ÁÈÇÍÁ 2018 ÔÏÌÏÓ 30 ÔÅÕ ÏÓ 1 Καρκίνος δέρματος

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ÁÈÇÍÁ 2018 ÔÏÌÏÓ 30 ÔÅÕ ÏÓ 1 Καρκίνος δέρματος"

Transcript

1 ÁÈÇÍÁ 2018 ÔÏÌÏÓ 30 ÔÅÕ ÏÓ 1 Καρκίνος δέρματος

2 30:1 Καρκίνος δέρματος ÁÈÇÍÁ 2018

3 EÐÉÌÅËÅÉÁ ÅÊÄÏÓÇÓ Α. Στρατηγός, Μ. Παπουτσάκη ÁÈÇÍÁ 2018 ÔÏÌÏÓ 30 ÔÅÕ ÏÓ 1 Καρκίνος δέρματος

4 Διοικητικο Συμβουλιο Πρόεδρος Γ. Κουρακλησ Αντιπρόεδρος Σ.Γ. Παπαγεωργιου Γεν. Γραμματέας Ε. Θηραιοσ Ειδ. Γραμματέας Μ. Κουτσιλιέρης Ταμίας Σ. Ηρακλειανου Μέλη Ε.Δ. Βογιατζακησ Θ. Βραχλιωτησ Γ. Μαντζαρησ Δ.Τ. Μπουμπασ Copyright IáôñéêÞ Åôáéñåßá Áèçíþí ÉSSN

5 ÐEPIEXOMENA 1. Μη μελανωματικός καρκίνος του δέρματος... 5 Α.Κ. Κατούλης 2. Μελάνωμα Δ. Σγούρος 3. Λεμφώματα δέρματος Β. Νικολάου 4. Προσέγγιση ασθενούς με μελαχρωματικές βλάβες Ε. Στεφανάκη 5. Πρόληψη ΜΜ σε άτομα υψηλού κίνδυνου Α. Μπεφόν 6. Απαντήσεις... 41

6 Tï Êëéíéêü ÖñïíôéóôÞñéï Καρκίνος δέρματος ÐáñïõóéÜóôçêå óôï 44ï ÐÁÍÅËËÇÍÉÏ ÉÁÔÑÉÊÏ ÓÕÍÅÄÑÉÏ ÁèÞíá 9-12 Μαΐου 2018

7 1. Μη μελανωματικός καρκίνος του δέρματος Αλέξανδρος Κ. Κατούλης ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ Eίναι η συχνότερη μορφή καρκίνου στον άνθρωπο Η επίπτωση αυξάνεται ραγδαία διεθνώς τις τελευταίες δεκαετίες Χαρακτηρίζεται από υψηλή νοσηρότητα, αλλά χαμηλή θνητότητα Υπάρχει δυνατότητα πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης Η υπεριώδης ακτινοβολία, γενετικοί παράγοντες και η ανοσοκαταστολή είναι οι κυριότεροι αιτιολογικοί παράγοντες Η Δερματοσκόπηση έχει αυξήσει σημαντικά την διαγνωστική ακρίβεια επιτρέποντας την πρωιμότερη διάγνωση Η θεραπεία είναι κατά βάση χειρουργική, υπάρχουν όμως και πολλές εναλλακτικές επιλογές με ειδικές ενδείξεις Ελπίδες δημιουργούνται και για προχωρημένη και μεταστατική νόσο με τις νεότερες στοχευμένες θεραπείες (αναστολείς μονοπατιού Hedhehog, αναστολείς EGFR). ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο καρκίνος του δέρματος είναι ο πιο συχνός καρκίνος του ανθρώπου στη λευκή φυλή και παρουσιάζει επιδημική έξαρση στο Δυτικό Κόσμο τις τελευταίες δεκαετίες. Στη παθογένεια του εμπλέκονται κυρίως γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Υπάρχει δυνατότητα πρόληψης, τόσο πρωτογενούς (αποτροπή εκδήλωσης) όσο και δευτερογενούς (έγκαιρη διάγνωση). Η πρώιμη διάγνωση ισοδυναμεί με ίαση. Ο καρκίνος του δέρματος ταξινομείται σε: κακόηθες μελάνωμα (2-4% του συνόλου), μη μελανωματικό καρκίνο του δέρματος (έως 96%) και άλλους σπάνιους καρκίνους (εκ κυττάρων Merkel, των εξαρτημάτων, προέχον δερματοϊνοσάρκωμα, λεμφαγγειοσάρκωμα κ.α) Αναπλ. Καθηγητής Δερματολογίας-Αφροδισιολογίας, Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ 5

8 1. ΒΑΣΙΚΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑ 1.1. Γενικά χαρακτηριστικά Το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα (ΒΚΚ) είναι όγκος των κερατινοκυττάρων που προέρχεται από τα κύτταρα της βασικής στιβάδας της επιδερμίδας. Αν και είναι η συχνότερη μορφή καρκίνου έχει την καλύτερη πρόγνωση, καθώς αντιπροσωπεύει <0,1% των θανάτων από καρκίνο. Προσβάλλει μόνο το (έντριχο) δέρμα και ουδέποτε τους βλεννογόνους. Δεν έχει αντίστοιχες προκαρκινικές βλάβες. Έχει την τάση να επεκτείνεται τοπικά, διηθώντας και καταστρέφοντας τους γύρω ιστούς και προκαλώντας σημαντική νοσηρότητα. Έχει πολύ χαμηλό μεταστατικό δυναμικό Επιδημιολογία Αντιπροσωπεύει περίπου το 80% του καρκίνου του δέρματος. Στις Ηνωμένες Πολιτείες διαγιγνώσκονται 5,4 εκατομμύρια περιπτώσεις μη μελανωματικού καρκίνου του δέρματος σε 3,3 εκατομμύρια άτομα ανά έτος και καταγράφονται περίπου 2000 θάνατοι (American Cancer Society, 2016). Ο κίνδυνος στη διάρκεια της ζωής: υπολογίζεται σε 33-39% (άνδρες) και 23-28% (γυναίκες). Η επίπτωση του ΒΚΚ διπλασιάζεται κάθε 25 χρόνια. Η υψηλότερη επίπτωση καταγράφεται στην Αυστραλία και στη Νότιο Αφρική και γενικά σε λευκούς πληθυσμούς που ζουν σε περιοχές κοντά στον ισημερινό. Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται σημαντική αύξηση, ιδίως στο Δυτικό Κόσμο και ιδίως μεταξύ νέων γυναικών. Το ΒΚΚ προσβάλλει συχνότερα τη λευκή φυλή, ιδιαίτερα τους ανοιχτόχρωμους φωτότυπους (Ι και ΙΙ) και τα άτομα Κελτικής καταγωγής. Οι άνδρες προσβάλλονται συχνότερα από τις γυναίκες (2,1:1). Η συχνότητα αυξάνεται προϊούσης της ηλικίας, με τις ηλικίες ετών να προσβάλλονται συχνότερα και τη μέση ηλικία κατά τη διάγνωση να είναι 64,4 έτη. Στις ηλικίες ετών αντιστοιχεί μόλις το 5-15% των περιπτώσεων, αλλά πρόκειται για επιθετικότερες μορφές. Παράγοντες κινδύνου θεωρούνται: 6 Ατομικό (35% στα 3 έτη, 50% στα 5 έτη) ή οικογενειακό ιστορικό μη μελανωματικού καρκίνου του δέρματος Γενετικά σύνδρομα (μελαγχρωματική ξηροδερμία, μυρμηκιώδης επιδερμοδυσπλασία, και τα σύνδρομα Gorlin, Bazex και Rombo) Υπέρμετρη σκόπιμη (αναψυχής) ή μη σκόπιμη (επαγγελματική) έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία Ανοικτοί φωτότυποι δέρματος (Ι,ΙΙ) Ιστορικό σοβαρών ηλιακών εγκαυμάτων κατά την παιδική και εφηβική ηλικία Χρήση τεχνητών πηγών μαυρίσματος Διαβίωση κοντά στον ισημερινό

9 1.3. Παθοφυσιολογία Το ΒΚΚ σχετίζεται με την τριχοσμηγματογόνο μονάδα. Ιστογενετικά, πιστεύεται ότι προέρχεται από πολυδύναμα κύτταρα τις βασικής στιβάδας της επιδερμίδας ή δομών της τριχοσμηγματογόνου μονάδας, όπως το έξω έλυτρο της ρίζας και ιδίως το έπαρμα (bulge). Το χαμηλό μεταστατικό δυναμικό πιστεύεται ότι οφείλεται στην εξάρτηση ανάπτυξης του όγκου από το στρώμα του, τα κύτταρα του οποίου δεν μεθίστανται. Αιτιολογικά ενοχοποιούνται γενετικοί παράγοντες, η υπεριώδης ακτινοβολία (UVR), η ανοσοκαταστολή, η ιοντίζουσα ακτινοβολία και η έκθεση σε αρσενικό. Σε ορισμένες σποραδικές περιπτώσεις ανευρίσκονται μεταλλάξεις προκαλούμενες από την UVR στο ογκοκατασταλτικό γονίδιο TP53 (θέση 17p13.1) ή στο γονίδιο BAX (BCL2 συσχετιζόμενη X πρωτεΐνη). Το ενδοκυττάριο μονοπάτι μετάδοσης σημάτων patched/hedgehog (επηρεάζει ανάπτυξη διαφοροποίηση ιστών κατά την εμβρυϊκή ζωή) παίζει ρόλο στο σποραδικό BCC και στο σύνδρομο Gorlin. Το γονίδιο hedgehog κωδικοποιεί πρωτεΐνη που συνδέεται με σύμπλεγμα υποδοχέα κυτταρικής μεμβράνης και οδηγεί σε αλυσίδα γεγονότων που επάγει τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό. Η πρωτεΐνη SHH (sonic hedgehog) συνδέεται με πρωτεΐνη patched (PTCH, συνδετικό μέρος συμπλέγματος υποδοχέα hedgehog), με αποτέλεσμα την ενεργοποίηση πρωτεΐνης smoothened (SMO, μέρος συμπλέγματος υποδοχέα hedgehog και τη μεταφορά σήματος στον πυρήνα μέσω Gli. Όταν απουσιάζει η SHH, η PTCH συνδέεται με SMO και την αναστέλλει. Μεταλλάξεις γονιδίου PTCH (ή SMO), αποτρέπουν σύνδεση αναστολή SMO, με συνέπεια τη συνεχή ενεργοποίηση του μονοπατιού και τον ανεξέλεγκτο κυτταρικό πολλαπλασιασμό. Στα παρακάτω γενετικά σύνδρομα παρατηρείται εμφάνιση πολλαπλών ΒΚΚ με αυξημένη συχνότητα: μελαγχρωματική ξηροδερμία, μυρμηκιώδης επιδερμοδυσπλασία, σύνδρομο πολλαπλών βασικοκυτταρικών καρκινωμάτων (Gorlin), σύνδρομο Bazex, σύνδρομο Rombo. Το ΒΚΚ συσχετίζεται με την υπέρμετρη έκθεση στην UVR, ιδίως την οξεία διαλείπουσα έκθεση. Σημασία έχουν τα ηλιακά εγκαύματα κατά την παιδική ηλικία. Η συχνότητα BCC μεγαλύτερη στα μικρότερα γεωγραφικά πλάτη (κοντά στον ισημερινό). Το τεχνητό μαύρισμα αυξάνει τον κίνδυνο για BCC SCC (αναλογία ευθύνης στις ΗΠΑ, 8,2% και 3,7% αντίστοιχα), ιδίως σε ηλικίες <25 ετών και ιδίως στις γυναίκες. Η ογκογόνος δράση της UVR επιτελείται μέσω δυο μηχανισμών: παρατεταμένος κυτταρικός πολλαπλασιασμός που αυξάνει τον κίνδυνο για μεταφραστικά λάθη και μεταλλαγή και άμεση βλάβη του DNA (φωτοκαρκινόγενεση) και γονιδιακές μεταλλάξεις που οδηγούν σε ενεργοποίηση ογκογονιδίων ή απενεργοποίηση ογκοκατασταλτικών γονιδίων. Σε χρονίως ανοσοκατασταλμένους ασθενείς (π.χ. μεταμοσχευμένοι, AIDS), παρατηρείται μέτρια αύξηση του κινδύνου ανάπτυξης ΒΚΚ. Μεταξύ μεταμοσχευμέ- 7

10 νων, ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του δέρματος είναι 10πλάσιος έναντι του γενικού πληθυσμού. Έως 65-75% των χρονίως ανοσοκατασταλμένων αναπτύσσουν καρκίνο δέρματος. Έκθεση σε ακτινοβολία X ή grenz συνδέεται με ανάπτυξη ΒΚΚ. Έκθεση σε αρσενικό, μέσω κατανάλωσης νερού από μολυσμένες πηγές ή χρήσης παλαιότερων φαρμάκων (π.χ. διάλυμα Fowler για άσθμα και ψωρίαση), οδηγεί σε ανάπτυξη BΚΚ 1.4. Κλινική εικόνα Εμφανίζεται ως γυαλιστερή, μαργαριταροειδής, ωχρο-ρόδινη βλατίδα με επιφανειακές ευρυαγγείες και ομαλά, επηρμένα, αποστρογγυλεμένα χείλη σαν «σειρά από μαργαριτάρια».. Η βλάβη αυξάνεται αργά σε μέγεθος (0,5 cm σε 1-2 χρόνια), αποκτά κεντρική διάβρωση εξέλκωση που εύκολα αιμορραγεί, δεν επουλώνεται και καλύπτεται από αιμορραγική εφελκίδα. Η συνηθέστερη εντόπιση είναι η κεφαλή και ο τράχηλος, ιδίως στο πρόσωπο (άκρη ρινός), περιοφθαλμικά (κάτω βλέφαρο> έσω κανθός> άνω βλέφαρο> έξω κανθός) και στο τριχωτό. Επίσης μπορεί να εντοπίζεται στη ραχιαία επιφάνεια των άκρων χειρών και στον κορμό(επιφανειακός τύπος). Διακρίνονται οι ακόλουθοι κλινικοί τύποι: Οζώδες και ελκωτικό: αποτελεί τον συχνότερο κλινικό τύπο (>60%) που αντιστοιχεί στην παραπάνω κλινική περιγραφή. Εντοπίζεται συχνότερα στο πρόσωπο και λιγότερο συχνά στα άκρα και στον κορμό. Μελαγχρωματικό: καστανόμαυρη κηλίδα, βλατίδα ή όγκος. Η μελάγχρωση μπορεί να αφορά μέρη ή να καλύπτει όλη την έκταση του όγκου. Τα μη μελαγχρωματικά μέρη διατηρούν τα κλινικά χαρακτηριστικά οζώδους BΚΚ. Είναι συχνό σε σκουρότερους φωτότυπους. Συχνά είναι δύσκολη η κλινική διάκριση από κακόηθες μελάνωμα. Σκληροδερμοειδές: αντιστοιχεί περίπου στο 10% του συνόλου. Εμφανίζεται σαν ινωτική, σκληρή, λευκή ή κίτρινη κηρώδης πλάκα που μοιάζει κλινικά με ουλή που φέρει λεπτές ευρυαγγείες. Εντοπίζεται συνήθως στο πρόσωπο. Επιφανειακό: ερυθηματώδης και ελαφρά λεπιδώδης κηλίδα ή πλάκα, με ορορροούσες μικροδιαβρώσεις. Έχει σαφή όρια, που μπορεί να υποσημαίνονται από νηματοειδή παρυφή. Εντοπίζεται συνηθέστερα στον κορμό και είναι συχνά πολυεστιακό. Έχει ελάχιστη τάση να γίνει διηθητικό. Συγχέεται με φλεγμονώδεις δερματοπάθειες (έκζεμα, ψωρίαση). Ινοεπιθηλίωμα Pinkus: σπανιότατη μορφή που εμφανίζεται σαν βλατίδα ή οζίδιο στο χρώμα του δέρματος ή ανοικτό καστανό. Εντοπίζεται κατά κανόνα στην οσφυϊοϊερή περιοχή. 8

11 Σύνδρομο πολλαπλών ΒΚΚ ή βασικοκυτταρικού σπίλου: αυτοσωματική επικρατούσα διαταραχή, με το υπεύθυνο γονίδιο να εντοπίζεται στο βραχίονα του χρωμοσώματος 9q. Xαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη πολλαπλών ΒΚΚ (από ολιγάριθμα έως εκατοντάδες). Η εμφάνιση BΚΚ ξεκινά μετά την ενήβωση. Eντοπίζονται σε πρόσωπο, κορμό και άκρα και συχνά μπορεί να είναι ιδιαίτερα διηθητικά και καταστροφικά. Τα χαρακτηριστικά του συνδρόμου περιλαμβάνουν: πολλαπλά ΒΚΚ, βοθρία παλαμών πελμάτων, πνευματική καθυστέρηση, συγγενή αγενεσία του τυλώδους σώματος, οδοντογενείς κύστεις των γνάθων, απουσία ή μη κάθοδος των όρχεων, λεμφικές κύστεις μεσεντερίου, έκτοπες αποτιτανώσεις (ιδίως της ψαλίδας του εγκεφάλου), υπερτελορισμό, βραχέα μετακάρπια (4 ο και 5 ο ), δισχιδείς πλευρές Διάγνωση Η διάγνωση στηρίζεται στο ιστορικό (ατομικό, οικογενειακό, παράγοντες κινδύνου, ιστορικό βλάβης) την κλινική εξέταση (ολόσωμη με τον ασθενή γυμνό και υπό καλό φυσικό φωτισμό) και την δερματοσκόπηση. Η οριστική διάγνωση γίνεται με την ιστολογική εξέταση. Σε επιλεγμένες περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν νεότερες τεχνικές, όπως η συνεστιακή μικροσκόπηση ή σπάνια απεικονιστικός έλεγχος. Η Δερματοσκόπηση είναι in vivo διαγνωστική εξέταση του δέρματος υπό φωτισμό και μεγέθυνση. Έχει αυξήσει σημαντικά την διαγνωστική ακρίβεια και ταυτόχρονα έχει μειώσει τον αριθμό των άσκοπων επεμβάσεων. Το BΚΚ ανήκει στις μη μελανοκυτταρικές κακοήθεις βλάβες. Τα δερματοσκοπικά χαρακτηριστικά του ΒΚΚ περιλαμβάνουν ένα μη ειδικό συνολικό πρότυπο και ειδικά δερματοσκοπικά δερματοσκοπικά χαρακτηριστικά ανάλογα με τον κλινικό τύπο: διακλαδιζόμενα αγγεία (οζώδες ΒΚΚ), δομές σαν φύλλα, δομές σαν τροχοί, καστανόφαιες ωοειδείς φωλεές και σφαιρίδια (μελαγχρωματικό ΒΚΚ), λεπτότερα διακλαδιζόμενα αγγεία, λευκό δέρμα (σκληροδερμοειδές), διαβρώσεις και μικροδιακλαδιζόμενα αγγεία (επιφανειακό ΒΚΚ). Η ιστολογική εικόνα χαρακτηρίζεται από ομοιόμορφα κυλινδρικά κύτταρα που θυμίζουν εκείνα της βασικής στιβάδας της επιδερμίδας (βασικόμορφα κύτταρα), με μεγάλους, ωοειδείς, υπερχρωματικούς πυρήνες και ελάχιστο κυτταρόπλασμα, τα οποία στερούνται μεσοκυττάριων γεφυρών. Οι μιτώσεις είναι σπάνιες. Τα νεοπλασματικά κύτταρα διατάσσονται σε φωλεές ή βλάστες, με ποικίλο μέγεθος ή σχήμα, οι οποίες αρχικά εξορμούν από την επιδερμίδα. Στην περιφέρεια των φωλεών, τα κύτταρα διατάσσονται με τη μορφή πασάλων φράκτη. Το στρώμα του συνδετικού ιστού αποτελείται από παράλληλες δεσμίδες και νεαρούς ινοβλάστες. 9

12 1.6. Διαφορική Διάγνωση ΟΖΩΔΕΣ-ΕΛΚΩΤΙΚΟ Χοριακός σπίλος Τριχοεπιθηλίωμα Αγγειοΐνωμα Υδροκύστωμα Ινώδης βλατίδα του προσώπου Σμηγματογόνος υπερπλασία, σμηγματογόνο αδένωμα Κερατοακάνθωμα Ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα Αμελανωτικό μελάνωμα ΜΕΛΑΓΧΡΩΜΑΤΙΚΟ Μελανοκυτταρικός σπίλος Σμηγματορροϊκή υπερκεράτωση Λειχηνοειδής υπερκεράτωση Κακόηθες μελάνωμα ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΟ Έκζεμα, ψωρίαση Δερματοφυτία Ακτινική υπερκεράτωση Νόσος Bowen Δερματικό Τ λέμφωμα ΣΚΛΗΡΟΔΕΡΜΟΕΙΔΕΣ Ουλή Εντοπισμένη σκληροδερμία Σκληροατροφικός λειχήνας 1.7. Πρόγνωση Είναι άριστη εφόσον δεν έχει επεκταθεί τοπικά και δεν έχει διασπαρεί σε απομακρυσμένες θέση (αγγίζει το 100%). Το τοπικά προχωρημένο BCC προκαλεί σημαντική νοσηρότητα (διήθηση ζωτικών δομών: οφθαλμοί ώτα ρίνα, περινευρική επέκταση) και σοβαρή κοσμητική παραμόρφωση. Η πιθανότητα μετάστασης είναι <0,1%, με συχνότερες θέσεις μετάστασης τους λεμφαδένες, πνεύμονες, οστά. 10

13 1.8. Θεραπεία Θεραπεία πρώτης επιλογής είναι η χειρουργική. Στόχοι της θεραπείας είναι (National Comprehensive Cancer Network, 2017): - η πλήρης εξάλειψη του όγκου, η διατήρηση της μέγιστης δυνατής λειτουργικότητας, το βέλτιστο κοσμητικό αποτέλεσμα. Η θεραπεία πρέπει να εξατομικεύεται. Η πλήρης χειρουργική αφαίρεση επί υγιών ορίων έχει ποσοστό ίασης 95%.Η αποτελεσματικότητα εξαρτάται από: το μέγεθος και την εντόπιση του όγκου, - την δυνατότητα του ασθενούς να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση, τις ικανότητες του χειρουργού. Η αφαίρεση γίνεται με όρια τουλάχιστον 3-4 mm κλινικά υγιούς δέρματος και η σύγκλειση με συρραφή ή μόσχευμα ή κρημνό ή με επούλωση κατά δεύτερο σκοπό. Η μικρογραφική χειρουργική Mohs ενδείκνυται σε όγκους με υψηλή πιθανότητα υποτροπής ή που ήδη υποτροπίασαν, σε όγκους με ασαφή κλινικά όρια, σε εντόπιση σε σημαντικές θέσεις του προσώπου. Μετά την αφαίρεση του κλινικά ορατού όγκου, γίνεται κατά στάδια αφαίρεση λεπτών παρυφών υγιούς δέρματος, με παράλληλη άμεση ιστολογική εξέταση οριζόντιων κατεψυγμένων τομών και χαρτογραφική αποτύπωση των ιστολογικών ευρημάτων. Η μέθοδος έχει τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, με ποσοστό υποτροπής 1% για τα πρωτοπαθή BCC και 5-10% για τα υποτροπιάζοντα. Είναι όμως διαθέσιμη μόνο σε εξειδικευμένα κέντρα. Σε όγκους χαμηλού κινδύνου υποτροπής ή σε ασθενείς που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν χειρουργικά (ανεγχείρητοι όγκοι, ηλικιωμένοι (ή μη), με προβλήματα που δεν επιτρέπουν επέμβαση υπό γενική αναισθησία, αλλεργία στα αναισθητικά ή τάση σχηματισμού χηλοειδών) μπορεί να εφαρμοστεί καταστροφή του όγκου με: - ηλεκτροχειρουργική (απόξεση και ηλεκτροαποξήρανση) - κρυοθεραπεία με υγρό άζωτο (μεγάλοι χρόνοι, χρήση κατάλληλων ακροδεκτών) - laser CO 2 - ανοσοκρυοθεραπεία (συνδυασμένη εφαρμογή κρέμας ιμικουϊμόδης 5% και κρυοθεραπείας) Το ποσοστό ίασης για τα πρωτοπαθή BCC φθάνει έως 97% και το ποσοστό υποτροπής είναι τουλάχιστον 4,2% την πενταετία. Το κοσμητικό αποτέλεσμα είναι ικανοποιητικό. Η ακτινοθεραπεία αποτελεί χρήσιμη εναλλακτική επιλογή διότι το ΒΚΚ είναι ακτινοευαίσθητο. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί επιφανειακή ακτινοθεραπεία, δέσμη ηλεκτρονίων ή βραχυθεραπεία. Είναι όμως ακριβή και χρονοβόρα μέθοδος. Αντενδείκνυται σε νεαρά άτομα (λόγω της ραδιοδερματίτιδας που προκαλεί και σε γενετικά σύνδρομα που προδιαθέτουν στην εμφάνιση καρκίνου του δέρματος (επάγει 11

14 περισσότερους όγκους). Ενδεχόμενη υποτροπή μετά από ακτινοθεραπεία είναι δύσκολη στην αντιμετώπιση και αποκατάσταση. Πρέπει να εφαρμόζεται από εξειδικευμένα κέντρα. Η φωτοδυναμική θεραπεία γίνεται με τοπική εφαρμογή (επώαση επί μια ώρα) πορφυρίνης 5-αμινολεβουλινικού οξέος (ALA-PDT) που φωτοδιεγείρεται μετά από ακτινοβόληση με κατάλληλα μήκη κύματος (κυανό συνήθως φως επί 1000 sec). Η ενέργεια απορροφάται από οξυγόνο γειτονικών ιστών προκαλώντας παραγωγή ελευθέρων ριζών και επακόλουθη καταστροφή των νεοπλασματικών κυττάρων. Υπολείπεται σε αποτελεσματικότητα των υπολοίπων θεραπειών. Χρησιμοποιείται σε πολλαπλές βλάβες (γενετικά σύνδρομα, ανοσοκαταστολή), σε όγκους σε ηλικιωμένους με προβλήματα που δεν επιτρέπουν χειρουργική επέμβαση, τεχνικά ανεγχείρητους όγκους, υποτροπιάζοντες όγκους με τοπική ατροφία και ουλή ή όγκους με ασαφή όρια. Το επιφανειακό ΒΚΚ ανταποκρίνεται καλύτερα από οζώδες, ενώ το μελαγχρωματικό ΒΚΚ χαρακτηρίζεται από μειωμένη ανταπόκριση (λόγω ανταγωνισμού μελανίνης). Οι ανεπιθύμητες ενέργειες περιλαμβάνουν: πόνο, οίδημα, ερύθημα, πομφόλυγες, εξέλκωση. Καλύτερα αποτελέσματα έχουν αναφερθεί με το μεθυλο-αμινολεβουλινικό (MAL-PDT) για λεπτά BΚΚ. Στις τοπικές θεραπείες περιλαμβάνονται η 5-φθοριουρακίλη που εφαρμόζεται 2 φορές την ημέρα επί τουλάχιστον 6 εβδομάδες. Εμποδίζει την μεθυλίωση του δεοξυουριδυλικού οξέος και αναστέλλει την θυμιδιλική συνθετάση, επομένως παρεμβαίνει στη σύνθεση του DNA και αναστέλλει κυτταρικό πολλαπλασιασμό. Χρησιμοποιείται σε επιφανειακά και λεπτά BCC με ποσοστό ίασης ~80%, καθώς και για υποκλινικές βλάβες σε σύνδρομο Gorlin. Προκαλεί τοπικός ερεθισμό και εφελκιδοποίηση. Η ιντερφερόνη (ανασυνδυασμένη IFNα-2b) χορηγείται ενδοβλαβικά (1,5 εκατομμύριο IU, 3 φορές/εβδομάδα επί λίγες εβδομάδες). Έχει ανοσοτροποιητική δράση. Χρησιμοποιείται σε μικρά (<1cm) επιφανειακά και οζώδη ΒΚΚ. Μειονεκτήματα αποτελούν το υψηλό κόστος, η ανάγκη πολλαπλών συνεδριών, ο πόνος κατά την εφαρμογή και η γριππώδης συνδρομή (συγχορηγείται ακεταμινοφένη). Η τοπική ιμικουϊμόδη 5% διεγείρει την παραγωγή κυτοκινών μέσω ενεργοποίησης των Tolllike υποδοχέων 7, προκαλώντας ειδική και μη ειδική ανοσολογική απάντηση που οδηγεί σε εξάλειψη των δυσπλαστικών κυττάρων. Εφαρμόζεται 1 φορά την ημέρα, 3-7 φορές/εβδομάδα για 6-12 εβδομάδες (όχι απαραίτητα συνεχόμενα) (Berman B, 2008). Η συχνότητα και η διάρκεια ρυθμίζεται ώστε να διατηρείται ανεκτή (ήπιαμέτρια) τοπική δερματική αντίδραση (τοπικός ερεθισμός, εφελκιδοποίηση). Είναι αποτελεσματική (83,4%) και εγκεκριμένη (FDA) για το επιφανειακό ΒΚΚ, εφάμιλλη της 5-FU (80,1%) και υπέρτερη της PDT (72,8%). Ανάλογη αποτελεσματικότητα έχει και στους άλλους τύπους, αλλά παραμένει ανεπαρκής η τεκμηρίωση. Οι αναστολείς του μονοπατιού Hedgehog αποτελούν τη νεότερη στοχευμένη θεραπεία για το ΒΚΚ. Το Vismodegib είναι ένας εκλεκτικός αναστολέας της διαμεμ- 12

15 βρανικής πρωτεΐνης SMΟ, η οποία εμπλέκεται στο μονοπάτι Hedgehog. Έχει λάβει επίσημη ένδειξη (FDA) για το προχωρημένο και μεταστατικό BCC, καθώς και για το σύνδρομο Gorlin. Έχει βρεθεί πλήρης (20%) ή μερική ανταπόκριση (22%) για το τοπικά προχωρημένο ΒΚΚ και 30,3% μερική ανταπόκριση για το μεταστατικό ΒΚΚ. Απαραίτητη όμως είναι η μακροχρόνια χορήγηση που συνοδεύεται από σημαντικές ανεπιθύμητες ενέργειες: δυσγευσία, μυϊκές κράμπες, αλωπεκία κ.α. που συχνά οδηγούν σε διακοπή. Το Sonidegib είναι νεότερος αναστολέας με πλήρης (5%) ή μερική ανταπόκριση (53%) με διάρκεια 1,8-18,6 μήνες σε τοπικά προχωρημένο ή μεταστατικό BΚΚ Υποτροπή Υπολογίζεται σε περίπου 5% εντός 5ετίας. Εξαρτάται από ιστολογικό τύπο και την μέθοδο θεραπείας. Η απόσταση μεταξύ όγκου και ορίου εκτομής είναι ο καλύτερος προγνωστικός δείκτης της υποτροπής. Η πιθανότητα υποτροπής του πρωτοπαθούς όγκου είναι 5,36% και ανέρχεται σε 14,7% στη δεύτερη υποτροπή και στο 50% στις επόμενες υποτροπές. Η υποτροπή συμβαίνει σε 4-12 μήνες και εμφανίζεται ως έλκωση που δεν επουλώνεται ή ως ουλή ερυθρή εφελκιδοποιημένη με γειτονικές ευρυαγγείες ή ως ουλή που μεγαλώνει ή με ανάπτυξη βλατίδας/οζιδίου στην ουλή. Συμβαίνει συχνότερα σε όγκους της ρινός ή του Τ του προσώπου (ιδίως του έσω κανθού), στους ιστολογικούς τύπους: σκληροδερμοειδές, μικροοζώδες, διηθητικό, επιφανειακό (πολυκεντρικό) και σε μεγάλους όγκους (>2cm) ή που διηθούν σε βάθος. Τα ποσοστά υποτροπής εντός 5ετίας για πρωτοπαθή όγκο για τα διάφορα είδη θεραπείας είναι: - Χειρουργική εξαίρεση: 10,1% - Μικρογραφική xειρουργική: 1% - Χειρουργική πλην Mohs: 8,7% - Ακτινοθεραπεία: 8,7% - Ηλεκτροχειρουργική: 7,7%* - Κρυοθεραπεία: 7,5%* Παρακολούθηση Λόγω του υψηλού κινδύνου εμφάνισης άλλου καρκίνου του δέρματος, την - πιθανότητας υποτροπής, την ύπαρξη πολλαπλών εντοπίσεων, συνιστάται συστηματική παρακολούθηση. Μετά τη θεραπεία, ο ασθενής επανεξετάζεται στους 3 μήνες και μετά ανά 6-12 μήνες εφ όρου ζωής. * Οι καταστροφικές μέθοδοι αφορούν επιλεγμένα περιστατικά 13

16 1.11. Πρόληψη - Αποφυγή των γνωστών παραγόντων κινδύνου (ηλιακή ακτινοβολία, τεχνητό μαύρισμα, ιοντίζουσα ακτινοβολία, αρσενικό) για αποτροπή εκδήλωσης της νόσου (πρωτογενής πρόληψη). - Αυστηρή αντιηλιακή προστασία (αποφυγή έκθεσης παραμονή στη σκιά κάλυψη με ενδύματα σωστή χρήση κατάλληλου αντιηλιακού). - Έγκαιρη διάγνωση (δευτερογενής πρόληψη) με αυτοεξέταση μηνιαία και εξέταση από Δερματολόγο (ετήσια) για τον γενικό ενήλικο πληθυσμό >40 ετών. 2. ΑΚΑΝΘΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑ 2.1. Γενικά χαρακτηριστικά Το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα (ΑΚΚ) είναι μια κακοήθης νεοπλασία των κερατινοκυττάρων του δέρματος και των εξαρτημάτων του. Είναι ένας από τους συχνότερους καρκίνους (ο δεύτερος σε συχνότητα καρκίνος του δέρματος (μετά το ΒΚΚ) και ο δεύτερος σε θνητότητα (μετά το κακόηθες μελάνωμα). Αντιστοιχεί σε <20% του καρκίνου του δέρματος και στο 20% μη μελανωματικού καρκίνου. Διηθεί σε βάθος, συμπεριλαμβανομένων ζωτικών δομών. Διηθεί νεύρα (πόνος, αιμωδίες, μυϊκή αδυναμία). Χορηγεί μεταστάσεις, λεμφαδενικές και απομακρυσμένες. Προσβάλλει και τους βλεννογόνους. Το νοσολογικό φάσμα του ΑΚΚ περιλαμβάνει: Προκαρκινικές βλάβες (ακτινικές και άλλες υπερκερατώσεις, λευκοπλακία) Ενδοεπιθηλιακό (in situ) AKK (νόσος Bowen, ερυθροπλακία, ερυθροπλασία Queyrat) Κερατοακάνθωμα Διηθητικό ΑΚΚ 2.2. Επιδημιολογία Η επίπτωση του ΑΚΚ εκτιμάται σε νέες περιπτώσεις/ πληθυσμού/ έτος. Η επίπτωση αυξάνεται παγκοσμίως κατά 2-4% ετησίως και ην τελευταία τριακονταετία κατά %. Ως αίτια θεωρούνται η γήρανση του πληθυσμού, η αύξηση των ανοσοκατασταλμένων ασθενών, η αυξημένη έκθεση στην UVR, η χρήση τεχνητών πηγών μαυρίσματος, αλλά και η καλύτερη ανίχνευση. Η υψηλότερη επίπτωση παρατηρείται στην Αυστραλία (117 περιπτώσεις/ 100,000 πληθυσμού ετησίως. Στη Ν. Κορέα καταγράφηκε σταθερή αύξηση επίπτωσης κατά μέσο όρο 3,3% και 6,8% ετησίως για άνδρες και γυναίκες αντίστοιχα ( ). Σε συστηματική ανασκόπηση 19 μελετών σε Ευρωπαϊκούς λευκούς πληθυσμούς, η υψηλότερη επίπτωση πα- 14

17 ρατηρήθηκε στη Νότια Ουαλία (31,7/ άτομα - έτη) και την Ελβετία (28,9/ άτομα - έτη) και η χαμηλότερη στη Κροατία (8,9/100,000/ άτομα έτη). Το ΑΚΚ είναι συχνότερο στη λευκή φυλή. Η τυπική ηλικία εμφάνισης είναι τα 70 έτη. Όμως, η επίπτωση αυξάνεται στους νέους. Η επίπτωση αυξάνεται προϊούσης της ηλικίας και στις ομάδες υψηλού κινδύνου το ΑΚΚ εμφανίζεται σε νεότερες ηλικίες. Είναι συχνότερο κατά 2-3 φορές στους άνδρες (σχετίζεται με συχνότερη επαγγελματική- αθροιστική έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία και συχνότερη επαφή με χημικά καρκινογόνα). Η συνολική 5ετής επιβίωση είναι >90%. Η θνητότητα είναι 4-8%. Όμως η νοσηρότητα είναι σημαντική, ιδίως για εντόπιση στη κεφαλή και τον τράχηλο. Η πιθανότητα μετάστασης είναι 2-6% και το ποσοστό υποτροπής επίσης 2-6% Παθοφυσιολογία Κρίσιμο γεγονός θεωρείται η ανάπτυξη αντίστασης στην απόπτωση μέσω λειτουργικής απώλειας του ογκοκατασταλτικού γονιδίου ΤΡ53. Μεταλλάξεις του ΤΡ53 ανιχνεύονται στο 90% των μη μελανωματικών καρκίνων και στις προκαρκινικές βλάβες (Brash DE, 2006). Εμπλέκονται επίσης παθογενετικά μεταλλάξεις BCL2 και RAS, διαταραχές σε ενδοκυττάρια μονοπάτια σηματοδότησης [π.χ. υποδοχέας EGF (EGFR) και κυκλο-οξυγενάση (COX)] Παράγοντες κινδύνου για το ΑΚΚ θεωρούνται: η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία, η ανοσοκαταστολή, η χρόνια φλεγμονή του δέρματος, η έκθεση σε ιοντίζουσα ακτινοβολία ή χημικά καρκινογόνα, η μόλυνση από τον HPV, γονοτυπικοί και φαινοτυπικοί παράγοντες. Η έκθεση στην UVR είναι ο σημαντικότερος περιβαλλοντικός παράγοντας κινδύνου λόγω της μεταλλαξιογόνου και ανοσοκατασταλτικής δράσης στο δέρμα. Η UVB φαίνεται ότι συμβάλλει περισσότερο από την UVA, αλλά και το τεχνητό μαύρισμα και οι φωτοθεραπείες, ιδίως η PUVA. Ο τύπος της χρόνιας αθροιστικής έκθεσης (επαγγελματική ή μη σκόπιμη έκθεση) φαίνεται ότι συσχετίζεται ισχυρότερα. Άλλοι περιβαλλοντικοί παράγοντες κινδύνου είναι η έκθεση σε ιοντίζουσα ακτινοβολία (επαγγελματική, θεραπευτική, ατύχημα) και η επαφή με χημικά καρκινογόνα (αρσενικό, πολυκυκλικοί υδρογονάνθρακες). Γενετικοί παράγοντες προάγουν την βλαπτική επίδραση των περιβαλλοντικών παραγόντων (βλάβη DNA από UVR). Σε γενετικά σύνδρομα παρατηρούνται πολλαπλά και πρώιμα SCC. Γονίδια που μεταλλάσσονται συχνά είναι: TP53, PIK3CA, CCND1, CDKN2A, SOX2, NOTCH 1, FBXXW7, ενώ το γονίδιο του υποδοχέα της μελανοκορτίνης (MC1R) σχετίζεται με τους ανοικτούς φωτότυπους που προδιαθέτουν για SCC. Φαινοτυπικοί παράγοντες κινδύνου θεωρούνται τα ανοικτόχρωμα μάτια, τα 15

18 ανοικτόχρωμα μαλλιά, το ανοικτόχρωμο δέρμα και οι ανοικτοί φωτότυποι δέρματος (Ι,ΙΙ) Ένας πολύ σημαντικός παράγοντας κινδύνου είναι η ανοσοκαταστολή λόγω νόσου ή θεραπείας (χημειοθεραπευτικά, ανοσοκατασταλτικά, βιολογικοί παράγοντες) ή μεταμόσχευσης. Είναι άγνωστος ο ακριβής μηχανισμός, ίσως όμως κρίσιμη είναι η διαταραχή της ανοσοεπιτήρησης. Στους μεταμοσχευθέντες ο κίνδυνος αυξάνεται κατά φορές. Υπάρχει πιθανότητα 66% για δεύτερο ΑΚΚ εντός της 5ετίας. Η μεταμόσχευση καρδιάς σχετίζεται με μεγαλύτερο κίνδυνο από την μεταμόσχευση νεφρού, ενώ επηρεάζει ακόμη και ή ακριβής αιτία της μεταμόσχευσης. Στους HIV ασθενείς ο κίνδυνος αυξάνεται κατά τις 3-5 φορές. Τέλος, το ΑΚΚ αναπτύσσεται συχνότερα σε έδαφος χρόνιας φλεγμονής του δέρματος, όπως σε συρρέουσα ακμή και διαπυητική ιδρωταδενίτιδα, διαχωριστική κυτταρίτιδα τριχωτού, κοινό ή δισκοειδή λύκο, ουλές, εγκαύματα και θερμικές βλάβες, φλεβικά έλκη και λεμφοίδημα, δυστροφική πομφολυγώδης επιδερμόλυση, χρόνια εν τω βάθει μυκητίαση, σκληροατροφικό λειχήνα και διαβρωτικό λειχήνα στόματος, λιποειδική νεκροβίωση 2.4. Κλινική εικόνα Η τυπική κλινική εικόνα του ΑΚΚ είναι ένα έλκος που δεν επουλώνεται ή ένα εξωφυτικό ογκίδιο που μεγαλώνει και εξελκώνεται. Η νόσος Bowen χαρακτηρίζεται από μονήρη ρόδινη-ερυθρή λεπιδώδη πλάκα, με σαφή όρια στον κορμό ή στα άκρα, που θυμίζει φλεγμονώδη δερματοπάθεια. Το κερατοακάνθωμα εμφανίζεται σαν ένα ταχέως αναπτυσσόμενο οζίδιο με κεντρικό κεράτινο βύσμα και τάση αυτόματης υποστροφής, σε εντόνως ηλιοεκτεθειμένες περιοχές (πρόσωπο, άκρες χείρες). Το διηθητικό ΑΚΚ εμφανίζεται σαν ερυθρό οζίδιο με σκληρή, διηθημένη βάση, υπερκερατωσική επιφάνεια, στερεά προσφυόμενο, το οποίο εξελκώνεται (υπεσκαμμένα χείλη, ρυπαρός πυθμένας) και αιμορραγεί (εφελκίδα). Εντοπίζεται σε θέσεις μέγιστης ηλιακής έκθεσης της κεφαλής και του τραχήλου (70%) και στον ημιβλεννογόνο κάτω χείλους, πτερύγιο ωτός και περιωτικά (ταχέως μεθιστάμενα). Σπάνια παρουσιάζεται σαν μη εξελκωμένο ερυθρό οζίδιο. Το περιβάλλον δέρμα παρουσιάζει εικόνα φωτογήρανσης (ελάστωση, ευρυαγγείες, δυσχρωμίες) και ακτινικές υπερκερατώσεις. Στο 14% των ΑΚΚ συμβαίνει περινευρική διήθηση. Από τα κρανιακά νεύρα συχνότερα διηθούνται το προσωπικό και το τρίδυμο, με συνέπεια πόνο και αιμωδίες Διάγνωση Η διάγνωση και εδώ στηρίζεται στο ιστορικό (ανάπτυξη του όγκου, ιστορικό 16

19 καρκίνου του δέρματος, αναζήτηση παραγόντων κινδύνου), την κλινική εξέταση (μορφολογία μέγεθος εντόπιση βλάβης, προκαρκινικές βλάβες, φωτογήρανση, ολόσωμη εξέταση), την Δερματοσκόπηση, ενδεχομένως νεότερες τεχνικές (συνεστιακή μικροσκόπηση) και τίθεται οριστικά με την ιστολογική εξέταση Η Δερματοσκόπηση έχει βοηθήσει σημαντικά στη διάγνωση, αυξάνοντας σημαντικά τη διαγνωστική ακρίβεια έναντι της κλινικής εξέτασης. Επιπλέον, επιτρέπει τη διάγνωση σε πρωιμότερο στάδιο, βοηθά στην επιλογή της κατάλληλης θεραπείας και στην παρακολούθηση του αποτελέσματός της. Στο ΑΚΚ, το συνολικό πρότυπο είναι μη ειδικό, ενώ έχουν περιγραφεί δυο ειδικά δερματοσκοπικά ευρήματα: το κεντρικό κεράτινο βύσμα (χαρακτηριστικό του κερατοακανθώματος και του υψηλής διαφοροποίησης ΑΚΚ) και οι λευκοί-κίτρινοι κύκλοι (χαρακτηριστικό του υψηλής διαφοροποίησης ΑΚΚ). Τα χαρακτηριστικά αγγεία είναι: τα σπειραματοειδή αγγεία στη νόσο Bowen, τα αγγεία σαν φουρκέτες στο κερατοακάνθωμα και τα διακλαδιζόμενα αγγεία και μικροδιακλαδιζόμενα αγγεία ή τα πολύμορφα αγγεία στο διηθητικό ΑΚΚ. Επιπρόσθετα χαρακτηριστικά μπορεί να είναι τα λέπια(νόσος Bowen) ή η εξέλκωση (διηθητικό ΑΚΚ). Υπάρχει δυνατότητα δερματοσκοπικής εκτίμησης του βαθμού της κυτταρικής διαφοροποίησης. Το υψηλής διαφοροποίησης ΑΚΚ είναι εξωφυτικό με κεντρική, καστανο-κίτρινη, άμορφη κεράτινη μάζα, περιβάλλεται από παχιά αγγεία σαν φουρκέτα ή διακλαδιζόμενα αγγεία, που περιβάλλονται από λευκή άλω. Το χαμηλής διαφοροποίησης ΑΚΚ είναι ενδοφυτικό με πολύμορφα αγγεία σε ερυθρο-κίτρινο φόντο, ενώ απουσιάζει το λευκό χρώμα. Ιστολογικά, το ΑΚΚ διασπά την βασική μεμβράνη και διηθεί το χόριο. Τα κύτταρα του όγκου διατάσσονται σε αλυσίδες ή νησίδια. Ανάλογα με την αρχιτεκτονική τους διακρίνονται ιστολογικοί τύποι. Τα κύτταρα χαρακτηρίζονται από ατυπία των πυρήνων (διόγκωση, υπερχρωματισμός, ανώμαλη κατανομή χρωματίνης, αύξηση της σχέσης όγκου πυρήνα-πρωτοπλάσματος, εμφανέστερα και αυξημένα πυρήνια). Οι μιτώσεις γίνονται περισσότερες, όσο μειώνεται ο βαθμός διαφοροποίησης. Παρατηρούνται σημεία κερατινοποίησης (ατομική κερατινοποίηση ή κεράτινες σφαίρες από συγκεντρικές στιβάδες ακανθοκυττάρων και κέντρο σαν στερεή ηωσινόφιλική μάζα, με ελάχιστα ή καθόλου κοκκία κερατοϋαλίνη) και περιβάλλουσα φλεγμονώδης διήθηση. Διακρίνονται μορφές ανάλογα με τον βαθμό κυτταρικής διαφοροποίησης: Υψηλής διαφοροποίησης: πιο κανονικοί πυρήνες, άφθονο κυτταρόπλασμα, εξωκυττάρια κοκκία κερατοϋαλίνης Μέσης διαφοροποίησης: ενδιάμεσα χαρακτηριστικά Χαμηλής διαφοροποίησης: έντονη πυρηνική ατυπία, συχνές μιτώσεις, αυξημένη σχέση πυρήνα/κυτταροπλάσματος, λίγη κερατινοποίηση Αδιαφοροποίητο: επιθηλιακά κύτταρα που δεν διακρίνονται από μεσεγχυματικά κύτταρα, κύτταρα μελανώματος ή λεμφώματος 17

20 2.6. Διαφορική διάγνωση H διαφορική διάγνωση περιλαμβάνει: Βασικοκυτταρικό καρκίνωμα Σμηγματογόνο καρκίνωμα ποροκαρκίνωα και εξαρτηματικοί όγκοι Αγγειοσάρκωμα, ραβδομυοσάρκωμα Προέχον δερματοϊνοσάρκωμα Καρκίνωμα εκ κυττάρων Merkell Σπίλοι και κακόηθες μελάνωμα (αμελανωτικό) Νεανικό ξανθοκοκκίωμα, ινώδες ξάνθωμα Άτυπο ινοξάνθωμα Λέμφωμα, ψευδολέμφωμα, λευχαιμική διήθηση Θηλώματα (HPV) Ψευδοεπιθηλιωματώδης υπερπλασία (τατουάζ) Αγγείωμα, λεμφαγγείωμα, πυογόνο κοκκίωμα, σάρκωμα Kaposi Συγγενείς όγκοι (δερμοειδείς κύστεις, δερμολιπώματα, χορίστωμα) 2.7. Πρόγνωση Παρότι το πρωτοπαθές AKK δεν είναι συχνά θανατηφόρο, προκαλεί σημαντική νοσηρότητα (ιδίως για εντόπιση στην κεφαλή και τον τράχηλο). Η πρόγνωση είναι δυνατή για ασθενείς με τα ίδια κλινικά χαρακτηριστικά, αλλά είναι δύσκολη η πρόβλεψη για συγκεκριμένο ασθενή. Κυριότερος παράγοντας για ευνοϊκή πρόγνωση είναι η αφαίρεση του πρωτοπαθούς όγκου επί επιβεβαιωμένα ελεύθερων ορίων. Η πιθανότητα μετάστασης εκτιμάται σε 2-5%. Το ΑΚΚ χορηγεί λεμφαδενικές (παρωτίδα, επιχώριοι λεμφαδένες, σε κεφαλή-τράχηλο: τραχηλικοί, υπογνάθιοι) και απομακρυσμένες μεταστάσεις. Το μεταστατικό ΑΚΚ έχει μέσο όρο επιβίωσης λιγότερο από 2 έτη. Σε πρώιμο στάδιο, η πενταετής επιβίωση είναι >90%. Επί λεμφαδενικών μεταστάσεων, η πενταετής επιβίωση υπολογίζεται σε 25-45%. Για το μεταστατικό ΑΚΚ, θνητότητα είναι >70% Ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα υψηλού κινδύνου Είναι το ΑΚΚ σταδίου Ν0 που επεκτείνεται πέρα από τη βασική μεμβράνη και παρουσιάζει χαρακτηριστικά αυξημένου κινδύνου για υποκλινική μετάσταση. 18

21 ΑΚΚ ΥΨΗΛΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΟΥ ΟΓΚΟΥ ΚΛΙΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Εντόπιση: χείλη, βλέφαρα, αυτιά, τριχωτό, πρόσωπο, ράχη άκρων χειρών - ποδών, πρωκτογεννητική περιοχή Ανάπτυξη σε ουλή ή χρονίως πάσχον δέρμα (έλκος Marjolin) Μέγεθος >2 cm Υποτροπιάζων όγκος Πολλαπλοί όγκοι ΙΣΤΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Βάθος διήθησης >2 mm Διήθηση υποδόριου λίπους Χαμηλή κυτταρική διαφοροποίηση Περινευρική επέκταση SCC ΥΨΗΛΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ: ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ Μεταμόσχευση οργάνου Αιματολογικές κακοήθειες Χρόνια ανοσοκατασταλτική θεραπεία HIV/AIDS 2.9. Σταδιοποίηση Έχει μεγάλη σημασία για την επιλογή της κατάλληλης θεραπείας και για πρόγνωση. Χρησιμοποιείται το σύστημα ΤΝΜ της UICC (International Union Against Cancer, 2009) και της AJCC (American Joint Committee on Cancer, 2010). Για τη σταδιοποίηση απαιτούνται: κλινική εξέταση (ολόσωμη), Δερματοσκόπηση (όρια διαστάσεις όγκου), ιστολογική εξέταση, ψηλάφηση ή υπερηχογραφική εξέταση επιχώριων λεμφαδένων, αξονική τομογραφία (λεμφαδένες, μαλακοί ιστοί, οστά), μαγνητική τομογραφία (νεύρα, ζωτικές δομές), βιοψία φρουρού λεμφαδένα (?). Η βιοψία φρουρού λεμφαδένα έχει αυξανόμενο ενδιαφέρον και ρόλο. Ανιχνεύει λεμφαδενικές μικρομεταστάσεις (λανθάνουσες) με την ίδια διαδικασία όπως στο μελάνωμα. Ενδείκνυται στα ΑΚΚ υψηλού κινδύνου με μέγεθος <4-5 cm (T1, T2) Θεραπεία Η χειρουργική αφαίρεση του πρωτοπαθούς όγκου με τα κατάλληλα όρια ασφαλείας, είναι η πρώτη επιλογή εφόσον είναι εφικτή. Τα χαμηλού κινδύνου SCC μπο- 19

22 ρεί να αντιμετωπιστούν με απόξεση-ηλεκτροαποξήρανση. Η ακτινοθεραπεία χρησιμοποιείται συνδυαστικά για τοπικό-περιοχικό έλεγχο ή μόνη σε ανεγχείρητους όγκους. Η χημειοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί συμπληρωματικά σε επιλεγμένα ΑΚΚ υψηλού κινδύνου. Για καλά περιγεγραμμένους όγκους χαμηλού κινδύνου, η κλασική χειρουργική αφαίρεση με ελάχιστα όρια 4 mm (ή 6 mm κατά NCNN) οδηγεί σε πλήρη ίαση στο 95% (πιθανότητα υποτροπής 5-8%). Σε όγκους >2 cm ή που διηθούν το υποδόριο λίπος ή σε εντόπιση σε θέσεις υψηλού κινδύνου όπως κεντρικό πρόσωπο, τριχωτό, αυτιά, γεννητικά όργανα, χέρια, πόδια: αφαίρεση με όρια 6 mm (ή 1 cm κατά NCCN). Σε πιο προχωρημένες περιπτώσεις με διήθηση λεμφαδένων: απαραίτητη η ευρύτερη εκτομή (ακόμα και ακρωτηριασμός) σε συνδυασμό με λεμφαδενικό καθαρισμό. Για SCC προσώπου, συχνά λεμφογενώς επέκταση στην παρωτίδα, οπότε απαιτείται παρωτιδεκτομή. Η αφαίρεση σε βάθος πρέπει να φθάνει στο υποδόριο λίπος. Η χειρουργική θεραπεία επιτρέπει ιστολογική επιβεβαίωση των ορίων (μόλις όμως το 1%), έχει ταχεία επούλωση και καλό αισθητικό αποτέλεσμα. Το ποσοστό ίασης για απλή εκτομή σταδίου Τ1 είναι 95-99%. Η μικρογραφική χειρουργική Mohs επιτρέπει την πλήρη αφαίρεση ορατού όγκου με στενά όρια (εξέταση οριζόντιων κατεψυγμένων τομών και χαρτογραφική αποτύπωση επανεκτομή στις θέσεις υπολειμματικής νόσου επανεξέταση ορίων μέχρις ότου υγιή). Έχει το πλεονέκτημα εξετάζεται το 100% των ορίων, αλλά και τα μειονεκτήματα ότι είναι χρονοβόρα, τεχνικά δύσκολη και όχι ευρέως διαθέσιμη. Αποτελεί μέθοδο εκλογής για: βλάβες κεφαλής-τραχήλου (όπου η διαφύλαξη ιστών είναι κρίσιμη), όγκους που υποτροπιάζουν, ΑΚΚ υψηλού κινδύνου, όγκους με ασαφή όρια. Η ακτινοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως συμπληρωματική θεραπεία για καλύτερο τοπικό και περιοχικό έλεγχο, ή ως πρώτη επιλογή όταν δεν είναι δυνατή η χειρουργική αντιμετώπιση (παράγοντες όγκου ή ασθενούς). Επίσης, εφαρμόζεται μετεγχειρητικά σε όγκους με περινευρική επέκταση ή άλλα χαρακτηριστικά υψηλού κινδύνου, σε όγκους με επιχώριες μεταστάσεις. Χημειοθεραπεία χρησιμοποιείται σαν συμπληρωματική θεραπεία σε επιλεγμένες περιπτώσεις ΑΚΚ υψηλού κινδύνου. Χορηγείται 5-φθοριουρακίλη (από του στόματος) ή αναστολείς υποδοχέα EGF (EGFR). Συστηματική χημειοθεραπεία (cisplatin, carboplatin, 5-FU, ταξάνες) εφαρμόζεται σε μεταστατικό ΑΚΚ. Νεότερη πρόσεγγιση αποτελεί το Cetuximab που είναι IgG1 μονοκλωνικό αντίσωμα αναστολέας EGFR. Σε χαμηλού κινδύνου ή in situ ΑΚΚ και από εξειδικευμένα κέντρα στη θεραπεία καρκίνου του δέρματος μπορεί να εφαρμοστούν: φωτοδυναμική θεραπεία, κρυοθεραπεία, ηλεκτροχειρουργική (απόξεση και ηλεκτροαποξήρανση), κρέμα 5-Fluorouracil, κρέμα Imiquimod 5%, ηλεκτροχημειοθεραπεία 20

23 2.11. Παρακολούθηση Στις ομάδες υψηλού κινδύνου περιλαμβάνονται: άτομα με ένα ή περισσότερους παράγοντες κινδύνου για ΑΚΚ ασθενείς με καρκίνο του δέρματος ασθενείς με ΑΚΚ υψηλού κινδύνου άτομα με ένα ή περισσότερους παράγοντες κινδύνου ασθενείς με καρκίνο του δέρματος Ασθενείς με ΑΚΚ πρέπει να εξετάζονται (ολόσωμη κλινική εξέταση) ανά 6-12 μήνες δια βίου (ο κίνδυνος αυξάνεται προϊόντoς του χρόνου). Σε ασθενείς με ΑΚΚ υψηλού κινδύνου, η εξέταση (ολόσωμη κλινική + υπερηχογράφημα λεμφαδένων) πρέπει να γίνεται ανά 3-6 μήνες τουλάχιστον για 2 έτη. Σε πολύ υψηλού κινδύνου, η παρακολούθηση γίνεται επιπλέον με CT scan ή MR Πρόληψη Η πρωτογενής πρόληψη αφορά την επιμελή φωτοπροστασία (αποφυγή της έκθεσης στον ήλιο, ιδίως τις μεσημβρινές ώρες του καλοκαιριού, παραμονή στη σκιά, χρήση προστατευτικών ρούχων και καπέλου, αποφυγή του τεχνητών πηγών UVR, σωστή και συστηματική εφαρμογή αντιηλιακού που αποδεδειγμένα μειώνει την επίπτωση του SCC), αλλά και την αντιμετώπιση των προκαρκινικών βλαβών καθώς και των καταστάσεων χρόνιας φλεγμονής και ουλοποίησης. Ο προσυμπτωματικός έλεγχος πρέπει να πραγματοποιείται στις ηλικίες ετών ανά τρία έτη και σε ηλικίες 40 ετών ετησίως. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Marks R, Jolley D, Dorevitch AP, Selwood TS. The incidence of non-melanocytic skin cancers in an Australian population: results of a five-year prospective study. Med J Aust; 150: Bale AE, Yu KP. The hedgehog pathway and basal cell carcinomas. Hum Mol Genet 2001; 10: Gorlin RJ. Nevoid basal cell carcinoma (Gorlin) syndrome: unanswered issues. J Lab Clin Med 1999; 134: Betti R, Radaelli G, Mussino F, Menni S, Crosti C. Anatomic location and histopathologic subtype of basal cell carcinomas in adults younger than 40 or 90 and older: any difference? Dermatol Surg 2009; 35: Lallas A, Apalla Z, Ioannides D, Argenziano G, Castagnetti F, Moscarella E, et al. Dermoscopy in the diagnosis and management of basal cell carcinoma. Future Oncol 2015;11:

24 6. Trakatelli M, Morton C, Nagore E, Ulrich C, Del Marmol V, Peris K, et al. Update of the European guidelines for basal cell carcinoma management. Eur J Dermatol 2014;4 : Stockfleth E, Ulrich C, Hauschild A, Lischner S, Meyer T, Christophers E. Successful treatment of basal cell carcinomas in a nevoid basal cell carcinoma syndrome with topical 5% imiquimod. Eur J Dermatol 2002;12: Kauvar AN, Cronin T Jr, Roenigk R, Hruza G, Bennett R, American Society for Dermatologic Surgery. Consensus for nonmelanoma skin cancer treatment: basal cell carcinoma, including a cost analysis of treatment methods. Dermatol Surg 2015;41: Brash DE. Roles of the transcription factor p53 in keratinocyte carcinomas. Br J Dermatol 2006;154 Suppl 1: Euvrard S, Kanitakis J, Claudy A. Skin cancers after organ transplantation. N Engl J Med 2003;348: Naylor MF, Boyd A, Smith DW, Cameron GS, Hubbard D, Neldner KH. High sun protection factor sunscreens in the suppression of actinic neoplasia. Arch Dermatol 199;131: Rogers HW, Weinstock MA, Feldman SR, Coldiron BM. Incidence Estimate of Nonmelanoma Skin Cancer (Keratinocyte Carcinomas) in the U.S. Population, JAMA Dermatol 2015;151: Navarette-Dechent C, Veness MJ, Droppelmann N, Uribe P High risk cutaneous squamous cell carcinoma and the emerging role of sentinel lymph node biopsy: A literature review. J Am Acad Dermatol 2015;73: Eigentler TK, Leiter U, Hafner HM, Garbe C, Rocken M, Breuninger H. Survival of patients with cutaneous squamous cell carcinoma Results of a prospective cohort study. J Invest Dermatol 2017;137: Forest VI, Clark JJ, Veness MJ, Milross C. N1S3: a revised staging system for head and neck cutaneous squamous cell carcinoma with lymph node metastases: results of 2 Australian Cancer Centers. Cancer 2010;116: Stratigos A, Garbe C, Lebbe C, Malvehy J, de Marmol V, Pehamberger H et al. Diagnosis and treatment of invasive squamous cell carcinoma of the skin: European consensus-based interdisciplinary guideline. Eur J Cancer 2015;51:

25 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α. Ποιο από τα παρακάτω είναι σωστό? (περισσότερες από μία σωστές απαντήσεις) 1. To ΑΚΚ παρατηρείται σε μεγαλύτερες ηλικίες και συχνότερα στους άνδρες σχετικά με το BΚΚ 2. Οι μεταλλάξεις του κατασταλτικού ογκογονιδίου ΤΡ53 από την UVR παίζουν κεντρικό παθογενετικό ρόλο στον μη μελανωματικό καρκίνο 3. Οι μεταλλάξεις των γονιδίων PTCH και SMO (μονοπάτι Hedhehog) ευθύνονται για την κληρονομική προδιάθεση για BΚΚ 4. H UVR συμβάλλει στην καρκινογένεση μέσω άμεσης και έμμεσης δράσης στο DNA, αλλά και μέσω της ανοσοκαταστολής που προκαλεί Β. Ποιο από τα παρακάτω είναι λάθος? (περισσότερες από μία σωστές απαντήσεις) 1. Ο σκληροδερμοειδής τύπος είναι μορφή ΑΚΚ που αναπτύσσεται πάνω σε ουλή 2. Το μελαγχρωματικό BΚΚ είναι μικτός όγκος των κερατινοκυττάρων και των μελανοκυττάρων 3. Οι ευρυαγγείες και ο μαργαριταροειδής όχθος είναι χαρακτηριστικά κλινικά ευρήματα του BΚΚ 4. Το επιφανειακό BCC είναι ενδοεπιθηλιακή μορφή, αντίστοιχη της νόσου Bowen για το ΑΚΚ Γ. Ποιο από τα παρακάτω είναι σωστό? (περισσότερες από μία σωστές απαντήσεις) 1. Το λευκό χρώμα και οι λευκοί κύκλοι χαρακτηρίζουν δερματοσκοπικά το υψηλής διαφοροποίησης ΑΚΚ 2. To χαρακτηριστικό είδος αγγείων του BΚΚ είναι τα σπειραματοειδή αγγεία, τα αγγεία δίκην φουρκέτας και τα πολύμορφα αγγεία 3. Το κεντρικό κεράτινο βύσμα είναι το κύριο δερματοσκοπικό χαρακτηριστικό του κερατοακανθώματος 4. Οι καστανόφαιες κουκίδες και σφαιρίδια παρατηρούνται και σε μελανοκυτταρικές βλάβες (σπίλοι, μελάνωμα) Δ. Ποιο από τα παρακάτω είναι λάθος? 1. Στο ΑΚΚ, τα κύτταρα διατάσσονται σε αλυσίδες ή βλάστες, παρουσιάζουν ποικιλόμορφη πυρηνική ατυπία και αραιές μιτώσεις 2. Κριτήρια για ΑΚΚ υψηλού κινδύνου είναι το μέγεθος και το βάθος διήθησης να είναι μεγαλύτερο από 2 εκατοστά 3. Στο BΚΚ, η πιθανότητα υποτροπής είναι 5% και εξαρτάται από τον κλινι- 23

26 κο-ιστολογικό τύπο, την εντόπιση και την εφαρμοσθείσα θεραπεία 4. Οι συχνότερες θέσεις λεμφογενών μεταστάσεων για ΑΚΚ κεφαλής- τραχήλου είναι η παρωτίδα, οι υπογνάθιοι και οι τραχηλικοί λεμφαδένες Ε. Ποιο από τα παρακάτω είναι σωστό? (περισσότερες από μία σωστές απαντήσεις) 1. Στον μη μελανωματικό καρκίνο του δέρματος, τα χειρουργικά όρια εκτομής προσδιορίζονται με βάση το βάθος διήθησης 2. Η ακτινοθεραπεία είναι μια εξαιρετική θεραπεία 2ης γραμμής για όλες τις ηλικιακές ομάδες 3. Η τεχνική Mohs ενδείκνυνται όπου η διαφύλαξη ιστών είναι κρίσιμη, σε όγκους που υποτροπιάζουν ή έχουν ασαφή όρια 4. Η φωτοδυναμική θεραπεία έχει το μέγιστο αποτέλεσμα στο μελαγχρωματικό BΚΚ γιατί απορροφάται από τη μελανίνη του όγκου 24

27 2. Μελάνωμα Δημήτριος Σγούρος Κύρια Σημεία Το μελάνωμα αποτελεί τη σοβαρότερη μορφή δερματικού καρκίνου. Αποτελεί την 6 η συχνότερη μορφή καρκίνου συνολικά σε ενήλικες Καυκάσιους και εμφανίζει σημαντική αύξηση στη συχνότητα εμφάνισής του κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Το μελάνωμα προέρχεται από τα κακοήθη μελανοκύτταρα και εκδηλώνει μεταστατικό δυναμικό σε λεμφαδένες και εσωτερικά όργανα. Με αυτό τον τρόπο ενώ αντιστοιχεί μόλις στο 2-3% του συνόλου των δερματικών καρκίνων, εν τούτοις ευθύνεται για τη συντριπτική πλειοψηφία των θανάτων από δερματικό καρκίνο. Η θεραπεία όλων των κλινικών μορφών του μελανώματος (επιφανειακώς επεκτεινόμενο οζώδες κακοήθης φακή ακροφακοειδές) είναι η χειρουργική αφαίρεση. Στο μεταστατικό μελάνωμα βρίσκουν εφαρμογή νέωτερες θεραπείες όπως η στοχευμένη ανοσοθεραπεία και η μοριακή θεραπεία. Η πρόγνωση της νόσου και η επιβίωση του ασθενούς είναι σε άμεση συνάρτηση με το πάχος και το βάθος διήθησης του δέρματος από το μελάνωμα. Κριτικής σημασίας επομένως είναι η έγκαιρη κλινική διάγνωση με τη βοήθεια νεώτερων μεθόδων όπως η Δερματοσκόπηση. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ 1.1. Εισαγωγή Το κακόηθες μελάνωμα ορίζεται ως κακοήθης όγκος, ο οποίος προκύπτει λόγω ανάπτυξης κακοήθων, νεοπλασματικών μελανοκυττάρων στο δέρμα. Ο επιθετικός προσδιορισμός «κακόηθες» αποτελεί λεκτικό πλεονασμό, καθώς το μελάνωμα έχει αποκλειστικά κακοήθη βιολογική συμπεριφορά με δυναμική ανάπτυξης μεταστάσεων σε λεμφαδένες και εσωτερικά όργανα. Εξαιτίας αυτής της δραστηριότητας το μελάνωμα ευθύνεται για την πλειοψηφία των θανάτων από δερματικό καρκίνο, αν και αντιστοιχεί μόλις στο ~3% του Δερματολόγος Αφροδισιολόγος, Ακαδημαϊκός Υπότροφος ΕΚΠΑ, Α Πανεπιστημιακή Δερματολογική Κλινική, Νοσοκομείο «Ανδρέας Συγγρός» 25

28 συνόλου των δερματικών καρκίνων, σε αντίθεση με τους μη μελανωματικούς καρκίνους που είναι οι πλέον συχνοί Επιδημιολογία Επίπτωση Θνησιμότητα Σύμφωνα με τις βάσεις επιδημιολογικών δεδομένων των ΗΠΑ, υπολογίζεται πως το μελάνωμα καταλαμβάνει την 5 η και 6 η θέση μεταξύ των συχνότερων κακοήθων νεοπλασιών σε άνδρες και γυναίκες, αντίστοιχα. 1 Μάλιστα δε καταγράφεται μια αύξηση στη συχνότητα εμφάνισής του έως και 10 φορές κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Συγκεκριμένα στις ΗΠΑ εκτιμάται πως η αύξηση στην επίπτωση του μελανώματος έχει διπλασιαστεί μεταξύ 1982 και 2011 με μέσο όρο 19,7 περιστατικά ανά πληθυσμού σήμερα. 2,3 Αντίστοιχα στην Κεντρική Ευρώπη καταγράφεται αύξηση από τα 3 έως 4 περιστατικά μελανώματος ανά πληθυσμού το 1970 στα 10 έως 15 περιστατικά ανά πληθυσμού το Τα μεγαλύτερα ποσοστά παγκοσμίως, ωστόσο, καταγράφονται στην Αυστραλία με 72 περιστατικά ανά άτομα. 5 Παρόλη την πρόοδο στα συστήματα επιδημιολογικών καταγραφών, επικρατεί προβληματισμός για τον ακριβή αριθμό νέων περιστατικών μελανωμάτων, καθώς ακόμη και σε συστήματα υγείας με αναπτυγμένη πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, αρκετά αρχόμενα, in situ μελανώματα αντιμετωπίζονται σε ιδιωτικά ιατρεία δίχως να γίνεται καταγραφή τους σε κάποια βάση επιδημιολογικών δεδομένων. Σε ό,τι αφορά την ηλικία εμφάνισης του μελανώματος, εξακολουθεί να εμφανίζεται συχνότερα μεταξύ 5 ης και 6 ης δεκαετίας, ωστόσο δεν είναι ασυνήθιστο και σε νέωτερες ηλικίες. Ιδιαίτερα, μεταξύ ετών αποτελεί τη 2 η συχνότερη μορφή καρκίνου, ενώ στην ηλικιακή ομάδα ετών αποτελεί τη συχνότερη κακοήθη νεοπλασία. 3 Τα ευχάριστα νέα έρχονται από τη σταθερότητα που εμφανίζει η θνησιμότητα από το μελάνωμα παρά την αυξητική τάση στην επίπτωσή του. Συγκεκριμένα στις ΗΠΑ δεν έχουν αυξηθεί οι θάνατοι από το μελάνωμα πάνω από τους 9000/έτος μεταξύ 1982 και Μάλιστα είναι άξιο αναφοράς το ότι καταγράφεται μια μικρή πτωτική τάση στη θνησιμότητα των νεότερων σε ηλικία ασθενών στις ΗΠΑ και συνολικά σε όλους τους ασθενείς με μελάνωμα στη Γερμανία. 6,7 Αυτή η τάση αναδεικνύει τη σημασία της έγκαιρης διάγνωσης του μελανώματος σε αρχόμενο στάδιο, οπότε και αυξάνεται η επιβίωση Παράγοντες κινδύνου Οι παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη μελανώματος μπορεί να αφορούν είτε «φαινοτυπικά» χαρακτηριστικά είτε τις συνήθειες έκθεσης στην ηλιακή ακτι- 26

29 νοβολία, όπως ασφαλώς και το ατομικό αναμνηστικό του ασθενούς. 8 Συγκεκριμένα, οι παράγοντες κινδύνου καταγράφονται ως εξής: Αυξημένος αριθμός κοινών μελανοκυτταρικών σπίλων. (>50-100) Άτυποι σπίλοι. Οι άτυποι σπίλοι ορίζονται ως καλοήθεις μελανοκυτταρικές βλάβες με κλινικά χαρακτηριστικά όπως η σχετική ασυμμετρία, χρωματική ετερογένεια και διάμετρος >8mm. Φαίνεται πως μεμονωμένα ένας άτυπος σπίλος δεν εξαλλάσσεται προς μελάνωμα, ωστόσο η ύπαρξη 5 άτυπων σπίλων σε ένα άτομο αυξάνει το σχετικό κίνδυνο (relative risk) του μελανώματος κατά 6,36 (95% CI ). 9 Οικογενές σύνδρομο άτυπων σπίλων-μελανώματος Μεγάλοι συγγενείς σπίλοι (>10cm) Ανοιχτόχρωμοι φωτότυποι με εφηλίδες (κόκκινα-ξανθά μαλλιά, λευκή επιδερμίδα, ανοιχτόχρωμα μάτια) Έντονη έκθεση στην υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία Σε αντίθεση με τους μη μελανωματικούς καρκίνους δέρματος το μελάνωμα συνδέεται με έντονη, διακοπτόμενη ηλιακή έκθεση, καθώς και με ηλιακά εγκαύματα, ιδιαίτερα κατά την παιδική και εφηβική ηλικία. Ασφαλώς ομάδα κινδύνου αποτελούν και οι κατ επάγγελμα εκτιθέμενοι στον ήλιο, όπως αγρότες, αλιείς κ.ο.κ. Solarium Ατομικό Ιστορικό Μελανώματος Αυξάνει έως και 10 φορές την πιθανότητα ενός δεύτερου πρωτοπαθούς μελανώματος εντός πενταετίας Οικογενές μελάνωμα (10% των μελανωμάτων) Κατά κανόνα αυτά τα άτομα φέρουν μεταλλάξεις στο γονίδιο CDKN2A Ανοσοκαταστολή Ιστορικό Μη Μελανωματικών Καρκίνων Δέρματος 2. ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΑΓΝΩΣΗ Κλινικές μορφές Το μελάνωμα εμφανίζει τέσσερις τυπικές κλινικές μορφές, οι οποίες κατά σειρά συχνότητας είναι οι παρακάτω: Επιφανειακώς επεκτεινόμενο Οζώδες Κακοήθης Φακή 27

30 Ακροφακοειδές Επιφανειακώς επεκτεινόμενο μελάνωμα Αποτελεί τη συχνότερη μορφή μελανώματος καθώς αντιστοιχεί στο 70% του συνόλου των περιστατικών. Λόγω της ιδιαίτερης βιολογικής του συμπεριφοράς το μελάνωμα αναπτύσσεται οριζοντίως κατά μήκος του δερμο-επιδερμιδικού ορίου και στη συνέχεια ακολουθεί το διηθητικό στάδιο με την ανάπτυξη κακοήθων μελανοκυττάρων στο χόριο και στο υποδόριο λίπος, οπότε και αποκτά μεγαλύτερο μεταστατικό δυναμικό. Αυτή η χαρακτηριστική δραστηριότητα του μελανώματος ευθύνεται για το ότι το μελάνωμα μπορεί να διαφύγει της διάγνωσης του Δερματολόγου κατά τα αρχικά του στάδια. Η πλειοψηφία των επιφανειακώς επεκτεινόμενων μελανωμάτων αναπτύσσονται de novo (~2/3), ενώ μόλις το 1/3 επί προϋπάρχοντος σπίλου. Κλινικά έχουν την εικόνα μη συμμετρικών, χρωματικά ετερογενών, μελαγχρωματικών κηλίδων, οι οποίες αναπτύσσονται ακανόνιστα και λαμβάνουν διάμετρο άνω των 6 χιλιοστών. Οζώδες μελάνωμα Αντιστοιχεί στη δεύτερη συχνότερη μορφή μελανώματος. Εκδηλώνεται συνήθως ως ένα σκληρό οζίδιο έντονα μελανού ή/και ερυθρού χρώματος (αμελανωτικό), το οποίο αυξάνει σε μέγεθος. Συνδέεται με την πιο επιθετική μορφή μελανώματος. Κακοήθης Φακή Μελάνωμα επί κακοήθους φακής Ουσιαστικά αντιπροσωπεύει το μελάνωμα επί χρόνια ηλιοεκτεθειμένου δέρματος, σε ανατομικές θέσεις όπως το πρόσωπο ή οι άκρες χείρες και συνολικά το 10-15% του συνόλου των μελανωμάτων. Τυπικά εμφανίζεται σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, ωστόσο πλέον καταγράφονται αρκετά περιστατικά και σε ηλικίες κάτων των 45 ετών. Κλινικά, εκδηλώνεται ως μια επίπεδη πλάκα, τυπικά μελαγχρωματική, με ακανόνιστα όρια και βραδεία ανάπτυξη έως και 15 έτη μέχρι να εκδηλώσει διηθητικό στάδιο. Ακροφακοειδές μελάνωμα Ο όρος «ακροφακοειδές μελάνωμα» αναφέρεται σε δύο μορφές μελανωμάτων, το μελάνωμα παλαμών-πελμάτων και το μελάνωμα των ονύχων και καλύπτει μόλις το 5% των μελανωμάτων. Αυτή η μορφή αντιστοιχεί στη συχνότερα εμφανιζόμενη στην κίτρινη και μαύρη φυλή λόγω των πολύ χαμηλών ποσοστών του επιφανειακώς επεκτεινόμενου μελανώματος σε αυτές τις φυλές. Λόγω της ιδιαίτερης ανατομίας του δέρματος στις παραπάνω ανατομικές πε- 28

31 ριοχές, το ακροφακοειδές μελάνωμα εκδηλώνεται με τη μορφή ακανόνιστων, άτυπων γραμμώσεων στο υπονύχιο ή σε παλάμες-πέλματα. Σπανιότερες μορφές (αμελανωτικό, δεσμοπλαστικό, σπιτζοειδές) Διαγνωστικές μέθοδοι Εκ των ων ουκ άνευ αποτελεί η κλασσική φυσική εξέταση και εν προκειμένω η κλασσική δερματολογική επισκόπηση με συνεκτίμηση της κλινικής εικόνας και του ιστορικού. Ο Δερματολόγος οφείλει να λάβει υπ όψιν τους προαναφερθέντες παράγοντες κινδύνου. Βοηθητικά μπορούν να λειτουργήσουν διαγνωστικοί κανόνες, όπως ο κανόνας ABCDE για το επιφανειακώς επεκτεινόμενο μελάνωμα καθώς και το «σημείο του ασχημόπαπου» (ugly duckling sign) Πέρα από την κλινική ματιά Εξέχουσα θέση στη διαγνωστική του μελανώματος και τη γενικότερη εξέταση του συνόλου των δερματικών βλαβών κατέχει πλέον η Δερματοσκόπηση. Η Δερματοσκόπηση είναι μια ανώδυνη, ασφαλής, διαγνωστική μέθοδος, η οποία επαυξάνει την κλινική αντίληψη του Δερματολόγου κατά την εξέταση των διαφόρων βλαβών του δέρματος. Συγκεκριμένα, ο Δερματολόγος-Αφροδισιολόγος με τη χρήση ενός μικρού φακού χειρός - με τεχνικές δυνατότητες μεγέθυνσης κατά 10 φορές και συνδυασμό πολωμένου και φυσικού φωτός - του Δερματοσκοπίου, μπορεί να καταγράψει άμεσα μορφολογικές λεπτομέρειες του κάθε εξεταζόμενου μελαγχρωματικού ή μη στοιχείου ή του δέρματος που δεν γίνονται αντιληπτές με την κλασσική κλινική εξέταση. Με αυτόν τον τρόπο είναι σημαντική η συμβολή της Δερματοσκόπησης στη διάγνωση αρχόμενων μελανωμάτων που δεν είναι ορατά με την κλασσική δερματολογική επισκόπηση. Πέρα από τη Δερματοσκόπηση, αναπτύσσονται τεχνικές που έχουν τη δυνατότητα με τη βοήθεια ψηφιακών μέσων να διεισδύουν σε επίπεδο κυτταρικής ανάλυσης σε στιβάδες βαθύτερα της επιδερμίδας, πραγματοποιώντας επί της ουσίας in vivo βιοψία δέρματος αναίμακτα και σε πραγματικό χρόνο. Μεταξύ αυτών η Συνεστιακή Μικροσκόπηση (Reflectance Confocal Microscopy), η Οπτική Τομογραφία Συνοχής (Optical Coherence Tomography) και το υπερηχογράφημα δέρματος Ιστοπαθολογική διάγνωση Η οριστική διάγνωση του μελανώματος είναι η ιστοπαθολογική. Η αναγνώριση άτυπων μελανοκυττάρων σε συνδυασμό με διαταραγμένη αρχιτεκτονική αποδίδουν την κλασσική ιστολογική εικόνα του μελανώματος. Ωστόσο συχνά οι μελανοκυτταρικές βλάβες στο μεταίχμιο άτυπου σπίλου και in situ μελανώματος εμφανίζουν 29

φυσιολογικό δέρμα - 1

φυσιολογικό δέρμα - 1 φυσιολογικό δέρμα -1 Επιδερμίδα (επιθήλιο, εξωδερμική προέλευση) Α Α Α Μ θηλώδες χόριο (επιπολής) ακανθωτή στιβάδα βασική στιβάδα χόριο Μ = Μελανοκύτταρο (νευροεξωδερμική προέλευση, νευρική ακρολοφία)

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Χρίστος Κουνούδης, Χειρουργός

Γράφει: Χρίστος Κουνούδης, Χειρουργός Γράφει: Χρίστος Κουνούδης, Χειρουργός Το δέρμα είναι το μεγαλύτερο όργανο του σώματος και αποτελείται από τρεις στιβάδες: επιδερμίδα, χόριο και το υποδόριο λίπος. Τα εξαρτήματα του δέρματος είναι οι τρίχες,

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΚΑΝΘΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑ: ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΚΑΝΘΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑ: ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΚΑΝΘΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑ: ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Επιμέλεια: Μαρία Κωστάκη, Βασιλική Νικολάου, Αλέξανδρος Ι. Στρατηγός *Οι οδηγίες αυτές βασίζονται σε δημοσιευμένες κατευθυντήριες

Διαβάστε περισσότερα

ΗPV και Καρκίνος Δέρµατος. Ηλέκτρα Νικολαΐδου Επ. Καθηγήτρια Δερµατολογίας ΕΚΠΑ Νοσ. «Α. Συγγρός»

ΗPV και Καρκίνος Δέρµατος. Ηλέκτρα Νικολαΐδου Επ. Καθηγήτρια Δερµατολογίας ΕΚΠΑ Νοσ. «Α. Συγγρός» ΗPV και Καρκίνος Δέρµατος Ηλέκτρα Νικολαΐδου Επ. Καθηγήτρια Δερµατολογίας ΕΚΠΑ Νοσ. «Α. Συγγρός» ΓΕΝΗ HPV Α γένος: βλεννογόνοι αιτιολογική συσχέτιση µε καρκίνο τραχήλου µήτρας, πρωκτού, αιδοίου, πέους

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ ΔΕΡΜΑΤΟΣ. Ι. Γ. Παναγιωτίδης Β Εργαστήριο Παθολογικής Ανατομικής Ιατρική Σχολή Εθνικού & Καποδιστριακού Παν/μίου Αθηνών

ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ ΔΕΡΜΑΤΟΣ. Ι. Γ. Παναγιωτίδης Β Εργαστήριο Παθολογικής Ανατομικής Ιατρική Σχολή Εθνικού & Καποδιστριακού Παν/μίου Αθηνών ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Ι. Γ. Παναγιωτίδης Β Εργαστήριο Παθολογικής Ανατομικής Ιατρική Σχολή Εθνικού & Καποδιστριακού Παν/μίου Αθηνών ΕΙΔΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΒΛΑΒΕΣ DNA ΑΠΟ ΥΠΕΡΙΩΔΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΥΠΕΡΙΩΔΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΜΕΛΑΝΩΜΑ ΔΙΑΛΕΥΚΑΝΣΗ ΟΡΩΝ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΜΕΛΑΝΩΜΑ ΔΙΑΛΕΥΚΑΝΣΗ ΟΡΩΝ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΜΕΛΑΝΩΜΑ ΔΙΑΛΕΥΚΑΝΣΗ ΟΡΩΝ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ Η Χειρουργική προσέγγιση του Μελανώματος Χρ. Σ. Κοσμίδης, Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής ΑΠΘ, Γ Χειρουργική Κλινική, ΠΓΝΘ ΑΧΕΠΑ Μελάνωμα-Αρχική προσέγγιση

Διαβάστε περισσότερα

Μαντάς Αθανάσιος Δερματολόγος Αφροδισιολόγος Επιστημονικός συνεργάτης B Κλινική Δερματικών και Αφροδισίων Νοσημάτων Α.Π.Θ Γ.Ν.

Μαντάς Αθανάσιος Δερματολόγος Αφροδισιολόγος Επιστημονικός συνεργάτης B Κλινική Δερματικών και Αφροδισίων Νοσημάτων Α.Π.Θ Γ.Ν. Νόσος Queyrat Μαντάς Αθανάσιος Δερματολόγος Αφροδισιολόγος Επιστημονικός συνεργάτης B Κλινική Δερματικών και Αφροδισίων Νοσημάτων Α.Π.Θ Γ.Ν. «Παπαγεωργίου» ΟΡΙΣΜΟΣ Η ερυρθροπλασία του Queyrat είναι μία

Διαβάστε περισσότερα

Σμηγματορροικές υπερκερατώσεις. Μιχαέλα Πλάκα Δερματολόγος Επιστημονικός συνεργάτης Nος. «Α. Συγγρός»

Σμηγματορροικές υπερκερατώσεις. Μιχαέλα Πλάκα Δερματολόγος Επιστημονικός συνεργάτης Nος. «Α. Συγγρός» Σμηγματορροικές υπερκερατώσεις Μιχαέλα Πλάκα Δερματολόγος Επιστημονικός συνεργάτης Nος. «Α. Συγγρός» Σμηγματορροική υπερκεράτωση (μυρκηκία) Εξαιρετικά συχνή, καλοήθης δερματική βλάβη Συνήθως αφορά τις

Διαβάστε περισσότερα

Συχνά λάθη στη διάγνωση και αντιμετώπιση του μελανώματος Από τη σκοπιά του δερματολόγου

Συχνά λάθη στη διάγνωση και αντιμετώπιση του μελανώματος Από τη σκοπιά του δερματολόγου Συχνά λάθη στη διάγνωση και αντιμετώπιση του μελανώματος Από τη σκοπιά του δερματολόγου Ελισάβετ Λαζαρίδου Αν. Καθηγήτρια Δερματολογίας-Αφροδισιολογίας Διευθύντρια Β Δερματολογικής Κλινικής Α.Π.Θ. Ποιος

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ στόμα Η Στοματολογία αποτελεί σημαντικό μέρος της Παθολογίας

ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ στόμα Η Στοματολογία αποτελεί σημαντικό μέρος της Παθολογίας ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Αν και το στόμα αποτελεί μικρό τμήμα του σώματος είναι στόχος πολυάριθμων νόσων, τοπικών και συστηματικών Νοσήματα βλεννογόνου στόματος Νοσήματα χειλέων Νοσήματα σιαλογόνων αδένων Νοσήματα

Διαβάστε περισσότερα

HPV λοίμωξη Κλινική εικόνα. Κλινική εικόνα HPV αλλοιώσεων στην γεννητική περιοχή του άνδρα DR ΚΟΛΙΑΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΟΥΡΟΛΟΓΟΣ ΠΑΝΕΠ. ΥΠΟΤΡΟΦΟΣ Β ΟΥΡ ΑΠΘ

HPV λοίμωξη Κλινική εικόνα. Κλινική εικόνα HPV αλλοιώσεων στην γεννητική περιοχή του άνδρα DR ΚΟΛΙΑΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΟΥΡΟΛΟΓΟΣ ΠΑΝΕΠ. ΥΠΟΤΡΟΦΟΣ Β ΟΥΡ ΑΠΘ HPV λοίμωξη Κλινική εικόνα Κλινική εικόνα HPV αλλοιώσεων στην γεννητική περιοχή του άνδρα DR ΚΟΛΙΑΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΟΥΡΟΛΟΓΟΣ ΠΑΝΕΠ. ΥΠΟΤΡΟΦΟΣ Β ΟΥΡ ΑΠΘ Οξυτενή κονδυλώματα Ιός HPV (ομάδες 6, 11 αλλά και 16,

Διαβάστε περισσότερα

Δυσπλαστικοί σπίλοι-σύνδρομο δυσπλαστικών σπίλων. Μαρίνα Παπουτσάκη

Δυσπλαστικοί σπίλοι-σύνδρομο δυσπλαστικών σπίλων. Μαρίνα Παπουτσάκη -Σύνδρομο δυσπλαστικών σπίλων Μαρίνα Παπουτσάκη Επιμελήτρια Α Α Πανεπιστημιακή Κλινική Νοσοκομείο Δερματολογικών Παθήσεων, «Ανδρέας Συγγρός» Ορισμός Οι δυσπλαστικοί σπίλοι είναι επίκτητοι μελανοκυτταρικοί

Διαβάστε περισσότερα

5 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕΛΑΝΩΜΑΤΟΣ 12-15 Ιουνίου 2014, Ναύπλιο ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

5 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕΛΑΝΩΜΑΤΟΣ 12-15 Ιουνίου 2014, Ναύπλιο ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 5 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕΛΑΝΩΜΑΤΟΣ 12-15 Ιουνίου 2014, Ναύπλιο ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Πέμπτη 12 Ιουνίου 2014 11.00-12.00 Προσέλευση Εγγραφές 12.00-13.30 Ελεύθερες Ανακοινώσεις Προεδρείο:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΗΡΜΕΝΟ ΔΕΡΜΑΤΟΪΝΟΣΑΡΚΩΜΑ AΓΓΕΛΙΚΗ ΜΠΕΦΟΝ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ Α ΔΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΣΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΥΓΓΡΟΣ

ΕΠΗΡΜΕΝΟ ΔΕΡΜΑΤΟΪΝΟΣΑΡΚΩΜΑ AΓΓΕΛΙΚΗ ΜΠΕΦΟΝ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ Α ΔΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΣΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΥΓΓΡΟΣ ΕΠΗΡΜΕΝΟ ΔΕΡΜΑΤΟΪΝΟΣΑΡΚΩΜΑ AΓΓΕΛΙΚΗ ΜΠΕΦΟΝ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ Α ΔΕΡΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΣΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΥΓΓΡΟΣ ΕΠΗΡΜΕΝΟ ΔΕΡΜΑΤΟΪΝΟΣΑΡΚΩΜΑ DERMATOFIBROSARCOMA PROTUBERANS DFSP 1924: «προοδευτικό και υποτροπιάζον

Διαβάστε περισσότερα

Διάγνωση καλοήθων και κακοήθων HPV αλλοιώσεων στην γεννητική περιοχή του άνδρα DR ΚΟΛΙΑΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΟΥΡΟΛΟΓΟΣ ΠΑΝΕΠ. ΥΠΟΤΡΟΦΟΣ Β ΟΥΡ ΑΠΘ

Διάγνωση καλοήθων και κακοήθων HPV αλλοιώσεων στην γεννητική περιοχή του άνδρα DR ΚΟΛΙΑΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΟΥΡΟΛΟΓΟΣ ΠΑΝΕΠ. ΥΠΟΤΡΟΦΟΣ Β ΟΥΡ ΑΠΘ Διάγνωση καλοήθων και κακοήθων HPV αλλοιώσεων στην γεννητική περιοχή του άνδρα DR ΚΟΛΙΑΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΟΥΡΟΛΟΓΟΣ ΠΑΝΕΠ. ΥΠΟΤΡΟΦΟΣ Β ΟΥΡ ΑΠΘ Ο ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων HPV είναι το πιο συχνό ΣΜΝ στις ΗΠΑ

Διαβάστε περισσότερα

Μελάνωμα: Πληθυσμιακός έλεγχος και δευτερογενής πρόληψη

Μελάνωμα: Πληθυσμιακός έλεγχος και δευτερογενής πρόληψη Α' ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΦΡΟΔΙΣΙΩΝ ΚΑΙ ΔΕΡΜΑΤΙΚΩΝ ΝΟΣΩΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ "Ανδρέας Συγγρός" Μελάνωμα: Πληθυσμιακός έλεγχος και δευτερογενής πρόληψη ΜΑΡΙΑ ΚΩΣΤΑΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ Μονάδα Σπίλων και Μελανώματος

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Ευστάθιος Α. Ράλλης, Δερματολόγος - Αφροδισιολόγος, Δ/ντής Δερματολογικού Τμήματος 417 ΝΙΜΤΣ

Γράφει: Ευστάθιος Α. Ράλλης, Δερματολόγος - Αφροδισιολόγος, Δ/ντής Δερματολογικού Τμήματος 417 ΝΙΜΤΣ Γράφει: Ευστάθιος Α. Ράλλης, Δερματολόγος - Αφροδισιολόγος, Δ/ντής Δερματολογικού Τμήματος 417 ΝΙΜΤΣ Τι είναι η δερματοσκόπηση; Η δερματοσκόπηση αποτελεί μια μη-επεμβατική, διαγνωστική τεχνική μέσω της

Διαβάστε περισσότερα

Δ Ε Ρ Μ Α Σ Ο Λ Ο Γ Ι Α ΚΑΛΟΗΘΕΙ ΟΓΚΟΙ ΚΑΙ ΠΑΘΗΕΙ ΣΟΤ ΔΕΡΜΑΣΟ

Δ Ε Ρ Μ Α Σ Ο Λ Ο Γ Ι Α ΚΑΛΟΗΘΕΙ ΟΓΚΟΙ ΚΑΙ ΠΑΘΗΕΙ ΣΟΤ ΔΕΡΜΑΣΟ ΚΑΛΟΗΘΕΙ ΟΓΚΟΙ ΚΑΙ ΠΑΘΗΕΙ ΣΟΤ ΔΕΡΜΑΣΟ Σο δέρμα αποτελεί το μεγαλύτερο όργανο του ανθρώπινου σώματος. τους ενήλικες έχει κατά μέσο όρο βάρος 4 kg και επιφάνεια 1.8m2. Αποτελείται από 3 στιβάδες, την επιδερμίδα,

Διαβάστε περισσότερα

Α ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ & ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΟΓΚΟΛΟΓΙΑΣ Γ.Ν.Α. «ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ» ΝΟΣΟΣ PAGET ΑΙΔΟΙΟΥ

Α ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ & ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΟΓΚΟΛΟΓΙΑΣ Γ.Ν.Α. «ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ» ΝΟΣΟΣ PAGET ΑΙΔΟΙΟΥ Α ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ & ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΟΓΚΟΛΟΓΙΑΣ Γ.Ν.Α. «ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ» ΝΟΣΟΣ PAGET ΑΙΔΟΙΟΥ Κουτρούµπα Ι, Χαϊδόπουλος Δ, Θωµάκος Ν, Σωτηροπούλου Μ, Καθοπούλης Ν, Βλάχος

Διαβάστε περισσότερα

21. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ

21. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ 21. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ Ο καρκίνος του μαστού είναι ο πιο συχνός καρκίνος της γυναίκας. Η επίπτωση παγκόσμια είναι περίπου 89 περιστατικά/100.000 γυναίκες ενώ αναφέρονται 800.000 νέα περιστατικά

Διαβάστε περισσότερα

Το μελάνωμα μπορεί επίσης να δώσει μεταστάσεις και μέσω του αίματος (αιματογενής διασπορά).

Το μελάνωμα μπορεί επίσης να δώσει μεταστάσεις και μέσω του αίματος (αιματογενής διασπορά). Γράφει: Κωνσταντίνος Βέρρος, Δερματολόγος - Αφροδισιολόγος Ο καρκίνος που αναπτύσσεται από τα μελανοκύτταρα (βλ. Καρκίνοι του δέρματος ), λέγεται μελάνωμα (άλλες ονομασίες: δερματικό μελάνωμα, κακόηθες

Διαβάστε περισσότερα

Καλοήθεις µελανοκυτταρικοί όγκοι Ταξινόµηση WHO 2006 1% - 2% των βρεφών Επιφανειακοί Όψιµοι Επιφανειακοί Οποιαδήποτε ανατοµική θέση Μ.δ. < 1,5 cm Κηλίδες, βλατίδες ή πλάκες Λευκόφαιοι έως µελανόφαιοι Ωοειδείς

Διαβάστε περισσότερα

5 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕΛΑΝΩΜΑΤΟΣ 12-15 Ιουνίου 2014, Ναύπλιο

5 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕΛΑΝΩΜΑΤΟΣ 12-15 Ιουνίου 2014, Ναύπλιο 5 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΜΕΛΑΝΩΜΑΤΟΣ 12-15 Ιουνίου 2014, Ναύπλιο ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 11.00-12.00 12.00-15.30 15.30-17.30 Πέμπτη 12 Ιουνίου 2014 Προσέλευση Εγγραφές Ελεύθερες Ανακοινώσεις

Διαβάστε περισσότερα

Παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του Παγκρέατος. Στέργιος Δελακίδης Γαστρεντερολόγος

Παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του Παγκρέατος. Στέργιος Δελακίδης Γαστρεντερολόγος Παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του Παγκρέατος Στέργιος Δελακίδης Γαστρεντερολόγος Καρκίνος Παγκρέατος: πρόγνωση Κακή πρόγνωση Συνολική πενταετής επιβίωση 6%.

Διαβάστε περισσότερα

Δεκαπεντάλεπτη προετοιμασία του φοιτητή ιατρικής για το μάθημα του καρκίνου του όρχη βασικές γνώσεις :

Δεκαπεντάλεπτη προετοιμασία του φοιτητή ιατρικής για το μάθημα του καρκίνου του όρχη βασικές γνώσεις : Δεκαπεντάλεπτη προετοιμασία του φοιτητή ιατρικής για το μάθημα του καρκίνου του όρχη βασικές γνώσεις : Οι όρχεις αποτελούν κομμάτι του αναπαραγωγικού συστήματος (παραγωγή σπερματοζωάριων) του άνδρα αλλά

Διαβάστε περισσότερα

ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ - ΡΑΔΙΟΒΙΟΛΟΓΙΑ

ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ - ΡΑΔΙΟΒΙΟΛΟΓΙΑ ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ - ΡΑΔΙΟΒΙΟΛΟΓΙΑ Βασικές γνώσεις I SBN 960-372-069-0 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΑΡΙΣ Α. ΚΟΣΜΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ Μ Ε Ρ Ο Σ Ι ΟΓΚΟΛΟΓΙΑ Κεφάλαιο 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ... 3 Το καρκινικό κύτταρο... 3 Κυτταρικός

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΛΟΓΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ

ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΛΟΓΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΛΟΓΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Χρ.Τσοµπανίδου Παθολογοανατόµος Συντονίστρια Διευθύντρια Νοσοκοµείο Θεσ/νίκης «Άγιος Δηµήτριος» προέρχονται από το φυσιολογικό επιθήλιο µε την

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Φ.Ν. Σκοπούλη Καθηγήτρια τον Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών συστηματικός ερυθηματώδης λύκος θεωρείται η κορωνίδα των αυτοάνοσων

Διαβάστε περισσότερα

Ιοί & HPV. Ευστάθιος Α. Ράλλης. Επικ. Καθηγητής Δερματολογίας - Αφροδισιολογίας

Ιοί & HPV. Ευστάθιος Α. Ράλλης. Επικ. Καθηγητής Δερματολογίας - Αφροδισιολογίας Ιοί & HPV Ευστάθιος Α. Ράλλης Επικ. Καθηγητής Δερματολογίας - Αφροδισιολογίας Περί ΙΩΝ Ορισμός Οι ιοί είναι ατελείς, λοιμώδεις οργανισμοί μικρότεροι σε μέγεθος από τα μικρόβια και ορατοί μόνο με το ηλεκτρονικό

Διαβάστε περισσότερα

20-23 Οκτωβρίου 2016 Ξενοδοχείο Larissa Imperial, Λάρισα

20-23 Οκτωβρίου 2016 Ξενοδοχείο Larissa Imperial, Λάρισα 6o Πανελλήνιο Συνέδριο Μελανώματος 20-23 Οκτωβρίου 2016 Ξενοδοχείο Larissa Imperial, Λάρισα Επιστημονικό Πρόγραμμα Πέμπτη, 20 Οκτωβρίου 2016 14.30 15.30 ΠΡΟΣΕΛΕΥΣΗ - ΕΓΓΡΑΦΕΣ 15.30-17.30 ΣΥΜΠΟΣΙΟ: ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ/ΠΡΟΛΗΨΗ

Διαβάστε περισσότερα

Με αφορμή την Ευρωπαϊκή Ημέρα κατά του μελανώματος την 14η Μαΐου 2001, ετοιμάσαμε ένα αφιέρωμα για την

Με αφορμή την Ευρωπαϊκή Ημέρα κατά του μελανώματος την 14η Μαΐου 2001, ετοιμάσαμε ένα αφιέρωμα για την Με αφορμή την Ευρωπαϊκή Ημέρα κατά του μελανώματος την 14η Μαΐου 2001, ετοιμάσαμε ένα αφιέρωμα για την UV ακτινοβολία. Οι δερματολόγοι λένε πως έχει αποδειχθεί μεγάλος ο ρόλος της υπεριώδους ακτινοβολίας

Διαβάστε περισσότερα

Προληπτική Μαστογραφία Ανακαλύπτοντας το DCIS. Ιωάννης Θ. Νατσιόπουλος Ειδικός Χειρουργός Μαστού

Προληπτική Μαστογραφία Ανακαλύπτοντας το DCIS. Ιωάννης Θ. Νατσιόπουλος Ειδικός Χειρουργός Μαστού Προληπτική Μαστογραφία Ανακαλύπτοντας το DCIS Ιωάννης Θ. Νατσιόπουλος Ειδικός Χειρουργός Μαστού Ductal Carcinoma in Situ Πορογενές καρκίνωμα in Situ In Situ = επί τόπου Τοπικό πορογενές καρκίνωμα; Ductal

Διαβάστε περισσότερα

Ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα κατωτέρου γεννητικού συστήματος θήλεος. Μαρία Σωτηροπούλου Νοσοκομείο Αλεξάνδρα

Ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα κατωτέρου γεννητικού συστήματος θήλεος. Μαρία Σωτηροπούλου Νοσοκομείο Αλεξάνδρα Ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα κατωτέρου γεννητικού συστήματος θήλεος Μαρία Σωτηροπούλου Νοσοκομείο Αλεξάνδρα Ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα αιδοίου Σπάνιο, 1,5 ανά 100 000 γυναίκες στις ΗΠΑ Τρειςομάδεςγυναικών:

Διαβάστε περισσότερα

VIN (Ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία αιδοίου)

VIN (Ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία αιδοίου) VIN (Ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία αιδοίου) Διαφορές μεταξύ τραχήλου και αιδοίου Κύτταρο-στόχος: κυρίως πλακώδες δεν υπάρχει εκτεθειμένος πολυδύναμος πληθυσμός, όπως στον τράχηλο Σχετιζόμενοι HPV: κυριαρχούν

Διαβάστε περισσότερα

HPV Human Papilloma Virus. Ιός των Ανθρωπίνων Θηλωμάτων

HPV Human Papilloma Virus. Ιός των Ανθρωπίνων Θηλωμάτων HPV Human Papilloma Virus Ιός των Ανθρωπίνων Θηλωμάτων Καρκίνος τραχήλου της μήτρας Υψηλή θνησιμότητα Ο δεύτερος σε συχνότητα που αφορά τις γυναίκες παγκόσμια 500.000 γυναίκες εμφανίζουν καρκίνο τραχήλου

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 5 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ 7 1.1 Γενικά 8 1.2 Στιβάδες του Δέρματος 10 1.2.1 Επιδερμίδα 10 1.2.2 Χόριο 14 1.2.3 Υπόδερμα ή Υποδόριο Λίπος 17 1.3 Εξαρτήματα

Διαβάστε περισσότερα

Οι σκοποί της Εταιρείας μας είναι επιστημονικοί και κοινωνικοί και αφορούν στην:

Οι σκοποί της Εταιρείας μας είναι επιστημονικοί και κοινωνικοί και αφορούν στην: Ο καρκίνος του μαστού αποτελεί τη συχνότερη νεοπλασματική νόσο που προσβάλλει τις γυναίκες, με αρνητικές επιπτώσεις όχι μόνο για την ίδια την ασθενή, αλλά και για το οικογενειακό και φιλικό της περιβάλλον.

Διαβάστε περισσότερα

Επίδραση εξωγενών παραγόντων στο δέρμα

Επίδραση εξωγενών παραγόντων στο δέρμα Επίδραση εξωγενών παραγόντων στο δέρμα Επίδραση εξωγενών παραγόντων στο δέρμα Οι παράγοντες που ασκούν επίδραση στο δέρμα είναι: 1)Η τριβή και η πίεση 2)οι τραυματισμοί 3)η θερμότητα και το ψύχος 4)η ηλιακή

Διαβάστε περισσότερα

Καρκίνος. Note: Σήμερα όμως πάνω από το 50% των διαφόρων καρκινικών τύπων είναι θεραπεύσιμοι

Καρκίνος. Note: Σήμερα όμως πάνω από το 50% των διαφόρων καρκινικών τύπων είναι θεραπεύσιμοι Ο πιο απλός ορισμός είναι ότι ο καρκίνος είναι μια ομάδα ασθενειών που χαρακτηρίζεται από ανεξέλεγκτη ανάπτυξη και διασπορά ανώμαλων κυττάρων. Αν η εξάπλωση δεν ελεγχθεί θα οδηγήσει στο θάνατο. Ποσοστό

Διαβάστε περισσότερα

UROGOLD III: Οι σηµαντικότερες δηµοσιεύσεις της χρονιάς Καρκίνος Όρχεως και Πέους Ευάγγελος Φραγκιάδης Ακαδηµαϊκός Υπότροφος Α Ουρολογική Κλινική ΕΚΠΑ

UROGOLD III: Οι σηµαντικότερες δηµοσιεύσεις της χρονιάς Καρκίνος Όρχεως και Πέους Ευάγγελος Φραγκιάδης Ακαδηµαϊκός Υπότροφος Α Ουρολογική Κλινική ΕΚΠΑ UROGOLD III: Οι σηµαντικότερες δηµοσιεύσεις της χρονιάς Καρκίνος Όρχεως και Πέους Ευάγγελος Φραγκιάδης Ακαδηµαϊκός Υπότροφος Α Ουρολογική Κλινική ΕΚΠΑ Καµία σύγκρουση συµφερόντων Some may think this was

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές Αρχές Δερματολογίας...23 Κεφάλαιο 2 Διαγνωστική στην Κλίνη του Ασθενούς...41 Κεφάλαιο 3 Πυρετός και Εξάνθημα...49

Βασικές Αρχές Δερματολογίας...23 Κεφάλαιο 2 Διαγνωστική στην Κλίνη του Ασθενούς...41 Κεφάλαιο 3 Πυρετός και Εξάνθημα...49 ENOTHTA 1 BAΣΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ Κεφάλαιο 1 Βασικές Αρχές Δερματολογίας...23 Κεφάλαιο 2 Διαγνωστική στην Κλίνη του Ασθενούς...41 Κεφάλαιο 3 Πυρετός και Εξάνθημα...49 ENOTHTA 2 ΚΝΗΣΜΟΣ Κεφάλαιο 4 Κνησμός και Δυσαισθησία...63

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Α ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗΣ ΟΓΚΟΙ ΕΠΙΦΥΣΗΣ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΒΑΝΤΖΑΣ Επίκουρος Καθηγητής

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Α ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗΣ ΟΓΚΟΙ ΕΠΙΦΥΣΗΣ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΒΑΝΤΖΑΣ Επίκουρος Καθηγητής ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Α ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗΣ ΟΓΚΟΙ ΕΠΙΦΥΣΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΒΑΝΤΖΑΣ Επίκουρος Καθηγητής ΟΓΚΟΙ ΕΠΙΦΥΣΗΣ Επιφυσιοβλάστωµα Επιφυσιοκύττωµα Ογκος

Διαβάστε περισσότερα

Γυμνάσιο Κερατέας ΚΑΡΚΙΝΟΣ & ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ. Αναστασία Σουλαχάκη Κωνσταντίνα Πρίφτη

Γυμνάσιο Κερατέας ΚΑΡΚΙΝΟΣ & ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ. Αναστασία Σουλαχάκη Κωνσταντίνα Πρίφτη Γυμνάσιο Κερατέας ΚΑΡΚΙΝΟΣ & ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ Αναστασία Σουλαχάκη Κωνσταντίνα Πρίφτη 2013 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ : Ορολογία και λίγα λόγια για τον καρκίνο Χαρακτηριστικά του καρκίνου Μεταλλάξεις Μεταλλάξεις και καρκίνος

Διαβάστε περισσότερα

Η υπεριώδης ακτινοβολία (UV), χωρίζεται στις ζώνες UVA, UVB και UVC. Όλες έχουν διαφορετικές

Η υπεριώδης ακτινοβολία (UV), χωρίζεται στις ζώνες UVA, UVB και UVC. Όλες έχουν διαφορετικές ΟΛΑ ΟΣΑ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΡΕΤΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΛΙΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΗΛΙΟΣ, Ο καλύτερός μας φίλος ο χειρότερός μας εχθρός. Η υπεριώδης ακτινοβολία (UV), χωρίζεται στις ζώνες UVA, UVB και UVC. Όλες έχουν διαφορετικές αρνητικές

Διαβάστε περισσότερα

Οικογενησ Μεσογειακοσ Πυρετοσ

Οικογενησ Μεσογειακοσ Πυρετοσ www.printo.it/pediatric-rheumatology/gr/intro Οικογενησ Μεσογειακοσ Πυρετοσ Έκδοση από 2016 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΟΙΚΟΓΕΝΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΣ ΠΥΡΕΤΟΣ 1.1 Τι είναι; Ο Οικογενής Μεσογειακός Πυρετός (ΟΜΠ) είναι ένα γενετικά

Διαβάστε περισσότερα

Ο Καρκίνος του δέρματος από τον ήλιο

Ο Καρκίνος του δέρματος από τον ήλιο 8 ο Γενικό Λύκειο Πατρών Ερευνητικές Εργασίες Τάξη Α Ο Καρκίνος του δέρματος από τον ήλιο Από την ομάδα B-BOYS: Άρης Σπυρόπουλος Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος Χρήστος Λιόσης Βασίλης Οικονομόπουλος Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

Ιδιαιτερότητες χειρουργικής αντιμετώπισης ΝΕΤ εντέρου

Ιδιαιτερότητες χειρουργικής αντιμετώπισης ΝΕΤ εντέρου Ιδιαιτερότητες χειρουργικής αντιμετώπισης ΝΕΤ εντέρου Γεώργιος Χ. Σωτηρόπουλος, MD, PhD, FACS, FEBS Καθηγητής Χειρουργικής Πανεπιστημίου Essen Αν. Καθηγητής Χειρουργικής ΕΚΠΑ Αθήνα 11.11.2017 Αντιμετώπιση

Διαβάστε περισσότερα

15/1/2018. Δρ. Σάββας Παρασκευόπουλος Χειρουργός Ουρολόγος Θεσσαλονίκη 2-5 /11/ ο Μακεδονικό Ουρολογικό Συμπόσιο

15/1/2018. Δρ. Σάββας Παρασκευόπουλος Χειρουργός Ουρολόγος Θεσσαλονίκη 2-5 /11/ ο Μακεδονικό Ουρολογικό Συμπόσιο Η χρήση του PET CT στην Ογκολογία και όχι μόνο Δρ. Σάββας Παρασκευόπουλος Χειρουργός Ουρολόγος Θεσσαλονίκη 2-5 /11/2017 11ο Μακεδονικό Ουρολογικό Συμπόσιο 1 Τι είναι το PET SCAN; Η Pet scan (pozitron emission

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΘΥΡΕΟΕΙΔΟΥΣ

ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΘΥΡΕΟΕΙΔΟΥΣ Οι όζοι του θυρεοειδούς είναι συχνοί και αποτελούν το συχνότερο ενδοκρινολογικό πρόβλημα σε πολλές χώρες. Οι πιθανότητες ότι κάποιος θα ανακαλύψει έναν τουλάχιστον όζο θυρεοειδούς είναι 1 στις 10 ενώ σε

Διαβάστε περισσότερα

Όρχεις -Χειρισμός παρασκευάσματος -Εισαγωγή στους όγκους. Α.. Κιζιρίδου, Αναπ. Διευθύντρια Παθολογοανατομικού Τμήματος A.Ν.Θ.

Όρχεις -Χειρισμός παρασκευάσματος -Εισαγωγή στους όγκους. Α.. Κιζιρίδου, Αναπ. Διευθύντρια Παθολογοανατομικού Τμήματος A.Ν.Θ. Όρχεις -Χειρισμός παρασκευάσματος -Εισαγωγή στους όγκους Α.. Κιζιρίδου, Αναπ. Διευθύντρια Παθολογοανατομικού Τμήματος A.Ν.Θ.Θεαγένειο Περιγραφική Ανατομική 2 αδένες με σχήμα δαμάσκηνου διαστ.5χ3χ2.5 Κρέμονται

Διαβάστε περισσότερα

ΣΚΛΑΒΟΥΝΟΥ-ΑΝΔΡΙΚΟΠΟΥΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ

ΣΚΛΑΒΟΥΝΟΥ-ΑΝΔΡΙΚΟΠΟΥΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ Καρκίνος στόµατος ΣΚΛΑΒΟΥΝΟΥ-ΑΝΔΡΙΚΟΠΟΥΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ Καθηγήτρια Διευθύντρια Εργαστηρίου Στοµατολογίας Οδοντιατρικής Σχολής Παν/µiου Αθηνών ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΚΟΙΛΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΣΤΟΜΑΤΟΦΑΡΥΓΓΑ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

18. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΕΝΔΟΜΗΤΡΙΟΥ

18. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΕΝΔΟΜΗΤΡΙΟΥ 18. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΕΝΔΟΜΗΤΡΙΟΥ Ο καρκίνος του ενδομητρίου είναι η συχνότερη μορφή γυναικολογικού καρκίνου στις ΗΠΑ ( 6% όλων των νεοδιαγνωσθέντων καρκίνων στις γυναίκες). Η πρόγνωση είναι σχετικά καλή καθώς

Διαβάστε περισσότερα

Ο Καρκίνος του δέρματος από τον ήλιο

Ο Καρκίνος του δέρματος από τον ήλιο 8 ο Γενικό Λύκειο Πατρών Τμήμα Α Ο Καρκίνος του δέρματος από τον ήλιο Από την ομάδα B-BOYS: Άρης Σπυρόπουλος Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος Χρήστος Λιόσης Βασίλης Οικονομόπουλος Επιβλέπων: Αναστασόπουλος

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ

ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Σοφία Τούσα, Ειδικευόµενη Γενικής Ιατρικής στο Γενικό Νοσοκοµείο Έδεσσας, MSc, υποψήφια διδάκτωρ

Διαβάστε περισσότερα

Καρκίνος του Λάρυγγα

Καρκίνος του Λάρυγγα Καρκίνος του Λάρυγγα Ο λάρυγγας βρίσκεται ανατομικά σε συνέχεια με τη ρινική / στοματική κοιλότητα και αποτελεί την είσοδο της αεραγωγού. Η τραχεία και οι πνευμόνες βρίσκονται προς τα κάτω ενώ προς τα

Διαβάστε περισσότερα

Μυρμηκιές. Ευστάθιος Α. Ράλλης. Επικ. Καθηγητής Δερματολογίας - Αφροδισιολογίας

Μυρμηκιές. Ευστάθιος Α. Ράλλης. Επικ. Καθηγητής Δερματολογίας - Αφροδισιολογίας Μυρμηκιές Ευστάθιος Α. Ράλλης Επικ. Καθηγητής Δερματολογίας - Αφροδισιολογίας Γενικά Οι HPV (Human Papilloma Virus) είναι διπλής έλικας DNA ιοί, που προσβάλλουν το πλακώδες επιθήλιο (δέρμα και βλεννογόνοι

Διαβάστε περισσότερα

Γεώργιος Α. Ανδρουτσόπουλος Επίκουρος Καθηγητής Μαιευτικής - Γυναικολογίας Πανεπιστημίου Πατρών. Πυελική μάζα

Γεώργιος Α. Ανδρουτσόπουλος Επίκουρος Καθηγητής Μαιευτικής - Γυναικολογίας Πανεπιστημίου Πατρών. Πυελική μάζα Γεώργιος Α. Ανδρουτσόπουλος Επίκουρος Καθηγητής Μαιευτικής - Γυναικολογίας Πανεπιστημίου Πατρών Πυελική μάζα Επιδημιολογία Η πυελική μάζα είναι ένα σχετικά συχνό κλινικό εύρημα. Σε αρκετές περιπτώσεις

Διαβάστε περισσότερα

Μήπως έχω Σκληρόδερµα;

Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Για να πληροφορηθώ µýëïò ôçò Σπάνιος ναι... Μόνος όχι Η Πανελλήνια Ένωση Σπανίων Παθήσεων (Π.Ε.Σ.ΠΑ) είναι ο μόνος φορέας, μη κερδοσκοπικό σωματείο, συλλόγων ασθενών σπανίων παθήσεων

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΟΓΚΩΝ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ. Β. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Λέκτορας Νευροχειρουργικής Π.Γ.Ν.Π.

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΟΓΚΩΝ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ. Β. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Λέκτορας Νευροχειρουργικής Π.Γ.Ν.Π. ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΟΓΚΩΝ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ Β. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ Λέκτορας Νευροχειρουργικής Π.Γ.Ν.Π. ΓΛΟΙΩΜΑΤΑ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΓΛΟΙΩΜΑΤΑ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΠΙΛΟΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΑΣΤΡΟΚΥΤΩΜΑ (WHO I) ΑΣΤΡΟΚΥΤΩΜΑ (WHO II) ΑΝΑΠΛΑΣΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛ.Ε.ΔΕ. 8-10Δεκεμβρίου 2017 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ. Η Δερματοσκόπηση σε όλες τις ηλικίες μέσα από καθημερινά κλινικά σενάρια.

ΕΛ.Ε.ΔΕ. 8-10Δεκεμβρίου 2017 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ. Η Δερματοσκόπηση σε όλες τις ηλικίες μέσα από καθημερινά κλινικά σενάρια. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΕΛ.Ε.ΔΕ. Η Δερματοσκόπηση σε όλες τις ηλικίες μέσα από καθημερινά κλινικά σενάρια 8-10 Ξενοδοχείο Divani Caravel Αθήνα www.hds-dermoscopy.gr Γραμματεία Επιστημονικής Εκδήλωσης: ERA

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές ιστοπαθολογικές αλλοιώσεις του δέρματος έπειτα από δράση παραγόντων που προξενούν βλάβη. Αναφορά βασικών μακροσκοπικών και μικροσκοπικών όρων

Βασικές ιστοπαθολογικές αλλοιώσεις του δέρματος έπειτα από δράση παραγόντων που προξενούν βλάβη. Αναφορά βασικών μακροσκοπικών και μικροσκοπικών όρων ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Συνοπτική παρουσίαση διδακτέας ύλης Εισαγωγικά σχόλια Επανάληψη θεμελιωδών γνώσεων ιστολογίας Βασικές ιστοπαθολογικές αλλοιώσεις του δέρματος έπειτα από δράση παραγόντων που προξενούν

Διαβάστε περισσότερα

Το Βασικοκυτταρικό Καρκίνωμα (BCC) είναι η πιο συνηθισμένη μορφή καρκίνου του δέρματος, που προσβάλλει περίπου ένα εκατομμύριο Αμερικανών. κάθε χρόνο.

Το Βασικοκυτταρικό Καρκίνωμα (BCC) είναι η πιο συνηθισμένη μορφή καρκίνου του δέρματος, που προσβάλλει περίπου ένα εκατομμύριο Αμερικανών. κάθε χρόνο. Η ΠΙΟ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΗ ΜΟΡΦΗ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ Το Βασικοκυτταρικό Καρκίνωμα (BCC) είναι η πιο συνηθισμένη μορφή καρκίνου του δέρματος, που προσβάλλει περίπου ένα εκατομμύριο Αμερικανών. κάθε χρόνο. Πραγματικά

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑΤΑ ΕΚ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟΥ ΕΠΙΘΗΛΙΟΥ ΑΝΩΤΕΡΟΥ ΟΥΡΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ

ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑΤΑ ΕΚ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟΥ ΕΠΙΘΗΛΙΟΥ ΑΝΩΤΕΡΟΥ ΟΥΡΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΚΑΡΚΙΝΩΜΑΤΑ ΕΚ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟΥ ΕΠΙΘΗΛΙΟΥ ΑΝΩΤΕΡΟΥ ΟΥΡΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ M. Rouprêt, R. Zigeuner, J. Palou, A. öhle, E. Kaasinen, M. abjuk, R. Sylvester, W. Oosterlinck Eur Urol 2011 Apr;59(4):584-94

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΩΝ ΜΕΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΣΤΟ ΚΑΚΟΗΘΕΣ ΜΕΛΑΝΩΜΑ

ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΩΝ ΜΕΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΣΤΟ ΚΑΚΟΗΘΕΣ ΜΕΛΑΝΩΜΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΩΝ ΜΕΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΣΤΟ ΚΑΚΟΗΘΕΣ ΜΕΛΑΝΩΜΑ Ι. Μούντζιος 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Το κακόηθες μελάνωμα είναι ο τρίτος σε συχνότητα συμπαγής

Διαβάστε περισσότερα

Ιδιαίτερες νοσολογικές οντότητες στα λεμφώματα υψηλού βαθμού κακοηθείας

Ιδιαίτερες νοσολογικές οντότητες στα λεμφώματα υψηλού βαθμού κακοηθείας Ιδιαίτερες νοσολογικές οντότητες στα λεμφώματα υψηλού βαθμού κακοηθείας Απαρτιωμένη διδασκαλία στην Αιματολογία 2015 Αργύρης Σ. Συμεωνίδης Οντότητες μη Hodgkin λεμφωμάτων που θα αναφερθούν Πρωτοπαθές Β-λέμφωμα

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Μιλτιάδης Μαρκάτος, Πνευμονολόγος

Γράφει: Μιλτιάδης Μαρκάτος, Πνευμονολόγος Γράφει: Μιλτιάδης Μαρκάτος, Πνευμονολόγος Πάνω από ένα αιώνα πριν, ο J. Hutchinson, ένας χειρουργός-δερματολόγος, αναγνώρισε την πρώτη περίπτωση σαρκοείδωσης, στο Λονδίνο. Στα χρόνια πριν και μετά την

Διαβάστε περισσότερα

Ρ. Κωτακίδου Αναπλ. Διευθύντρια Γ.Ν.Θ. «Γ.Γεννηματάς»

Ρ. Κωτακίδου Αναπλ. Διευθύντρια Γ.Ν.Θ. «Γ.Γεννηματάς» Ρ. Κωτακίδου Αναπλ. Διευθύντρια Γ.Ν.Θ. «Γ.Γεννηματάς» Θεσσαλονίκη 8 Ιανουαρίου 2007 Προδιηθητικές επίπεδο ενδοεπιθηλιακό καρκίνωμα δυσπλασία Ο όρος «ουροθηλιακή ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία» (urothelial intraepithelial

Διαβάστε περισσότερα

Καρκινογένεση σε διάφορα όργανα ως συνέπεια HPV λοίμωξης: Πέος

Καρκινογένεση σε διάφορα όργανα ως συνέπεια HPV λοίμωξης: Πέος Καρκινογένεση σε διάφορα όργανα ως συνέπεια HPV λοίμωξης: Πέος Κων/νος Χατζημουρατίδης Επίκουρος Καθηγητής Ουρολογίας Β Ουρολογική Κλινική ΑΠΘ Δήλωση συμφερόντων Ṵ Ṧ ά Ṧ Ṵ, έ π Ṵ Ά π Ṵ έ Ṵ - Ί έ π ή Ṵ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΡΟΔΟΥ «ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ» ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΗΣ ΟΥΡΟΔΟΧΟΥ ΚΥΣΤΗΣ

ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΡΟΔΟΥ «ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ» ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΗΣ ΟΥΡΟΔΟΧΟΥ ΚΥΣΤΗΣ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΡΟΔΟΥ «ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ» ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΗΣ ΟΥΡΟΔΟΧΟΥ ΚΥΣΤΗΣ ΟΥΡΟΔΟΧΟΣ ΚΥΣΤΗ Κοίλο μυώδες όργανο που υποδέχεται, αποθηκεύει και αποβάλλει τα ούρα Μέρη της κύστης Κορυφή Σώμα Πυθμένας Ανατομικά

Διαβάστε περισσότερα

HIV & Ca τραχήλου μήτρας. Άτομα μολυσμένα με HIV έχουν αυξημένη ροπή για την ανάπτυξη καρκίνου.

HIV & Ca τραχήλου μήτρας. Άτομα μολυσμένα με HIV έχουν αυξημένη ροπή για την ανάπτυξη καρκίνου. HIV & Ca τραχήλου μήτρας Άτομα μολυσμένα με HIV έχουν αυξημένη ροπή για την ανάπτυξη καρκίνου. ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ Πολλαπλοί παράγοντες μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη της κακοήθειας σε ασθενείς με AIDS. Οι

Διαβάστε περισσότερα

Η ζωη µου. µε την ψωριαση. Eνημερωτικό φυλλάδιο για τη νόσο της ψωρίασης

Η ζωη µου. µε την ψωριαση. Eνημερωτικό φυλλάδιο για τη νόσο της ψωρίασης Πανελλήνιος Σύλλογος Ασθενών με Ψωρίαση και Ψωριασική Αρθρίτιδα Αριστοτέλους 21, Θεσσαλονίκη, τηλ 21315 553 780, email:epidermia.greece@gmail.com www.epidermia.gr Επιστημονική Επιμέλεια Ελληνική Δερματολογική

Διαβάστε περισσότερα

19. ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΑΙΔΟΙΟΥ

19. ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΑΙΔΟΙΟΥ Το 1998 η FIGO (International Federation of Gynecology and Obstetrics) στην ετήσια έκθεση της ανέφερε ότι ο καρκίνος του αιδοίου αποτελούσε το 5% των κακοήθων νεοπλασμάτων του γυναικείου γεννητικού συστήματος.

Διαβάστε περισσότερα

Εντοπίζεται συνήθως τυχαία διότι δεν εκδηλώνεται με πόνο. Εξαίρεση αποτελούν κάποιες πολύ σπάνιες προχωρημένες περιπτώσεις.

Εντοπίζεται συνήθως τυχαία διότι δεν εκδηλώνεται με πόνο. Εξαίρεση αποτελούν κάποιες πολύ σπάνιες προχωρημένες περιπτώσεις. 8SELIDO ENTIPO AGALIAZO.indd 1 Εισαγωγή Το έντυπο που κρατάτε στα χέρια σας έχει γραφτεί για να ρίξει φως στα σημαντικά σημεία για τον καρκίνου του θυρεοειδούς ο οποίος αποτελεί έναν από τους πιο σπάνιους

Διαβάστε περισσότερα

Πρώιμος καρκίνος μαστού. Σπύρος Μηλιαράς MD, MRCS(Glasg), AFRCS(Edin) Αναπλ. Καθηγητής Χειρουργικής ΑΠΘ Α Χειρουργική Κλινική ΑΠΘ, ΠΓΝΘ Παπαγεωργίου

Πρώιμος καρκίνος μαστού. Σπύρος Μηλιαράς MD, MRCS(Glasg), AFRCS(Edin) Αναπλ. Καθηγητής Χειρουργικής ΑΠΘ Α Χειρουργική Κλινική ΑΠΘ, ΠΓΝΘ Παπαγεωργίου Πρώιμος καρκίνος μαστού Σπύρος Μηλιαράς MD, MRCS(Glasg), AFRCS(Edin) Αναπλ. Καθηγητής Χειρουργικής ΑΠΘ Α Χειρουργική Κλινική ΑΠΘ, ΠΓΝΘ Παπαγεωργίου Ορισμός.. Πρώιμος καρκίνος του μαστού είναι η νόσος που

Διαβάστε περισσότερα

Η θέση της χημειοθεραπείας σε ασθενείς 3 ης ηλικίας. Θωμάς Μακατσώρης Λέκτορας Παθολογίας-Ογκολογίας Πανεπιστήμιο Πατρών 23-10-2010

Η θέση της χημειοθεραπείας σε ασθενείς 3 ης ηλικίας. Θωμάς Μακατσώρης Λέκτορας Παθολογίας-Ογκολογίας Πανεπιστήμιο Πατρών 23-10-2010 Η θέση της χημειοθεραπείας σε ασθενείς 3 ης ηλικίας Θωμάς Μακατσώρης Λέκτορας Παθολογίας-Ογκολογίας Πανεπιστήμιο Πατρών 23-10-2010 Το πεδίο αλλάζει Αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης παγκοσμίως Καλύτερη

Διαβάστε περισσότερα

BEST OF URO ONCOLOGY Penile Testicular Cancer 2016 ΦΡΑΓΚΟΥΛΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΕΙΔΙΚΕΥΟΜΕΝΟΣ ΟΥΡΟΛΟΓΟΣ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Γ.Ν.Α. Γ.

BEST OF URO ONCOLOGY Penile Testicular Cancer 2016 ΦΡΑΓΚΟΥΛΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΕΙΔΙΚΕΥΟΜΕΝΟΣ ΟΥΡΟΛΟΓΟΣ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Γ.Ν.Α. Γ. BEST OF URO ONCOLOGY Penile Testicular Cancer 2016 ΦΡΑΓΚΟΥΛΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΕΙΔΙΚΕΥΟΜΕΝΟΣ ΟΥΡΟΛΟΓΟΣ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Γ.Ν.Α. Γ. ΓΕΝΝΗΜΑΤΑΣ Σκοπός της μελέτης η αξιολόγηση των επιπλοκών σε ασθενείς

Διαβάστε περισσότερα

Κλινικές επιλογές σε μεταλλάξεις των BRCA 1/2 γονιδίων. Ιωάννης Θ. Νατσιόπουλος Χειρουργός Μαστού

Κλινικές επιλογές σε μεταλλάξεις των BRCA 1/2 γονιδίων. Ιωάννης Θ. Νατσιόπουλος Χειρουργός Μαστού Κλινικές επιλογές σε μεταλλάξεις των BRCA 1/2 γονιδίων Ιωάννης Θ. Νατσιόπουλος Χειρουργός Μαστού Η ανίχνευση BRCA μετάλλαξης δεν αποτελεί διάγνωση νόσου αλλά γενετική πληροφορία και εκτίμηση κινδύνου Ενδείξεις

Διαβάστε περισσότερα

Δεκαπεντάλεπτη προετοιμασία του φοιτητή, για την παρακολούθηση του μαθήματος του καρκίνου του προστάτη.

Δεκαπεντάλεπτη προετοιμασία του φοιτητή, για την παρακολούθηση του μαθήματος του καρκίνου του προστάτη. Δεκαπεντάλεπτη προετοιμασία του φοιτητή, για την παρακολούθηση του μαθήματος του καρκίνου του προστάτη. Καρκίνος του προστάτη Επιδημιολογία: Αποτελεί τον συχνότερα διαγνωσμένο καρκίνο στον άνδρα. 186.320

Διαβάστε περισσότερα

Ρευματολογία. Ψωριασική Αρθρίτιδα. Στέφανος Πατεράκης Φυσικοθεραπευτής, καθηγητής φυσ/πείας

Ρευματολογία. Ψωριασική Αρθρίτιδα. Στέφανος Πατεράκης Φυσικοθεραπευτής, καθηγητής φυσ/πείας Ρευματολογία Ψωριασική Αρθρίτιδα Στέφανος Πατεράκης Φυσικοθεραπευτής, καθηγητής φυσ/πείας Τι είναι η ψωριασική αρθρίτιδα; Η ψωριασική αρθρίτιδα είναι μια χρόνια φλεγμονώδης πάθηση που προσβάλλει τις αρθρώσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Εργαστήριο Γενικής Παθολογίας και Παθολογικικής Ανατομικής

ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Εργαστήριο Γενικής Παθολογίας και Παθολογικικής Ανατομικής ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Εργαστήριο Γενικής Παθολογίας και Παθολογικικής Ανατομικής Φυσιολογική εγκεφαλική ουσία Νεοπλάσματα ΚΝΣ ανάλογα με την προέλευσή τους σε πρωτοπαθή (2/3) μεταστατικά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Αθήνα, 30 / 03 /2018 ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Δ/ΝΣΗ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ Β

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Αθήνα, 30 / 03 /2018 ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Δ/ΝΣΗ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ Β ΑΝΑΡΤΗΤΕΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Αθήνα, 30 / 03 /2018 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ Αρ. πρωτ. : Γ1β/ΓΠ/οικ.26856 ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Δ/ΝΣΗ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ Β Ταχ. Διεύθυνση

Διαβάστε περισσότερα

Επιστημονική Επιμέλεια στα Ελληνικά απο φυλλάδιο του The Skin Cancer Foundation Penny Emmanouil, MD - Advisor of Skin Cancer Foundation USA for Greece

Επιστημονική Επιμέλεια στα Ελληνικά απο φυλλάδιο του The Skin Cancer Foundation Penny Emmanouil, MD - Advisor of Skin Cancer Foundation USA for Greece SQUAMOUS CELL CARCINOMA Επιστημονική Επιμέλεια στα Ελληνικά απο φυλλάδιο του The Skin Cancer Foundation Penny Emmanouil, MD - Advisor of Skin Cancer Foundation USA for Greece Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΚΑΤΑ ΣΕΙΡΑ ΠΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΝΕΦΡΟΥ. Η κακοήθης νεοπλασία του νεφρού αποτελεί το 3 % των νεοπλασμάτων του ενήλικα. Ασυνήθης είναι η εμφάνιση του σε ηλικίες κάτω των

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΝΕΦΡΟΥ. Η κακοήθης νεοπλασία του νεφρού αποτελεί το 3 % των νεοπλασμάτων του ενήλικα. Ασυνήθης είναι η εμφάνιση του σε ηλικίες κάτω των ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΝΕΦΡΟΥ. Η κακοήθης νεοπλασία του νεφρού αποτελεί το 3 % των νεοπλασμάτων του ενήλικα. Ασυνήθης είναι η εμφάνιση του σε ηλικίες κάτω των 40 ετών και τυπικά εμφανίζεται στην πέμπτη και έκτη

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΙΟΣ ΚΑΙ ΔΕΡΜΑ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗ ΦΩΤΟΓΗΡΑΝΣΗ ΦΩΤΟΔΕΡΜΑΤΟΠΑΘΕΙΕΣ ΦΩΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

ΗΛΙΟΣ ΚΑΙ ΔΕΡΜΑ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗ ΦΩΤΟΓΗΡΑΝΣΗ ΦΩΤΟΔΕΡΜΑΤΟΠΑΘΕΙΕΣ ΦΩΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΗΛΙΟΣ ΚΑΙ ΔΕΡΜΑ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΓΕΝΕΣΗ ΦΩΤΟΓΗΡΑΝΣΗ ΦΩΤΟΔΕΡΜΑΤΟΠΑΘΕΙΕΣ ΦΩΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΡΙΖΟΥ ΕΥΤΥΧΙΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΡΑΤΗ ΕΥΑΝΘΙΑ Α.Τ.Ε.Ι.Θ. ΤΜΗΜΑ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΣΜΕΤΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ :

Διαβάστε περισσότερα

ρ Έλενα Κουλλαπή 2014

ρ Έλενα Κουλλαπή 2014 ρ Έλενα Κουλλαπή 2014 Η προσεκτική εξέταση του δέρµατο πρέπει να αποτελεί µέρο κάθε ολοκληρωµένη φυσική εξέταση για σωστή διάγνωση µια δερµατολογική πάθηση Η δερµατολογική εξέταση πρέπει να γίνεται σε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΚΑΡΚΙΝΙΚΕΣ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΣΤΟΜΑΧΟΥ ΠΑΧΕΟΣ ΕΝΤΕΡΟΥ

ΠΡΟΚΑΡΚΙΝΙΚΕΣ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΣΤΟΜΑΧΟΥ ΠΑΧΕΟΣ ΕΝΤΕΡΟΥ ΠΡΟΚΑΡΚΙΝΙΚΕΣ ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ ΣΤΟΜΑΧΟΥ ΠΑΧΕΟΣ ΕΝΤΕΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΟAΝΑΤΟΜΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΟΜΑΔΑ ΠΕΠΤΙΚΟΥ ΑΘΗΝΑ 15 Δεκεμβρίου 2004 Mαρία Δαιμονάκου- Βατοπούλου Αναπληρώτρια Διευθύντρια Σισμανόγλειο ΓΠΝΑ Kαρκινογέννεση

Διαβάστε περισσότερα

EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΜΕΛΑΝΩΜΑΤΟΣ (ΕΛΕMΜΕΛ) ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΜΕΛΑΝΩΜΑΤΟΣ

EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΜΕΛΑΝΩΜΑΤΟΣ (ΕΛΕMΜΕΛ) ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΜΕΛΑΝΩΜΑΤΟΣ EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΜΕΛΑΝΩΜΑΤΟΣ (ΕΛΕMΜΕΛ) ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΜΕΛΑΝΩΜΑΤΟΣ ΑΘΗΝΑ 2016 ISBN: 978-618-82856-0-6 9 786188 285606 Copyright 2016 - ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Σήμερα η παγκόσμια ημέρα κατά του καρκίνου: Στατιστικά-πρόληψη

Σήμερα η παγκόσμια ημέρα κατά του καρκίνου: Στατιστικά-πρόληψη Σήμερα η παγκόσμια ημέρα κατά του καρκίνου: Στατιστικά-πρόληψη Η Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου καθιερώθηκε με πρωτοβουλία της Διεθνούς Ένωσης κατά του Καρκίνου και πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις

Διαβάστε περισσότερα

Επιστημονική Επιμέλεια στα Ελληνικά απο φυλλάδιο του The Skin Cancer Foundation Penny Emmanouil, MD - Advisor of Skin Cancer Foundation USA for Greece

Επιστημονική Επιμέλεια στα Ελληνικά απο φυλλάδιο του The Skin Cancer Foundation Penny Emmanouil, MD - Advisor of Skin Cancer Foundation USA for Greece (ABCDEs of Melanoma) Επιστημονική Επιμέλεια στα Ελληνικά απο φυλλάδιο του The Skin Cancer Foundation Penny Emmanouil, MD - Advisor of Skin Cancer Foundation USA for Greece ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία για το μάθημα της βιολογίας Υπεύθυνος Καθηγητής : Dr Κεραμάρης Κων/νος Συντελεστές : Αϊναλάκης Πέτρος Γ 1 Κυρίκος Κυριάκος Γ 1

Εργασία για το μάθημα της βιολογίας Υπεύθυνος Καθηγητής : Dr Κεραμάρης Κων/νος Συντελεστές : Αϊναλάκης Πέτρος Γ 1 Κυρίκος Κυριάκος Γ 1 Εργασία για το μάθημα της βιολογίας Υπεύθυνος Καθηγητής : Dr Κεραμάρης Κων/νος Συντελεστές : Αϊναλάκης Πέτρος Γ 1 Κυρίκος Κυριάκος Γ 1 Καρκίνος..1 Γενικά χαρακτηριστικά καρκινικών κυττάρων...2 Ανάλυση

Διαβάστε περισσότερα

Τ 1 G 3. Επαρκής TUR ή re-tur;

Τ 1 G 3. Επαρκής TUR ή re-tur; EΠΙΦΑΝΕΙΑΚΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΟΥΡΟΔΟΧΟΥ ΚΥΣΤΕΩΣ Τ 1 G 3. Επαρκής TUR ή re-tur; Εισηγητής: Γ.Κ. ΜΟΥΣΤΑΚΑΣ Α.Ν.Θ. Θεαγένειο Θεσσαλονίκης Οργάνωση: Τμήμα Ουρογεννητικής Ογκολογίας της Ελληνικής Ουρολογικής Εταιρείας

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΚΙΝΟ του ΠΡΟΣΤΑΤΗ. Πως να προλάβετε τον ΔΙΑΓΝΩΣΗ Η ΕΓΚΑΙΡΗ ΣΩΖΕΙ ΖΩΕΣ. Επιστημονική Επιμέλεια Ελληνική Ουρολογική Εταιρία

ΚΑΡΚΙΝΟ του ΠΡΟΣΤΑΤΗ. Πως να προλάβετε τον ΔΙΑΓΝΩΣΗ Η ΕΓΚΑΙΡΗ ΣΩΖΕΙ ΖΩΕΣ. Επιστημονική Επιμέλεια Ελληνική Ουρολογική Εταιρία Η ΕΓΚΑΙΡΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΣΩΖΕΙ ΖΩΕΣ Πως να προλάβετε τον ΚΑΡΚΙΝΟ του ΠΡΟΣΤΑΤΗ με ΤΗΝ ΕΥΓΕΝΙΚΗ Χορηγία Επιστημονική Επιμέλεια Ελληνική Ουρολογική Εταιρία με ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ «Αυτές οι πληροφορίες προορίζονται για

Διαβάστε περισσότερα

PET/CT versus DWI-MRI στην ογκολογία του θώρακος. Ευθυμιάδου Ρωξάνη Τμήμα Αξονικής, Μαγνητικής Τομογραφίας & PET-CT ΔΘΚΑ «Υγεία»

PET/CT versus DWI-MRI στην ογκολογία του θώρακος. Ευθυμιάδου Ρωξάνη Τμήμα Αξονικής, Μαγνητικής Τομογραφίας & PET-CT ΔΘΚΑ «Υγεία» PET/CT versus DWI-MRI στην ογκολογία του θώρακος. Ευθυμιάδου Ρωξάνη Τμήμα Αξονικής, Μαγνητικής Τομογραφίας & PET-CT ΔΘΚΑ «Υγεία» Ca πνεύμονος Η πρώτη αιτία θανάτου από καρκίνο στο δ υτικό κόσμο. 3.000.000

Διαβάστε περισσότερα

Γνωριμία με τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα

Γνωριμία με τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα Γνωριμία με τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα Αντώνης Φανουριάκης Μονάδα Ρευματολογίας και Κλινικής Ανοσολογίας Δ Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν» Αθήνα, 01/02/2016

Διαβάστε περισσότερα

Κουμανίδου Χρυσούλα Συντονίστρια Διευθύντρια

Κουμανίδου Χρυσούλα Συντονίστρια Διευθύντρια Κουμανίδου Χρυσούλα Συντονίστρια Διευθύντρια Καλοήθη Κακοήθη Συγγενές Φλεγμονώδες Αγγειακό Νεοπλαστικό Διόγκωση Ιστορικό Κλινική εικόνα Ηλικία Εντόπιση Ατελής σύγκλειση τμήματος του θυρεογλωσσικού πόρου

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ-ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΑΔΙΟΠΟΙΗΣΗ-ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ- ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ-ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΑΔΙΟΠΟΙΗΣΗ-ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ- ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ-ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΑΔΙΟΠΟΙΗΣΗ-ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ- ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Θνησιμότητα: Το αδενοκαρκίνωμα του προστάτη αποτελεί την πιο συνήθη κακοήθη νεοπλασία στους άνδρες, δεν αποτελεί και την κύριααιτίαθανάτου,

Διαβάστε περισσότερα

Μήπως έχω µεγαλακρία; Πώς θα το καταλάβω;

Μήπως έχω µεγαλακρία; Πώς θα το καταλάβω; Μήπως έχω µεγαλακρία; Πώς θα το καταλάβω; MegalakriaBroshure.indd 1 17/11/2010 1:27:39 μμ Η Πανελλήνια Ένωση Σπανίων Παθήσεων (Π.Ε.Σ.ΠΑ) είναι ο μόνος φορέας, μη κερδοσκοπικό σωματείο, συλλόγων ασθενών

Διαβάστε περισσότερα

Επιθηλιακοί (Μη Μελανωματικοί) όγκοι δέρματος: Ακτινοθεραπευτική αντιμετώπιση

Επιθηλιακοί (Μη Μελανωματικοί) όγκοι δέρματος: Ακτινοθεραπευτική αντιμετώπιση Επιθηλιακοί (Μη Μελανωματικοί) όγκοι δέρματος: Ακτινοθεραπευτική αντιμετώπιση 335 ΣΥΝΕΧΙΖΟΜΕΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Επιθηλιακοί (Μη Μελανωματικοί) όγκοι δέρματος: Ακτινοθεραπευτική αντιμετώπιση

Διαβάστε περισσότερα