ΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ΤΑΚΗΣ Α ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ. Κοινωνική-αντιστασιακή ποίηση

Transcript

1 ΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ΤΑΚΗΣ Α ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ Κοινωνική-αντιστασιακή ποίηση

2 ΤΑΣΕΙΣ α) Κοινωνική ποίηση της δοκιμασίας β) «Νέο-υπερρεαλιστική» ή μεταπολεμική υπερρεαλιστική ποίηση γ) Υπαρξιακή - μεταφυσική ποίηση

3 ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΗ Οι ποιητές που εντάσσονται στην τάση αυτή αντλούν τις εμπειρίες τους από την Κατοχή και τον Εμφύλιο αλλά και τα τραυματικά γεγονότα της μετεμφυλιακής περιόδου. Τη χρονική αυτή περίοδο (Κατοχή και Εμφύλιος) όντας στην πλειοψηφία τους έφηβοι διαμορφώνουν την προσωπικότητά τους και την ιδεολογική τους συγκρότηση υπό το κράτος συγκλονιστικών γεγονότων για την τύχη της χώρας αλλά και της ανθρωπότητας. Η γενιά αυτή μετουσίωσε το δράμα του πολέμου σε αγώνα ή τουλάχιστον αυτό επεδίωξε. Χαρακτηριστικό της γραφής των ποιητών που τοποθετούνται στην τάση αυτή είναι η αγωνιστική διάθεση, η ανάγκη τους να προβάλλουν τα οράματά τους για έναν κόσμο καλύτερο, αλλά και η απογοήτευση που βίωσαν εξαιτίας της διάψευσης των ελπίδων τους. Οι ιστορικές συνθήκες δημιούργησαν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για ενδοσκόπηση και διερεύνηση των αιτιών που οδήγησαν την ανθρωπότητα στην καταστροφή. Εκπρόσωποι: Μανόλης Αναγνωστάκης, Άρης Αλεξάνδρου, Τάκης Σινόπουλος, Γιώργης Παυλόπουλος, Μιχάλης Κατσαρός, Κλείτος Κύρου, Γιώργης Σαράντης, Δημήτρης Δούκαρης, Τίτος Πατρίκιος, Δημήτρης Χριστοδούλου, κα. Για τον όρο «ποίηση της ήττας» μπορεί κανείς να δει τα επιχειρήματα του Βύρωνα Λεοντάρη: Βύρων Λεοντάρης, Η ποίηση της ήττας, Έρασμος, Αθήνα 1983

4 Νεουπερρεαλιστική Οι ποιητές της τάσης αυτής αν και δεν επηρεάζονται φανερά τουλάχιστον από τις ιδεολογικές διαμάχες της εποχής τους, εκφράζουν το δράμα που εκτυλισσόταν γύρω τους. Υπόστρωμα στην ποίηση της τάσης είναι η κατοχική και η μετακατοχική περίοδος, απαλλαγμένη ωστόσο από το στοιχείο της επικαιρότητας. Ιδιαίτερο εκφραστικό στοιχείο της τάσης είναι η αφομοίωση του υπερρεαλισμού του Μεσοπολέμου. Πρότυπά τους είναι ο Εγγονόπουλος, ο Εμπειρίκος, και εν μέρει ο Ελύτης ως προς τον τρόπο γραφής. Οι βασικές διαφορές με τους υπερρεαλιστές του μεσοπολέμου συνίστανται στη γλώσσα και τα θέματα. Αν στόχος του μεσοπολεμικού υπερρεαλιστή ήταν ο γλωσσικός εντυπωσιασμός, τα γλωσσικά πυροτεχνήματα, ο μεταπολεμικός υπερρεαλιστής επηρεασμένος από τη δεινή πραγματικότητα δε χρησιμοποιεί τη γλώσσα για να προκαλέσει έκπληξη αλλά για να συλλάβει και να εκφράσει τον γύρω του εφιάλτη, καθώς το παράλογο είναι ο μόνος τρόπος για να μιλήσεις για μια παράλογη ανθρωπιστικά εποχή. Επίσης, οι μεσοπολεμικοί υπερρεαλιστές είναι κατά βάση αισιόδοξοι, μια αισιοδοξία που εξανεμίζεται στη μεταπολεμική υπερρεαλιστική ποίηση, όπου εκφράζεται μια τραγική αίσθηση της ζωής. Εκπρόσωποι: Νάνος Βαλαωρίτης, Μίλτος Σαχτούρης, Ελένη Βακαλό, Έκτωρ Κακναβάτος, Δ.Π. Παπαδίτσας, Ε.Χ. Γονατάς, κα.)

5 Υπαρξιακή Οι ποιητές που ανήκουν στην τάση αυτή δε φαίνονται να έχουν κοινωνικά και πολιτικά ενδιαφέροντα. Διακρίνονται από μεταφυσική αγωνία, που εκφράζει το άγχος του μοναχικού ατόμου μπροστά στο πρόβλημα της ζωής και του θανάτου, της καθημερινής φθοράς, της ύπαρξης ή ανυπαρξίας του Θεού, τον έρωτα ως επώδυνο βίωμα. Εκπρόσωποι: Όλγα Βότση, Γιώργης Κότσιρας, Μηνάς Δημάκης, Σταύρος Βαβούρης, κα.

6 Η ποιητική πορεία του Τάκη Σινόπουλου Η ποιητική πορεία του Τάκη Σινόπουλου χωρίζεται από τη λογοτεχνική κριτική σε δύο φάσεις. Στην πρώτη ( ) κυριαρχούν το περιγραφικό και λυρικό στοιχείο και η στοχαστική γραφή, καθώς επίσης οι επιρροές από τους Έλιοτ, Σεφέρη και Έζρα Πάουντ, στα πλαίσια της προσπάθειας για μια οριοθέτηση του ποιητικού σύμπαντος σ έναν αντιποιητικό και απογοητευτικό κόσμο. Η δεύτερη (γύρω στα 1965 και ως το τέλος της ποιητικής του παραγωγής) κινείται στα ίδια θεματολογικά πλαίσια της φθοράς και του θανάτου, παρουσιάζει όμως μια μεταστροφή στη χρήση του γλωσσικού υλικού προς έναν αντιποιητικό, επιθετικό και συχνά ειρωνικό λόγο.

7 Στη δικτατορία Από το 1963 ως το 1967 συνεργάστηκε με το περιοδικό «Εποχές», όπου δημοσίευσε κείμενα βιβλιοκρισίας. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Παπαδόπουλου πήρε μέρος στις αντιδικτατορικές εκδόσεις «18 Κείμενα» και «Κείμενα» 1 και 2, ενώ υπήρξε συνιδρυτής της Εταιρείας Μελέτης Ελληνικών Προβλημάτων και συνεργάτης του περιοδικού «Συνέχεια»

8 Μεταίχμιο Τόν Μάρτιο παίρνει τό πτυχίο τῆς Ἰατρικῆς. Ἀρχίζει νά δουλεύει τά ποιήματα πού θά ἀποτελέσουν τό ὑλικό τῆς πρώτης του συλλογῆς Μεταίχμιο (1951). Ἰδιαίτερα σημαντική γιά τήν ὃλη ποιητική του, πού διατρέχεται ἀπό τήν συνύφανση τῶν θεματικῶν τοῦ ἀνακαλήματος τῶν νεκρῶν καί τοῦ ἐπιζῶντος, θά εἶναι ἡ δημοσίευση τόν Ὀκτώβριο στά Φιλολογικά Χρονικά τοῦ ποιήματος του «Ἐλπήνωρ», πού θά ἀποτελέσει καί τό πρῶτο του ποίημα τῆς πρώτης του συλλογῆς.

9 Βασικά μοτίβα Μιαν ουσιαστική συνιστώσα του έργου του αποτελεί η σχέση του με το θάνατο 2. (Ο θάνατος αφορά συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, την Κατοχή-Αντίσταση και τον Εμφύλιο). Οι κριτικοί μιλούν για «τοπίο θανάτου εν προόδω», από το στίχο του πρώτου ποιήματος ως το τελευταίο. «Σχεδόν ολόκληρο το ποιητικό έργο του Σινόπουλου ήταν μια συνεχής «μελέτη θανάτου» ενός «επιζώντος», μια Νέκυια «εν προόδω» με ζωτικό πυρήνα τον Ελπήνορα» 3

10 Βασικά μοτίβα Παράλληλα η απόλυτη μοναξιά, η βαθιά αίσθηση της υπαρξιακής, οντολογικής μοναξιάς συνθέτει μαζί με τον έρωτα και το θάνατο ένα σταθερό τρίπτυχο στο έργο του. «Είμαι ένα όστρακο πεισματικά πιασμένο από τη μοναξιά/γυρίζοντας ξανά στη μοναξιά», θα πει στο «IX άσμα»(ποιητική συλλογή Άσματα). Μονάχος, καταμόναχος, άλλωστε καίγεται ο ήρωας στον Καιόμενο.

11 Βασικά μοτίβα Επίσης συνήθη μοτίβα, κατά τον Φράϊερ, 9 στην ποίηση του Σινόπουλου συνιστούν η μνήμη, φρικιαστικές αναμνήσεις, η νύκτα και το σκοτάδι, η σιωπή, οι κραυγές (όπως και στον Καιόμενο).

12 Θεατρικότητα Ο Σινόπουλος είναι ποιητής που δημιουργεί μια ιδιάζουσα ατμόσφαιρα και χρησιμοποιεί μέσα κατ εξοχήν σκηνοθετικά. Από τα πρώτα του ποιήματα, με τον Ελπήνορά του, μας εισάγει στη θεατρικότητα του ποιητικού του λόγου, η οποία εμφαίνεται στη δραματουργική πλοκή, στο σκηνικό διάκοσμο της ποιητικής του, όπου εναλλάσσοντας διάφορα προσωπεία υποδύεται πλήθος ηρώων. «Η θεατρικότητα στον ποιητικό λόγο του Σινόπουλου ανελίσσεται με μια πελώρια ανθρωπομετρία» 6, π.χ. στο Άσμα της Ιωάννας και του Κωνσταντίνου υπάρχουν μονόλογοι, διάλογοι και περιγραφή της σκηνοθεσίας

13 Κινηματογραφική γραφή Στην ποίηση του Σινόπουλου, παράλληλα με το δραματικό χαρακτήρα, οι κριτικοί επισημαίνουν και την κινηματογραφική τεχνική. Η ποιητική σύνθεση στην οποία κατ εξοχήν ο ποιητής έχει αφομοιώσει και ακολουθεί μια κινηματογραφική γλώσσα και μάλιστα του μοντέρνου κινηματογράφου, είναι ο Νεκρόδειπνος, όπου ο Βαγενάς 7 βρίσκει θεματικές αντιστοιχίες με την ταινία Χιροσίμα, αγάπη μου του Αλαίν Ρεναί. Και τα δυο έργα αναφέρονται στον έρωτα και στον πόλεμο σε σχέση με το χρόνο

14 IΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ: ΚΑΤΟΧΗ

15 Το βίωμα Θά μοῦ ἐπιτρέψετε νά σᾶς ἀφηγηθῶ τή μικρή ἱστορία τοῦ δικοῦ μου Ἐλπήνορα. Ἓνα μεσημέρι, καλοκαίρι 1944, μέ φοβερό ἣλιο καί ζέστη, περνώντας μέσα ἀπό τό πεδίο τοῦ Ἂρεως, κάθησα ἐξαντλημένος ἀπό τή πείνα καί τήν κούραση τῆς κατοχῆς σ ἓνα παγκάκι. Πρέπει νά μέ εἶχε ζαλίσει πολύ ὁ ἣλιος κι ἡ ἐξάντληση. Ξαφνικά στον ἂσπρο μικρό δρόμο, μές στό φῶς, πέρασε μπροστά μου ἡ φιγούρα ἑνός φίλου μου ποιητῆ πού τόν σκότωσαν οἱ Γερμανοί ἒπειτα ἀπό φριχτά βασανιστήρια στήν Πάτρα τό Ἦταν ὁ Φώτης Πασχαλινός [= Θοδωράκης Ζώρας]. Γυρίζοντας στό σπίτι μου ἒγραψα τόν «Ἐλπήνορα»

16 Χαρακτηριστικά του «Φίλιππου» Ιστορικός χρόνος: εμφύλιος πόλεμος Θεματικός πυρήνας: η οδυνηρή ανάμνηση του φίλου του Εναλλαγή χρόνων, εικόνες που θυμάται Επαναλήψεις φράσεων Καθημερινή γλώσσα Φειδωλός στα σημεία στίξης

17 Ο ΚΑΙΟΜΕΝΟΣ

18 «Ο καιόμενος» Θέμα του ποιήματος είναι η πολιτική διαμαρτυρία, με αυτοπυρπόληση ενός απογοητευμένου ιδεολόγου και η αντίδραση του πλήθους και του ποιητή, ή «η συμβολική εικόνα του ανθρώπου που θυσιάζει τον εαυτό του σαν ιερό σφάγιο-μια πράξη στην οποία συμμετέχει κι ο ίδιος ο ποιητής».

19 «Ο καιόμενος» Το ποίημα χωρίζεται σε δυο νοηματικές ενότητες: στ. 1-13: ο αφηγητής ταυτίζεται με τον ποιητή. στ : σχολιασμός και φιλοσοφική αναγωγή του συμβάντος

20 Χαρακτηριστικά ποιήματος αντιρρητορισμός του ποιήματος, κυριαρχία του ρήματος, περιορισμένο αριθμό επιθέτων κινηματογραφική γραφή

21 «Ο καιόμενος»

22 Χαρακτηριστικά του έργου του Η θεατρικότητα του ποιητικού του λόγου Η βαθιά αίσθηση της υπαρξιακής, οντολογικής μοναξιάς συνθέτει μαζί με τον έρωτα και το θάνατο ένα σταθερό τρίπτυχο στο έργο του κινηματογραφική τεχνική

23 ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ Μεταίχμιο, [Ἰδιωτική ἔκδοση], Ἀθήνα Ἂσματα I-XI, [Ἰδιωτική ἔκδοση], Ἀθήνα Ἡ γνωριμία μέ τόν Μάξ, Οἱ φίλοι τῆς λογοτεχνίας, Ἀθήνα Ἑλένη, Δίφρος, Ἀθήνα Μεταίχμιο Β, Δίφρος, Ἀθήνα Ἡ νύχτα καί ἡ Ἀντίστιξη, [Ἰδιωτική ἔκδοση], Ἀθήνα Τό ἄσμα τῆς Ἰωάννας καί τοῦ Κωνσταντίνου, [Ιδιωτική έκδοση], Ἀθήνα «Στροφή» Συλλογισμοί πάνω στην ποιητική ἀρετή, Ἀνάτυπο ἀπό τόν τό- μο Γιά τόν Σεφέρη, Ἀθήνα 1962.

24 βιβλιογραφία Αλέξανδρος Αργυρίου, "Τάκης Σινόπουλος", στο "Η ελληνική ποίηση η πρώτη μεταπολεμική γενιά", Αθήνα: Σοκόλης, 1982, σ , Αλέξης Ζήρας, "Σινόπουλος Τάκης", στο "Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό", τ. 9α, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών, 1988, και Μιχάλης Γ. Μερακλής, "Σινόπουλος, Τάκης", στο "Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας", Αθήνα: Πατάκης, 2007, σ ]