ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ. (από το 1815 έως σήμερα) Γ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Transcript

1 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (από το 1815 έως σήμερα) Γ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Διαγραμματική παρουσίαση της διδακτέας ύλης, σύμφωνα με τα κεφάλαια και τις ενότητες του σχολικού εγχειριδίου Βαρβάρα Δημοπούλου δ.φ. 1

2 Η ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ ( ) 1. Το συνέδριο της Βιέννης ( ). Η σύγκληση του συνεδρίου. Συμμετέχοντες: Οι νικητές του Ναπολέοντα Αυστρία, Ρωσία, Πρωσία, Βρετανία. Τόπος και Χρόνος σύγκλησης: Βιέννη, 1 / 11 / Ονομασία: Συνέδριο Ειρήνης της Βιέννης ( ) Κεντρικός στόχος: Τερματισμός του πολέμου και επίλυση των σχετικών προβλημάτων. Επιδίωξη: παλινόρθωση του παλαιού καθεστώτος (ancien regime), δηλ. των αριστοκρατικών φεουδαλικών προνομίων Σκοποί: συγκερασμός των επιδιώξεων των χωρών, παρά τα διαφορετικά ιδιαίτερα συμφέροντα της καθεμιάς περιορισμός της Γαλλίας στα προπολεμικά της σύνορα αποκατάσταση του παλαιού εδαφικού και πολιτικού καθεστώτος στις άλλες χώρες της Ευρώπης. Κατάληξη: Συνθήκη Ειρήνης της Βιέννης (1815) Η παλινόρθωση του παλαιού καθεστώτος. Οι κύριοι διπλωμάτες του συνεδρίου: 1. Κόμης Κάσλρι, υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας 2. Πρίγκιπας Μέτερνιχ, καγκελάριος της Αυστρίας και πρόεδρος του Συνεδρίου 3. Ταλεϋράνδος, υπουργός Εξωτερικών της (ηττημένης) Γαλλίας επιδίωξη να αναχαιτισθούν οι ανατρεπτικές δυνάμεις της Γαλλικής Επανάστασης μέσω της παλινόρθωσης του παλαιού καθεστώτος πίστη από κοινού με τους εστεμμένους ότι οι πολυεθνικές αυτοκρατορίες διασφαλίζουν την ειρήνη, λόγω αποφυγής μειονοτικών προβλημάτων αντίθεση με την ελπίδα των λαών για εθνική ανεξαρτησία σειρά ρυθμίσεων για τη διατήρηση μόνιμης ισορροπίας ισχύος στην Ευρώπη και την αποφυγή ανάδειξης μίας καινούργιας Δύναμης, στο πρότυπο της Γαλλίας (δημιουργία αναχώματος ισχυρών κρατών στα ανατολικά της Γαλλίας α) βασίλεια Κάτω Χωρών 2

3 και Σαρδηνίας, β) ουδετερότητα Ελβετίας, γ) ενίσχυση Πρωσίας και Αυστρίας με την προσάρτηση γερμανικών και ιταλικών εδαφών) θύματα της πολιτικής αυτής: τα ιταλικά και τα μικρά γερμανικά κράτη. Διαπίστωση: Λαός (πολιτική κοινότητα) και έθνος (πολιτιστική κοινότητα) συνέπιπταν την εποχή εκείνη μόνο στη Γαλλία, όχι στις επικράτειες των Αψβούργων, των Ρομανόφ και των Οθωμανών. Η εποχή Μέτερνιχ. Μέτερνιχ: κυρίαρχη προσωπικότητα του συνεδρίου ανυποχώρητος υποστηρικτής της εξουσίας του μονάρχη και της σταθερότητας προώθηση της ευρωπαϊκής ιδέας, στο πλαίσιο όμως της μοναρχικής νομιμότητας και σταθερότητας εχθρός των εθνικών κινημάτων και των εθνικών κρατών (απειλή για την αυτοκρατορία των Αψβούργων) εχθρός της δημοκρατίας και των ριζοσπαστικών αλλαγών. Το τέλος του Ναπολέοντα και η ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας. Τι προηγήθηκε: 1. Οριστική ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό (18/06/1815) από τον Ουέλιγκτον και τον Μπλύχερ, μετά την απόδρασή του από την Έλβα και τη βραχύβια ανακήρυξή του σε αυτοκράτορα. 2. Υπογραφή ταπεινωτικής για τη Γαλλία συνθήκης ειρήνης. 3. Εξορία και θάνατος του Ναπολέοντα στην Αγία Ελένη. Η Ιερή Συμμαχία: Χρόνος ίδρυσης 26 / 09 / 1815 Μέλη Αυστρία, Ρωσία, Πρωσία (καταδίκη από την Αγγλία) Στόχος ανακοπή της εξάπλωσης των φιλελεύθερων και εθνικών κινημάτων, ανάχωμα ενάντια στις δυνάμεις που προωθούσαν την εθνική αυτοδιάθεση και τη λαϊκή κυριαρχία. Αποτελέσματα του Συνεδρίου και της Ιερής Συμμαχίας α) παλινόρθωση του παλαιού καθεστώτος και β) καθιέρωση των αρχών της ισορροπίας των δυνάμεων και της παρέμβασης στο πλαίσιο ενός συστήματος ασφαλείας (Ευρωπαϊκή Συμφωνία / Concert of Europe) Κατάληξη μακροπρόθεσμα η Ιερή Συμμαχία απέτυχε: κάτω από την επιφάνεια της παλινόρθωσης σιγόβραζαν τα φιλελεύθερα και ριζοσπαστικά κινήματα στην Ευρώπη. 3

4 2. Τα εθνικά και φιλελεύθερα κινήματα στην Ευρώπη. Οι δυνάμεις της προόδου και οι πολιτικές ανατροπές. Γαλλική Επανάσταση Ναπολεόντειοι Πόλεμοι ( ) καινούργιος κόσμος, διαφορετικός από τον προγενέστερο (παρά την παλινόρθωση του παλαιού καθεστώτος) Χαρακτηριστικά; 1) εκρηκτικές πολιτικές εξελίξεις σε χώρες της Ευρώπης 2) δυνάμεις της συντήρησης συγκρούονται με αυτές της προόδου (εθνικισμός, φιλελευθερισμός, ριζοσπαστισμός) αποτέλεσμα: ανάπτυξη εθνικών και φιλελεύθερων κινημάτων Εθνικό κίνημα κίνηση μιας ανθρώπινης κοινότητας, τα μέλη της οποίας χαρακτηρίζονται από κοινή γλώσσα, θρησκεία, κοινές και διακριτές (από τις άλλες κοινότητες) παραδόσεις και ιστορία και αντίληψη κοινής ταυτότητας, που αποσκοπεί στην ανεξαρτησία της κοινότητας αυτής από την εξουσία άλλης ομάδας και γενικά στην προβολή και την επικράτηση ενός έθνους / πολιτιστικής κοινότητας. Φιλελεύθερο κίνημα κίνηση μιας ανθρώπινης ομάδας που προωθεί συνταγματικούς και κοινοβουλευτικούς θεσμούς, με στόχο την εξασφάλιση πολιτικών δικαιωμάτων και ελευθεριών στους πολίτες βασίζεται στην έννοια του λαού (όχι του έθνους) και επιδιώκει την κατοχύρωση των δικαιωμάτων των πολιτών στο πλαίσιο ενός καταστατικού χάρτη, του Συντάγματος. Ο χαρακτήρας των κινημάτων Α) Αμερικανική Επανάσταση (1776) και κινήματα κατά των Ισπανών στη Λατινική Αμερική Δόγμα Μονρόε (1823) Η αμερικανική ήπειρος δεν πρόκειται ποτέ στο μέλλον να αφεθεί στη διάκριση των αποικιακών δυνάμεων της Ευρώπης. Β) Στην Ευρώπη διάφορες αντιδράσεις ενάντια στη γαλλική κατοχή από το Γ) Βρετανία: εθνικισμός υποστήριξη παραδόσεων, κοινοβουλευτισμός, ατομικές ελευθερίες. 4

5 Δ) Ισπανία: πνεύμα αντίστασης κατά των γαλλικών στρατευμάτων. Ε) Ιταλία: ανάπτυξη ιταλικής εθνικής ταυτότητας. Στ) Πολωνία: υιοθέτηση των αρχών της Γαλλικής Επανάστασης για την αποτίναξη του ξένου ζυγού (αυστριακού, πρωσικού και ρωσικού). Ζ) Γερμανία: σημαντικότατο εθνικό κίνημα, επηρεασμένο από το ιδεολογικό ρεύμα του ρομαντισμού. Η) Επαναστατικά κινήματα που δοκίμασαν τα όρια του φιλελευθερισμού κατά το α τέταρτο του 19ου αιώνα: Ισπανία 1820 Πορτογαλία 1820 Ιταλία 1820 (ιταλικός νότος, Βασίλειο των Δύο Σικελιών, με την υποστήριξη των Καρμπονάρων) Ιταλία, Μάρτιος του 1821 (Πεδεμόντιο, με την υποστήριξη των Καρμπονάρων) Οθωμανική Αυτοκρατορία 1821, Ελληνική Επανάσταση. Ρωσία, Δεκέμβριος του 1825: φιλελεύθερο κίνημα ανατροπής του απολυταρχικού καθεστώτος (οι Δεκεμβριστές). 3. Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 Ένα μήνυμα ελευθερίας για την Ευρώπη. Ο χαρακτήρας της Ελληνικής Επανάστασης. Γενική Θέση: Η Ελληνική Επανάσταση α) εξασφάλισε στο έθνος ανεξάρτητη εθνική εστία, μετά από πολλούς αιώνες υποταγής σε ξένους κυρίαρχους β) αποτελεί προϊόν εθνικού κινήματος της Ελληνικής Εθνικής Παλιγγενεσίας. Χαρακτηριστικά του ελληνικού εθνικού κινήματος: 1. Χρονικά τοποθετείται στις τελευταίες δεκαετίες του 18ου και στις πρώτες του 19ου αι. 2. Συγγενεύει με τα ιταλικά και τα γερμανικά εθνικά κινήματα, το κίνημα των αποίκων της Βόρειας Αμερικής και την προεπαναστατική και επαναστατημένη Γαλλία. 3. Ήταν πολιτικό κίνημα στόχος όχι μόνο η απελευθέρωση του έθνους και η συγκρότηση ανεξάρτητου κράτους αλλά και η σύσταση αντιπροσωπευτικής και ευνομούμενης πολιτείας (επίδραση από τη Γαλλία). Συστατικά στοιχεία του ελληνικού εθνικού κινήματος (σε ιδεολογικό επίπεδο): i. η προβολή των τότε Ελλήνων ως απογόνων και κληρονόμων των αρχαίων προγόνων τους 5

6 ii. iii. iv. η ταύτιση των Ελλήνων με τους Ευρωπαίους και η διάκρισή τους από τους Τούρκους η καταγγελία του παράνομου χαρακτήρα της τουρκικής κυριαρχίας και της αυθαίρετης εξουσίας του Οθωμανού σουλτάνου η προβολή του δικαιώματος των Ελλήνων αφενός για απελευθέρωση από την τουρκική κυριαρχία και αφετέρου για σύσταση ανεξάρτητης πολιτείας στη βάση των αρχών της εθνικής αυτοδιάθεσης και της λαϊκής κυριαρχίας. Η πολιτική συγκρότηση των Ελλήνων. 1) Συγκρότηση τοπικών επαναστατικών συμβουλίων (εφορίες / σύγκλητοι / καγκελαρίες / διευθυντήρια), από τα οποία προήλθαν οι αντιπρόσωποι στις πρώτες τοπικές γερουσίες, στην Πελοποννησιακή Γερουσία, στον Άρειο Πάγο (Ανατολική Στερεά Ελλάδα) και στη Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος. 2) Μέλη των σωμάτων αυτών ήταν όσοι διέθεταν εξουσία και κατά την προεπαναστατική περίοδο, ως εντολοδόχοι της οθωμανικής διοίκησης (συνέχιση του συστήματος εξουσίας και διοίκησης αντίθεση με τους φιλελεύθερους νεήλυδες που προέρχονταν από τη Διασπορά). 3) Οξεία διαμάχη: Δημήτριος Υψηλάντης, πολλοί Φιλικοί και οι στρατιωτικοί της Πελοποννήσου, με αρχηγό τον Κολοκοτρώνη οι αντιπρόσωποι των επαναστατημένων Ελλήνων να εκλέγονται έμμεσα, από εκλεκτορικό σώμα ( ολιγαρχικοί ) πρόκριτοι της Πελοποννήσου οι αντιπρόσωποι να εκλέγονται άμεσα, από τον λαό, εφόσον τον έλεγχαν ( δημοκρατικοί ). 4) Α Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου (τέλος του 1821 Ιανουάριος 1822) ψήφιση πρώτου δημοκρατικού συντάγματος της χώρας, επιβεβαίωση της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας. Στους κόλπους των επαναστατών αναπτύχθηκαν αφενός φιλελεύθερες και αφετέρου συντηρητικές τάσεις και οι δύο συνεισέφεραν στη δημιουργία ανεξάρτητου, κυρίαρχου ελληνικού κράτους με σύγχρονους θεσμούς. 5) Επικράτηση της Επανάστασης στη Νότια Ελλάδα. Αποτελέσματα: α) επίλυση του Ελληνικού Ζητήματος με τη δημιουργία μικρού σε έκταση ελληνικού κράτους (μικρό πλήγμα για την κραταιά Οθωμανική Αυτοκρατορία). β) δημιουργία προϋποθέσεων για την ανάπτυξη της Μεγάλης Ιδέας, δηλ. της εθνικής πολιτικής για την απελευθέρωση των ιστορικών ελληνικών χωρών και γεν. των τόπων όπου κατοικούσαν Έλληνες ( αλύτρωτοι Έλληνες ). 6) Οι πολιτικές και κοινωνικές πραγματικότητας της Νότιας Ελλάδας καθόρισαν και το πολίτευμα που τελικά επικράτησε (βάση του: οι πυρήνες εξουσίας των προεστών). Άρα, το Προσωρινόν πολίτευμα της Ελλάδος περισσότερο διακήρυξη και υπόσχεση παρά πραγματικότητα. 6

7 7) Διαμάχες για τον έλεγχο της εξουσίας προκαλούν βίαιες εμφύλιες συγκρούσεις που επηρεάζουν δυσμενώς τη διεξαγωγή του πολέμου. Αποτελέσματα: α) εκκλήσεις στις χριστιανικές δυνάμεις της Ευρώπης για βοήθεια β) ίδρυση των πρώτων ελληνικών κομμάτων (γαλλικό, αγγλικό, ρωσικό) γ) ενθάρρυνση αγγλικών τραπεζικών κύκλων για χορήγηση δανείων προς τις ελληνικές επαναστατικές κυβερνήσεις. Η έκβαση της Επανάστασης 1) Ανέφικτη η εγκαθίδρυση δημοκρατικού πολιτεύματος. 2) Το είδος του πολιτεύματος που εγκαθιδρύθηκε τελικά βασιλεία ήταν το μόνο εφικτό με τα τότε δεδομένα. 3) Λύση εφικτή και ως προς το ζήτημα της ανεξαρτησίας και την έκταση του νέου κράτους. Πρωτόκολλο Ανεξαρτησίας, 22 /21 03/02/ Οι 3 μεγάλες δυνάμεις της εποχής (Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία) εγγυώνται για την Ελλάδα: α) εδαφική ακεραιότητα β) εθνική ανεξαρτησία ψιλή εποπτεία της χώρας και του μέλλοντός της // γ) μοναρχικό πολίτευμα παρεμβάσεις 4) Η μικρή Ελλάδα της εποχής: Πελοπόννησος, Στερεά και Κυκλάδες (έξω όλα τα υπόλοιπα νησιά και οι ιστορικές ελληνικές χώρες) ο αρραβώνας του περιούσιου λαού με τον Κύριο για μελλοντική απελευθέρωση όλων των Ελλήνων. 5) Το πολίτευμα του νεοσύστατου κράτους διαμορφώθηκε τελικά από τους φυσικούς ηγέτες του τόπου προκρίτους, αρχιερείς, καπετάνιους και λόγιους χωρίς τους οποίους η Επανάσταση θα είχε καταρρεύσει. 6) Ο Ι. Καποδίστριας παρέλαβε συγκεντρωτικό και πατερναλιστικό, δυνάμει αντιπροσωπευτικό σύστημα κα κατά τη διάρκεια της θητείας του ( ) έθεσε τα θεμέλια της οικονομίας, της δημόσιας διοίκησης, του στρατού και της εκπαίδευσης. 7) Μοναρχικό πολίτευμα (1832 / 1833 άφιξη του Όθωνα στην Ελλάδα) α) προϊόν των καιρών και των πολιτικών συνθηκών β) όχι αντίθετο προς την εκπεφρασμένη διά των αντιπροσώπων του βούληση του ελληνικού λαού γ) αντίθετο προς τη θέληση των Ελλήνων πολιτών ως προς την απουσία Συντάγματος 7

8 δ) αποτελούσε τη μόνη εφικτή λύση για την καθημαγμένη από τον πόλεμο χώρα (ανακούφιση και ενθουσιασμός για το μέλλον). 4. Το ελληνικό κράτος και η εξέλιξή του ( ). Η εδαφική επικράτεια και το πολίτευμα του νεοσύστατου κράτους. Πόλεμος των Ελλήνων εναντίον των Οθωμανών ( ) + Συγκερασμός των επιδιώξεων των 3 εγγυητριών Δυνάμεων = ελληνικό κράτος Κατά συνέπεια: α) περιορισμένη έκταση του κράτους γέννηση Μεγάλης Ιδέας και αλυτρωτικών αγώνων για την απελευθέρωση των άλλων Ελλήνων β) μοναρχικό καθεστώς ανάπτυξη φιλελεύθερου κινήματος για την προαγωγή των συνταγματικών και κοινοβουλευτικών θεσμών. Ο αλυτρωτισμός Ήταν η εθνική πολιτική για την υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας και την απελευθέρωση των ιστορικών ελληνικών τόπων. Εξασφάλισε ευρύτατη εθνική συναίνεση (ελάχιστες επικρίσεις πολιτικών Α. Μαυροκορδάτος και δημοσιογράφων Ε. Ροΐδης). Προέκυψε από την οργάνωση του δημοσίου βίου και δέσποζε στον πολιτικό βίο της χώρας. Οι πρώτες προσπάθειες συγκρότησης του κράτους. 1) Ελλάδα του κάτοικοι και κατεστραμμένα τα πάντα (εμπορικός στόλος, καλλιέργειες, υποδομές εγγειοβελτιωτικά έργα, μέσα / τρόποι συγκοινωνίας). 2) Πλήθος Βαυαρών και λοιπών Γερμανών συμβούλων, επιστημόνων και καλλιτεχνών ακολούθησαν τον Όθωνα για να ανοικοδομήσουν την καινούργια χώρα, σύμφωνα α) με τα πρότυπα της εποχής και β) με το κίνημα του κλασικισμού. Στη διοίκηση πέτυχαν στο έργο τους, στην οικονομία και την ασφάλεια απέτυχαν. 3) Παράγοντες ανάσχεσης της ανάπτυξης της χώρας: ανεπάρκεια διαθέσιμων κεφαλαίων αδυναμία διανομής των εθνικών γαιών στους αγρότες λόγω υποθήκευσης για την εξυπηρέτηση δανείων ληστεία που συντηρούνταν από την αλυτρωτική πολιτική και τους ατάκτους του Αγώνα αναλφαβητισμός και δεισιδαιμονία. 8

9 Η Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου Δυσαρέσκεια προς τον Όθωνα και τη βασιλική κυβέρνηση α) από φορείς της προεπαναστατικής εξουσίας (επειδή παραγκωνίζονταν), β) από φιλελεύθερους πολιτικούς και διανοούμενους (αντίδραση στον συντηρητισμό) και γ) από κύκλους της Εκκλησίας (για την πράξη ανακήρυξης του αυτοκέφαλου της Εκκλησίας της Ελλάδος). Κύριο αίτημα η παραχώρηση Συντάγματος. Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 Ο Όθων υποχρεώνεται, διά της στρατιωτικής φρουράς της Αθήνας, να συγκαλέσει εθνοσυνέλευση και να παραχωρήσει Σύνταγμα. Αποτελέσματα: α) επανήλθαν στα πράγματα οι παλαιοί άρχοντες, πανίσχυροι β) δεν δημιουργήθηκαν σταθερά πολιτικά κόμματα (όχι ομαλός πολιτειακός βίος) γ) άρα δεν κατοχυρώθηκε η λαϊκή κυριαρχία, παρόλο που το Σύνταγμα του 1844 ήταν από τα πιο φιλελεύθερα της εποχής του. Η κατοχύρωση της λαϊκής κυριαρχίας. 1) Έλευση νέου ηγεμόνα, του Γεωργίου του Α των Γλυξβούργων + πολιτικοί αγώνες του Χ. Τρικούπη κατοχύρωση της λαϊκής κυριαρχίας. 2) Χ. Τρικούπης υποχρέωσε τον Γεώργιο να δεχτεί ότι θα έδινε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον αρχηγό του κόμματος που θα είχε τη δεδηλωμένη εμπιστοσύνη του κοινοβουλίου (αρχή της δεδηλωμένης). συνέπειες: α) ο βασιλιάς υποχρεώθηκε να σέβεται τη λαϊκή ετυμηγορία β) οι εκλογικοί πολιτικοί σχηματισμοί μετασχηματίσθηκαν σε πολιτικά κόμματα με αρχές και πρόγραμμα γ) σιγά σιγά η Ελλάδα μετατρεπόταν σε σύγχρονο εθνικό κράτος δ) μία νέα γενιά πολιτικών ανδρών πήρε τη θέση των παλαιών αρχόντων ε) το Πανεπιστήμιο Αθηνών (1837) τροφοδότησε τη χώρα με μία γενιά αξιόλογων ανθρώπων, όχι μόνο πολιτικών αλλά και διανοουμένων (π.χ. Κ. Παπαρρηγόπουλος). 9

10 5. Το Ανατολικό Ζήτημα και ο Κριμαϊκός πόλεμος Το Ανατολικό Ζήτημα ως ιστορικός όρος Το διεθνές ζήτημα που προέκυψε από την υποχώρηση της ισχύος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την ανάγκη πλήρωσης του σχετικού κενού σε συγκεκριμένες περιοχές: α) Εγγύς Ανατολή και β) Χερσόνησο του Αίμου (κυρίως). Μεγάλος αντίπαλος των Οθωμανών Ρώσοι. Το Ανατολικό Ζήτημα κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα. Περίοδος εκδίωξης των Οθωμανών από την Ευρώπη και διανομής των ευρωπαϊκών τους κτήσεων. Πρωτοβουλία κινήσεων: Αυστρία και Ρωσία. Μεγάλη Αικατερίνη ( ) προσπάθεια εκδίωξης των Οθωμανών από την Ευρώπη. Ρωσοτουρκική συμμαχία, διάπλους του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων από τον ρωσικό στόλο και κατάληψη των Επτανήσων (1798) ως απάντηση σε επιθετικές κινήσεις των Γάλλων (κατάληψη Επτανήσων και εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο) νέα φάση του Α.Ζ. Επέμβαση της Βρετανίας υπέρ των Οθωμανών στην Αίγυπτο, ήττα του Ναπολέοντα σε ναυμαχία στο Αμπουκίρ (1798). Ρωσοτουρκικός πόλεμος ( ), Συνθήκη Ειρήνης της Αδριανούπολης (1829), με την οποία αναγνωρίστηκε η αυτονομία της Σερβίας. Ανεξαρτησία της Ελλάδας (1830). Το ζήτημα των Στενών. σπουδαίο επιμέρους ζήτημα, στα πλαίσια του μεγάλου Α.Ζ., διότι: α) τα στενά είχαν στρατηγική σημασία ρόλος της Οθωμανικής β) εξασφάλιζαν τον έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου Αυτοκρατορίας ως αναγ) η εμπλοκή της Ρωσίας με τα Στενά απειλούσε τα συμφέροντα χώματος αναβολή διατων άλλων δυνάμεων (της Βρετανίας κυρίως, αλλά και της Γαλλίας) μελισμού της Τα γεγονότα: 1. Επανάσταση του Μεχμέτ Αλή πασά της Αιγύπτου ενάντια στον Σουλτάνο Μαχμούτ Β. 10

11 2. Αίτημα του Σουλτάνου στη Ρωσία για βοήθεια. 3. Ο ρωσικός στόλος στον Βόσπορο και υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης της Κιουτάχειας (04/05/1833). 4. Υπογραφή μεταξύ Ρωσίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας της Συνθήκης του Χουνκιάρ Ισκελεσί (08/07/1833): α) ο Εύξεινος Πόντος κλειστή και ασφαλής ρωσική θάλασσα και β) σιωπηρή αναγνώριση του δικαιώματος της Ρωσίας για έξοδο των πολεμικών της σκαφών στο Αιγαίο. 5. Νέα επανάσταση του Μεχμέτ Αλή ενάντια στον Σουλτάνο (1839). 6. Υπογραφή της Σύμβασης των Στενών (13/07/1841) από τις 5 Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης στο Λονδίνο ανατροπή του υπέρ της Ρωσίας ευνοϊκού καθεστώτος διάπλου των Στενών. 7. Νέα παρέμβαση της Ρωσίας στα ζητήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το Αφορμή: έριδα μεταξύ ορθοδόξων (υποστηρικτής: Νικόλαος ο Α της Ρωσίας) και καθολικών μοναχών (υποστηρικτής: Ναπολέων ο Γ της Γαλλίας) για τα προσκυνήματα των Αγίων Τόπων. 9. Ο σουλτάνος Αβδούλ Μετζίτ πρώτα υποστηρίζει τους Γάλλους αλλά μετά ενδίδει στους Ρώσους έκρυθμη κατάσταση. 10. Ρωσική αξίωση να θεωρηθεί δικαιωματικά προστάτις όλων των ορθοδόξων υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, βάσει της Συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774). (Τα σημεία 7-10 θεωρούνται αφορμές του Κριμαϊκού Πολέμου). Ο Κριμαϊκός Πόλεμος. 1. Η απαίτηση της Ρωσίας απορρίφθηκε από την Πύλη. 2. Μάιος του 1853: Η Ρωσία εισβάλλει στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες χωρίς την κήρυξη πολέμου. 3. Η Βρετανία και η Γαλλία υπογράφουν συνθήκη συμμαχίας με την Πύλη (Μάρτιος του 1854). 4. Αρχίζει ο Κριμαϊκός Πόλεμος Κριμαία, νότια Ρωσία: στρατός και ναυτικό της Βρετανίας και της Γαλλίας ενάντια στους Ρώσους. 5. Εκκλήσεις Ρώσων προς ορθόδοξους λαούς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για εκδίωξη Οθωμανών από την Ευρώπη. 6. Απήχηση στους ορθοδόξους επαναστατικές ζυμώσεις. 7. Ελλάδα προσανατολισμός κοινής γνώμης υπέρ Ρωσίας εξεγέρσεις σε Θεσσαλία, Ήπειρο και Χαλκιδική. 8. Απάντηση Βρετανίας και Γαλλίας εξαναγκασμός του Όθωνα (κατάληψη Πειραιά) για α) διορισμό φιλοδυτικής κυβέρνησης και β) ανάκληση αξιωματικών που ήταν επικεφαλής ανταρτών στις εξεγερμένες περιοχές. 11

12 Η Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων. 1) Σεπτέμβριος του 1855 κατάληψη Σεβαστούπολης από Βρετανούς και Γάλλους. 2) Ιανουάριος του 1856 τερματισμός του πολέμου και υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων (30/03/1856). Όροι: α) δικαίωμα συμμετοχής της Πύλης στο σύστημα ασφαλείας των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης (Concert of Europe) β) Εύξεινος Πόντος ουδέτερη θάλασσα, χωρίς πολεμικά σκάφη γ) εκβολές του Δούναβη ξανά στην Πύλη δ) επιβεβαίωση της αυτονομίας των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών. 3) Έκδοση από τον Σουλτάνο του αυτοκρατορικού διατάγματος Χάτι Χουμαγιούν (18/02/1856) πλήρης ισότητα όλων των υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ανεξαρτήτως θρησκεύματος ή καταγωγής περίοδος του Τανζιμάτ (=μεταρρυθμίσεων). Αποτέλεσμα όλων αυτών: α) Ήττα και ταπείνωση της Ρωσίας και β) αποδοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη λέσχη των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης. 6. Η Βιομηχανική Επανάσταση Από την προβιομηχανική στη βιομηχανική εποχή. 1) Ευρωπαϊκή οικονομία στις αρχές του 19ου αι. Χαρακτηριστικά: κυρίως αγροτικός τομέας ο δευτερογενής τομέας σε μικρά εργαστήρια ή σε σπίτια τεχνιτών μικρά οικιστικά σύνολα - τόποι ανταλλαγής προϊόντων ή διοικητικά κέντρα διάσπαρτες παραγωγικές μονάδες βιομηχανικού χαρακτήρα. 2) Νέο σύστημα παραγωγής Βιομηχανική Επανάσταση πρώτα στην Αγγλία Γνωρίσματα: υποκατάσταση του ανθρώπου από τη μηχανή σε πολλούς παραγωγικούς τομείς αντικατάσταση των παραδοσιακών πηγών ενέργειας (π.χ. υδατόπτωση) από καινούργιες (γαιάνθρακας) χρήση νέων και άφθονων πρώτων υλών, ιδίως ανόργανων. 3) Αποτελέσματα: Κατακόρυφη αύξηση της παραγωγικότητας και του κατά κεφαλήν εισοδήματος ως συνέπεια εφευρέσεων και τεχνολογικών επιτευγμάτων. Τεράστια οικονομική ανάπτυξη + ανάπτυξη επιστημών και τεχνολογίας πρόσθετες επενδυτικές ανάγκες, επενδυτικά πλεονάσματα, νέοι ρυθμοί παραγωγής και ανάπτυξης. 12

13 Θεαματική αύξηση του πληθυσμού της Ευρώπης και του κόσμου γενικότερα. Δραματικές αλλαγές στον συσχετισμό δυνάμεων α) των βιομηχανικών κρατών της Ευρώπης, β) της Ευρώπης και του υπόλοιπου κόσμου και γ) των διαφόρων κοινωνικών τάξεων στο εσωτερικό κάθε χώρας. Η Βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία. Στην Αγγλία υπήρξαν οι καταλληλότερες συνθήκες για την εκδήλωση της Βιομηχανικής Επανάστασης: 1. Τέλη 18ου αι αύξηση της ζήτησης βαμβακερών υφασμάτων και αδυναμία παραγωγών και εμπόρων να την καλύψουν. 2. Τεχνολογικά επιτεύγματα αυξάνουν την παραγωγή κλωστών και υφασμάτων ( κλώστρια Τζένη, ατμομηχανή). 3. Υπερ-επάρκεια κεφαλαίων για επενδύσεις λόγω της Εμπορικής Επανάστασης. 4. Διαθεσιμότητα εργατικού δυναμικού και αγροτικού πλεονάσματος λόγω περίφραξης των κοινοτικών γαιών από τους μεγάλους γαιοκτήμονες. 5. Ύπαρξη πρώτων υλών από ελεγχόμενες πηγές και αγορών για τα βιομηχανικά προϊόντα στις βρετανικές αποικίες. 6. Διαθεσιμότητα εμπορικού στόλου για τη μεταφορά των προϊόντων. 7. Ανεπτυγμένο σύστημα πλωτής και οδικής συγκοινωνίας. 8. Μεγάλες ποσότητες εξορύξιμου με τα μέσα της εποχής γαιάνθρακα. 9. Παρακμή μεσαιωνικών συντεχνιών που παρακώλυαν την ανεξέλεγκτη παραγωγή προϊόντων. 10. Ανεπτυγμένο πιστωτικό σύστημα και νομοθεσία που ευνοούσε την απρόσκοπτη λειτουργία της αγοράς. Η εξάπλωση της Βιομηχανικής Επανάστασης στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ. 1. Απαραίτητη η εκβιομηχάνιση των υπολοίπων ευρωπαϊκών χωρών λόγω της κυριαρχίας των αγγλικών προϊόντων που απειλούσαν τις ντόπιες βιοτεχνίες. 2. Αίτια της καθυστέρησης της εκβιομηχάνισης της υπόλοιπης Ευρώπης (Βέλγιο, Γαλλία Γερμανικές και Ιταλικές χώρες) και του κόσμου (ΗΠΑ): α) δεν υπήρξαν οι παράγοντες και οι συνθήκες που αναπτύχθηκαν στην Αγγλία και β) το καινούργιο σύστημα το προώθησαν οι κυβερνήσεις, με κρατικές παρεμβάσεις (όχι η ιδιωτική πρωτοβουλία, όπως στην Αγγλία). 3. Εκβιομηχανισμένος κόσμος (Αγγλία, μερικές ευρωπαϊκές χώρες και ΗΠΑ) κέντρο ενός παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, μοναδικού αλλά και εύθραυστου. 13

14 Προϋποθέσεις ύπαρξης του βιομηχανικού συστήματος: συνεχής αύξηση του πληθυσμού ελεύθερη μετανάστευση ανθρώπινου δυναμικού και κεφαλαίων εκλεκτική ανάπτυξη της βιομηχανίας σε συγκεκριμένες περιοχές ανάπτυξη συγκοινωνιών, επικοινωνιών, ασφαλιστικού και τραπεζικού συστήματος αύξηση του διεθνούς εμπορίου. Προϋποθέσεις ομαλής λειτουργίας του βιομηχανικού συστήματος: ειρήνη ελευθερία διεθνούς εμπορίου οικονομική ηγεμονία των βιομηχανικών κρατών επί του υπολοίπου κόσμου ο χρυσός ως βάθρο του συστήματος. 14

15 ΑΠΟ ΤΟΝ 19ο ΣΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ ( ) 1. Η ακμή της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας. Τα αίτια της αποικιοκρατίας. 1. Μέσα 19ου αι Δυναμική έξοδος των χωρών της Ευρώπης προς τον υποανάπτυκτο κόσμο της Αφρικής και της Ασίας. 2. Οικονομική, κοινωνική και ιδεολογική βάση του κινήματος: α) αναζήτηση αγορών και πηγών πρώτων υλών β) πίστη στην ανωτερότητα του δυτικού πολιτισμού γ) αίσθηση χρέους για εξαγωγή των αξιών και των θεσμών του ανώτερου πολιτισμού δ) φιλανθρωπία. Αποικιοκρατία και Ιμπεριαλισμός. Αποικιοκρατία των νεότερων χρόνων (16ος 19ος αι.) Κίνηση ομάδας ανθρώπων που εγκαταλείπουν την ευρωπαϊκή μητρόπολη λόγω δημογραφικού πλεονάσματος ή εξαιτίας θρησκευτικών, πολιτικών κ.λπ. συγκρούσεων, και εγκαθίστανται σε άλλο σημείο του πλανήτη, αναπτύσσοντας τους θεσμούς της μητρόπολης και φροντίζοντας για την οικονομική, κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική ανάπτυξη της αποικίας. Νέα αποικιοκρατία / Ιμπεριαλισμός (μέσα 19ου 1914) Κίνηση ανθρώπων από τον ανεπτυγμένο (Ευρώπη, ΗΠΑ) προς τον υποανάπτυκτο οικονομικά και ανίσχυρο στρατιωτικά κόσμο (Αφρική, Ασία, Ειρηνικός Ωκεανός), με στόχο την εξυπηρέτηση των οικονομικών και στρατηγικών συμφερόντων τους και με εξαναγκασμό ή βία. Αποικιοκρατία και εθνικισμός. Η αποικιοκρατία δεν είχε μόνο κίνητρα οικονομικά επίσης υπήρξε εθνική επιδίωξη (λαϊκή υποστήριξη) θεωρήθηκε επιβράβευση της ισχύος μιας χώρας συνδέθηκε άρρηκτα με τον εθνικισμό βασίστηκε στη λογική του μεσσιανισμού και της εθνικής αποστολής (π.χ. Άγγλοι το χρέος του λευκού ανθρώπου, Γάλλοι η πολιτιστική αποστολή, Έλληνες όραμα για φωτισμό και απελευθέρωση της καθ ημάς Ανατολής ). Η αποικιακή εξάπλωση. Βρετανία Αίγυπτος, Σουδάν, Νότιος Αφρική, Ινδία, Πακιστάν. Καναδάς και Αυστραλία: μέλη της Κοινοπολιτείας). Γαλλία βορειοδυτική Αφρική Γερμανία, Βέλγιο, Ιταλία κεντρική Αφρική 15

16 ΗΠΑ και Ιαπωνία Ανατολική Ασία Ρωσία Καύκασος, κεντρική Ασία, Σιβηρία. Η επιβολή της Δύσης στον υπόλοιπο κόσμο. Οι δυτικοί αποικιοκράτες δημιούργησαν θεσμούς διαφόρων κατηγοριών: είτε εθνικές ενότητες με ισχυρούς θεσμούς διακυβέρνησης (π.χ. Αγγλία Ινδία) είτε θεσμούς λιγότερο ανθεκτικούς (π.χ. Γαλλία Αφρική) είτε αποικίες με μοναδικό συνεκτικό δεσμό την εκμετάλλευση των ιθαγενών (από τις οποίες προέκυψαν προβληματικά εθνικά κράτη κατά τον 20ό αι.) Αποτελέσματα της ιμπεριαλιστικής αποικιοκρατίας 1. Ολοκληρωτική διείσδυση του δυτικού ανθρώπου στον υπόλοιπο κόσμο. 2. Προσπάθεια ενσωμάτωσης στον δυτικό πολιτισμό λαών με άλλη κοινωνική οργάνωση και διαφορετικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά. 3. Διάδοση των ευρωπαϊκών θεσμών σε άλλους λαούς. (Σε ορισμένες περιπτώσεις: εξάρθρωση των παραδοσιακών θεσμών και κοινωνικών δομών, χωρίς αντικατάστασή τους από τους αντίστοιχους δυτικούς). 4. Προσαρμογή των παραγωγικών δυνατοτήτων των αποικιών έτσι ώστε να εξυπηρετούν τη μητρόπολη, όχι τους γηγενείς. 5. Αλλά και: Εξάλειψη θανατηφόρων επιδημιών και της δουλείας. 16

17 3. Προσπάθειες για τον εκσυγχρονισμό της Ελλάδας. Α Η κατάσταση της χώρας δεν κρίνεται ικανοποιητική σε κανέναν τομέα. αλλά: Παραχώρηση Επτανήσων στην Ελλάδα από Βρετανία Παραχώρηση Θεσσαλίας στην Ελλάδα από Οθωμανική Αυτοκρατορία (μετά το Συνέδριο του Βερολίνου, 1878). Πολλές αλύτρωτες περιοχές δεν είχαν ακόμη απελευθερωθεί (Ήπειρος, Μακεδονία, Θράκη, Κρήτη, νησιά Αιγαίου). Διατηρείται η παλαιά μορφή διακυβέρνησης, παρά τους συνταγματικούς θεσμούς (1844, 1864). Γεωργική και κτηνοτροφική χώρα, με βραδείς ρυθμούς ανάπτυξης. Αξιόλογη ανάπτυξη μόνο στο εμπόριο, λόγω των Ελλήνων της Διασποράς. Β. Παράγοντες επιβράδυνσης ή / και ανάσχεσης του εκσυγχρονισμού: 1. τεταμένες σχέσεις στην εξωτερική πολιτική (α) με τις Μεγάλες Δυνάμεις, β) με τις γειτονικές χώρες) 2. πολιτική αστάθεια 3. ανασφάλεια στην ύπαιθρο 4. η διεθνής αξιοπιστία της χώρας σε χαμηλό επίπεδο. Γ. Αναγκαία ήταν τα ακόλουθα: ισχυρός στρατός και ναυτικό ανεπτυγμένο οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο ανεπτυγμένο ταχυδρομικό και τηλεγραφικό δίκτυο νέες μέθοδοι καλλιέργειας της γης εκσυγχρονισμός τάξη και ασφάλεια στις μετακινήσεις ανεπτυγμένο πιστωτικό σύστημα διεθνής πίστη της χώρας Προϋποθέσεις για τον εκσυγχρονισμό. 1) οικονομικοί πόροι οι πόροι ήταν ανεπαρκείς και 2) ορθολογική ιεράρχηση στη διάθεση των πόρων τα εθνικά συμφέροντα δεν 3) προσήλωση στην εξυπηρέτηση των εθνικών προτεραιοτήτων εξυπηρετήθηκαν από την 4) ορθολογικός προσδιορισμός εθνικών συμφερόντων άσκηση της πολιτικής. 17 γιατί;

18 Διότι όλα επισκιάζονταν από την εθνική προτεραιότητα της απελευθέρωσης των αλύτρωτων ιστορικών χωρών (Μεγάλη Ιδέα). Δύο πολιτικές τάσεις: 1. Οι υποστηρικτές της Μεγάλης Ιδέας (η δυναμικότερη τάση, ήλεγχαν την πολιτική ζωή και την κοινή γνώμη) ο εκσυγχρονισμός και η ανάπτυξη εξαρτώνται άμεσα από την απελευθέρωση των αλύτρωτων περιοχών και την ενσωμάτωσή τους στο ελληνικό κράτος. 2. Οι υποστηρικτές του εκσυγχρονισμού ο εκσυγχρονισμός και η ανάπτυξη αποτελούν από μόνες τους εθνικές προτεραιότητες, ενώ η αλυτρωτική εθνική πολιτική κρίνεται ως αδιέξοδη και πολυέξοδη. Ο Χαρίλαος Τρικούπης και η εκσυγχρονιστική πολιτική του. Δεκαετία 1880 και αρχές του 1990 ευρύ πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και δημοσίων έργων από Χ. Τρικούπη: 1. Διεύρυνση της εκλογικής περιφέρειας από επαρχιακή σε νομαρχιακή και άρα μείωση του αριθμού των βουλευτών κατά το ήμισυ (απελευθέρωση από την τυραννία του βουλευτή). 2. Αυστηρά κριτήρια επιλογής των δημοσίων υπαλλήλων και εκκαθάριση του δικαστικού κλάδου από κομματικούς εγκάθετους (ανεξαρτησία κρατικής μηχανής). 3. Αλλαγές στα σώματα ασφαλείας και στους κανονισμούς που ρύθμιζαν τις σχετικές προσλήψεις και προαγωγές (τάξη και ασφάλεια). 4. Αναδιοργάνωση στρατού και στόλου (ειδικοί από Αυστρία και Γαλλία). 5. Δραστικός περιορισμός της δυνατότητας των αξιωματικών να εκλέγονται βουλευτές. 6. Αύξηση αριθμού σχολείων και μαθητών, εκσυγχρονισμός εκπαιδευτικού προγράμματος, αναμόρφωση βιβλίων, ίδρυση τεχνικών σχολών. 7. Προώθηση βιομηχανικής ανάπτυξης, επέκταση οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου. Χρηματοδότηση όλων των προηγουμένων ελληνικό παροικιακό κεφάλαιο + δάνεια από το εξωτερικό. Αποτέλεσμα 1893 δυστυχώς επτωχεύσαμεν, παραίτηση Τρικούπη υπό το βάρος του λαϊκισμού και της αδράνειας της κοινωνίας και θάνατός του 2 χρόνια αργότερα στη Γαλλία. Το κίνημα στο Γουδή και ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ελευθέριος Βενιζέλος μεγάλος εκσυγχρονιστής, συνεχιστής του έργου του Χ. Τρικούπη. 1909, Κίνημα στο Γουδή υπό την ηγεσία του Στρατιωτικού Συνδέσμου μέτρα: 18

19 α) πρόσκληση Βενιζέλου από την Κρήτη β) ορισμός Βενιζέλου ως εκπροσώπου του Συνδέσμου στις διαπραγματεύσεις του με την πολιτειακή και πολιτική ηγεσία γ) εντολή προς Βενιζέλο για προώθηση ευρύτατων συνταγματικών και διοικητικών μεταρρυθμίσεων. Ε. Βενιζέλος: ο εκσυγχρονισμός της Ελλάδας εθνική ανάγκη ύψιστης προτεραιότητας. Οι μεταρρυθμίσεις του Βενιζέλου: 1. Ευρεία μεταρρύθμιση του Συντάγματος του 1864 (Σύνταγμα 1911 νέο Σύνταγμα). 2. Μείωση πλειοψηφίας βουλευτών από το ήμισυ στο ένα τρίτο για επίσπευση του νομοθετικού έργου της βουλής. 3. Κατάργηση της δυνατότητας εν ενεργεία αξιωματικών να εκλέγονται βουλευτές. 4. Θέσπιση δυνατότητας κράτους να απαλλοτριώνει περιουσιακά στοιχεία πολιτών για λόγους δημοσίου συμφέροντος. 5. Συνταγματική καθιέρωση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων. 6. Αποστολές ειδικών από Γαλλία και Αγγλία για τον εκσυγχρονισμό του στρατού και του στόλου. Αποτέλεσμα: Η Ελλάδα του απέκτησε ισχυρή ώθηση για να αντεπεξέλθει στο μέλλον. 19

20 4. Εθνικά κινήματα στη Νοτιοανατολική Ευρώπη α) Το βασικό ιστορικό στερεότυπο (με στοιχεία υπεραπλούστευσης) Βαλκάνια = πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης περιοχή αστάθειας και έντονων εθνικών και θρησκευτικών συγκρούσεων. Το στερεότυπο ανατρέπεται από την ιστορία των λαών της Κεντρικής και της Δυτικής Ευρώπης. β) Ελληνική Επανάσταση + ελληνικό εθνικό κίνημα πρότυπα για τους λαούς της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Οι λαοί αυτοί: αναζήτησαν τις εθνικές τους καταβολές έπλασαν ιστορικό παρελθόν πρόβαλαν όραμα για το μέλλον καθόρισαν την ταυτότητά τους. Α. Σέρβοι 1) Ιδιαίτεροι δεσμοί (λόγω γειτνίασης) αλλά και ανταγωνισμός με την Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία και εχθρικές σχέσεις με τους Οθωμανούς Τούρκους. 2) 1804 α επαναστατικό σκίρτημα των Σέρβων αντίπαλοι οι Οθωμανοί 1878 (Συνθήκη Βερολίνου, κήρυξη σερβικής ανεξαρτησίας) Τούρκοι 3) (κήρυξη Α Παγκοσμίου Πολέμου) αντίπαλοι οι Αυστριακοί λόγω του αιτήματος απελευθέρωσης των Νοτιοσλάβων. Β. Βούλγαροι 1) Το 1870 αναγνωρίζεται από τον Σουλτάνο (+ υποστήριξη των πανσλαβιστών της Ρωσίας) ξεχωριστή βουλγαρική εθνική εκκλησία, η Εξαρχία ρήξη με το Πατριαρχείο και τους Έλληνες για τις μητροπόλεις της Μακεδονίας και της Θράκης. 2) Το 1878 με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου εξασφαλίστηκε για πολύ λίγο η Μεγάλη Βουλγαρία (σημερινή Βουλγαρία, ΦΥΡΟΜ, Δυτική και Ανατολική Θράκη). 3) Το 1878 στο Συνέδριο του Βερολίνου οι Μεγάλες Δυνάμεις τερμάτισαν τις διεκδικήσεις αυτές. 4) Οξύτατος ανταγωνισμός: α) Βούλγαροι Σέρβοι για τις μεταξύ τους τουρκικές επαρχίες β) Βούλγαροι Έλληνες για τη Μακεδονία 20

21 Μορφή του ανταγωνισμού Ελλήνων Βουλγάρων για τη Μακεδονία I. προσπάθεια να ελεγχθούν, μέσω ιερέων και δασκάλων, οι εκκλησίες και τα σχολεία στη Μακεδονία II. στήριξη από ένοπλες ομάδες γηγενών III. υποστήριξη με ανταρτικές ομάδες από την υποκινήτρια χώρα. 5) Αποτέλεσμα , Μακεδονικός Αγώνας: σκληρός πόλεμος ανταρτών, Ελλήνων και Βουλγάρων, που πολεμούσαν μεταξύ τους αλλά και εναντίον των Τούρκων. Χαρακτηριστικά του Μακεδονικού Αγώνα: I. Δοκιμάστηκε η αντοχή των γηγενών, οι οποίοι έπρεπε να επιλέξουν στρατόπεδο. II. Υπήρξαν μεγάλες απώλειες και για τις δύο πλευρές. (Ελλάδα όλες οι ελληνικές περιοχές έστειλαν αγωνιστές στη Μακεδονία. Επιφανείς πεσόντες: α) Παύλος Μελάς, β) Καπετάν Κώτας). III. Η αναμέτρηση διακόπηκε α) με το κίνημα των Νεοτούρκων (1908) και β) με τον Α Βαλκανικό Πόλεμο (1912), όπου οι δύο χώρες συμμάχησαν. Γ. Μολδαβοί και Βλάχοι 1) Εθνικό κίνημα ενάντια στους Οθωμανούς Τούρκους και κατ επέκτ. Ενάντια στους Έλληνες ή στους εξελληνισμένους ηγεμόνες που είχαν διορίσει οι Οθωμανοί. 2) Κριμαϊκός πόλεμος ( ) + Συνθήκη Παρισίων (1856) οι Μολβαβοί και οι Βλάχοι εισέρχονται στο ιστορικό προσκήνιο ως Ρουμάνοι. 3) Ένωση των δύο ηγεμονιών σε ενιαίο κράτος, τη Ρουμανία (1861) και κήρυξη της ανεξαρτησίας του (1878). Δ. Οθωμανοί Τούρκοι εθνικό κίνημα με καθυστέρηση, ως αντίδραση στον διαμελισμό της αυτοκρατορίας από τις Μεγάλες Δυνάμεις και στο καθεστώς του Σουλτάνου. Νεοτουρκικό Κίνημα / Κίνημα των Νεοτούρκων (1908). Χαρακτηριστικά: υπόσχεση στους λαούς της αυτοκρατορίας να εξασφαλίσει ισονομία, ισοπολιτεία και ευρύ μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα πραγματικός στόχος ο εκτουρκισμός της αυτοκρατορίας (Βαλκανικοί Πόλεμοι και Α Παγκόσμιος πόλεμος) πρακτική: εθνοκάθαρση της αυτοκρατορίας με εκδίωξη των χριστιανών. 21

22 5. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (Οκτώβριος 1912 Αύγουστος 1913). Α Βαλκανικός Πόλεμος 1. Ελλάδα, Σερβία, Μαυροβούνιο, Βουλγαρία (με διμερείς συμμαχίες) εναντίον καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 2. Σκοπός: Η απελευθέρωση των ευρωπαϊκών εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που η κάθε χώρα διεκδικούσε. 3. Γεγονότα: Το Μαυροβούνιο αξίωσε ευνοϊκή συνοριακή ρύθμιση, η Πύλη δεν το αποδέχτηκε (25/09-08/10/1912), αργότερα το ίδιο η Βουλγαρία, μετά από λίγες μέρες (30/09-13/10) οι πρέσβεις των τριών συμμάχων χωρών (πλην Μαυροβουνίου) προβάλλουν αξιώσεις περί μεταρρυθμίσεων στις ευρωπαϊκές κτήσεις της Αυτοκρατορίας (σε μορφή τελεσιγράφου), τις οποίες η Πύλη δεν αποδέχεται πόλεμος. 4. Αποτέλεσμα: Απανωτές νίκες των συμμάχων σε βραχύ χρονικό διάστημα, έκπληξη των Μεγάλων Δυνάμεων, απελευθέρωση του μεγαλύτερου τμήματος της Ευρωπαϊκής Τουρκίας, de facto αλλαγή του χάρτη της νοτιοανατολικής Ευρώπης. 5. Συνθήκη Ειρήνης του Λονδίνου (17/30/05/1913): α) Εκχώρηση όλων των κτήσεων του Σουλτάνου στα δυτικά της γραμμής Αίνου Μηδείας (πλην Αλβανίας) στους ηγεμόνες Ελλάδας, Βουλγαρίας, Σερβίας και Μαυροβουνίου. β) Παραίτηση Σουλτάνου από τα δικαιώματα στην Κρήτη γ) Καθορισμός συνόρων Αλβανίας και καθεστώτος νησιών Αιγαίου από τις 6 Μεγάλες Δυνάμεις δ) Σιωπή για την κατανομή των εδαφών μεταξύ των συμμάχων και για την τύχη των Δωδεκανήσων που βρίσκονταν υπό ιταλική κατοχή (ιταλο-τουρκικός πόλεμος ). Διαφωνίες μεταξύ των συμμάχων 1. Σερβία και Βουλγαρία διμερής συνθήκη συμμαχίας (28/02-13/03/1912) και εναντίωση προς την Ελλάδα, σαφής υποτίμηση του ελληνικού στρατού και των δυνατοτήτων του, ιδίως ως προς τις επιχειρήσεις στην Ήπειρο. 2. Ελληνικός στρατός ταχύτατη προέλαση, όχι μόνο στην Ήπειρο, αλλά και στη Μακεδονία, ανησυχία Βουλγάρων για τη Θεσσαλονίκη. 3. Στις 27/12/1912 ο τούρκος Διοικητής Χασάν Ταχσίν παραδίδει την πόλη στον αρχιστράτηγο διάδοχο Κωνσταντίνο που πρόλαβε και προέλασε εναντίον της (με προτροπή του Βενιζέλου) πριν τους Βουλγάρους. Ακολουθούν τα Ιωάννινα 22/02-07/03/1913). 4. Η Βουλγαρία αντέδρασε, προέβη σε προκλήσεις εις βάρος των Σέρβων και των Ελλήνων. Συνέπεια: Ελληνοσερβική Συμμαχία (18/05-01/06/1913) συνθήκη φιλίας και αμυντικής συμμαχίας, δεκαετούς διάρκειας και μυστική. Όροι αυτής. Οι δύο χώρες: 22

23 προσφέρουν αμοιβαία εγγύηση ότι θα κρατήσουν τις εδαφικές κτήσεις τους αναλαμβάνουν την υποχρέωση παροχής αμοιβαίας βοήθειας σε περίπτωση επίθεσης από τρίτη χώρα υπόσχονται να μη συνάψουν χωριστή συνθήκη ειρήνης με επιτιθέμενη χώρα, παρά μόνο από κοινού. Β Βαλκανικός Πόλεμος Αφορμή: Επεισόδια μεταξύ Βουλγάρων από τη μία και Ελλήνων και Σέρβων από την άλλη σε Νιγρίτα και Γευγελή. Πόλεμος: Ιούνιος και Ιούλιος του 1913, ήττα των Βουλγάρων σε όλα τα πεδία των μαχών, νίκη των ελληνικών και σερβικών στρατευμάτων. Παράπλευρα κέρδη: Η Ρουμανία (βόρεια) και η Τουρκία (ανατολικά) καταλαμβάνουν εδάφη της Βουλγαρίας. Λύση: Ο ρουμανικός στρατός προ των πυλών της Σόφιας και η Βουλγαρία αποδέχεται τους όρους των αντιπάλων της τον Ιούλιο του Συνθήκη Ειρήνης του Βουκουρεστίου (28/07-10/08/1913): Υπογράφεται μεταξύ των πληρεξουσίων της Ελλάδας, της Σερβίας, του Μαυροβουνίου, της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας. Όροι: Στην Ελλάδα η πόλη και η περιοχή της Καβάλας. Στη Σερβία και τη Ρουμανία όσα εδάφη κατέκτησαν. Ειδικές ρυθμίσεις: Μέσω αλληλογραφίας των πρωθυπουργών Ελλάδας και Ρουμανίας αναγνωρίζονται θρησκευτικά και εκπαιδευτικά προνόμια στους Βλάχους της Ηπείρου και της Μακεδονίας. 23

24 Ο Α ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ 1. Οι ανταγωνισμοί των Μεγάλων Δυνάμεων ( ). Αφορμή η δολοφονία του αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάρδου των Αψβούργων (και της συζύγου του) στο Σεράγεβο της Βοσνίας. Πόλεμος Αύγουστος του 1914, ψυχική ευφορία και γενικό αίσθημα ανακούφισης για την εκτόνωση της έντασης πίστη των ιδεαλιστών στην ηρωική διάσταση του πολέμου. Εθνικοί ανταγωνισμοί. Γερμανοί στρατιωτικοί απαλλαγή από τον εφιάλτη περικύκλωσης από τη Γαλλία και τη Ρωσία. Βρετανικό ναυτικό παρεμπόδιση της προσπάθειας των Γερμανών να αναπτύξουν ναυτικό. Γάλλοι στρατιωτικοί εκδίκηση για την ταπείνωση της Γαλλίας από τη Γερμανία (1870, Αλσατία και Λορραίνη). Αυστριακοί τιμωρία της Σερβίας και διασφάλιση της κυριαρχίας της αυστριακής εθνότητας στην Αυτοκρατορία τους. Τσέχοι, Πολωνοί, Σλοβάκοι, Νοτιοσλάβοι απαλλαγή από τους Αψβούργους. Έλληνες, Σέρβοι, Μαυροβούνιοι επίλυση διαφορών είτε με τους γείτονές τους είτε σε βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οθωμανοί Τούρκοι και Βούλγαροι ανατροπή της ήττας στους Βαλκανικούς Πολέμους. Συγκρουόμενα συμφέροντα (Αίτια του πολέμου). 1. Ευρώπη με αδύναμες και ανοργάνωτες διακρατικές σχέσεις. 2. Παγκόσμιος χαρακτήρας των συμφερόντων των μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης. 3. Ύπαρξη δύο αντιμαχόμενων συνασπισμών (α) Τριπλή Συμμαχία Γερμανία, Αυστρία, Ιταλία και β) Τριπλή Συνεννόηση Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία), άρα γενίκευση κάθε τοπικής κρίσης, σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. 4. Ραγδαία εκβιομηχάνιση και οικονομική ανάπτυξη, σε συνδυασμό με την ταχύτατη αστικοποίηση απομάκρυνση από τις παραδοσιακές κοινωνικές δομές, αποδέσμευση ατόμων από παλαιούς περιορισμούς και αναστολές. 5. (συνέπεια του προηγούμενου) Γενική ανησυχία, ανατρεπτικές οργανώσεις και κινήματα και σποραδικές εκδηλώσεις βίας, ιδιαίτερα στην περιφέρεια του Ευρωπαϊκού κόσμου (π.χ. Ιρλανδία, Πορτογαλία, Βαλκάνια κ.ά.). Οι ευρωπαϊκές συμμαχίες και η πολεμική δυναμική τους. Μεγάλος πόλεμος παράλογη συνέπεια λογικών μέτρων που είχαν σχεδιαστεί με λεπτομέρεια. Καμία Μεγάλη Δύναμη: δεν επιθυμούσε γενικό πόλεμο δεν ανέμενε πόλεμο μεγάλης κλίμακας και διάρκειας 24

25 δεν είχε την πρόθεση να φανεί διαλλακτική πριν τους αντιπάλους για να μην ερμηνευθεί η διαλλακτικότητα ως αδυναμία δεν μπορούσε να αναβάλει ή να τερματίσει τη στρατιωτική κινητοποίηση, υπό το φόβο μήπως φανεί κατώτερη των αντιπάλων και αναγκαστεί να διαπραγματευθεί από μειονεκτική θέση. Τριπλή Συμμαχία Τριπλή Συνεννόηση συμμαχίες αμυντικού χαρακτήρα, τα μέλη των οποίων, ωστόσο, είχαν τέτοια στρατιωτική ισχύ, ώστε η άμυνα ισοδυναμούσε με επίθεση. 2. Η διεξαγωγή και η έκβαση του πολέμου ( ) Το δυτικό μέτωπο (από τη Μάγχη ως τα γαλλοελβετικά σύνορα). Γερμανία εναντίον Γαλλίας. Παραβίαση ουδετερότητας του Βελγίου και γερμανική εισβολή στο Βέλγιο, εισβολή και στη Γαλλία με κατεύθυνση το Παρίσι. Αναχαίτιση της γερμανικής επίθεσης από τους Γάλλους και σταθεροποίηση των δύο αντιπάλων στον Μάρνη. Χαρακώματα: πόλεμος στάσιμος και μονότονος ( ) το άνθος τριών χωρών (Γερμανίας, Γαλλίας, Βρετανίας) ετάφη στις λάσπες. Το ανατολικό μέτωπο. Γερμανία και Αυστρία εναντίον Ρωσίας. Αμφίρροπη αναμέτρηση, κανένας από τους αντιπάλους δεν κατήγαγε αποφασιστική νίκη. Τεράστιες απώλειες σε άνδρες και πολεμικό υλικό. Το μέτωπο κλείνει το 1917 με τη Ρωσική Επανάσταση. [Η τεχνολογία του πολέμου πολυβόλο και πυροβόλο σε ευρύτατη χρήση, δηλητηριώδη αέρια (1915), άρμα μάχης (1916), χειροβομβίδα, ολμοβόλο, αυτοκίνητα για μεταφορές, αεροπλάνο (βομβαρδιστικό και καταδιωκτικό)] Ο πόλεμος γίνεται παγκόσμιος. Οι αρχικοί αντίπαλοι προσπαθούσαν να προσεταιριστούν τις ουδέτερες χώρες και έτσι ο πόλεμος έγινε παγκόσμιος: Η Οθωμανική Αυτοκρατορία στις Κεντρικές Δυνάμεις (Τριπλή Συμμαχία) (Νοέμβριος 1914) στρατηγική η σημασία της, καταλύτης για την έξοδο άλλων χωρών στον πόλεμο. 25

26 Η Ιταλία εγκαταλείπει τους παλαιούς συμμάχους (Τριπλή Συμμαχία) και προσχωρεί στην Τριπλή Συνεννόηση (άνοιξη του 1915) έναντι υποσχέσεων για εδαφικά ανταλλάγματα μετά το πέρας του πολέμου. Η Βουλγαρία στις Κεντρικές Δυνάμεις (φθινόπωρο του 1915) Η Ελλάδα στο πλευρό των Συμμάχων (Τριπλή Συνεννόηση) μόλις τον Ιούνιο του 1917 σε συνθήκες εθνικού διχασμού. Ήττα της Σερβίας από την Αυστρία και τη Βουλγαρία. Αποτυχία της Βρετανίας να εκπορθήσει τα Στενά (χερσόνησος της Καλλίπολης, 1915). Πεισματώδης πόλεμος υποβρυχίων στους ωκεανούς με τεράστιες ζημιές για την εμπορική ναυτιλία. Η εξέλιξη, το Μακεδονικό μέτωπο και το τέλος έτος σταθμός για την έκβαση του πολέμου: α) έξοδος των Ηνωμένων Πολιτειών στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων (Τριπλή Συνεννόηση), κατόπιν επανειλημμένων οχλήσεων από το γερμανικό ναυτικό, β) άνοδος του Κλεμανσό στη γαλλική πρωθυπουργία και γ) η Ρωσική Επανάσταση. Θέρος του 1918 ατελέσφορη η γερμανική επίθεση στο δυτικό μέτωπο, το ηθικό των Γερμανών κατέρρευσε, το μέτωπο άρχισε να μετακινείται ανατολικά, ο πόλεμος κρίθηκε. Φθινόπωρο του 1918 ήττα και συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Αυστρίας, η οποία είχε ήδη διασπαστεί. 11 / 11 / 1918 υπογραφή ανακωχής στο δυτικό μέτωπο, ήττα της Γερμανίας. Οι συνέπειες του πολέμου. 1. Τεράστιες καταστροφές και μεγάλες πολιτικές και κοινωνικές αναταραχές: νεκροί στρατιώτες, τραυματίες, άλλοι τόσοι άμαχοι. 3. Ηθικό τίμημα υπονόμευση αξιών του δυτικού πολιτισμού (κοινοβουλευτική δημοκρατία, φιλελεύθερα ιδεώδη, ελεύθερη οικονομία). 4. Εισαγωγή ή επέκταση άλλων θεσμών (κρατικός παρεμβατισμός, ανάμειξη στρατιωτικών στην πολιτική). 5. Αναθεώρηση αρχών και δογμάτων που ρύθμιζαν τις διεθνείς σχέσεις (π.χ. W.Wilson 14 σημεία περί αυτοδιάθεσης των λαών (Ιανουάριος 1918) διάλυση των πολυεθνικών αυτοκρατοριών της Ευρώπης). 6. Περιπλοκή των διακρατικών σχέσεων και αύξηση ξένων επιρροών και επεμβάσεων εξαιτίας των δανείων και των εδαφικών υποσχέσεων που έδωσαν οι αντίπαλοι και δεν μπορούσαν να τηρήσουν (π.χ. οι Σύμμαχοι προς την Ελλάδα (Μικρά Ασία), οι Βρετανοί (κυρίως) και οι Γάλλοι προς τους Άραβες και τους Εβραίους παράλληλα). 26

27 3. Η Ελλάδα στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι εκκρεμότητες της Συνθήκης του Βουκουρεστίου. Σε εκκρεμότητα α) τα ελληνοαλβανικά σύνορα και β) το ζήτημα των νήσων του Ανατολικού Αιγαίου. Μόνο το α ρυθμίζεται Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας (4-17 /12 / 1913) Χιμάρα, Αργυρόκαστρο, Κορυτσά στην Αλβανία, παρά την ελληνική πληθυσμιακή πλειονότητα Η στάση της Ελλάδας κατά την κήρυξη του πολέμου και η διαφωνία Κωνσταντίνου Βενιζέλου. Τα γεγονότα: 1) Αρχικά: Ελλάδα ουδέτερη, θα βοηθούσε μόνο τη Σερβία σε περίπτωση βουλγαρικής επίθεσης. 2) Με τη γενίκευση του πολέμου δύο στρατόπεδα: Α. Πρωθυπουργός Βενιζέλος Ελλάδα εν αναμονή προτάσεων από Τριπλή Συνεννόηση για έξοδο στον πόλεμο στο πλευρό Αγγλίας και Γαλλίας, εφόσον αυτές α) θα υπερίσχυαν και β) αντιπροσώπευαν φιλελεύθερες και δημοκρατικές αρχές. Β. Βασιλιάς Κωνσταντίνος Γεώργιος Στρέιτ (υπουργός Εξωτερικών) Ελλάδα σε διαρκή ουδετερότητα για να στα - Γενικό Επιτελείο θεροποιηθεί η χώρα μετά τους Βαλκανικούς. πολιτική κρίση υποβολή παραίτησης της κυβέρνησης Βενιζέλου (25/08/1914) μη αποδεκτή 3) Φεβρουάριος 1915 Η Αγγλία δελέαζε με εδαφικές παραχωρήσεις και συγχρόνως απειλούσε την Ελλάδα για έξοδο στον πόλεμο, εν όψει της επιχείρησης των Στενών. Βενιζέλος πρότεινε συμμετοχή της Ελλάδας στην επιχείρηση της Καλλίπολης. Κωνσταντίνος αρνήθηκε. Βενιζέλος εξαναγκάστηκε σε παραίτηση (Φεβρουάριος 1915) Ο Εθνικός Διχασμός Ο διχασμός του έθνους που προήλθε από τη διαφωνία και τη ρήξη στην κορυφή της εξουσίας. Διήρκεσε 20 και πλέον χρόνια ( ) και προκάλεσε σοβαρές πολιτικές και συνταγματικές στρεβλώσεις. Τα γεγονότα: 1. Ρήγμα στην πολιτική ζωή της χώρας μετά την αποχή του κόμματος του Βενιζέλου από τις εκλογές (Δεκέμβριος 1915). 27

28 2. Κυβέρνηση του βασιλιά και των συμβούλων του με τη συναίνεση της Βουλής που εκπροσωπούσε μέρος μόνο του λαού ( ) παραβίαση του Συντάγματος. 3. Επανάσταση Βενιζέλου με την ενίσχυση α) των εκπροσώπων της Γαλλίας και της Αγγλίας και β) συνεργατών και υποστηρικτών του στη Θεσσαλονίκη (Επιτροπή Εθνικής Άμυνας). 4. Κατάληψη του Ρούπελ από βουλγαρικές δυνάμεις (Μάιος 1916) συνέπειες: α) Ο Βενιζέλος καταγγέλλει τον Κωνσταντίνο και την κυβέρνησή του για αδυναμία προστασίας της χώρας β) Οι Αγγλογάλλοι πειθαναγκάζουν την ελληνική κυβέρνηση και, αποκλείοντας μερικώς τα ελληνικά παράλια με τον στόλο τους, απαιτούν: αποστράτευση των ενόπλων δυνάμεων της χώρας άμεση αντικατάσταση της φιλοβασιλικής κυβέρνησης διάλυση της Βουλής και προκήρυξη εκλογών. 5. Επιχείρηση των Γερμανών να εκμεταλλευτούν την επέμβαση των Αγγλογάλλων με προπαγάνδα εις βάρος του Βενιζέλου. 6. Διαίρεση των Ελλήνων σε δύο παρατάξεις με τις αντίστοιχες ομάδες κρούσης και την αντίστοιχη επικράτεια: Βενιζελικοί οι Αμυνίτες vs Αντιβενιζελικοί (δηλ. οι βασιλικοί) οι Επίστρατοι Βενιζελικοί Νέες Χώρες (πρωτ. Θεσσαλονίκη) vs Αντιβενιζελικοί Παλαιά Ελλάδα (πρωτ. Αθήνα) 7. Θέρος του 1916 εισβολή βουλγαρικού στρατού στην Ανατολική Μακεδονία και διωγμός του ελληνικού πληθυσμού. Το Κίνημα της Εθνικής Άμυνας και τα Νοεμβριανά. Κίνημα της Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη (16/ ) με την υποστήριξη του Σαράιγ ο Βενιζέλος ανέλαβε την ηγεσία του, όταν υποχρεώθηκε από τα πράγματα. Κωλυσιεργία και αθέτηση υποσχέσεων προς τους συμμάχους της Συνεννόησης από τον βασιλιά και την κυβέρνησή του (Αθήνα). α) Νοεμβριανά (1916) αιματηρές συγκρούσεις ανάμεσα σε κυβερνητικές μονάδες και γαλλικά αγήματα β) σοβαρά έκτροπα και διώξεις εναντίον βενιζελικών στην Αθήνα. Σκλήρυνση της στάσης της Γαλλίας έναντι του Κωνσταντίνου και εκθρόνισή του. 28

29 Η εκθρόνιση του Κωνσταντίνου και η είσοδος της Ελλάδας στον πόλεμο. 1. Γαλλικό τελεσίγραφο, με συναίνεση Αγγλίας και Ιταλίας, για παραίτηση Κωνσταντίνου από τον θρόνο (29-05/11-06/1917) απομάκρυνση αυθημερόν, χωρίς παραίτηση εκ των δικαιωμάτων του. 2. Αναγόρευση Αλεξάνδρου (του δευτερότοκου υιού) σε βασιλιά της Ελλάδας την επομένη. αποτελέσματα: οι Αγγλογάλλοι αίρουν τον αποκλεισμό της χώρας προωθούνται σιτηρά στην πρωτεύουσα σχηματίζεται νέα κυβέρνηση από τον Βενιζέλο κηρύσσεται πόλεμος εναντίον της Γερμανίας και των συμμάχων της. 3. Ελλάδα βαθιά διχασμένη χώρα 4. Ελληνικές ένοπλες δυνάμεις σε κακή κατάσταση (κρίση, αποστρατείες, διώξεις). 5. Βενιζέλος αξιόμαχες μονάδες από τα συντρίμμια διακρίθηκαν στο μακεδονικό μέτωπο, συνέβαλαν αποφασιστικά στη νίκη των Συμμάχων (Entente) και οδήγησαν την Ελλάδα στην τράπεζα των διαπραγματεύσεων των νικητών μετά τον πόλεμο. 4. Το Συνέδριο Ειρήνης των Παρισίων ( ). Γενικά. Παρίσι, 1919 Οι νικητές του Α Π.Π. αλλάζουν τον χάρτη της Ευρώπης και της Εγγύς Ανατολής. Georges Clemenceau (Γαλλία) Lloyd George (Αγγλία) οι πρωτεργάτες του Συνεδρίου Woodrow Wilson (ΗΠΑ) Κατευθυντήριοι στόχοι των νικητών α) ρύθμιση του γερμανικού ζητήματος (η Γερμανία να είναι και να παραμείνει αδύναμη) β) η χάραξη νέων συνόρων σε Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και Εγγύς Ανατολή, με κριτήριο τις εθνότητες. Συνθήκη των Βερσαλλιών (28/06/1919) Γερμανία και νικήτριες δυνάμεις (υπερισχύουν οι απόψεις της Γαλλίας, ως πλέον ενδιαφερομένης): Αλσατία και Λορραίνη στη Γαλλία. Μικρότερες περιοχές στο Βέλγιο και την Πολωνία. εδαφικοί όροι Απώλεια των αποικιών για τη Γερμανία. 29

30 Αποστρατικοποίηση και κατάληψη από τους Συμμάχους της ανατολικής όχθης του Ρήνου σε βάθος 50 χιλιομέτρων (στρατιωτικός όρος). Δυσβάσταχτες πολεμικές αποζημιώσεις προς τους Συμμάχους (οικονομικός όρος). Επιμέρους συνθήκες με τις άλλες ηττημένες Δυνάμεις ευνόησαν τις λεγόμενες συμμαχικές χώρες (Ιταλία, Ελλάδα, Ρουμανία, Γιουγκλοσλαβία, Τσεχοσλοβακία, Πολωνία) που διεκδικούσαν εδάφη. Συνθήκη του Σαιν Ζερμαίν (10/09/1919) οι νικητές με την Αυστρία. Συνθήκη του Τριανόν (04/06/1920) οι νικητές με την Ουγγαρία Συνθήκη του Νεϊγύ (27/11/1919) οι νικητές με τη Βουλγαρία. Ελληνικό ενδιαφέρον: ελληνική κυριαρχία επί των εδαφών μεταξύ Έβρου και Νέστου αλλά η περιοχή υπό συλλογική συμμαχική κυριαρχία αμοιβαία και εθελούσια μετανάστευση μεταξύ ελληνικών και βουλγαρικών πληθυσμών (στην ουσία απαλλαγή των δύο χωρών από τις αντίστοιχες μειονότητες) δυνατότητα ρευστοποίησης των περιουσιακών τους στοιχείων. Συνθήκη των Σεβρών (28/07-10/08/1920) οι νικητές με την οθωμανική Αυτοκρατορία. Ελληνικό ενδιαφέρον: παραχωρείται στην Ελλάδα η Θράκη (Δυτική και Ανατολική) αναγνωρίζεται η ελληνική κυριαρχία στα νησιά του Αιγαίου (πλην Δωδεκανήσων) ανατίθεται στην Ελλάδα η προσωρινή διοίκηση της περιοχής της Σμύρνης η Κωνσταντινούπολη και τα Στενά τίθενται υπό τον έλεγχο συμμαχικής επιτροπής. Βραχύβια η συνθήκη (Μικρασιατική Καταστροφή) εύθραυστον το πολύτιμον βάζον των Σεβρών. Οι συνέπειες των συνθηκών ειρήνης του Α Παγκοσμίου Πολέμου. 1. Δημιουργία πληθώρας μειονοτήτων στις ευρωπαϊκές χώρες λόγω της αρπακτικότητας των νικητών πάνω από κάτοικοι της Ευρώπης ήταν μέλη μειονοτήτων το Προστριβές και συγκρούσεις για τις μειονότητες, παρά τις εγγυήσεις της Κοινωνίας των Εθνών (ΚΤΕ). 3. Προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του αναθεωρητισμού, δηλ. της πολιτικής των ηττημένων και δυσαρεστημένων χωρών (Γερμανία, Ιταλία, Ουγγαρία, Βουλγαρία) να αναθεωρήσουν το εδαφικό καθεστώς που προήλθε από τις συνθήκες ειρήνης του Α Π.Π.. Α. Γερμανία: συγκεκριμένα: 30

31 σειρά ταπεινωτικών μέτρων: α) απώλεια εδαφών β) υπέρογκες πολεμικές αποζημιώσεις γ) αποστρατικοποίηση της Ρηνανίας δ) διάλυση της πολεμικής μηχανής της χώρας και διατήρηση περιορισμένων μονάδων ε) επίσημη καταδίκη της χώρας ως υπεύθυνης για τον πόλεμο και τις καταστροφές (δ+ε τα σημαντικότερα) συνέπειες: α) βαθιά προσβολή των Γερμανών πολιτών β) ανάπτυξη ακραίων εθνικιστικών κινημάτων (κυρ. του ναζιστικού) γ) υπονόμευση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης συνθήκες προετοιμασίας για τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Β. Οθωμανική Αυτοκρατορία: τα μετρα των νικητών: α) απώλεια εδαφών β) προσάρτηση των χαμένων εδαφών σε άλλες χώρες γ) δημιουργία ανεξάρτητων κρατών από τα χαμένα εδάφη δ) ταπεινωτική μεταχείριση από τους νικητές (π.χ. Κωνσταντινούπολη και Στενά) συνέπεια: ανάπτυξη εθνικιστικού κινήματος (Μουσταφά Κεμάλ Αττατούρκ) α) μεταμόρφωση της Τουρκίας σε εθνικό κράτος β) οργάνωση ισχυρού στρατού γ) δυναμική / ένοπλη αμφισβήτηση της ελληνικής στρατιωτικής παρουσίας στη Μικρά Ασία (Μικρασιατική Καταστροφή). Συνθήκη της Λωζάνης (24/07/1923) οριστική συνθήκη ειρήνης μεταξύ Τουρκίας και Συμμάχων της Τριπλής Συνεννόησης μετά την ήττα της Ελλάδας στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Όροι: 1. Η Τουρκία ανακτά την Ανατολική Θράκη. 2. Η Τουρκία ανακτά την περιοχή της Σμύρνης. 3. Τα σύνορα Ελλάδας Τουρκίας ορίζονται στον Έβρο. 4. Τα Δωδεκάνησα τελούν υπό ιταλική κυριαρχία. 31