ΤΙΤΛΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ Ανάπτυξη, στατιστική ανάλυση & τελική έκθεση Ερωτηματολογίων στην Κρήτη. Έργο HYDROFLIES

Transcript

1 ΤΙΤΛΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ Ανάπτυξη, στατιστική ανάλυση & τελική έκθεση Ερωτηματολογίων στην Κρήτη ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΒΙΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΒΙΟΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ ΣΕ ΥΔΡΟΠΟΝΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΟΜΑΤΑΣ ΚΑΙ ΜΑΡΟΥΛΙΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ Κύπρος 2014 Επιμέλεια: Δρ Νικόλαος Τζωρτζάκης 1

2 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΚΥΠΡΟΥ ΚΑΙ ΚΡΗΤΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΥΔΡΟΠΟΝΙΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ, ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ HYDROFLIES Μέρος Α). Έκθεση υδροπονικών καλλιεργειών στην Κρήτη Τα ερωτηματολόγια που αναπτύχθηκαν στα πλαίσια του Έργου «ΗYDROFLIES» και σχετίζονται με την κατάσταση των υδροπονικών καλλιεργειών, διοχετεύτηκαν σε παραγωγούς στην ευρύτερη περιοχή της Κρήτης, συγκεκριμένα και έπειτα από προσωπική επικοινωνία, λόγω του μικρού αριθμού των παραγωγών που ασχολούνται επίσημα και αποκλειστικά με την χρήση υδροπονικών συστημάτων. Συγκεκριμένα εντοπίστηκαν 25 παραγωγοί, οι οποίοι επώνυμα και υπεύθυνα απάντησαν με σαφήνεια σε όλες τις ερωτήσεις που απαρτίζουν το ερωτηματολόγιο. Οι παραγωγοί έδωσαν τα στοιχεία τους στη διάθεση του προγράμματος (ακριβής περιοχή και συντεταγμένες κτημάτων, ηλικία, στοιχεία επικοινωνίας, μορφωτικό επίπεδο κτλ), σε ένα πρώτο αναγνωριστικό τμήμα των ερωτήσεων. Στο δημογραφικό αυτό μέρος του ερωτηματολογίου ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ηλικία των παραγωγών, με μέσο όρο τα 45 χρόνια, ενώ πάνω από το 50% είναι νεότεροι των 42 ετών. Επίσης ενδιαφέρον εμφανίζεται στο γεγονός ότι ανάμεσα στους 25 παραγωγούς υπάρχουν τρείς γυναίκες. Συνολικά οι υδροπονικές καλλιέργειες των ερωτηθέντων παραγωγών της Κρήτης καλύπτουν 198,5 στρέμματα. Βέβαια παρουσιάζονται μεγάλες διακυμάνσεις μεταξύ των εκτάσεων, αρχίζοντας ακόμη και από 1,4 στρ. και φτάνοντας μέχρι τα 40 στρ. Τα φυτά που κυριαρχούν στις καλλιέργειες αυτές φαίνονται στο Διάγραμμα 1 ενώ αναλυτικότερα στοιχεία παρουσιάζονται στον Πίνακα 1. Στο Διάγραμμα 2 παρουσιάζονται τα ποσοστά των φυτών, εκτός των καλλωπιστικών που καλλιεργούνται ανά στρέμμα. Όσον αφορά τα καλλωπιστικά φυτά και σε επίπεδο στρεμμάτων, τα τριαντάφυλλα καλλιεργούνται σε ποσοστό 40%, ενώ ακολουθούν τα δρεπτά και τα γαρίφαλα με ποσοστά 32% και 22% αντίστοιχα. Από τους συνολικά 19 παραγωγούς οπωροκηπευτικών προϊόντων, οι 18 έχουν υδροπονική καλλιέργεια τομάτας και 7 από αυτούς έχουν και καλλιέργεια αγγουριάς μαζί ενώ ένας παραγωγός έχει καλλιέργεια αγγουριάς και πιπεριάς. Μόλις ένας παραγωγός καλλιεργεί ταυτόχρονα και τα 3 παραπάνω φυτά, και μάλιστα με 1500 φυτά ανά στρέμμα το καθένα, σε μια έκταση 11 συνολικά στρεμμάτων. Αξιοσημείωτη διαπίστωση είναι η έλλειψη ποικιλίας προϊόντων και συγκεκριμένα ευρέως διαδεδομένων υδροπονικά καλλιεργειών όπως το μαρούλι και η φράουλα. Στα Επιμέλεια: Δρ Νικόλαος Τζωρτζάκης 2

3 καλλωπιστικά φυτά εντοπίστηκαν 6 παραγωγοί καλύπτοντας σε επίπεδο στρεμμάτων σχεδόν το ¼ των ερωτηθέντων. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, καλλιεργούνται τριαντάφυλλα, γαρίφαλα, δρεπτά και χρυσάνθεμα. Φυτά υδροπονικών καλλιεργειών Τομάτα 51% Αγγούρι 23% Πιπεριά 6% Γαρίφαλα 6% Δρεπτά 3% Τριαντάφυλλα 8% Χρυσάνθεμα 3% Διάγραμμα 1. Ποσοστά των ειδών που καλλιεργούνται υδροπονικά στην Κρήτη. Ποσοστό καλλιεργούμενου φυτού σε σύνολο υδροπονικών καλλιεργειών ανά στρέμμα (εκτός καλλωπιστικών) Τομάτα 73% Πιπεριά 6% Αγγούρι 21% Διάγραμμα 2. Ποσοστά καλλιεργούμενων φυτών ανά στρέμμα, στις υδροπονικές καλλιέργειες της Κρήτης. Όσον αφορά τον τύπο των θερμοκηπίων των παραγωγών που συμμετείχαν στην έρευνα, όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 3, τα θερμοκήπια υδροπονικών καλλιεργειών της Κρήτης αποτελούνται από μέταλλο ή μέταλλο και ξύλο. Το υλικό κάλυψης των θερμοκηπίων είναι σχεδόν αποκλειστικά το μαλακό πλαστικό, ενώ μόλις τρείς παραγωγοί χρησιμοποιούν σαν υλικό κάλυψης το γυαλί. Επιμέλεια: Δρ Νικόλαος Τζωρτζάκης 3

4 Πίνακας 1. Πληροφορίες υδροπονικών καλλιεργειών στην Κρήτη. Είδος φυτού Πυκνότητα φύτευσης (#φυτών/στρ) Υλικό υποστρώματος Χειμερινά ποτίσματα Θερινά ποτίσματα Τομάτα 1700 πετροβάμβακας 6-7 x x 6 Τομάτα 800 Ελαφρόπετρα 6 x 4 11 x 4 Τομάτα 1600 Πετροβάμβακας 8 x x 6-8 Τομάτα 1500 Ελαφρ-πετροβ 4 x 2,5 8-9 x 2 Τομάτα 2000 Πετροβάμβακας 4-5 x 6 7 x 6 Τομάτα 2000 Πετροβάμβακας 2-4 x x 6-8 Τομάτα 1500 Πετροβάμβακας 3 x 9 10 x 9-10 Τομάτα 3000 NFT Τομάτα 2000 Ελαφρόπετρα 4 x x 3 Τομάτα 1600 Ελαφρόπετρα 8 x 3 10 x 3 Τομάτα 1700 Ελαφρόπετρα - - Τομάτα 2500 Πετροβάμβακας 3 x 9 30 x 2-4 Τομάτα 2400 Πετροβάμβακας 5-6 x x 6-8 Τομάτα 2000 Πετροβάμβακας 5-6 x x 6-8 Τομάτα 2700 Πετροβάμβακας 5-6 x x 6-8 Τομάτα 2400 Περλίτης 16 ποτίσματα Τομάτα 2100 Ελαφρόπετρα 7 ποτίσματα ποτίσματα Είδος φυτού Πυκνότητα φύτευσης (#φυτών/στρ) Υλικό υποστρώματος Χειμερινά ποτίσματα Θερινά ποτίσματα Αγγούρι 800 Πετροβάμβακας 6-7 x x 6 Αγγούρι 1500 Πετροβ-περλίτ 10 x x 2-4 Αγγούρι 1500 Ελαφρόπετρα 6 x 4 11 x 4 Αγγούρι 1500 Ελαφρ-πετροβ 4 x 2,5 8-9 x 2 Αγγούρι 1500 Πετροβάμβακας 3 x 9 10 x 9-10 Αγγούρι 1700 Ελαφρόπετρα 4 x x 3 Αγγούρι 1500 Ελαφρόπετρα - - Είδος φυτού Πυκνότητα φύτευσης (#φυτών/στρ) Υλικό υποστρώματος Χειμερινά ποτίσματα Θερινά ποτίσματα Πιπεριά 1500 Πετροβ-περλίτ 10 x x 2-4 Πιπεριά 1500 Πετροβάμβακας 3 x 9 10 x 9-10 Είδος φυτού (καλλωπιστικά) Πυκνότητα φύτευσης (#φυτών/στρ) Υλικό υποστρώματος Χειμερινά ποτίσματα Θερινά ποτίσματα Γαρίφαλο - Κοκκοφοίνικας 3-4 x x 3 Γαρίφαλο - Κοκκοφ-Περλίτ 3-4 x x 2,5 Δρεπτά - Κοκκοφοίνικας 4-5 x x 4 Τριαντάφυλλα - Κοκκοφ-Ελαφρ - - Τριαντάφυλλα - Κοκκοφ-Περλίτ 3-4 x x 2,5 Τριαντάφυλλα - Περλίτης 6-7 x Χρυσάνθεμο - Κοκκοφοίνικας 3 x 0, x 7-9 Επιμέλεια: Δρ Νικόλαος Τζωρτζάκης 4

5 Τύπος (υλικό) θερμοκηπίου Μετ./Ξύλινος 16% Μετα/κός 84% Διάγραμμα 3. Τύπος θερμοκηπίου που χρησιμοποιούν οι παραγωγοί υδροπονικών καλλιεργειών της Κρήτης που συμμετέχουν στην έρευνα. Οι παραγωγοί της Κρήτης προμηθεύονται το νερό άρδευσης από διαφορετικές πηγές. Το νερό αυτό προέρχεται από πηγάδια, από γεωτρήσεις αλλά και από τον κατά περιοχή ΤΟΕΒ (Τοπικός Οργανισμός Εγγείων Βελτιώσεων). Οι 7 από τους 25 παραγωγούς έχουν στη διάθεσή τους περισσότερους από έναν πόρους νερού, ενώ ένας στους 3 χρησιμοποιεί επιπρόσθετα το βρόχινο νερό, σε συνδυασμό με φράγμα ή όχι, αλλά και σε συνδυασμό με τα παραπάνω. Παρόλα αυτά 3 στους 4 παραγωγούς έχουν στο χώρο δεξαμενή συλλογής βρόχινου νερού (Διάγραμμα 4). Ύπαρξη δεξαμενής συλλογής βρόχινου νερού Όχι 24% Ναι 76% Διάγραμμα 4. Παρουσία δεξαμενής συλλογής βρόχινου νερού στον καλλιεργητικό χώρο. Συνεχίζοντας τις ερωτήσεις σχετικά με την κατάσταση/κατασκευή/εξοπλισμό των θερμοκηπίων, το 44% των παραγωγών δήλωσε ότι έχει θέρμανση μέσα στο θερμοκήπιο και ότι το κύριο υλικό καύσιμο που χρησιμοποιούν είναι το μαζούτ και ο πυρήνας, με έναν μόνο να χρησιμοποιεί το πετρέλαιο (Διάγραμμα 5). Επιμέλεια: Δρ Νικόλαος Τζωρτζάκης 5

6 Θέρμανση θερμοκηπίου Όχι 56% Ναι 44% Διάγραμμα 5. Ποσοστό παραγωγών υδροπονικών καλλιεργειών που χρησιμοποιούν θέρμανση στο θερμοκήπιο, στη περιοχή της Κρήτης. Τα θερμοκήπια των περισσότερων παραγωγών υδροπονικών καλλιεργειών της Κρήτης περιλαμβάνουν 2 ή 3 δεξαμενές πυκνών διαλυμάτων, εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις με 4 ενώ καταγράφηκε και μόλις μία περίπτωση με 5 δεξαμενές. Επιπλέον 21 από τους 25 παραγωγούς έχουν τοποθετήσει ανεξάρτητη δεξαμενή για το οξύ που χρησιμοποιούν κατά την διόρθωση των θρεπτικών συνταγών και μείωση του ph. Στο Διάγραμμα 6 περιγράφονται οι λόγοι λειτουργίας υπολογιστή/αυτοματισμών στο υδροπονικό σύστημα κάθε παραγωγού. Αξίζει να σημειωθεί ότι εδώ οι παραγωγοί έδωσαν περισσότερες από μια απαντήσεις ο καθένας. Εύκολα παρατηρεί κάποιος ότι ο ηλεκτρονικός υπολογιστής κρίνεται απαραίτητος για την λειτουργία ενός υδροπονικού συστήματος, αφού όλοι οι παραγωγοί χρησιμοποιούν ηλεκτρονικό υπολογιστή για την παροχή των θρεπτικών διαλυμάτων (κεφαλή υδροπονίας) στα φυτά. Επίσης χρησιμοποιείται σε ποσοστό 60% για το άνοιγμα των παραθύρων του θερμοκηπίου, ενώ περίπου το ¼ των παραγωγων δίνει επιπλέον λειτουργία αυτοματισμού σε ψεκασμό. Ένας παραγωγός απάντησε ότι έχει αυτοματοποιήσει το σύστημα σκίασης του θερμοκηπίου, έχοντας συνδέσει ειδικούς αισθητήρες για την λειτουργία της κουρτίνας σκίασης. Επιμέλεια: Δρ Νικόλαος Τζωρτζάκης 6

7 Ύπαρξη υπολογιστή/αυτοματισμών για Παροχή θρεπτικού διαλύματος 100% Άνοιγμα παραθύρων 60% Δροσισμό/Έλεγχο μικροκλίματος 36% Νεφελοψεκασμό 24% Άλλο 4% Διάγραμμα 6. Λόγοι για τους οποίους λειτουργεί αυτοματισμός/υπολογιστής στο θερμοκήπιο υδροπονικής καλλιέργειας. Συνεχίζοντας το ερωτηματολόγιο, οι παραγωγοί έδωσαν απαντήσεις σε ερωτήσεις που σχετίζονται με το σύστημα υδροπονίας που χρησιμοποιούν, τα υλικά και τα υποστρώματα. Όλοι οι παραγωγοί που συμμετείχαν στην έρευνα χρησιμοποιούν συστήματα υδροπονίας με υποστρώματα, εκτός από έναν παραγωγό που χρησιμοποιεί χωρίς υπόστρωμα, δηλαδή σύστημα ανάπτυξης φυτών με την Τεχνική Λεπτής Στοιβάδας Ροής Θρεπτικού Διαλύματος (NFT - Nutrient Film Technique). Τα κύρια υποστρώματα που χρησιμοποιούν παρουσιάζονται στο Διάγραμμα 7. Ο πετροβάμβακας κυριαρχεί ως μέσο ανάπτυξης φυτών με 4/10 καλλιέργειες να χρησιμοποιούν το υλικό αυτό. Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν χρησιμοποιεί κανένας καλλιεργητής άμμο ή τύρφη. Ο κοκκοφοίνικας χρησιμοποιείται από όλους τους παραγωγούς καλλωπιστικών φυτών. Το υλικό (υποδοχέας) μέσα στο οποίο είναι το υπόστρωμα είναι σάκοι με διπλής όψης (λευκό εξωτερικά και μαύρο εσωτερικά) πλαστικό, σε ποσοστό 76% ή κανάλια σε ποσοστό 24% (Διάγραμμα 8). Σε αυτό το σημείο, υλικά όπως γλάστρες, φυτοδοχεία και πορώδεις πλάκες (πλάκες φελιζόλ) δεν χρησιμοποιούνται, σύμφωνα με τις απαντήσεις που έδωσαν οι καλλιεργητές. Τα καλλωπιστικά φυτά καλλιεργούνται αποκλειστικά σε σάκους. Επιμέλεια: Δρ Νικόλαος Τζωρτζάκης 7

8 Υπόστρωμα συστήματος Ελαφρόπετρα 25% Κοκοφοίνικας 18% Περλίτης 14% Πετροβάμβακας 43% Διάγραμμα 7. Υποστρώματα που χρησιμοποιούν οι παραγωγοί υδροπονικών καλλιεργειών στην περιφέρεια της Κρήτης. Πλάκες 0% Γλάστρες 0% Φυτοδοχεία 0% Κανάλια 24% Υλικό συστήματος Άλλο 0% Σάκοι 76% Διάγραμμα 8. Υλικό συστήματος για το υπόστρωμα που χρησιμοποιούν οι παραγωγοί της Κρήτης. Το 80% των υδροπονικών συστημάτων των παραγωγών που συμμετέχουν στην έρευνα είναι ανοιχτά συστήματα υδροπονίας (με δύο από αυτά να κλείνουν στο τέλος της καλλιέργειας), ενώ 1 στα 5 είναι κλειστό σύστημα υδροπονίας (Διάγραμμα 9). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον και παράδειγμα οικονομίας αποτελεί ένας παραγωγός, ο οποίος το νερό/θρεπτικό διάλυμα του ανοιχτού συστήματος της υδροπονικής του καλλιέργειας το διοχετεύει και ποτίζει την καλλιέργεια ελιάς που διατηρεί, με σκοπό να εξοικονομεί θρεπτικά στοιχεία για την ελαιοκαλλιέργεια του μειώνοντας το κόστος λίπανσης του ελαιώνα αλλά και συμβάλλοντας στην προστασία του περιβάλλοντος εφόσον επαναχρησιμοποιεί το θρεπτικό διάλυμα και δεν διαφεύγει σε υπόγειους εδαφικούς ορίζοντες, μολύνοντας τα υπόγεια ύδατα. Επιμέλεια: Δρ Νικόλαος Τζωρτζάκης 8

9 Σύστημα υδροπονίας Κλειστό 20% Ανοιχτό 80% Διάγραμμα 9. Κατανομή ανοιχτών-κλειστών συστημάτων υδροπονίας στις καλλιέργειες της Κρήτης. Ακολουθεί μια ερώτηση με δεκάδες διαφορετικές απαντήσεις και έχει να κάνει με την συχνότητα των ποτισμάτων ημερησίως. Ζητήθηκε από τους παραγωγούς να δώσουν μια αναλυτική και ακριβή εικόνα για τον αριθμό των ποτισμάτων ανά λεπτό, τόσο για το χειμώνα όσο και για το καλοκαίρι. Οι απαντήσεις είναι όλες διαφορετικές μεταξύ τους και κρίνεται αδύνατη η κατηγοριοποίησή τους. Αυτό που μπορεί κάποιος να συμπεράνει είναι ότι το χειμώνα τα ποτίσματα είναι λιγότερα και πιο αραιά σε σχέση με το καλοκαίρι. Μιλώντας με αριθμούς, περισσότερο συγκεντρωτικά, το χειμώνα τα ποτίσματα κυμαίνονται από 2 έως 10 ανά 3-10 λεπτά, ενώ το καλοκαίρι από 6 έως 30 ανά 2 έως 8 λεπτά. Αναλυτικά τα στοιχεία παρουσιάζονται και στον Πίνακα 1. Σχετικά με την αλλαγή και ανανέωση του υποστρώματος, πόσο συχνά γίνεται και πως αξιοποιείται/καταλήγει το χρησιμοποιημένο υλικό είναι το θέμα της επόμενης ερώτησης. Συγκεκριμένα, θα αναλυθούν οι απαντήσεις των παραγωγών ομαδοποιώντας το υλικό που χρησιμοποιούν για υπόστρωμα, λόγω της διαφορετικής δυνατότητας του κάθε υλικού για μετέπειτα χρήση, διαφορετική χρονική χρήση στην υδροπονία κτλ. Επομένως, 4 παραγωγοί που χρησιμοποιούν περλίτη, αφού τον χρησιμοποιήσουν για 2-3 χρόνια (περίπου 6 φορές δηλαδή), τον ενσωματώνουν στο χώμα σε ελαιώνες ή τον αφήνουν και τον χρησιμοποιούν στην διαδικασία της κομποστοποίησης οργανικών υλικών (παραγωγή compost). Οι παραγωγοί που χρησιμοποιούν ελαφρόπετρα, δεν την ανανεώνουν και συνεχίζουν να καλλιεργούν σε ελαφρόπετρα για αρκετά χρόνια, επομένως δεν την απορρίπτουν. Οι πλειονότητα τώρα των παραγωγών, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, χρησιμοποιεί πετροβάμβακα (οι παραγωγοί οπωροκηπευτικών) για υπόστρωμα, όπου ο πετροβάμβακας χρησιμοποιείται για 2-3 χρόνια (ένας παραγωγός και για 4 χρόνια) δηλαδή 4-8 καλλιέργειες. Ο χρησιμοποιημένος πετροβάμβακας καταλήγει σε χωματερή, διότι είναι Επιμέλεια: Δρ Νικόλαος Τζωρτζάκης 9

10 αδύνατη η όποια άλλη χρήση του. Οι παραγωγοί των καλλωπιστικών φυτών από την άλλη πλευρά χρησιμοποιούν κοκκοφοίνικα και τον ανανεώνουν κάθε 2-6 χρόνια, με έναν παραγωγό να αλλάζει τον κοκκοφοίνικα κάθε χρόνο (χρυσάνθεμα). Εδώ αξίζει να αναφερθεί το γεγονός ότι μόλις ένας από τους παραγωγούς που απάντησαν στην ερώτηση για το αν καλλιεργούσε το έδαφος πριν αρχίσει να καλλιεργεί σε υδροπονικά συστήματα, απάντησε αρνητικά. Η παραγωγός είναι νεαρής ηλικίας (μόλις 32 ετών) και είναι η μια από τις τρεις γυναίκες-παραγωγοί που βρέθηκαν. Το γεγονός αυτό δηλώνει ότι υπάρχει μια τάση (έστω και μικρή) να στρέφονται οι νέοι στην γεωργία και επιπλέον να αναζητάνε νέους τρόπους καλλιεργητικών πρακτικών και τεχνικών. Επιπλέον δείχνει ότι υπάρχει η διάθεση των παραδοσιακών γεωργών να δοκιμάζουν τις νέες και ταυτόχρονα αποτελεσματικές μεθόδους που προτείνονται από τον επιστημονικό και τεχνολογικό χώρο. Το επόμενο σκέλος ερωτήσεων σχετίζεται με τις πιθανές ασθένειες/προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι καλλιέργειες των παραγωγών καθώς και με τις καλλιεργητικές τεχνικές που εφαρμόζουν. Στο Διάγραμμα 10 παρουσιάζεται η ποσοστιαία αναλογία σε είδος ασθενειών που αντιμετωπίζουν οι παραγωγοί υδροπονικών καλλιεργειών στην Κρήτη. Κυριαρχούν οι μυκητολογικές ασθένειες και ακολουθούν οι εντομολογικές με ποσοστό 30%. Τα ποσοστά αυτά δεν είναι αυξημένα σε σχέση με την καλλιέργεια φυτών στο έδαφος, εν αντιθέσει, υπάρχουν τρόποι ορθολογικής διαχείρισης των υδροπονικών συστημάτων για μείωση των ποσοστών αυτών π.χ. απομόνωση από το έδαφος, όπου εχθροί και ασθένειες πιθανόν να διαχειμάζουν. Ποσοστό κατηγορίας ασθενειών Βακτηριολογικές 18% Μυκητολογικές 36% Ιολογικές 16% Εντομολογικές 30% Διάγραμμα 10. Ποσοστιαία αναλογία σε είδος ασθενειών που αντιμετωπίζουν οι υδροπονικές καλλιέργειες στην Κρήτη. Εδώ ακολουθεί και ενισχύει κατά κάποιο τρόπο τα παραπάνω η επόμενη ερώτηση, η οποία έχει να κάνει με το αν οι προσβολές των όποιων ασθενειών, είναι αυξημένες Επιμέλεια: Δρ Νικόλαος Τζωρτζάκης 10

11 στην υδροπονία σε σχέση, σύμφωνα με την εμπειρία των παραγωγών, σε καλλιέργεια εδάφους. Το Διάγραμμα 11 δίνει την απάντηση στο ερώτημα αυτό. Σχεδόν όλοι οι παραγωγοί που ερωτήθηκαν (5 στους 6) δεν έχουν αυξημένες προσβολές, από οποιαδήποτε μορφή ασθένειας. Για το λόγο αυτό (Διάγραμμα 12) το ίδιο ποσοστό εφαρμόζει και τις ίδιες καλλιεργητικές μεθόδους και τεχνικές (συχνότητα ψεκασμών, κλαδέματα κτλ) όπως εφαρμόζονται σε καλλιέργειες στο έδαφος. Οι μόνες ασθένειες/προσβολές που μόλις 3 παραγωγοί (από τους 18 που έδωσαν απάντηση στη συγκεκριμένη ερώτηση) βρήκαν αυξημένες σε σχέση με τις καλλιέργειες στο έδαφος είναι οι εξής: pythium, fusarium, phytophthora και botrytis. Οι παραγωγοί των καλλωπιστικών φυτών σαν γενική εκτίμηση εμφανίζονται να αντιμετωπίζουν τις λιγότερες ασθένειες/προβλήματα στις καλλιέργειές τους. Αύξηση προσβολών ασθενειών στην υδροπονία σε σχέση με την καλλιέργεια σε έδαφος Ναι 14% Όχι 86% Διάγραμμα 11. Απαντήσεις στην ερώτηση αν υπάρχει αύξηση των ασθενειών στην υδροπονική καλλιέργεια σε σχέση με την καλλιέργεια σε έδαφος. Εφαρμογή ίδιων καλλιεργητικών τεχνικών σε έδαφος και σε υδροπονία Όχι 13% Ναι 87% Διάγραμμα 12. Απαντήσεις στην ερώτηση αν εφαρμόζονται οι ίδιες φροντίδες σε υδροπονική καλλιέργεια με αυτές σε καλλιέργεια εδάφους. Επιμέλεια: Δρ Νικόλαος Τζωρτζάκης 11

12 Η αύξηση της παραγωγής είναι το θέμα της ερώτησης που ακολούθησε στην έρευνα. Ένας μόνο παραγωγός δήλωσε ότι η παραγωγή του δεν είναι καλή και μόλις δύο καλλιεργητές ότι είναι η παραγωγή τους ίδια σε σχέση με την καλλιέργεια στο έδαφος. Οι υπόλοιποι παραγωγοί δήλωσαν αύξηση της παραγωγής τους από 10-20% (13 παραγωγοί) και από 30-50% (6 παραγωγοί). Επιπλέον σημείωσαν ότι τα προϊόντα τους είναι πιο ποιοτικά, πολλές φορές η αύξηση της παραγωγής τους μπορεί να ξεπεράσει το 50% ενώ προλαβαίνουν χρονικά να καλλιεργήσουν και μια επιπλέον καλλιέργεια στην διάρκεια του έτους. Τα παραπάνω ποσοστά αύξησης ενισχύονται ακόμη περισσότερο και γίνονται ιδιαίτερα ενδιαφέροντα αν συνδυαστούν με την επόμενη ερώτηση που αφορά το χρόνο απασχόλησης στο θερμοκήπιο (Διάγραμμα 13). Το 40% των παραγωγών δηλώνει με σαφήνεια ότι οι ώρες απασχόλησης στο θερμοκήπιο έχουν μειωθεί από λίγο έως πάρα πολύ. Το γεγονός αυτό οφείλεται κυρίως στην αυτοματοποίηση των σύγχρονων συστημάτων υδροπονίας. Σχεδόν το 30% των ερωτηθέντων δηλώνει ότι ο χρόνος που αφιερώνει στις καλλιέργειες είναι ο ίδιος με τις συμβατικές, και μόλις το 29% υποστηρίζει ότι αφιερώνει περισσότερο χρόνο. Αύξηση/Μείωση ωρών απασχόλησης στο θερμοκήπιο Το ίδιο 33% Αύξηση πάρα Αύξηση πολύ πολύ 8% 13% Μείωση λίγο 17% Μείωση πολύ 8% Αύξηση λίγο 8% Μείωση πάρα πολύ 13% Διάγραμμα 13. Αύξηση/μείωση ωρών απασχόλησης στο θερμοκήπιο με το σύστημα υδροπονίας σε σχέση με την καλλιέργεια στο έδαφος. Παρά τα θετικά αποτελέσματα της έρευνας στους παραγωγούς της Κρήτης, όπως κάθε κλάδος της γεωργικής παραγωγής έτσι και ο κλάδος της υδροπονικής καλλιέργειας αντιμετωπίζει ορισμένα βασικά προβλήματα. Οι παραγωγοί κλήθηκαν να καταγράψουν τα δικά τους προβλήματα και έδωσαν τις απαντήσεις που εμφανίζονται στο Διάγραμμα 14. Η κατηγορία «άλλο» εμφανίζεται με ποσοστό 23% να είναι το κυριότερο πρόβλημα των καλλιεργητών, αμέσως μετά το βασικό και ουσιαστικό πρόβλημα της έλλειψης τεχνογνωσίας. Και αυτό γιατί οι παραγωγοί εξέφρασαν τα Επιμέλεια: Δρ Νικόλαος Τζωρτζάκης 12

13 πραγματικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν όπως το κόστος των λιπασμάτων, την συμπεριφορά του υποστρώματος και τις διακοπές του ηλεκτρικού ρεύματος (συχνό φαινόμενο σε νησιά όπως η Κρήτη). Ακολουθούν μια σειρά από άλλα προβλήματα όπως, το κόστος συντήρησης των εγκαταστάσεων και του εξοπλισμού, οι ασθένειες, και οι αυτοματισμοί. Ένας στους 4 παραγωγούς δεν αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα, γεγονός ιδιαίτερα ενθαρρυντικό για την παρούσα μελέτη/έρευνα. Κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι παραγωγοί με το υδροπονικό σύστημα Αυτόματου ελέγχου Συντήρησης Ασθενειών Τεχνογνωσίας Κανένα Άλλο 6% 10% 13% 23% 23% 26% Διάγραμμα 14. Κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι παραγωγοί με το υδροπονικό σύστημα. Ολοκληρώνοντας το ερωτηματολόγιο, οι παραγωγοί κλήθηκαν να δώσουν πληροφορίες για τον τρόπο και από ποιον ενημερώθηκαν/ καταρτίστηκαν στα υδροπονικά συστήματα. Οι απαντήσεις ποικίλουν και παρουσιάζονται στο Διάγραμμα 15. Η κυριότερη εκπαίδευση γίνεται από σεμινάρια, ενώ ένας στους 5 παραγωγούς αποκτά όλες τις απαραίτητες πληροφορίες είτε από τα γεωπονικά καταστήματα είτε από τον προμηθευτή του εκάστοτε υδροπονικού συστήματος. Ταυτόχρονα, το 55% δήλωσε ότι έχει καλή συνεργασία με τα γεωπονικά καταστήματα που συνεργάζεται και την τεχνογνωσία που τους παρέχουν. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι κανένας παραγωγός δεν είχε κάποια ενημέρωση/πληροφορία από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, γεγονός που υποδηλώνει την έλλειψη πληροφόρησης/ενημέρωσης για την υδροπονία και τα προϊόντα της, τόσο στους παραγωγούς όσο και στους καταναλωτές. Κρίνεται σκόπιμη λοιπόν η προβολή της στο κοινό, με κάθε δυνατό τρόπο, και σίγουρα το έχει ουσιαστικό ρόλο και σε αυτό το πεδίο. Επιμέλεια: Δρ Νικόλαος Τζωρτζάκης 13

14 Συναδέλφους 13% Από που έμαθαν/καταρτίστηκαν στις υδροπονικές καλλιέργειες Προμηθευτή του συστήματος 21% Άλλο 10% ΜΜΕ 0% Βιβλία/περιοδικά 10% Σεμινάρια 23% Διαδίκτυο 10% Γεωπονικά καταστήματα 13% Διάγραμμα 15. Πηγές/τρόποι κατάρτισης των παραγωγών της Κρήτης. Στην τελευταία ερώτηση το 87% των καλλιεργητών υδροπονικών συστημάτων δήλωσε ότι θα πρότεινε και σε άλλους παραγωγούς και θα τους παρότρυνε να ξεκινήσουν να καλλιεργούν υδροπονικά. Οι λόγοι για τους οποίους θα στήριζαν επιπλέον την καλλιέργεια υδροπονικών φυτών σχετίζονται με την αύξηση της παραγωγής μιας καλλιέργειας, για καλύτερη-πιο ποιοτική παραγωγή, για πιο καθαρές συνθήκες ανάπτυξης μιας καλλιέργειας, για λιγότερες εργατοώρες. Τα μόνα μελανά σημεία που τονίστηκαν είναι το αρχικό υψηλό κόστος εγκατάστασης, κάποιες περιπτώσεις ασθενειών και η έλλειψη τεχνογνωσίας και εμπειρίας, σημεία τα οποία οι κρατικοί φορείς, οι ερευνητές και οι εταιρείες θα χρειαστεί να εντείνουν τις προσπάθειες για επίλυση των προβλημάτων αυτών για τους παραγωγούς. Επιμέλεια: Δρ Νικόλαος Τζωρτζάκης 14