Συνεισφορά της ερευνητικής δραστηριότητας του Ινστιτούτου Γεωργικών Ερευνών στη Βιοποικιλότητα και Διατήρηση της Φύσης

Transcript

1 Συνεισφορά της ερευνητικής δραστηριότητας του Ινστιτούτου Γεωργικών Ερευνών στη Βιοποικιλότητα και Διατήρηση της Φύσης Δρ. Δώρα Χειμωνίδου 1 ο Παγκύπριο Επιστημονικό Συνέδριο: Περιβαλλοντική Επισκόπηση: Κύπρος 2014 Λεμεσός, 28 Μαΐου 2014

2 Όραμα ΙΓΕ Όραμα του Ινστιτούτου Γεωργικών Ερευνών είναι να αποτελεί Πρότυπο Κέντρο Γνώσης και Καινοτομίας και να οδηγήσει την Κύπρο σε ένα καλύτερο μέλλον ενισχύοντας την αγροτική ανάπτυξη βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής και διασφαλίζοντας την αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων.

3 Αποστολή ΙΓΕ Διεξαγωγή έρευνας για δημιουργία και μεταφορά γνώσης για την ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα παραγωγής Παροχή καινοτόμων λύσεων στα προβλήματα του αγροτικού κόσμου Διοχέτευση των αποτελεσμάτων έρευνας στους εμπλεκόμενους φορείς μέσω σύγχρονων εκπαιδευτικών προγραμμάτων και εργαλείων διάχυσης Ενίσχυση της αγροτικής ανάπτυξης και συμβολή στη χάραξη βιώσιμης αγροτικής πολιτικής.

4 Κύριοι Στρατηγικοί άξονες του ΙΓΕ Συμβολή μέσω των Ερευνητικών του Προγραμμάτων Στην ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα παραγωγής με στόχο τη μεταρρύθμιση της αγροτικής οικονομίας Στην ανάπτυξη Πράσινης οικονομίας και Βιοποικιλότητας Στη Διαχείριση Υδατίνων Πόρων

5 Βιοποικιλότητα αγροτικών ζώων στην Κύπρο Οι ντόπιες φυλές αγροτικών ζώων της Κύπρου αποτελούν σημαντικό μέρος της βιοποικιλότητας της πανίδας του νησιού, συνυφασμένο με την ιστορία και τον πολιτισμό μας Οι γηγενείς φυλές (π.χ. των προβάτων και αιγών), συνδέονται γενετικά με αρχαίες φυλές της Μέσης Ανατολής και συχνά παρουσιάζουν μεγαλύτερη γενετική παραλλακτικότητα από τις σύγχρονες εμπορικές φυλές της κεντρικής και δυτικής Ευρώπης Η διατήρηση της βιοποικιλότητας των ντόπιων φυλών αγροτικών ζώων: Είναι εξαιρετικής σημασίας λόγω της μακροχρόνιας προσαρμογής τους στις εγχώριες περιβαλλοντικές συνθήκες και μεταβολές Εντάσσεται στις προσπάθειες προσαρμογής και μετριασμού των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής

6 Ντόπιες Φυλές Προβάτων Κυπριακό Παχύουρο Πρόβατο Κυπριακό Πρόβατο Χίου Προσαρμοσμένο σε κυπριακές συνθήκες για περισσότερα από 60 χρόνια

7 Ντόπιες Φυλές Αιγών Αίγα Μαχαιρά Διασταυρώσεις ντόπιων με αίγες Δαμασκού Κυπριακή Αίγα Δαμασκού Προσαρμοσμένη σε κυπριακές συνθήκες για περισσότερα από 70 χρόνια

8 Συνεισφορά ΙΓΕ στη διατήρηση των γενετικών πόρων αγροτικών Ζώων Το ΙΓΕ αποτελεί το εθνικό σημείο επαφής της Κύπρου στο Ευρωπαϊκό Εστιακό Σημείο για τους γενετικούς πόρους αγροτικών ζώων, και τα αντίστοιχα τμήματα της ΕΕ και του FAO Στο ΙΓΕ διεξάγεται έρευνα στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού δικτύου ARIMNET με τίτλο: «Η Μεσογειακή βιοποικιλότητα ως μέσο για τη βιώσιμη ανάπτυξη του τομέα της προβατοτροφίας και αιγοτροφίας: συνδέοντας την παραδοσιακή γνώση με την καινοτομία» (Ακρωνύμιο DoMEsTIc χρονική περίοδος ) Στο πρόγραμμα DoMEsTIc συνεργάζονται ερευνητικά ιδρύματα από την Κύπρο (ΙΓΕ), την Ελλάδα, τη Γαλλία και το Μαρόκο Κύριος στόχος ερευνητικού προγράμματος: H ενίσχυση της αλληλεπίδρασης μεταξύ των τοπικών φυλών αιγοπροβάτων με προϊόντα ποιότητας, εξετάζοντας τις υφιστάμενες στρατηγικές και ενισχύοντας την ανάπτυξη νέων, με απώτερη επιδίωξη τη βιώσιμη και αειφορική διαχείριση της αιγοπροβατοτροφίας στη Μεσόγειο

9 ΤΡΑΠΕΖΑ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ Ιστορική αναδρομή Συνεργασία με το «International Board for Plant Genetic Resources for Food and Agriculture (IBPGR) Διοργάνωση κοινών αποστολών συλλογής γενετικού υλικού 1978 Πρώτες συλλογές 1985 Ίδρυση της Τράπεζας Γενετικού Υλικού του ΙΓΕ Χρηματοδότηση από Εθνικούς Πόρους και του IBPGR Σήμερα - Κύρια Τράπεζα Γενετικού Υλικού στην Κύπρο Η μόνη που ασχολείται με γενετικό υλικό για τα τρόφιμα και τη γεωργία Διαθέτει όλη την απαραίτητη υποδομή για επεξεργασία των σπόρων, αποθήκευση στους 0 και -20 ο C, διατήρηση και διεξαγωγή δοκιμών βλαστικής ικανότητας

10 ΤΡΑΠΕΖΑ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ Συλλογές Καθαρισμός Καθαρισμός

11 ΤΡΑΠΕΖΑ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ Ξήρανση Αποθήκευση Βλαστική ικανότητα

12 ΤΡΑΠΕΖΑ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ Αναπολλαπλασιασμός Χαρακτηρισμός / Αξιολόγηση

13 ΤΡΑΠΕΖΑ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ Υφιστάμενη κατάσταση 1800 καταχωρήσεις (accessions) 180 γένη 544 καταχωρήσεις καλλιεργούμενων ειδών, κυρίως ντόπιων παραδοσιακών ποικιλιών 28 είδη 220 καταχωρήσεις ενδημικών φυτών 85 taxa 1036 καταχωρήσεις άλλων άγριων ειδών της κυπριακής χλωρίδας

14 Στόχοι ΤΡΑΠΕΖΑ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ Ντόπιες Παραδοσιακές Ποικιλίες (Landraces) Συνεργασία με Τμήμα Γεωργίας και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις Άγριοι Συγγενείς Καλλιεργούμενων Ειδών (Crop Wild Relatives) Συνεργασία με ICARDA, University of Birmingham, Global Crop Diversity Trust, Millennium Seed Bank - Royal Botanical Garden KEW Ενδημικά, φυτά του κόκκινου βιβλίου της χλωρίδας της Κύπρου και άλλα χρήσιμα φυτά της Κυπριακής Χλωρίδας Συνεργασία Φιλοδασικό Σύνδεσμό Κύπρου, Τμήμα Δασών, Πανεπιστήμιο Frederic, Millennium Seed Bank Royal Botanical Garden KEW

15 ΤΡΑΠΕΖΑ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ Εθνική Στρατηγική για διατήρηση 178 Άγριων Συγγενών των Καλλιεργούμενων Ειδών (Phillips et al., 2014)

16 ΤΡΑΠΕΖΑ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΝΤΟΠΙΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ

17 ΤΡΑΠΕΖΑ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ Ensuring the survival of endangered plants in the Mediterranean MAVA project Κύριος χρηματοδότης MAVA Fondation pour la Natura Έξι μεγαλύτερα νησιά της Μεσογείου Κύριος στόχος η συλλογή πέραν των 900 καταχωρήσεων από σπάνια και ενδημικά φυτά των νησιών της Μεσογείου Πέραν των 150 καταχωρήσεων αφορούν σπάνια, ενδημικά και χρήσιμα φυτά της χλωρίδας της Κύπρου Συλλογές σε συνεργασία με το Φιλοδασικό Σύνδεσμο Κύπρου

18 Lomelosia cyprica Photo: C.Nikiforou 0,1 cm

19 Photo: C.Nikiforou Cynoglossum troodi 0,1 cm Photo: C.Nikiforou

20 Aizoon hispanicum Photo: C.Nikiforou 0,1 cm

21 ΝΕΑ ΦΥΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΘΟΚΟΜΙΑ Η τάση για αναζήτηση και εισαγωγή νέων φυτών στην επιχειρησιακή ανθοκομία έχει οδηγήσει στην αναζήτηση ειδών από το φυσικό περιβάλλον. Η Κύπρος παρουσιάζει μια πλούσια χλωρίδα με υψηλό ποσοστό ενδημισμού. Eχει πολλά αυτοφυή / ενδημικά είδη τα οποία παρουσιάζουν επιθυμητά χαρακτηριστικά που τα καθιστούν ικανά για χρησιμοποίηση στην επιχειρησιακή καλλωπιστική ανθοκομία. Ενίσχυση των προσπαθειών για την εκτός τόπου διατήρηση των επιλεγμένων ειδών.

22 ΕΝΔΗΜΑΝΘΗ Αξιοποίηση έξι ενδημικών ειδών της Κυπριακής Χλωρίδας στην εμπορική Ανθοκομία (ΙΠΕ) - - Τμήμα Δασών - Τμήμα Βιολογίας, Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών - Σχολή Γεωπονίας, ΤΕΙ Κρήτης - Ιδιωτικά Φυτώρια Euphorbia veneris Ptilostemon chamaepeuce var. cypria Onosma fruticosum Οriganum cordifolium Centaurea akamantis Arabis purpurea Centaurea akamantis και Οriganum cordifolium είναι αυστηρώς προστατευόμενα είδη και προστατεύονται από τη Συνθήκη της Βέρνης

23 Στόχος: Η αξιοποίηση και η χρήση των επιλεγμένων ενδημικών ειδών στην εμπορική ανθοκομία και ταυτόχρονα η προστασία και διατήρηση τους Arabis purpurea

24 Δέσμες Εργασίας ΔΕ1: Συλλογή / συγκέντρωση του αναγκαίου εγγενούς (σπέρματα) και αγενούς (μοσχεύματα μαλακού ξύλου) υλικού για την αναπαραγωγή των επιλεγμένων ενδημικών ειδών με πολλαπλές επισκέψεις στους χώρους στους οποίους αυτοφύονται τα επιλεγμένα ενδημικά είδη (φυσικοί πληθυσμοί) ΔΕ2: Eργαστηριακός έλεγχος της φύτρωσης των σπερμάτων μέσω διερεύνησης της θερμοκρασιακής εξάρτησης των σπερμάτων κάθε είδους και την διαπίστωση της ληθαργικής τους κατάστασης. Παράλληλα μελετήθηκε η δυνατότητα χρήσης της μεθόδου του μικροπολλαπλασιασμού για αναπαραγωγή των συλλεγέντων φυτών. Euphorbia veneris Κόμβοι χωρίς φύλλα έδωσαν τα καλύτερα αποτελέσματα

25 ΔΕ3: Παραγωγή σπορόφυτων και διερεύνηση καλλιεργητικών συνθηκών και μεθόδων. Η Καλλιέργεια πραγματοποιήθηκε σε 3 περιβάλλοντα Θερμοκήπιο, Δικτυοκήπιο και Ύπαιθρο Αναπαραγωγή: Με σπόρους και με μοσχεύματα Διενεργήθηκαν διάφορες καλλιεργητικές τεχνικές: Άρδευση, υδρολίπανση, κλαδέματα, κορυφολογήματα κλπ Στόχος : η παραγωγή όλων των επιλεγμένων φυτών από σπέρματα και η μελέτη της δυνατότητας μετατροπής τους σε φυτά γλάστρας

26 Euphorbia veneris μετά από 12 μήνες από μοσχεύματα (ποσοστό επιτυχίας 80%) και από σπόρους (ποσοστό επιτυχίας 90% και καθυστέρηση στην άνθηση κατά 6 μήνες)

27 Στη φύση η Centaurea akamantis είναι ένας κρεμοκλαδής θάμνος με λίγα λουλούδια Φυτά του είδους Centaurea akamantis μετά από πάροδο 6 μηνών από μοσχεύματα (50% επιτυχία) και από σπόρους με ποσοστό επιτυχίας 85%

28 Ptilostemon chamaepeuce var. cypria (φυτά από σπόρο στους 12 μήνες) Εφαρμογές διαφορετικών συχνοτήτων άρδευσης Εφαρμογή διαφορετικών τεχνικών κλαδέματος

29 Στη ΔΕ4 έγινε συλλογή σπερμάτων στο στάδιο της ωριμότητας τα οποία προήλθαν από την ερευνητική εργασία της Δ.Ε.3 και αποθηκεύτηκαν στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού σε ερμητικά κλειστούς φακέλους από αλουμίνιο στους C για χρήση σε μελλοντικές επιστημονικές εργασίες και μελέτες. Phlomis cypria var. oxidentalis Bosea cypria

30 ΔΕ5: Συλλογή και ανάλυση (στατιστική επεξεργασία) των ερευνητικών ευρημάτων με στόχο την αξιολόγηση των ανθοκομικών βοτανικών χαρακτηριστικών και της δυνατότητας εμπορικής φυτωριακής παραγωγής των επιλεγμένων ενδημικών ειδών. Μετά από αξιολόγηση των επιλεγμένων ειδών, δόθηκαν στους τελικούς χρήστες φυτά για μαζική παραγωγή και αξιοποίηση στην εμπορική ανθοκομία (φυτώρια, οικολογικοί κήποι σχολείων, Βοτανικοί κήποι κλπ)

31 Χρήση ενδημικών φυτών στην Κηποτεχνία, Σπορόφυτα έχουν δοθεί στο Τμήμα Δασών στους Τελικούς χρήστες και σε φυτώρια για διάδοση έχουν εγκατασταθεί φυτά σε κήπους Χρήση ενδημικών φυτών στην φυτωριακή παραγωγή

32 «Αξιολόγηση ειδών της Κυπριακής και Ελληνικής Χλωρίδας για αξιοποίηση τους στην εμπορική ανθοκομία» Συνεργαζόμενοι φορείς: IΓΕ, ΕΘΙΑΓΕ

33 Επιλογή αυτοφυών φυτών Κυπριακής και Ελληνικής χλωρίδας Μελετήθηκαν επεμβάσεις: σκίαση (για επιμήκυνση στελέχους), άρδευση, λίπανση Αξιοποίηση των φυτών στην εμπορική ανθοκομία ως δρεπτά νωπά άνθη ή αποξηραμένα, ως φυτά γλάστρας ή στην κηποτεχνία Cistus monspeliensis L. Crithmum maritimum L. Lavandula stoechas Helichrysum italicum Helichrysum conglobatum Lavandula angustifolia Mill. Thymus capitatus Limonium sinuatum Limonium virgatum

34 Lavandula stoechas L. (Labiatae) Μυροφόρα Αρωματικός θάμνος ύψους 120 cm Ιθαγενές είδος στην Κύπρο, εμφανίζεται σε ξηρές πλαγιές (Λυσός, Ακρωτήρι, Λεύκαρα, Σταυροβούνι σε ύψος από 0-700m) Το εντυπωσιακό μωβ άνθος της με τα πρασινογκρι φύλλα καθιστούν το είδος αυτό κατάλληλο για την ανθοκομία. Η άνθηση του εμφανίζεται από το Μάρτιο μέχρι το Μάιο.

35 Helichrysum italicum και Helichrysum conglobatum (Compositae) Ψιλίνα ή κλάματα της Παναγίας. Χαμηλός θάμνος ύψους περίπου 80 cm. Ιθαγενές κοινό είδος το οποίο και εμφανίζεται σε όλο το νησί (0-700m ύψος). Ανθίζει από Μάρτιο μέχρι και Μάιο.

36 Crithmum maritimum L.(Umbelliferae) Κρίθμον το παράλιο Κίρταμα: Εμφανίζεται σε βραχώδη εδάφη κοντά στη θάλασσα και είναι κοινό σε πολλές περιοχές στην Πάφο, στην Αμμόχωστο, στην Κερύνια και στο Κάβο Γκρέκο Άνθηση παρατηρείται από τον Ιούλιο μέχρι και το Νοέμβριο

37 Tulipa agenensis Στόχος: Μελέτη μεθόδων πολλαπλασιασμού, φύτευσης, φυσιολογίας και η περαιτέρω αξιολόγηση τους και δημιουργία πρωτοκόλλων πολλαπλασιασμού και καλλιέργειας. Η διατήρηση του είδους με τη διάδοση του για χρήση στους βοτανικούς κήπους, στην κηποτεχνία και επιπλέον των εμπλουτισμό των ήδη υφιστάμενων πληθυσμών και της τράπεζας σπερμάτων Συνεργαζόμενοι φορείς: IΓΕ, Τμήμα Δασών, Τμήμα Γεωργίας και Μονάδα Διατήρησης της Φύσης (Πανεπιστήμιο Frederick)

38 Oρχιδέες της Κύπρου Στόχοι: Συλλογή φυτικού υλικού (σπερμάτων) και μελέτη φύτρωσης σπερμάτων αυτοφυών και ενδημικών ειδών ορχιδέας. Δημιουργία πρωτοκόλλων πολλαπλασιασμού και καλλιέργειας. Η διατήρηση του είδους με τη διάδοση του για χρήση στους βοτανικούς κήπους, στην κηποτεχνία και επιπλέον των εμπλουτισμό των ήδη υφιστάμενων πληθυσμών και της τράπεζας σπερμάτων Συνεργαζόμενοι φορείς: IΓΕ και Τμήμα Δασών

39 Συλλογή φυτικού υλικού Anacamptis pyramidalis Συνεργασία με Estonian University of Life Sciences για μελέτη της γενετικής βιοποικιλότητας μέσω εργαστηριακών αναλύσεων με τη μέθοδο του DNA Συλλογή φύλλων και σπερμάτων (κάψες) από 5 διαφορετικούς πληθυσμούς του είδους Ανάλυση με τη μέθοδο του DNA

40 Ευχαριστώ για την προσοχή σας