ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

Transcript

1 ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ «ΚΑΣΤΡΑ ΚΑΙ ΘΡΥΛΟΙ» Τα κάστρα στο Έπος της Μέσης Γης Φίλιππος Αρβανιτίδης Λυκόκας Τάξη B2 Υπευθ. Καθηγήτρια κα Ε. Κουτσουδάκη

2 Τα κάστρα στο Έπος της Μέσης Γης Ο περιστασιακός περιηγητής της Μέσης Γης του J.R.R. Tolkien δηλαδή αυτός που έφθασε σε αυτήν από κάπου αλλού και την διασχίζει περιµένοντας να βρεθεί κάπου αλλού, χρησιµοποιώντας σαν ταξιδιωτικό οδηγό µόνο τις κινηµατογραφικές ταινίες και την Διαδικτυακή παραφιλολογία µιας γενιάς που ποτέ δεν είδε την φράση «Ο Φρόντο ζει» γραµµένη στους τοίχους του Μετρό της Νέας Υόρκης την δεκαετία του 1950, εύκολα θα αντιστοιχίσει τον κόσµο που βλέπει γύρω του, µε τον κόσµο του Χάρρυ Πότερ αν είναι αφελής, µε την Μεσαιωνική Ευρώπη αν η µελέτη της Ιστορίας αυτής της Γης (και όχι της Μέσης) τον έχει αφήσει αδιάφορο µέχρι τότε. Όµως ο Tolkien δεν γράφει µία ανασκευή της Ιστορίας της Μεσαιωνικής Ευρώπης, ή ακόµη, όπως κάποιος θα βρεθεί στον πειρασµό να υποδείξει, της ύστερης περιόδου της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όταν ο Τουρκικός κίνδυνος έδειχνε τα δόντια του, στην Δύση. Ο Tolkien γράφει για έναν κόσµο που είναι αρχικά, στο Σιµαρίλλιον και τις Ηµιτελείς Ιστορίες, η Ρώµη πέρα από την Ρώµη και γίνεται, στο Χόµπιτ και στον Άρχοντα των Δακτυλιδιών ο ταραγµένος µεταβατικός κόσµος που οδήγησε από την Πτώση της Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας, µέσω των Εισβολών, στα Πρώιµα Εθνικά Κράτη που διαδέχθηκαν την Αυτοκρατορία. Το Φεουδαρχικό Κάστρο, το παγιωµένο σύµβολο της Πολιτειακής Πραγµατικότητος του Ευρωπαϊκού Μεσαίωνα από το 732 µέχρι το 1492 (ή το 1453), είναι προϊόν της αποδυναµωµένης κεντρικής, δεσποτικής εξουσίας και η εξουσία της εποχής του Αρθούρου και των Ιπποτών του και του Μπέογουλοφ, είναι δεσποτική, ή εθνική βασιλεία στην καλύτερή της περίοδο πριν τον όψιµο 17 ο αιώνα και φεουδάρχες στον κόσµο αυτό δεν υπάρχουν. Υπάρχουν µόνο ευγενείς, στρατιωτικοί και πολιτικοί ακόλουθοι του βασιλέως, αλλά όχι φεουδάρχες. Και, για αυτόν ακριβώς τον λόγο, το «κάστρο» σαν τέτοιο, απουσιάζει από τον Tolkien, όπως απουσιάζει και η λέξη που του υποδηλώνει «castle» από το έργο του, µε µία, αξιοσηµείωτη εξαίρεση. Αλλά, εάν λείπει ο Φεουδαρχικός Πύργος, η Μέση Γη είναι µία χώρα σε εµπόλεµη κατάσταση και οι οχυρωµατικές κατασκευές αποτελούν θεµελιώδες στοιχείο της σκηνογραφίας. Στο τρίπτυχο της αφηγηµατικής διατάξεως της Ιστορίας της Μέσης Γης που συµπληρώνεται από τις «Ηµιτελείς Ιστορίες», µπορούν να διακριθούν τα εξής είδη οχυρωµατικών συγκροτηµάτων. 1. Οχυρωµένες γεωµορφολιγικές ενότητες στιες οποίες η ιδιάζουσα, κατάλληλη για αµυντικούς σκοπούς µορφολογία, έχει διαµορφωθεί και συµπληρωθεί µε την προσθήκη τεχνητών οχυρωµατικών στοιχείων, όπως πύλες, επάλξεις, παρατηρητήρια ή τοιχοποιίες και προµαχώνες σε κρίσιµες θέσεις. Τέτοια είναι: Ολόκληρη η χώρα της Μόρντορ µε περίβολο από απότοµες οροσειρές ενισχυµένες µε παρατηρητήρια και φυλάκια και µε διαµορφωµένη οχυρή πύλη. Τα υπόγεια οχυρά της Μόρντορ, Ανγκµπαντ και Ουτούµνο που στεγάζουν την Αυλή και το σύνολο των στρατιωτικών υπηρεσιών του Πρώτου Εχθρού. 2

3 Τα τείχη της Μόρντορ Αγκµπάντ 3

4 Οι υπόγειες πολιτείες των Νάνων, Μόρια και Έρεµπορ που είχαν χαρακτήρα οχυρής πόλεως µε τα τείχη από επάνω της, όπου ο ορεινός όγκος εφοδιάζεται µε πύλες και εσωτερικές αµυντικές διατάξεις. Τα Τείχη της; Μόρια Τέλος το υπόγειο οχυρό των ψυχών των Επιόρκων και τα αντίστοιχα µε των Νάνων, οχυρά των Ορκς στα Οµιχλώδη Βουνά. 2. Οχυρωµένες, περιτοιχισµένες µεγάλες πόλεις, έδρες ισχυρών βασιλείων που ακµάζουν και παρακµάζουν και κάποτε χάνονται. Χρονολογικά, πρώτη τέτοια πόλη είναι η Γκόντολιν των Ξωτικών, η πόλη µε τις 10 επάλληλες πύλες, και η πιο αναγνωρίσιµη του είδους η Γκόντορ. Γκόντολιν 4

5 3. Ακροπόλεις και οχυρά καταφύγια, χώροι συγκεντρώσεως των πληθυσµών της υπαίθρου σε περίπτωση επιδοµών, όπως η Χαράδρα του Χελµ µε το προτείχισµα, την πύλη και τον πύργο της και τα λιγότερο γνωστά, περιτοιχισµένα µε ξύλινα τείχη χωριά των ανθρώπων της πρώτης εποχής που αναφέρονται στις Ηµιτελείς Ιστορίες. 4. Τέλος, τα άπειρα µοναχικά οχυρώµατα, πύργοι, υπολείµµατα τειχών, φυλάκια και οχυρωµένα παρατηρητήρια, ακόµα κι φρυκτωρίες που κοιτάζουν τους λαούς της Μέσης Γης από κορυφές λόφων ορεινά περάσµατα, ξέφωτα δασών, δίπλα σε δρόµους και όχθες ποταµών, σε ακρωτήρια πάνω από αφρισµένες θάλασσες, κτισµένα από ανθρώπους και ξωτικά και νάνους, χαµένους στην σιωπή των αιώνων πριν από τους ήρωες του έργου, άλλοτε ακόµα επανδρωµένα από τις οπισθοφυλακές του παλιού κόσµου που κρατιέται σ αυτά µε τα δόντια, άλλοτε επανδρωµένα από τα βρύα, τις περικοκλάδες και τους γλάρους, ή ακόµα, τώρα πια από τον νικητή εχθρό. Σε αυτά τα τοπογραφικά µνηµεία ανήκουν οι Λευκοί Πύργοι, τα παλιά παρατηρητήρια στον δρόµο από το Σάιρ προς του Τεφρούς Λιµένες, το Ντολ Γκουλντούρ, πρώτη κατοικία του Σώρον στην επάνοδό του στη Μέση Γη, το οχυρό του Γουέδερτοπ, το Σιριθ Ανγκόλ, παλαιό φυλάκιο των ανθρώπων για να κρατήσει το Κακό µέσα στην Κοιλάδα της Μόρντορ και, στο τέλος, συµπλήρωµα των οχυρώσεών της. Γουέδερτοπ 5

6 Ντολγκουλντούρ Οι περιγραφές των µεµονωµένων οχυρών αυτής της τελευταίας κατηγορίας είναι από τα κύρια µέσα µε τα οποία ο συγγραφέας συντηρεί στον αναγνώστη ένα βαρύ µελαγχολικό συναίσθηµα, καθώς είναι τα µόνα υποµνήµατα, σε τόπους φαινοµενικά ειρηνικούς, όταν ο πόλεµος δεν σταµατά ποτέ, ότι τα έργα του θα µείνουν εκεί, στη θέση τους, µνηµεία όταν αυτοί που περνούν από κοντά τους θα έχουν και αυτοί χαθεί στην σιωπή. Δύο ακόµα τύπους οχυρού πραγµατεύεται ο Tolkien. Το ένα είναι το ανακτορικό οχυρό, πολλές φορές εντεταγµένο στο πολεοδοµικό συγκρότηµα µίας οχυρής πόλεως, όπως το ανάκτορο της Γκόντορ ή σε πιο πρωτόγονη κλίµακα, το Χρυσό Δώµα στο Μεθουσέλντ έδρα του βασιλέα του Ροχάν. Τυπικά, και το Μπαρα Ντούρ του Σώρον, και το Οτούµνο του Μέλκορ εντάσσονται σε αυτήν την κατηγορία. Το δεύτερο, σε πρώτο επίπεδο, ανήκει στα οχυρά που έχουν κτίσει οι άνθρωποι της Δύσης για να ελέγχουν οδικούς άξονες. Ο Πύργος του Μπαραντούρ 6

7 Ορθανγκ Το Ορθάνγκ, ο Πύργος του Κυνόδοντος. Όµως, εδώ ο Tolkien κάνει έναν υπαινιγµό. Τοποθετώντας τον Σάρουµαν σαν τελευταίο ένοικο του πύργου, ο Tolkienκάνει µία µικρή υπόκλιση στα πρώτα µετά την πτώση της Ρώµης, Μοναστηριακά φρούρια της Ευρώπης (Το Μόντε Κασσίνο του Αγίου Βενέδικτου του 524 µ.χ. έρχεται στον νου), όπως ακριβώς ο τελευταίος του ένοικος που έχει αποκλίνει από την οδό της σοφίας, υπαινίσσεται την κοσµική φιλοδοξία της οργανωµένης Εκκλησίας. Όπως ο Γκάνταλφ, από την πλευρά του συνεχίζει την παράδοση του Μέρλιν των επών, εκφράζοντας την επιρροή της Επιστήµης στην διαµόρφωση της Πολιτικής των Εθνών (και της Βρετανικής Επιστήµης στην διαµόρφωση της Βρετανικής κοσµοκρατορίας). Josa di Cadi 7

8 Μπαραντούρ Ο Tolkien σπάνια δίνει µακροσκελείς περιγραφές των οχυρωµατικών έργων, µόνο στο Ορθάνγκ, τη Μίνας Τίριθ, τον Πύργο του Σίριθ Ανγκόλ και την Μόρια γίνεται αναλυτικός και βέβαια, αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στις 10 πύλες της Γκόντολιν. Οι Πύλες της Μόρντορ 8

9 Μίνας Τίριθ Σίριθ Άνγκολ 9

10 Έτσι, αφήνει το µυαλό του αναγνώστη να πλανάται, και να παράγει τις δικές του εκδοχές όσον αφορά την µορφολογία των οχυρωµατικών κατασκευών, ενώ το καθοδηγεί στιβαρά στη δηµιουργία της εικόνας για όλο το υπόλοιπο τοπίο. Τα συγκεκριµένα οχυρώµατα µοιάζουν να έχουν σαν έµπνευσή τους κτίσµατα του οικείου περιβάλλοντος της νεανικής ηλικίας του Tolkien, πύργους, Αββαεία και εργοστάσια ή ακόµη και ανθρακωρυχεία. Τα οχυρωµατικά έργα είναι κάτι παραπάνω από σκηνογραφικά ερείσµατα στο Έπος της Μέσης Γης. Είναι οι σελιδοδείκτες του δράµατος της Ιστορικής εξελίξεως ενός κόσµου που δεν έχει βρει την Ισορροπία του. Δεν υπάρχουν κάστρα του Tolkien. Μόνο οχυρά που κρατούν την ελπίδα σε µία ψευδαίσθηση προσωπικής ασφαλείας. Και γι αυτό επέχουν θέση προσώπων στο δράµα. Υπάρχει µόνο ένα κάστρο, που ο Tolkienδιατηρεί, µόνο γι αυτό τον όρο «castle». Η πελώρια ναυαρχίδα του στόλου του Νούµενορ, µε την οποία ο Αρτ Φαραζόν, µέγας βασιλέας του Νησιωτικού Βασιλείου, έφθασε στη Μέση Γη και νίκησε και αιχµαλώτισε τον Σώρον, στην πρώτη περίοδο, και τον έφερε πίσω στο νησί του. Και το όνοµα της µαύρης και Χρυσής ναυαρχίδος βρίσκεται κρυµµένο σε µία µικρή παράγραφο, σε ένα κεφάλαιο του Σιµαρίλλιον και είναι αυτό: «Αλκαρόντας» Το κάστρο της θαλάσσης. (Παρά το ότι, ετυµολογικά, η λέξη κάστρο δεν είναι συνθετικό της λέξεως Alcar σηµαίνει δόξα). Αλκαρόντας 10