Εξοικονόμηση Νερού σε Καλλιέργειες υπό Κάλυψη. Κ. Κίττας, Ν. Κατσούλας

Transcript

1 «Πηνειός Ποταμός: Πηγή Ζωής και Ανάπτυξης στη Θεσσαλία» 2 και 3 Νοεμβρίου 2018, Λάρισα Εξοικονόμηση Νερού σε Καλλιέργειες υπό Κάλυψη Κ. Κίττας, Ν. Κατσούλας

2 εὖ μὲν γὰρ φερομένης τῆς γεωργίας ἔρρωνται καὶ αἱ ἄλλαι τέχναι ἅπασαι, Ξενοφώντας, Οικονομικά, 362 BC When tillage begins, other arts follow The farmers, therefore, are the founders of human civilization Daniel Webster, 1840

3 Καταναλωτής νερού Γεωργία - Άρδευση Στην Ελλάδα, οι γεωργικές δραστηριότητες χρησιμοποιούν περίπου το 80% του συνολικά καταναλισκόμενου νερού. Στις περιοχές τις Μεσογείου, η άρδευση των καλλιεργειών αποτελεί τον μεγαλύτερο καταναλωτή νερού στη γεωργία.

4

5 Στα επόμενα 35 χρόνια Αύξηση του πληθυσμού κατά 30% Αύξηση αναγκών σε τροφή κατά 70% Υποβάθμιση εδαφών Έως το 2050, υπολογίζεται πως μισή από τη συνολική διαθέσιμη γεωργική έκταση θα είναι διαθέσιμη για καλλιέργειες Υδατικοί πόροι Μέχρι 2025, 50% του πληθυσμού της γης θα αντιμετωπίσει σημαντικά προβλήματα έλλειψης νερού Εξάντληση ενεργειακών πόρων Έως το 2030, αύξηση κατανάλωσης ενέργειας κατά 45% και εισαγωγές ενέργειας στην Ε.Ε. αναμένεται να καλύπτουν το 70% των συνολικών ενεργειακών μας αναγκών Γεωργία & Κλιματική αλλαγή Η γεωργία ανήκει σε εκείνους τους τομείς που επηρεάζονται περισσότερο εξαιτίας της εξάρτησής της από τις καιρικές συνθήκες με αποτέλεσμα να μην είναι πλέον εφικτή η παραγωγή προϊόντων ποιότητας στην ύπαιθρο. 5

6 Τί αναμένεται για τις καλλιέργειες υπό κάλυψη (θερμοκήπια διχτυοκήπια) στο άμεσο μέλλον; Κλιματική αλλαγή Μείωση διαθέσιμου νερού Απαιτήσεις καταναλωτών για ασφαλή ποιοτικά προϊόντα Η καλλιέργεια υπό κάλυψη δίνει τη δυνατότητα για παραγωγή προϊόντων ποιότητας καθ όλη τη διάρκεια του έτους με αποδοτική χρήση των εισροών: νερό, λιπάσματα, φυτοφάρμακα και εργασία. Σύμφωνα με τον FAO, οι καλλιέργειες στα θερμοκήπια έχουν 3-5 φορές > αποτελεσματικότητα χρήσης νερού σε σχέση με τον ανοιχτό αγρό

7 Καλλιέργειες υπό κάλυψη Θερμοκήπια Διχτυοκήπια

8 «Πηνειός Ποταμός: Πηγή Ζωής και Ανάπτυξης στη Θεσσαλία» 2 και 3 Νοεμβρίου 2018, Λάρισα Θερμοκήπια Μεσογειακές χώρες Βόρεια και Νότια Αμερική 7.1% Παγκόσμια Μεσογειακές Χώρες 36.5% Γαλλία 8.8% Τουρκία 10.4% Μαρόκο 6.3% πρ. Γιουγκοσλαβία 4.9% Ελλάδα 3.8% Πορτογαλία 2.5% Αλγερία 3.4% Ισραήλ 2.4% Συρία 1.9% Βόρεια Ευρώπη 7.1% Ασία και Ωκεανία 49.4% Ελλάδα Ιταλία 23.5% Ισπανία 27.4% Συνολική έκταση θερμοκηπίων για λαχανικά το 2015 = στρέμματα Σύνθετος ρυθμός ετήσιας ανάπτυξης για την περίοδο , CAGR = 8,4% Λοιπές 3.2% Τυνησία 1.4%

9 Almeria, Spain

10 Αλμέρια Ισπανία

11 Pictures from Antalya Province in Kumluca township which has the most intensive greenhouse area in Antalya.

12

13 Ιεράπετρα Κρήτη

14 Ιεράπετρα Κρήτη

15 Λαχανικά: Σύνολο Χώρας στρέμματα στρ στρ στρ στρ στρ στρ στρ στρ στρ στρ στρ. Kαλύπτουν το 3% των συνολικών καλλιεργoυμένων. εκτάσεων. Η αξία των λαχανοκομικών προϊόντων ανέρχεται στo18% της συνολικής αξίας των παραγόμενων προϊόντων στρ στρ.

16 Θερμοκήπια: Σύνολο Χώρας στρέμματα 143 στρ στρ στρ στρ. 651 στρ. 916 στρ. 441 στρ. 487 στρ στρ στρ στρ στρ στρ.

17 «Πηνειός Ποταμός: Πηγή Ζωής και Ανάπτυξης στη Θεσσαλία» 2 και 3 Νοεμβρίου 2018, Λάρισα

18 Εισαγωγές-Εξαγωγές τομάτας (αξία) Εισαγωγές από: Γερμανία 25%, FYROM 20%, Ιταλία 11%, Βέλγιο 9%, Αλβανία 8%, Ολλανδία 8%, Άλλες χώρες 15% Εξαγωγές σε: Βουλγαρία 64%, Γερμανία 3%, Αλβανία 5%, Άλλες χώρες 28%

19 «Πηνειός Ποταμός: Πηγή Ζωής και Ανάπτυξης στη Θεσσαλία» 2 και 3 Νοεμβρίου 2018, Λάρισα Παραγωγή προϊόντων ποιότητας Αυξανόμενη ζήτηση για παραγωγή «καθαρών» προϊόντων και έλλειψη νερού και το υψηλό κόστος της ενέργειας Παραγωγή ποιοτικών προϊόντων με όσο το δυνατό λιγότερες εισροές ενέργειας, νερού και χημικών. Κάτι τέτοιο όμως προϋποθέτει χρήση νέων τεχνολογιών στη διαδικασία της παραγωγής οι οποίες είναι περισσότερο αποτελεσματικές και που οδηγούν σε θερμοκήπια φιλικότερα στο περιβάλλον.

20 «Πηνειός Ποταμός: Πηγή Ζωής και Ανάπτυξης στη Θεσσαλία» 2 και 3 Νοεμβρίου 2018, Λάρισα Νέες τεχνολογίες Τέτοιες τεχνολογίες είναι: Ο σωστός σχεδιασμός των θερμοκηπίων και ο ορθολογικός έλεγχος του κλίματος. Η χρήση διχτύων εντομοστεγανότητας και φωτοεκλεκτικών υλικών κάλυψης θερμοκηπίων που περιορίζουν τις εισροές χημικών και συμβάλλουν στην προστασία του περιβάλλοντος. Η εξοικονόμηση ενέργειας και η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η ορθολογική διαχείριση νερού και η υδροπονική καλλιέργεια φυτών, αφού με την εφαρμογή της είναι δυνατή η ολοκληρωμένη διαχείριση του συστήματος παραγωγής θερμοκήπιο- κλίμα- καλλιέργεια για βελτίωση της ποιότητας των παραγομένων προϊόντων.

21

22 Θέρμανση θερμοκηπίων Θέρμανση

23

24

25 Τ.Ε.Ι. «Πηνειός ΚΡΗΤΗΣ, Ποταμός: Τμήμα Πηγή Μηχανικών Ζωής Φυσικών και Ανάπτυξης Πόρων & στη Περιβάλλοντος Θεσσαλία» Εσπερίδα: Διαχείριση των υδατικών 2 και πόρων 3 Νοεμβρίου και κλιματική 2018, αλλαγή, Λάρισα Χανιά, Πέμπτη 17 Μαΐου 2018 Ψύξη θερμοκηπίων Δροσισμός Υγρή παρειά Ψύξη του εισερχόμενου αέρα στο θερμοκήπιο με εξάτμιση νερού από την υγρή παρειά

26 Τ.Ε.Ι. «Πηνειός ΚΡΗΤΗΣ, Ποταμός: Τμήμα Πηγή Μηχανικών Ζωής Φυσικών και Ανάπτυξης Πόρων & στη Περιβάλλοντος Θεσσαλία» Εσπερίδα: Διαχείριση των υδατικών 2 και πόρων 3 Νοεμβρίου και κλιματική 2018, αλλαγή, Λάρισα Χανιά, Πέμπτη 17 Μαΐου 2018 Ψύξη θερμοκηπίων Δροσισμός -Τεχνητή ομίχλη

27

28 Θερμοκήπια-εξοικονόμηση νερού Τα θερμοκήπια, συγκριτικά με τον ανοιχτό αγρό, αυξάνουν την αποτελεσματικότητα χρήσης του νερού, ιδιαίτερα όταν χρησιμοποιούνται συστήματα άρδευσης ακριβείας όπως είναι η στάγδην άρδευση. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους εξάπλωσης των θερμοκηπίων σε όλο τον κόσμο. Πάνω από το 80% των θερμοκηπίων στην Γαλλία, Ιταλία, Τουρκία και στο Μαρόκο και περίπου το 99% των θερμοκηπίων στην Ελλάδα και την Ισπανία έχουν σύστημα στάγδην άρδευσης. Η αλατότητα του νερού άρδευσης και ο μη ικανοποιητικός προγραμματισμός της άρδευσης είναι παράγοντες που περιορίζουν την αποτελεσματική διαχείριση του νερού στο θερμοκήπιο.

29 Στάγδην άρδευση

30 Εισροές σε νερό και λιπάσματα Στις μεσογειακές χώρες, οι ετήσιες εκροές στα θερμοκήπια είναι περίπου 325 kg αζώτου, 220 kg φωσφόρου, 550 kg καλίου και λίτρα νερού ανά εκτάριο. Αυτό σημαίνει, για την περιοχή της Μεσογείου, μια συνολική ετήσια απώλεια τόνων αζώτου και τόνων νερού. Για να εξασφαλισθεί η βέλτιστη παραγωγή ποιοτικών προϊόντων, ένας υψηλός δείκτης αποτελεσματικότητας χρήσης νερού και μείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος θα πρέπει να αποφευχθούν οι μεγάλες αυτές απώλειες νερού.

31 Μεγάλες εισροές σε νερό και Λύσεις Ορθολογική διαχείριση Υδροπονία λιπάσματα Computer Hydroponic control system Nutrient Water tanks tank Mixing tank Plants Deep hydroponic system Plant height Leaf length Leaf area Image processing Stem diameter EC ph DO Ions

32 «Πηνειός Ποταμός: Πηγή Ζωής και Ανάπτυξης στη Θεσσαλία» 2 και 3 Νοεμβρίου 2018, Λάρισα Ορθολογική διαχείριση Άρδευση με τη βοήθεια προσομοιωμάτων τα οποία προβλέπουν τη διαπνοή της καλλιέργειας συναρτήσει: της ηλιακής ακτινοβολίας, του ελλείμματος κορεσμού του αέρα και του σταδίου ανάπτυξης της καλλιέργειας

33 Σχέση διαπνοής - ακτινοβολίας 450 Ρυθμός Διαπνοής λε (W m -2 ) Ιούνιος λε = 0.76 G + 30 R 2 = 0.86 Φεβρουάριος λε = 0.30 G + 30 R 2 = Ηλιακή Ακτινοβολία G (W m -2 )

34 «Πηνειός Ποταμός: Πηγή Ζωής και Ανάπτυξης στη Θεσσαλία» 2 και 3 Νοεμβρίου 2018, Λάρισα «Διαχείριση και αποτελεσματικότητα χρήσης νερού σε καλλιέργειες υπό κάλυψη» Εμπειρικός προγραμματισμός Εφαρμοζόμενη ποσότητα νερού (=0.4 kg m -2 h -1 ) mm νερού ανά ώρα :00 9:00 12:00 15:00 18:00 21:00 Ώρα

35 «Πηνειός Ποταμός: Πηγή Ζωής και Ανάπτυξης στη Θεσσαλία» 2 και 3 Νοεμβρίου 2018, Λάρισα «Διαχείριση και αποτελεσματικότητα χρήσης νερού σε καλλιέργειες υπό κάλυψη» Εμπειρικός προγραμματισμός Εφαρμοζόμενη ποσότητα νερού (=0.4 kg m -2 h -1 ) mm νερού ανά ώρα Ανάγκες σε άρδευση (=1.43 λε) 6:00 9:00 12:00 15:00 18:00 21:00 Ώρα

36 «Πηνειός Ποταμός: Πηγή Ζωής και Ανάπτυξης στη Θεσσαλία» 2 και 3 Νοεμβρίου 2018, Λάρισα Εμπειρικός προγραμματισμός Εφαρμοζόμενη ποσότητα νερού (=0.4 kg m -2 h -1 ) mm νερού ανά ώρα Ανάγκες σε άρδευση (=1.43 λε) 0.0 6:00 9:00 12:00 15:00 18:00 21:00 Ώρα

37 «Πηνειός Ποταμός: Πηγή Ζωής και Ανάπτυξης στη Θεσσαλία» 2 και 3 Νοεμβρίου 2018, Λάρισα Εμπειρικός προγραμματισμός Εφαρμοζόμενη ποσότητα νερού (=0.4 kg m -2 h -1 ) Nερό που απαιτείται για την κάλυψη των αναγκών άρδευσης mm νερού ανά ώρα Ποσότητα νερού πλέον της απαραίτητης για άρδευση 0.1 Ανάγκες σε άρδευση (=1.43 λε) 0.0 6:00 9:00 12:00 15:00 18:00 21:00 Ώρα

38 Προγραμματισμός άρδευσης Στα περισσότερο εξοπλισμένα μεσογειακά θερμοκήπια η άρδευση γίνεται με βάση την ηλιακή ακτινοβολία. Ο ελεγκτής της άρδευσης δέχεται ένα σήμα από τον αισθητήρα μέτρησης της ηλιακής ακτινοβολίας και όταν το άθροισμα της προσπίπτουσας ηλιακής ενέργειας ξεπεράσει ένα όριο, το οποίο ορίζεται από τον παραγωγό και εξαρτάται από το υπόστρωμα της καλλιέργειας, δίνεται εντολή για έναρξη της άρδευσης.

39 Αειφορική διαχείριση νερού- Υδροπονία Στόχος: Μείωση των απωλειών με ταυτόχρονη διατήρηση/ αύξηση της παραγωγής

40 Αειφορική διαχείριση νερού- Υδροπονία Τεχνική κατά την οποία η καλλιέργεια των φυτών δεν γίνεται στο έδαφος αλλά σε τεχνητό ή φυσικό υπόστρωμα και η θρέψη τους βασίζεται στη συχνή παροχή θρεπτικού διαλύματος. «Πηνειός Ποταμός: Πηγή Ζωής και Ανάπτυξης στη Θεσσαλία» 2 και 3 Νοεμβρίου 2018, Λάρισα

41 65% Ροή νερού και λιπασμάτων σε ένα θερμοκήπιο στη Βόρεια Ευρώπη

42 «Πηνειός Ποταμός: Πηγή Ζωής και Ανάπτυξης στη Θεσσαλία» 2 και 3 Νοεμβρίου 2018, Λάρισα Στόχος: Μείωση των απωλειών με ταυτόχρονη διατήρηση/ αύξηση της παραγωγής

43 Οι υδροπονικές καλλιέργειες Οι κυριότεροι παράγοντες που οδήγησαν στην υιοθέτηση της τεχνικής των υδροπονικών καλλιεργειών στα θερμοκήπια ήταν: μείωση των εισροών σε λιπάσματα και φυτοφάρμακα, και των χημικών αποβλήτων των θερμοκηπιακών μονάδων καλύτερος έλεγχος της θρέψης των φυτών περιορισμός των εδαφογενών ασθενειών αύξηση της παραγωγής αύξηση της αποτελεσματικότητας χρήσης νερού και λιπασμάτων

44 Περιορισμός των απωλειών νερού μέσω της εξάτμισης Η κάλυψη του εδάφους και του υποστρώματος με πλαστικό φύλλο PE και η κάλυψη του εδάφους με μπετόν περιορίζει σημαντικά την εξάτμιση του νερού.

45 Οι υδροπονικές καλλιέργειες Έτσι, οι υδροπονικές καλλιέργειες επιτρέπουν τη μείωση των εισροών σε χημικά, την παραγωγή «καθαρότερων» προϊόντων και την αποτελεσματικότερη χρήση του νερού (WUE), γεγονός πολύ σημαντικό ιδιαίτερα στις μεσογειακές χώρες. Παράλληλα, η καλλιέργεια σε υδροπονικά συστήματα επιτρέπει την σημαντική αύξηση των αποδόσεων με ενδεικτικές τιμές παραγωγής για καλλιέργεια τομάτας να φτάνουν μέχρι 60 kg/m 2

46 «Πηνειός Ποταμός: Πηγή Ζωής και Ανάπτυξης στη Θεσσαλία» 2 και 3 Νοεμβρίου 2018, Λάρισα Αποτελεσματικότητα χρήσης νερού Συνθήκες ανάπτυξης Χώρα WUE (kg/m 3 ) Ανοιχτός αγρός Ισραήλ (έδαφος) 17 Γαλλία (έδαφος) 14 Μη θερμαινόμενο Ισπανία (έδαφος) 25 θερμοκήπιο Γαλλία (έδαφος) 24 Ισραήλ (έδαφος) 33 Πλήρως Γαλλία (ανοιχτό) 39 ελεγχόμενο θερμ. Ολλανδία (ανοιχτό) 45 Υδροπονία Ολλανδία (κλειστό) 66

47 Καινοτόμες τεχνολογίες αειφορικής διαχείρισης νερού Client Internet SYSTEM Controller 1 Controller 2 Controller 3 Hydroponics Climate

48 Καινοτόμες τεχνολογίες αειφορικής διαχείρισης νερού Έλεγχος της επάρκειας του νερού στο φυτό 85 % H 2 O 78 % H 2 O

49 Αειφορική διαχείριση νερού Παράλληλα στις γραμμές παραγωγής μπορούν να ελέγχονται Η διαπνοή με ηλεκτρονικό ζυγό Το ph η EC και η θερμοκρασία στο υπόστρωμα

50 Αειφορική διαχείριση νερού Ευφυής Έλεγχος Μικροκλίματος GreenSense: Ασύρματα δίκτυα αισθητήρων Θερμοκρασία και σχετική υγρασία αέρα Θερμοκρασία φύλλων

51 Αειφορική διαχείριση νερού Ευφυής Έλεγχος Μικροκλίματος GreenSense: Ασύρματα δίκτυα αισθητήρων

52 OpIRIS: Online professional irrigation scheduling expert system Προσομοιώματα για υπολογισμό αναγκών σε νερό Μετρήσεις Πρόγραμμα άρδευσης

53 Το «κλειστό» θερμοκήπιο

54 Project Budget % EC Contribution Project Duration 01/09/ /08/2016 LIFE 09 ENV/GR/ Adapt2change Adapt agricultural production to climate change and limited water supply

55 «Πηνειός Ποταμός: Πηγή Ζωής και Ανάπτυξης στη Θεσσαλία» 2 και 3 Νοεμβρίου 2018, Λάρισα Λειτουργία Κλειστού Θερμοκηπίου Αβαθής Γεωθερμία

56 Το καλοκαίρι ο αέρας από το θερμοκήπιο μέσω των εναλλακτών θερμότητας ψύχεται και αφυγραίνεται και το νερό ανακυκλώνεται και συλλέγεται. Οι εναλλάκτες θερμότητας ψύχονται από τις αντλίες θερμότητας. Ωστόσο, η εγκατεστημένη θερμική ισχύς των 140 W / m2 δεν επαρκεί για την ψύξη του θερμοκηπίου και το θερμοκήπιο "ανοίγει" και ψύχεται με το σύστημα ψύξης «βρεγμένης παρειάς που λειτουργεί με ανακυκλωμένο νερό.

57

58

59 Κεφαλή Υδροπονίας

60 Αντλίες Θερμότητας

61

62 Αποτελέσματα λειτουργίας του ημίκλειστου θερμοκηπίου Μετά από 3 περιόδους καλλιέργειας είχαμε: 70% εξοικονόμηση νερού, 60% εξοικονόμηση ενέργειας, αύξηση της παραγωγής κατά 30% και άριστη ποιότητα λαχανικών, χωρίς χημικές ουσίες για φυτοπροστασία.

63 Διχτυοκήπια Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της καλλιέργειας κηπευτικών είναι η υψηλή κατανάλωση νερού κατά τη θερμή περίοδο και η υποβάθμιση της ποιότητας των καρπών (εγκαύματα, σκισίματα κλπ).

64 Προβλήματα από την Υψηλή Ένταση Ηλιακής Ακτινοβολίας Ποιοτική Υποβάθμιση Παραγωγής & Φυσιολογικές Διαταραχές Καρπών Ηλιακό έγκαυμα: Σχίσιμο ή σχάσιμο:

65 Διχτυοκήπια: Αγροτικές κατασκευές θερμοκηπιακού τύπου Κάλυψη από δίχτυ (σκίασης ή εντομοστεγανότητας) Χαμηλού κόστους (σε σχέση με τα θερμοκήπια) Απουσία αυτοματισμών/τεχνολογίας ελέγχου κλίματος Εφαρμογές: Προστασία από αντίξοες καιρικές συνθήκες Υπερβολική ηλιακή ακτινοβολία (καλοκαιρινή περίοδο) (Δίχτυα Σκίασης) Χαλάζι (Αντιχαλαζικά Δίχτυα) Άνεμο (μηχανική καταπόνηση καλλιεργειών) Βροχή (μηχανική καταπόνηση καλλιεργειών) Προστασία εχθρούς (έντομα) (Δίχτυα Εντομοστεγανότητας) Τροποποίηση της ποιότητας της ακτινοβολίας (Έγχρωμα δίχτυα)

66 Διχτυοκήπια Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Βελεστίνο Ισπανία Διχτυοκήπιο με χρωματιστά δίχτυα για ρύθμιση του ύψους της καλλιέργειας Ισραήλ

67 Σκίαση Φύλλο : 34 C Φύλλο: 28 C 50% σκίαση Αέρας : 32 C Αέρας: 29 C

68 Παραγωγή Πιπεριάς Άσπρο IP-13IP 59 Άσπρο IP 78 Πράσινο Ανοικτός αγρός Cumulative Yield (kg m -2 ) Cumulative Yield (kg m -2 ) W.A.T. W.A.T.

69 Επίδραση στην εμπορεύσιμη παραγ Βάρος παραγωγής (g m -2 ) Εβδομάδα Συγκομιδής (Cont) (Gr 34) (B&Gr 40) (B 40) (B 49)

70 Μείωση Κατανάλωσης Νερού υπό Σκίαση 6 E ref (mm day -1 ) 4 2 IP1 GS IP2 Out 0 30/7 9/8 19/8 29/8 8/9 18/9 28/9 Day Αποτελεσματικότητα Χρήσης Νερού, (WUE) WUE (kg m -3 ) Treatment Cont 6,6 7,4 IP-13 15,2 16,7 IP-34 15,5 17,5 S-36 13,9 13,2

71 Διχτυοκήπια Κλίμα: Μείωση της θερμοκρασίας του αέρα περίπου 3 ο C Καλλιέργεια: Αύξηση παραγωγής, βελτίωση της ποιότητας και μείωση των εγκαυμάτων Κατανάλωση νερού: Μείωση κατά 20-40% Βελτίωση εμπορεύσιμης παραγωγής: Κατά 100% Το δίχτυ με % σκίαση έχει δώσει τα καλύτερα αποτελέσματα

72 Συμπεράσματα Τα διχτυοκήπια αποτελούν ένα εναλλακτικό σύστημα καλλιέργειας υπό κάλυψη με εξαιρετικά αποτελέσματα (εξοικονόμησης νερού αλλά και βελτίωσης παραγωγής και ποιότητας) κατά τη θερμή περίοδο του έτους. Υπάρχουν επιλογές χρήσης διχτυοκηπίων για σκίαση, εντομοπροστασία και έλεγχο του μήκους (φωτομορφογένεση). Το κόστος κατασκευής δεν είναι απαγορευτικό ενώ με τα σημερινά δεδομένα παραγωγής και τιμής προϊόντος η καλλιέργεια σε διχτυοκήπια παρουσιάζεται ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα.

73 Συμπερασματικά Ζητάμε: Καθαρά και ποιοτικά προϊόντα Προστασία του περιβάλλοντος Εξοικονόμηση ενέργειας και νερού Οι τεχνολογίες υπάρχουν, για να εφαρμοσθούν πρέπει να διαδοθούν με εκπαίδευση και να υιοθετηθούν με πολιτική βούληση.

74 Ευχαριστώ για την προσοχή σας