Εμπλεκόμενες γνωστικές περιοχές: Νεοελληνική Γλώσσα, Νεοελληνική Λογοτεχνία, Αρχαία Ελληνική Γλώσσα, Φυσική, Μαθηματικά, Γεωγραφία, Ιστορία.

Transcript

1 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΙΣΗΓΗΣΗΣ ΜΕ ΤΙΤΛΟ: «Ερευνώντας τη διεπιστημονική σημασία των λέξεων, για μια ολιστική θεώρηση της γνώσης. Μία ωριαία πειραματική διδακτική προσέγγιση στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β Γυμνασίου». Εμπλεκόμενες γνωστικές περιοχές: Νεοελληνική Γλώσσα, Νεοελληνική Λογοτεχνία, Αρχαία Ελληνική Γλώσσα, Φυσική, Μαθηματικά, Γεωγραφία, Ιστορία. Σκοπός της συγκεκριμένης συνδιδασκαλίας: Να καταστούν οι μαθητές ικανοί να αναγνωρίζουν την ενότητα της επιστημονικής γνώσης σε διαφορετικές γνωστικές περιοχές, όπως είναι οι θεωρητικές και οι θετικές επιστήμες. Στόχοι της συγκεκριμένης συνδιδασκαλίας: α) Να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές εσφαλμένες ιδέες και γνωστικά κενά που τυχόν είχαν σχετικά με το περιεχόμενο και τη σημασία διεπιστημονικών όρων, όπως αυτοί χρησιμοποιούνται σε κάθε επιστημονικό πεδίο χωριστά και β) Να χρησιμοποιούν οι μαθητές το εργαλείο της ετυμολογίας των λέξεων και τα επιστημονικά συμφραζόμενα, ώστε κατά το δυνατόν να αλλάξουν οι στάσεις τους και να αναιρεθεί η δυστοκία και η αντίσταση που συχνά εμφανίζουν ως προς την κατανόηση διεπιστημονικών όρων. Διδακτική και μεθοδολογική προσέγγιση: Η παιδαγωγική και διδακτική θεωρία στην οποία κυρίως στηρίχτηκε ο σχεδιασμός της συγκεκριμένης διδασκαλίας είναι ο εποικοδομισμός (κονστρουκτιβισμός), καθώς υπήρξε η ανάγκη α) να διερευνηθούν και κατά το δυνατόν να αρθούν τα λανθασμένα ή ελλιπή νοητικά σχήματα που οι μαθητές διατηρούσαν σχετικά με επιστημονικές έννοιες και β) να οικοδομηθούν νέες στάσεις στους μαθητές ως προς τη διάθεσή τους να θέτουν ερωτήματα, να τα ερευνούν, να συσχετίζουν τις αποκτηθείσες γνώσεις και, τέλος, να μαθαίνουν «πώς να μαθαίνουν». Ως προς τις διδακτικές μεθόδους, ακολουθήθηκε συνδυασμός ανακαλυπτικής και ομαδοσυνεργατικής μάθησης αλλά και εισήγησης. Οργάνωση της διδασκαλίας: Η οργάνωση της διδασκαλίας έγινε με συνδυασμό: α) εργασίας με το σύνολο της τάξης, β) εργασίας σε μικρές ομάδες, γ) εισήγησης. Χρησιμοποιήθηκαν οι εξής συμμετοχικές τεχνικές: α) ερωταποκρίσεις μεταξύ των μαθητών και των καθηγητριών στο πλαίσιο της μαιευτικής μεθόδου, β) καταιγισμός ιδεών, γ) νοητικός χάρτης, δ) διάλογος μεταξύ των μαθητών, οργανωμένων σε μικρές ομάδες, ε) εννοιολογικός

2 χάρτης, στ) μαιευτική μέθοδος, ζ) βιβλιογραφική έρευνα, σε μικρή έκταση. Χρησιμοποιήθηκε επίσης, σε μικρή κλίμακα, η τεχνική της εισήγησης. Οι παραπάνω συμμετοχικές τεχνικές χρησιμοποιήθηκαν για να διαπιστωθούν τα νοητικά σχήματα (schema) που διατηρούν οι μαθητές για τις υπό διαπραγμάτευση επιστημονικές έννοιες, δηλαδή οι πρότερες αντιλήψεις τους σχετικά με τις έννοιες αυτές. Δέον να σημειωθεί ότι οι έννοιες που συζητήθηκαν στο συγκεκριμένο μάθημα συναντώνται με την ίδια ακριβώς ορολογία στο κυριολεκτικό τους περιεχόμενο, τόσο στη Φυσική και τα Μαθηματικά, όσο και στη Νεοελληνική Γλώσσα και τη Νεοελληνική Λογοτεχνία αντίστοιχα, αλλά και στην Ιστορία και τη Γεωγραφία. Παραδείγματα τέτοιων εννοιών είναι οι λέξεις: άξονας (θέσης, χρόνου, γης ), σημείο (αναφοράς, αφετηρίας, χρονικό ), ευθεία, ευθύγραμμη (αφήγηση), κατεύθυνση, πεδίο (δυνάμεων, δράσης), γωνία (οπτική) και άλλες. Απαιτούμενη υλικοτεχνική υποδομή: α) ο πίνακας της τάξης, β) ετυμολογικά λεξικά της Αρχαίας Ελληνικής και της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Φάσεις διδασκαλίας: I) Αφόρμηση {πέντε (5) λεπτά}: 1) Γνωστοποίηση στους μαθητές του νέου προς ανάλυση κειμένου της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, με τίτλο: «Με το λεωφορείο». 2) Η διδάσκουσα καταγράφει στον πίνακα τους στόχους του μαθήματος, ανάμεσα στους οποίους αναφέρονται: α) ο χρονικός και τοπικός ορίζοντας του κειμένου και β) η εύρεση του είδους του κειμένου με κριτήριο τον άξονα γύρω από τον οποίο εκτυλίσσεται η υπόθεσή του. II) Διδακτική επεξεργασία {τριάντα πέντε (35) λεπτά}: 1) Μετά την κατ ήθος ανάγνωση του κειμένου από τη διδάσκουσα φιλόλογο, ακολουθούν ερωτήσεις προς τους μαθητές σχετικά με τον άξονα γύρω από τον οποίο εκτυλίσσεται η υπόθεση του κειμένου.2) Εκείνη τη στιγμή και κατόπιν προσυνεννόησης των δυο διδασκουσών, περνάει-υποτίθεται τυχαία- έξω από την αίθουσα η διδάσκουσα της Φυσικής, την οποία, προς έκπληξη των μαθητών, προσκαλεί η διδάσκουσα φιλόλογος, ώστε η πρώτη να παρακολουθήσει το μάθημα της Ν.Ε Λογοτεχνίας μαζί τους. 3) Η διδάσκουσα της Φυσικής εισέρχεται στην τάξη και κάθεται σε μπροστινό θρανίο δίπλα σε μαθητή, ο οποίος κάθεται μόνος του, και εκείνη προσποιείται έκπληξη, όταν στη στοχοθεσία που είναι γραμμένη στον πίνακα, παρατηρεί τις λέξεις «ορίζοντας» και «άξονας». Σηκώνει το χέρι της ζητώντας το λόγο και όταν αυτός της δίνεται, αναρωτιέται ενώπιον των μαθητών πώς είναι δυνατόν να βλέπει στον πίνακα λέξεις που χρησιμοποιεί και εκείνη στο δικό της μάθημα. Η συγκεκριμένη ερώτηση δίνει το έναυσμα για να ξεκινήσει ένας καταιγισμός ιδεών, διάρκειας πέντε (5) λεπτών, αρχής γενομένης από τη λέξη «άξονας»,

3 η οποία γράφεται αριστερά στον πίνακα, όπως έχει ήδη προσχεδιαστεί από τις δύο διδάσκουσες. Χρησιμοποιείται η μαιευτική μέθοδος καθώς τα παιδιά δέχονται ερωτήσεις από την υποτίθεται γεμάτη απορίες διδάσκουσα της Φυσικής για το πώς η λέξη αυτή χρησιμοποιείται στα φιλολογικά μαθήματα. Όλες οι απαντήσεις των μαθητών καταγράφονται στον πίνακα γύρω από τη λέξη «άξονας», έτσι ώστε να σχηματιστεί νοητικός χάρτης. Η ίδια διαδικασία ακολουθείται με τις λέξεις ευθεία, ευθύγραμμη (αφήγηση), ορίζοντας, ενώ παράλληλα η διδάσκουσα της Φυσικής με σύντομες εισηγήσεις και διάλογο με τα παιδιά, σχολιάζει τις έννοιες. 4) Στη συνέχεια η φιλόλογος προσποιούμενη την ίδια απορία, αναρωτιέται πώς χρησιμοποιούνται οι ίδιες λέξεις στις θετικές επιστήμες. Οι μαθητές αρχίζουν να απαντούν εκ νέου. Αυτή τη φορά οι λέξεις άξονας, ευθεία, ευθύγραμμη (αφήγηση), ορίζοντας, γράφονται στη δεξιά πλευρά του πίνακα και όλες οι απαντήσεις των μαθητών καταγράφονται γύρω από τις λέξεις αυτές. Έτσι, σχηματίζονται νέοι νοητικοί χάρτες. Κατ αυτόν τον τρόπο, οι μαθητές έχουν οπτικοποιημένες στον πίνακα τις απαντήσεις τους σχετικά με τη σημασία των παραπάνω λέξεων, εφαρμοσμένων σε πολύ διαφορετικούς γνωστικούς τομείς. 5) Ακολουθούν ξανά ερωτήσεις και συντονισμένη συζήτηση (κατευθυνόμενος διάλογος) ανάμεσα στις διδάσκουσες και τους μαθητές σχετικά με το αν οι μαθητές διακρίνουν ομοιότητες ως προς την χρήση των υπό διερεύνηση παραπάνω λέξεων σε διαφορετικές επιστήμες, αφού όμως πρώτα παρατηρήσουν τις δικές τους απαντήσεις μετά τον καταιγισμό ιδεών και τους νοητικούς χάρτες που έχουν ήδη σχηματιστεί στον πίνακα. Οι μαθητές παρατηρούν και διαπιστώνουν ότι υπάρχει ευκρινής ομοιότητα ως προς την χρήση των λέξεων, τη σημασία των οποίων διερευνούν, στα διαφορετικά μαθήματα που παρακολουθούν στο σχολείο. 6) Στη συνέχεια, προκειμένου να εξηγηθεί το γιατί και το πώς υπάρχει η εννοιολογική ομοιότητα στις διαφορετικές εφαρμογές των λέξεων, οι μαθητές προσκαλούνται από τις δύο διδάσκουσες να πραγματοποιήσουν επί τόπου και ομαδοσυνεργατικά μια μικρή βιβλιογραφική έρευνα στα σχολικά λεξικά Αρχαίας Ελληνικής και Νέας Ελληνικής Γλώσσας που ήδη διαθέτουν. Μετά τη βιβλιογραφική έρευνα, οι μαθητές προσκαλούνται από τις διδάσκουσες να απευθύνουν σχετικά ερωτήματα σε εκείνες, ώστε να συζητήσουν και να διερευνήσουν την ετυμολογία αλλά και όλες τις σημασίες των λέξεων άξονας, ευθεία, ευθύγραμμη (αφήγηση), ορίζοντας, και να καταλήξουν σε συμπεράσματα για το ποια σημασία και γιατί επιλέγεται, ώστε αυτή να εφαρμοστεί στους επιστημονικούς κλάδους της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, της Ιστορίας, της Φυσικής και της Γεωγραφίας. Τέλος, η διδάσκουσα φιλόλογος, με τη μορφή εισήγησης, σχολιάζει την ετυμολογία των παραπάνω λέξεων και δίνει επιπλέον πληροφορίες στους μαθητές, αφού πρώτα έχει ήδη ανατρέξει στα λεξικά της Ελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη, των Liddell Scott και του Παπύρου (Πάπυρος, Λαρούς, Μπριτάννικα).

4 7) Οι δύο διδάσκουσες συζητούν από κοινού με τους μαθητές για τα συμπεράσματα σχετικά με τη διεπιστημονική σημασία και εφαρμογή των εννοιών που συνερεύνησαν και στα οποία οι τελευταίοι κατέληξαν μετά από την μικρή βιβλιογραφική έρευνα και τις εισηγήσεις τις οποίες παρακολούθησαν. III) Αξιολόγηση (εργασία στο σχολείο) {πέντε (5) λεπτά}: Μετά το πέρας της συζήτησης, οι μαθητές καλούνται να καταγράψουν τα συμπεράσματά τους σχετικά με το αν η διδακτική προσέγγιση την οποία παρακολούθησαν συντέλεσε στο να κατανοήσουν και να οικειοποιηθούν ευκολότερα τη διεπιστημονική εφαρμογή των εννοιών που επεξεργάστηκαν και για το αν η γενίκευση αυτής της προσέγγισης θα τους διευκόλυνε στην κατανόηση του πώς και γιατί χρησιμοποιούνται οι έννοιες διεπιστημονικά. Εργασίες στο σπίτι: α) Οι μαθητές καλούνται να δημιουργήσουν, ατομικά ή ομαδοσυνεργατικά, εννοιολογικούς χάρτες, στο επίκεντρο των οποίων θα βρίσκονται οι έννοιες που συζητήθηκαν στην τάξη και οι οποίες θα πλαισιώνονται από τους ορισμούς τους, από τα χαρακτηριστικά και τις συνδέσεις που λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο κάθε επιστήμης γνωστής στους μαθητές. β) Κάθε μαθητής καλείται να εντοπίσει και να καταγράψει τουλάχιστον τρεις (3) επιστημονικές έννοιες που, ενώ τις χρησιμοποιεί, δεν είναι σε θέση να τις ορίσει με ακρίβεια στους επιστημονικούς τομείς στους οποίους αυτές αναφέρονται. Στη συνέχεια, καλείται να ερευνήσει σε λεξικά της αρεσκείας του όλες τις πιθανές ερμηνείες των συγκεκριμένων εννοιών, και να ανακαλύψει τις αρχαιοελληνικές σημασίες τους, δεδομένου ότι οι αρχαιοελληνικές σημασίες χρησιμοποιήθηκαν στις θετικές επιστήμες ( χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η χρήση της λέξης διεύθυνση στη Φυσική). Τέλος, του ζητείται να παρατηρήσει εάν υπήρχαν κοινά στοιχεία στο περιεχόμενο των εννοιών που εξέτασε, όπως αυτές αξιοποιούνται σε διαφορετικούς επιστημονικούς τομείς και να συζητήσει τα συμπεράσματά του με τους συμμαθητές του. Σημαντική σημείωση: Ως προς τα αποτελέσματα της πειραματικής αυτής συνδιδασκαλίας είναι ενδεικτικές οι παρακάτω σταχυολογημένες απόψεις από γραπτές εργασίες των μαθητών που παρακολούθησαν τη συνδιδασκαλία. 1 η άποψη (κορίτσι): «Όλοι μείναμε έκπληκτοι με το γεγονός ότι δύο μαθήματα τελείως αντίθετα (Φυσική/Ν.Ε Λογοτεχνία) μοιάζουν τόσο πολύ μεταξύ τους!» 2 η άποψη (αγόρι): «Ο τοίχος που χώριζε τις θεωρητικές και τις θετικές επιστήμες στο μυαλό μου γκρεμίστηκε και κατάλαβα ότι έχουν άμεση σχέση μεταξύ τους.» 3 η άποψη (αγόρι): «Με αυτό το διαθεματικό μάθημα συνειδητοποιήσαμε πως όλα τα μαθήματα σχετίζονται άμεσα μεταξύ τους, καθώς και οι έννοιές τους.»

5 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Βασάλα, Π. (2013). Συμμετοχικές διδακτικές τεχνικές στη σύγχρονη εκπαίδευση. Υλικό εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (e-book, ISBN: ). 2. Ηλίας Γ. Ματσαγγούρας, Η διαθεματικότητα στη σχολική γνώση, εννοιοκεντρική αναπλαισίωση και σχέδια εργασίας, εκδόσεις Γρηγόρη. 3. Ηλίας Γ. Ματσαγγούρας, Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και μάθηση, εκδόσεις Γρηγόρη. 4. Ηλίας Γ. Ματσαγγούρας, Στρατηγικές διδασκαλίας: Η κριτική σκέψη στη διδακτική πράξη, εκδόσεις Gutenberg. 5. Ι. Κανάκης, η Σωκρατική στρατηγική διδασκαλίας-μάθησης, εκδόσεις Γρηγόρης. 6. Ε. Νημά και Α. Καψάλης. Σύγχρονη Διδακτική, εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας. 7. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών, ΦΕΚ 1366 τχ.β, Γ. Φλουρής, Αρχιτεκτονική της διδασκαλίας, εκδόσεις Γρηγόρης. 9. Α.Σ. Μαυρόπουλος, Σχέδιο μαθήματος, σχεδιασμός-διεξαγωγή και αξιολόγηση μιας διδασκαλίας, Αθήνα, Liddell-Scott, Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας 11. Γ. Μπαμπινιώτης, Ετυμολογικό Λεξικό 12. Πάπυρος, Λαρούς, Μπριτάννικα, Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας