Κωπηλατώντας προς τη Δημοκρατία

Transcript

1 Κωπηλατώντας προς τη Δημοκρατία

2 «Η Αθήνα θα είναι αβύθιστη, μια πόλη που θα δαμάζει τα κύματα της θάλασσας» Μαντείο των Δελφών Το αθηναϊκό ναυτικό γεννιέται! Η αττική γη, περιτριγυρισμένη από θάλασσα, δεν εκμεταλλευόταν αυτήν την ιδιαίτερη γεωμορφολογία της έως τις αρχές του 5ου αι. π.χ. Μόλις 70 πλοία αριθμούσε το ναυτικό της Αθήνας, αν και κατά καιρούς διάφοροι επιδρομείς απειλούσαν τη γη της. Το 483 π.χ. στα μεταλλεία του Λαυρίου ανακαλύφθηκε μια νέα φλέβα αργύρου. Σε τέτοιες περιπτώσεις συνήθως η πολιτεία πρόσφερε το 1/10 του αργύρου στους θεούς, ενώ το υπόλοιπο το μοίραζε στους πολίτες. Ο Θεμιστοκλής, ευφυής Αθηναίος πολιτικός, πρότεινε τότε στους Αθηναίους να αγνοήσουν το προσωπικό τους συμφέρον και να σκεφτούν με γνώμονα το καλό της πόλης τους. Αν χρησιμοποιούσαν το ασήμι για να ναυπηγήσουν 100 νέες τριήρεις θα δημιουργούσαν μια μεγάλη ναυτική δύναμη, που θα ενίσχυε σημαντικά την άμυνα της πόλης. Σχεδόν 10 χρόνια είχαν περάσει από Ο Θεμιστοκλής 2

3 τη μάχη του Μαραθώνα και η περσική απειλή παρέμενε στον ορίζοντα... Τελικά, χάρη στις εξαιρετικές ρητορικές του ικανότητες, ο Θεμιστοκλής έπεισε την Εκκλησία του Δήμου να τον ακολουθήσουν στο φιλόδοξο αυτό εγχείρημα. Αμέσως ξεκίνησαν στην Αθήνα οι ετοιμασίες για την κατασκευή του νέου στόλου. Βελανιδιές, πεύκα, έλατα, φλαμουριές και φτελιές κόβονταν επιδέξια ολόκληρα μερόνυχτα. Τα δέντρα αυτά σύντομα θα μεταμορφώνονταν στα νέα πλοία της Αθήνας. Όταν ολοκληρώθηκε η ναυπήγηση των πλοίων, λαμποκοπούσαν στον κόλπο του Φαλήρου εκατό τριήρεις. Οι Αθηναίοι ήταν γεμάτοι υπερηφάνεια! Η πόλη τους ήταν έτοιμη να αντιμετωπίσει τους Πέρσες! Ο νέος στόλος της Αθήνας ήταν πλέον έτοιμος. Η τριήρης Ολυμπίας 3

4 «...ο παντεπόπτης Ζευς δίνει την άδεια στην Τριτογενή 1 να μείνει απόρθητο μόνο το ξύλινο τείχος που θα προστατέψει εσένα και τα παιδιά σου...» Μαντείο των Δελφών Η ναυμαχία της Σαλαμίνας Αθηναίοι απεσταλμένοι ξεκίνησαν το ταξίδι τους προς τον ομφαλό της γης, τον ιερό τόπο των Δελφών για να ζητήσουν χρησμό για το πώς θα έπρεπε να αντιμετωπίσουν τον περσικό κίνδυνο. Η πρώτη προφητεία που πήραν από την Πυθία ήταν πολύ αποθαρρυντική για τους Αθηναίους. Έτσι, ζήτησαν έναν ευνοϊκότερο δεύτερο χρησμό. Πράγματι, έτσι έγινε Ο Θεμιστοκλής ερμήνευσε το χρησμό με τέτοιο τρόπο ώστε να εξυπηρετείται το σχέδιο που είχε κατά νου: μία σύγκρουση στη θάλασσα. Το ξύλινο τείχος, που δεν ήταν άλλο από τις ολοκαίνουργιες τριήρεις, θα αντιμετώπιζε τους Πέρσες προστατεύοντας όχι μόνο την Αθήνα αλλά και τις υπόλοιπες ελληνικές πόλεις. Ο Θεμιστοκλής μετά την ένδοξη ήττα Άνδρες κωπηλατούν στην Πάραλο, ένα από τα ιερά πλοία της Αθήνας 1 Τριτογενής: προσωνύμιο της Αθήνας που σήμαινε «αυτή που ανατράφηκε κοντά στον ποταμό Τρίτωνα». 4

5 «Πάταξον μεν, άκουσον δε!» Στο συμβούλιο που έγινε λίγο πριν τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, κάποια στιγμή διαφώνησε ο Ευρυβιάδης, αρχιναύαρχος του ελληνικού στόλου, με τον Θεμιστοκλή για το πού έπρεπε να γίνει η ναυμαχία. Έτσι, κάποια στιγμή εκνευρισμένος ο Ευρυβιάδης επιχείρησε να τον χτυπήσει. Όμως ο Θεμιστοκλής με θάρρος του είπε: «Πάταξον μεν, άκουσον δε», δηλαδή «Χτύπησέ με, μα άκουσέ με!». Κάπως έτσι γεννήθηκε μια φράση που επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας των Ελλήνων στις Θερμοπύλες ήξερε ότι ο περσικός στρατός θα έφτανε σύντομα μέχρι την Αθήνα. Έπρεπε να δράσει γρήγορα για να υπερασπιστεί την πόλη. Όλος ο άμαχος πληθυσμός της Αθήνας κατέφυγε στο νησί της Σαλαμίνας προκειμένου να προστατευτεί. Η πόλη ερήμωσε και σε αυτήν παρέμειναν μόνο οι ηλικιωμένοι και οι ανήμποροι που δεν θέλησαν να την εγκαταλείψουν. Οι σύμμαχοι ενίσχυσαν τον αθηναϊκό στόλο. Έτσι, η ναυτική δύναμη των Ελλήνων σύμφωνα με τον Ηρόδοτο ανήλθε σε 378 τριήρεις, ενώ η περσική αριθμούσε πλοία. Η διορατική σκέψη του Θεμιστοκλή τού έλεγε πως η σύγκρουση έπρεπε να γίνει στο στενό της Σαλαμίνας. Εκεί ο περσικός στόλος θα έχανε το πλεονέκτημα της αριθμητικής υπεροχής του και, επιπλέον, θα δυσκολευόταν να ελέγξει τα μεγάλα και βαριά καράβια του. Αντιθέτως, οι τριήρεις των Ελλήνων, με το ελαφρύ σκαρί τους, θα μπορούσαν ευκολότερα να πλέουν στο στενό πέρασμα και να κάνουν περισσότερους ελιγμούς. Η ναυμαχία έγινε γύρω στις Σεπτεμβρίου του 480 π.χ, μια ημερομηνία- 5

6 σταθμό για την αρχαία ελληνική ιστορία. Η νίκη υπήρξε θριαμβευτική για τους Έλληνες! Ο Ξέρξης παρακολουθούσε τη ναυμαχία από το όρος Αιγάλεω μη μπορώντας να πιστέψει πώς μια χούφτα ελληνικά πλοία κατάφεραν να νικήσουν τον έμπειρο στόλο του. Μετά τη νίκη οι Αθηναίοι για να ευχαριστήσουν τους θεούς αφιέρωσαν στο Μαντείο των Δελφών ένα χάλκινο άγαλμα του Απόλλωνα ύψους έξι μέτρων που κατασκεύασαν από τα έμβολα των πλοίων και τα όπλα του εχθρού. Η τριήρης Ολυμπίας 6

7 «Δίκαιο είναι οι πένητες και ο δήμος να υπερέχουν των αριστοκρατών και των πλουσίων, αφού ο δήμος δίνει ώθηση στα πλοία και δύναμη στην πόλη». Ψευδο-Ξενοφώντας ο Ρήτορας, Αθηναίων Πολιτεία, 1.2 Η σημασία της νίκης της Σαλαμίνας Οι εκατό καινούργιες τριήρεις που ναυπηγήθηκαν πριν τη ναυμαχία της Σαλαμίνας χρειάζονταν δεκαεπτά χιλιάδες κωπηλάτες. Έτσι, για να επανδρωθούν τα νέα πλοία ναυτολογήθηκαν οι θήτες, δηλαδή οι πολίτες της κατώτερης κοινωνικής τάξης που δεν είχαν χρήματα να αγοράσουν το δικό τους οπλισμό. Οι θήτες δεν είχαν δική τους περιουσία και αναγκάζονταν να εργάζονται τις περισσότερες φορές ως αγρότες σε ξένα κτήματα κερδίζοντας λίγα χρήματα. Τα νέα δεδομένα που προέκυψαν μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας έφεραν σπουδαίες πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές. Ολόκληρο το ναυτικό στηριζόταν πλέον στους θήτες. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που απλοί πολίτες, και μάλιστα της κατώτερης κοινωνικής τάξης, συνέδεσαν τη μοίρα τους με τη μοίρα της πόλης τους. 7

8 Όλοι οι Αθηναίοι πολίτες, ανεξάρτητα από την κοινωνική τους τάξη, θα επάνδρωναν τις τριήρεις, οι περισσότεροι ως κωπηλάτες καθώς στην έκτακτη αυτή ανάγκη για την πόλη έπρεπε όλοι να συνδράμουν. Οι ιππείς είχαν αντιδράσει αρχικά στην πρόταση αυτή καθώς δεν ήθελαν να κωπηλατούν μαζί με τους πολίτες των χαμηλών κοινωνικών τάξεων. Όμως, χάρη στην παρέμβαση του Κίμωνα, τελικά υποχώρησαν. Έτσι και οι οπλίτες άφησαν στην άκρη τα δόρατα και τις ασπίδες τους και κωπηλατούσαν πλάιπλάι με τους συμπολίτες τους. Για πρώτη φορά όλοι ήταν ίσοι μεταξύ τους και είχαν έναν κοινό στόχο: τη νίκη απέναντι στους Πέρσες. Οι σκέψεις, οι φόβοι, η κούραση και η εξάντληση ήταν κοινοί για όλους. Όλοι ήταν ισότιμοι και ενωμένοι απέναντι στον κοινό κίνδυνο. Η δημοκρατία που άρχισε να καλλιεργείται στα καταστρώματα των πλοίων, σύντομα θα εξαπλωνόταν και στη στεριά, στην αττική γη. Η σημασία της νίκης των Ελλήνων υπήρξε σπουδαία και καθοριστική για την εξέλιξη της ιστορίας. Εάν οι Πέρσες είχαν κατακτήσει τότε τους Έλληνες, ίσως η ροή της ιστορίας να ήταν διαφορετική... 8

9 Κατάλογος εικόνων σελ. 2: Ο Θεμιστοκλής. Ελεύθερη απόδοση προτομής του Θεμιστοκλή, περ. π.χ. Ρώμη, Museo Archeologico Ostiense. σελ. 3: Η τριήρης Ολυμπίας, photo Ιστορικό Αρχείο ΓΕΝ. σελ. 4: Άνδρες κωπηλατούν στην Πάραλο. Λεπτομέρεια ανάγλυφου, περ. π.χ. Αθήνα, photo Μουσείο Ακρόπολης. σελ. 6: Η τριήρης Ολυμπίας, photo Ιστορικό Αρχείο ΓΕΝ. 9

10 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Γενικός συντονισμός έργου: Μαρία Λαγογιάννη, Δρ Αρχαιολόγος Σουζάνα Χούλια - Καπελώνη, αρχαιολόγος Γενική επιμέλεια: Γραφιστική επιμέλεια: Τόνια Κουτσουράκη, αρχαιολόγος Αλεξάνδρα Σέλελη, αρχαιολόγος - μουσειολόγος Σπήλιος Πίστας, γραφίστας Κείμενα: Ελένη Φραγκάκη, αρχαιολόγος - σύμβουλος διαχείρισης πολιτιστικής κληρονομιάς Δημιουργική/καλλιτεχνική επιμέλεια: Σοφία Δεληγιάννη, γραφίστρια Εικονογράφηση: Ηλίας Καρράς, ζωγράφος (σελ. 2) Copyright 2015 Υ.ΠΟ.ΠΑΙ.Θ. ΙSBN ηλεκτρονικής έκδοσης: Το έντυπο «Κωπηλατώντας προς τη Δημοκρατία» της θεματικής ενότητας «Δημοκρατία και Κλασική Παιδεία» δημιουργήθηκε και ψηφιοποιήθηκε το 2015 για την Πράξη με κωδικό MIS «Επικαιροποίηση και ψηφιοποίηση πολιτιστικού εκπαιδευτικού υλικού για την ενίσχυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας», που υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.