Ολοκληρωµένη Περιβαλλοντική ιαχείριση Κτηνοτροφικών Αποβλήτων. «Εγχειρίδιο λειτουργίας µονάδων κοµποστοποίησης» ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ

Transcript

1 Ολοκληρωµένη Περιβαλλοντική ιαχείριση Κτηνοτροφικών Αποβλήτων «Εγχειρίδιο λειτουργίας µονάδων κοµποστοποίησης» ΤΕΙ ΚΡΗΤΗΣ

2 1. Εισαγωγή Τι είναι κοµποστοποίηση Κρίσιµοι παράµετροι λειτουργίας Σχέση C/N της οργανικής πρώτης ύλης Πηγή αζώτου ph Υγρασία και ο αερισµός Μέγεθος των τεµαχιδίων Θερµοκρασία Τοξικές ενώσεις Κοµποστοποίηση µε την τεχνική των αναστρεφόµενων σειραδίων Αντιµετώπιση προβληµάτων Βιβλιογραφία... 17

3 1. Εισαγωγή Το εγχειρίδιο δηµιουργήθηκε στα πλαίσια του έργου «Ολοκληρωµένη Περιβαλλοντική ιαχείριση Κτηνοτροφικών Αποβλήτων» στα πλαίσια του προγράµµατος διασυνοριακής συνεργασίας INTERREG Ελλάδα-Κύπρος» µε σκοπό να βοηθήσει το τεχνικό και επιστηµονικό προσωπικό του ήµου Ανωγείων και ήµου Αραδίππου στην λειτουργία των µονάδων κοµποστοποίησης κτηνοτροφικών αποβλήτων στις δυο περιοχές. Η κοµποστοποίηση είναι µια διεργασία βιολογικής αποσύνθεσης και σταθεροποίησης του οργανικού υλικού. Η διεργασία παράγει θερµότητα που έχει σαν αποτέλεσµα την παραγωγή ενός σταθεροποιηµένου τελικού προιόντος, απαλλαγµένου από παθογόνους µικροοργανισµούς και σπόρους φυτών που µπορεί να διατεθεί µε ασφάλεια στις καλλιέργειες. Καθώς το προϊόν σταθεροποιείται µειώνονται οι οσµές που παράγονται. Στην περίπτωση που το προς κοµποστοποίηση υλικό έχει υψηλή υγρασία θα πρέπει να προστίθενται διογκωτικά υλικά (άχυρο, κλαδέµατα, κλπ) έτσι ώστε να µειώνεται η υγρασία και να διατηρείται η συνοχή του σωρού κοµποστοποίησης. Τα τελευταία χρόνια η κοµποστοποίηση των κτηνοτροφικών αποβλήτων έχει αποκτήσει ιδιαίτερο ενδιαφέρον σαν µια εναλλακτική πρακτική διαχείρισης τους λόγω και της αυξηµένης πίεσης από την κοινωνία για να µειωθεί η επίδραση στο περιβάλλον από της λειτουργία των κτηνοτροφικών µονάδων. Στον Πίνακα 1 παρουσιάζονται τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα από την δηµιουργία µια µονάδας κοµποστοποίησης. Στα επόµενα κεφάλαια παρουσιάζονται µε λεπτοµέρεια οι τεχνικές που πρέπει να εφαρµόζονται για την επιτυχή κοµποστοποίηση της κοπριάς και οι παράγοντες που πρέπει να παρακολουθούνται στις µονάδες.

4 Πίνακας 1. Πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα από την κοµποστοποίηση της κοπριάς Πλεονεκτήµατα Μειονεκτήµατα Μειώνει της οσµές Απώλειες αµµωνίας Καταστρέφει τους παθογόνους Κόστος εξοπλισµού και µικοοργανισµούς λειτουργίας της µονάδας Καταστρέφει σπόρους ζιζανίων Απαίτηση γης για την εγκατάσταση της µονάδας Βελτιώνει τη σύσταση του εδάφους Βελτιώνει την ποιότητα των θρεπτικών ουσιών τα θρεπτικά στοιχεία από το κόµποστ απελευθερώνονται πιο αργά και πιο σταθερά στο έδαφος Μειώνει την ρύπανση- σταθεροποιεί το πτητικό άζωτο σε πρωτεινές Αυξάνει την υδατο-ικανότητα του εδάφους Προϊόν µε εµπορεύσιµη αξία

5 2. Τι είναι κοµποστοποίηση Η κοµποστοποίηση είναι µια ελεγχόµενη φυσική διαδικασία κατά την οποία τα οργανικά υλικά µε τη βοήθεια µικροοργανισµών µετατρέπονται σε ένα σταθερό χουµικό προϊόν που ονοµάζεται κόµποστ. Εικόνα 1. ιάγραµµα ροής της κοµπσοτοποίησης Η διαδικασία της κοµποστοποίησης περιλαµβάνει τα εξής στάδια: 1. Bιοσταθεροποίηση ή βιοαποδόµηση, το οποίο ανάλογα µε τα χρησιµοποιούµενα τεχνικά µέσα διαρκεί 2-8 εβδοµάδες και περιλαµβάνει όλες τις µικροβιολογικές δραστηριότητες για την αποδόµηση και σταθεροποίηση των οργανικών ουσιών. Οι κοπριές διαµορφώνονται σε σωρούς Πραγµατοποιείται σε τακτά χρονικά διαστήµατα ανάδευση των σωρών Ελέγχεται η θερµοκρασία και η υγρασία του υλικού Στη φάση αυτή οι µικροοργανισµοί δεσµεύουν οξυγόνο καθώς διασπούν το οργανικό υλικό της κοπριάς και παράγουν θερµότητα, διοξείδιο του άνθρακα και υδρατµούς. Στη φάση αυτή ελέγχοντας τη θερµοκρασία, την υγρασία και το οξυγόνο µπορούµε να αποφασίσουµε για της δραστηριότητες που θα πρέπει να γίνουν στο σειράδιο κοµποστοποίησης όπως αναστροφή, αερισµός ή προσθήκη νερού.

6 2. Ωρίµανση, όπου το παραγόµενο υλικό του προηγούµενου σταδίου αφήνεται να ωριµάσει για 4-12 εβδοµάδες. Σε αυτή τη φάση συµπληρώνεται ο εποικισµός του υλικού µε την πανίδα του εδάφους και επιτελούνται οι τελικές διεργασίες σχηµατισµού των χουµικών και φουλβικών ουσιών. Το «ώριµο» κόµποστ είναι ασφαλές πλέον υγειονοµικά. Το υλικό θα έχει µειωθεί σε όγκο κατά 20 µε 60%. Μια απλουστευµένη χηµική εξίσωση της οξείδωσης οργανικού υλικού µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως παράδειγµα των διαδικασιών αποδόµησης που λαµβάνουν χώρα στο κέντρο ενός σειραδίου. C 6 H12O6 + 6O2 6CO2 + 6H 2O + 680Kcal/mol Από την εξίσωση αυτή προκύπτουν τα ακόλουθα τα οποία και εξηγούν την άνοδο της θερµοκρασίας, τη κατανάλωση οξυγόνου και την αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα κατά την διάρκεια της διεργασίας. Η πορεία χώνευσης όλων των οργανικών υλικών σε σωρούς εκτιµάται από τις µεταβολές µιας σειράς παραµέτρων της διεργασίας. Από τις παραµέτρους αυτές τρεις είναι εκείνες που µπορούν εύκολα και άµεσα, χωρίς εργαστηριακό έλεγχο, να εκτιµηθούν και να δώσουν µια αρκετά ικανοποιητική εικόνα της πορείας της διεργασίας και ακόµη της ολοκλήρωσης της. Αυτές οι παράµετροι είναι : Η θερµοκρασία κοµποστοποίησης Η συγκέντρωση Ο 2 µέσα στη µάζα του υπό κοµποστοποίηση υλικού Η συγκέντρωση CO 2 µέσα στη µάζα του υπό κοµποστοποίηση υλικού

7 3. Κρίσιµοι παράµετροι λειτουργίας Ελέγχοντας της κρίσιµες παραµέτρους λειτουργίας µπορούµε να επιταχύνουµε τη φυσική διαδικασία της κοµποστοποίησης. Ο καθένας από αυτούς τους παράγοντες επηρεάζουν την διεργασία και οι αποδεκτές τους τιµές παρουσιάζονται στον Πίνακα 2. Πίνακας 2. Παράµετροι που επηρεάζουν την κοµποστοποίηση και επιτρεπόµενα όρια Παράµετρος Επιτρεπόµενα όρια Θερµοκρασία Σχέση άνθρακα/αζώτου 25:1-30:1 Αερισµός, ποσοστό οξυγόνου >5% Υγρασία 50-60% Πορώδες ph Σχέση C/N της οργανικής πρώτης ύλης Η σχέση αυτή θα πρέπει να είναι γύρω στο 25-30:1 κατά την έναρξη της διαδικασίας γιατί οι µικροοργανισµοί χρειάζονται 20 µε 25 φορές περισσότερο άνθρακα από άζωτο για να παραµείνουν ενεργοί. Οι µικροοργανισµοί καταναλώνουν τον άνθρακα ως πηγή ενέργειας και απορροφούν άζωτο για την σύνθεση των απαραίτητων για αυτούς πρωτεϊνών και την αναπαραγωγή τους. Οι περισσότερες κοπριές έχουν αρκετή ποσότητα αζώτου αλλά µπορεί να µην έχουν αρκετό άνθρακα ανάλογα µε την ποσότητα στρώµνης που χρησιµοποιούν. Ενδεικτικά σηµειώνεται ότι ο λόγος αυτός στην κοπριά βοοειδών είναι συνήθως 28:1. Στην περίπτωση που η σχέση αυτή είναι µεγαλύτερη (ανεπαρκή ποσότητα αζώτου) η αποδόµηση του οργανικού υλικού µειώνεται. Στην περίπτωση που η σχέση αυτή είναι µικρότερη (υπερβολική ποσότητα αζώτου) πιθανότατα η περίσεια αζώτου θα απελευθερωθεί στην ατµόσφαιρα µε τη µορφή αµµωνίας. Αυτό µπορεί να οδηγήσει σε προβλήµατα οσµών. Σε περίπτωση λοιπόν που η αναλογία δεν είναι στα επιτρεπόµενα όρια θα πρέπει οι κοπριές να αναµιγνύονται µε άλλα κατάλληλα υλικά

8 (πηγές άνθρακα ή πηγές αζώτου) έτσι ώστε να διορθώνεται η αναλογία C/N. Απαραίτητη εποµένως προϋπόθεση για τη ζύµωση κάποιου οργανικού υλικού είναι ο εργαστηριακός προσδιορισµός της περιεκτικότητας του σε άνθρακα και ολικό άζωτο. 3.2 Πηγή αζώτου Η πηγή αζώτου που θα χρησιµοποιηθεί για τη διόρθωση της σχέσης C/N στα οργανικά υλικά που έχουν χαµηλή περιεκτικότητα σε άζωτο πρέπει βασικά να µην παρεµποδίζει την άνοδο του ph στην ελαφρώς αλκαλική περιοχή όπου και κυρίως αναπτύσσεται ο βακτηριακός πληθυσµός χωρίς να παρεµποδίζεται και η ανάπτυξη των µυκήτων και αντιµυκήτων. Έτσι θα πρέπει να αποκλείονται οι θειικές µορφές του αζώτου. Εκτός από τις ανόργανες πηγές του αζώτου, µπορούν να χρησιµοποιηθούν και οργανικά υλικά πλούσια σε άζωτο, όπως π.χ. είναι η κουτσουλιά και τα απόβλητα των υπονόµων και βόθρων. Τα τελευταία χρησιµοποιούνται ευρύτατα σε άλλες χώρες για τη ζύµωση των σκουπιδιών σε ορισµένες αναλογίες ανάλογα µε την ποιότητα και την περιεκτικότητα των σκουπιδιών σε άζωτο. 3.3 ph Όπως αναφέρθηκε και προηγουµένως οι µικροοργανισµοί που αποδοµούν τα οργανικά υλικά ανήκουν στα µεγάλα αθροίσµατα των βακτηρίων, µυκήτων και ακτινοµυκήτων. Για την ανάπτυξη και δράση αυτών των µικροοργανισµών, ιδιαίτερη σηµασία έχει το ph του υποστρώµατος. Το ελαφρό αλκαλικό ph καλύπτει τις ανάγκες των βακτηρίων και ακτινοκυκήτων και είναι αναδεκτό και από τους µύκητες. Συνήθως µε την έναρξη της ζύµωσης, σηµειώνεται µια µικρή πτώση στο ph και στη συνέχεια ανέρχεται στην αλκαλική περιοχή εξαιτίας της ελευθέρωσης αµµωνίας. Είναι όµως δυνατή και η διόρθωση προς τα άνω του ph µε την προσθήκη ασβέστη. Με την ολοκλήρωση της ζύµωσης το ph συνήθως κατέρχεται στην όξινη περιοχή. 3.4 Υγρασία και ο αερισµός Η βιολογική αποδόµηση των οργανικών υλικών για την παραγωγή χουµοποιηµένου προϊόντος πρέπει να είναι αερόβια. Έτσι απαραίτητη προϋπόθεση για τη σωστή

9 ζύµωση είναι η εξασφάλιση αερόβιων συνθηκών. Παράλληλα όµως το υλικό θα πρέπει να έχει ένα υψηλό επίπεδο υγρασίας για την κάλυψη των αναγκών των µικροοργανισµών. Οι δύο αυτοί παράγοντες αντιστρατεύονται ο ένας τον άλλο και θα πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη προσοχή στην εξασφάλιση και των δύο. Συνήθως επίπεδα υγρασίας που κυµαίνεται µεταξύ 50-60% (κατά βάρος) είναι ικανοποιητικά για την ανάπτυξη των µικροοργανισµών χωρίς να περιορίζει τον αερισµό. Εάν η υγρασία µειωθεί κάτω από 40% η µικροβιακή δραστηριότητα θα ελαττωθεί ενώ κάτω από 15% θα σταµατήσει τελείως. Από την άλλη µεριά εάν η υγρασία είναι πάνω από 60% θα έχουµε έκπλυση θρεπτικών, µείωση του πορώδους, δηµιουργία οσµών (λόγω των αναερόβιων συνθηκών) και µείωση της βιοαποδόµησης. Πρακτικά σφίγγοντας στο χέρι το υλικό έχει πολύ υγρασία εάν το νερό τρέχει από το χέρι και πολύ στεγνό εάν δεν σχηµατίζεται µια µπάλα όταν το σφίγγουµε (Εικόνα 2). χαµηλή υγρασία Υψηλή υγρασία Σωστή υγρασία Εικόνα 2. Εκτίµηση της υγρασίας στο υλικό κοµποστοποίησης χωρίς µέτρηση ΠΡΟΣΟΧΗ. Το υλικό στο σειράδιο µπορεί να έχει θερµοκρασία >60 o C, να χρησιµοποιείται φτυάρι για την δειγµατοληψία (Εικόνα 3). Αν το υλικό έχει υψηλή υγρασία θα πρέπει να ανακατευτεί µε τον αναστροφέα για να βοηθηθεί ο αερισµός. Επίσης η προσθήκη άχυρου, πριονιδιού ή ώριµου κόµποστ

10 µπορεί να µειώσει το πρόβληµα της υψηλής υγρασίας. Αν το υλικό είναι πολύ ξηρό θα πρέπει να προστεθεί νερό. Περισσότερο αποτελεσµατικό είναι η προσθήκη του νερού να γίνεται ταυτόχρονα µε αναστροφή. Επίσης η κάλυψη του σειραδίου µειώνει τις απώλειες νερού. - Εικόνα 3. ειγµατοληψία υλικού κατά τη διάρκεια της κοµποστοποίησης Η ελάχιστη επιθυµητή συγκέντρωση οξυγόνου στο κοµποστοποιηµένο υλικό θα πρέπει να είναι 5%. Πάνω από 10% είναι ιδανική για την αποφυγή αναερόβιων συνθηκών που έχουν σαν αποτέλεσµα την δηµιουργία οσµών. Ο αερισµός πραγµατοποιείται και µε φυσικό τρόπο καθώς ο θερµός αέρας αποµακρύνεται από το υλικό ενώ ταυτόχρονα φρέσκος αέρας εισέρχεται στο σωρό από την βάση. Ο καλός αερισµός µπορεί να εξασφαλισθεί µε συχνά γυρίσµατα του υλικού που ζυµώνεται ή ακόµη και µε τη διοχέτευση αέρος υπό πίεση µέσα στη µάζα του ζυµωµένου υλικού. Από την άλλη µεριά η υπερβολικές αναστροφές του υλικού έχουν σαν αποτέλεσµα την πτώση της θερµοκρασίας στο σωρό και την απώλεια σηµαντικών ποσοτήτων υγρασίας. 3.5 Μέγεθος των τεµαχιδίων Η επίδραση του µεγέθους των τεµαχιδίων πάνω στη ζύµωση του υλικού που πρόκειται να ζυµωθεί είναι σχετική και εξαρτάται βασικά από τη χηµική σύσταση του υλικού. Υλικά µε αυξηµένη περιεκτικότητα π.χ. σε κυτταρίνη και ιδιαίτερα σε λιγνίνη, θα πρέπει να έχουν µέγεθος µικρό και µάλιστα κάτω του µισού εκατοστού (µεγάλη διάσταση). Υλικά περισσότερο ευπρόσβλητα από τους µικροοργανισµούς,

11 µπορούν να έχουν µέγεθος µεγαλύτερο µέχρι και λίγα εκατοστά. Ακόµη το µέγεθος των τεµαχίων δεν θα πρέπει να είναι πάρα πολύ µικρό γιατί περιορίζει τους ελεύθερους χώρους και δυσκολεύει τον αερισµό του υλικού. 3.6 Θερµοκρασία Η θερµοκρασία χώνευσης αποτελεί µια από τις πιο χαρακτηριστικές παραµέτρους παρακολούθησης της πορείας του composting. Οι µεταβολές της µπορούν να αποδώσουν, σε γενικές γραµµές, την πορεία της βιολογικής αποδόµησης του υλικού στο οποίο γίνεται η χώνευση, γιατί η άνοδος και η πτώση της, είναι ανάλογη µε τη θερµότητα που ελευθερώνεται από την οξειδωτική δράση των µικροοργανισµών, πάνω στον οργανικό άνθρακα του υποστρώµατος (Εικόνα 4). Εικόνα 4. Θερµοκρασιακό προφίλ του προς κοµποστοποίηση υλικού Με την έναρξη της βιολογικής αποδόµησης και την ελευθέρωση θερµότητας η θερµοκρασία του υπό χώνευση υλικού ανέρχεται, µε την προϋπόθεση βέβαια ότι η απώλεια θερµότητας προς το περιβάλλον είναι µικρότερη από εκείνη που ελευθερώνεται. Με την άνοδο της θερµοκρασίας σηµειώνεται διαδοχικά η εµφάνιση και επικράτηση των µεσόφιλων και θερµόφιλων µικροοργανισµών, οι οποίοι µε τη δράση τους προκαλούν περαιτέρω άνοδο της θερµοκρασίας. Φαίνεται όµως πως από ένα ορισµένο σηµείο και πέρα η άνοδος της θερµοκρασίας είναι αποτέλεσµα εξώθερµων χηµικών αντιδράσεων. Πολλές φορές µάλιστα η θερµοκρασία µπορεί να φθάσει σε επίπεδα, όπου αναστέλλεται η ενζυµατική δραστηριότητα ή ακόµη

12 προκαλείται και θερµικός θάνατος ορισµένων τουλάχιστο ωφέλιµων µικροοργανισµών. Η θερµοκρασία στο υλικό θα πρέπει να διατηρείται στους 55 ο C το ελάχιστο για 14 ηµέρες έτσι ώστε να καταστρέφουν του παθογόνους µικροοργανισµούς και τους σπόρους των ζιζάνιων. Σηµειώνεται ότι η θερµοκρασία φθάνει σε αυτά τα επίπεδα στο εσωτερικό του σωρού και για αυτό το λόγο θα πρέπει να αναστρέφεται έτσι ώστε να εκτεθεί σε αυτές τις θερµοκρασίες το σύνολο του υλικού. Η µέτρηση της θερµοκρασίας µπορεί να γίνει µε οποιοδήποτε θερµόµετρο περιβάλλοντος που όµως θα πρέπει να έχει κλίµακα από 0 µέχρι 80 o C. Η µέτρηση της θερµοκρασίας στο σωρό γίνεται µε την τοποθέτηση του θερµοµέτρου µέσα στη µάζα του υλικού και σε βάθος τουλάχιστον 35 cm από την επιφάνεια του σωρού. Η τοποθέτηση του θερµοµέτρου µπορεί να γίνει είτε ανοίγοντας ένα λάκκο στο σωρό ανάλογου βάθους (για µικρού µήκους θερµόµετρα) είτε καρφώνοντας το θερµόµετρο στο σωρό, όταν το µήκος του είναι τόσο που να είναι δυνατή η θερµοµέτρηση στο επιθυµητό βάθος και ταυτόχρονα να µπορεί να γίνει η ανάγνωση της θερµοκρασίας στο τµήµα του θερµοµέτρου (Εικόνα 5). Η µέτρηση της συγκέντρωσης του Ο 2 και του CO 2 µέσα στη µάζα του οργανικού υλικού µπορεί να γίνει µε τη βοήθεια ειδικών συσκευών στις οποίες και διοχετεύεται ποσότητα αερίου που απορροφάται µέσα από το σωρό. Οι µετρήσεις αυτές µπορούν να γίνουν και από απόσταση µε αυτόµατοι µετρητές συνδεδεµένους µε κάποιο κεντρικό υπολογιστή (Εικόνα 6). 3.7 Τοξικές ενώσεις Κάποια οργανικά υλικά µπορεί να περιέχουν ουσίες τοξικές για τους µικοοργανισµούς της κοµποστοποίησης. Βαρέα µέταλλα όπως µαγγάνιο, χαλκός, ψευδάργυρος, νικέλιο, χρώµιο και µόλυβδος περιλαµβάνονται σε αυτή την κατηγορία. Επίσης η χρήση του ιδιαίτερα ανθεκτικού ζιζανιοκτόνου clopyralid για τον έλεγχο ζιζανίων δεν ενέχει καµία απειλή για τα ζώα και τον άνθρωπο, όµως µπορεί µέσω των ζώων να µολύνει το κόµποστ και στη συνέχεια η χρήση του να βλάψει φυτά όπως πιπεριές, τοµάτες, πατάτες κλπ. Εάν υποπτεύεστε ότι το κόµποστ είναι µολυσµένο µε clopyralid θα πρέπει να γίνουν αναλύσεις σε εργαστήριο.

13 Εικόνα 5. Μέτρηση θερµοκρασίας και αερίων (Ο 2 και CO 2 ) στο σωρό κοµποστοποίησης. Εικόνα 6. On-liine µετρητές θερµοκρασίας στο σειράδιο κοµποστοποίησης

14 4. Κοµποστοποίηση µε την τεχνική των αναστρεφόµενων σειραδίων Οι κοπριές τοποθετούνται σε µακρόστενους σωρούς (Εικόνα 7). Το πλάτος και το ύψος του σωρού καθορίζεται από τις διαστάσεις του αναστροφέα που χρησιµοποιείται και συνήθως είναι 3-6 µέτρα πλάτος και µέτρα ύψος. Το µήκος του σειραδίου δεν έχει περιορισµό και διαµορφώνεται ανάλογα µε τις διαστάσεις του δαπέδου κοµποστοποίησης. Η επίβλεψη της διαδικασίας βασίζεται στη θερµοκρασία που ελέγχεται αυτόµατα (µόνιµο σύστηµα καταγραφής και ελέγχου συνδεδεµένο µε υπολογιστή) ή χειρονακτικά (µε ειδικά θερµόµετρα). Όταν η θερµοκρασία ανέβει πάνω από τους 65 ο C µε 70 o C τότε µε τη βοήθεια του αναστροφέα γίνεται ανάδευση του σωρού (Εικόνα 8), προσθέτοντας αέρα στο σύστηµα και πολύ συχνά υγρασία Στην πράξη η ανάδευση µπορεί να γίνει χωρίς να καθορίζεται η θερµοκρασία σε τακτά χρονικά διαστήµατα που ποικίλουν από δυο φορές την εβδοµάδα έως και µια φορά κάθε δυο εβδοµάδες. Εικόνα 7. Σειράδια κοµποστοποίησης Στον πίνακα 3 παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά της κοµποστοποιήσης σε αναστρεφόµενα σειράδια.

15 Εικόνα 8. Μηχανική αναδευση του σωρού µε αναστροφέα. Πίνακας 3. Χαρακτηριστικά κοµποστοποιήσης σε αναστρεφόµενα σειράδια. Παράµετρος Χαρακτηριστικά Γενικά Τοποθεσία εγκατάστασης ιογκωτικά υλικά Ενεργή περίοδος Ωρίµανση Ύψος Πλάτος Μήκος Σύστηµα αερισµού Έλεγχος διεργασίας Οσµές Το πιο εφαρµοζόµενο σύστηµα κοµποστοποίησης παγκοσµίως Απαιτεί µεγάλη έκταση γης Μπορεί να δεχθεί όλων των ειδών ηµέρες 30+ ηµέρες 1-2,8 µέτρα 3-6 µέτρα Ποικίλει Μηχανική αναστροφή και φυσική µεταγωγή Ανακάτεµα σωρού και αρχική µίξη υλικών Η ανάδευση του σωρού προκαλεί οσµές τις πρώτες εβδοµάδες της κοµποστοποίησης

16 5. Αντιµετώπιση προβληµάτων Πίνακας 4. Αντιµετώπιση προβληµάτων κατά την κοµποστοποίηση κοπριάς Πρόβληµα Πιθανή αιτία Λύση Το εσωτερικό του σωρού είναι στεγνό Χαµηλή υγρασία Πρόσθεσε νερό κατά την διάρκεια της αναστροφής του σωρού Η θερµοκρασία είναι πολύ υψηλή Χαµηλή µέτρια υγρασία Πρόσθεσε περισσότερο νερό και συνέχισε τις αναστροφές του σωρού 1. Ανεπαρκής αερισµός 1. Συχνότερες αναστροφές του σωρού Η θερµοκρασία είναι πολύ χαµηλή 2. Υψηλή υγρασία 2. Πρόσθεσε περισσότερο στεγνό υλικό 3. Χαµηλό ph 3. Πρόσθεσε ασβέστη ή στάχτη και ανάδευσε Οσµές αµµωνίας 1. Υψηλή συγκέντρωση αζώτου 1. Πρόσθεσε οργανικά υλικά όπως πριονίδι, κλαδέµατα ή άχυρο 2. Υψηλό ph 2. Μείωσε το ph όπως φύλλα Οσµές υδροθείου Υψηλή υγρασία και χαµηλή θερµοκρασία στο σωρό Προσθήκη διογκωτικών υλικών

17 6. Βιβλιογραφία Haug, Roger T. The practical Handbook of Compost Engineering. London: Lewis Publishers, 1993 Rynk, R Northeast Regional Agricultural Engineering Service. On-farm Composting Handbook. NRAS Riley-Robb Hall, Cooperative extension, Ithica, Ny Windrow Composting of Swine AAFRD Publication 440/29-2 Manure Composting Manual Livestock Engineering Unit & Environmental Practices Unit. Technical Services Division, Alberta Agriculture, Food and Rural Development.