- Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης. Ο πόλεμος. ' ttbiiif' 'ιίβίϊιιγ' ^ *"'** 1 ' 1 ' 11 ' ' στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη <KAOS<\S Ι>ΗΡΟΡ*Η

Transcript

1 - Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης Ο πόλεμος ' ttbiiif' 'ιίβίϊιιγ' ^ *"'** 1 ' 1 ' 11 ' ' στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη <KAOS<\S Ι>ΗΡΟΡ*Η

2 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Μ. Γ. ΜΕΡΑΚΛΗΣ ΟΜ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ <κ οζ<\ι ΑΘΗΝΑ 2005 ri>hroi>h

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Νομίζω πως είναι ώριμη η ιστορική στιγμή, περισσότερο θαρραλέα και χωρίς τον αισθητικιστικό φόβο ότι μπορεί να θεωρηθούμε, περίπου, ιερόσυλοι, ν' αρχίσουμε να πλησιάζουμε τη λογοτεχνία και παιδαγωγικότερα. Υπάρχει ένας κλάδος της Παιδαγωγικής μ' αυτή την αποστολή: η Παιδαγωγική της λογοτεχνίας. Τον θεραπεύει με συνέπεια ένας νέος επιστήμονας, ο επίκουρος καθηγητής κ. Κωνσταντίνος Μαλαφάντης. Οι καιροί δεν περιμένουν. Ο κόσμος σαλεύει, κλυδωνίζεται μέσα στην εχθρά του ανθρωπισμού, του πνεύματος και της ευαισθησίας ευμάρεια. Το καράβι των αναπτυγμένων κοινωνιών μπάζει από παντού. Δεν μπορεί η λογοτεχνία να μένει έξω από την ανησυχία, να μην εγρηγορεί. Και προπάντων: δεν μπορεί να λείπουν εκείνοι που θα προσεγγίζουν και θα μελετούν τη λογοτεχνία ανθρωπιστικότερα, ουμανιστικά πρακτικότερα. Και θα τη φέρουν με μιαν οπωσδήποτε προσιτή γλώσσα (μακριά από την πεπεδημένη και εν πολλοίς άχρηστη γλώσσα νεότερων θεωριών λογοτεχνίας) σ' ένα ευρύτερο κοινό. 7

4 Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ Ο Ιωάννης Συκουτρής, που τον φλόγιζε η επιθυμία σύνδεσης «φιλολογίας και ζωής», μιλούσε για το ρόλο του φιλολόγου ως ενδιάμεσου μεταξύ ποιητή και αναγνώστη. Είναι καιρός αυτό να το θυμηθούν, τουλάχιστον, όσοι πιστεύουν και στην παιδαγωγική δυνατότητα της λογοτεχνίας. Στο μελέτημά του αυτό ο κ. Μαλαφάντης ασχολείται με το θέμα του πολέμου στο ποιητικό έργο του Ελύτη, και συγκεκριμένα στις πέντε συνθέσεις του: Ήλιος ο πρώτος (1943), Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (1945), Αλβανιάδα (τελευταία μορφή 1962), Η καλοσύνη στις λνκοποριές (1947), Το Άξιον εστί (1959). Ήδη ο αριθμός των έργων, στα οποία ο πόλεμος έχει κεντρική θέση, δείχνει το μεγάλο ενδιαφέρον του ποιητή για το θέμα τούτο. Ο πόλεμος τον απασχολεί ως πατριώτη (η χώρα μας και ο λαός μας γνώρισε τόσες φορές τη σκληρότατη δοκιμασία του επιθετικού πολέμου), αλλά και ως άνθρωπο. Η συνδιαπλοκή αυτών των δύο στάσεων -της πατριωτικής και της ανθρωπιστικής- αφενός απομακρύνει τον κίνδυνο της διολίσθησης σε σοβινιστικές υπερβολές, αφετέρου δίνει στην προσπάθεια αυτή του Ελύτη και μια διάσταση παιδαγωγίας. Πότε ιστορικά ευκρινέστερα και πότε ποιητικά μυθικότερα προβάλλεται όχι απλώς η κατάρα του πολέμου, αλλά και η επιταγή του χρέους, θα έλεγα, για την καταπολέμησή του, την αντίσταση σ' αυτόν ο πόλεμος, ως μια επιβαλλόμενη άλλοθεν καταραμένη αναγκαιότητα είναι βέβαια πατέρας δυστυχίας και συμφοράς, αλλά αποβαίνει και αιτία ανάδειξης -στις δυνάμεις που 8

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ στέκουν απέναντι του- πράξεων ύψιστης γενναιότητας και ήθους. Ο κ. Μαλαφάντης εξάλλου εξετάζει με ευσυνειδησία και τους πολλούς και διάφορους τρόπους, χάρη στους οποίους το υλικό παραμένει, ακόμα κι όταν η Ιστορία παίρνει την κύρια θέση, μέσα στον αυστηρά ποιητικό χώρο: είναι γνωστό πως ο Ελύτης υπήρξε από τους πιο απαιτητικούς (και απέναντι στον εαυτό του) ζηλωτές της ποιητικής τελειότητας, της αναγωγής της ποιητικής μορφής και ουσίας στο ύψος της καθαρής ποίησης. Αυτό ακριβώς προσφέρει και ένα σπουδαίο επιχείρημα σ' εκείνους που υποστηρίζουν, ότι η παιδαγωγική προσέγγιση της λογοτεχνίας δεν είναι μόνο σκόπιμη, αλλά και εφικτή και αισθητικά θεμιτή. Μ. Γ. ΜΕΡΑΚΛΗΣ Ομ. Καθηγητής Πανεπιστημίου 9

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ: Μ. Γ. Μερακλής 7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11 α. Ο υπερρεαλισμός και ο Ελύτης 11 β. Η ποιητική παρουσία και πορεία του Ελύτη Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΥΤΗ 59 α. Ήλιος ο πρώτος (1943) 60 β. Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας ( ) 71 γ. «Αλβανιάδα» ( ) 86 δ. «Η καλοσύνη στις λυκοποριές» (1947) 98 ε. Το Άξιον εστί ( ) 107 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 153 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (επιλογή) 161 Υπερρεαλισμός 161 Οδυσσέας Ελύτης 171 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ Ο πόλεμος στην ποίηση τον Οδνοσέα Ελύτη 193