. Πέραν αυτών δεν υπάρχει εντοπισμός άλλων κοιτασμάτων στην χώρα. Η πλειοψηφία των γεωτρήσεων πετρελαίου (>80%) που έγιναν στην Ελλάδα, είχαν τοποθετηθεί εκτός στόχων ή ήταν ρηχές ή τεχνικά άστοχες. Η χώρα μας παραμένει πρακτικά ανεξερεύνητη, κυρίως στα βαθειά νερά και τους βαθύς στόχους, αλλά και σε ρηχούς στόχους, οι οποίοι υπόσχονται βιοαέριο. Τέλος, ένα από τα σημαντικότερα συμπεράσματα των μέχρι σήμερα ερευνών υδρογονανθράκων είναι η επιβεβαίωση της ύπαρξης ενεργών πετρελαϊκών συστημάτων σε αρκετές περιοχές της χώρας και η βάσιμη πιθανότητα ύπαρξης άλλων πετρελαϊκών συστημάτων σε αρκετές από τις άλλες πετρέλαιο-πιθανές περιοχές. Πετρελαϊκό σύστημα είναι οι θεμελιώδεις προϋποθέσεις για την ύπαρξη υδρογονανθράκων σε μια περιοχή, που συνοψίζονται στην συνύπαρξη μητρικών πετρωμάτων υδρογονανθράκων (γεννούν τους υδρογονάνθρακες κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις), πετρωμάτων ταμιευτήρες (που αποθηκεύουν τους υδρογονάνθρακες), πετρωμάτων καλύμματα (που σφραγίζουν και προφυλάσσουν τους υδρογονάνθρακες), κατάλληλες παγίδες (που συγκεντρώνουν τους υδρογονάνθρακες) και σωστή γεωλογική ιστορία (που εξασφαλίζει την ύπαρξη κοιτασμάτων υδρογονάνθρακες).

59 Η συνύπαρξη των ανωτέρω βασικών προϋποθέσεων έχει εντοπισθεί από τις έρευνες σε αρκετές περιοχές της χώρας. Σε κάποιες περιοχές τα συστήματα είναι αποδεδειγμένα, σε κάποιες λιγότερο, σε αρκετές πιθανολογούνται με βάσιμα στοιχεία και σε άλλες χρειάζεται περεταίρω έρευνα για την αύξηση ή όχι των πιθανοτήτων εύρεσης υδρογονανθράκων. Πλέον με τη σημερινή δραστηριότητα στο τομέα της έρευνας υδρογονανθράκων στον Ελλαδικό χώρο, έχουμε τη δυνατότητα να επιβεβαιώσουμε ή όχι την ύπαρξη κοιτασμάτων. Τα αρχικά δείγματα σε συνδυασμό με τις ενέργειες που πραγματοποιούνται θα μας οδηγήσουν σύντομα σε χρήσιμα συμπεράσματα. Με την αναθεώρηση του νόμου περί αναζήτησης, έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, δημιουργήθηκαν νέες αξιώσεις στην Ελληνική επικράτεια και πλέον με τη μορφή της ανοιχτής πρόσκλησης (open door) οι πρώτες διαθέσιμες περιοχές δόθηκαν είδη προς έρευνα. 4.3 Στοιχεία για την ύπαρξη υδρογονανθράκων. Η δημιουργία της βάσης δεδομένων, υπό τον τίτλο Greece Mega Project, πληροί τις πλέον σύγχρονες προδιαγραφές της διεθνούς πετρελαϊκής βιομηχανίας και περιλαμβάνει χιλιόμετρα νέων σεισμικών γραμμών από την PGS (εταιρεία που πραγματοποίησε τις σεισμικές έρευνες), χιλιόμετρα επανεπεξεργασμένων υφιστάμενων γραμμών και χιλιόμετρα πρόσθετων γραμμών, που έχουν ρυθμιστεί ώστε να συνδυάζονται με τα υπόλοιπα δεδομένα. Εικόνα 4: Χάρτης Ελληνικών ερευνών υδρογονανθράκων (Πηγή: Οι συμβάσεις αφορούν στις περιοχές των Ιωαννίνων και του Πατραϊκού Κόλπου, ενώ ακολουθεί και το Κατάκολο Ηλείας. Σύμφωνα με τις επίσημες εκτιμήσεις, στον Πατραϊκό Κόλπο τα δικαιώματα έρευνας και εκμετάλλευσης παραχωρούνται στην κοινοπραξία που συνέστησαν ο όμιλος των Ελληνικών Πετρελαίων (ΕΛΠΕ), η γαλλική Edison International και η ιρλανδικών συμφερόντων Petroceltic. Τα εκτιμώμενα απολήψιμα κοιτάσματα ανέρχονται σε περίπου 200 εκατ. βαρέλια. Η χερσαία περιοχή των Ιωαννίνων παραχωρείται στην κοινοπραξία Energean Oil (ελληνικών συμφερόντων, που εκμεταλλεύεται το κοίτασμα του Πρίνου)

60 μαζί με την καναδικών συμφερόντων Petra Petroleum. Τα αποθέματα της περιοχής, τόσο σε αέριο όσο και σε πετρέλαιο, εκτιμάται ότι είναι πολύ μεγάλα, αλλά εντοπίζονται σε μεγάλα βάθη, της τάξεως των μέτρων και άνω. Το 2001 η αμερικανική Enterprise Oil πραγματοποίησε γεωτρήσεις σε βάθος μέτρων, λόγω όμως των υψηλών πιέσεων που συνάντησε δεν κατέστη δυνατό να εξάγει κάποια αποτελέσματα. Για τη θαλάσσια περιοχή του Κατάκολου Ηλείας, όπου πρόκειται για μικρό κοίτασμα της τάξεως των 3-5εκατ. βαρέλια, η κοινοπραξία Energean Oil και Trajan oil & Gas αναμένεται να ξεκινήσει τις διαδικασίες εξόρυξης το Έχοντας πλέον το κατάλληλο νομικό πλαίσιο για την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου και με τις πρώτες παραχωρήσεις έρευνας και εξόρυξης να έχουν αποδοθεί στις κοινοπραξίες, το ενδιαφέρον μελλοντικά στρέφεται στην θαλάσσια περιοχή της νότιας Κρήτης. Παράλληλα με το ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε από τον Ιταλικό ενεργειακό όμιλο Enel Group, όπου αφορά αποκλειστικά σε χερσαία τμήματα της χώρας και πιο συγκεκριμένα, την περιοχή της βορειοδυτικής Πελοποννήσου, την περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας και την περιοχή Πρέβεζας-Άρτας, συμπληρώνεται με ικανοποιητικούς ρυθμούς ο Ελληνικός ενεργειακός χάρτης. 4 4 (

61 Κεφάλαιο 5 Εισαγωγή Έχοντας εξετάσει και ερμηνεύσει τα δεδομένα πετρελαιοπαραγωγών χωρών, επιχειρούμε σε αυτό το κεφάλαιο, χρησιμοποιώντας στατιστικά στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας και με τη χρήση της παλινδρόμησης, να εξάγουμε δεδομένα πρόβλεψης του ΑΕΠ, με τη δημιουργία διάφορων υποθέσεων (σενάρια), έτσι ώστε να αντιληφθούμε τα οφέλη που θα αποκομίσουν η Ελληνική και η Κυπριακή οικονομία από την εξόρυξη υδρογονανθράκων. 5.1 Οικονομετρική ανάλυση Χρησιμοποιώντας τη διαδικασία της παλινδρόμησης, η οποία αναφέρεται και περιγράφεται λεπτομερώς στο παράρτημα, και εφόσον με τις ενέργειες ελέγχου αποφανθούμε πως το υπόδειγμα που μελετάμε είναι αξιόπιστο, προβαίνουμε στην διαδικασία των προβλέψεων, όπου με βάση δικές μας υποθέσεις, υπολογίζουμε τα μελλοντικά δεδομένα για τις ανεξάρτητες μεταβλητές, που γίνονται για χρονικό διάστημα κατά το οποίο δεν έχουμε δεδομένα για την εξαρτημένη μεταβλητή (αυτή είναι άλλωστε και η ουσία των προβλέψεων). Με αυτό τον τρόπο εξάγουμε την πρόβλεψη του μεγέθους της εξαρτημένης μεταβλητής για το αντίστοιχο διάστημα των ανεξάρτητων μεταβλητών. Έτσι, καταλήγουμε σε χρήσιμα συμπεράσματα για το πώς επηρεάζεται στο χρόνο η εξαρτημένη μεταβλητή στις διάφορες υποθέσεις των ανεξάρτητων μεταβλητών. Έχουμε δημιουργήσει ένα υπόδειγμα προκειμένου να πραγματοποιήσουμε την ανάλυση παλινδρόμησης και εν συνεχεία χρησιμοποιώντας τη μέθοδο των προβλέψεων να καταλήξουμε σε συμπεράσματα. Η ανάλυση του υποδείγματος θα πραγματοποιηθεί για την Κύπρο και την Ελλάδα, χρησιμοποιώντας δεδομένα από τις αντίστοιχες στατιστικές αρχές και τον παγκόσμιο ιστό. Το υπόδειγμα είναι σε λογαριθμική μορφή (Λογ.), διότι οι συντελεστές των ανεξάρτητων μεταβλητών ενός λογαριθμικού υποδείγματος αποτελούν την ελαστικότητα της ανεξάρτητης μεταβλητής ως προς την εξαρτημένη, πράγμα το οποίο μας βοηθά στο να εξάγουμε πιο άμεσα και εύκολα τα συμπεράσματα μας. Παρακάτω παραθέτουμε το υπόδειγμα που θα εξετάσουμε με την ανάλυση παλινδρόμησης, πρώτα όμως να αναφέρουμε, πως για την Ελλάδα θα εξεταστεί και ένα δεύτερο υπόδειγμα (θα παρατεθεί παρακάτω). Οι συντελεστές των ανεξάρτητων μεταβλητών, και συνεπώς η εξίσωση στην πλήρη μορφή της, θα προκύψουν εφόσον ολοκληρωθεί η ανάλυση παλινδρόμησης. Η επιλογή των παρακάτω μεταβλητών έγινε με σκοπό να παρουσιαστεί η επιρροή τους από μια επερχόμενη εξόρυξη υδρογονανθράκων (δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, αύξηση της κατανάλωσης ρεύματος λόγω μείωσης της τιμής του, εισροή εσόδων στην οικονομία για επενδύσεις), στο συνολικό ΑΕΠ, καθώς και τον βαθμό με τον οποίο το επηρεάζουν.

62 Έχουμε λοιπόν: Λογ. ΑΕΠ= β 0 + β 1 Λογ. Αριθμός απασχολούμενων + β 2 Λογ. Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο + β 3 Λογ. Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου +ε i Όπου: ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν): Η συνολική αξία όλων των τελικών αγαθών (υλικών και άυλων) που παρήχθησαν εντός της χώρας σε διάστημα ενός έτους, ακόμα και αν μέρος αυτού παρήχθη από παραγωγικές μονάδες που ανήκουν σε κατοίκους του εξωτερικού. Τα στοιχεία είναι σε σταθερές τιμές. Αριθμός απασχολούμενων: ο συνολικός αριθμός των απασχολούμενων. Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο: η ηλεκτρική ενέργεια η οποία προέρχεται από αργό πετρέλαιο και προϊόντα πετρελαίου. Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου: οι οποίες αποτελούν τη βάση της μεγέθυνσης του ΑΕΠ. Τα στοιχεία είναι σε σταθερές τιμές. Τα δεδομένα που έχουμε στη διάθεση μας για Κύπρο την και την Ελλάδα εμφανίζονται στους πίνακες Α13 και Α14 αντίστοιχα στο παράρτημα. Χρησιμοποιώντας το οικονομετρικό πρόγραμμα Gretl υπολογίζουμε τις εξισώσεις παλινδρόμησης για την Κύπρο και την Ελλάδα. Με βάση αυτές πραγματοποιούμε προβλέψεις για το ΑΕΠ κάθε χώρας. Οι προβλέψεις βασίζονται σε τρία σενάρια, όπου ανάλογα με την υπόθεση διαμορφώνονται τα δεδομένα των ανεξάρτητων μεταβλητών. Η διαμόρφωση αυτή των δεδομένων, βασίζεται (σαν κατευθυντήριο μέσο) στους μέσους όρους των ετών που εμφανίζονται κατά την διάρκεια των ετών και , δηλαδή προ και μετά της οικονομικής κρίσης. Η μεθοδολογία που ακολουθείται αφορά στον υπολογισμό του μεγέθους της εκάστοτε μεταβλητής, λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος που εμφανίστηκε το προηγούμενο έτος από το έτος που υπολογίζουμε [πχ Απασχολούμενοι 2012= Απασχολούμενοι 2011*(1+(-4.24%)]. Με βάση τον πίνακα 2, δημιουργούνται νέοι πίνακες, οι οποίοι αναφέρονται στα ποσοστά που υποθέτουμε ότι κάθε μεταβλητή μεταβάλλεται το αντίστοιχο έτος. Με αυτό τον τρόπο δημιουργούνται νέα δεδομένα για κάθε μεταβλητή, με τα οποία γίνεται η πρόβλεψη του ΑΕΠ. Διαμορφώνοντας τα ποσοστά των μεταβλητών, είμαστε σε θέση να παρουσιάσουμε τρία σενάρια ως προς την πορεία εξέλιξης των μεταβλητών, το σενάριο 1, το οποίο είναι το χειρότερο δυνατό, το σενάριο 2 το οποίο ακολουθεί μια σχετικά θετική πορεία εξέλιξης και το σενάριο 3 το οποίο είναι το πλέον αισιόδοξο. Η παρουσίαση των σεναρίων και των προβλέψεων τους θα γίνεται ξεχωριστά για την κάθε χώρα. Το διάστημα προβλέψεων αφορά την περίοδο Πίνακας 2: Μέσοι όροι χρονικών περιόδων μεταβλητών Ελλάδας- Κύπρου ΧΩΡΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΥΠΡΟΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗ/ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Αριθμός απασχολούμενων 1,09% -3,93% 2,66% 0,73% Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο 2,88% -10,77% 4,56% -0,46% Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου 3,48% -15,67% 9,05% -0,0274 Ηλεκτρική ενέργεια από φυσικό αέριο 12,63% 2,76% Ηλεκτρική ενέργεια από φυσικό αέριο και πετρέλαιο 7,56% -2,49%

63 Κύπρος Χρησιμοποιώντας τα δεδομένα με τη χρήση του οικονομετρικού προγράμματος Gretl, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της παλινδρόμησης παρακάτω: Πίνακας Β11: Η διαμόρφωση του ΑΕΠ της Κύπρου ( ) Εξαρτημένη μεταβλητή: Λογ. ΑΕΠ (σταθερές τιμές) Συντελεστής Τυπ. Σφάλμα t-λόγος p-τιμή Σταθερά 2,9372 0, ,6046 0,00012 *** Λογ. Σύνολο 1, , ,6387 <0,00001 *** Απασχολούμενων Λογ. Ηλεκτρική ενέργεια 0, , ,2538 0,00030 *** από πετρέλαιο Λογ. Ακαθ. Επεν. Παγίου Κεφ. -0, , ,9437 0,00065 *** Μέσος εξαρτημένης 22,88764 Τυπική Απόκλιση εξαρτημένης 0, μεταβλητής μεταβλητής Άθροισμα Τετραγώνων 0, Τυπικό Σφάλμα 0, Καταλοίπων παλινδρόμησης R-τετράγωνο 0, Προσαρμοσμένο R-τετράγωνο 0, F(3, 23) 2556,651 P-τιμή(F) 3,68e-29 Λογαριθμική πιθανοφάνεια 71,20242 Akaike κριτήριο -134,4048 Schwarz κριτήριο -129,2215 Hannan-Quinn -132,8636 rho 0, Durbin-Watson 0, Παρατηρώντας τα αποτελέσματα, συμπεραίνουμε ότι το υπόδειγμα μας είναι αξιόπιστο και αυτό γιατί το προσαρμοσμένο R 2 είναι 0,996 και όλες οι μεταβλητές εμφανίζουν έντονη σημαντικότητα (***). Τέλος με το έλεγχο Durbin-Watson, διαπιστώνουμε πως το υπόδειγμα εμφανίζει θετική αυτοσυσχέτιση. Με βάση του συντελεστές που προέκυψαν η εξίσωση λαμβάνει τη μορφή: Λογ. ΑΕΠ = 2, ,34394* Λογ. Αριθμός απασχολούμενων + 0,289162* Λογ. Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο -0,154446* Λογ. Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου Από του συντελεστές της εξίσωσης καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως για 1% μεταβολή στο σύνολο των απασχολούμενων, έχουμε 1,34% αύξηση στο ΑΕΠ, 1% μεταβολή στην ηλεκτρική ενέργεια από πηγές πετρελαίου, έχουμε 0,28% αύξηση στο ΑΕΠ και 1% μεταβολή στις ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, έχουμε 0,15% μείωση στο ΑΕΠ. Έχοντας λοιπόν κατανοήσει την ερμηνεία της εξίσωσης, θα προβούμε στην παράθεση των σεναρίων, για να πραγματοποιήσουμε την πρόβλεψη. Χρησιμοποιώντας τα ποσοστά υπολογισμού προβλέψεων των σεναρίων, δημιουργήθηκαν τα δεδομένα πρόβλεψης των μεταβλητών και στη συνέχεια εξάγαμε το μέγεθος πρόβλεψης του ΑΕΠ. Τα ποσοστά υπολογισμού για τη δημιουργία δεδομένων πρόβλεψης για την οικονομία της Κύπρου, παραθέτονται στο πίνακα 3 και αφορά και τα τρία σενάρια.

64 Πίνακας 3: Ποσοστά υπολογισμού προβλέψεων σεναρίων Κύπρου Κύπρος Σενάριο Έτος Απασχολούμενοι 0,71% Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο -0,76% -0,50% 1% 2% 4,63% Πάγιο κεφάλαιο -4,20% -2,20% 0,20% 2,20% 5% 8,21% 8,21% Απασχολούμενοι 0,71% 2,59% Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο -0,76% 1% 2% 4,63% Πάγιο κεφάλαιο -4,20% -1,50% 1% 4,50% 7% 8,21% Απασχολούμενοι 0,71% 2,59% Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο -0,76% 2% 4,63% Πάγιο κεφάλαιο -4,20% -0,05% 2% 5,50% 8,21% 16,42% Σενάριο 1 (το χειρότερο δυνατό) Έχοντας στη διάθεση μας, δεδομένα που αφορούν τις μέσες μεταβολές των μεταβλητών για διάφορες περιόδους (βλέπε πίνακα παραπάνω), δημιουργήσαμε ένα πίνακα πρόβλεψης όπου υπολογίζεται το μέγεθος της μεταβλητής με βάση το μέσο όρο πρόβλεψης της αντίστοιχης περιόδου. Ο υπολογισμός βασίζεται στη τιμή που εμφανίζει η μεταβλητή τη προηγούμενη χρονική περίοδο από αυτή που εξετάζουμε και με βάση το ποσοστό πρόβλεψης, δημιουργείται το νέο μέγεθος της μεταβλητής (πχ Απασχολούμενοι2012= Απασχολούμενοι 2011*(1+0,71%)). Από τα ποσοστά πρόβλεψης, εξήχθησαν τα παρακάτω δεδομένα πρόβλεψης. Πίνακας 4: Δεδομένα πρόβλεψης Κύπρου-Σενάριο 1 Ακαθάριστες Έτος επενδύσεις Ηλεκτρική Αριθμός παγίου ενέργεια από απασχολούμενων κεφαλαίου πετρέλαιο (σταθερές τιμές) , , , , , , , , , , ,

65 , , , , , , , , Χρησιμοποιώντας το οικονομετρικό πρόγραμμα πραγματοποιήσαμε την πρόβλεψη για την οικονομία της Κύπρου για το παρόν σενάριο. Τα δεδομένα που προέκυψαν εμφανίζονται στο πίνακα 5: Πίνακας 5: Πρόβλεψη ΑΕΠ Κύπρου-Σενάριο 1 Έτος Λογ._ΑΕΠ πρόβλεψη τυπ. σφάλμα 95% διάστημα , ,3161 0, (23,2706, 23,3615) , ,3276 0, (23,2803, 23,3749) , ,3397 0, (23,2917, 23,3877) , ,3515 0, (23,3038, 23,3992) , ,3666 0, (23,3211, 23,4121) , ,3770 0, (23,3332, 23,4209) , ,3874 0, (23,3441, 23,4307) , ,3978 0, (23,3540, 23,4417) , ,4082 0, (23,3627, 23,4537) , ,4186 0, (23,3705, 23,4668) , ,4291 0, (23,3774, 23,4807) , ,4395 0, (23,3837, 23,4953) , ,4499 0, (23,3894, 23,5104) , ,4603 0, (23,3947, 23,5259) , ,4707 0, (23,3996, 23,5418) , ,4811 0, (23,4043, 23,5579) , ,4915 0, (23,4088, 23,5742) , ,5019 0, (23,4131, 23,5907) , ,5123 0, (23,4173, 23,6074) , ,5227 0, (23,4214, 23,6241) , ,5331 0, (23,4254, 23,6409) , ,5436 0, (23,4293, 23,6578) Η πρόβλεψη για το ΑΕΠ εμφανίζεται στη τρίτη στήλη (κόκκινο χρώμα), και εμφανίζει το λογάριθμο πρόβλεψης της μεταβλητής ΑΕΠ. Για να εξάγουμε το πραγματικό μέγεθος του ΑΕΠ από τα δεδομένα, χρησιμοποιούμε με το πρόγραμμα του excel, τη συνάρτηση του αντιλογάριθμου (EXP(number)), όπου εισάγουμε τα δεδομένα στη παρούσα μορφή και η συνάρτηση τα αντιλογαριθμεί. Στο πίνακα 6 στο παράρτημα εμφανίζεται το ΑΕΠ προ (αριστερό μέρος) και μετά πρόβλεψης (δεξί μέρος) στο πλήρες μέγεθος καθώς και η ποσοστιαία μεταβολή του. Παρατηρούμε λοιπόν πως το ποσοστό μεγέθυνσης του ΑΕΠ, αρχίζει να σταθεροποιείται από το 2017 και μετά, χωρίς ωστόσο να υπάρχει κάποια σημαντική διαφοροποίηση από

66 έτος σε έτος. Παραθέτουμε το σχεδιάγραμμα 1, στο οποίο εμφανίζεται ο ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ για το πρώτο σενάριο. Σχεδιάγραμμα 1: Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ Κύπρου-Σενάριο 1 Παρατηρούμε λοιπόν, μια σταθερή αύξηση του ΑΕΠ, και με τα δεδομένα πρόβλεψης που αντιστοιχούν στη διακεκομμένη γραμμή ΑΕΠ, η αύξηση αυτή μακροχρόνια διατηρείται σταθερή. Σενάριο 2 Η μεθοδολογία υπολογισμού της πρόβλεψης παραμένει ίδια και σε αυτό το σενάριο, όπως και σε όλα τα άλλα στην έρευνα μας. Έτσι λοιπόν με βάση τα ποσοστά πρόβλεψης για το δεύτερο σενάριο δημιουργήθηκαν τα παρακάτω δεδομένα: Πίνακας 7: Δεδομένα πρόβλεψης Κύπρου-Σενάριο 2 Έτος Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο Αριθμός απασχολούμενων Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου (σταθερές τιμές) , , , , , , , , , , , ,

67 , , , , , , , , , Χρησιμοποιώντας το οικονομετρικό πρόγραμμα, εξάγουμε τα παρακάτω δεδομένα προβλέψεων για το ΑΕΠ της Κύπρου, για το δεύτερο σενάριο: Πίνακας 8: Πρόβλεψη ΑΕΠ Κύπρου-Σενάριο 2 Έτος Λογ._ΑΕΠ πρόβλεψη τυπ. σφάλμα 95% διάστημα , ,3161 0, (23,2706, 23,3615) , ,3308 0, (23,2845, 23,3771) , ,3445 0, (23,2983, 23,3907) , ,3603 0, (23,3160, 23,4046) , ,3725 0, (23,3296, 23,4153) , ,4077 0, (23,3638, 23,4516) , ,4430 0, (23,3976, 23,4883) , ,4782 0, (23,4311, 23,5254) , ,5135 0, (23,4643, 23,5627) , ,5488 0, (23,4972, 23,6003) , ,5840 0, (23,5299, 23,6382) , ,6193 0, (23,5625, 23,6762) , ,6546 0, (23,5948, 23,7144) , ,6898 0, (23,6270, 23,7527) , ,7251 0, (23,6591, 23,7912) , ,7604 0, (23,6910, 23,8297) , ,7956 0, (23,7229, 23,8684) , ,8309 0, (23,7547, 23,9072) , ,8662 0, (23,7864, 23,9460) , ,9014 0, (23,8180, 23,9848) , ,9367 0, (23,8496, 24,0238) , ,9720 0, (23,8812, 24,0628) Τα δεδομένα εμφανίζονται στη τρίτη στήλη (κόκκινο χρώμα), και με τη βοήθεια του excel εξάγουμε τα πραγματικά δεδομένα, τα οποία και παρατίθενται στο πίνακα 9 στο παράρτημα. Στο σχεδιάγραμμα 2 παρουσιάζεται ο ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ της Κύπρου για το δεύτερο σενάριο.

68 Σχεδιάγραμμα 2: Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ Κύπρου-Σενάριο 2 Το προβλεπόμενο ΑΕΠ (διακεκομμένη γραμμή), εμφανίζει μια σημαντική αύξηση από το 2017 και μετά, πράγμα το οποίο οδηγεί σε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης της οικονομίας, και συνεπώς το κοινωνικό όφελος μεγεθύνεται. Σενάριο 3 (το καλύτερο δυνατό) Στο σενάριο 3, τα ποσοστά πρόβλεψης των μεταβλητών είναι μεγαλύτερα σε σχέση με τα δύο άλλα σενάρια, και αυτό μας οδηγεί στην υπόθεση ότι το μέγεθος του ΑΕΠ, θα ακολουθήσει αυξητικά μεγαλύτερη πορεία από ότι στα προηγούμενα. Αρχικά παραθέτουμε των πίνακα 10 των δεδομένων πρόβλεψης: Πίνακας 10: Δεδομένα πρόβλεψης Κύπρου-Σενάριο 3 Ηλεκτρική Ακαθάριστες επενδύσεις Αριθμός Έτος ενέργεια από παγίου κεφαλαίου απασχολούμενων πετρέλαιο (σταθερές τιμές) , , , , , , , , , , , , , ,

69 , , , , , , , Με τη χρήση του οικονομετρικού προγράμματος, εξάγουμε τα δεδομένα πρόβλεψης: Πίνακας 11: Πρόβλεψη ΑΕΠ Κύπρου-Σενάριο 3 Έτος Λογ._ΑΕΠ πρόβλεψη τυπ. σφάλμα 95% διάστημα , ,3161 0, (23,2706, 23,3615) , ,3314 0, (23,2859, 23,3769) , ,3509 0, (23,3070, 23,3949) , ,3901 0, (23,3452, 23,4350) , ,4254 0, (23,3795, 23,4713) , ,4494 0, (23,4015, 23,4972) , ,4733 0, (23,4218, 23,5249) , ,4973 0, (23,4406, 23,5540) , ,5213 0, (23,4584, 23,5842) , ,5452 0, (23,4753, 23,6152) , ,5692 0, (23,4917, 23,6467) , ,5932 0, (23,5077, 23,6786) , ,6172 0, (23,5234, 23,7109) , ,6411 0, (23,5389, 23,7434) , ,6651 0, (23,5541, 23,7761) , ,6891 0, (23,5692, 23,8089) , ,7130 0, (23,5843, 23,8418) , ,7370 0, (23,5992, 23,8749) , ,7610 0, (23,6140, 23,9080) , ,7850 0, (23,6288, 23,9411) , ,8089 0, (23,6435, 23,9743) , ,8329 0, (23,6582, 24,0076) Με τη βοήθεια του excel, εξάγουμε τα δεδομένα του ΑΕΠ και παρατίθενται συγκεντρωτικά στο πίνακα 12 του παραρτήματος. Στο σχεδιάγραμμα 3 εμφανίζεται ο ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ για το τρίτο σενάριο.

70 Σχεδιάγραμμα 3: Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ Κύπρου-Σενάριο 3 Από τις στήλες των δεδομένων του ΑΕΠ (Πίνακας 12), όπου αναφέρεται η πρόβλεψη του ΑΕΠ για το τρίτο σενάριο, παρατηρούμε μια έκρηξη του ΑΕΠ, για τη χρονική περίοδο , στη συνέχεια όμως υπάρχει μια συρρίκνωση όπου σταθεροποιείται με τη πάροδο του χρόνου, και αποτυπώνεται στο σχεδιάγραμμα. Έχοντας τις προβλέψεις για τα τρία σενάρια που αφορούν την Κυπριακή οικονομία, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως το δεύτερο αποτελεί το πλέον αισιόδοξο. Η συγκεκριμένη διαπίστωση έγκειται στο γεγονός ότι στην εξίσωση παλινδρόμησης η μεταβλητή Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, λαμβάνει αρνητικό πρόσημο. Έτσι σε συνδυασμό με τα υψηλότερα ποσοστά πρόβλεψης που υποθέτουμε για το τρίτο σενάριο, επηρεάζει συνολικά το μέγεθος του ΑΕΠ, και συνεπώς εμφανίζεται μικρότερος ρυθμός αύξησης. Κλείνοντας το κεφάλαιο για την Κυπριακή οικονομία, το μόνο σίγουρο είναι πως λόγω του μικρού μεγέθους της, η εξόρυξη υδρογονανθράκων θα επιφέρει θετικά αποτελέσματα, και αυτά με τη σειρά τους θα μετατραπούν σε κοινωνική ευφορία. Ελλάδα Για την Ελληνική οικονομία, εφαρμόσαμε δύο υποδείγματα μελέτης και πρόβλεψης. Το πρώτο υπόδειγμα αναφέρεται στην επιρροή του ΑΕΠ από τις μεταβλητές του συνολικού αριθμού απασχολούμενων, τον ηλεκτρισμό που προέρχεται από πετρέλαιο και τις ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου (όπως και στην περίπτωση της Κύπρου): Λογ. ΑΕΠ= β 0 + β 1 Λογ. Αριθμός απασχολούμενων + β 2 Λογ. Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο + β 3 Λογ. Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου +ε i Το δεύτερο υπόδειγμα αφορά την επιρροή του ΑΕΠ από τις ίδιες μεταβλητές, προσθέτοντας όμως στην μεταβλητή ηλεκτρισμό από πετρέλαιο και τον ηλεκτρισμό από φυσικό αέριο. Δημιουργείται δηλαδή μια νέα μεταβλητή (Electricity oil-gas), όπου αθροίζεται η συνολική παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος σε Kw/h, προερχόμενη από

71 πηγές πετρελαίου και φυσικού αερίου. Έτσι λοιπόν διαμορφώνεται το δεύτερο υπόδειγμα: Λογ. ΑΕΠ= β 0 + β 1 Λογ. Αριθμός απασχολούμενων + β 2 Λογ. Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο και φυσικό αέριο+ β 3 Λογ. Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου +ε i Έχοντας διαμορφώσει την εικόνα μελέτης για τα υποδείγματα που αφορούν την Ελληνική οικονομία, η μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί ως προς τη πρόβλεψη με τη χρήση σεναρίων παραμένει η ίδια. Υπόδειγμα 1 Πίνακας 13: Ποσοστά υπολογισμού προβλέψεων Ελλάδας (υπόδειγμα 1) Ελλάδα (Υπόδειγμα 1) Σενάριο Έτος Απασχολούμενοι -4,24% -3% -2% -1% 0,05% 1,08% Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο -13,92% -8% -5% -2% -0,05% 1% 2,62% Πάγιο κεφάλαιο -18,67% -8% -5% -1% 0,05% 1,68% Απασχολούμενοι -4,24% -2% -0,05% 1% 1,08% 2,16 % Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο -13,92% -5% -2% -0,05% 1,50% 2,62% 5,24% Πάγιο κεφάλαιο -18,67% -6% -2% 1% 1,68% 5,04% Απασχολούμενοι -4,24% -0,05% 1,05% 1,08% 2,16 % 3,24% Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο -13,92% -3% 1,50% 2,62% 7,86% Πάγιο κεφάλαιο -18,67% -3% 1,20% 1,68% 6,72% Με βάση τα δεδομένα πραγματοποιούμε την ανάλυση παλινδρόμησης και εξάγουμε τα εξής αποτελέσματα: Πίνακας Β12: Η διαμόρφωση του ΑΕΠ της Ελλάδας ( )-Υπόδειγμα 1 Εξαρτημένη μεταβλητή: Λογ. ΑΕΠ (σταθερές τιμές) Συντελεστής Τυπ. Σφάλμα t-λόγος p-τιμή Σταθερά 1, , ,4422 0,66246 Λογ. Σύνολο 1, , ,9987 0,00641 *** Απασχολούμενων Λογ. Ηλεκτρική -0, , ,8529 0,00900 *** ενέργεια από πετρέλαιο Λογ. Ακαθ. Επεν. Παγίου Κεφ. 0, , ,2895 0,03156 ** Μέσος εξαρτημένης 25,75405 Τυπική Απόκλιση εξαρτημένης 0, μεταβλητής μεταβλητής Άθροισμα Τετραγώνων 0, Τυπικό Σφάλμα 0, Καταλοίπων παλινδρόμησης R-τετράγωνο 0, Προσαρμοσμένο R-τετράγωνο 0, F(3, 23) 160,6351 P-τιμή(F) 1,45e-15 Λογαριθμική πιθανοφάνεια 46,82386 Akaike κριτήριο -85,64771 Schwarz κριτήριο -80,46437 Hannan-Quinn -84,10643 rho 0, Durbin-Watson 0,761528

72 Παρατηρώντας τα αποτελέσματα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το υπόδειγμα μας είναι αξιόπιστο και αυτό γιατί το προσαρμοσμένο R 2 είναι 0,948 και όλες οι μεταβλητές εμφανίζουν έντονη σημαντικότητα (>**). Τέλος με το έλεγχο Durbin-Watson, διαπιστώνουμε πως το υπόδειγμα εμφανίζει θετική αυτοσυσχέτιση. Με βάση του συντελεστές που προέκυψαν η εξίσωση λαμβάνει τη μορφή: Λογ. ΑΕΠ = 1, ,43146* Λογ. Αριθμός απασχολούμενων -0,209547* Λογ. Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο + 0,283456* Λογ. Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου Από του συντελεστές της εξίσωσης καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι για 1% μεταβολή στο σύνολο των απασχολούμενων, έχουμε 1,43% θετική μεταβολή στο ΑΕΠ, για 1% μεταβολή στην ηλεκτρική ενέργεια από πηγές πετρελαίου, έχουμε 0,2% αρνητική μεταβολή στο ΑΕΠ και για 1% μεταβολή στις ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, έχουμε 0,28% θετική μεταβολή στο ΑΕΠ. Με βάση τα παραπάνω, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως το Ελληνικό ΑΕΠ, επηρεάζεται περισσότερο από μια μεταβολή στο συνολικό αριθμό απασχολούμενων σε σχέση με άλλες πετρελαιοπαραγωγές χώρες, και πολύ λιγότερο σε μια μεταβολή των ακαθάριστων επενδύσεων παγίου κεφαλαίου. Καταλήγοντας στα συμπεράσματα μας, σχετικά με Ελληνικό μοντέλο παλινδρόμησης, παρουσιάζουμε τα σενάρια πρόβλεψης για την Ελλάδα για την πρώτη περίπτωση. Η μεθοδολογία είναι παρόμοια με αυτή που εφαρμόστηκε στην περίπτωση της Κύπρου. Σενάριο 1 (το χειρότερο δυνατό) Το παρόν σενάριο αποτελεί το πλέον δυσοίωνο για την Ελληνική οικονομία, και με γνώμονα την υπόθεση αυτή εξάγονται τα δεδομένα των μεταβλητών στο πίνακα 14. Πίνακας 14: Δεδομένα πρόβλεψης Ελλάδας-Σενάριο 1 (υπόδειγμα 1) Ακαθάριστες Έτος Ηλεκτρική επενδύσεις Αριθμός ενέργεια από παγίου απασχολούμενων πετρέλαιο κεφαλαίου (σταθερές τιμές)

73 Με βάση τα παραπάνω δεδομένα και χρησιμοποιώντας το οικονομετρικό πρόγραμμα έχουμε τα εξής δεδομένα πρόβλεψης: Πινάκας 15: Πρόβλεψη ΑΕΠ Ελλάδας Έτος Λογ. ΑΕΠ πρόβλεψη τυπ. σφάλμα 95% διάστημα ,90675 θ έ ) 25,6803 0, (25,5655, 25,7950) , ,6305 0, (25,5093, 25,7517) , ,5978 0, (25,4719, 25,7237) , ,5848 0, (25,4559, 25,7137) , ,5857 0, (25,4569, 25,7146) , ,6038 0, (25,4767, 25,7308) , ,6184 0, (25,4944, 25,7425) , ,6331 0, (25,5117, 25,7546) , ,6478 0, (25,5286, 25,7670) , ,6625 0, (25,5453, 25,7797) , ,6772 0, (25,5615, 25,7928) , ,6918 0, (25,5773, 25,8064) , ,7065 0, (25,5927, 25,8203) , ,7212 0, (25,6078, 25,8346) , ,7359 0, (25,6224, 25,8494) , ,7506 0, (25,6365, 25,8646) , ,7652 0, (25,6503, 25,8802) , ,7799 0, (25,6637, 25,8962) , ,7946 0, (25,6767, 25,9125) , ,8093 0, (25,6893, 25,9293) , ,8240 0, (25,7015, 25,9464) , ,8386 0, (25,7135, 25,9638) Χρησιμοποιώντας το excel, εξάγουμε τα δεδομένα πρόβλεψης του ΑΕΠ στο πίνακα 16 του παραρτήματος και με βάση αυτά τα δεδομένα δημιουργήθηκε το σχεδιάγραμμα 4.

74 Σχεδιάγραμμα 4: Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ Ελλάδας-Σενάριο 1 (υπόδειγμα 1) Με τη βοήθεια των δεδομένων μας και του σχεδιαγράμματος, παρατηρούμε ότι η μεγέθυνση του ΑΕΠ σταθεροποιείται από το 2018 και ύστερα, χωρίς όμως να παρατηρείται κάποια σημαντική αύξηση και με μηδαμινή την αναπλήρωση του από τα έτη της οικονομικής κρίσης, όπου υπήρξε η μεγαλύτερη συρρίκνωση των τελευταίων δεκαετιών. Σενάριο 2 Από τα ποσοστά υπολογισμού των μεταβλητών για αυτό το σενάριο, τα δεδομένα των μεταβλητών διαμορφώνονται ως εξής στο πίνακα 17. Πίνακας 17: Δεδομένα πρόβλεψης Ελλάδας-Σενάριο2 (υπόδειγμα 1) Ηλεκτρική Ακαθάριστες επενδύσεις Αριθμός Έτος ενέργεια από παγίου κεφαλαίου (σταθερές απασχολούμενων πετρέλαιο τιμές)

75 Και με τη χρήση του οικονομετρικού προγράμματος εξάγουμε τα δεδομένα πρόβλεψης του ΑΕΠ: Πίνακας 18: Πρόβλεψη ΑΕΠ Ελλάδας Έτος Λογ. ΑΕΠ πρόβλεψη τυπ. σφάλμα 95% διάστημα , ,6803 0, (25,5655, 25,7950) , ,6446 0, (25,5262, 25,7629) , ,6423 0, (25,5229, 25,7618) , ,6595 0, (25,5400, 25,7791) , ,6765 0, (25,5577, 25,7953) , ,7064 0, (25,5872, 25,8256) , ,7402 0, (25,6223, 25,8581) , ,7740 0, (25,6566, 25,8915) , ,8079 0, (25,6900, 25,9258) , ,8417 0, (25,7225, 25,9609) , ,8755 0, (25,7541, 25,9969) , ,9093 0, (25,7849, 26,0338) , ,9432 0, (25,8150, 26,0714) , ,9770 0, (25,8443, 26,1096) , ,0108 0, (25,8731, 26,1485) , ,0446 0, (25,9013, 26,1880) , ,0785 0, (25,9290, 26,2280) , ,1123 0, (25,9562, 26,2684) , ,1461 0, (25,9831, 26,3091) , ,1799 0, (26,0097, 26,3502) , ,2138 0, (26,0359, 26,3917) , ,2476 0, (26,0619, 26,4333) Χρησιμοποιώντας το excel, εξάγουμε τα δεδομένα πρόβλεψης του ΑΕΠ για το δεύτερο σενάριο του πρώτου υποδείγματος και παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στο παράρτημα στον πίνακα 19. Τα δεδομένα αυτά αποτυπώνονται στο σχεδιάγραμμα 5.

76 Σχεδιάγραμμα 5: Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ Ελλάδας-Σενάριο 2 (υπόδειγμα 1) Η πρόβλεψη γι αυτό το σενάριο, εμφανίζει την αναπλήρωση του χαμένου εδάφους του ΑΕΠ, και τη συστηματική αύξηση του από το 2018 και μετά. Ουσιαστικά η οικονομία εισέρχεται σε ρυθμούς ανάπτυξης από το 2015, η αναπλήρωση όμως του χαμένου εδάφους πραγματοποιείται από το 2025 και ύστερα. Σενάριο 3 (το καλύτερο δυνατό) Σε αυτό το σενάριο, που αποτελεί και το πλέον αισιόδοξο, το δεδομένα πρόβλεψης διαμορφώνονται ως εξής στο πίνακα 20. Πίνακας 20: Δεδομένα πρόβλεψης Ελλάδας-Σενάριο 3 (υπόδειγμα 1) Ακαθάριστες Έτος Ηλεκτρική επενδύσεις Αριθμός ενέργεια από παγίου απασχολούμενων πετρέλαιο κεφαλαίου (σταθερές τιμές)

77 Χρησιμοποιώντας το οικονομετρικό μας πρόγραμμα εξάγουμε τα δεδομένα πρόβλεψης του ΑΕΠ: Πίνακας 21: Πρόβλεψη ΑΕΠ Ελλάδας Έτος Λογ. ΑΕΠ πρόβλεψη τυπ. σφάλμα 95% διάστημα ,90675 θ έ ) 25,6803 0, (25,5655, 25,7950) , ,6773 0, (25,5607, 25,7939) , ,6925 0, (25,5766, 25,8084) , ,7072 0, (25,5925, 25,8219) , ,7404 0, (25,6298, 25,8510) , ,7886 0, (25,6787, 25,8985) , ,8368 0, (25,7250, 25,9486) , ,8850 0, (25,7688, 26,0012) , ,9333 0, (25,8105, 26,0560) , ,9815 0, (25,8502, 26,1127) , ,0297 0, (25,8884, 26,1710) , ,0779 0, (25,9254, 26,2305) , ,1262 0, (25,9614, 26,2909) , ,1744 0, (25,9966, 26,3522) , ,2226 0, (26,0312, 26,4141) , ,2708 0, (26,0652, 26,4764) , ,3190 0, (26,0989, 26,5392) , ,3673 0, (26,1323, 26,6023) , ,4155 0, (26,1653, 26,6657) , ,4637 0, (26,1982, 26,7292) , ,5119 0, (26,2309, 26,7930) , ,5602 0, (26,2634, 26,8570) Με τη χρήση του excel, εξάγουμε τα τελικά αποτελέσματα για το ΑΕΠ, τα οποία παραθέτονται στο πίνακα 22 του παραρτήματος και αποτυπώνονται στο σχεδιάγραμμα 6.

78 Σχεδιάγραμμα 6: Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ Ελλάδας-Σενάριο 3 (υπόδειγμα 1) Από το σχεδιάγραμμα 6, συμπεραίνουμε πως το ΑΕΠ γιγαντώνεται με ταχείς ρυθμούς, από το 2015 και ύστερα, υπερκαλύπτοντας σε σύντομο χρονικό διάστημα την μείωση που πραγματοποιήθηκε την περίοδο κρίσης. Συνεπώς η κοινωνία επωφελείται από τα οικονομικά οφέλη που προκύπτουν, σε μικρότερο χρονικό διάστημα και σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι στα δύο προηγούμενα σενάρια. Υπόδειγμα 2 Για το δεύτερο υπόδειγμα δημιουργείται μια νέα μεταβλητή (Electricity oilgas), όπου αθροίζεται η συνολική παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος σε Kw/h, προερχόμενη από πηγές πετρελαίου και φυσικού αερίου. Έτσι λοιπόν η εξίσωση παλινδρόμησης διαμορφώνεται ως εξής: Λογ. ΑΕΠ= β 0 + β 1 Λογ. Αριθμός απασχολούμενων + β 2 Λογ. Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο και φυσικό αέριο + β 3 Λογ. Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου +ε i Τα δεδομένα του δεύτερου υποδείγματος είναι τα παρακάτω: Πίνακας 23: Δεδομένα μεταβλητών Ελλάδας (δεύτερο υπόδειγμα) Έτος ΑΕΠ (σταθερές τιμές) Αριθμός απασχολούμενων Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου (σταθερές τιμές) Ηλεκτρική ενέργεια από φυσικό αέριο και πετρέλαιο

79 Με τη χρήση του οικονομετρικού προγράμματος εξάγουμε την ανάλυση παλινδρόμησης: Πίνακας Β13: Η διαμόρφωση του ΑΕΠ της Ελλάδας ( , Υπόδειγμα 2) Εξαρτημένη μεταβλητή: Λογ. ΑΕΠ (σταθερές τιμές) Συντελεστής Τυπ. Σφάλμα t-λόγος p-τιμή Σταθερά 2, , ,9526 0,35071 Λογ. Σύνολο 1, , ,8188 0,00088 *** Απασχολούμενων Λογ. Ακαθ. Επεν. -0, , ,9635 0,34531 Παγίου Κεφ. Λογ. Ηλεκτρική ενέργεια από πετρέλαιο και φυσικό αέριο 0, , ,9022 <0,00001 *** Μέσος εξαρτημένης 25,75405 Τυπική Απόκλιση εξαρτημένης 0, μεταβλητής μεταβλητής Άθροισμα Τετραγώνων 0, Τυπικό Σφάλμα 0, Καταλοίπων παλινδρόμησης R-τετράγωνο 0, Προσαρμοσμένο R-τετράγωνο 0, F(3, 23) 374,1393 P-τιμή(F) 1,19e-19 Λογαριθμική πιθανοφάνεια 57,88243 Akaike κριτήριο -107,7649 Schwarz κριτήριο -102,5815 Hannan-Quinn -106,2236 rho 0, Durbin-Watson 1, Με βάση τα αποτελέσματα που προέκυψαν, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το υπόδειγμα μας είναι αξιόπιστο και αυτό γιατί το προσαρμοσμένο R 2 είναι 0,97,

80 οι μεταβλητές εμφανίζουν έντονη σημαντικότητα (***), εκτός από τις ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, χωρίς ωστόσο να επηρεάζεται το αποτέλεσμα της παλινδρόμησης. Τέλος με το έλεγχο Durbin-Watson, διαπιστώνουμε πως το υπόδειγμα εμφανίζει θετική αυτοσυσχέτιση. Με βάση του συντελεστές που προέκυψαν η εξίσωση λαμβάνει τη μορφή: Λογ. ΑΕΠ = 2, ,19997* Λογ. Σύνολο Απασχολούμενων +0,303347* Λογ. Ηλεκτρική ενέργεια από φυσικό αέριο και πετρέλαιο-0, * Λογ. Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου Από του συντελεστές της εξίσωσης καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι για 1% μεταβολή στο σύνολο των απασχολούμενων, παρατηρείται αύξηση 1,19% στο ΑΕΠ, για 1% μεταβολή στην ηλεκτρική ενέργεια από πηγές πετρελαίου και φυσικού αερίου, παρατηρείται αύξηση 0,3% στο ΑΕΠ και για 1% μεταβολή στις ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, παρατηρείται μείωση 0,09% στο ΑΕΠ. Πίνακας 24: Ποσοστά υπολογισμού προβλέψεων Ελλάδας (υπόδειγμα 2) Ελλάδα (Υπόδειγμα 1) Σενάριο Έτος Απασχολούμενοι -4,24% -3% -2% -1% 0,05% 1,08% Ηλεκτρική ενέργεια από φυσικό αέριο και πετρέλαιο -4,50% -2,50% -0,05% 1,55% 3,50% 5% Πάγιο κεφάλαιο -18,67% -8% -5% -1% 0,05% 1,68% Απασχολούμενοι -4,24% -2% -0,05% 1% 1,08% 2,16 % Ηλεκτρική ενέργεια από φυσικό αέριο και πετρέλαιο -3% -1% 1% 2,50% 5,50% 6,63% Πάγιο κεφάλαιο -18,67% -6% -2% 1% 1,68% 5,04% Απασχολούμενοι -4,24% -0,05% 1,05% 1,08% 2,16 % 3,24% Ηλεκτρική ενέργεια από φυσικό αέριο και πετρέλαιο -1,50% 1% 2,50% 4,50% 6,63% 7,00% 13,26% Πάγιο κεφάλαιο -18,67% -3% 1,20% 1,68% 6,72% Εφόσον έγινε η ανάλυση και επεξήγηση της παλινδρόμησης για το δεύτερο υπόδειγμα, παραθέτουμε παρακάτω και τα σενάρια πρόβλεψης του ΑΕΠ. Ο πίνακας 24 θα είναι ο οδηγός για τον υπολογισμός των δεδομένων πρόβλεψης των μεταβλητών.

81 Σενάριο 1 (το χειρότερο δυνατό) Για το σενάριο 1, τα δεδομένα πρόβλεψης των μεταβλητών διαμορφώθηκαν και παρουσιάζονται στο πίνακα 25. Πίνακας 25: Δεδομένα πρόβλεψης Ελλάδας-Σενάριο 1 (υπόδειγμα 2) Ακαθάριστες Ηλεκτρική ενέργεια Αριθμός επενδύσεις παγίου Έτος από φυσικό αέριο και απασχολούμενων κεφαλαίου (σταθερές πετρέλαιο τιμές) Με τη χρήση του οικονομετρικού προγράμματος προκύπτουν τα δεδομένα πρόβλεψης: Πίνακας 26: Πρόβλεψη ΑΕΠ Ελλάδας Έτος Λογ. ΑΕΠ πρόβλεψη τυπ. σφάλμα 95% διάστημα , ,8406 0, (25,7431, 25,9381) , ,8043 0, (25,7001, 25,9085) , ,7848 0, (25,6750, 25,8945) , ,7783 0, (25,6654, 25,8912) , ,7893 0, (25,6740, 25,9045) , ,8154 0, (25,6991, 25,9317) , ,8415 0, (25,7240, 25,9590) , ,8676 0, (25,7487, 25,9865) , ,8937 0, (25,7733, 26,0142) , ,9199 0, (25,7976, 26,0421)

82 2022 6, ,9460 0, (25,8218, 26,0702) , ,9721 0, (25,8458, 26,0984) , ,9982 0, (25,8697, 26,1267) , ,0243 0, (25,8934, 26,1552) , ,0504 0, (25,9170, 26,1839) , ,0765 0, (25,9404, 26,2126) , ,1026 0, (25,9637, 26,2415) , ,1287 0, (25,9869, 26,2705) , ,1549 0, (26,0101, 26,2996) , ,1810 0, (26,0331, 26,3289) , ,2071 0, (26,0560, 26,3582) , ,2332 0, (26,0788, 26,3876) Με τη χρήση του excel, εξάγουμε το αποτέλεσμα πρόβλεψης για το ΑΕΠ στο πίνακα 27 του παραρτήματος. Το σχεδιάγραμμα 7 που ακολουθεί ανταποκρίνεται σε αυτά τα δεδομένα. Σχεδιάγραμμα 7: Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ Ελλάδας-Σενάριο 1 (υπόδειγμα 2) Από το σχεδιάγραμμα, διαπιστώνουμε πως σε αυτό το υπόδειγμα, το συγκεκριμένο σενάριο έχει θετικότερα αποτελέσματα για την οικονομία σε σχέση με το αντίστοιχο του πρώτου υποδείγματος. Η συρρίκνωση του ΑΕΠ επιβραδύνεται αρχικά και καλύπτεται πλήρως βραχυπρόθεσμα, η οικονομία όμως εισέρχεται σε ρυθμούς ανάπτυξης μακροπρόθεσμα.

83 Σενάριο 2 Σε αυτό το σενάριο, τα δεδομένα πρόβλεψης των μεταβλητών διαμορφώθηκαν και παρουσιάζονται στο πίνακα 28. Πίνακας 28: Δεδομένα πρόβλεψης Ελλάδας-Σενάριο 2 (υπόδειγμα 2) Ακαθάριστες επενδύσεις Ηλεκτρική ενέργεια από Αριθμός Έτος παγίου κεφαλαίου φυσικό αέριο και απασχολούμενων (σταθερές τιμές) πετρέλαιο Χρησιμοποιώντας το οικονομετρικό μας πρόγραμμα εξάγουμε τα δεδομένα πρόβλεψης: Πίνακας 29: Πρόβλεψη ΑΕΠ Ελλάδας Έτος Λογ. ΑΕΠ πρόβλεψη τυπ. σφάλμα 95% διάστημα 2012 ( 6,90675 θ έ ) 25,8453 0, (25,7468, 25,9439) , ,8239 0, (25,7200, 25,9278) , ,8282 0, (25,7222, 25,9343) , ,8467 0, (25,7402, 25,9532) , ,8743 0, (25,7657, 25,9829) , ,9178 0, (25,8058, 26,0298) , ,9583 0, (25,8457, 26,0708) , ,9987 0, (25,8853, 26,1122) , ,0392 0, (25,9246, 26,1538) , ,0796 0, (25,9635, 26,1958)

84 2022 6, ,1201 0, (26,0022, 26,2380) , ,1606 0, (26,0406, 26,2805) , ,2010 0, (26,0787, 26,3233) , ,2415 0, (26,1166, 26,3663) , ,2819 0, (26,1543, 26,4096) , ,3224 0, (26,1917, 26,4530) , ,3628 0, (26,2289, 26,4967) , ,4033 0, (26,2660, 26,5406) , ,4437 0, (26,3028, 26,5846) , ,4842 0, (26,3395, 26,6289) , ,5246 0, (26,3761, 26,6732) , ,5651 0, (26,4125, 26,7177) Στο πίνακα 30 του παραρτήματος εμφανίζονται συγκεντρωτικά τα αποτελέσματα του προβλεπόμενου ΑΕΠ. Στο σχεδιάγραμμα 8 αποτυπώνεται η πορεία εξέλιξης σε συνδυασμό με τη πορεία πρόβλεψης. Σχεδιάγραμμα 8: Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ Ελλάδας-Σενάριο 2 (υπόδειγμα 2) Παρατηρούμε πως το δεύτερο υπόδειγμα μας δίνει θετικότερα αποτελέσματα για την μεταβολή του ΑΕΠ στο χρόνο, ως προς το δεύτερο σενάριο. Η οικονομία εμφανίζει μια σταθερή πορεία ανάπτυξης από το 2018 και μετέπειτα καλύπτοντας το χαμένο έδαφος λόγω κρίσης από το 2020 και ύστερα.

85 Σενάριο 3 (το καλύτερο δυνατό) Για το πλέον αισιόδοξο σενάριο της οικονομίας, τα δεδομένα πρόβλεψης των μεταβλητών παρουσιάζονται στο πίνακα 31. Πίνακας 31: Δεδομένα πρόβλεψης Ελλάδας-Σενάριο 3 (υπόδειγμα 2) Ακαθάριστες επενδύσεις Ηλεκτρική ενέργεια από Αριθμός Έτος παγίου κεφαλαίου φυσικό αέριο και απασχολούμενων (σταθερές τιμές) πετρέλαιο Χρησιμοποιώντας το οικονομετρικό πρόγραμμα εξάγουμε τα δεδομένα πρόβλεψης: Πίνακας 32: Πρόβλεψη ΑΕΠ Ελλάδας Έτος Λογ. ΑΕΠ πρόβλεψη τυπ. σφάλμα 95% διάστημα , ,8500 0, (25,7504, 25,9496) , ,8553 0, (25,7526, 25,9580) , ,8742 0, (25,7711, 25,9773) , ,8989 0, (25,7942, 26,0035) , ,9378 0, (25,8345, 26,0411) , ,9904 0, (25,8873, 26,0936) , ,0603 0, (25,9524, 26,1682) , ,1302 0, (26,0167, 26,2436) , ,2000 0, (26,0802, 26,3198) , ,2699 0, (26,1432, 26,3966)

86 2022 6, ,3398 0, (26,2056, 26,4739) , ,4096 0, (26,2676, 26,5517) , ,4795 0, (26,3292, 26,6298) , ,5494 0, (26,3905, 26,7082) , ,6192 0, (26,4515, 26,7869) , ,6891 0, (26,5124, 26,8659) , ,7590 0, (26,5730, 26,9450) , ,8288 0, (26,6334, 27,0242) , ,8987 0, (26,6938, 27,1037) , ,9686 0, (26,7539, 27,1832) , ,0384 0, (26,8140, 27,2629) , ,1083 0, (26,8740, 27,3426) Με τη χρήση του αντιλογάριθμου στο excel, τα δεδομένα πρόβλεψης του ΑΕΠ, αποτυπώνονται στο πίνακα 33 του παραρτήματος. Το σχεδιάγραμμα 9 αντιπροσωπεύει αυτά τα δεδομένα. Σχεδιάγραμμα 9: Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ Ελλάδας- Σενάριο 3 (υπόδειγμα 2) Το πλέον αισιόδοξο σενάριο, μας προσφέρει και τα πλέον αισιόδοξα στοιχεία για την εξέλιξη της οικονομίας. Το ΑΕΠ της χώρας υπερδιπλασιάζεται, και οι ρυθμοί ανάπτυξης διαμορφώνονται σε πρωτόγνωρα επίπεδα. Οι τόσο υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης της οικονομίας, το μόνο σίγουρο είναι πως θα διαμορφώσει νέα δεδομένα στη κοινωνία και θα επηρεάσει προς το καλύτερο (ευελπιστούμε) όλα τα μέλη που την απαρτίζουν.

87 Η μεθοδολογία που εφαρμόστηκε, έγινε με γνώμονα την καλύτερη εξαγωγή αποτελεσμάτων προς μελέτη. Με τις εξισώσεις και τις οικονομετρικές αναλύσεις, κατανοήσαμε πως ενδεχόμενη εξόρυξη υδρογονανθράκων επηρεάζει στο σύνολο την οικονομία. Η αντικατάσταση χρηματικών πόρων για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, ως αποτέλεσμα της εξόρυξης, οδηγεί στην εξοικονόμηση χρηματικού κεφαλαίου, όπου με γνώμονα την παρούσα κατάσταση της Ελληνικής οικονομίας, αποτελεί κινητήριο μοχλό για τη σταδιακή σταθεροποίηση της οικονομίας. Παρατηρώντας τα αποτελέσματα των σεναρίων και την εξέλιξη του ΑΕΠ που προέκυψε, μπορούμε να πούμε πως και για τα δύο υποδείγματα οι πλέον ρεαλιστικές υποθέσεις αναφέρονται στο δεύτερο σενάριο (φυσικά οποιαδήποτε θετικότερη εξέλιξη είναι καλοδεχούμενη). Η εξόρυξη υδρογονανθράκων αποτελεί ένα κομβικό σημείο για την Ελλάδα και την οικονομία της. Τα οφέλη που θα αποκομίσει η κοινωνία μόνο από τη προσφορά εργασίας που θα προκύψει από τις ενέργειες εξόρυξης και τις επιμέρους συμπληρωματικές εργασίες, θα δώσει ώθηση αρχικά στις τοπικές οικονομίες και εν συνεχεία τα αποτελέσματα θα γίνουν εμφανή και στη συνολική εικόνα της Εθνικής οικονομίας. Τέλος, η εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων θα ισχυροποιήσει τη θέση της Ελλάδας ανάμεσα στα μέλη της Ευρωζώνης και θα καταστεί ενδεχομένως ο σημαντικότερος Ευρωπαϊκός ενεργειακός εταίρος.

88 Κεφάλαιο 6 Εισαγωγή Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας τη καθιστά άμεσα στρατηγικής σημασίας εμπορικό κόμβο. Όντας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση ως προς τις γειτονικές χώρες, και πλέον με τα κοιτάσματα, κυρίως φυσικού αερίου, που προέρχονται από ανατολικές χώρες (Ρωσία, Αζερμπαϊτζάν), αλλά και με τις πολιτικές και πολεμικές αναταράξεις οι οποίες μαίνονται σε άλλες (Ουκρανία), η θέση αυτή ενισχύεται ακόμα περισσότερο και πλέον η χώρα αποτελεί τον πλέον σημαντικό ενεργειακό ευρωπαϊκό κόμβο. 6.1 Η Ελλάδα ενεργειακό σταυροδρόμι. Με την αυξανόμενη ενεργειακή ανάγκη της Ευρώπης, η Ελλάδα μετατράπηκε σε δρόμο διέλευσης αγωγών φυσικού αερίου και πετρελαίου. Σχέδια διέλευσης αγωγών όπως ο Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη, IGB, ITGI, South Stream και TAP που παρουσιάζονται παρακάτω, επιβεβαιώνουν τη ενεργειακή στρατηγική θέση της Ελλάδας. Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη: Στις 15 Μαρτίου 2007 υπογράφηκε στην Αθήνα η συμφωνία συνεργασίας Ρωσίας-Βουλγαρίας-Ελλάδας, η οποία ορίζει τη σύσταση Διεθνούς Εταιρίας που θα αναλάβει την κατασκευή και διαχείριση του πετρελαϊκού αγωγού Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη. Η συμφωνία προβλέπει τη δημιουργία σταθμών μεταφόρτωσης πετρελαίου στο βουλγαρικό λιμάνι του Μπουργκάς και στο ελληνικό της Αλεξανδρούπολης και έναν αγωγό μεταφοράς που θα ενώνει τους δύο σταθμούς, καθώς και σταθμούς άντλησης, συγκροτήματα δεξαμενών πετρελαίου και λοιπή υποδομή. Ο αγωγός θα έχει αρχικά τη δυνατότητα μεταφοράς 35 εκατομμυρίων τόνων πετρελαίου ετησίως, με δυνατότητα αναβάθμισης ώστε να φτάσει τα 50 εκατομμύρια τόνους ετησίως. Στο έργο συμμετείχαν η ρωσική πλευρά με 51% και η βουλγαρική και ελληνική με 24,5% αντίστοιχα. Στην ελληνική πλευρά συμμετέχει με 23,5% η Κοινοπραξία «ΕΛ.ΠΕ. (Ελληνικά Πετρέλαια) Α.Ε. ΘΡΑΚΗ Α.Ε.», ενώ με 1% το ελληνικό δημόσιο. Ο σκοπός της κατασκευής του αγωγού ήταν η δημιουργία εναλλακτικών οδών μεταφοράς για το Ρώσικο πετρέλαιο, ώστε να διασφαλιστεί η πρόσβαση του στην αγορά. Ο αγωγός Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολη ήταν σχεδιαζόμενος να ολοκληρωθεί το καλοκαίρι του 2010, όταν και η βουλγαρική πλευρά πρόβαλλε αντιρρήσεις, για να ανακοινώσει και επίσημα την αποχώρηση της από το σχέδιο το Δεκέμβριο του 2011.

89 Εικόνα 5: Αγωγός Μπουργκάς- Αλεξανδρούπολη (Πηγή: IGB: Με συνολικό μήκος περίπου 180 χλμ και σημείο εκκίνησης την Κομοτηνή, ο αγωγός θα καταλήγει στην Stara Zagora της Βουλγαρίας, συνδέοντας έτσι το ελληνικό σύστημα φυσικού αερίου με το βουλγαρικό. Η δυναμικότητα του αγωγού, σε πλήρη ανάπτυξη θα είναι της τάξης των 5 δισ. κυβικών μέτρων. Τον Ιανουάριο του 2011 ιδρύθηκε η Εταιρεία «Natural Gas Interconnector Greece Bulgaria ΕAD» ( ICGB ΕAD), η οποία είναι υπεύθυνη για την μελέτη, κατασκευή και λειτουργία του αγωγού. Στην εταιρεία συμμετέχουν ισομερώς η ΥΑΦΑ Ποσειδων και η Bulgarian Energy Holding EAD (BEH EAD). Η ΕΕ αναγνωρίζοντας τη στρατηγική σημασία του Ελλήνο-Βουλγαρικού διασυνδετήριου αγωγού ως έργο Ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, τον συμπεριέλαβε μεταξύ των έργων του Νοτίου διαδρόμου που συγχρηματοδοτούνται από τους πόρους του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Οικονομικής Ανασυγκρότησης στον τομέα της ενέργειας, εγκρίνοντας επιχορήγηση του κόστους κατασκευής του με το ποσό των 45 εκατομμυρίων ευρώ. Ο διασυνδετήριος αγωγός Ελλάδας-Βουλγαρίας αποτελεί το συμπληρωματικό κλάδο του Αγωγού ITGI προς τα Βαλκάνια. Εικόνα 6: Αγωγός IGB (Πηγή:

90 ITGI: Ο ITGI (Interconnector Turkey-Greece-Italy) είναι μια νέα ευρωπαϊκή υποδομή αερίου, η οποίο θα δώσει τη δυνατότητα να ανοίξει ο λεγόμενος «Νότιος Διάδρομος Φυσικού Αερίου", συνδέοντας την Κασπία και τη Μέση Ανατολή, περιοχές όπου βρίσκονται το 20% των αποθεμάτων φυσικού αερίου στον κόσμο, με την Ιταλία και την Ευρώπη, μέσω της Τουρκίας και της Ελλάδας. Το έργο αποτελείται από τα ακόλουθα τμήματα του αγωγού: Τουρκικό δίκτυο αγωγών, το οποίο θα αναβαθμιστεί ώστε να καταστεί δυνατή η μεταφορά των ποσοτήτων φυσικού αερίου για την Ιταλία και την Ελλάδα. ITG (Interconnector Turkey-Greece), το οποίο είναι σε λειτουργία από το Νοέμβριο του 2007 και έχει μεταφορική ικανότητα περίπου 11,5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως. IGI (Interconnector Greece-Italy), έργο με μεταφορική ικανότητα περίπου 9 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως αγωγού IGI θα είναι μήκους 800 χιλιόμετρα και περιλαμβάνει: IGI χερσαίο: 600 χιλιόμετρα χερσαίου αγωγού στην ελληνική επικράτεια (που θα αναπτυχθεί από την ΔΕΣΦΑ), IGI Poseidon: 200 km υποθαλάσσιου αγωγού μέσω του Ιονίου (υπό ανάπτυξη από την IGI Poseidon SA, μια κοινοπραξία μεταξύ Edison και η ελληνική εταιρεία ΔΕΠΑ). Εικόνα 7: Αγωγός ITGI (Πηγή: South Stream: Ο South Stream είναι αγωγός φυσικού αερίου για τη μεταφορά ρώσικου φυσικού αεριού μέσω της Μαύρης Θάλασσας προς τη Βουλγαρία και περαιτέρω στην Ελλάδα, την Ιταλία και την Αυστρία. Το έργο θεωρείται ως ανταγωνιστής στον προγραμματισμένο αγωγό Nabucco (διέρχεται από τη Βουλγαρία), ο οποίος τελικά εγκαταλείφθηκε (Nabucco), ύστερα από την επιλογή του Αζερμπαϊτζάν για τη μεταφορά φυσικού αερίου μέσο του αγωγού Trans Adriatic Pipeline (TAP). Η κατασκευή ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2012, λόγω όμως των πρόσφατων γεγονότων στην Κριμαία η κομισιόν αποφάσισε την αναστολή των εργασιών, με τη Ρωσία να ανακαλεί την απόφαση κατασκευής του.

91 Εικόνα 8: Αγωγός South Stream (Πηγή: Wikipedia) TAP: Ο Αδριατικός Αγωγός Φυσικού Αερίου (Trans Adriatic Pipeline - TAP) αποτελεί την καλύτερη δυνατή επιλογή αγωγού που θα ανοίξει το Νότιο διάδρομο φυσικού αερίου. Προσφέρει την πιο σύντομη και άμεση διαδρομή προς τις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές αγορές και την πιο ανταγωνιστική τιμή προσφοράς φυσικού αερίου. Στο σημείο κατάληξής του στη Νότια Ιταλία, ο αγωγός TAP θα συνδεθεί με το εθνικό δίκτυο της εταιρίας Snam Rete Gas, που δραστηριοποιείται στη μεταφορά φυσικού αερίου. Ο αγωγός TAP θα επιτρέψει επίσης στο φυσικό αέριο της Κασπίας να φτάσει τις αναπτυσσόμενες αγορές των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Η μεταφορική δυναμικότητα αναφέρεται σε 10 δις κυβικά μέτρα ετησίως με δυνατότητα επέκτασης στα 20 δις κυβικά μέτρα. Η διάμετρος του αγωγού είναι 1,2 μέτρα στο χερσαίο (onshore) τμήμα και 0,91 μέτρα στο υποθαλάσσιο (offshore) τμήμα. Το μήκος συνολικά θα φτάνει στα 870 χιλιόμετρα συνολικά, εκ των οποίων 550 χλμ. στην Ελλάδα, 205 χλμ. στην Αλβανία, 110 χλμ στην Αδριατική Θάλασσα και 5 χλμ στην Ιταλία. Όσο αφορά τις υψομετρικές διαφορές, το υψηλότερο σημείο θα αγγίζει τα 1800 μέτρα στην Αλβανία, ενώ το χαμηλότερο σημείο θα φτάνει σε βάθος 810 μέτρων στην Αδριατική Θάλασσα. Οι μέτοχοι του αγωγού είναι οι εταιρείες Axpo με 42.5% (Ελβετία), Statoil με 42.5% (Νορβηγία) και E.ON με 15% (Γερμανία). Η ολοκλήρωση του αγωγού TAP θα είναι μία από τις μεγαλύτερες επενδύσεις που έχουν γίνει ποτέ στην χώρα μας και θα σηματοδοτήσει την δυναμική επανατοποθέτηση της Ελλάδας στο γεωστρατηγικό περιβάλλον και στον ενεργειακό χάρτη της περιοχής. Πέραν της μεταφοράς αερίου προς την δυτική Ευρώπη θα υπάρχει η δυνατότητα διανομής ποσοτήτων στα Βαλκάνια μέσω διασυνδετηρίων αγωγών. Η αγορά της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας θα μπορεί να τροφοδοτείται μέσω του σχεδιαζόμενου αγωγού IGB και τα Δυτικά Βαλκάνια μέσω του σχεδιαζόμενου αγωγού Ιονίου Αδριατικής (Ionian Adriatic Pipeline - IAP).

92 Εικόνα 9: Αγωγός TAP (Πηγή:Wikipedia) Πλέον με την Κύπρο να είναι σε θέση να παράγει το δικό της φυσικό αέριο, και με τις δύο χώρες (Ελλάδα-Κύπρος) να βρίσκονται σε σχέδια μελέτης κατασκευής αγωγού ο οποίος θα τις ενώνει, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις μέσο εγχώριων και εξωχώριων αγωγών να φτάσει το φυσικό αέριο και σε άλλες ευρωπαϊκές αγορές. Με αυτό τον τρόπο η ενεργειακή στρατηγική θέση της Ελλάδας ισχυροποιείται, καθιστώντας την ως τη νέα ενεργειακή πύλη της Ευρώπης. 5 5 ( Wikipedia:Bourgas pipeline, Wikipedia:South stream pipeline, Wikipedia:Tap pipeline)

93 Κεφάλαιο 7 Εισαγωγή Έχοντας αναλύσει διεξοδικά τον τρόπο εξόρυξης, τις διαδικασίες εκμετάλλευσης και τον τρόπο αξιοποίησης των υδρογονανθράκων, σε αυτό το κεφάλαιο αναφερόμαστε στις συνέπειες που επιφέρουν στο περιβάλλον οι διαδικασίες εξόρυξης και τα παράγωγα των υδρογονανθράκων, καθώς επίσης και στην ενεργειακή απεξάρτηση των κοινωνιών από αυτούς με τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ). 7.1 Παγκόσμια μόλυνση από την εξόρυξη υδρογονανθράκων. Με την ενεργειακή αύξηση των αναγκών του παγκόσμιου πληθυσμού, αυξάνονται και οι προσπάθειες για ανεύρεση νέων κοιτασμάτων. Με την τεχνολογική πρόοδο, είναι πλέον εφικτό να πραγματοποιηθούν τέτοιες ενέργειες από δυσπρόσιτες περιοχές, με ορισμένες να βρίσκονται σε υποθαλάσσια μέρη μεγάλου βάθους. Η εξόρυξη όμως υποθαλάσσιων κοιτασμάτων, ενέχει κινδύνους ατυχημάτων που συνοδεύονται από μεγάλες περιβαλλοντικές καταστροφές. Παρόμοιοι κίνδυνοι, εμφανίζονται και κατά τη μεταφορά πετρελαίου από τα σημεία εξόρυξης στα σημεία επεξεργασίας. Οι υδρογονάνθρακες δεν ευθύνονται μόνο για την πρόκληση πλανητικής κλίμακας περιβαλλοντικών προβλημάτων, όπως η έξαρση του φαινομένου του θερμοκηπίου και η όξινη βροχή, αλλά και τοπικών η περιφερειακών προβλημάτων ρύπανσης με βαρύτατες επιπτώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον και στη βιοποικιλότητα. Θα ανέμενε κανείς ότι η πρόοδος της τεχνολογίας θα συνέβαλε στην πρόληψη τέτοιων ατυχημάτων και πιθανώς στην εξάλειψή τους κάτι που δεν συνέβη καθώς απεδείχθη στην πράξη ότι η λειτουργία των σύνθετων συστημάτων ενέχει πάντα την πιθανότητα αποτυχίας τους. Χαρακτηριστικά μεγάλα ατυχήματα που συνδέονται με την εξόρυξη και τη μεταφορά ορυκτών καυσίμων την τελευταία τριακονταετία είναι: Ατύχημα στην εξέδρα υποθαλάσσιας εξόρυξης πετρελαίου της British Petroleum (BP) στον κόλπο του Μεξικού. Ένα μεγάλο ατύχημα στην εξέδρα άντλησης υποθαλάσσιου πετρελαίου της British Petroleum στον κόλπο του Μεξικού συνέβη το 2010, το οποίο και προκάλεσε μεγάλη διαρροή πετρελαίου στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή. Λόγω του μεγάλου βάθους ήταν δύσκολο να αντιμετωπισθεί η διαρροή του πετρελαίου, κάτι το οποίο επετεύχθη μετά από 87 ημέρες προσπαθειών και αφού είχαν χυθεί στη θάλασσα περίπου 5 εκατ. βαρέλια πετρελαίου ( κ.μ.). Όπως ήταν αναμενόμενο το συμβάν αυτό προκάλεσε μια μεγάλη περιβαλλοντική καταστροφή η οποία είχε επιπτώσεις: α) στη χλωρίδα και στην πανίδα της περιοχής, β) στον τουρισμό και γ) στην αλιεία. Ατύχημα στην εξέδρα υποθαλάσσιας άντληση φυσικού αεριού στη Βόρεια θάλασσα με την ονομασία Piper Alpha ιδιοκτησίας της Occidental Petroleum.

94 Παρήγαγε μέχρι το 1988 το 10% περίπου του παραγόμενου πετρελαίου και φυσικού αερίου στην περιοχή αυτή. Τότε λόγω λάθους, συνέβη μια έκρηξη στην εξέδρα άντλησης, με αποτέλεσμα τον θάνατο συνολικά 167 ατόμων. Η πυρκαγιά που ακολούθησε την έκρηξη ήταν δύσκολο να ελεγχθεί και αυτό επετεύχθη μετά από τρεις εβδομάδες επίπονων προσπαθειών και αφού προκλήθηκε έκλυση στην ατμόσφαιρα πληθώρας τοξικών αερίων. Το ναυάγιο του πλοίου Prestige. Το 2002 το πλοίο Prestige το οποίο μετέφερε κ.μ. πετρελαίου, ναυάγησε έξω από τις ακτές της Ισπανίας στον Ατλαντικό ωκεανό ρυπαίνοντας τις ακτές της Ισπανίας, της Γαλλίας και της Πορτογαλίας. Το ατύχημα αυτό προκάλεσε εκτεταμένη ρύπανση σε μια οικολογικά ευαίσθητη περιοχή, καταστρέφοντας τη χλωρίδα και την πανίδα της, επηρεάζοντας σοβαρά την αλιεία και τον τουρισμό, καθώς οι παράκτιες περιοχές κατά μήκος του Ατλαντικού ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένες τουριστικά, με τις συνέπειες να είναι καταστροφικές. Το ναυάγιο του πλοίου Exxon Valdez. Το 1989 ναυάγησε στις ακτές της Αλάσκας το πλοίο Exxon Valdez το οποίο μετέφερε πετρέλαιο. Υπολογίζεται ότι πάνω από κ.μ. πετρελαίου (σύμφωνα με άλλες πηγές περίπου κ.μ.) μόλυναν τις ακτές της Αλάσκας, σε μήκος μίας ακτογραμμής μεγαλύτερης των χλμ. Οι ακτές αυτές αποτελούσαν το οικοσύστημα μιας σειράς ευαίσθητων θαλάσσιων οργανισμών. Δεδομένου των δυσμενών κλιματικών συνθηκών της περιοχής, οι εργασίες καθαρισμού των ακτών από τις κηλίδες πετρελαίου διήρκεσαν αρκετά χρόνια. Η διαρροή πετρελαίου κατά τη διάρκεια του πολέμου στον περσικό κόλπο. Η μεγαλύτερη παγκόσμια περιβαλλοντική καταστροφή από ορυκτά καύσιμα προκλήθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου στον Περσικό κόλπο το Τα στρατεύματα του Ιράκ προσπαθώντας να εμποδίσουν τις δυνάμεις των Η.Π.Α. να προχωρήσουν στο Κουβέιτ, προκάλεσαν εσκεμμένα τη διαρροή μιας τεράστιας ποσότητας πετρελαίου στην περιοχή που εκτιμάται σε περίπου κ.μ. και η οποία κάλυψε μια μεγάλη θαλάσσια περιοχή με πετρέλαιο πάχους περίπου 10 εκατοστών. Δε χρειάζονται μεγάλες ποσότητες πετρελαίου για να προκληθεί σοβαρή καταστροφή. Για τους οργανισμούς η πετρελαϊκή μόλυνση έχει τοξική δράση καθώς αποτρέπει την απορρόφηση σημαντικών θρεπτικών ουσιών. Ακόμη και μικρές διαρροές μπορούν να αποβούν καταστροφικές ανάλογα με τον τύπο του πετρελαίου, την ενδημική βλάστηση, την εποχή, την ισχύ του ανέμου κλπ. Με το 70% της επιφάνειας της γης να καλύπτεται από τους ωκεανούς, είναι αδύνατο να παρακολουθούνται με τις παραδοσιακές μεθόδους (σημαδούρες, πλοία και αεροσκάφη). Ιδιαίτερα χρήσιμοι αποδεδείχθηκαν οι δορυφόροι πολιτικής τροχιάς, οι οποίοι «παρατηρούν» τη γη κατά μήκος μιας μεγάλης λωρίδας καλύπτοντας τεράστιες εκτάσεις σε μικρό χρονικό διάστημα. Πιο αποτελεσματικοί είναι οι δορυφόροι ραδιοεντοπισμού (δορυφόροι-ραντάρ). Ένας απεικονιστικός ραδιοεντοπιστής εκπέμπει μικροπαλμούς προς το έδαφος και καταγράφει την ενέργεια που ανακλάται και επιστρέφει. Η εικόνα που προκύπτει μοιάζει λίγο με ασπρόμαυρη φωτογραφία. Στις δορυφορικές εικόνες, οι πετρελαιοκηλίδες φαίνονται σαν ένα σκοτεινό σημείο ή μια σκοτεινή γραμμή πάνω σε γκρι φόντο. Αυτό συμβαίνει επειδή το πετρέλαιο λειαίνει την επιφάνεια της θάλασσας και επομένως μειώνει την

95 ενέργεια των ανακλώμενων μικροκυμάτων που φτάνει πίσω στο δορυφόρο. Στη Νορβηγία, η υπηρεσία παρακολούθησης πετρελαιοκηλίδων συνεργάζεται με τη Νορβηγική υπηρεσία ελέγχου της μόλυνσης στο δορυφορικό σταθμό Τromsο. Η υπηρεσία βασίζεται κυρίως στα δεδομένα από τους ευρωπαϊκούς ραδιοεντοπιστικούς δορυφόρους ERS-1 και ERS-2 και τον καναδικό RADARSAT. Σκοπός της υπηρεσίας παρακολούθησης πετρελαιοκηλίδων είναι να ενημερώνει τις αρχές για την ύπαρξη ενδεχόμενης πετρελαιοκηλίδας εντός δύο ωρών από τη διέλευση του δορυφόρου πάνω από την υπό παρακολούθηση περιοχή, όπου σε συνεργασία με τις κινήσεις των δορυφόρων χρησιμοποιούνται και αεροπλάνα. Εφόσον λοιπόν, οι προσπάθειες εξεύρεσης υδρογονανθράκων στο Ιόνιο, την Κρήτη και άλλες περιοχές της χώρας ευοδωθούν, πρέπει να ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας από τυχόν ατυχήματα, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη το γεγονός ότι ένα απρόβλεπτο ατύχημα μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλες περιβαλλοντικές και όχι μόνο καταστροφές. 7.2 Απεξάρτηση από τους υδρογονάνθρακες με χρήση ΑΠΕ Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) ή ήπιες μορφές ενέργειας είναι μορφές εκμεταλλεύσιμης ενέργειας που προέρχονται από διάφορες φυσικές διαδικασίες. Ως ενέργεια από ανανεώσιμες μη ορυκτές πηγές θεωρείται η αιολική, η ηλιακή, η αεροθερμική, η γεωθερμική, η υδροθερμική, η ενέργεια των ωκεανών, η υδροηλεκτρική, η βιομάζα, τα εκλυόμενα στους χώρους υγειονομικής ταφής αέρια, τα αέρια μονάδων επεξεργασίας λυμάτων και τα βιοαέρια. Ο όρος «ήπιες» αναφέρεται σε δυο βασικά χαρακτηριστικά τους, 1) ότι για την εκμετάλλευσή τους δεν απαιτείται κάποια ενεργητική παρέμβαση, όπως εξόρυξη, άντληση ή καύση, όπως με τις μέχρι τώρα χρησιμοποιούμενες πηγές ενέργειας, αλλά απλώς η εκμετάλλευση της ήδη υπάρχουσας ροής ενέργειας στη φύση, και 2) πρόκειται για «καθαρές» μορφές ενέργειας, πολύ «φιλικές» στο περιβάλλον, που δεν αποδεσμεύουν υδρογονάνθρακες, διοξείδιο του άνθρακα ή τοξικά και ραδιενεργά απόβλητα, όπως οι υπόλοιπες πηγές ενέργειας που χρησιμοποιούνται σε μεγάλη κλίμακα. Με βάση λοιπόν τις μορφές, οι ανανεώσιμες πηγές κατηγοριοποιούνται: Αιολική ενέργεια: Χρησιμοποιήθηκε παλιότερα για την άντληση νερού από πηγάδια καθώς και για μηχανικές εφαρμογές (π.χ. την άλεση στους ανεμόμυλους). Έχει αρχίσει να χρησιμοποιείται ευρέως για ηλεκτροπαραγωγή. Ηλιακή ενέργεια: Χρησιμοποιείται περισσότερο για θερμικές εφαρμογές (ηλιακοί θερμοσίφωνες και φούρνοι) ενώ η χρήση της για την παραγωγή ηλεκτρισμού έχει αρχίσει να κερδίζει έδαφος, Υδραυλική ενέργεια: Είναι τα γνωστά υδροηλεκτρικά έργα, και η πιο διαδεδομένη μορφή ανανεώσιμης ενέργειας. Βιομάζα: Χρησιμοποιεί τους υδατάνθρακες των φυτών (κυρίως αποβλήτων της βιομηχανίας ξύλου, τροφίμων και ζωοτροφών και της βιομηχανίας ζάχαρης) με σκοπό την αποδέσμευση της ενέργειας που δεσμεύτηκε από το φυτό με τη φωτοσύνθεση. Ακόμα μπορούν να χρησιμοποιηθούν αστικά απόβλητα και απορρίμματα. Μπορεί να δώσει βιοαιθανόλη και βιοαέριο, που είναι καύσιμα πιο φιλικά προς το περιβάλλον από τα παραδοσιακά. Είναι μια

96 πηγή ενέργειας με πολλές δυνατότητες και εφαρμογές, που θα χρησιμοποιηθεί πλατιά στο μέλλον. Γεωθερμική ενέργεια: Προέρχεται από τη θερμότητα που παράγεται από τη ραδιενεργό αποσύνθεση των πετρωμάτων της γης. Είναι εκμεταλλεύσιμη εκεί όπου η θερμότητα αυτή ελκύεται με φυσικό τρόπο στην επιφάνεια, π.χ. στους θερμοπίδακες ή στις πηγές ζεστού νερού. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε απευθείας για θερμικές εφαρμογές, είτε για την παραγωγή ηλεκτρισμού. Η Ισλανδία καλύπτει το 80-90% των ενεργειακών της αναγκών, όσον αφορά τη θέρμανση, και το 20%, όσον αφορά τον ηλεκτρισμό, με γεωθερμική ενέργεια. Ενέργεια από τη θάλασσα: Ενέργεια από παλίρροιες: Εκμεταλλεύεται τη βαρύτητα του Ήλιου και της Σελήνης, που προκαλεί ανύψωση της στάθμης του νερού. Το νερό αποθηκεύεται καθώς ανεβαίνει και για να ξανακατέβει αναγκάζεται να περάσει μέσα από μια τουρμπίνα, παράγοντας ηλεκτρισμό. Έχει εφαρμοστεί στην Αγγλία, τη Γαλλία, και τη Ρωσία. Ενέργεια από κύματα: Εκμεταλλεύεται την κινητική ενέργεια των κυμάτων της θάλασσας. Ενέργεια από τους ωκεανούς: Εκμεταλλεύεται τη διαφορά θερμοκρασίας ανάμεσα στα στρώματα του ωκεανού, κάνοντας χρήση θερμικών κύκλων. Βρίσκεται στο στάδιο της έρευνας. Ωσμωτική ενέργεια: Η ανάμειξη γλυκού και θαλασσινού νερού απελευθερώνει μεγάλες ποσότητες ενέργειας, όπως συμβαίνει όταν ένα ποτάμι εκβάλει στον ωκεανό. Η ενέργεια αυτή ονομάζεται ωσμωτική ενέργεια (ή γαλάζια ενέργεια) και ανακτάται όταν το νερό του ποταμού και το θαλασσινό νερό είναι διαχωρισμένα από μια ημι-διαπερατή μεμβράνη και το γλυκό νερό περνάει μέσω αυτής. Οι ΑΠΕ θεωρούνται από πολλούς μία αφετηρία για την επίλυση των οικολογικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο πλανήτης. Το ενδιαφέρον για τις ήπιες μορφές ενέργειας εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1970, ως αποτέλεσμα κυρίως των συνεχιζόμενων πετρελαϊκών κρίσεων της εποχής, αλλά και της αλλοίωσης του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής από τη χρήση κλασικών πηγών ενέργειας. Ιδιαίτερα ακριβές στην αρχή, ξεκίνησαν σαν πειραματικές εφαρμογές. Σήμερα όμως λαμβάνονται υπόψη στους επίσημους ενεργειακούς σχεδιασμούς των ανεπτυγμένων κρατών, αν και αποτελούν πολύ μικρό ποσοστό της ενεργειακής παραγωγής, δημιουργώντας συνθήκες για περαιτέρω αξιοποίησή τους. Οι ΑΠΕ αποτελούν τη βάση του μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης της πράσινης οικονομίας, το κόστος δε των εφαρμογών ήπιων μορφών ενέργειας μειώνεται συνεχώς τα τελευταία είκοσι χρόνια και ειδικά η αιολική και υδροηλεκτρική ενέργεια, αλλά και η βιομάζα, και πλέον ανταγωνίζονται παραδοσιακές πηγές ενέργειας όπως ο άνθρακας και η πυρηνική ενέργεια. Συνοπτικά τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα τους εμφανίζονται παρακάτω: Πλεονεκτήματα Είναι φιλικές προς το περιβάλλον, έχοντας ουσιαστικά μηδενικά κατάλοιπα και απόβλητα. Δεν πρόκειται να εξαντληθούν ποτέ, σε αντίθεση με τα ορυκτά καύσιμα.

97 Μπορούν να βοηθήσουν την ενεργειακή αυτάρκεια μικρών και αναπτυσσόμενων χωρών, καθώς και να αποτελέσουν την εναλλακτική πρόταση σε σχέση με την οικονομία του πετρελαίου. Ο εξοπλισμός είναι απλός στην κατασκευή και τη συντήρηση και έχει πολύ μεγάλο χρόνο ζωής. Επιδοτούνται από τις περισσότερες κυβερνήσεις. Μειονεκτήματα Έχουν αρκετά μικρό συντελεστή απόδοσης, της τάξης του 30% ή και χαμηλότερο. Συνεπώς απαιτείται αρκετά μεγάλο αρχικό κόστος εφαρμογής σε μεγάλη επιφάνεια της γης. Γι' αυτό το λόγο μέχρι τώρα χρησιμοποιούνται ως συμπληρωματικές πηγές ενέργειας. Λόγω του μικρού συντελεστή απόδοσης, δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κάλυψη των αναγκών μεγάλων αστικών κέντρων. Η παροχή και απόδοση της αιολικής, υδροηλεκτρικής και ηλιακής ενέργειας εξαρτάται από την εποχή του έτους, αλλά και από το γεωγραφικό πλάτος και το κλίμα της περιοχής στην οποία εγκαθίστανται. Για τις αιολικές μηχανές, επικρατεί η άποψη ότι δεν είναι κομψές από αισθητική άποψη κι ότι προκαλούν θόρυβο και θανάτους πουλιών. Εικόνα 10: Ποσοστό ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ