GRANT COLLEGE PROGRAM

Transcript

1 ΓΗΜΟΚΡΙΣΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗ ΥΟΛΗ ΔΠΙΣΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗ ΠΑΙΓΑΓΩΓΙΚΟ ΣΜΗΜΑ ΓΗΜΟΣΙΚΗ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ ΣΟΜΔΑ ΘΔΣΙΚΩΝ ΔΠΙΣΗΜΩΝ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Πεξηγξαθή θαη απόδνζε ζηελ ειιεληθή γιώζζα παθέησλ εθπαηδεπηηθνύ πιηθνύ ηνπ Δξεπλεηηθνύ θαη Δθπαηδεπηηθνύ Πξνγξάκκαηνο SEA GRANT COLLEGE PROGRAM κε αληηθείκελν ηα Δθβνιηθά Πεξηβάιινληα ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ: ΜΟΓΗΑ ΑΘΑΝΑΗΟ ΝΑΗΟΠΟΤΛΟΤ ΔΤΑΓΓΔΛΗΑ, 3257 ΓΔΧΡΓΟΤΗΓΟΤ ΑΝΑΣΑΗΑ, 3435 ΑΓΓΔΛΗΓΟΤ ΥΡΤΟΒΑΛΑΝΣΧ, 3438 ΑΛΔΞΑΝΓΡΟΤΠΟΛΖ, ΗΟΤΝΗΟ 2011

2 Πίνακας περιεχομένων ΕΙΑΓΩΓΗ... 2 ΘΕΩΡΗΣΙΚΟ ΜΕΡΟ ΟΡΙΜΟ ΣΘ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΙΚΘ ΕΚΠΑΙΔΕΤΘ (Π.Ε)... 4 ΚΟΠΟΙ ΣΘ Π.Ε ΣΟΧΟΙ ΣΘ Π.Ε ΒΑΙΚΕ ΑΡΧΕ ΣΘ Π.Ε... 6 ΟΙ ΣΡΕΙ ΟΨΕΙ ΣΘ Π.Ε... 7 ΠΛΕΟΝΕΚΣΘΜΑΣΑ ΣΘ Π.Ε... 8 Θ ΕΝΩΜΑΣΩΘ ΣΘ Π.Ε ΣΟ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΤΣΘΜΑ... 9 ΘΕΜΑΣΟΛΟΓΙΑ ΣΘ Π.Ε ΒΑΙΚΟΙ ΣΑΘΜΟΙ ΣΘΝ ΙΣΟΡΙΑ ΣΘ Π.Ε ΑΕΙΦΟΡΙΑ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟ ΑΝΑΠΣΤΞΘ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕ ΠΡΟΕΓΓΙΕΙ ΣΗΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΣΟ ΘΑΛΑΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΑΠΟΣΕΛΕΜΑΣΑ 1. ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΠΑΚΕΣΟ: Δθβνιή: Έλα Οηθνζχζηεκα θαη Φπζηθή Πεγή (ΔΟΦΠ) ΟΔΘΓΙΕ ΓΙΑ ΜΑΘΘΣΕ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΠΑΚΕΣΟ: Δθβνιή: Έλα Οηθνζχζηεκα θαη Φπζηθή Πεγή (ΔΟΦΠ) EΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟΤ ΤΖΗΣΗΗ ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ ΠΑΡΑΡΣΘΜΑ I ΠΑΡΑΡΣΘΜΑ II ΠΑΡΑΡΣΘΜΑ III ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΡΓΑΙΑ

3 ΔΗΑΓΩΓΖ Ζ θεληξηθή έλλνηα γχξσ απφ ηελ νπνία νξγαλψλεηαη ε πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε είλαη εθείλε ηνπ πεξηβάιινληνο. Πην ζπγθεθξηκέλα ην πεξηβάιινλ πεξηθιείεη πνηθίιεο εξκελείεο. Άιινηε ηαπηίδεηαη κε ηε θχζε, άιινηε ζεσξείηαη σο πφξνο, σο πξφβιεκα, σο ηφπνο δηαβίσζεο ή εξκελεχεηαη κε φξνπο ζρέζεσλ θαη ζπιινγηθφηεηαο ή θνηλφηεηαο (Γεκεηξίνπ, 2009). Με ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ ε έλλνηα πεξηβάιινλ, ηαπηφζεκε αξρηθά κε ηε θχζε κεηεμειίζζεηαη ζε κηα νιφηεηα πνπ απαξηίδεηαη απφ επηκέξνπο ζπζηήκαηα, θπζηθήο θαη αλζξσπνγελνχο πξνέιεπζεο. Με άιια ιφγηα, ην πεξηβάιινλ ζεσξείηαη σο δπλακηθή ιεηηνπξγηθή νιφηεηα πνπ εμειίζζεηαη κέζα απφ ηελ αιιειεπίδξαζε θπζηθψλ, βηνινγηθψλ, θνηλσληθψλ, ηζηνξηθψλ, πνιηηηθψλ, πνιηηηζηηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ παξαγφλησλ θαη δηαζηάζεσλ (Γεκεηξίνπ, 2009). Παξά ηελ πνιππινθφηεηα ηεο έλλνηαο ηνπ πεξηβάιινληνο, επηθξαηεί ε δηάθξηζε πνπ δηαρσξίδεη ην πεξηβάιινλ ζε δχν κεγάιεο θαηεγνξίεο: ην θπζηθφ θαη ην αλζξσπνγελέο. ηελ πξψηε θαηεγνξία πεξηιακβάλνληαη ηα θπζηθά ζπζηήκαηα, ελψ ζηε δεχηεξε ηα ζπζηήκαηα πνπ έρνπλ δεκηνπξγεζεί απφ ηνλ άλζξσπν. Καη νη δπν ηχπνη ζπζηεκάησλ απνηεινχληαη απφ βηνηηθά θαη αβηνηηθά ζηνηρεία ηα νπνία είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλα θαη αιιειεπηδξνχλ κεηαμχ ηνπο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά ε έλλνηα ηνπ πεξηβαιινληηθνχ πξνβιήκαηνο εκπεξηέρεη πνηθίινπο παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δεκηνπξγία, ηελ εμέιημε θαη ηελ αληηκεηψπηζή ηνπο. Οη παξάγνληεο απηνί, ζχλζεηνη απφ ηε θχζε ηνπο, βξίζθνληαη αθελφο ζηνλ ηξφπν πνπ ν άλζξσπνο αληηιακβάλεηαη θαη δηαρεηξίδεηαη ην πεξηβάιινλ, ζηηο πξνηεξαηφηεηεο πνπ ζέηνληαη ζε αηνκηθφ επίπεδν, αιιά θπξίσο ζε επίπεδν θνηλσληψλ θαη αθεηέξνπ, ζηνλ ηξφπν πνπ ην πεξηβάιινλ, κέζα απφ ηηο θπζηθέο θαη νηθνινγηθέο δηεξγαζίεο ηνπ, αληηδξά ζηηο δηαρεηξηζηηθέο παξεκβάζεηο θαη επηινγέο ηνπ αλζξψπνπ (Γεκεηξίνπ, 2009). Παξάιιεια, εκπεξηέρνληαη αμίεο πνπ δηέπνπλ ηηο επηινγέο απηέο αιιά θαη αμίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ χπαξμε ησλ ζηνηρείσλ πνπ ζπληζηνχλ ην πεξηβάιινλ (βηνηηθψλ ή αβηνηηθψλ). Σα δεηήκαηα απηά ζρεηίδνληαη άκεζα ή έκκεζα κε ηε ζρέζε ηνπ αηφκνπ ζηε θχζε, ην πεξηβάιινλ θαη ηνπο ζπλαλζξψπνπο ηνπ θαη ηνλ ηξφπν πνπ νη ζρέζεηο απηέο επεξεάδνπλ ηηο απνθάζεηο θαη επηινγέο καο. Δπνκέλσο, ε κειέηε ελφο πεξηβαιινληηθνχ πξνβιήκαηνο πξνυπνζέηεη ηε δηεξεχλεζε θαη θαηαλφεζε ησλ παξαγφλησλ πνπ ζπληζηνχλ ηηο δηαζηάζεηο απηέο, κέζα ζην πιαίζην ησλ ζρέζεσλ αιιειεπίδξαζεο πνπ αλαπηχζζνληαη κεηαμχ αλζξψπνπ θνηλσλίαο πεξηβάιινληνο (Γεκεηξίνπ, 2009). 2

4 Αλαγθαηόηεηα ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο H Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζεσξείηαη αλαγθαίν θαη νπζηψδεο ηκήκα ηεο παηδείαο ηνπ θάζε πνιίηε θαη πξέπεη λα εληζρχεηαη φζν ην δπλαηφλ λσξίηεξα ζε φια ηα επίπεδα ηεο Δθπαίδεπζεο. Δλζαξξχλεη ηα άηνκα γηα νξζνινγηθή πεξηβαιινληηθή δξάζε ψζηε λα δηαηεξεζεί ε αξκνλία θαη ε ηζνξξνπία αλάκεζα ζηνλ άλζξσπν θαη ην πεξηβάιινλ. Μέζσ ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο δηακνξθψλνληαη ζηάζεηο θαη αληηιήςεηο ζε άηνκα θαη θνηλσληθέο νκάδεο κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα κπνξνχλ κε αηνκηθή αιιά θαη ζπιινγηθή δξάζε λα θαηεπζχλνληαη ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ. Ζ δηακφξθσζε ηεο πεξηβαιινληηθήο ζπλείδεζεο ζα πξέπεη λα μεθηλά απφ ηελ πξνζρνιηθή ειηθία. H ζπνπδαηφηεηά ηεο είλαη ηεξάζηηα, θαζψο ζπκβάιεη φρη κφλν ζηελ απφθηεζε γλψζεσλ, αιιά θαη ζηελ ελεξγνπνίεζε ζπλαηζζεκάησλ, ζηάζεσλ θαη δεμηνηήησλ, θνηλσληθή δξάζε θαη ζπκκεηνρή αιιά θαη ππεχζπλε θαζεκεξηλή ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ. Με ηελ εθπφλεζε πεξηβαιινληηθψλ δξαζηεξηνηήησλ κέζα απφ ηελ νηθνγέλεηα θαη ζηελ ζπλέρεηα κέζα απφ ηηο ζρνιηθέο κνλάδεο, ζέηνληαη νη βάζεηο γηα ηελ απφθηεζε ηεο πεξηβαιινληηθήο ζπλείδεζεο ζηα παηδηά ηεο πξνζρνιηθήο θαη ζρνιηθήο ειηθίαο, θαζψο απνηεινχλ ην κειινληηθφ έκςπρν πιηθφ ηνπ πιαλήηε. Παξάιιεια, νη δξάζεηο απηέο κπνξεί λα απνηειέζνπλ έλα θίλεηξν γηα πξνβιεκαηηζκφ, αθχπληζε θαη ελεξγνπνίεζε θαη ησλ ελειίθσλ ζην ζρνιείν αιιά θαη κέζα ζηελ ίδηα ηελ νηθνγέλεηα, γηα λα εξγαζηνχλ αηνκηθά θαη νκαδηθά γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ην νπνίν απνηειεί ηελ βαζηθή επηδίσμε ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο. Έλλνηεο φπσο Γηαρείξηζε απνξξηκκάησλ, Αλαθύθισζε, Όμηλε Βξνρή, Μόιπλζε ησλ Τδάησλ, Σξύπα ηνπ Όδνληνο, Οηθνινγηθέο Γηαηαξαρέο, Φπζηθέο Καηαζηξνθέο, Ηρνξύπαλζε, Δίδε πξνο Δμαθάληζε, είλαη πηα κηα θαζεκεξηλφηεηα ζηελ δσή παηδηψλ θαη ελειίθσλ. Λέμεηο άγλσζηεο ζρεδφλ κέρξη πξηλ ιίγα ρξφληα θη φκσο απεηινχλ ηελ δσή θαη ην κέιινλ νιφθιεξνπ ηνπ πιαλήηε. Μέζα απφ ελεξγεηηθέο κεζφδνπο κάζεζεο, νη παηδαγσγνί αιιά θαη νη γνλείο κπνξνχλ λα θηλεηνπνηήζνπλ ηα παηδηά ζην μεθίλεκα ηεο αλαθάιπςεο ηνπ πεξηβάιινληνο. Με ηε ελεξγεηηθή παξαηήξεζε πξαγκάησλ, θαηαζηάζεσλ, θπζηθψλ θαηλνκέλσλ, κε ηελ εμάζθεζε ησλ αηζζήζεσλ θαη κε ηελ ελζάξξπλζε ηεο ηάζεο γηα έξεπλα θαη πεηξακαηηζκφ, ηα παηδηά κπνξνχλ θαη πξέπεη λα αλαιάβνπλ πξσηνβνπιίεο αξρηθά κέζα ζηελ νηθνγέλεηα θαη ζηελ ζπλέρεηα ζηελ ζρνιηθή θνηλφηεηα ζρεηηθά κε ηηο έλλνηεο θαη ηα δεηήκαηα πνπ ζα αζρνιεζνχλ (αλαθηεκέλν απφ ηε δηεχζπλζε 3

5 ΘΔΩΡΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ Ο νξηζκφο πνπ δφζεθε απφ ηελ UNESCO ην 1977 ζηελ Σηθιίδα είλαη: «H Πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε πξνσζεί ηελ αλάπηπμε ζαθνύο αληίιεςεο θαη ελδηαθέξνληνο γηα ηελ νηθνλνκηθή, πνιηηηθή θαη νηθνινγηθή αιιειεμάξηεζε ζε αζηηθέο θαη αγξνηηθέο πεξηνρέο. Παξέρεη ζε θάζε άηνκν ηε δπλαηόηεηα απόθηεζεο γλώζεσλ, αμηώλ, ζηάζεσλ, αθνζίσζεο θαη δεμηνηήησλ πνπ ρξεηάδνληαη γηα λα πξνζηαηεύζεη θαη λα θαιπηεξεύζεη ην πεξηβάιινλ. πκβάιιεη ζηε δεκηνπξγία λέσλ πξνηύπσλ ζπκπεξηθνξάο, αηόκσλ, νκάδσλ, θνηλσληώλ πξνο ην πεξηβάιινλ». Eπίζεο, έλαο πξψηνο νξηζκφο πνπ δφζεθε ην 1970 απφ ηελ νξγάλσζε Union for the Conservation of Nature είλαη ν παξαθάησ: «Πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε είλαη ε δηαδηθαζία αλαγλώξηζεο αμηώλ θαη δηαζαθήληζεο ελλνηώλ, ώζηε λα αλαηερζνύλ δεμηόηεηεο θαη ζηάζεηο αλαγθαίεο γηα ηελ θαηαλόεζε θαη εθηίκεζε ηεο αιιεινζπζρέηηζεο αλζξώπνπ, πνιηηηζκνύ θαη βηνθπζηθνύ πεξηβάιινληνο. Απαηηεί πξαθηηθή ελαζρόιεζε κε ηε ιήςε απνθάζεσλ θαη ηε δηακόξθσζε ελόο θώδηθα ζπκπεξηθνξάο γηα ζέκαηα πνπ αθνξνύλ ηελ πνηόηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο» (Καιαηηδίδεο & Οπδνχλεο, 2000). θνπνί ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο Ζ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε (Καιαηηδίδεο & Οπδνχλεο, 2000): ηνρεχεη λα ζπλδξάκεη ζηε ζαθή θαηαλφεζε ηεο χπαξμεο θαη ηεο ζπνπδαηφηεηαο ηεο νηθνλνκηθήο, θνηλσληθήο, πνιηηηθήο θαη νηθνινγηθήο αιιειεμάξηεζεο, ηφζν ζηηο αζηηθέο φζν θαη ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο. Δπηδηψθεη λα δψζεη ζε θάζε πνιίηε ηε δπλαηφηεηα λα απνθηήζεη γλψζεηο, ηελ έλλνηα ησλ αμηψλ, ηηο ζηάζεηο, ην ελεξγφ ελδηαθέξνλ θαη ηηο ηθαλφηεηεο, πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα λα πξνζηαηεχζεη θαη λα βειηηψζεη ην πεξηβάιινλ Έρεη ζέζεη σο ζηφρν λα εκπλεχζεη λέα πξφηππα ζπκπεξηθνξάο ησλ αηφκσλ, νκάδσλ θαη ηεο θνηλσλίαο ζπλνιηθά, πξνο ην πεξηβάιινλ. 4

6 ηόρνη ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο Κχξηνο ζηφρνο ηεο Π.Δ είλαη λα αλαπηχμεη έλα παγθφζκην πιεζπζκφ πνπ ζα έρεη επίγλσζε θαη ελδηαθέξνλ γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηα πξνβιήκαηά ηνπ θαη ν νπνίνο ζα έρεη ηε γλψζε, ηηο δεμηφηεηεο, ηηο ζηάζεηο, ηα θίλεηξα θαη ηελ αθνζίσζε, ψζηε λα εξγαζηεί αηνκηθά θαη ζπιινγηθά πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο επίιπζεο ησλ παξφλησλ πξνβιεκάησλ, θαζψο θαη ηελ παξεκπφδηζε δεκηνπξγίαο λέσλ (Καιαηηδίδεο & Οπδνχλεο, 2000).. Πην ζπγθεθξηκέλα: πλεηδεηνπνίεζε: λα βνεζήζεη άηνκα θαη θνηλσληθέο νκάδεο λα απνθηήζνπλ επίγλσζε θαη επαηζζεζία ζρεηηθά κε ην ζπλνιηθφ πεξηβάιινλ θαη ηα ζπλδεφκελα κε απηφ πξνβιήκαηα. Γλώζε: Να βνεζήζεη άηνκα θαη θνηλσληθέο νκάδεο λα απνθηήζνπλ κηα βαζηθή γλψζε ηνπ ζπλνιηθνχ πεξηβάιινληνο, ησλ ζπλδεκέλσλ κε απηφ πξνβιεκάησλ θαζψο θαη ηνλ ππεχζπλν ξφιν ηεο αλζξσπφηεηαο. ηάζεηο: Να βνεζήζεη άηνκα θαη θνηλσληθέο νκάδεο λα απνθηήζνπλ θνηλσληθέο αμίεο, ηζρπξά αηζζήκαηα, θίλεηξα θαη ελδηαθέξνλ γηα ην πεξηβάιινλ, ψζηε λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηελ πξνζηαζία ηνπ. Ηθαλόηεηεο: Να βνεζήζεη άηνκα θαη θνηλσληθέο νκάδεο λα απνθηήζνπλ ηηο θαηάιιειεο δεμηφηεηεο γηα λα επηιχνπλ πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα. Ηθαλόηεηα αμηνιόγεζεο: Να βνεζήζεη άηνκα θαη θνηλσληθέο νκάδεο λα αμηνινγήζνπλ ηα πεξηβαιινληηθά κέηξα θαη εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα, ζε ζρέζε κε ηελ νηθνινγηθή, πνιηηηθή, νηθνλνκηθή, θνηλσληθή, αηζζεηηθή θαη εθπαηδεπηηθή ηνπο δηάζηαζε. πκκεηνρή: λα βνεζήζεη άηνκα θαη θνηλσληθέο νκάδεο λα αλαπηχμνπλ ηελ αίζζεζε ηεο ππεπζπλφηεηαο θαη ηνπ επείγνληνο, ζε ζρέζε κε πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα, πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιίζεη ηελ θαηάιιειε δξάζε γηα ηελ επίιπζε απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ 5

7 Βαζηθέο αξρέο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο Οη βαζηθέο αξρέο ηεο ΠΔ, ζύκθσλα κε ηνπο Καιαηηδίδε & Οπδνχλε, 2000, αθνξνύλ ζηα παξαθάησ ζεκεία: Ζ ελεξγή ζπκκεηνρή καζεηξηψλ θαη καζεηψλ κέζσ ζχγρξνλσλ δηδαθηηθψλ κεζφδσλ (ζπδήηεζε, έξεπλα, θξηηηθή επεμεξγαζία-δξάζε θ.ά.) Ζ έκθαζε ζηελ αεηθφξν δηαρείξηζε θαη αλάπηπμε ηνπ πεξηβάιινληνο Σν ελδηαθέξνλ γηα ην κέιινλ ηνπ πιαλήηε Ζ δξαζηεξηνπνίεζε ζε ηνπηθφ επίπεδν σο ζπκκεηνρή ζηελ παγθφζκηα ζρεηηθή θηλεηνπνίεζε Ζ θαηαλφεζε ηεο ζεκαζίαο ηεο νξζνινγηθήο ρξήζεο ησλ θπζηθψλ πφξσλ θαη ηεο «νξζήο ρξήζεο» ηεο Σερλνινγίαο Ζ αλάδεημε ηεο ζπλεξγαζίαο, ηεο ζπιινγηθφηεηαο, ηεο δεκηνπξγίαο λέσλ πξνηχπσλ, ζηάζεσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ αηφκσλ, νκάδσλ θνηλσλίαο απέλαληη ζην πεξηβάιινλ Σν άλνηγκα ηνπ ζρνιείνπ ζηελ ηνπηθή θαη ηελ επξχηεξε θνηλσλία θαη ζηε δσή, αθνχ αληαπνθξίλεηαη ζην θνηλσληθφ αίηεκα γηα αληηκεηψπηζε ηεο νηθνινγηθήο θξίζεο Ζ δηεπηζηεκνληθή θαη δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε ηνπ δεηήκαηνο 6

8 Oη ηξεηο όςεηο/δηαζηάζεηο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο Ζ ζύλδεζε κεηαμύ πεξηβάιινληνο θαη εθπαίδεπζεο έρεη γίλεη κε ηξεηο δηαθνξεηηθνύο ηξόπνπο όπσο έρεη δηαηππσζεί από αξθεηνύο εξεπλεηέο κέρξη ηώξα νη νπνίνη νξίδνπλ ηηο 3 όςεηο πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηελ Π.Δ. Δθπαίδεπζε γηα ην πεξηβάιινλ ή γύξσ από ην πεξηβάιινλ, πνπ εζηηάδεη θπξίσο ζε γλσζηηθνχο ζηφρνπο γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ (ζην ζπγθεθξηκέλν πιαίζην δελ απαηηείηαη ε επαθή καδί ηνπ) Δθπαίδεπζε κέζα ή δηα κέζνπ ηνπ πεξηβάιινληνο, ην νπνίν ρξεζηκνπνηείηαη ζαλ πεγή γλψζεο θαη απφθηεζεο δεμηνηήησλ, κε ηελ αμηνπνίεζε ηεο βησκαηηθήο εκπεηξίαο, παξαηήξεζεο θαη δηεξεχλεζεο Δθπαίδεπζε γηα ράξε/πξνο όθεινο ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ απνηειεί ηελ εηδνπνηφ δηαθνξά ηεο ζε ζρέζε κε ηε ινηπή εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Απηή απνζθνπεί ζην λα αλαπηχμεη ηηο αμίεο θαη ηηο ζηάζεηο πνπ νδεγνχλ ζηελ πηνζέηεζε ελφο πξνζσπηθνχ θψδηθα ζπκπεξηθνξάο, ν νπνίνο λα δηαζθαιίδεη φηη δηάθνξεο απνθάζεηο θαη πξάμεηο είλαη επλντθέο γηα ηελ ππφζεζε ηεο θαιχηεξεο δπλαηήο δηαηήξεζεο ηνπ πεξηβάιινληνο (Γεσξγφπνπινο & Σζαιίθε, 2006). Όπσο δηαθαίλεηαη απφ δηεζλή βηβιηνγξαθία, δελ έρεη επαθξηβψο μεθαζαξηζηεί ηη ζεκαίλεη εθπαίδεπζε γηα ράξε ηνπ πεξηβάιινληνο. O Sterling (1990) πξνηείλεη δχν πξνζεγγίζεηο ζηε ζρέζε αλζξψπνπ-πεξηβάιινληνο: Α) ηελ ηερλνθξαηηθή, ε νπνία ππνζηεξίδεη ηελ άπνςε πσο πεξηζζφηεξε επηζηεκνληθή έξεπλα ζα νδεγήζεη ζε θαιχηεξε θαηαλφεζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ θαη άξα ζα δηαζθαιίζεη ηελ αλάπηπμε θαιχηεξεο ηερλνινγίαο θαη νξζφηεξσλ ζηξαηεγηθψλ δηαρείξηζεο, ψζηε λα βξεζνχλ ιχζεηο, Β) ηελ νηθνθεληξηθή άπνςε, πνπ ζεσξεί πσο είλαη απφιπηα αλαγθαίεο ζεκειηψδεηο αιιαγέο ζηηο αλζξψπηλεο αμίεο θαη πξαθηηθέο γηα λα θηάζνπκε ζε βηψζηκνπ ηχπνπ θνηλσλίεο. Δπλφεην, ινηπφλ, είλαη πσο αλάινγα κε ηελ άπνςε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζα πνηθίιιεη θαη ν ηξφπνο ηεο δηδαζθαιίαο φζνλ αθνξά ηελ φςε γηα ράξε ηνπ πεξηβάιινληνο (Γεσξγφπνπινο & Σζαιίθε, 2006). 7

9 ρέζε ηεο Π.Δ. κε ηελ Παξαδνζηαθή ρνιηθή Μαζεζηαθή δηαδηθαζία Σα πιενλεθηήκαηα ηεο Π.Δ ζε ζρέζε κε ηελ παξαδνζηαθή ζρνιηθή καζεζηαθή δηαδηθαζία γίλνληαη εχθνια εκθαλή θαη ζηνπο ηξείο ηνκείο ησλ δηδαθηηθψλ ζηφρσλ θαηά Bloom & Krathwohl, (φπσο αλαθέξνληαη ζηε Γεκεηξίνπ, 2009), δειαδή ηνλ γλσζηηθφ, ηνλ ζπλαηζζεκαηηθφ θαη ηνλ ςπρνθηλεηηθφ. Ξεθηλψληαο απφ ην ζπλαηζζεκαηηθό ηνκέα, κπνξνχκε λα ηζρπξηζηνχκε φηη νη καζεηέο ηαιαηπσξεκέλνη απφ ην άθακπην ζρνιηθφ πξφγξακκα θαη ηελ πνιχσξε κεησπηθή δηδαζθαιία βξίζθνπλ ζηελ νκάδα ηεο Π.Δ. ηε ζπληξνθηθφηεηα, ηε ραιαξή εκπεηξηθή κάζεζε, ηελ αλάπηπμε δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ, έλα λέν ελδηαθέξνλ γηα ηελ νκαδηθή δνπιεηά ηε ζπιινγηθή πξνζπάζεηα. Αλαπηχζζνπλ ηνλ ζπλαηζζεκαηηθφ ηνπο θφζκν, έξρνληαη ζε επαθή κε ηε θχζε, αμηνπνηνχλ θαη ρξεζηκνπνηνχλ φιεο ηνπο ηηο αηζζήζεηο, ελψ παξάιιεια καζαίλνπλ λα ζέβνληαη θάζε κνξθή δσήο πάλσ ζηνλ πιαλήηε. Όζνλ αθνξά ηνλ γλσζηηθό ηνκέα, νη καζεηέο δελ ιακβάλνπλ ηηο γλψζεηο απφ θακηά «απζεληία» δάζθαιν ή απφ θάπνην «άςπρν» ινγηζκηθφ πξφγξακκα θάπνηνπ ππνινγηζηή, αιιά απφ ηε δηθή ηνπο άκεζε επαθή θαη εκπεηξία κε ηα πξάγκαηα. Δπηπιένλ ε εξγαζία πεδίνπ ζην πιαίζην ηεο Π.Δ. γηα λα αλαθεξζνχκε ζην ςπρνθηλεηηθό ηνκέα, είλαη πξσηνθαλήο θαη απνιαπζηηθή εκπεηξία γηα ηνπο καζεηέο, θαζψο ηνπο δίλεη ηε δπλαηφηεηα λα αζθεζνχλ θαη λα απνθηήζνπλ πνηθίιεο δεμηφηεηεο πνπ δελ πξνζθέξεη ε θνίηεζή ηνπο ζηα ζηελά θαη απαγνξεπηηθά φξηα ελφο ζρνιείνπ. πλνςίδνληαο, κπνξνχκε λα πνχκε πσο ε Π.Δ, πξνσζψληαο ηελ δηεπηζηεκνληθφηεηα θαη δηαζεκαηηθφηεηα, ζπάεη ηα ζηεγαλά κεηαμχ ησλ καζεκάησλ, δηαζπλδένληαο ηα πεξηζζφηεξα ζρνιηθά καζήκαηα ζε κηα εληαία ζεψξεζε, ελψ ηαπηφρξνλα πξνσζεί θαη ηε ζπλεξγαζία ησλ δηδαζθφλησλ ζε επίπεδν ζρνιηθήο κνλάδαο (Γεκεηξίνπ, 2009). Καη απηή ε ελνπνηεηηθή ιεηηνπξγία ηεο Π.Δ. είλαη πνπ θάλεη απηήλ ηελ εθπαηδεπηηθή πεξηνρή λα μερσξίδεη, θαζψο, πέξα φισλ ησλ άιισλ, ζπκβάιεη θαη ζηε δεκηνπξγία ζεηηθνχ παηδαγσγηθνχ πλεχκαηνο ζην ζρνιείν. 8

10 Χζηφζν, ην ζέκα ηεο ελζσκάησζεο ηεο Π.Δ. ζηελ ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα δελ είλαη εχθνιε ππφζεζε. Ο βαζκφο δπζθνιίαο απμάλεη αθφκε πεξηζζφηεξν, θαζψο αθφκε θαη ηα «χγρξνλα» Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα, είλαη ζχγρξνλα κάιινλ θαη επθεκηζκφλ. Ζ θάιπςε φιεο ηεο χιεο απνηειεί αθφκε έλα παζνινγηθφ εθπαηδεπηηθφ θαηλφκελν παξά ηηο δηαθνξεηηθέο δηαθεξχμεηο απφ επίζεκα εθπαηδεπηηθά ρείιε. Ζ κεησκέλε, αιιά ηδηαίηεξα απαξαίηεηε ρξεκαηνδφηεζε γηα ηέηνηνπ είδνπο πξνγξάκκαηα δξάζεηο θαζηζηά ηελ ελζσκάησζή ηεο επίζεο απαγνξεπηηθή, φπσο θαη ε παληειήο έιιεηςε πιηθνηερληθήο ππνδνκήο, γηα λα αλαθεξζνχκε ζε νξηζκέλα κφλν πξνβιήκαηα. Γηα ηελ ελζσκάησζε ηεο Π.Δ ζηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα έρνπλ, εδψ θαη ηξεηο δεθαεηίεο, πξνηαζεί δπν βαζηθά πξφηππα κνληέια (Καιαηηδίδεο & Οπδνχλεο 2000, Γεσξγφπνπινο & Σζαιίθε 2005): Α) ην πνιπεπηζηεκνληθό πξφηππν πνπ βαζίδεηαη ζηελ νινθιήξσζε ησλ απαξαίηεησλ απφςεσλ ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ κέζα ζε θάζε επηζηεκνληθφ θιάδν. Σα ζηνηρεία ηεο Π.Δ ελζσκαηψλνληαη ζηα πξνυπάξρνληα αληηθείκελα θαη δηαρένληαη κέζα ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα (ζρ. 1) Β) ην δηεπηζηεκνληθό πξφηππν φπνπ νη δηάθνξεο επηζηήκεο πξνζαλαηνιίδνληαη κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα δεκηνπξγεζεί έλαο λένο ηνκέαο δηδαζθαιίαο (κάζεκα), ν νπνίνο πεξηέρεη αληηιήςεηο & πξνζεγγίζεηο πνπ πξνέξρνληαη απφ φιεο ηηο επηζηήκεο (ζρ. 2) ΥΖΜΔΗΑ ΔΛΛΖΝΗΚΑ ΓΔΧΛΟΓΗΑ ΒΗΟΛΟΓΗΑ Α )Πνιπεπηζηεκνληθό ΓΔΧΓΡΑΦΗΑ Μνληέιν ΗΣΟΡΗΑ ΘΡΖΚΔΤΣΗΚΑ ΚΟΗΝΧΝΗΟΛΟΓΗΑ ΥΖΜΔΗΑ ΔΛΛΖΝΗΚΑ ΓΔΧΛΟΓΗΑ ΒΗΟΛΟΓΗΑ Β) Γηεπηζηεκνληθό ΓΔΧΓΡΑΦΗΑ Μνληέιν ΗΣΟΡΗΑ ΘΡΖΚΔΤΣΗΚΑ ΚΟΗΝΧΝΗΟΛΟΓΗΑ 9

11 Ζ Θεκαηνινγία ηεο Π.Δ. Γηαβάδνληαο θαλείο ηνλ ηίηιν ελφο πξνγξάκκαηνο δελ κπνξεί λα απνθαλζεί αλ είλαη πξφγξακκα Πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο (Π.Δ) ή φρη. Αλ κέζα απφ ην ζέκα πνπ επηιέγεη ε νκάδα Π.Δ εληνπίδεηαη έλα πξφβιεκα ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ην πξφγξακκα ζηνρεχεη ζηελ νιηζηηθή πξνζέγγηζε θαη εμέηαζή ηνπ, θαζψο θαη ζηελ πξνζπάζεηα αληηκεηψπηζήο ηνπ, ηφηε πξάγκαηη εληάζζεηαη ζηε ζεκαηηθή ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο. Έλα πξφγξακκα Π.Δ. ζα πξέπεη λα εζηηάδεη ζηελ απφθηεζε απφ ηνπο καζεηέο φισλ εθείλσλ ησλ ζηνηρείσλ πνπ ζα ηνπο επηηξέςνπλ λα δηαηππψζνπλ έγθπξεο θξίζεηο γηα έλα πξφβιεκα ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ζα ηνπο πξνζαλαηνιίζεη ζην λα δηαηππψζνπλ ην πξφβιεκα, λα πξνηείλνπλ ιχζεηο ζχκθσλα κε ηε δηθή ηνπο αληίιεςε θαη ηέινο λα πξνζπαζήζνπλ λα ην αληηκεησπίζνπλ. Σν δήηεκα ηεο αληηκεηψπηζεο ή ηεο ιχζεο ελφο πεξηβαιινληηθνχ πξνβιήκαηνο έρεη δηάθνξεο δηαζηάζεηο (Καιαηηδίδεο & Οπδνχλεο, 2000). Ζ ζεκαηνινγία ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο πεγάδεη απφ ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, θπζηθνχ, ηζηνξηθνχ θαη θνηλσληθνχ κε ηελ πξνβνιή θξίζηκσλ ζεκάησλ ζχκθσλα κε ηηο ηνπηθέο, εζληθέο θαη παγθφζκηεο πξνηεξαηφηεηεο, φπσο απηέο δηαηππψζεθαλ ζηε χλνδν Κνξπθήο γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηελ αλάπηπμε (Agenda 21, Rio De Janeiro 1992). Χο βαζηθνί άμνλεο πξνηείλνληαη: Οη θιηκαηηθέο αιιαγέο - Πξνζηαζία ηεο αηκφζθαηξαο Ο αέξαο (ε ξχπαλζε ηνπ αέξα ζηηο πφιεηο θηι) Σν λεξφ (ε ξχπαλζε θαη εμάληιεζε ησλ επηθαλεηαθψλ θαη ππνγείσλ λεξψλ θηι) Σν έδαθνο ( ε εξεκνπνίεζε, ε δηάβξσζε θηι) Ζ ελέξγεηα (ε εμάληιεζε ησλ κε αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο, ε ππεξεθκεηάιιεπζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ θηι) Σα δάζε (ε πξνζηαζία θαη ε αεηθφξνο δηαρείξηζε ησλ δαζψλ θηι) Βηνπνηθηιφηεηα/ Δμαθάληζε ησλ εηδψλ Γηαρείξηζε απνξξηκκάησλ θαη απνβιήησλ Αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο (νη δνκεκέλνη ρψξνη θαη νη ιεηηνπξγίεο πνπ επηηεινχληαη ζε απηνχο, ζην αζηηθφ θαη πεξηαζηηθφ πξάζηλν θηι) Αλζξψπηλεο ζρέζεηο (νη θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο δηαζηάζεηο ηνπ αλαπηπμηαθνχ θαη πεξηβαιινληηθνχ πξνβιήκαηνο, ε ηζφηεηα ησλ θχισλ, νη αλζξψπηλεο αμίεο, ηα πξνβιήκαηα κεηνλνηήησλ θηι. 10

12 ηαζκνί ηεο Π.Δ. Σν ελδηαθέξνλ γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε είλαη παγθφζκην θαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα βιέπνπκε ζεκαληηθνχο ζηαζκνχο ηεο. Υξνλνινγία Γεγνλόο Υαξαθηεξηζηηθά IUCN Γηεζλήο πλάληεζε Δξγαζίαο γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, Κάξζνλ ίηπ, Νεβάδα, Ζ.Π.Α Γηαθπβεξλεηηθή Γηάζθεςε γηα ην Αλζξψπηλν Πεξηβάιινλ, ηνθρφικε, νπεδία. πλέδξην ζηελ Aix en Provence. Γαιιία. Γηάζθεςε γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε ζην Βειηγξάδη, Γηνπγθνζιαβία. Γηαθπβεξλεηηθή Γηάζθεςε γηα ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, ζηελ Σπθιίδα. Γηαθπβεξλεηηθφ πλέδξην γηα ηελ Π.Δ, Μφζρα. Γηαηχπσζε ηνπ πξψηνπ νξηζκνχ ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο. Απφθαζε λα δεκηνπξγεζεί ην Πεξηβαιινληηθφ Πξφγξακκα ηνπ Ο.Ζ.Δ. Γηαηχπσζε δχν νξηζκψλ ηνπ Πεξηβάιινληνο. Υάξηα ηνπ Βειηγξαδίνπ, αλαθνίλσζε ηνπ Γηεζλνχο Πξνγξάκκαηνο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ηεο UNESCO UNEP. Αλαζθφπεζε ηεο πνξείαο ηεο Π.Δ/ Γηαθήξπμε Καη πξνηάζεηο γηα ηελ Π.Δ Αλαζθφπεζε ηεο πνξείαο κεηά ηελ Σπθιίδα θαη πξνηεξαηφηεηεο θαη πξνηεξαηφηεηεο γηα ηελ Π.Δ ηε δεθαεηία 1990 Ζ θαηάζηαζε ηεο Π.Δ., έθδνζε ηνπ Παξέρνληαο Π.Δ Γηεζλήο πλάληεζε Δξγαζίαο γηα ηελ 1992 Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε. Ρίν Βξαδηιία Γηεζλήο Γηάζθεςε ηεο Ζ Γηαθήξπμε ηεο Θεζζαινλίθεο Θεζζαινλίθεο 2002 Γηνράλεζκπνπξγθ πλδηάζθεςε ησλ Ζ.E γηα ηελ Αεηθφξν Αλάπηπμε 11

13 ηελ Διιάδα ε εκθάληζε ηεο πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο πξνέθπςε σο αληαπφθξηζε ζηα κελχκαηα πνπ έθηαλαλ απφ ηελ Δπξψπε θαη ηηο Ζ.Π.Α, ζρεηηθά κε ηελ αλάγθε πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο (Καιαηηδίδεο & Οπδνχλεο, 2000). Ζ θαηάζηαζε βειηηψζεθε αξθεηά ζην δηάζηεκα απφ ην 1986 κέρξη ην ηα ρξφληα απηά ζεκαληηθή εμέιημε απνηέιεζαλ: α) ε ζπγθξφηεζε ζην Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην νκάδαο εξγαζίαο γηα ηελ πξνψζεζε ηνπ ζεζκνχ β) ε ιεηηνπξγία γξαθείνπ Π.Δ. ζηε δηεχζπλζε πνπδψλ Πξσηνβάζκηαο θαη Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο ηνπ ΤΠ.Δ.Π.Θ γ) ε έθδνζε απφ ηνλ Ο.Δ.Γ.Β ηνπ ελεκεξσηηθνχ θπιιαδίνπ ρνιείν θαη πεξηβάιινλ πνπ πεξηείρε βαζηθέο πιεξνθνξίεο θαη ζηνηρεία γηα κηα πξψηε πξνζπάζεηα εθαξκνγήο πξνγξακκάησλ πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο Μέρξη ην ηέινο ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο ηνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί πεξηζζφηεξεο απφ ηξηαθφζηεο επηκνξθσηηθέο ζπλαληήζεηο πνπ αθνξνχλ δαζθάινπο θαη θαζεγεηέο. Αιιά θαη ζηε βαζηθή παλεπηζηεκηαθή θαηάξηηζε ησλ κειινληηθψλ εθπαηδεπηηθψλ έρεη εηζαρζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα ε πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε (Καιαηηδίδεο & Οπδνχλεο, 2000). Με ηε δεκηνπξγία Κέληξσλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο (Κ.Π.Δ.) ζε φιε ηε ρψξα, αξρίδεη λα ελδπλακψλεηαη αθφκε πεξηζζφηεξν ν ζεζκφο ηεο Π.Δ. Σα Κ.Π.Δ είλαη εμνπιηζκέλα, δηαζέηνπλ αξθεηφ πξνζσπηθφ, ρξεκαηνδνηνχληαη ζηαζεξά, έρνπλ δπλαηφηεηα επηθνηλσλίαο, ζπληνληζκνχ θαη πξνγξακκαηηζκνχ, έρνπλ απεπζείαο εκπινθή ζηελ πινπνίεζε πξνγξακκάησλ Π.Δ. πλνςίδνληαο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο Π.Δ ζηελ Διιάδα φζνλ αθνξά ηελ έληαμή ηεο ζην Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα (Καιαηηδίδεο & Οπδνχλεο, 2000): Δίλαη πξναηξεηηθή Δίλαη πεξηζσξηαθή Γελ αμηνινγείηαη Δίλαη αζαθήο 12

14 Οη έλλνηεο ηεο «Αεηθνξίαο», ηεο «Αεηθόξνπ αλάπηπμεο» θαη ηεο Δθπαίδεπζεο γηα ηελ Αεηθόξν Αλάπηπμε (ΔΑΑ) Ζ «αεηθνξία», ρξεζηκνπνηήζεθε γηα πξψηε θνξά απφ ηνπο δαζνιφγνπο θαη αθνξνχζε ζηε δηαρείξηζε ησλ δαζψλ κε ηξφπν ψζηε απηά λα απνδίδνπλ πξντφληα γηα πάληα (αεί + θέξσ). ηε δηεζλή νξνινγία αλαθέξεηαη ν φξνο sustainability. ηελ απφδνζε ηνπ φξνπ απηνχ ζηα ειιεληθά ρξεζηκνπνηνχληαη ηαπηφζεκα νη φξνη «αεηθνξία» θαη «βησζηκόηεηα» (Φινγαίηε, 1998). Ζ ειιεληθή απφδνζε ηεο αεηθνξίαο, φπσο πξνθχπηεη απφ ηελ εηπκνινγία ηεο, ελλνεί κία θαηάζηαζε λα δηαηεξείηαη θαη λα ιεηηνπξγεί γηα πάληα. Ζ ηδέα ηεο αεηθνξίαο εκπεξηέρεη νπζηαζηηθά ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ κνληέινπ αλάπηπμεο ηνπ αλζξψπνπ, αιιά θαη ηηο πξνζεγγίζεηο γηα ηελ επίηεπμή ηνπ. Με απηήλ ηελ έλλνηα ην πεξηερφκελν ηεο αεηθνξίαο είλαη δπλαηφλ λα δηαξζξσζεί γχξσ απφ ηνπο άμνλεο άλζξσπνο, θνηλσλία θαη πεξηβάιινλ, θαζψο νη παξάγνληεο απηνί θαζνξίδνπλ ηε κνξθή θαη ηελ πνηφηεηα ηεο αλάπηπμεο. Δπνκέλσο, ην είδνο ηεο ζρέζεο αλζξψπνπ/θνηλσλίαο-πεξηβάιινληνο ζπληζηά ζεκειηψδε ιίζν ζηελ εξκελεία ηεο «αεηθνξία» (Φινγαίηε, 1998). Κεληξηθά δεηήκαηα πνπ θαζνξίδνπλ ηελ πξνζέγγηζε ηεο αεηθνξίαο είλαη ην είδνο ηεο αλάπηπμεο, νη επηδηψμεηο ηεο θαη ηα κέζα πνπ πξνηείλνληαη γηα ηελ επίηεπμή ηεο. Σα δεηήκαηα απηά ζρεηίδνληαη, κεηαμχ άιισλ, κε ηηο θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο δνκέο, ηελ ηερλνινγία, ηα νηθνλνκηθά ζπζηήκαηα θαη ηηο νηθνλνκηθέο πξνζδνθίεο, ηηο θπζηθέο θαη νηθνινγηθέο δηεξγαζίεο θαη ηα νηθνινγηθά φξηα (Orr 1992, Παπαδεκεηξίνπ 1998, Dobson 2004, Jacobs 2004, Scott & Gough, 2004, Φινγαίηε 2006). Αλάινγα κε ηηο θεληξηθέο αξρέο πξνζέγγηζεο ηεο αεηθνξίαο, νη ηάζεηο πνπ θαηαγξάθνληαη εληάζζνληαη ζε δχν θαηεγνξίεο: ε πξψηε ραξαθηεξίδεηαη σο ήπηα θαη ε δεχηεξε σο ηζρπξή αεηθνξία. Παξάιιεια, ρξεζηκνπνηνχληαη νη φξνη ηερλνινγηθή θαη νηθνινγηθή αεηθνξία, αληίζηνηρα. Βαζηθή αξρή ηεο ήπηαο (ηερλνινγηθήο) αεηθνξίαο είλαη ε πεπνίζεζε φηη ε ιχζε θάζε πξνβιήκαηνο βξίζθεηαη ζηε δηθαηνδνζία ηεο ηερλνινγίαο θαη ηεο νηθνλνκίαο. Με άιια ιφγηα, ππνζηεξίδεηαη ε αλάπηπμε κε φξνπο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο, ζηελ επίηεπμε ηεο νπνίαο ηα πεξηβαιινληηθά φξηα δελ απνηεινχλ θξαγκφ. Από ηελ άιιε πιεπξά ε ηζρπξή νηθνινγηθή αεηθνξία επηδηψθεη ηε δηακφξθσζε αλαπηπμηαθψλ δηαδηθαζηψλ ησλ νπνίσλ ν απψηεξνο ζθνπφο δελ είλαη ε νηθνλνκηθή κεγέζπλζε, αιιά ε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ, ε νπνία είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε ηελ πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο, ηελ ηζνξξνπία ησλ νηθνινγηθψλ δηεξγαζηψλ θαη ηελ πνηφηεηα ησλ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηθψλ δνκψλ. Με ιίγα ιφγηα πεξηιακβάλεη ηελ πξνζηαζία θαη δηαηήξεζε ησλ θνηλσληθψλ παξακέηξσλ θαη ζπζηαηηθψλ ή, αιιηψο, ηελ θνηλσληθή αεηθνξία. Γειαδή, ηελ πξνζηαζία θαη δηαηήξεζε ησλ θνηλνηήησλ θαη ησλ θνπιηνχξσλ ζηνλ ίδην βαζκφ φζν θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο (Φινγαίηε, 1998). 13

15 Ζ Δθπαίδεπζε γηα ηελ Αεηθφξν Αλάπηπμε (ΔΑΑ) είλαη κηα δηα βίνπ καζεζηαθή δηαδηθαζία πνπ νδεγεί ζηε δεκηνπξγία ελεκεξσκέλσλ θαη ελεξγψλ πνιηηψλ, πνπ έρνπλ ηηο δεκηνπξγηθέο δεμηφηεηεο επίιπζεο πξνβιεκάησλ, επηζηεκνληθή θαη θνηλσληθή θαηάξηηζε θαη αθνζίσζε ζηε ζπκκεηνρή ηνπο ζε ππεχζπλεο αηνκηθέο θαη νκαδηθέο δξάζεηο. Απηέο νη δξάζεηο ζα βνεζήζνπλ λα εμαζθαιηζηεί έλα κέιινλ κε πγηέο πεξηβάιινλ θαη νηθνλνκηθή επεκεξία (Φινγαίηε, 1998). Ζ Δθπαίδεπζε γηα ηελ αεηθφξν αλάπηπμε (ΔΑΑ) δηέπεηαη απφ νξηζκέλεο αξρέο (Φινγαίηε, 1998). Πην ζπγθεθξηκέλα: 1. Θεκειηψλεηαη ζηελ θξηηηθή θαη θαηλνηφκν ζθέςε πνπ εθδειψλεηαη ζε θάζε θαηάζηαζε, ζε θάζε ηφπν θαη ρξφλν, πξνσζεί ηελ αιιαγή θαη ηελ αλαδφκεζε ηεο θνηλσλίαο θαη ηεο εθπαίδεπζεο θαη αλαγλσξίδεη φιεο ηηο δηαθνξεηηθέο κνξθέο γλψζεο. Ζ γλψζε είλαη ζπζζσξεπηηθή θαη παξάγεηαη θνηλσληθά, δελ είλαη πξνλφκην θαη δελ κνλνπσιείηαη. 2. Παξάιιεια εμεηάδεη ζπζηεκηθά θαη δηεπηζηεκνληθά ηηο ζρέζεηο κεηαμχ αλζξψπνπ, θνηλσλίαο θαη θχζεο θαη δεηήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ αιιειεπίδξαζή ηνπο. 3. Αθφκα αλαδεηθλχεη ηελ πνιππινθφηεηα θαη ηελ ακθηιεγφκελε θχζε ησλ δεηεκάησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ην πεξηβάιινλ θαη ηελ αλάπηπμε, θαη αλαπηχζζεη ηθαλφηεηεο γηα θξηηηθέο δηεξεπλήζεηο αλαπηχζζνληαο παξάιιεια θξηηηθέο αμηνινγηθέο θξίζεηο, ζπιινγηθέο απνθάζεηο θαη ζπλεξγαηηθέο δξάζεηο πνπ ζα νδεγήζνπλ ζηελ αεηθνξία. 4. Ζ ΔΑΑ είλαη εμίζνπ αηνκηθή θαη ζπιινγηθή. Δλζαξξχλεη ηε δεκνθξαηηθή ζπκκεηνρή ζηε ιήςε απνθάζεσλ θαη ππεχζπλε αηνκηθή θαη ζπιινγηθή δξάζε ζρεηηθά κε δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηφζν ηε κάζεζε φζν θαη ηελ θνηλσλία. 5. Γε ρξεζηκνπνηεί άθξηηα ηελ έλλνηα ηεο αεηθνξίαο θαη δε ζεσξεί ην πεξηερφκελν θαη ηηο πξαθηηθέο ηεο αεηθνξίαο δεδνκέλα. Δπίζεο, δηεξεπλά θξηηηθά ηα δεηήκαηα ηεο αεηθνξίαο πνπ δηαπιέθνπλ εμ νξηζκνχ παξάγνληεο πεξηβαιινληηθνχο, θνηλσληθνχο, νηθνλνκηθνχο θαη πνιηηηθνχο. 6. Δπηπιένλ είλαη κηα εθπαίδεπζε θξηηηθή, ζπκκεηνρηθή θαη πνιηηηθή, κε ζηφρν αιιαγέο ζηελ εθπαηδεπηηθή, θνηλσληθή θαη πεξηβαιινληηθή πξαγκαηηθφηεηα, πξνζθέξνληαο κε απηφ ηνλ ηξφπν έλα φξακα γηα έλα αεηθφξν κέιινλ, ην νπνίν δεκηνπξγείηαη κε ζπλεξγαηηθφ θαη δεκνθξαηηθφ ηξφπν απφ άηνκα πνπ έρνπλ αλαπηχμεη κε ππεπζπλφηεηα ηελ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε. 7. Ζ ΔΑΑ αλαπηχζζεη θαη εθαξκφδεη δηδαθηηθέο ζηξαηεγηθέο ελεξγεηηθήο, ζπλεξγαηηθήο θαη βησκαηηθήο κάζεζεο, ζε ζπλάθεηα κε ηηο αξρέο θαη ηνπο ζηφρνπο ηεο. 14

16 Ζ βαζηθή ιεηηνπξγία ηεο ΔΑΑ είλαη λα εθνδηάζεη ηνπο πνιίηεο κε ηθαλφηεηεο, αμίεο θαη νξάκαηα, ψζηε λα ζπκκεηέρνπλ ζηνλ αηνκηθφ θαη δηεζλή θνηλσληθφ δηάινγν, λα δηαπξαγκαηεχνληαη θαη λα ζρεδηάδνπλ ζπιινγηθά ηνπο θνηλσληθνχο φξνπο ηεο αεηθνξίαο θαη, ηειηθά, λα ηεο πξνζδίδνπλ ζπλαηλεηηθά θαη δεκνθξαηηθά πεξηερφκελν θαη λφεκα. Γειαδή, ε ΔΑΑ βνεζά ψζηε νη πνιίηεο λα κελ πξνζαξκφδνληαη ζε επηηαγέο άιισλ, αιιά λα κπνξνχλ λα δηακνξθψλνπλ ην παξφλ θαη ην κέιινλ ην δηθφ ηνπο, πξνζηαηεχνληαο ηα δηαθαηψκαηα ησλ γεληψλ πνπ ζα αθνινπζήζνπλ, κε βάζε ηηο αξρέο ηεο θνηλσληθήο θαη ηεο νηθνινγηθήο αιιειεγγχεο ζην ρψξν θαη ζην ρξφλν, ηεο θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο θαη ηεο δεκνθξαηίαο (Φινγαίηε, 1998). ηνλ παξαθάησ πίλαθα βιέπνπκε ηελ πξνζαξκνγή ηεο εθπαίδεπζεο ζηηο αλάγθεο ηεο Αεηθφξνπ Αλάπηπμεο (UNESCO, Reshaping Education, No 4, 1992) ΠΛΔΤΡΔ ΣΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΤΜΒΑΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΓΗΑ ΣΖΝ ΑΔΗΦΟΡΟ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΓΔΜΟΗ ΜΔ ΣΖΝ ΚΟΗΝΧΝΗΑ -Ζ εθπαίδεπζε ζεσξείηαη σο θνηλσληθή δαπάλε, εθηφο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο. Καηάξηηζε αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ σο ελφο αθφκε παξάγνληα παξαγσγήο. -Γελίθεπζε ηεο εθπαίδεπζεο ησλ αηφκσλ. -Ζ εθπαίδεπζε ζεσξείηαη σο θεληξηθή νηθνλνκηθή επέλδπζε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο αλζξψπηλεο δεκηνπξγηθφηεηαο, παξαγσγηθφηεηαο θαη αληαγσληζηηθφηεηαο. -Δθπαίδεπζε ησλ πνιηηψλ ΘΔΜΗΚΔ ΣΡΑΣΖΓΗΚΔ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΚΔ ΠΡΟΔΓΓΗΔΗ -Πεξηνξηζκέλε πεξίνδνο εθπαίδεπζεο κέζα ζην ζρνιείν. -Μνλφδξνκε εθπαίδεπζε ζηεξηγκέλε ζην ζρνιείν. -πγθεληξσηηθή εθπαίδεπζε ζε εζληθή θιίκαθα. -Δθπαίδεπζε ειεγρφκελε ζε κεγάιν βαζκφ απφ επαγγεικαηηθέο ελψζεηο εθπαηδεπηηθψλ. -Έκθαζε ζηε γλψζε δεδνκέλσλ θαη ζηελ πνζφηεηα ηεο απνθηνχκελεο γλψζεο. -Πξνζαλαηνιηζκέλεο ζηε δηδαζθαιία θαη επηθεληξσκέλεο ζηηο αξρέο ηεο. -εβαζκφο ζηελ ηεξάξρεζε. -Μνλνεπηζηεκνληθέο πξνζεγγίζεηο. -Μηκεηηθή εθπαίδεπζε. 15 -Γηα βίνπ εθπαίδεπζε, -αλνηρηή ζηελ θνηλσλία. -Δθπαίδεπζε απφ πνηθηιία πεγψλ (ζρνιεία, επηρεηξήζεηο, Μ.Μ.Δ., ελδηάκεζνη θνηλσληθνί θνξείο θαη νξγαληζκνί) -Απνθεληξσκέλεο κνλάδεο απμεκέλεο αθαδεκατθήο, επηρεηξεκαηηθήο θαη νηθνλνκηθήο απηνλνκίαο -Έκθαζε ζηηο ζεσξίεο ηδέεο θαη ζηηο πλεπκαηηθέο δεμηφηεηεο γηα απφθηεζε γλψζεο θαη ιήςε απνθάζεσλ κεηά απφ επαξθή πιεξνθφξεζε. -Πξνζαλαηνιηζκέλεο ζηε κάζεζε θαη επηθεληξσκέλεο ζην καζεηή. -Γηέγεξζε ηεο αηνκηθήο πξσηνβνπιίαο θαη δεκηνπξγηθφηεηαο. -Γηεπηζηεκνληθή πξνζέγγηζε. -Έκθαζε ζηε ζπκκεηνρή θαη επξεκαηηθφηεηα

17 ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΚΔ ΠΡΟΔΓΓΗΔΗ ΣΖΝ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ Οη κεζνδνινγηθέο, παηδαγσγηθέο θαη δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηελ δηεξεχλεζε θαη ηε κειέηε ελφο πεξηβαιινληηθνχ πξνβιήκαηνο είλαη νη αθφινπζεο (Καιαηηδίδεο & Οπδνχλεο, 2000 ) : I. Ζ κέζνδνο Project II. Ζ επίιπζε πξνβιήκαηνο i) Οκαδηθή ζπδήηεζε ii) iii) Καζνδεγνχκελε πεξηβαιινληηθή εξκελεία Απνζαθήληζε αμηψλ iv) Πεηξακαηηθή κέζνδνο α) πξφγξακκα κάζεζεο κέζσ ηεο δξάζεο β) έξεπλα πξνζαλαηνιηζκέλε ζηε δξάζε III. IV. Δξγαζία πεδίνπ Σα πεξηβαιινληηθά κνλνπάηηα 16

18 Η. Ζ κέζνδνο Project Γελ απνηειεί ζηελ νπζία θαζαξή παηδαγσγηθή-δηδαθηηθή κέζνδν, παξά έλα γεληθφ πιαίζην νξγάλσζεο ησλ δξαζηεξηνηήησλ ελφο πξνγξάκκαηνο Π.Δ. Πην ζπγθεθξηκέλα ε κέζνδνο Project είλαη κηα εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία πνπ νδεγεί ζηε κάζεζε κέζσ κηαο ζπγθεθξηκέλεο αθνινπζίαο ελεξγεηψλ θαη δξαζηεξηνηήησλ. Αλαθέξεηαη επίζεο θαη σο «κέζνδνο ησλ βησκάησλ ή βησκαηηθή επηθνηλσληαθή δηδαζθαιία». πλνςίδνληαο, ε κέζνδνο ησλ βησκάησλ (Project) είλαη κηα ζχλζεηε κνξθή δηδαζθαιίαο θαη ηδηαίηεξα ζηελ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε ρξεζηκνπνηείηαη σο έλα γεληθφ πιαίζην δξαζηεξηνηήησλ, νη νπνίεο είλαη ζρεδηαζκέλεο έηζη ψζηε λα πξνζεγγίδνπλ ηνπο ζηφρνπο ηνπ πξνγξάκκαηνο. Ζ βαζηθή δνκή ηεο κεζφδνπ Project είλαη ε παξαθάησ: ΠΡΧΣΟΒΟΤΛΗΑ ΑΝΣΑΛΛΑΓΖ ΑΠΟΦΔΧΝ ΥΔΣΗΚΑ ΜΔ ΣΖΝ ΠΡΧΣΟΒΟΤΛΗΑ Πηζαλή πεξάησζε ΑΠΟ ΚΟΗΝΟΤ ΓΗΑΜΟΡΦΧΖ ΣΧΝ ΠΛΑΗΗΧΝ ΓΡΑΖ Πηζαλή πεξάησζε ΤΛΟΠΟΗΖΖ ΟΧΝ ΔΥΟΤΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΗΣΔΗ ΠΔΡΑΣΧΖ ΣΟΤ PROJECT Πξνυπνζέζεηο ηεο κεζφδνπ Project ε δηάζεζε ηνπ ρξφλνπ ν ρψξνο νη ζπλεξγαζίεο Υαξαθηεξηζηηθά ηεο κεζφδνπ Project ε ζχλδεζε ηνπ δηδαθηένπ κε ηελ θαζεκεξηλή δσή ελεξγνπνίεζε θηλεηνπνίεζε καζεηψλ θαιιηέξγεηα ηεο δεκηνπξγηθήο ζθέςεο ζπλεξγαζία 17

19 Γηαδηθαζία αλάπηπμεο πξνγξάκκαηνο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο ΤΓΚΡΟΣΗΗ ΠΑΙΓΑΓΩΓΙΚΗ ΟΜΑΓΑ ΤΝΣΟΝΗΣΖ ΣΖ ΟΜΑΓΑ ΚΔΝΣΡΗΚΖ ΟΜΑΓΑ ΥΔΓΗΑΜΟΤ ΟΜΑΓΑ ΤΠΟΣΖΡΗΞΖ ΠΡΟΔΣΟΗΜΑΗΑ ΣΟΤ ΠΛΑΗΗΟΤ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ Δμαθξίβσζε πεξηνξηζκψλ θαη εκπνδίσλ πιινγή ησλ απαξαίηεησλ πεγψλ ζρεηηθά κε ηελ αλάπηπμε θαη εθαξκνγή (Τιηθά πξνγξάκκαηνο, Βηβιηνγξαθία) ηνπ πξνγξάκκαηνο Γεκηνπξγία ηεο κνξθήο θαη ησλ νδεγηψλ γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ πξνγξάκκαηνο ΤΗΟΘΔΣΖΖ ΣΟΤ ΦΗΛΟΟΦΗΚΟΤ ΠΛΑΗΗΟΤ ΚΑΗ ΣΧΝ ΚΟΠΧΝ ΓΗΑΣΤΠΧΖ ΣΖ ΔΠΗΓΗΧΞΖ ΣΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ ΚΑΣΑΚΔΤΖ ΚΑΘΔΣΖ ΓΟΜΖ ΚΑΗ ΟΡΓΑΝΧΖ ΣΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ (θαηά ηάμε) ΚΑΣΑΚΔΤΖ ΟΡΗΕΟΝΣΗΑ ΓΟΜΖ ΚΑΗ ΟΡΓΑΝΧΖ ΣΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ (δηαηχπσζε ζθνπψλ δηακέζνπ ησλ καζεκάησλ, θάζε ηάμεο) ΑΝΑΛΤΖ ΣΟΤ ΤΠΑΡΥΟΝΣΟ ΑΞΗΟΛΟΓΖΖ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ ΚΑΣΑΓΡΑΦΖ ΚΑΗ ΣΧΝ ΚΟΗΝΧΝ ΠΟΡΧΝ ΠΡΟΔΣΟΗΜΑΗΑ ΣΧΝ ΤΛΗΚΧΝ ΣΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ Απνδνρή πιηθψλ ηνπ πξνγξάκκαηνο Αλάπηπμε λέσλ πιηθψλ Οξγάλσζε ησλ πιηθψλ ηνπ πξνγξάκκαηνο ζηελ ηειηθή ηνπο κνξθή ΟΡΓΑΝΧΖ ΠΗΛΟΣΗΚΧΝ ΥΔΓΗΧΝ ΚΑΗ ΥΔΓΗΧΝ ΠΛΖΡΟΤ ΔΦΑΡΜΟΓΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΠΛΖΡΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ ΑΞΗΟΛΟΓΖΖ ΔΦΑΡΜΟΓΖ (ΤΛΟΠΟΗΖΖ), ΑΞΗΟΛΟΓΖΖ, ΑΝΑΘΔΧΡΖΖ 18

20 ΗΗ. Ζ κέζνδνο επίιπζεο πξνβιήκαηνο Σα ζηάδηα ηεο επίιπζεο ελφο πξνβιήκαηνο είλαη: i. Ο πξνζδηνξηζκφο θαη ε ηνπνζέηεζε ηνπ πξνβιήκαηνο ii. Ζ αλάιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο iii. Ζ αλαδήηεζε ιχζεσλ iv. Ζ αμηνιφγεζε ησλ πξνηεηλφκελσλ ιχζεσλ v. Ο ζρεδηαζκφο ηεο δξάζεο vi. Ζ πξαγκαηνπνίεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ Χο πηπρέο απηήο ηεο πξνζέγγηζεο (ηεο «επίιπζεο πξνβιήκαηνο») κπνξνχλ λα αλαθεξζνχλ ζηα εμήο επηκέξνπο ζηνηρεία: 1) πδήηεζε (ζηα πιαίζηα κηαο νκάδαο) 2) Καζνδεγνχκελε πεξηβαιινληηθή εξκελεία 3) Απνζαθήληζε αμηψλ 4) Παηρλίδηα θαη πξνζνκνίσζε 5) Πεηξακαηηθή κέζνδνο 6) Πξφγξακκα πξαθηηθήο δξάζεο 7) Έξεπλα πξνζαλαηνιηζκέλε ζηε δξάζε ΠΟΛΗΣΗΚΑ ΑΝΑΓΝΧΡΗΖ ΣΟΤ ΖΘΗΚΑ ΚΡΗΣΖΡΗΑ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΟ ΚΡΗΣΖΡΗΑ ΚΑΣΑΡΣΗΖ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΟΤ ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΧΝ ΔΛΔΓΥΟ ΖΜΔΡΟΛΟΓΗΟΤ ΚΑΗ ΔΝΔΡΓΔΗΧΝ ΘΔΖ ΣΟΤ ΤΝΘΔΖ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΟ ΑΝΑΕΖΣΖΖ ΤΓΓΔΝΧΝ ΘΔΜΑΣΧΝ ΣΧΝ ΑΠΟΦΔΧΝ Κ.Λ.Π. Κ.Λ.Π. ΔΞΔΣΑΖ ΔΝΑΛΛΑΚΣΗΚΧΝ ΛΤΔΧΝ ΣΔΥΝΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΤΕΖΣΖΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΑΝΑΛΤΖ ΚΑΗ ΛΖΦΖ ΑΠΟΦΑΔΧΝ ΑΝΑΛΤΖ ΑΝΑΣΡΟΦΟΓΟΣΖΖ ΤΛΟΠΟΗΖΖ ΑΝΑΣΡΟΦΟΓΟΣΖΖ ΑΞΗΟΛΟΓΖΖ 19

21 i. Οκαδηθή ζπδήηεζε Ζ θχξηα ιεηηνπξγία κηαο νκαδηθήο ζπδήηεζεο είλαη λα εκπινπηίζεη θαη λα πνιιαπιαζηάζεη απηέο ηηο αληαιιαγέο κε ηε βνήζεηα ησλ αιιειεπηδξάζεσλ πνπ πηζαλφηαηα ζα απμήζνπλ ηε γλψζε ησλ πξαγκαηηθψλ ξφισλ θάζε ζπκκεηέρνληα. Αλ ζπλερίδνληαη νη ζπδεηήζεηο απηέο, νη αιιειεπηδξάζεηο κπνξνχλ λα δηεγείξνπλ θαη λα ηξνπνπνηήζνπλ ζέζεηο θαη απφςεηο (Καιαηηδίδεο & Οπδνχλεο, 2000). ii. Καζνδεγνύκελε πεξηβαιινληηθή εξκελεία Απηή ε πξνζέγγηζε είλαη νπζηαζηηθή, εηδηθά φηαλ ε νκάδα νξγαλψλεη κηα επίζθεςε γηα ηε κειέηε ελφο ζπγθεθξηκέλνπ πεξηβάιινληνο. Απφ ηε κηα εζηηάδεη ζην πεξηβάιινλ κε φιν ην δπλακηθφ ηνπ θαη απφ ηελ άιιε ζέηεη θάζε άηνκν ηεο νκάδαο ζε κηα θαηάζηαζε, φπνπ ππάξρεη ρψξνο γηα ηελ έθπιεμε θαη ηελ απηνεμέηαζε. Με ηελ απην-εμέηαζε ην άηνκν νδεγείηαη ζηελ εγθαηάιεηςε ησλ απιντθψλ απφςεσλ γηα ην πεξηβάιινλ θαη κέζα απφ ηελ απηνθξηηηθή θαη ηελ νκαδηθή αιιειεπίδξαζε κπνξεί λα απνθηήζεη πην ζαθή θαη αθξηβή εηθφλα ηνπ πξαγκαηηθνχ θφζκνπ. iii. Απνζαθήληζε αμηώλ Ζ πξψηε ιεηηνπξγία ηεο απνζαθήληζεο αμηψλ είλαη λα δείμεη φηη θαζέλαο έρεη ην δηθφ ηνπ ηξφπν λα αλαπαξηζηά ηα πξάγκαηα, ηα άηνκα, ηηο θαηαζηάζεηο. Με άιια ιφγηα, φηη θάζε άηνκν έρεη ηηο δηθέο ηνπ αλαπαξαζηάζεηο. Ζ δεχηεξε ιεηηνπξγία, είλαη λα απνδείμεη πεηξακαηηθά φηη θάζε άηνκν έρεη ηελ ηάζε λα εξκελεχεη ή λα εμεγεί ηα λέα θαηλφκελα κε ηε δηθή ηνπ νπηηθή ζρεηηθά κε παξφκνηα θαηλφκελα πνπ ηνπ είλαη πην νηθεία. Ζ ηξίηε ιεηηνπξγία πεξηιακβάλεη ππνθεηκεληθέο ή ςπρνινγηθέο κνξθέο δπζαξέζθεηαο θαη αθξηβέζηεξα, πξνζσπηθέο αληηιήςεηο, ζπλαηζζήκαηα, πεπνηζήζεηο ή κε ην ζχζηεκα ζρέζεσλ ζην νπνίν ην άηνκν ζπκκεηέρεη. Ζ ηέηαξηε ιεηηνπξγία αθνξά ηνπο ζηφρνπο ή ηηο θνηλσληθέο δπζιεηηνπξγίεο ηνπ αηφκνπ ή ηεο νκάδαο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο έξεπλαο γηα πξαγκαηηθέο ιχζεηο ζε ζχλζεηα πξνβιήκαηα ηεο δσήο, ηεο νηθνινγίαο, ηνπ πεξηβάιινληνο, ηνπο ζρεδηαζκνχ, ηεο εθκεηάιιεπζεο ηεο ελέξγεηαο, θαη ηεο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ. Σν ζπκπέξαζκα είλαη φηη ε ηερληθή ή ηερλνινγηθή γλψζε δε ζα πξέπεη λα ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα δεκηνπξγήζεη έλα θπξίαξρν πνιηηηζηηθφ θιίκα ή έλα θπξίαξρν ζχζηεκα αμηψλ. 20

22 iv. Πεηξακαηηθή κέζνδνο Ζ πεηξακαηηθή κέζνδνο, εκπιέθεη πνιιά άηνκα ζε κηα θνηλή αλάιπζε πξνβιεκάησλ κε ζηφρν ηελ επίιπζή ηνπο. Γηεπθνιχλεη ηελ έξεπλα πεξηιακβάλνληαο κηα ελφηεηα πεηξακαηηζκψλ, αζθήζεσλ, παξαηεξήζεσλ θαη κειέηεο, ν κνλαδηθφο ζθνπφο ησλ νπνίσλ είλαη λα δψζεη θαιχηεξε αίζζεζε ελφο ππάξρνληνο θαηλνκέλνπ ή κηαο θαηάζηαζεο. Απηφ πνπ είλαη ραξαθηεξηζηηθφ απηήο ηεο πξνζέγγηζεο είλαη ε πξνζθπγή ζε κηα εηδηθή καζεζηαθή δηαδηθαζία (Καιαηηδίδεο & Οπδνχλεο, 2000). α) Πξόγξακκα κάζεζεο κέζσ ηεο δξάζεο Σν πξφγξακκα πεξηιακβάλεη ηηο παξαθάησ θάζεηο: Αλάιπζε ηεο θαηάζηαζεο ψζηε λα αλαθαλνχλ ηα θχξηα πξνβιήκαηα θαη νη πην απνηειεζκαηηθέο ιχζεηο Δπηινγέο ιχζεσλ ή βειηηψζεηο ζε ζρέζε κε ηα δηαηηζέκελα κέζα θαη ηα αλακελφκελα απνηειέζκαηα Ξεθίλεκα ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη ζρεδηαζκφ ηεο δξάζεο θαη ησλ επηκέξνπο δξαζηεξηνηήησλ (δηάξθεηα, ρψξνο, κέζα, ξφινη, ππεπζπλφηεηεο) β) Έξεπλα πξνζαλαηνιηζκέλε ζηε δξάζε Δίλαη κηα νινθιεξσκέλε θαη δηεπηζηεκνληθή εθπαηδεπηηθή κέζνδνο πνπ δηεπθνιχλεη κηα ζθαηξηθή θαη νινθιεξσκέλε πξνζέγγηζε ζε ζπγθεθξηκέλα πξνβιήκαηα, βαζηζκέλε ζηελ έξεπλα ησλ αηηηψλ θαη ζπλεπεηψλ θαη νδεγνχκελε πξνο ηε δξάζε κε ηε κνξθή ησλ ιχζεσλ απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ. Οη θύξηεο ιεηηνπξγίεο Ζ έξεπλα πξνζαλαηνιηζκέλε ζηε δξάζε, είλαη κηα εθπαηδεπηηθή πξνζέγγηζε πνπ απαηηεί ηελ πινπνίεζε απφ ηελ νκάδα φισλ ησλ ζηαδίσλ ηεο επίιπζεο ελφο πξνβιήκαηνο, δειαδή: 1. Σνλ πξνζδηνξηζκφ θαη ηελ ηνπνζέηεζε ηνπ πξνβιήκαηνο 2. Σελ αλάιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο 3. Σελ αλαδήηεζε ιχζεσλ 4. Σελ αμηνιφγεζε ησλ πξνηεηλφκελσλ ιχζεσλ 5. Σν ζρεδηαζκφ ηεο δξάζεο 6. Σελ πξαγκαηνπνίεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ 21

23 ΗΗΗ. Ζ εξγαζία πεδίνπ Ζ εξγαζία πεδίνπ πξνζθέξεη ηεξάζηηα θνηλσληθά & πλεπκαηηθά νθέιε, φπσο επίζεο ζπκβάιιεη ζηε δξαζηεξηνπνίεζε ησλ καζεηψλ. Μπνξεί λα δψζεη ζεκαληηθά απνηειέζκαηα ζηε γλψζε ησλ καζεηψλ θαη ζε θάζε πεξίπησζε, νη καζεηέο κπνξνχλ λα θεξδίζνπλ πεξηζζφηεξν απφ κηα δηδαθηηθή εκπεηξία ζην πεδίν, παξά απφ κάζεκα ζε ζπκβαηηθή αίζνπζα δηδαζθαιίαο. Σν θιεηδί γηα λα δηαζθαιηζηεί φηη νη καζεηέο ζα θεξδίζνπλ απφ ηελ εξγαζία πεδίνπ είλαη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπκε φηη ην πεδίν έρεη απνηέιεζκα ηε κάζεζε. Μάιηζηα, ε απνθηνχκελε γλψζε παξακέλεη ζηνπο καζεηέο γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα (Καιαηηδίδεο & Οπδνχλεο, 2000). Ζ εξγαζία πεδίνπ ρσξίδεηαη ζηα αθφινπζα ζηάδηα: 1. Πξνεηνηκαζία κεηαθίλεζεο ζην ζρνιείν 2. ρεδίαζε δξαζηεξηνηήησλ 3. Γλσξηκία θαη εμνηθείσζε 4. Δλεκέξσζε γηα θαλφλεο αζθαιείαο 5. Δπίζθεςε ζην πεδίν Καηάινγνο ελεξγεηψλ θαη πιηθψλ γηα εξγαζία πεδίνπ (πξνεηνηκαζία) Γηαηχπσζε ησλ ζηφρσλ ηεο εξγαζίαο Σνπνζεζία/ Γηάξθεηα επίζθεςεο Μέζνλ (κέζα) κεηαθίλεζεο Αξηζκφο καζεηψλ/ Γειψζεηο γνλέσλ Κφζηνο κεηαθίλεζεο (αλά άηνκν) πλνδνί (δάζθαινη, γνλείο, επηζηήκνλεο) Άδεηα εηζφδνπ (φπνπ απαηηείηαη) Φνξεηφ θαξκαθείν Νεξφ/ Σξνθή Όξγαλα θαη πιηθά Αδηάβξνρα κπφηεο Μηα αιιαμηά γηα θάζε καζεηή Καλφλεο αζθαιείαο Καηαλνκή αξκνδηνηήησλ καζεηψλ ΗV. Σα πεξηβαιινληηθά κνλνπάηηα Σα πεξηβαιινληηθά κνλνπάηηα απνηεινχλ κηα αθφκε κέζνδν ζηελ Π.Δ. Δίλαη κνλνπάηηα κέζα ζηε θχζε ή κέζα ζην αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ (πφιεηο, βηνκεραληθά πάξθα, αζηηθά δάζε θαη αιζχιιηα), ηα νπνία έρεη ήδε επηζθεθηεί ν δάζθαινο, ηα έρεη εμεξεπλήζεη θαη έρεη αλαθαιχςεη ηηο εθπαηδεπηηθέο ηνπο δπλαηφηεηεο. πζηαηηθφ ζηνηρείν ηεο κεζνδνινγίαο απηήο, απνηειεί ε έλλνηα ηεο κεηαβνιήο κέζα ζην ρξφλν. Δίηε πξφθεηηαη γηα δάζνο, είηε γηα πγξφηνπν, είηε γηα πφιε ή ρσξηφ, ην πεξηβαιινληηθφ κνλνπάηη δίλεη ηε δπλαηφηεηα πξαγκαηνπνίεζεο ζπγθξίζεσλ θαηά ηηο δηαδνρηθέο επηζθέςεηο, ψζηε νη καζεηέο λα θαηαλνήζνπλ ηελ έλλνηα ηεο κεηαβνιήο, λα απνδψζνπλ ηε κεηαβνιή ζηνπο αληίζηνηρνπο παξάγνληεο πνπ ηελ πξνθαινχλ. Δθηφο απφ ηελ έλλνηα ηεο κεηαβνιήο, νη καζεηέο κπνξνχλ λα εκβαζχλνπλ ζηελ 22

24 έλλνηα ηεο αιιειεμάξηεζεο κεηαμχ ησλ ζηνηρείσλ, πνπ εκθαλίδνληαη ζην πεξηβαιινληηθφ κνλνπάηη. Οη πξνζεγγίζεηο πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζηα πεξηβαιινληηθά κνλνπάηηα πξέπεη λα εζηηάδνληαη ζε πέληε ηνκείο ηεο αλζξψπηλεο αλάπηπμεο θαη εκπεηξίαο: - ηελ απηνπεπνίζεζε θαη ζηελ πξνζσπηθή αλάπηπμε - ηε ζπλεξγαζία κέζα ζηελ νκάδα θαη ζηελ αιιειεμάξηεζε - ηελ απφθηεζε δεμηνηήησλ - ηελ επίγλσζε, θαηαλφεζε θαη δξάζε γηα ην πεξηβάιινλ - ηελ εμνηθείσζε κε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ ή εθείλν ηεο πφιεο 23

25 ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΣΑ ΤΓΑΣΗΝΑ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΑ Μηα επδηάθξηηε πεξηνρή, έηζη φπσο πξνέθπςε θαη εμειίρζεθε κέζα ζηνπο θφιπνπο ηεο Π.Δ., είλαη ε «Δθπαίδεπζε ζηα Τδάηηλα Πεξηβάιινληα», φξνο πνπ πξνζπαζεί λα απνδψζεη πεξηθξαζηηθά ηελ Αγγινζαμνληθή νξνινγία «Marine and Aquatic Education (Μφγηαο, 2011). Σελ Δθπαίδεπζε ζηα Τδάηηλα Πεξηβάιινληα ηελ ραξαθηεξίδεη κηα αληίζηνηρε πνξεία εμέιημεο θαη σξίκαλζεο κε απηήλ ηεο γλσζηήο ζε φινπο ΠΔ, θπξίσο θαηά ηελ δεθαεηία ηνπ 70, πεξίνδνο θαηά ηελ νπνία ην ελδηαθέξνλ ησλ απιψλ πνιηηψλ, παγθνζκίσο, απνδείρηεθε ηδηαίηεξα έληνλν γχξσ απφ ζέκαηα πνπ άπηνληαη ηνπ ζαιάζζηνπ πεξηβάιινληνο. θνπόο ηεο εξγαζίαο είλαη ε πεξηγξαθή θαη απόδνζε ζηελ ειιεληθή γιώζζα παθέησλ εθπαηδεπηηθνύ πιηθνύ ηνπ νκνζπνλδηαθνύ πξνγξάκκαηνο ησλ Ζ.Π.Α. (SEA GRANT COLLEGE PROGRAMS), πξνθεηκέλνπ λα απνηειέζνπλ ππνζηεξηθηηθό πιηθό γηα ηελ πινπνίεζε πεξηβαιινληηθώλ πξνγξακκάησλ ζηελ ηππηθή εθπαίδεπζε. 24

26 ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ Σα κέζα ηα νπνία ρξεζηκνπνηήζακε γηα ηελ απφδνζε ζηελ ειιεληθή γιψζζα ησλ εθπαηδεπηηθψλ καο παθέησλ ήηαλ ιεμηθά (άγγιν-ειιεληθά) ηα νπνία καο βνήζεζαλ λα κεηαθξάζνπκε θάπνηεο ιέμεηο ζηα ειιεληθά. Δπίζεο ρξεζηκνπνηήζακε κεραλέο κεηάθξαζεο πνπ βξίζθνληαη ζε θάπνηεο ηζηνζειίδεο. Σα παξαπάλσ αθνξνχλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν δνπιέςακε γηα ηελ εξγαζία καο απφ ζεσξεηηθήο πιεπξάο. Γηα λα αλαδηαηππψζνπκε ηα εθπαηδεπηηθά παθέηα ζηελ ειιεληθή θαη λα γίλνπλ ζε κνξθή βηβιίνπ ρξεηάζηεθε λα ηα επηκειεζνχκε κε ηε βνήζεηα ειεθηξνληθψλ ππνινγηζηψλ. Δπεηδή ηα εθπαηδεπηηθά καο παθέηα πεξηείραλ εηθνλνγξάθεζε θαη ζπρλά θείκελα κέζα ζηηο εηθφλεο θξίζεθε απαξαίηεηε ε ρξήζε ζαξσηή (scanner) θαη ηνπ πξνγξάκκαηνο WORD ηνπ ππνινγηζηή. Παξφιν πνπ δνχκε ζε κηα ρψξα κε πνιιά ρηιηφκεηξα αθηνγξακκήο θαη πνιιέο πεγέο εζφδσλ ησλ πνιηηψλ βαζίδνληαη ζηε ζάιαζζα θαη ηηο παξαζαιάζζηεο πεξηνρέο, δελ έρεη δεκηνπξγεζεί αθφκε έλαο «επίζεκνο» νξγαληζκφο ν νπνίνο λα αζρνιείηαη κε ζέκαηα ζαιάζζηαο εθπαίδεπζεο. Έπεηηα απφ απνηπρεκέλεο πξνζπάζεηεο εχξεζεο εθπαηδεπηηθψλ παθέησλ ζηελ ειιεληθή γιψζζα, θξίλακε αλαγθαίν λα απνδψζνπκε ζηα Διιεληθά ηξία εθπαηδεπηηθά παθέηα πξνεξρφκελα απφ ηνλ Οκνζπνλδηαθφ Οξγαληζκφ κε ηελ επνλνκαζία SEA GRANT πνπ εδξεχεη θαη δξαζηεξηνπνηείηαη ζηηο Ζ.Π.Α., ηα νπνία πεξηέρνπλ πιεξνθνξίεο, εηθφλεο, δξαζηεξηφηεηεο θαη ηξφπνπο έξεπλαο, πνπ είλαη αμηνπνηήζηκνη θαη κπνξνχλ λα θαλνχλ ρξήζηκνη θαη λα εθαξκνζηνχλ επηηπρψο ζε δξαζηεξηφηεηεο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο. ην ρψξν ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο θαη εηδηθφηεξα ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο ζηα πδάηηλα πεξηβάιινληα έρνπλ παξαρζεί θάπνηα εθπαηδεπηηθά παθέηα ηα νπνία απεπζχλνληαη ζε παηδηά φισλ ησλ ηάμεσλ ηνπ δεκνηηθνχ, γπκλαζίνπ θαη ιπθείνπ. Δίλαη εκπινπηηζκέλα κε πινχζην εηθνλνγξαθηθφ πιηθφ θαη πνιιέο δξαζηεξηφηεηεο γηα κέζα θαη έμσ απφ ηελ ηάμε. Δπίζεο πεξηέρνπλ αξθεηέο αζθήζεηο εκπέδσζεο. ηφρνο ηνπο είλαη λα επηκνξθσζνχλ ηα παηδηά κέζσ θαη ηεο αηζζεηεξηαθήο ηνπο αληίιεςεο πεξηζζφηεξν θαη φρη κφλν κε ηε ρξήζε θεηκέλσλ. Σα εθπαηδεπηηθά παθέηα πνπ επηιέμακε λα απνδψζνπκε ζηα ειιεληθά αζρνινχληαη κε ζέκαηα ηα νπνία κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ θαη ζηνλ Διιαδηθφ ρψξν. Δθηηκνχκε φηη κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, αθνχ πξνζθέξνπλ δξαζηεξηφηεηεο νη νπνίεο είλαη απφιπηα εθηθηέο θαη ζπκβαηέο κε ηα δεδνκέλα ηεο ζεκεξηλήο ειιεληθήο εθπαηδεπηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο. 25

27 ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΠΑΚΔΣΟ: ΔΚΒΟΛΖ : Ένα Οικοζύζηημα και Φσζική Πηγή (ΔΟΦΠ) Οδεγόο γηα καζεηέο ιπθείνπ Δίλαη έλα εθπαηδεπηηθφ παθέην πνπ απεπζχλεηαη ζε παηδηά Λπθεηαθψλ ηάμεσλ. Οη ζεσξίεο, νη νξηζκνί θαη νη εθαξκνγέο πνπ θαηαγξάθνληαη κέζα ζην παθέην ηζρχνπλ γηα φια ηα εθβνιηθά πεξηβάιινληα ζηνλ θφζκν. Σν ζπγθεθξηκέλν εθπαηδεπηηθφ παθέην βνεζάεη ην παηδί λα έξζεη θνληά ζην ζαιάζζην θαη φρη κφλν πεξηβάιινλ θαη λα απνθηήζεη γλψζεηο γηα ην πεξηβάιινλ κε ην νπνίν ζίγνπξα έρεη έξζεη ζε επαθή αιιά πνπ κέρξη ηφηε γλψξηδε κφλν κέζα απφ ζεσξεηηθφ δηάβαζκα ή απφ δηάθνξα αθνχζκαηα.. Σα δχν πξψηα θεθάιαηα αλαθέξνληαη ζηνπο θπζηθνχο θαη ρεκηθνχο παξάγνληεο ησλ εθβνιψλ θαζψο θαη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν απηέο ζπλδένληαη κε ηνλ θχθιν ηνπ λεξνχ. Πην αλαιπηηθά ην γιπθφ λεξφ εμαηκίδεηαη απφ ηνλ σθεαλφ θαη θαηαιήγεη ζηελ αηκφζθαηξα, φπνπ κεηαθέξεηαη πάλσ απφ ηε γε θαη πέθηεη ζαλ βξνρή ή ρηφλη. Σν λεξφ ηεο βξνρήο πνπ δε ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηνπο νξγαληζκνχο ή πνπ ράλεηαη κε ηελ εμάηκηζε, ηειηθά βξίζθεη ην δξφκν ηνπ πίζσ ζηνλ σθεαλφ. Απηή ε δηαδηθαζία είλαη γλσζηή σο θχθινο ηνπ λεξνχ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη εθβνιέο είλαη θιεηζηέο παξάθηηεο πεξηνρέο, φπνπ ην πνηάκην λεξφ ζπλαληά θαη αλαθαηεχεηαη κε ην ζαιαζζηλφ. Σν ζρήκα θαη ην κέγεζνο κηαο εθβνιήο επεξεάδεηαη απφ δχν ζπνπδαίνπο παξάγνληεο: πξψηνλ, απφ ηελ πνζφηεηα ηνπ γιπθνχ λεξνχ πνπ εηζέξρεηαη ζηελ εθβνιή θαη δεχηεξνλ, απφ ηε γεσινγηθή ηζηνξία ηεο παξάθηηαο πεξηνρήο ζηελ νπνία βξίζθεηαη ε εθβνιή. Δπίζεο εκθαλίδνληαη δχν ηχπνη εθβνιψλ: α) εθείλεο πνπ ζρεκαηίζηεθαλ απφ ηελ ηήμε ησλ παγεηψλσλ θαη β) ησλ ππεξρεηιηζκέλσλ πφηακν-θνηιάδσλ, νη νπνίεο ζρεκαηίζηεθαλ, φηαλ ην επίπεδν ηεο ζάιαζζαο ήηαλ πνιχ ρακειφηεξν απφ φηη είλαη ζήκεξα. Δπηπιένλ, επηζεκαίλεηαη πσο νξηζκέλεο εθβνιέο έρνπλ αλνίγκαηα ζε ζρήκα βεληάιηαο, πνπ νλνκάδνληαη δέιηα, ηα νπνία είλαη απνηέιεζκα ηεο αιιειεπίδξαζεο αλάκεζα ζηηο θπζηθέο δηαδηθαζίεο ησλ πνηακψλ θαη εθείλσλ ηνπ σθεαλνχ. Πην ζπγθεθξηκέλα ηα δχν ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πνηακνχ πνπ έρνπλ ηε κεγαιχηεξε επηξξνή ζηηο θπζηθέο ηδηφηεηεο κηαο εθβνιήο είλαη ηα αησξνχκελα ηδήκαηά ηεο θαη νη απνζήθεο ηεο ζε γιπθφ λεξφ. Δλψ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ σθεαλνχ, πνπ επεξεάδνπλ πεξηζζφηεξν ηηο εθβνιέο είλαη i) ην αικπξφ λεξφ, ii) νη παιίξξνηεο θαη iii) ε άκκνο, πνπ εθείλνο κεηαθέξεη. 26

28 Όζνλ αθνξά ηηο παιίξξνηεο, απηέο είλαη απνηέιεζκα ησλ δχν σθεάλησλ παιηξξντθψλ εμνγθσκάησλ. Πην αλαιπηηθά ε 1 ε παιηξξνηαθή δηφγθσζε πξνθαιείηαη θπξίσο απφ ηελ βαξπηηθή έιμε ηεο ζειήλεο, ελψ ε 2 ε είλαη απνηέιεζκα ηεο θπγφθεληξεο δχλακεο ηεο θίλεζεο ηεο γεο. Ο ξφινο πνπ δηαδξακαηίδνπλ ηα παιηξξντθά θχκαηα είλαη πνιχ ζεκαληηθφο, θαζψο ζπλδένπλ ηνλ σθεαλφ κε ηηο εθβνιέο θαη είλαη ππεχζπλα γηα ηελ κεηαθνξά έκβησλ φλησλ, πιαγθηνχ, ηδήκαηνο θαη άιισλ πιηθψλ κέζα ζηελ εθβνιή. Έλαο παιηξξντθφο θχθινο πξνθχπηεη θαηά πξνζέγγηζε θάζε 24 ψξεο θαη 50 ιεπηά. Σν χςνο ησλ παιηξξντθψλ θπκάησλ επεξεάδεηαη απφ ηξείο βαζηθνχο παξάγνληεο: i) ην ζρήκα ηεο βάζεο ηνπ σθεαλνχ, ii) ην ζρήκα ηεο αθηήο θαη iii) ηε ζέζε ηνπ ήιηνπ ζε ζρέζε κε ηε γε θαη ηε ζειήλε, ν νπνίνο πξνζζέηνληαο ηε βαξπηηθή ηνπ έιμε ζε εθείλε ηεο ζειήλεο, δεκηνπξγεί ηηο <<αλνημηάηηθεο παιίξξνηεο>>. Σα <<αλνημηάηηθα>> παιηξξνηαθά θχκαηα είλαη θχκαηα κε κεγαιχηεξεο απφ ηνλ κέζν φξν θπκαηηθέο δηαθνξέο κεηαμχ πςειψλ θαη ρακειψλ παιηξξντθψλ θπκάησλ, ηα νπνία πξνθαινχληαη, φηαλ ε γε, ε ζειήλε θαη ν ήιηνο είλαη επζπγξακκηζκέλα. Απφ ηελ άιιε, νη άκπσηεο είλαη παιηξξντθά θχκαηα κε κηθξφηεξεο απφ ηνλ κέζν φξν δηαθνξέο αλάκεζα ζηα πςειά θαη ρακειά παιηξξντθά θχκαηα, ηα νπνία πξνθχπηνπλ, φηαλ ν ήιηνο, ε γε θαη ε ζειήλε ζρεκαηίδνπλ γσλία 90. Όπσο πξναλαθέξζεθε έλα απφ ηα πιηθά πνπ κεηαθέξεηαη απφ ην λεξφ κέζα ζηελ εθβνιή είλαη ην ίδεκα. Σν ίδεκα κπνξεί λα απνηειείηαη απφ κεγάια ζσκαηίδηα, φπσο ρνληξή άκκν ή απφ πνιχ εθιεπηπζκέλα, φπσο ιάζπε θαη ππιφο. Σφζν ν πνηακφο φζν θαη ν σθεαλφο κεηαθέξνπλ ηδήκαηα κέζα ζηελ εθβνιή. Σα ηδήκαηα ησλ πνηακψλ είλαη θπξίσο πνιχ ιεπηά ζσκαηίδηα άκκνπ, ηιχεο θαη άξγηινη, ελψ εθείλα ησλ σθεαλψλ είλαη θπξίσο κεγάια πξνο ιεπηά ηδήκαηα. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ζην ζηφκα ησλ εθβνιψλ λα ελαπνηίζεληαη ηα πην ρνλδξνεηδή ηδήκαηα (ζπλήζσο ακκψδε), ελψ ζηε θεθαιή ηνπο (φπνπ εηζέξρνληαη ηα πδάηηλα ξεχκαηα) νη ηιχεο θαη νη άξγηινη ζα έρνπλ πγξνπνηεζεί, ζρεκαηίδνληαο κε απηφ ηνλ ηξφπν έλα ιαζπψδε ππζκέλα. Άιια πιηθά πνπ κεηαθέξνληαη ζηνλ πνηακφ είλαη δηάθνξεο ζξεπηηθέο νπζίεο. Όηαλ ε πέηξα θαη ην έδαθνο θαηαθεξκαηίδνληαη ηφζν πνιχ, πνπ κεηαηξέπνληαη ζε ιάζπε θαη ππιφ, ηα ρεκηθά ζπζηαηηθά αξρίδνπλ λα δηαιχνληαη κέζα ζην λεξφ ζαλ κφξηα. Μεξηθά απφ ηα ρεκηθά ζπζηαηηθά είλαη ληηξηθά θαη θσζθνξηθά άιαηα, πνπ γίλνληαη δηαζέζηκα ζηα αλαπηπζζφκελα θπηά. Όζνλ αθνξά ηελ αιαηφηεηα κηαο εθβνιήο, απηή ζπλήζσο θπκαίλεηαη κεηαμχ 35 pp θαη 0,2 pp, εμαηηίαο ηεο αλάκεημεο ηνπ ζαιαζζηλνχ θαη ηνπ γιπθνχ λεξνχ αληίζηνηρα. Ο ηχπνο ηεο θιίκαθαο αιαηφηεηαο ζε κηα εθβνιή καο βνεζά λα θαηαηάμνπκε ηελ εθβνιή. ην ζπγθεθξηκέλν θεθάιαην εμεηάδνληαη δχν ηχπνη θιηκάθσλ αιαηφηεηαο: α) ε απφηνκε θαη β) ε νκνγελή. Μπνξνχκε λα κεηξήζνπκε ηελ αιαηφηεηα ρξεζηκνπνηψληαο: i) έλα ζαιηλφκεηξν ή ii) έλα πδξφκεηξν ή iii) έλα δηαζιαζίκεηξν. Έηζη κηα εθβνιή κπνξεί λα είλαη θαιά αλακεκεηγκέλε, ζηξσκαηνπνηεκέλε ή κεξηθψο αλακεκεηγκέλε, ελψ ε θιίκαθα αιαηφηεηαο κπνξεί λα αιιάμεη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο ζηελ ίδηα εθβνιή. 27

29 Καηφπηλ, ην ζέκα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ παθέηνπ είλαη νη βηφηνπνη ησλ εθβνιψλ. Δμεηάδνληαη νη βηφηνπνη ζε κηα εθβνιή, δειαδή νη αιπθέο, νη ιαζπφηνπνη θαη νη πεξηνρέο ησλ θαλαιηψλ. Γίλεηαη αξρηθά ν νξηζκφο ηεο αιπθήο. Έπεηηα αλαθέξνληαη νη δψλεο ζηηο νπνίεο κπνξεί λα ρσξηζηεί, αλάινγα κε ην πφζν θαηξφ ε πεξηνρή θαιχπηεηαη απφ ην παιηξξντθφ θχκα. Παξαθάησ γίλεηαη ιφγνο γηα ηε θσηνζχλζεζε απφ ηα θπηά ε νπνία είλαη ε βάζε γηα ζρεδφλ νιφθιεξε ηε δσή ζηε γε. Φαίλεηαη φηη νη αιπθέο είλαη ηδηαίηεξα παξαγσγηθέο. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηεο βιάζηεζεο ζηηο αιπθέο εηζέξρεηαη ζηνλ ηξνθηθφ ηζηφ ηεο εθβνιήο σο ηξίκκαηα πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ αλάπηπμε βαθηεξίσλ θαη φηαλ απηά δηαιπζνχλ πεξαηηέξσ ιεηηνπξγνχλ σο πεγή ζξεπηηθψλ νπζηψλ γηα άιια θπηά ηεο εθβνιήο. Έπεηηα βιέπνπκε πσο νη θηλήζεηο παιηξξντθψλ θπκάησλ κεηαθέξνπλ ηα ηξίκκαηα θαη ηηο ζξεπηηθέο νπζίεο ζε άιια κέξε ηεο εθβνιήο. ηε ζπλέρεηα ην εθπαηδεπηηθφ παθέην ηνλίδεη φηη ε απψιεηα ησλ εισδψλ πεξηνρψλ επεξεάδεη ηειηθά νιφθιεξε ηελ εθβνιή πεξηνξίδνληαο ηε βάζε κηαο κεγάιεο ηξνθηθήο αιπζίδαο θαη κεηαθηλψληαο ηνλ βηφηνπν πνπ βνεζά ζηε δηαηήξεζε κηαο θαιήο πνηφηεηαο λεξνχ. Παξαηεξνχκε επίζεο έλαλ πίλαθα γηα ηε κέζε εηήζηα πξσηαξρηθή παξαγσγηθφηεηα ησλ κεγαιχηεξσλ πεξηνρψλ ηεο γεο. Σαπηφρξνλα αξθεηέο εηθφλεο δίλνπλ κνξθή ζε απηά ηα νπνία πεξηγξάθνληαη. Παξαθάησ γίλεηαη ιφγνο γηα ηνπο ιαζπφηνπνπο. Μεηά ηνλ νξηζκφ καζαίλνπκε πσο εμαηηίαο ησλ ζρεηηθά ζθιεξψλ ζπλζεθψλ ζηελ επηθάλεηα ηεο ιάζπεο, ηα πεξηζζφηεξα δψα δνπλ ζακκέλα κέζα ζηελ εθβνιή. Γίλνληαη ραξαθηεξηζηηθά αλαεξφβησλ νξγαληζκψλ ηεο ιάζπεο θαη επίζεο ε αηηία πνπ ην πην βαζχ ίδεκα ησλ ιαζπφηνπσλ παξνπζηάδεη έλα καχξν ρξψκα θαη έρεη παξάμελε κπξσδηά. ηε ζπλέρεηα ηνπ παθέηνπ παξαηεξνχκε φηη ηα δψα πνπ δνπλ ζηα ηδήκαηα έρνπλ αλαπηχμεη δηαθνξεηηθέο ζπλήζεηεο ιήςεο ηξνθήο γηα λα ηα θαηαθέξνπλ ζε έλα ηέηνην πεξηβάιινλ. Αθφκε νη κεγαιχηεξεο πεγέο παξαγσγήο βιάζηεζεο ζηνπ ιαζπφηνπνπο είλαη ηα επνρηαθά πξάζηλα θχθηα θαη ην θαλεξφγακν. Οινθιεξψλνληαο ην θνκκάηη γηα ηνπο ιαζπφηνπνπο νη καζεηέο κπνξνχλ λα ιάβνπλ γλψζεηο γηα κηα πνιχηηκε πεγή ηξνθή ην θαλεξφγακν ηξνθνδνηεί θάπνηα είδε πάπηαο θαη ρελψλ πνπ είλαη θνηλά ζε νξηζκέλεο εθβνιέο. ηελ επφκελε ζειίδα γίλεηαη ιφγνο γηα ην θαλάιη. Αξρηθά δίλεηαη ν νξηζκφο θαη έπεηηα ν καζεηήο κπνξεί λα κάζεη γηα ηα δψα ηα νπνία δνπλ εθεί, ηα νπνία δε ρξεηάδεηαη λα αληηκεησπίζνπλ πξνβιήκαηα πνπ πξνθαιεί ε έθζεζε ζηνλ αέξα. Καηφπηλ αθνινπζεί κηα ελδηαθέξνπζα πιεξνθνξία ε νπνία ιέεη πσο κπνξνχκε λα καδέςνπκε πιαγθηφλ δέλνληαο έλα δίρηπ πίζσ απφ κηα βάξθα ή αλ ζηαζνχκε ζε κηα απνβάζξα ή γέθπξα θαη αθήζνπκε ην ξεχκα λα πεξάζεη κέζα απφ ην δίρηπ. 28

30 Αθνινπζνχλ νη αλαιχζεηο πεξηερνκέλνπ ησλ φξσλ θπηνπιαγθηφλ θαη δσνπιαγθηφλ, νη νπνίνη είλαη πνιππιεζείο νξγαληζκνί, πέξα απφ ηα βαθηήξηα πνπ δνπλ ζηα πδξφβηα θαλάιηα. ηελ επφκελε καζαίλνπκε γηα ηα ςάξηα ηα νπνία θαηνηθνχλ ζηελ εθβνιή. Έπεηηα ηνλίδνληαη δηάθνξα είδε ζνινκνχ ηα νπνία κεηαθέξνληαη απφ ηηο πεξηνρέο ηνπο κέζα ζηνπο πνηακνχο θαη ηα πδάηηλα ξεχκαηα πξνο ηνλ σθεαλφ φπνπ πεξλνχλ ηελ ελήιηθε δσή ηνπο. Δλδηαθέξνλ επίζεο είλαη θαη ε πεξηγξαθή ηνπ θχθινπ δσήο ελφο ζνινκνχ ε νπνία αλαθέξεηαη κέζα ζην εθπαηδεπηηθφ παθέην. Με ηελ επφκελε ζειίδα μεθηλά έλα θεθάιαην κε ην νπνίν νη καζεηέο ζα έρνπλ ηελ επθαηξία λα εμεξεπλήζνπλ πνιινχο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο νη άλζξσπνη ρξεζηκνπνηνχλ θαη επεξεάδνπλ ηελ εθβνιή. Πην πνιχ απφ πνηέ απαηηείηαη ε θαηαλφεζε ησλ εθβνιψλ θαη ε ζνθή ρξεζηκνπνίεζε. Παξαθάησ γίλεηαη ιφγνο γηα ηελ πδαηνθαιιηέξγεηα ε νπνία είλαη κηα θαηλνχξγηα εκπνξηθή ρξήζε ηεο εθβνιήο. Πνιχ ζεκαληηθφ θνκκάηη απηνχ ηνπ παθέηνπ απνηειεί ε θαιιηέξγεηα ζηξεηδηψλ. Τπάξρνπλ ηέζζεξηο βαζηθνί ηξφπνη γηα ηελ θαιιηέξγεηα ζηξεηδηψλ: ε θαιιηέξγεηα βπζνχ, ε θξεκαζηή θαιιηέξγεηα, ε θαιιηέξγεηα δίζθνπ θαη ε θαιιηέξγεηα παζζάινπ. ηε ζπλέρεη έλα θνκκάηη αθνξά ηελ εθηξνθή ηνπ ζνινκνχ, κε ιίγα ιφγηα ε πδαηνθαιιηέξγεηα Μαζαίλνπκε παξαθάησ πσο ηα ζηξείδηα θαιιηεξγνχληαη κε ηελ θαιιηέξγεηα βπζνχ, ηελ θξεκαζηή θαιιηέξγεηα, ηελ θαιιηέξγεηα δίζθνπ θαη ηελ θαιιηέξγεηα παζζάινπ. Οη καζεηέο ελεκεξψλνληαη γηα έλα Πξφγξακκα Δλίζρπζεο νινκνχ θαη Πέζηξνθαο (Πξφγξακκα ΔΠ) πνπ έρεη μεθηλήζεη ε πνιηηεία ηνπ Όξεγθνλ ζε κηα πξνζπάζεηα λα βειηησζεί ε επηηπρήο θπζηθή σνηνθία απηψλ ησλ εηδψλ. Παξαθάησ ηνλίδεηαη ε αλαγθαηφηεηα βειηίσζεο ησλ ζπλζεθψλ ησλ ζνβαξά δεκησκέλσλ πνηακψλ κε ηελ αλαθχηεπζε ρακέλεο βιάζηεζεο. Μεηαμχ άιισλ ζην παθέην πεξηέρεηαη ην θεθάιαην αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο ζηελ εθβνιή. ηε ζπλέρεηα ηνλίδεηαη φηη κηα ζεκαληηθή ρξήζε ηεο εθβνιήο είλαη ζαλ κηα ηνπνζεζία γηα ηελ εγθαηάζηαζε εκπνξηθψλ, βηνκεραληθψλ θαη λαπηηιηαθψλ εγθαηαζηάζεσλ. Ζ εθβνιή πξέπεη λα εθβαζχλεηαη ζπρλά γηα λα δηαηεξήζεη ηα βάζε ηνπ λεξνχ πνπ ρξεηάδνληαη γηα ηα κεγάια σθεαλνπινΐα. Έπεηηα μεθηλά κηα παξάγξαθνο θαη ιέεη πσο νη αιπθέο έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί παξαδνζηαθά γηα γεσξγηθνχο ζθνπνχο. Δλψ νη άλζξσπνη επεξεάδνπλ ηελ εθβνιή κε πνιινχο δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο, νη εξγαζίεο ηνπ γεκίζκαηνο θαη ηεο εθβάζπλζεο πξνθαινχλ ηηο πην πξνθαλείο κεηαβνιέο. Ζ εθβάζπλζε απαηηείηαη γηα ηε δηαηήξεζε απνηειεζκαηηθήο λαπηηιηαθήο θπθινθνξίαο.. Οη εκπνξηθέο θαη βηνκεραληθέο δξαζηεξηφηεηεο κεηαβάιινπλ ηελ εθβνιή. ηε ζπλέρεηα ηνπ παθέηνπ βιέπνπκε φηη νη αιιαγέο ζπκπεξηιακβάλνπλ ηελ εθβάζπλζε, ην γέκηζκα, θαη ηελ ηνπνζέηεζε δηαθφξσλ δνκψλ ζην λεξφ. 29

31 Οη πεξηζζφηεξεο αιιαγέο πξνθαινχλ απψιεηα ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηεο πξσηαξρηθήο παξαγσγηθφηεηαο ζηελ εθβνιή. Μεξηθέο πεξηνρέο βηφηνπσλ δεκηνπξγνχληαη φηαλ ε αθηή πεηξψλεηαη γηα λα πξνζηαηεπζεί απφ ηε δηάβξσζε θαη φηαλ ηνπνζεηνχληαη πάζζαινη ζηελ εθβνιή. Δίλαη πνιχ ζεκαληηθφ λα πνχκε πσο ηα απφβιεηα πιηθά πνπ ξίρλνληαη κέζα ζην λεξφ κπνξνχλ λα έρνπλ επίζεο αξλεηηθή επίδξαζε κεηψλνληαο ηελ πξσηαξρηθή παξαγσγηθφηεηα θαη ην δηαιπκέλν νμπγφλν ζην λεξφ, πξνθαιψληαο ηε ζπζζψξεπζε ηνμηθψλ πιηθψλ, θαη θαηαπλίγνληαο ηνπο βελζηθνχο βηφηνπνπο. ε επφκελν απφζπαζκα βιέπνπκε πσο ε γεσξγηθή ρξήζε ηεο εθβνιήο έρεη σο απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία αλαρσκάησλ θαη ηελ απνζηξάγγηζε ησλ αιπθψλ. Απηφ κεηψλεη πεξαηηέξσ ηελ παξαγσγή ηεο εθβνιήο. Πξέπεη λα πξνζέμνπκε λα εμηζνξξνπήζνπκε φιεο ηηο ρξήζεηο ηεο εθβνιήο γηα λα ζπλερίζνπκε λα επσθεινχκαζηε απφ ηηο άθζνλεο πεγέο πνπ παξέρεη. Σειεπηαίν θνκκάηη ηνπ παθέηνπ απηνχ απνηειεί έλα κάζεκα αιιειεμαξηήζεσλ. Σν δηάζεκν γλσκηθφ ηνπ Μπέληδακηλ Φξάλθιηλ καο δηδάζθεη φηη κηθξά γεγνλφηα κπνξεί λα νδεγήζνπλ ζε νιέζξηεο ζπλέπεηεο. Οη ηξνθηθνί ηζηνί είλαη έλαο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν νη θάηνηθνη θαη νη βηφηνπνη ελφο νηθνζπζηήκαηνο ζπλδένληαη κεηαμχ ηνπο. Αλαθέξεηαη φηη πξηλ ην 1965 ην Great South Bay ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα εκπνξηθή θαιιηέξγεηα ζηξεηδηψλ, θαη ηα ζπίηηα βξίζθνληαλ θαηά κήθνο ησλ αθηψλ ηνπ. Γηα ιίγν θαηξφ ε εθηξνθή παπηψλ θαη ζηξεηδηψλ κπνξνχζε λα δηεμαρζεί κε αξκνλία. ηελ πνξεία καζαίλνπκε φηη εθαηνληάδεο λεθξά θπηά βπζίζηεθαλ ζηνλ ππζκέλα θαζψο εμαληιήζεθε ην νμπγφλν. Διπίδεηαη φηη κπνξνχκε λα κάζνπκε απφ απηφ. Οη καζεηέο κέζα απφ απηφ ην παθέην κπνξνχλ λα κάζνπλ φηη ην απνηέιεζκα πξνζαξκνγήο είλαη αξκνληθή ιεηηνπξγία φινπ ηνπ νηθνζπζηήκαηνο. Όηαλ αλαζηαηψλνπκε απηέο ηηο ηζνξξνπίεο ην νηθνζχζηεκα δελ ιεηηνπξγεί αξκνληθά. *ην παθέην απηφ πεξηιακβάλνληαη θσηνγξαθίεο θαη δηαγξάκκαηα γηα κεγαιχηεξε δηεπθξίληζε γηα ηα παξαπάλσ, ηα νπνία είλαη ζην παξάξηεκα απηήο ηεο εξγαζίαο καδί ηελ νινθιεξσκέλε κεηάθξαζε ηνπ παθέηνπ. 30

32 ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΠΑΚΔΣΟ: Δκβολή: Ένα Οικοζύζηημα και Φσζική Πηγή (ΔΟΦΠ) Δγρεηξίδην εθπαηδεπηηθνύ Σν εθπαηδεπηηθφ παθέην είλαη έλαο νδεγφο ν νπνίνο απνζθνπεί ζην λα παξέρεη ζηελ ηάμε: 1. δηδαθηηθέο ζηξαηεγηθέο γηα ελζσκάησζε ηνπ ΔΟΦΠ ζηα πξνγξάκκαηα ηνπ καζήκαηνο ηεο θπζηθήο ηνπ ιπθείνπ. 2. απαληήζεηο ησλ αζθήζεσλ. 3. νδεγνχο ζπδεηήζεσλ κέζα ζηελ ηάμε, θαη 4. πιηθφ γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο θαηαλφεζεο ησλ καζεηψλ γηα ηηο εθβνιέο. Σν πξνζσπηθφ Καηαθπγίνπ ησλ Δθβνιψλ ηνπ South Slough είλαη πξφζπκν λα βνεζήζεη ηνλ θαζεγεηή λα απαληήζεη ζε φζεο εξσηήζεηο αθνξνχλ απηφ ην πξφγξακκα ζπνπδψλ θαη λα βνεζήζεη ηνλ θαζεγεηή λα νξγαλψζεη εθπαηδεπηηθέο εθδξνκέο ζε απηφ ην θαηαθχγην. Σν πξνζσπηθφ ηνπ θαηαθπγίνπ ζα εθηηκνχζε πνιχ λα ιάβεη νπνηεζδήπνηε πξνηάζεηο πνπ ζα ήηαλ βνεζεηηθέο γη απηνχο, θαηλνχξην πιηθφ πνπ ζα αλαπηχμεη ε ηάμε, θαη αμηνινγήζεηο απηνχ ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ. Μηα πεξίιεςε ησλ ζεκάησλ πνπ παξνπζηάδνληαη ζε θάζε θνκκάηη ηνπ πξνγξάκκαηνο είλαη ην αλαγλσζηηθφ, ην πξφγξακκα slides, δξαζηεξηφηεηεο εξγαζηεξίνπ, δξαζηεξηφηεηεο ζηελ πεξηνρή. Ο εθπαηδεπηηθφο νδεγφο είλαη ζρεδηαζκέλνο κε ζθνπφ λα απμήζεη ηε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ην ηη είλαη νη εθβνιέο, πψο νη εθβνιέο ιεηηνπξγνχλ, θαη πψο νη άλζξσπνη ρξεζηκνπνηνχλ ηηο εθβνιέο. Κάζε θεθάιαην ηειεηψλεη κε κηα ζεηξά απφ εξσηήζεηο κε ηηο νπνίεο ν θαζεγεηήο κπνξεί λα αμηνινγήζεη ηελ θαηαλφεζε ησλ καζεηψλ πάλσ ζην εθπαηδεπηηθφ πιηθφ θαη βνεζά ηνπο καζεηέο λα εμεηάζνπλ ζπγθεθξηκέλα ζέκαηα ζπδήηεζεο. Σν 1ν Κεθάιαην έρεη ζέκα: Ση ζέζε έρνπλ νη Δθβνιέο ζηνλ Κχθιν ηνπ Νεξνχ 1. Ζ νκίριε είλαη αέξαο δηαπνηηζκέλνο κε πγξαζία, έλα ζχλλεθν πνπ έξρεηαη ζε επαθή κε ηελ επηθάλεηα ηεο γεο. 2. Ζ αλαηνιηθή πιεπξά ηεο νξνζεηξάο ηνπ Cascade είλαη πην μεξή απφ ηε δπηηθή πιεπξά επεηδή ε επηθξαηνχζα θαηεχζπλζε ηνπ αλέκνπ είλαη απφ ηε δχζε θαη ν αέξαο ν δηαπνηηζκέλνο κε λεξφ έρεη ράζεη πνιχ απφ ηελ πγξαζία ηνπ θαζψο δηαζρίδεη ην Cascades. 3. Ο θχθινο ηνπ λεξνχ μεθηλά κε ηελ εμάηκηζε ηνπ λεξνχ απφ ηελ επηθάλεηα ηνπ σθεαλνχ. Ο αέξαο ν επηθνξηηζκέλνο κε πγξαζία αλεβαίλεη θαη κεηαθηλείηαη κε 31

33 ηνπο επηθξαηνχληεο αλέκνπο. Καζψο ν αέξαο κεηαθηλείηαη πάλσ απφ ηηο γήηλεο κάδεο, αλαγθάδεηαη λα πεξάζεη πάλσ απφ βνπλά θαη άιια ςειά εδαθηθά ζηνηρεία. Απηφ αλαγθάδεη ηνλ αέξα λα παγψζεη, θαη θαζψο παγψλεη, ε πγξαζία εμέξρεηαη απφ ηνλ αέξα κε κνξθή βξνρήο, ραιαδηνχ ή ρηνληνχ. Ζ πγξαζία ηειηθά βξίζθεη ην δξφκν ηεο πίζσ ζηνλ σθεαλφ σο απνξξνή κε κηα απφ ηηο παξαπάλσ κνξθέο. Απηφ νινθιεξψλεη ηνλ θχθιν λεξνχ. 4. Σν κέγεζνο θαη ην ζρήκα κηαο εθβνιήο επεξεάδεηαη απφ ηελ πνζφηεηα ηνπ γιπθνχ λεξνχ πνπ εηζέξρεηαη ζηελ εθβνιή θαη δεχηεξνλ, απφ ηε γεσινγηθή ηζηνξία ηεο παξάθηηαο πεξηνρήο ζηελ νπνία βξίζθεηαη ε εθβνιή. 5. Οη επηζηήκνλεο πηζηεχνπλ φηη ε θχξηα αηηία ηεο πξντζηνξηθήο κεγάιεο αιιαγήο ζην επίπεδν ηεο ζάιαζζαο ήηαλ ε παξνπζία ηεξάζηησλ παγεηψλσλ πάλσ απφ ην κεγαιχηεξν θνκκάηη ηεο γεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Δπνρήο ησλ Παγεηψλσλ. Απηνί νη παγεηψλεο «έθιεςαλ» απφ ηνλ σθεαλφ πνιχ απφ ην λεξφ ηνπ θαη γη απηφ κείσζαλ ην επίπεδν ηεο ζάιαζζαο δξαζηηθά. Έλαο δεπηεξεχνλ ιφγνο είλαη ε κεηαθίλεζε ηνπ θινηνχ ηεο γεο. 6. Οη ηχπνη ησλ εθβνιψλ πνπ ζπδεηήζεθαλ ζε απηφλ ην θεθάιαην ήηαλ νη ηχπνη ηεο ππεξρεηιηζκέλεο θνηιάδαο θαη ε ζρεκαηηζκέλε ζε παγεηψλα 7. Γέιηα είλαη ην ζηφκα ζε ζρήκα βεληάιηαο θάπνησλ εθβνιψλ θαη ζρεκαηίδεηαη απφ ηε ζπζζψξεπζε εθαηνκκπξίσλ ηφλσλ ηδήκαηνο απφ ηε δηάβξσζε πνπ πξνθχπηεη ζηε ιεθάλε απνξξνήο. 8. Δθβνιή είλαη ην κέξνο φπνπ ην γιπθφ λεξφ ελφο πνηακνχ ή πδάηηλνπ ξεχκαηνο ζπλαληά θαη αλακεηγλχεηαη κε ην αικπξφ λεξφ ηνπ σθεαλνχ. Κεθάιαην 2o: Φπζηθνί Παξάγνληεο ησλ Δθβνιψλ 1. Σα δχν ζηνηρεία ηνπ πνηακνχ πνπ έρνπλ ηε κεγαιχηεξε επηξξνή ζηελ εθβνιή είλαη ην γιπθφ λεξφ θαη ηα ιεπηά ηδήκαηα πνπ κεηαθέξνληαη απφ ηνλ πνηακφ. Σα ηξία ζηνηρεία ηνπ σθεαλνχ πνπ έρνπλ ηε κεγαιχηεξε επηξξνή ζηελ εθβνιή είλαη ην αικπξφ λεξφ, νη παιίξξνηεο, θαη ηα κεγαιχηεξα ηδήκαηα ηνπ σθεαλνχ. 2. Ζ κηα παιηξξνηαθή δηφγθσζε πξνθαιείηαη πξσηίζησο απφ ηελ βαξπηηθή έιμε ηεο ζειήλεο, ε άιιε παιηξξνηαθή δηφγθσζε πξνθαιείηαη απφ ηελ θπγφθεληξε δχλακε πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ θίλεζε ηεο γεο γχξσ απφ ην θέληξν νιφθιεξνπ ηνπ ζπζηήκαηνο γεο/ ζειήλεο. 3. Ο ήιηνο επεξεάδεη ηα παιηξξντθά θχκαηα πξνζζέηνληαο ηε βαξπηηθή ηνπ έιμε ζε απηή ηεο ζειήλεο, πνπ έρεη σο απνηέιεζκα ηηο αλνημηάηηθεο παιίξξνηεο, θαη κεηψλνληαο ην χςνο ησλ παιηξξντθψλ δηνγθψζεσλ, πνπ έρεη σο απνηέιεζκα ηελ άκπσηε. 4. Σα αλνημηάηηθα παιηξξντθά θχκαηα είλαη πςειφηεξα απφ ηνλ κέζν φξν θαη πξνθαινχληαη φηαλ ε γε, ε ζειήλε θαη ν ήιηνο είλαη επζπγξακκηζκέλα, απμάλνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ην χςνο ηεο παιηξξνηαθήο δηφγθσζεο. Οη άκπσηεο είλαη ρακειφηεξα απφ ηα κέζα παιηξξντθά θχκαηα πνπ 32

34 πξνθαινχληαη φηαλ ν ήιηνο είλαη ζε γσλία 90 ν κε ηε γε θαη ηνλ ήιην, κεηψλνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ην χςνο ησλ παιηξξντθψλ δηνγθψζεσλ. 5. Σα ηδήκαηα ησλ πνηακψλ είλαη θπξίσο πνιχ ιεπηά ηδήκαηα, νη ηιχεο θαη νη άξγηινη. Δθείλα ησλ σθεαλψλ είλαη θπξίσο κεγάια πξνο ιεπηά ηδήκαηα άκκνπ. 6. Ζ θπζηθή πεγή ησλ ληηξηθψλ θαη θσζθνξηθψλ αιάησλ είλαη ε δηάζπαζε ηνπ ρψκαηνο θαη ηεο πέηξαο ζηα ρεκηθά ζπζηαηηθά ηνπο. 7. Ζ ηδεκαηηθή θιίκαθα ζε κηα εθβνιή δελ νξίδεηαη πάληα θαιά, αιιά ζε γεληθέο γξακκέο ην ζηφκα κηαο εθβνιήο ζα έρεη πην ρνλδξνεηδή ηδήκαηα, ζπλήζσο ακκψδε. ην θεθάιη ηεο εθβνιήο, φπνπ εηζέξρνληαη ηα πδάηηλα ξεχκαηα, νη ηιχεο θαη νη άξγπινη ζα έρνπλ πγξνπνηεζεί γηα λα ζρεκαηίζνπλ έλα ιαζπψδε ππζκέλα. 8. Ζ αιαηφηεηα ζπλήζσο κεηξηέηαη κε έλα αιαηφκεηξν, έλα δηαζιαζίκεηξν ή έλα πδξφκεηξν. Κεθάιαην 3o: Οη Βηφηνπνη ησλ Δθβνιψλ 1. Σα δχν είδε βηνηφπσλ είλαη νη ιαζπφηνπνη θαη νη αιπθέο. 2. Σα αιφθπηα είλαη θπηά πνπ έρνπλ πξνζαξκνζηεί λα δνπλ ζε αιαηνχρα ρψκαηα. 3. Οη δψλεο κηαο αιπθήο ραξαθηεξίδνληαη απφ ηα είδε ησλ θπηψλ πνπ ηππηθά αλαπηχζζνληαη εθεί. 4. Οη δψλεο κηαο αιπθήο θαζνξίδνληαη απφ ην πφζν ρξφλν θαιχπηνληαη κε λεξφ. 5. Σα ηξίκκαηα είλαη ηα λεθξά θνκκάηηα ηεο νξγαληθήο χιεο πνπ βξίζθεηαη ζηελ εθβνιή. 6. Γεληθά ν ηξνθηθφο ηζηφο κνηάδεη κε απηφλ ζηελ Δηθφλα 16, ζειίδα. Θα έπξεπε λα ππάξρεη θάπνηα πεγή πξσηαξρηθήο παξαγσγηθφηεηαο. Αλ ηα θπηά ησλ αιπθψλ είλαη νη πξσηαξρηθνί παξαγσγνί ηφηε ηα ηξίκκαηα ζα πξέπεη λα είλαη κέξνο ηνπ ηξνθηθνχ ηζηνχ. Θα έπξεπε λα ππάξρνπλ δηαθνξεηηθά επίπεδα θαηαλαισηψλ πνπ λα αληηπξνζσπεχνπλ ηνπο πξσηνγελείο, δεπηεξνγελείο θαη ηξηηνγελείο θαηαλαισηέο. 7. Σα ρακειφηεξα επίπεδα ελφο ιαζπφηνπνπ είλαη καχξα εμαηηίαο ηεο έιιεηςεο κνξηαθνχ νμπγφλνπ ζηε ιάζπε. 8. Σα ηξία πιενλεθηήκαηα πνπ θεξδίδεη έλαο νξγαληζκφο κε ην λα είλαη θξπκκέλνο κέζα ζηνπο ιαζπφηνπνπο είλαη φηη δελ είλαη ηφζν εθηεζεηκέλνο ζηνπο ζεξεπηέο, δελ είλαη ηφζν ππνθείκελνο ζηελ μεξαζία επεηδή δελ είλαη ηφζν εθηεζεηκέλνο ζηνλ ήιην θαη επηπιένλ έλαο νξγαληζκφο ηξππσκέλνο κέζα ζηε ιάζπε είλαη εθηεζεηκέλνο κε πεξηζζφηεξε ζηαζεξφηεηα ζην αιάηη απφ φηη αλ δνχζε ζηελ επηθάλεηα. 9. Σα θπηά πνπ δνπλ ηξππσκέλα ζηνπο ιαζπφηνπνπο ζπρλά ρξεζηκνπνηνχλ σο ζηξαηεγηθέο ιήςεο ηξνθήο ηε θηιηξνπνίεζε θαη ηελ απνζήθεπζε. 10. Οη ηξεηο ζεκαληηθφηεξεο πεγέο πξσηαξρηθήο παξαγσγηθφηεηαο ζηνπο ιαζπφηνπνπο είλαη ηα θχθηα πνπ αλαπηχζζνληαη ζε απηέο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ αλνημηάηηθσλ θαη θαινθαηξηλψλ κελψλ, ηα δηάηνκα πνπ ληχλνπλ ηελ 33

35 επηθάλεηα ηεο ιάζπεο θαη άιιεο επηθάλεηεο, θαη ηα θαλεξφγακα (ζαιάζζηνο δσζηήξαο) 11. Σα πιαγθηφλ είλαη ζαιάζζηα θπηά ή δψα, ζπλήζσο κηθξνζθνπηθά, πνπ εμαξηψληαη απφ ηα πδξφβηα ξεχκαηα γηα απνηειεζκαηηθή κεηαθίλεζε. 12. Σα nekton είλαη ζαιάζζηα δψα πνπ είλαη δπλαηνί, δξαζηήξηνη ζσιήλεο θαη έηζη είλαη αλεμάξηεηνη απφ ηα πδξφβηα ξεχκαηα γηα απνηειεζκαηηθή κεηαθίλεζε. 13. Οη δχν γεληθνί ηχπνη ηνπ πιαγθηφλ είλαη ην θπηνπιαγθηφλ θαη ην δσνπιαγθηφλ. 14. Οη δχν γεληθνί ηχπνη ηνπ θπηηθνχ πιαγθηφλ είλαη ηα δηάηνκα θαη ηα δηλνκαζηηγσηά. 15. Οη δχν γεληθνί ηχπνη δσηθνχ πιαγθηφλ είλαη ηα θσπήπνδα θαη νη κέδνπζεο. 16. Οη εθβνιέο ζπλήζσο απνθαινχληαη εδάθε αλάπηπμεο επεηδή πνιιά είδε δψσλ, φπσο ε ξέγγα ηνπ Δηξεληθνχ, κεηαλαζηεχνπλ κέζα ζηελ εθβνιή γηα λα σνηνθήζνπλ θαη ε εθβνιή είλαη ην κέξνο φπνπ ηα λενζζά πεξλνχλ ην πξψην θνκκάηη ηεο δσήο ηνπο. 17. Σν αλάδξνκν είδνο είλαη απηφ πνπ δεη σο ελήιηθνο κέζα ζηνλ σθεαλφ θαη κεηά κεηαλαζηεχεη κέζα ζην γιπθφ λεξφ γηα λα σνηνθήζεη. 18. Οη ηξεηο βηφηνπνη ηεο εθβνιήο είλαη νη αιπθέο, νη ιαζπφηνπνη θαη ηα θαλάιηα. Κεθάιαην 4o: Πψο ρξεζηκνπνηνχληαη νη Δθβνιέο 1. Σν γέκηζκα ηεο εθβνιήο κε λεξφ αιιάδεη ηελ εθβνιή κεηψλνληαο ηελ έθηαζε ηνπ ππάξρνληνο βηφηνπνπ. Σν ζθάςηκν αιιάδεη ηελ εθβνιή βαζαίλνληάο ηελ θαη αλαηαξάζζνληαο ηα ηδήκαηα ηνπ ππζκέλα. Σν ζθάςηκν κπνξεί επίζεο λα αιιάμεη ηελ αιαηφηεηα ηεο εθβνιήο επηηξέπνληαο ηε κεγαιχηεξε είζνδν ζαιαζζφλεξνπ ζηελ εθβνιή. 2. Οη μχιηλεο ζρεδίεο κπνξνχλ λα αιιάμνπλ ηελ παξαγσγηθφηεηα ηεο εθβνιήο ζπκπηέδνληαο θαη θαιχπηνληαο ηνπο ιαζπφηνπνπο απφ θάησ ηνπο. Δπηπξφζζεηα, ε νξγαληθή χιε πνπ δηαθεχγεη απφ ηα μχια θαη ηα βαθηήξηα πνπ αλαπηχζζνληαη ζην μχιν θαη ηνλ θνξκφ κεηψλνπλ ηελ πνζφηεηα ηνπ νμπγφλνπ ζην λεξφ. 3. Σν γέκηζκα ηεο εθβνιήο είλαη ζπλήζσο απαξαίηεην γηα λα επηηξέςεη ηε δεκηνπξγία λαππεγηθψλ εγθαηαζηάζεσλ θαη άιισλ δνκψλ θνληά ζηελ αθηή ηεο εθβνιήο. 4. Σα ζπλνιηθά απνηειέζκαηα ηεο αλάπηπμεο κηαο εθβνιήο είλαη ε απψιεηα ηνπ βηφηνπνπ ηεο εθβνιήο θαη ε κείσζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο κέζα ζε απηήλ. 5. Ζ γε πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηε γεσξγία δελ πξέπεη λα επηηξέπεηαη λα βξέρεηαη πάξα πνιχ, θαη έηζη νη παιηξξντθέο πχιεο ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα θξαηήζνπλ καθξηά ην ζαιαζζηλφ λεξφ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πςειήο παιίξξνηαο θαη γηα λα επηηξέςνπλ ζην ζπζζσξεπκέλν γιπθφ λεξφ λα απνζηξαγγηζζεί θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ρακειήο παιίξξνηαο. 34

36 6. Ζ πδαηνθαιιηέξγεηα είλαη ε αλάπηπμε θαη ε ζπγθνκηδή ησλ ζαιάζζησλ θπηψλ ή δψσλ γηα αλζξψπηλε ρξήζε. 7. Σα δχν θχξηα είδε ηεο πδαηνθαιιηέξγεηαο ζηα Βνξεηνδπηηθά ηνπ Δηξεληθνχ είλαη ε θαιιηέξγεηα ζηξεηδηψλ θαη ε εθηξνθή ζνινκνχ. 8. Σα ηέζζεξα βαζηθά είδε ηεο θαιιηέξγεηαο ζηξεηδηψλ είλαη ε θαιιηέξγεηα ηνπ ππζκέλα, θξεκαζηή θαιιηέξγεηα, ε θαιιηέξγεηα ζε δίζθνπο θαη ε θαιιηέξγεηα ζε παζζάινπο. 9. Αθνχ κηα πξνλχκθε ζηξεηδηνχ έρεη εγθαηαζηαζεί ζε κηα ζηεξεή επηθάλεηα αιιά πξηλ κεηακνξθσζεί ζε ελήιηθα, απνθαιείηαη σφ. 10. Μηα εγθαηάζηαζε εθηξνθήο ζνινκνχ απνηειείηαη απφ ηζηκεληέληεο κάληξεο κέζα απφ ηηο νπνίεο ξέεη δηαξθψο ην γιπθφ λεξφ. Οη ελήιηθνη ζνινκνί πνπ επηζηξέθνπλ απφ ηνλ σθεαλφ γηα λα σνηνθήζνπλ αηρκαισηίδνληαη θαη ηα απγά ηνπο θαη ην ζπέξκα ηνπο απνκαθξχλνληαη. Σα απγά γνληκνπνηνχληαη θαη χζηεξα ηνπο επηηξέπεηαη λα εθθνιαθζνχλ κέζα ζηελ εγθαηάζηαζε. Σα λεαξά ςάξηα κεγαιψλνπλ ζε λεξφ ζην νπνίν έρεη πξνζηεζεί έλα εηδηθφ ρεκηθφ. Σα ςάξηα αλαζξέθνληαη σο έλα πξνθαζνξηζκέλν κέγεζνο θαη κεηά απειεπζεξψλνληαη κέζα ζηελ εθβνιή γηα λα κεηνηθίζνπλ θαη πάιη ζηνλ σθεαλφ. Σν λεξφ πνπ ξέεη απφ ηε ζαιάζζηα αγξνηθία ηνπ ζνινκνχ επίζεο πεξηέρεη ην εηδηθφ ρεκηθφ. Αθνχ ν ζνινκφο πάληα επηζηξέθεη ζην κέξνο φπνπ σνηφθεζε θαη αθνχ κπνξεί λα αλαγλσξίζεη ην λεξφ πνπ έξρεηαη απφ ηε ζαιάζζηα αγξνηθία ηνπ ζνινκνχ εμαηηίαο ηνπ ρεκηθνχ ζην λεξφ, ν ελήιηθνο ζνινκφο επηζηξέθεη ζηελ αγξνηθία θαη ν θχθινο αξρίδεη μαλά. Οη πεξηζζφηεξνη ελήιηθεο ζνινκνί ςαξεχνληαη θαη πσινχληαη σο θαγεηφ. 11. Οη ζπλζήθεο ησλ πδάηηλσλ ξεπκάησλ (ξπαθηψλ) πνπ είλαη επηδήκηεο γηα ηελ πέζηξνθα θαη ην ζνινκφ πεξηιακβάλνπλ ηελ θαζίδεζε ηνπ πνηακνχ, κηα αλεπαξθή ξνή λεξνχ πνπ δελ κπνξεί λα επηηξέςεη ζην ζνινκφ λα κεηαθηλεζεί πξνο ηα πάλσ γηα λα σνηνθήζεη, θαη κηα ππεξζέξκαλζε ηνπ λεξνχ πνπ πξνθαιείηαη απφ έιιεηςε επηθάιπςεο απφ παξφρζηα βιάζηεζε. 12. Ζ πξψηε αιιαγή πνπ νδήγεζε ζε απψιεηα ηεο βηνκεραλίαο ζηξεηδηψλ ζηελ πεξηνρή Great South Bay ήηαλ ε θαζεκεξηλή απνζηξάγγηζε εθαηνκκπξίσλ γαινληψλ απνβιήησλ απφ πάπηεο κέζα ζηνλ θφιπν απφ θάξκεο κε πάπηεο πνπ βξίζθνληαλ θαηά κήθνο ησλ αθηψλ. 13. Σν παξάδεηγκα ηνπ Great South Bay δείρλεη πψο φια ηα κέξε ελφο νηθνζπζηήκαηνο ζπζρεηίδνληαη. 14. Σν θιεηδί γηα ηελ νξζή ρξήζε κηαο εθβνιήο είλαη ε ζπλεξγαζία κεηαμχ φισλ ησλ δηαθνξεηηθψλ ρξεζηψλ. 15. Σν Καηαθχγην ηνπ South Slough αλαπηχρζεθε γηα λα βνεζήζεη λα βξεζνχλ απαληήζεηο ζρεηηθά κε ηηο εθβνιέο θαη λα παξέρεη πξνζηαζία ζηνπο βηφηνπνπο ησλ εθβνιψλ θαη ζηα θπηά θαη ηα δψα πνπ δνπλ εθεί. 35

37 ΤΕΖΣΖΣΖΖ Σα εθπαηδεπηηθά παθέηα πνπ πεξηιακβάλεη ε εξγαζία καο πξνέξρνληαη απφ ηνλ Ακεξηθάληθν Οκνζπνλδηαθφ Οξγαληζκφ SEA GRANT COLLEGE PROGRAMME θαη αθνξνχλ ζηελ εθπαίδεπζε καζεηψλ ζε εθβνιηθά νηθνζπζηήκαηα. Πεξηέρνπλ εηθφλεο, γεγνλφο πνπ δηεπθνιχλεη ηελ θαηαλφεζε θαηλνκέλσλ θαη ησλ ελλνηψλ πνπ πεξηιακβάλνληαη ζε απηά. Όπσο πξναλαθέξζεθε, ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε έρεη δηεπηζηεκνληθφ ραξαθηήξα θαη απηφ θαίλεηαη απφ ην φηη πεξηέρεη έλλνηεο, φξνπο θαη πξνζεγγίζεηο πνπ ζπλαληνχκε ζε άιιεο επηζηήκεο, φπσο Βηνινγία, Γεσγξαθία, Μαζεκαηηθά, θηι. ηα ζπγθεθξηκέλα εθπαηδεπηηθά παθέηα εκπιέθνληαη επηζηήκεο φπσο ε ζαιάζζηα Βηνινγία, ε Φπζηθή θαη ε Οηθνινγία. Δθηφο απφ ηε δηεπηζηεκνληθφηεηα, άιιν έλα ραξαθηεξηζηηθφ πνπ δηέπεη ηα εθπαηδεπηηθά παθέηα κε ηα νπνία αζρνιεζήθακε, είλαη φηη πξνζθέξνπλ πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ζέκαηα φπσο ηηο παξάθηηεο δψλεο, ηνπο ζαιάζζηνπο πφξνπο, ηα έιε θαη ηηο επηζηεκνληθέο δξαζηεξηφηεηεο. Έηζη ηα παηδηά έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα απνθηήζνπλ ζθαηξηθφηεξε γλψζε γχξσ απφ ζέκαηα εθβνιψλ θαη φρη κφλν. Αξθεηέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ πεξηέρνληαη, αθνξνχλ αληηθείκελα κε ηα νπνία ηα παηδηά έρνπλ έξζεη ζε επαθή κέζσ ηεο θαζεκεξηλφηεηαο ηνπο, αιιά κε ηξφπν κε-επηζηεκνληθφ. Δδψ ν ηξφπνο παξάζεζήο ηνπο είλαη πην επηζηεκνληθφο. Απηφ έρεη σο ζθνπφ λα εκβαζχλνπλ ζηηο ήδε απνθηεκέλεο γλψζεηο θαη λα εμνηθεησζνχλ κε επηζηεκνληθνχο φξνπο. Δπίζεο, ζηφρνο είλαη λα κεηαθεξζνχλ λέεο γλψζεηο ζηα παηδηά γηα ζέκαηα πεξηβαιινληηθά κέζσ αζθήζεσλ θαη quiz. Παξφλ είλαη θαη ην ζέκα ηεο πεξηβαιινληηθήο επαηζζεηνπνίεζεο, ε νπνία πξαγκαηψλεηαη κέζσ δξαζηεξηνηήησλ πνπ πξνάγνπλ ηξφπνπο δξάζεο πνπ ζπκβάινπλ ζηε δηαηήξεζε θαη πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Δπηπιένλ, νη ζπγγξαθείο παξαθηλνχλ ηνπο καζεηέο ψζηε λα απνθηήζνπλ νηθνινγηθή ζπλείδεζε θαη λα ελδηαθεξζνχλ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο κέζσ ηεο επηζήκαλζεο ηεο ζεκαληηθφηεηαο ζαιάζζησλ πφξσλ θαη ηεο ρξεζηκφηεηαο ηνπο γηα ηνπο αλζξψπνπο. Σν πξψην εθπαηδεπηηθφ παθέην πεξηέρεη αζθήζεηο ηχπνπ αληηζηνίρεζεο αιιά θαη ζπκπιήξσζεο θελψλ νη νπνίεο ζηνρεχνπλ ζηελ εκπέδσζε θαη ζηελ θαηαλφεζε ηεο λέαο γλψζεο πνπ πξνζθέξνπλ ηα εθπαηδεπηηθά παθέηα. Αζθήζεηο ηέηνηνπ ηχπνπ κπνξνχλ λα απεπζχλνληαη ζε παηδηά φισλ ησλ ηάμεσλ ηνπ δεκνηηθνχ. Αθφκε, ππάξρνπλ αζθήζεηο νη νπνίεο επηθαινχληαη ηελ θξίζε ησλ καζεηψλ κε ζθνπφ ηελ θηλεηνπνίεζή ηνπ θαη ηελ ππνβνιή ηνπο ζε ζπγθεθξηκέλν ηξφπν ζθέςεο. Απηνχ ηνπ ηχπνπ νη αζθήζεηο απεπζχλνληαη ζε παηδηά κεγαιχηεξσλ ηάμεσλ ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ ηα νπνία έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα εθθέξνπλ θξηηηθή γλψκε, απφ έληεθα ρξνλψλ θαη άλσ, (Piaget, 1932/1965. Δμειηθηηθή Φπρνπαζνινγία, Charles Wenar, Patricia K. Kerig). Πνιιέο απφ ηηο αζθήζεηο πνπ ππάξρνπλ έρνπλ πξνθαλείο 36

38 απαληήζεηο θαη ηξφπν πεξάησζεο αιιά παξαπέκπνπλ ζε θάπνηα άιιε δξαζηεξηφηεηα ψζηε νη καζεηέο λα γλσξίζνπλ θάηη θαηλνχξγην. Σν δεχηεξν παθέην απεπζχλεηαη ζε καζεηέο ιπθείνπ θαζψο είλαη πην αλεβαζκέλν ην επίπεδν. Απφ απηφ ζπιιέγνληαη θπξίσο ζεσξεηηθέο πιεξνθνξίεο. Σέινο, ην ηξίην εθπαηδεπηηθφ παθέην είλαη επίζεο ζρεδηαζκέλν γηα κεγαιχηεξνπο καζεηέο. Πεξηέρεη αληηζηνηρίζεηο, ζηαπξφιεμα, αθνινπζνχλ 7 εξγαζηήξηα θαη 5 κειέηεο πεδίνπ. Με φια απηά νη καζεηέο νινθιεξψλνπλ έσο έλα βαζκφ ηε γλψζε ηνπο γηα ηηο εθβνιέο. Δπίζεο, εθηφο ησλ άιισλ γλψζεσλ πνπ πξνζθέξνπλ ηα εθπαηδεπηηθά καο παθέηα, επηδηψθνπλ λα δηακνξθψζνπλ ζηνλ καζεηή ζπλείδεζε ηζφηεηαο απέλαληη ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ θαη ζπγθεθξηκέλα ζηηο εθβνιέο. Δπεηδή είλαη αξθεηά δχζθνιν λα δηαηεξεζεί ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ ακείσην ψζηε λα αθνκνηψζνπλ ηελ γλψζε πνπ ηνπο πξνζθέξεηαη, ηα ζπγθεθξηκέλα εθπαηδεπηηθά παθέηα έρνπλ θξνληίζεη λα ρξεζηκνπνηήζνπλ πνιιέο θνξέο ηίηινπο νη νπνίνη δηεγείξνπλ ηελ πεξηέξγεηα ησλ παηδηψλ θαη ηα θάλεη λα ζέινπλ λα δηαβάζνπλ θαη λα αζρνιεζνχλ κε ην πεξηερφκελν απηψλ ησλ ππνελνηήησλ. Ο ζρεδηαζκφο γηα ηε κειέηε πεδίνπ (field trip) πνπ πεξηέρεηαη, είλαη αλαιπηηθφο, κε ηελ έλλνηα φηη ελεκεξψλεη ηνπο εθπαηδεπηηθνχο γηα ηελ πξνεηνηκαζία, ηελ νξγάλσζε θαη ηελ πινπνίεζε ηεο εθδξνκήο. Δπηπιένλ φκσο, θαη απηφ είλαη ην ζεκαληηθφηεξν, πξνηξέπεη ηα παηδηά λα θεξζνχλ κε σξηκφηεηα θαη ινγηθή. Γίλεη γεληθέο νδεγίεο γηα ην ηη πξέπεη λα θάλνπλ πξηλ, θαηά ηε δηάξθεηα θαη κεηά ην πέξαο ηεο εθδξνκήο. Με απηφ ηνλ ηξφπν δεκηνπξγεί ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο αίζζεκα επζχλεο θαη ζηα παηδηά αίζζεκα ππεπζπλφηεηαο, αθνχ ζπκκεηέρνπλ ζε κηα δξαζηεξηφηεηα νξηνζεηεκέλε, νξγαλσκέλε θαη κε ζπγθεθξηκέλνπο θαλφλεο ηνπο νπνίνπο πξέπεη θαη λα αθνινπζνχλ. Ζ ζεκαηνινγία ησλ εθπαηδεπηηθψλ παθέησλ πνπ επηιέμακε, πξνάγεη εθηφο απφ ηε δεκηνπξγηθφηεηα, ηελ επηλνεηηθφηεηα θαη ηελ θαιιηέξγεηα ηεο αηζζεηηθήο. Απηφ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ, αθνχ ν ξφινο ηνπ ζρνιείνπ είλαη λα δεκηνπξγεί νινθιεξσκέλεο πξνζσπηθφηεηεο κε δεκηνπξγηθή πλνή θαη ηθαλφηεηα αηζζεηηθήο θξίζεο. Δλ θαηαθιείδη, ηα ζπγθεθξηκέλα εθπαηδεπηηθά παθέηα είλαη πιήξε απφ θάζε άπνςε. ε γλσζηηθφ επίπεδν παξέρνπλ πνηθηιία γλψζεσλ ζρεηηθά κε ηε Δθπαίδεπζε ζηα Τδάηηλα Πεξηβάιινληα, αιιά παξάιιεια πεξηέρνπλ γεληθέο πιεξνθνξίεο ρξήζηκεο ηφζν ζηα ππφινηπα καζήκαηα ηνπ ζρνιείνπ φζν θαη ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή σο γεληθέο γλψζεηο. 37

39 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ Ζ πεξηγξαθή θαη απφδνζε ζηελ ειιεληθή γιψζζα ησλ εθπαηδεπηηθψλ παθέησλ ηνπ Οκνζπνλδηαθνχ Δπηζηεκνληθνχ θαη Δθπαηδεπηηθνχ Οξγαληζκνχ SEA GRANT COLLEGE PROGRAMME θαζηζηά δπλαηή ηελ αμηνπνίεζή ηνπο γηα πινπνίεζε πξνγξακκάησλ πεξηβαιινληηθήο εθπαίδεπζεο ζην πιαίζην ηεο ηππηθήο (θαη φρη κφλν) εθπαίδεπζεο. Ζ αμηνπνίεζή ηνπο είλαη εθηθηή ιακβάλνληαο αζθαιψο ππφςε ηηο ηδηαηηεξφηεηεο πνπ ππάξρνπλ κεηαμχ ησλ παξάθηησλ νηθνζπζηεκάησλ ηεο Βνξείνπ Ακεξηθήο (αηιαληηθφο & εηξεληθφο σθεαλφο) θαη ησλ αληίζηνηρσλ ηεο Μεζνγείνπ ζάιαζζαο. 38

40 ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Γεσξγφπνπινο, Α. & Δ. Σζαιίθε (2006) Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, Δθδφζεηο Gutenberg, Αζήλα, ζει. 164 Γεκεηξίνπ, Α. (2009). Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε: Πεξηβάιινλ, Αεηθνξία. Δθδφζεηο Δπίθεληξν, ζει.350 Γεκεηξίνπ, Α., Γ. Ξαλζάθνπ, Γ. Ληαξάθνπ & Μ. Καίια (2009) Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε: Εεηήκαηα ζεσξίαο, έξεπλαο θαη εθαξκνγψλ, Δθδφζεηο Πεξηβνιάθη θαη Αηξαπφο, ζει. 822 Καιαηηδίδεο, Γ. & Κ. Οπδνχλεο (2000) Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε, Θεσξία θαη πξάμε, Δθδφζεηο παλίδε, Ξάλζε, 422 ζει. Μφγηαο, Α. (2011) Ηζηνξηθή αλαδξνκή ζηε Γηδαθηηθή ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ (ΦΔ) θαη ηελ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε (ΠΔ). ρέζε αληαγσληζκνχ ή ζπλεξγαζίαο; Σν παξάδεηγκα ηεο «Δθπαίδεπζεο ζηα Τδάηηλα Πεξηβάιινληα». 7ν Παλειιήλην πλέδξην Γηδαθηηθήο ησλ Φπζηθψλ Δπηζηεκψλ θαη Νέσλ Σερλνινγηψλ ζηελ Δθπαίδεπζε κε ηίηιν «Αιιειεπηδξάζεηο εθπαηδεπηηθήο έξεπλαο θαη πξάμεο ζηηο Φπζηθέο Δπηζηήκεο», Αιεμαλδξνχπνιε Απξηιίνπ 2011, ζει Φινγαίηε, Δ. (1998) Δθπαίδεπζε γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηελ αεηθνξία. Δθδφζεηο Διιεληθά Γξάκκαηα, ζει. 309 ΞΔΝΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Sea Grant College Program (1983) Estuary: An Ecosystem and a Resource (Reading Gouide for grades 9-12), ζει. 61 Sea Grant College Program (1984) Estuary: An Ecosystem and a Resource (Teachers Manual), ζει. 181 ΖΛΔΚΣΡΟΝΗΚΔ ΠΖΓΔ

41 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ 40

42 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ Η. 41

43 Σν πξφγξακκα εθπαίδεπζεο ζαιάζζησλ επηζηεκψλ (Μarine Science Education Project) είλαη επγλψκνλ ζε φια ηα άηνκα πνπ βνήζεζαλ ζηελ αλάπηπμε ησλ πιηθψλ πνπ πεξηιήθζεθαλ ζε απηήλ ηελ δεκνζίεπζε. Ηδηαίηεξε εθηίκεζε αλήθεη ζηνπ αθφινπζνπο: Δπηινγή θαη αλάπηπμε ηνπ πιηθνχ γηα ηνπο Ηζηνχο ηξνθίκσλ ζε κηα εθβνιή Barbara B. Dunne Science Teacher G. Gardner Shugart Junior High School Hillcrest Heights, Maryland STUDENT ACTIVITIES (δξαζηεξηόηεηεο γηα καζεηέο) 42

44 Γξαζηεξηφηεηα 1 ε 1. Υνξηνθάγνο είλαη. 2. Παξαγσγφο είλαη.. 3. Φηηάμε πέληε ηξνθηθέο αιπζίδεο. ε θάζε αιπζίδα πξέπεη λα ππάξρεη έλαο ρνξηνθάγνο νξγαληζκφο θαη έλαο παξαγσγφο. 4. ηηο παξαθάησ ζηήιεο ππάξρνπλ ρνξηνθάγνη, παξαγσγνί θαη θξεαηνθάγνη. Βάιε x ζηε ιέμε πνπ δελ αλήθεη ζηνλ θαηάινγν. Αλεποφ Αετόσ άτομο άλγθ χλόθ καλάςςιοσ ηωςτιρασ ςζλινο άλγθ χινα κφκνοσ αλεποφ βιηόν grasshopp er 5. Γεκηνχξγεζε ηξεηο ηξνθηθέο αιπζίδεο πνπ πεξηιακβάλνπλ ζαξθνθάγα. Δληνκνθάγνο (νξγαληζκφο πνπ ηξψεη έληνκα) είλαη έλαο ηχπνο ζαξθνθάγνπ.....>.>.....>.>....>.>. 43

45 Γξαζηεξηφηεηα 2 ε άλας και θύκι Λφγσ ησλ παιηξξνηψλ θαη ησλ φκβξησλ πδάησλ, νη εγθαηαζηάζεηο έινπο ππνβάιινληαη ζπρλά ζηηο δηαθνξεηηθέο αιαηφηεηεο. Μφλν κεξηθέο εγθαηαζηάζεηο κπνξνχλ λα αλερηνχλ ηνπο δηαθνξεηηθνχο βαζκνχο αιαηφηεηαο. ηνλ θφιπν Chesapeake νη αιαηφηεηα θπκαίλεηαη απφ ην 30ppt έσο ην 0 ppt,. Σνπνζέηεζε έλα θπηφ πφζηκν λεξνχ, ζε λεξφ κε δηαθνξεηηθέο ηηκέο αιαηνηήησλ γηα λα δείηε πφζε αλνρή έρεη. Υξεζηκνπνίεζε αιαηφηεηα 10 ppt, 20 ppt θαη 30 ppt. Γηα έιεγρν ζην πείξακα, βάιε έλα θπηφ ζε απφιπηα θαζαξφ λεξφ. Αξρηθά απάληεζε ηηο δχν εξσηήζεηο παξαθάησ 1. Πφζν ppt αιαηηνχ ζα έρεη ην λεξφ ζην πείξακα ειέγρνπ; 2. Πφζν άιαο πξνβιέπεηε φηη ην θπηφ Elodea ζα είλαη ζε ζέζε λα αλερηεί; Σψξα ζεηξά έρεη ην πείξακα 1. Πάξηε 4 ζσιήλεο δνθηκήο ή βάδα παηδηθήο ηξνθήο. 2. Ολνκάζηε ηα 0 ppt, 10 ppt, 20 ppt, 30 ppt. 3. Γεκίζηε θαζέλα κε λεξφ θαη ηελ θαηάιιειε πνζφηεηα άιαηνο (ν δάζθαιφο ζαο ζα βνεζήζεη κε ηηο κεηξήζεηο). 4. Βάιηε έλα θνκκάηη ηνπ θπηνχ elodea ζε θάζε ζσιήλα ή βάδν. 5. Παξαηεξήζηε ηηο εγθαηαζηάζεηο γηα ηέζζεξηο εκέξεο θαη θαηαγξάςηε ηηο παξαηεξήζεηο ζαο. Κξαηήζηε ηνπο ζσιήλεο ζηα ξάθηα, ή ηνπνζεηήζηε ηνπο ζσιήλεο ή ηα βάδα φπνπ ν δάζθαιφο ζαο θαηεπζχλεη. ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ σιήλαο 1 ε κέξα 2 ε κέξα 3 ε κέξα 4 ε κέξα Έιεγρνο #1 10 ppt #2 20 ppt #3 30 ppt 44

46 ΔΡΧΣΖΔΗ 1. Πψο ήηαλ ηα απνηειέζκαηα; Ση κνξθή έρεη θάζε elodea ζην ζσιήλα ή ην βάδν κεηά απφ ηέζζεξηο εκέξεο; 2. Πφζν αιάηη αλέρεηαη ην elodea; Γξαζηεξηφηεηα 3 ε 1 ΟΡΙΗΟΝΣΙΑ 1. Οι μικροςκοπικοί παραγωγοί τθσ κάλαςςασ. 2. Εάν δεν μπορείσ να είςαι παραγωγόσ πρζπει να είςαι Ζνασ οργανιςμόσ που τρϊει κρζασ. 4. Κυτταρϊδεισ πράςινεσ εγκαταςτάςεισ. 5. Μερικϊσ ςαπιςμζνα φυτά. 45 ΚΑΘΕΣΑ 1. Ζνα όνομα για φυτά. 2. Ο τφποσ ενζργειασ που μόνο τα φυτά μποροφν να χρθςιμοποιιςουν. 3. Ζνασ καταναλωτισ που τρϊει φυτά. 4. Διαςπά νεκρά φυτά και ηϊα.

47 Γξαζηεξηφηεηα 4 ε Μπνξείηε λα βξείηε ηηο αθφινπζεο ιέμεηο πνπ είλαη ζρεηηθέο κε ηηο ηξνθηθέο αιπζίδεο; ΔΚΒΟΛΖ ΠΑΛΗΡΡΟΗΔ ΘΔΔΗ ΚΤΚΝΟΗ ΒΗΟΣΗΚΟ ΤΝΣΡΗΜΜΗΑ ΔΛΟ ΒΗΕΟΝ ΥΖΝΔ ΑΚΣΗΝΟΒΟΛΟ ΑΡΚΟΦΑΓΑ ΑΛΓΖ ΑΘΔΝΔΗΑ ΚΑΣΑΝΑΛΧΣΔ ΜΑΛΑΚΗΟ ΣΡΔΗΓΗ ΠΑΠΗΔ ΚΟΤΚΟΤΒΑΓΗΔ ΑΒΗΟΣΗΚΟ ΠΑΡΑΓΧΓΟΗ ΚΧΠΖΠΟΓΑ ΑΛΑΣΟΣΖΣΑ ΒΔΝΘΗΚΟ ΡΗΓΧΣΔ ΠΔΡΚΔ ΕΧΟΠΛΑΓΚΣΟ ΓΑΣΟΦΑΡΟ ΝΔPO 46

48 ΚΑΘΕΣΑ Γξαζηεξηφηεηα 5 ε ΟΡΙΗΟΝΣΙΑ 1. Μηθξνζθνπηθφ δσνπιαγθηφλ πνπ ηαΐδεη ζρεδφλ φια ηα κεγαιχηεξα. 2. Σν ζρέδην ηεο ελεξγεηαθήο ξνήο. 3. Σν εξγνζηάζην ηξνθίκσλ ηνπ θφιπνπ. 5.Απηά ηα πδξφβηα πνπιηά μερεηκσληάδνπλ ζηνλ θφιπν ζηνλ θφιπν αιιά ηηο θσιηάδνπλ ζηνλ Καλαδά. 6. Απηφο ν ρνξηνθάγνο ηξψεη ηε ριφε έινπο θαη θπλεγηέηαη γηα ηε γνχλα ηνπ. 10. Όκνξθα πδξφβηα πνπιηά πνπ αξρίδνπλ ηε δσή σο αζρεκφπαπα. 11. Σα ζεκαληηθφηεξα νζηξαθφδεξκα ζηνλ θφιπν -- απμάλεηαη απφ ηε κηθξνζθνπηθή γθέηα. 12. Ζ δσηθή κνξθή πιαγθηνχ. 13. Έλαο ηχπνο ριφεο πνπ ηξψγεηαη απφ ηα πδξφβηα πνπιηά. 15. Σν ελ κέξεη απνζπληεζεηκέλν θπηηθφ ζέκα πνπ παξέρεη πνιιά ηξφθηκα ζηνλ θφιπν. 16. Οξγαληζκφο πνπ επηζηξέθεη ηηο ζξεπηηθέο νπζίεο ζην πεξηβάιινλ ψζηε λα μαλαρξεζηκνπνηεζνχλ. 7. Ζ αιαηφηεηα ζην λεξφ. 47

49 Γξαζηεξηφηεηα 6 ε Σροθικές αλσζίδες Αλ πηζηεχεηο φηη νη καζεηέο θαηαλννχλ ηηο ηξνθηθέο αιπζίδεο, δψζε ζε θάζε καζεηή ην φλνκα ελφο νξγαληζκνχ απφ ηηο ιίζηεο πνπ αθνινπζνχλ. Όηαλ ην θάλεηο απηφ, ε εξγαζία γηα ην ζπίηη ζα κπνξνχζε λα είλαη λα βξνχλε ηη ηξψλε νη νξγαληζκνί (νη θαηαλαισηέο). Μηα ελαιιαθηηθή ζα ήηαλ λα νξίζεηε έλαλ νξγαληζκφ ζηελ ηάμε θαη λα επηιχζεηε ην ζρέδην θαηαλάισζεο σο νκαδηθή δξαζηεξηφηεηα. Σελ επφκελε κέξα, νη καζεηέο ζα έρνπλ γξάςεη ηα νλφκαηα ζε κεγάια ραξηηά 3x5. Δλζαξξχλεηε ηνπο καζεηέο λα δσγξαθίζνπλ ηνπο νξγαληζκνχο. Εεηήζηε απφ φινπο ηνπο καζεηέο πνπ θξαηνχλ ηηο θάξηεο παξαγσγψλ λα ηηο πξνζδηνξίζνπλ. Υξεζηκνπνηψληαο είηε ηελ θηκσιία είηε ην λήκα, ζπλδέζηε ην δψν κε ηελ πεγή ηξνθίκσλ ηνπ. Πάξηε ηηο πξνηάζεηο απφ ηελ θαηεγνξία. Σν απνηέιεζκα πξέπεη λα είλαη έλαο ζχλζεηνο Ηζηφο ηξνθίκσλ. Μηα δξαζηεξηφηεηα ζηε ζπλέρεηα ζα ήηαλ λα απνκαθξπλζεί έλαο απφ ηνπο παξαγσγνχο θαη φια ηα δψα πνπ εμαξηψληαη απφ εθείλν ηνλ ηδηαίηεξν παξαγσγφ λα δείμνπλ φηη έρνπλ κηα ελαιιαθηηθή πεγή ηξνθίκσλ, εμαθαλίδεηαη απφ ηνλ Ηζηφ ηξνθίκσλ φηαλ εμαθαλίδεηαη ν παξαγσγφο ηνπ. Παξαδείγκαηνο ράξηλ: Γάηεο Πνληίθηα πφξνη Γεξάθηα Πνπιηά Υφξηα ε απηφ ην παξάδεηγκα, εάλ νη ζπφξνη αθαηξέζεθαλ, ηα γεξάθηα ζα κπνξνχζαλ λα επηδήζνπλ δεδνκέλνπ φηη ηξέθνληαη επίζεο κε πνπιηά. Οη γάηεο, εληνχηνηο, ζα απνκαθξχλνληαλ δεδνκέλνπ φηη ε κφλε πεγή ηξνθίκσλ ηνπο έρεη αθαηξεζεί. 48

50 Δδψ βιέπνπκε ηε ιίζηα γηα ηε δξαζηεξηφηεηα. Τπάξρνπλ 36 νξγαληζκνί. Αλ ε ηάμε έρεη πεξηζζφηεξνπο απφ 36 καζεηέο, θαζνξίζηε πεξηζζφηεξνπο απφ έλαλ παξαγσγφ. Παξαγσγνί: Άιγε, ριννηάπεηα, άγξην ζέιηλν, ζαιάζζηνο δσζηήξαο, ρνξηνθάγα πξνλχκθε ζηξεηδηψλ, γιάξνο, κπξκήγθη, ρήλα, πάπηα, θχθλνο, ζηξείδη, καιάθην, πνληίθη, πνληίθη, ελπδξίδα ζαχξα, ζαξθνθάγα βάηξαρνο, θφξαθαο, θαβνχξη, αιεπνχ, κεθίηηδα, ζαιηγθάξη, αξάρλε, κχγα πνπ δαγθψλεη βηδφλ, ξηγσηέο πέξθεο, θνπθνπβάγηα, γεξάθη, 49

51 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ΗΗ. 50

52 51

53 ΣΟ ΔΓΓΡΑΦΟ ΑΤΣΟ, έρεη εθηππσζεί αθξηβψο φπσο παξαιήθζεθε απφ ηελ ζπγγξαθηθή νκάδα πνπ ην δεκηνχξγεζε. Απφςεηο ή γλψκεο πνπ δηαηππψλνληαη δελ αληηπξνζσπεχνπλ απαξαηηήησο ηηο ζέζεηο ή ηελ πνιηηηθή ηνπ επίζεκνπ Γξαθείνπ Δθπαηδεπηηθήο Έξεπλαο θαη Δθπαίδεπζεο (OERI). 52

54 53

55 1. Πώο νη Δθβνιέο πλδένληαη κε ηνλ Κύθιν Νεξνύ ε απηό ην θεθάιαην ζα κάζεηε: - Ση είλαη ν θύθινο λεξνύ - Ση είλαη ε εθβνιή Ο Κύθινο ηνπ Νεξνύ Σν ρεηκψλα βξέρεη πνιχ θαηά κήθνο ηεο αθηήο θαη ρηνλίδεη ζηα βνπλά, αιιά ζην Burns θαη ην John Day κφιηο θαη κεηά βίαο εκθαλίδεηαη θάπνηα πγξαζία. Απφ πνχ πξνέξρεηαη απηή ε θαηλνκεληθά αηέιεησηε πξνκήζεηα παξάθηηαο βξνρήο, θαη γηαηί ε πεξηνρή ηνπ Coo Bay ιακβάλεη εθαηνζηά (60-80 ίληζεο) βξνρήο ην ρξφλν ελψ ην Burns ιακβάλεη κφλν εθαηνζηά (10-20 ίληζεο); Οη ζηαγφλεο ηεο βξνρήο ζρεκαηίδνληαη φηαλ ν αέξαο πνπ είλαη δηαπνηηζκέλνο κε πγξαζία παγψλεη. Βιέπνπκε ηνλ θξχν, δηαπνηηζκέλν κε νκίριε αέξα σο ζχλλεθα ή νκίριε. ηα Βνξεηνδπηηθά ηνπ Δηξεληθνχ ε πεγή ηεο πγξαζίαο είλαη ε εμάηκηζε απφ ηνλ Δηξεληθφ Χθεαλφ (εηθφλα 1). Ο γεκάηνο κε πγξαζία αέξαο απνηειείηαη απφ γιπθφ λεξφ πνπ ζπξψρλεηαη αλαηνιηθά πξνο ηελ αθηή απφ ηνπηθνχο αλέκνπο θαη θαζψο αλεβαίλεη ζηα παξάθηηα βνπλά παγψλεη. Καζψο ν αέξαο παγψλεη φιν θαη πεξηζζφηεξν, φιν θαη πεξηζζφηεξε πγξαζία πέθηεη κε κνξθή βξνρήο ή ρηνληνχ. Ζ πεξηνρή ηνπ Coos Bay βξίζθεηαη ζηνπο πξφπνδεο ησλ παξάθηησλ βνπλψλ δίπια ζηνλ σθεαλφ θαη γη απηφ ζπλαληά αέξηεο κάδεο ζρεδφλ ηειείσο δηαπνηηζκέλεο κε πγξαζία, έηζη ψζηε αθφκα θαη ε πην ειαθξά ςχμε λα πξνθαιεί πνιιή βξνρή. Καζψο νη αέξηεο κάδεο ζπλερίδνπλ ηελ πνξεία ηνπο αλαηνιηθά, φιν θαη πεξηζζφηεξε πγξαζία ράλεηαη θάζε θνξά πνπ ν αέξαο αλεβαίλεη ζε κηα βνπλνπιαγηά. Μέρξη ηε ζηηγκή πνπ ν αέξαο θηάλεη ζην αλαηνιηθφ Oregon, ε πεξηζζφηεξε πγξαζία έρεη ραζεί, θη έηζη αθφκα θαη κε πνιιή ςχμε, πξνθχπηεη πνιχ κηθξή βξνρφπησζε. 54

56 Έλα κέξνο απφ ην λεξφ ηεο βξνρήο εμαηκίδεηαη ακέζσο. Έλα θαιφ παξάδεηγκα απηνχ είλαη ν αηκφο πνπ αλαδχεηαη απφ έλαλ θαπηφ δξφκν χζηεξα απφ έλα μαθληθφ κπνπξίλη. Ζ κεγαιχηεξε πνζφηεηα λεξνχ απνξξνθάηαη απφ ηα θπηά. Σα απνκεηλάξηα απνξξνθψληαη απφ ην έδαθνο ή δηνρεηεχνληαη θαηεπζείαλ ζηνπο πνηακνχο, ηηο ιίκλεο θαη ηα πδάηηλα ξεχκαηα. Σν λεξφ ηνπ εδάθνπο ελ ηέιεη βξίζθεη ην δξφκν κέζα απφ ην έδαθνο ζηνπο πνηακνχο. Ο ηειηθφο πξννξηζκφο φισλ ησλ κεγάισλ πνηάκησλ ζπζηεκάησλ είλαη ν σθεαλφο, φπνπ ν θχθινο αξρίδεη εμνινθιήξνπ απφ ηελ αξρή μαλά. Αιιά γηαηί δελ είλαη ε βξνρή καο αικπξή; Αθφκα θαη αλ ν σθεαλφο είλαη ε πεγή ηεο βξνρήο καο, ε βξνρή δελ είλαη αικπξή. Ζ βαξέα χιε, φπσο ηα δηαιπκέλα νξπθηά ζαλ ην αιάηη, παξακέλνπλ πίζσ φηαλ ην λεξφ εμαηκίδεηαη απφ ηελ επηθάλεηα ηνπ σθεαλνχ. Αιιά έηζη ν σθεαλφο δε γίλεηαη αικπξφηεξνο; Θα πεξίκελε θαλείο φηη αθνχ ην γιπθφ λεξφ εμαηκίδεηαη ζπλέρεηα απφ ηνλ σθεαλφ, ν σθεαλφο ζα πξέπεη λα γηλφηαλ φιν θαη πεξηζζφηεξν αικπξφο. Θα πξέπεη λα ζπκφκαζηε, παξφια απηά, φηη ην γιπθφ λεξφ πξνζηίζεηαη δηαξθψο ζηνλ σθεαλφ απφ ηνπο πνηακνχο, ηε βξνρή, θαη άιιεο πεγέο λεξνχ φπσο νη παγεηψλεο. ήκεξα νη επηζηήκνλεο πηζηεχνπλ φηη ην πνζφ ηνπ γιπθνχ λεξνχ πνπ απνκαθξχλεηαη απφ ηνπο σθεαλνχο κέζσ ηεο εμάηκηζεο είλαη πεξίπνπ ίζν κε ην πνζφ πνπ επηζηξέθεηαη. Οη Δθβνιέο θαη ν Κύθινο Νεξνύ Ο θχθινο ηνπ λεξνχ έρεη λα θάλεη κε ηε δηαξθή εμάηκηζε ηνπ γιπθνχ λεξνχ απφ ηνπο σθεαλνχο θαη ηελ επηζηξνθή απηνχ ηνπ λεξνχ ζηνπο σθεαλνχο απφ ηνπο πνηακνχο φινπ ηνπ θφζκνπ. Απηφ ην εγρεηξίδην εμεηάδεη πξνζεθηηθά έλα πνιχ ελδηαθέξνλ θνκκάηη ηνπ θχθινπ ηνπ λεξνχ ηηο εθβνιέο. Οη εθβνιέο είλαη ην κέξνο φπνπ ην γιπθφ λεξφ ελφο πνηακνχ ή πδάηηλνπ ξεχκαηνο ζπλαληά θαη αλακηγλχεηαη κε ην αικπξφ λεξφ ηνπ σθεαλνχ. Ζ κεηαηξνπή ηνπ γιπθνχ λεξνχ ζε αικπξφ ζπκβαίλεη ζε κηα πεξηνρή πνπ δηαθέξεη γηα θάζε εθβνιή. Σν αθξηβέο κέγεζνο θαη ζρήκα κηαο εθβνιήο επεξεάδνληαη απφ δχν ζπνπδαίνπο παξάγνληεο. Πξψηνλ, ην κέγεζνο θαη ζρήκα κηαο εθβνιήο εμαξηψληαη απφ ην πνζφ ηνπ γιπθνχ λεξνχ πνπ εηζέξρεηαη ζηελ εθβνιή. Γηα έλαλ κεγάιν πνηακφ, φπσο ν Columbia, ε εθβνιή εθηείλεηαη πνιιά κίιηα κέζα ζηελ μεξά. Οη εθβνιέο ησλ κηθξψλ πδάηηλσλ ξεπκάησλ κπνξεί λα έρνπλ κήθνο κφλν ιίγσλ εθαηνληάδσλ πνδηψλ επεηδή πνιχ ιηγφηεξν γιπθφ λεξφ εκπεξηθιείεηαη. Ο δεχηεξνο παξάγνληαο πνπ αιιάδεη ην κέγεζνο θαη ην ζρήκα ησλ εθβνιψλ είλαη ε γεσινγηθή ηζηνξία ηεο πεξηνρήο φπνπ βξίζθνληαη. Ζ γεσινγηθή κεηαθίλεζε ηνπ θινηνχ ηεο γεο έρεη αλπςψζεη ή ρακειψζεη ηηο παξάθηηεο πεξηνρέο. Απηέο νη αιιαγέο έρνπλ σο απνηέιεζκα λα αιιάδεη ν κέζνο φξνο ηνπ επηπέδνπ ηεο ζάιαζζαο. Σν 55

57 κεηαβαιιφκελν ζαιάζζην επίπεδν αιιάδεη ην κέγεζνο θαη ην ζρήκα ησλ εθβνιψλ κε ην λα κεηαβάιιεη ην βάζνο θαη ηελ έθηαζε ησλ βπζηζκέλσλ παξάθηησλ πεξηνρψλ. Ζ ηξηβή ησλ παγεηψλσλ έρεη δηακνξθψζεη θάπνηεο εθβνιέο πνπ είλαη πνιχ βαζηέο θαη έρνπλ ζρεδφλ θάζεηνπο βξαρψδεηο ηνίρνπο. Ζ Puget Sound ζηελ Πνιηηεία ηεο Οπάζηλγθηνλ θαη πνιιέο απφ ηηο εθβνιέο ζηελ Βξεηαληθή Κνινκβία θαη ηε λνηηναλαηνιηθή Αιάζθα είλαη παξαδείγκαηα ηέηνηνπ ηχπνπ εθβνιψλ. Οη πεξηζζφηεξεο εθβνιέο ηνπ Oregon είλαη ξερά ζψκαηα λεξνχ κε ζηελέο εμφδνπο πξνο ηε ζάιαζζα. Δίλαη γλσζηέο ζαλ νη εθβνιέο ησλ ππεξρεηιηζκέλσλ θνηιάδσλ. Οη ιεθάλεο απνξξνήο ησλ πνηακψλ πνπ έρνπλ απηφ ην είδνο εθβνιψλ ζρεκαηίζηεθαλ φηαλ ην επίπεδν ηεο ζάιαζζαο ήηαλ πνιχ ρακειφηεξν απφ φηη είλαη ζήκεξα. Σν επίπεδν ηεο ζάιαζζαο ήηαλ ρακειφηεξν επεηδή ηα πνιηθά παγφβνπλα ήηαλ κεγαιχηεξα ηφηε θαη ην πεξηζζφηεξν απφ ην λεξφ φινπ ηνπ πιαλήηε ήηαλ παγηδεπκέλν ζε απηά ηα παγφβνπλα. Οη αιιαγέο ζην θιίκα εθαηνληάδεο ρξφληα πξηλ άξρηζαλ λα ιηψλνπλ ηα παγφβνπλα θαη έθαλαλ ην επίπεδν ηεο ζάιαζζαο λα αλεβεί ζην επίπεδν πνπ βιέπνπκε ζήκεξα. Σν απμαλφκελν επίπεδν ηεο ζάιαζζαο πιεκκχξηζε ηηο θνηιάδεο ησλ παξάθηησλ ιεθαλψλ απνξξνήο, ζρεκαηίδνληνο ην είδνο ησλ εθβνιψλ ησλ ππεξρεηιηζκέλσλ θνηιάδσλ. Γηα λα δηεπθνιπλζεί ε πιεχζε ησλ πινίσλ ζε κεξηθέο εθβνιέο, κηα ζεηξά απφ ηεξάζηηνπο νγθφιηζνπο ηζηκεληέλησλ πιαθψλ ηνπνζεηείηαη θαηά κήθνο θάζε πιεπξάο ηνπ ζηφκαηνο ηεο εθβνιήο. Οη νγθφιηζνη ή πιάθεο κπνξεί λα εθηείλνληαη αξθεηά εθαηνληάδεο πφδηα κέζα ζηε ζάιαζζα. Απηέο νη δνκέο, πνπ απνθαινχληαη θπκαηνζξαχζηεο, εθηείλνληαη πάλσ απφ ηελ επηθάλεηα ηεο ζάιαζζαο θαη βνεζνχλ λα πξνζηαηεπζεί ην ζηφκα ηεο εθβνιήο απφ κεγάια θχκαηα. Αθφκα θαη κε ηελ θαηαζθεπή ησλ θπκαηνζξαπζηψλ, είλαη πνιχ δχζθνιν θαη επηθίλδπλν λα νδεγείο πινία κε θαηεχζπλζε κέζα θαη έμσ απφ ηηο εθβνιέο. Οη ζαιαζζηλνί απνθαινχλ ηελ πεξηνρή ζην ζηφκα ησλ εθβνιψλ θξάρηε. Πνιιά ζθάθε έρνπλ ραζεί δηαζρίδνληαο ην θξάρηε. Γελ έρνπλ φιεο νη εθβνιέο ηέηνηα πεξηνξηζκέλα ζηφκαηα ζαλ απηά πνπ βξίζθνληαη ζην Oregon. Μεξηθέο εθβνιέο έρνπλ πεξίπινθα, ζε ζρήκα βεληάιηαο ζπζηήκαηα πνπ νλνκάδνληαη δέιηα. Σν δέιηα ηνπ πνηακνχ Μηζζηζζηππή είλαη έλα παξάδεηγκα κηαο εθβνιήο κε δέιηα. Μηα ζχγθξηζε ηνπ ζηφκαηνο ηνπ πνηακνχ Μηζζηζζηππή κε απηφ ηνπ πνηακνχ Κνινχκπηα θαίλεηαη ζηελ εηθφλα. Σα δέιηα ζρεκαηίδνληαη απφ εθαηνκκχξηα ηφλνπο ηδήκαηνο πνπ πξνθχπηεη απφ ηε δηάβξσζε ζηηο ιεθάλεο νη νπνίεο έρνπλ ππνζηεί απνξξνή απφ ηνπο κεγάινπο πνηακνχο. 56

58 ην Oregon πνιιέο απφ ηηο εθβνιέο ππεξρεηιηζκέλσλ θνηιάδσλ ζρεκαηίδνληαη απφ πνιχ κηθξνχο πνηακνχο, φπσο νη πνηακνί Elk, Sixes θαη Pistol ζην λφηην Oregon. Σν θαινθαίξη απηνί νη κηθξνί πνηακνί κπνξεί λα έρνπλ πνιχ κηθξή ξνή γιπθνχ λεξνχ. ε κηα ηέηνηα πεξίνδν κία ηέηνηα εθβνιή κπνξεί λα κπινθαξηζηεί κεξηθψο ή ηειείσο απφ ηελ άκκν πνπ ελαπνηίζεηαη απφ ηα σθεάληα θχκαηα. Όηαλ ζπκβαίλεη απηφ ιέκε φηη έρεη έλαλ θιεηζηφ θξάρηε. Σφηε θαζψο πέθηνπλ νη ρεηκσληάηηθεο βξνρέο, ε απμεκέλε ξνή μαλαλνίγεη ην ζηφκα ηεο εθβνιήο θαη ηφηε ιέκε φηη έρεη έλαλ αλνηρηφ θξάρηε. 57

59 2. Φπζηθνί Παξάγνληεο ζηηο Δθβνιέο ε απηό ην θεθάιαην ζα εμεγήζνπκε κεξηθά από ηα ζεκαληηθά θπζηθά θαηλόκελα κηαο εθβνιήο. Παιίξξνηεο Μηα πκβνιή από ηνλ Χθεαλό Σα παιηξξντθά θχκαηα ζπλδένπλ ηνλ σθεαλφ κε ηηο εθβνιέο θαη είλαη ππεχζπλα γηα ηε κεηαθνξά έκβησλ φλησλ, πιαγθηφλ, ηδήκαηνο θαη άιισλ πιηθψλ κέζα ζηελ εθβνιή. Έλα παιηξξντθφο θχθινο πξνθχπηεη θαηά πξνζέγγηζε θάζε 24 ψξεο θαη 50 ιεπηά. Σα παιηξξντθά θχκαηα δεκηνπξγνχληαη απφ ην πέξαζκα ησλ αθηψλ φιν ηνπ θφζκνπ κέζα απφ δχν σθεάληα παιηξξντθά εμνγθψκαηα πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηε βαξπηηθή έιμε ηεο ζειήλεο θαη ηε θπγφθεληξε δχλακε ηεο γεο. Σν χςνο ησλ παιηξξντθψλ θπκάησλ επεξεάδεηαη απφ ηξεηο βαζηθνχο παξάγνληεο. Οη θχξηνη είλαη ην ζρήκα ηεο βάζεο ηνπ σθεαλνχ θαη ην ζρήκα ηεο αθηήο. Ο ηξίηνο παξάγνληαο είλαη ε ζέζε ηνπ ήιηνπ ζε ζρέζε κε ηε γε θαη ηε ζειήλε. Σα «αλνημηάηηθα θχκαηα» είλαη θχκαηα κε κεγαιχηεξεο απφ ηνλ κέζν φξν θπκαηηθέο δηαθνξέο κεηαμχ πςειψλ θαη ρακειψλ παιηξξντθψλ θπκάησλ.οη άκπσηεο είλαη παιηξξντθά θχκαηα κε κηθξφηεξεο απφ ηνλ κέζν φξν δηαθνξέο αλάκεζα ζηα πςειά θαη ρακειά παιηξξντθά θχκαηα Πξνθχπηνπλ φηαλ ν ήιηνο, ε γε, θαη ε ζειήλε ζρεκαηίδνπλ γσλία 90 ν. Ηδήκαηα- Ύιε πνπ Μεηαθέξεηαη από ηνλ Πνηακό Καη από ηνλ Χθεαλό Έλα απφ ηα πιηθά πνπ κεηαθέξεηαη απφ ην λεξφ κέζα ζηελ εθβνιή είλαη ην ίδεκα. Σν ίδεκα κπνξεί λα απνηειείηαη απφ κεγάια ζσκαηίδηα, φπσο ρνληξή άκκν, ή πνιχ εθιεπηπζκέλα ζσκαηίδηα, φπσο ιάζπε θαη ππιφο. Ο Πίλαθαο 1 ηαμηζεηεί ηα κεγέζε ησλ ζσκαηηδίσλ γηα ηα δηάθνξα είδε ηδήκαηνο. 58

60 Μεγέζε ζσκαηηδίσλ γηα θάζε ηχπν ηδήκαηνο Δίδνο Ηδήκαηνο Ακκνράιηθν Πνιχ ρνληξή άκκνο Υνληξή άκκνο Μέζε άκκνο Φηιή άκκνο Πνιχ ςηιή άκκνο Λάζπε Ππιφο Μέγεζνο σκαηηδίνπ Μεγαιχηεξν απφ 2,0 mm 2,1 1,0 mm 1,0 0,5 mm O0,5 0,25 mm 0,25 0,10 mm 0,10 0,05 mm 0,05 0,002 mm Ληγφηεξν απφ 0,002 mm Σα πιηθά ηνπ ηδήκαηνο ζε πνηακνχο θαη πδάηηλα ξεχκαηα έρνπλ σο πεγή μεθηηζκέλνπο θαη θαηαθεξκαηηζκέλνπο βξάρνπο, θαηνιηζζήζεηο γεο εμαηηίαο δηαθφξσλ ιφγσλ, θαη δηάβξσζε πνπ πξνθαιείηαη απφ ηελ έιιεηςε βιάζηεζεο θαηά κήθνο ησλ πνηακψλ θαη ησλ πδάηηλσλ ξεπκάησλ. Γλσξίδνπκε θαη θαηαιαβαίλνπκε φινη φηη ην λεξφ πνπ θηλείηαη πην γξήγνξα ζα κεηαθέξεη κεγαιχηεξα ζσκαηίδηα απφ φηη ην λεξφ πνπ θηλείηαη πην αξγά. Όπνηνο έρεη πιχλεη έλα δξφκν ή έλα πεδνδξφκην έρεη δεη απηή ηελ αξρή ζηελ πξάμε. Σα ειηθνεηδή ξπάθηα ησλ βνπλψλ έρνπλ πεηξψδεηο θνίηεο επεηδή ε κηθξφηεξε χιε έρεη παξαζπξζεί πξνο ηε ζάιαζζα. Καζψο ε θνίηε ηνπ πνηακνχ πξνζεγγίδεη ηελ αθηή, νη πεξηζζφηεξνη πνηακνί κηθξαίλνπλ ζε επίπεδν θαη γίλνληαη πιαηχηεξνη. Αθφκα δηαηξνχληαη θαη ζρεκαηίδνπλ θαλάιηα πνπ δηαθιαδίδνληαη θαηά κήθνο ηεο θνηιάδαο. Όια απηά ζεκαίλνπλ φηη ην λεξφ ράλεη ηαρχηεηα, θαη θαζψο ράλεη ηαρχηεηα, φιν θαη κηθξφηεξα θνκκάηηα πέθηνπλ ζηνλ ππζκέλα. Ο πνηακφο ιεηηνπξγεί ζαλ έλαο δηαρσξηζηήο ηδήκαηνο κε ηα κεγαιχηεξα ζσκαηίδηα λα κέλνπλ παξαπάλσ. Σα δηαρσξηζκέλα ζσκαηίδηα ζρεκαηίδνπλ κηα ηδεκαηηθή θιίκαθα. 59

61 Έλα πνιχ θαιφ παξάδεηγκα απηνχ κπνξνχκε λα ην δνχκε ζηνλ πνηακφ Umpqua αλάκεζα ζην Reedsport θαη Elkton. Δδψ, πεξίπνπ 20 κίιηα απφ ηνλ σθεαλφ, ε Δηαηξεία Άκκνπ θαη Υαιηθηνχ ηεο Umpqua ζπρλά βγάδεη ραιίθη απφ ηνλ ππζκέλα ηνπ πνηακνχ. Λίγα κίιηα πην θάησ ζην πνηάκη, θαη πην θνληά ζηνλ σθεαλφ, ε ίδηα εηαηξία βγάδεη άκκν απφ ηελ θνίηε ηνπ πνηακνχ. Με ηελ πξνυπφζεζε φηη ε εηαηξεία δελ εμάγεη πεξηζζφηεξν πιηθφ απφ απηφ πνπ ν πνηακφο κπνξεί λα παξάζρεη, ζα ππάξρεη κηα ζπλερήο παξνρή πνπ ζα έξρεηαη απφ ηα πην πάλσ θνκκάηηα, ηα θνληηλά ζηηο βνπλνθνξθέο, ηνπ πνηακνχ. Ζ Δηθφλα είλαη έλα ζθίηζν ελφο εθζθαθέα πνπ θνξηψλεη κηα κανχλα κε ραιίθη. ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο, κέρξη ηε ζηηγκή πνπ ν πνηακφο θηάλεη ζηελ εθβνιή, ην λεξφ έρεη κεηψζεη ηαρχηεηα ηφζν πνιχ πνπ κφλν ηα πην ιεπηά ζσκαηίδηα παξακέλνπλ αησξνχκελα ζην λεξφ. Σν πνηακίζην λεξφ ζηακαηάεη ηειείσο κφιηο ζπλαληήζεη ηα εηζεξρφκελα θαη ςειά παιηξξντθά θχκαηα ηεο άκπσηεο. Απηφ επηηξέπεη ζε πνιχ ιεπηά ζσκαηίδηα λα πέθηνπλ ζηνλ ππζκέλα. Γη απηφ ην πάλσ κέξνο ηεο εθβνιήο έρεη πνιχ ιεπηά ζσκαηίδηα ζηνλ ππζκέλα. ην ζηφκα ηεο εθβνιήο νη ζπλζήθεο είλαη ηειείσο δηαθνξεηηθέο. Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ ρεηκψλα θαη ηεο άλνημεο, άζρεκεο θαηαηγίδεο δηαβξψλνπλ ηηο παξαιίεο θαη κεηαθηλνχλ ηελ άκκν θαηά κήθνο ηεο αθηήο ζηελ θαηεχζπλζε ησλ θπξίσο σθεάλησλ ξεπκάησλ. Απηή ε άκκνο ελαπνηίζεηαη ηφηε μαλά ζηελ αθηή. Αο ζπκεζνχκε φηη ν θξάρηεο είλαη επηθίλδπλνο εμαηηίαο ησλ ξαγδαίσλ ξεπκάησλ θαη ηεο βαξηάο θηλεηηθφηεηαο ησλ θπκάησλ. Απηφ ην ξαγδαία θηλνχκελν λεξφ είλαη θνξησκέλν κε άκκν, θαη έηζη ηα θχκαηα ηεο παιίξξνηαο κεηαθέξνπλ ηελ άκκν κέζα ζηελ εθβνιή. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ην ζηφκα ηεο εθβνιήο λα είλαη ακκψδεο. Αλ επξφθεηην λα μεθηλήζνπκε απφ ην ζηφκα ηεο εθβνιήο ηνπ Coos Bay θαη λα ηαμηδέςνπκε πξνο ηα κέζα παίξλνληαο δείγκαηα απφ ηνλ ππζκέλα αλά έλα κίιη πεξίπνπ, ζα βξίζθακε κία ηδεκαηηθή θιίκαθα πνπ ζα μεθηλνχζε κε ρνληξή άκκν, θαη κεηά ζα γηλφηαλ ιεπηή άκκνο, ακκψδεο ιάζπε, ρνληξή ιάζπε, θαη ηειηθά ιάζπε θαη ππιφο. Άιια πιηθά πνπ κεηαθέξνληαη ζηνλ πνηακφ είλαη ζξεπηηθέο νπζίεο. Όηαλ ε πέηξα θαη ην έδαθνο θαηαθεξκαηίδνληαη ηφζν πνιχ πνπ κεηαηξέπνληαη ζε ιάζπε θαη ππιφ, ηα ρεκηθά ζπζηαηηθά αξρίδνπλ λα δηαιχνληαη κέζα ζην λεξφ ζαλ κφξηα. Μεξηθά απφ ην ρεκηθά ζπζηαηηθά είλαη ληηξηθά θαη θσζθνξηθά άιαηα πνπ γίλνληαη δηαζέζηκα ζηα αλαπηπζζφκελα θπηά. Άιιεο πεγέο ζξεπηηθψλ νπζηψλ είλαη αγξνηηθά ιηπάζκαηα πνπ ζπλαληψληαη κέζα ζην λεξφ έρνληαο απνζηξαγγηζηεί απφ ηα ρσξάθηα θαη νξγαληθή χιε πνπ έρεη δηαηξεζεί. 60

62 Γιπθό Νεξό Μηα πλεηζθνξά από ην Πνηάκη Ζ πεξηνρή φπνπ ην γιπθφ λεξφ απφ ην πνηάκη αλακεηγλχεηαη κε ην αιαηφλεξν ηνπ σθεαλνχ νλνκάδεηαη εθβνιή. Ο ηχπνο ηεο θιίκαθαο αιαηφηεηαο ζε κηα εθβνιή καο βνεζά λα θαηαηάμνπκε ηελ εθβνιή. Γη απηφ, ρξεηάδεηαη λα κεηξήζνπκε ηελ αιαηφηεηα ηνπ λεξνχ θαη λα θαζνξίζνπκε πφζν πνζφ αλάκεημεο ζπκβαίλεη. Ζ εθβνιή ζα έρεη αιαηφηεηα κεηαμχ 35pp θαη 0,2 pp. Μπνξνχκε λα κεηξήζνπκε ηελ αιαηφηεηα ρξεζηκνπνηψληαο έλα πδξφκεηξν, έλα ζαιηλφκεηξν ή έλα δηαζιαζίκεηξν. Μηα εθβνιή κπνξεί λα έρεη κηα νκνγελή θιίκαθα αιαηφηεηαο, κηα απφηνκε θιίκαθα αιαηφηεηαο, ε λα βξίζθεηαη ζε κηα κέηξηα θαηάζηαζε. Μηα εθβνιή κπνξεί λα είλαη θαιά αλακεκεηγκέλε, ζηξσκαηνπνηεκέλε ή κεξηθψο αλακεκεηγκέλε. Ζ θιίκαθα αιαηφηεηαο κπνξεί λα αιιάμεη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο ζηελ ίδηα εθβνιή. 3. Οη Βηόηνπνη ησλ Δθβνιώλ ε απηφ ην θεθάιαην, ζα εμεηάζνπκε ηξείο ηχπνπο βηφηνπσλ πνπ ζπλαληάκε ζηηο εθβνιέο: ηηο αιπθέο, ηνπο ιαζπφηνπνπο, θαη ηηο πεξηνρέο ησλ θαλαιηψλ (εηθφλα). Οη πεξηνρέο κε ην πςειφηεξν πςφκεηξν είλαη νη αιπθέο. Οη αιπθέο είλαη νη ιηγφηεξν ζπρλά θαιπκκέλεο απφ ηα παιηξξντθά θχκαηα, θαη ηα θπηά πνπ κεγαιψλνπλ ζε απηέο πξνζαξκφδνληαη ζην αιαηφλεξν. Οη ιαζπφηνπνη, είλαη απηέο νη εθηάζεηο άκκνπ ή ιάζπεο πνπ βξίζθνληαη ζε ρακειφηεξν πςφκεηξν απφ ηηο αιπθέο θαη πνπ αληηζέησο εθηίζεληαη θαη βπζίδνληαη απφ ηα παιηξξντθά θχκαηα. Οη πεξηνρέο ησλ θαλαιηψλ είλαη απηά ηα κέξε ηεο εθβνιήο πνπ αθφκα θαη ζηηο ρακειφηεξεο παιίξξνηεο θαιχπηνληαη πάληα κε λεξφ. Αιπθέο Οη αιπθέο είλαη ηδηαίηεξα παξαγσγηθέο. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηεο βιάζηεζεο ζηηο αιπθέο εηζέξρεηαη ζηνλ ηξνθηθφ ηζηφ ηεο εθβνιήο σο ηξίκκαηα πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ αλάπηπμε βαθηεξίσλ θαη φηαλ απηά δηαιπζνχλ πεξαηηέξσ ιεηηνπξγνχλ σο πεγή ζξεπηηθψλ νπζηψλ γηα άιια θπηά ηεο εθβνιήο. Οη θηλήζεηο ησλ παιηξξντθψλ θπκάησλ κεηαθέξνπλ ηα ηξίκκαηα θαη ηηο ζξεπηηθέο νπζίεο ζε άιια κέξε ηεο εθβνιήο. Ζ απψιεηα ησλ εισδψλ πεξηνρψλ επεξεάδεη ηειηθά νιφθιεξε ηελ εθβνιή πεξηνξίδνληαο ηε βάζε κηαο κεγάιεο ηξνθηθήο αιπζίδαο θαη κεηαθηλψληαο ηνλ βηφηνπν πνπ βνεζά ζηε δηαηήξεζε κηαο θαιήο πνηφηεηαο λεξνχ. 61

63 Λαζπόηνπνη Παξφιν πνπ νη ιαζπφηνπνη θαίλνληαη ζαλ λα ζηεξνχληαη δσήο, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα απνηεινχλ παξαγσγηθά θαη δπλακηθά κέξε κηαο εθβνιήο. Δμαηηίαο ησλ ζρεηηθά ζθιεξψλ ζπλζεθψλ ζηελ επηθάλεηα ηεο ιάζπεο, ηα πεξηζζφηεξα δψα δνπλ ζακκέλα κέζα ζε απηή. Σν πην βαζχ ίδεκα ησλ ιαζπφηνπσλ παξνπζηάδεη έλα καχξν ρξψκα θαη παξάμελε κπξσδηά πνπ είλαη ελδεηθηηθή ησλ αλαεξφβησλ ζπλζεθψλ. Αιιά ε κηθξή δπλαηφηεηα πξφζβαζεο γηα ηνπο ζεξεπηέο θαη νη ζρεηηθά ζηαζεξέο πεξηβαιινληηθέο ζπλζήθεο ηνπνζεηνχλ ηε δσή ζηε ιάζπε ζε πιενλεθηηθή ζέζε. Δπηπιένλ, ηα δψα πνπ δνπλ επάλσ θαη κέζα ζηα ηδήκαηα έρνπλ αλαπηχμεη δηαθνξεηηθέο ζπλήζεηεο ιήςεο ηξνθήο γηα λα ηα θαηαθέξνπλ ζε έλα ηέηνην πεξηβάιινλ. Οη κεγαιχηεξεο πεγέο παξαγσγήο βιάζηεζεο ζηνπο ιαζπφηνπνπο είλαη ηα επνρηαθά πξάζηλα θχθε, ηα βελζηθά δηάηνκα θαη ηα θαλεξφγακα. 4. Πώο Υξεζηκνπνηνύληαη νη Δθβνιέο ε απηό ην θεθάιαην ζα έρεηε ηελ επθαηξία λα εμεξεπλήζεηε ηνπο πνιινύο ηξόπνπο κε ηνπο νπνίνπο νη άλζξσπνη ρξεζηκνπνηνύλ θαη επεξεάδνπλ ηελ εθβνιή. Θα δνύκε - δύν λέεο ρξήζεηο ησλ εθβνιώλ - ηηο δηάθνξεο δξαζηεξηόηεηεο πνπ επηζπκβαίλνπλ ζηηο αλαπηπγκέλεο εθβνιέο - ηνπο ηξόπνπο κε ηνπο νπνίνπο απηέο νη δξαζηεξηόηεηεο επεξεάδνπλ ηηο εθβνιέο - ηε ζπνπδαηόηεηα ηνπ λα θξαηάκε ηα λεξά ηεο εθβνιήο όζν πην θαζαξά γίλνληαη - ηα γεγνλόηα ηνπ Great South Bay πνπ καο δηδάζθνπλ γηα ηελ εμηζνξξόπεζε ησλ ρξήζεσλ ησλ εθβνιώλ Έρεηε ήδε δηαβάζεη κεξηθνχο απφ ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο νη άλζξσπνη επεξεάδνπλ ηηο εθβνιέο θαη ηνπο θαηνίθνπο ηνπο. Οη άλζξσπνη είλαη κέξνο ηνπ ηξνθηθνχ ηζηνχ. Ζ εθβνιή καο παξέρεη θαγεηφ. Οη άλζξσπνη ηξψλε νζηξαθνεηδή φπσο αρηβάδεο θαη θαβνχξηα, πηάλνπλ ςάξηα, θαη θπλεγνχλ πάπηεο ζηελ εθβνιή. Υξεζηκνπνηνχλ ηελ εθβνιή γηα λα θαιιηεξγήζνπλ θαη λα καδέςνπλ εκπνξεχζηκα ζηξείδηα θαη ςάξηα. Δπίζεο αιιάδνπλ ην ζρήκα, ην κέγεζνο θαη ηα θπζηθά πεξηβάιινληα κηαο πεξηνρήο γηα λα ηαηξηάμνπλ θαιχηεξα κε ηηο αλάγθεο ηνπο. 62

64 Τδαηνθαιιηέξγεηα ΧΡΗΜΑ ΣΡΔΗΓΗΑ ΜΔΣΑΜΟΡΦΧΖ ΑΤΓΑ ΠΔΡΜΑ (ΚΡΤΜΜΔΝΑ ΜΔΑ ΣΟ ΝΔΡΟ) ΔΓΚΑΣΑΣΑΖ ΝΤΜΦΧΝ ΝΤΜΦΔ ΓΟΝΗΜΟΠΟΗΖΖ ΔΚΚΟΛΑΦΗΑ Ζ θαιιηέξγεηα ζηξεηδηψλ θαη ε εθηξνθή ζνινκνχ είλαη δχν ζρεηηθά λένη ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο ρξεζηκνπνηνχκε ηηο εθβνιέο. Απνθαινχκε απηά ηα εκπνξηθά εγρεηξήκαηα πδαηνθαιιηέξγεηα. Ζ πδαηνθαιιηέξγεηα απαηηεί λα δηαηεξήζνπκε ηελ παξαγσγηθφηεηα θαη ηελ πνηφηεηα ηνπ λεξνχ ηεο πεξηνρήο ηεο εθβνιήο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη. Σα ζηξείδηα πνπ κεγαιψλνπλ γηα εκπνξηθνχο ζθνπνχο ζηα Βνξεηνδπηηθά ηνπ Δηξεληθνχ είλαη Ηαπσληθά ζηξείδηα. Σα ζηξείδηα θαιιηεξγνχληαη κε ηελ θαιιηέξγεηα βπζνχ, ηελ θξεκαζηή θαιιηέξγεηα, ηελ θαιιηέξγεηα δίζθνπ θαη ηελ θαιιηέξγεηα παζζάινπ. Παίξλεη δχν κε ηξία ρξφληα πξηλ ε θνηιάδα ησλ ζηξεηδηψλ είλαη έηνηκε γηα ζπγθνκηδή. Δπεηδή απηέο νη θνηιάδεο είλαη ηδησηηθή ηδηνθηεζία, ε ιήςε ζηξεηδηψλ απφ ηελ θνηιάδα επηδέρεηαη πξφζηηκν. Ζ εθηξνθή ζνινκνχ είλαη κηα κέζνδνο πνπ επηρεηξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη ηελ ηθαλφηεηα ηνπ ζνινκνχ λα βξίζθεη ην ζπίηη ηνπ γηα λα ηνπο επηηξέςεη λα 63

65 κεγαιψζνπλ ζη εθθνιαπηήξηα, λα απειεπζεξσζνχλ χζηεξα ζηελ εθβνιή θαη ηνλ σθεαλφ, θαη κεηά λα αιηεπζνχλ πίζσ ζηα εθθνιαπηήξηα σο ελήιηθνη. Απηά ηα ςάξηα είλαη ηδησηηθή ηδηνθηεζία κφλν φζν είλαη κέζα ζην εθθνιαπηήξην θαη έηζη κπνξνχλ λα αιηεπζνχλ λφκηκα καδί κε ηα άγξηα ςάξηα ηνπ σθεαλνχ. Πνιιά αθφκα ρξεηάδεηαη λα θαηαλνεζνχλ ηελ επίδξαζε πνπ εο εθηξνθή ζνινκνχ κπνξεί λα έρεη ζηα θπζηθά απνζέκαηα ζνινκνχ. Σν πξφγξακκα ηεο πνιηηείαο ηνπ Όξεγθνλ γηα ηελ Δλίζρπζε ηνπ νινκνχ θαη Πέζηξνθαο (Πξφγξακκα ΔΠ) είλαη κηα εζεινληηθή, πνιηηεηαθή πξνζπάζεηα γηα ηε βειηίσζε ηεο θπζηθήο θπθινθνξίαο ησλ θπζηθψλ απνζεκάησλ ςαξηψλ καο. Αλζξψπηλεο Γξαζηεξηφηεηεο ζηελ Δθβνιή Οη άλζξσπνη ρξεζηκνπνηνχλ ηελ εθβνιή κε δηάθνξνπο ηξφπνπο. Οη εκπνξηθέο θαη βηνκεραληθέο δξαζηεξηφηεηεο κεηαβάιινπλ ηελ εθβνιή. Οη αιιαγέο ζπκπεξηιακβάλνπλ ηελ εθβάζπλζε, ην γέκηζκα, θαη ηελ ηνπνζέηεζε δηαθφξσλ δνκψλ ζην λεξφ. Οη πεξηζζφηεξεο αιιαγέο πξνθαινχλ απψιεηα ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηεο πξσηαξρηθήο παξαγσγηθφηεηαο ζηελ εθβνιή. Μεξηθέο πεξηνρέο βηφηνπσλ δεκηνπξγνχληαη φηαλ ε αθηή πεηξψλεηαη γηα λα πξνζηαηεπζεί απφ ηε δηάβξσζε θαη φηαλ ηνπνζεηνχληαη πάζζαινη ζηελ εθβνιή. Σα απφβιεηα πιηθά πνπ ξίρλνληαη κέζα ζην λεξφ κπνξνχλ λα έρνπλ επίζεο αξλεηηθή επίδξαζε κεηψλνληαο ηελ πξσηαξρηθή παξαγσγηθφηεηα θαη ην δηαιπκέλν νμπγφλν ζην λεξφ, πξνθαιψληαο ηε ζπζζψξεπζε ηνμηθψλ πιηθψλ, θαη θαηαπλίγνληαο ηνπο βελζηθνχο βηφηνπνπο. Ζ εθβάζπλζε απαηηείηαη γηα ηε δηαηήξεζε απνηειεζκαηηθήο λαπηηιηαθήο θπθινθνξίαο, θαη ηα πιηθά πνπ απνκαθξχλνληαη κε ηελ εθβάζπλζε ελαπνηίζεληαη πην πάλσ ζηελ εθβνιή ή ζε πεξηνρέο ηνπ ππζκέλα ησλ σθεαλψλ. Έηζη, δελ αιιάδεη κφλν ε εθβάζπλζε ηελ εθβνιή, αιιά ε επαλαηνπνζέηεζε ηνπ ζθακκέλνπ πιηθνχ επεξεάδεη επηπιένλ ηελ θνληηλή μεξά θαη ην λεξφ. Ζ γεσξγηθή ρξήζε ηεο εθβνιήο έρεη σο απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία αλαρσκάησλ θαη ηελ απνζηξάγγηζε ησλ αιπθψλ. Απηφ κεηψλεη πεξαηηέξσ ηελ παξαγσγή ηεο εθβνιήο. Πξέπεη λα πξνζέμνπκε λα εμηζνξξνπήζνπκε φιεο ηηο ρξήζεηο ηεο εθβνιήο γηα λα ζπλερίζνπκε λα επσθεινχκαζηε απφ ηηο άθζνλεο πεγέο πνπ παξέρεη. 64

66 Έλα Μάζεκα Αιιειεμαξηήζεσλ Πξνο αλαδήηεζε ηνπ θαξθηνχ, ράζεθε ην παπνχηζη. Πξνο αλαδήηεζε ηνπ παπνπηζηνχ, ράζεθε ην άινγν. Πξνο αλαδήηεζε ηνπ αιφγνπ, ράζεθε ν ηππέαο. Πξνο αλαδήηεζε ηνπ ηππέα, ράζεθε ε κάρε. Πξνο αλαδήηεζε ηεο κάρεο, ράζεθε ην βαζίιεην. Καη φια απηά εμαηηίαο ηεο αλαδήηεζεο ελφο αινγίζηνπ θαξθηνχ. Σν δηάζεκν γλσκηθφ ηνπ Μπέληδακηλ Φξάθιηλ καο δηδάζθεη φηη κηθξά γεγνλφηα κπνξεί λα νδεγήζνπλ ζε νιέζξηεο ζπλέπεηεο. Δπίζεο δείρλεη ηε ζεκαζία ησλ αιιειεμαξηήζεσλ. Οη βηφηνπνη θαη νη νξγαληζκνί ηεο εθβνιήο ζπζρεηίδνληαη. Οη ηξνθηθνί ηζηνί είλαη έλα παξάδεηγκα ζχλδεζεο πνπ ελψλεη ηνπο θαηνίθνπο ελφο νηθνζπζηήκαηνο καδί. Ζ θαηαζηξνθή ηεο Δθβνιήο ηνπ Long Island, Great South Bay, απφ ηελ εληαηηθή εθηξνθή παπηψλ είλαη έλα παξάδεηγκα νιέζξησλ ζπλεπεηψλ πνπ κπνξεί λα πξνθχςνπλ φηαλ αλαζηαηψλνπκε ηηο ηζνξξνπίεο κεηαμχ ησλ νξγαληζκψλ θαη ησλ νηθνζπζηεκάησλ. Σν θιεηδί γηα ηελ νξζή ρξήζε κηαο εθβνιήο είλαη ε ζπλεξγαζία κεηαμχ φισλ ησλ ρξεζηψλ ηεο. 65

67 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ΗΗΗ. 66

68 ESTUARY : An ecosystem and a resource material Teachers manual ΣΟ ΔΓΓΡΑΦΟ ΑΤΣΟ, έρεη εθηππσζεί αθξηβψο φπσο παξαιήθζεθε απφ ην πξφζσπν ή ηνλ νξγαληζκφ ν νπνίνο ην δεκηνχξγεζε. Απφςεηο ή γλψκεο πνπ δηαηππψλνληαη δελ αληηπξνζσπεχνπλ απαξαηηήησο ηηο ζέζεηο ή ηελ πνιηηηθή ηνπ επίζεκνπ Γξαθείνπ Δθπαηδεπηηθήο Έξεπλαο θαη Δθπαίδεπζεο (OERI). Δίλαη απνηέιεζκα αλαπαξαγσγήο Δγγξάθσλ ηνπ SEA GRANT. 67

69 Δηζαγσγή Ζ ηάμε πξφθεηηαη λα μεθηλήζεη κηα έξεπλα γηα έλα εηδηθφ ηχπν παξάθηηνπ ζπζηήκαηνο ηηο εθβνιέο Οη εθβνιέο είλαη μερσξηζηέο θπζηθέο πεγέο, κέξε φπνπ ην γιπθφ λεξφ ησλ πνηακψλ θαη ησλ πδάηηλσλ ξεπκάησλ ζπλαληηέηαη θαη αλακεηγλχεηαη κε ην ζαιαζζηλφ λεξφ ηνπ σθεαλνχ. Απηή ε έξεπλα ζα δηεμαρζεί θάησ απφ ηελ θαζνδήγεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ Δθβνιή: Έλα Οηθνζύζηεκα θαη Φπζηθή Πεγή (ΔΟΦΠ) Απηφο ν νδεγφο απνζθνπεί ζην λα παξέρεη ζηελ ηάμε: 5. δηδαθηηθέο ζηξαηεγηθέο γηα ελζσκάησζε ηνπ ΔΟΦΠ ζηα πξνγξάκκαηα ηνπ καζήκαηνο ηεο θπζηθήο ηνπ ιπθείνπ. 6. απαληήζεηο ησλ αζθήζεσλ. 7. νδεγνχο ζπδεηήζεσλ κέζα ζηελ ηάμε, θαη 8. πιηθφ γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο θαηαλφεζεο ησλ καζεηψλ γηα ηηο εθβνιέο. Σν πξνζσπηθφ ηνπ Καηαθπγίνπ ησλ Δθβνιψλ ηνπ South Slough είλαη πξφζπκν λα βνεζήζεη ηνλ θαζεγεηή λα απαληήζεη ζε φζεο εξσηήζεηο αθνξνχλ απηφ ην πξφγξακκα ζπνπδψλ θαη λα βνεζήζεη ηνλ θαζεγεηή λα νξγαλψζεη εθπαηδεπηηθέο εθδξνκέο ζε απηφ ην θαηαθχγην. Σν πξνζσπηθφ ηνπ θαηαθπγίνπ ζα εθηηκνχζε πνιχ λα ιάβεη νπνηεζδήπνηε πξνηάζεηο πνπ ζα ήηαλ βνεζεηηθέο γη απηνχο, θαηλνχξην πιηθφ πνπ ζα αλαπηχμεη ε ηάμε, θαη αμηνινγήζεηο απηνχ ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ. Δλζσκαηψλνληαο ην ΔΟΦΠ ζην Πξφγξακκα Φπζηθήο ηνπ Λπθείνπ Μηα πξννπηηθή Οη εθβνιέο είλαη κία απφ ηηο πην παξαγσγηθέο θαη πην ρξεζηκνπνηνχκελεο θπζηθέο παξάθηηεο πεγέο ζηνλ πιαλήηε γε. Κη φκσο νη πνιίηεο καο γλσξίδνπλ ιίγα γηα ην πψο ιεηηνπξγνχλ ηα ζπζηήκαηα ησλ εθβνιψλ βηνινγηθά ή ηη ζρέζεηο έρνπλ απηά ηα ζπζηήκαηα ηειηθά κε ηνπο αλζξψπνπο. Ήηαλ απηή ε ζπλεηδεηνπνίεζε πνπ έδσζε ψζεζε ζηε δεκηνπξγία ηνπ Πξνγξάκκαηνο Δζληθψλ Καηαθπγίσλ ησλ Δθβνιψλ ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο. ήκεξα ην Καηαθχγην ησλ Δθβνιψλ ηνπ South Slough, δηνηθνχκελν απφ ηελ πνιηηεία ηνπ Όξεγθνλ, ζπληεξεί πεξίπνπ 4,400 άθξεο (acres) γεο θαη λεξνχ θαη ζπλδέεηαη κε άιια 14 θαηαθχγηα εθβνιψλ ζε φιεο ηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο 68

70 Σν Πξφγξακκα πνπδψλ «Δθβνιή: έλα Οηθνζχζηεκα θαη κηα Φπζηθή Πεγή» ηα 1982, κέζσ κηαο επηρνξήγεζεο απφ ην Πξφγξακκα Κνιεγηαθήο Θαιάζζηαο Δπηρνξήγεζεο ηνπ Γεκφζηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Όξεγθνλ, ην πξνζσπηθφ ηνπ Καηαθπγίνπ ηνπ South Slough άξρηζε λα δνπιεχεη πάλσ ζε έλα πξφγξακκα ζπνπδψλ γηα ηηο ηάμεηο 9-12 ζρεηηθφ κε ηελ εθπαίδεπζε ησλ εθβνιψλ. Σν πξφγξακκα ζπνπδψλ πνπ πξνέθπςε νξίδεηαη σο επί ην πιείζηνλ απφ ηα αθφινπζα ζηνηρεία. Ώξεο ελαζρφιεζεο ησλ καζεηψλ Μαζεηηθφ Βηβιίν 2 Πξφγξακκα κε slide θαη θαζέηεο 1 Γξαζηεξηφηεηεο ζην εξγαζηήξην 7 Γξαζηεξηφηεηεο ζηελ πεξηνρή 5 χλνιν 15 Έλα αληίγξαθν ηνπ καζεηηθνχ νδεγνχ ζπλνδεχεη απηφ ην έγγξαθν. Σα βηβιία κπνξνχλ λα αγνξαζηνχλ απφ ην Καηαθχγην ηνπ South Slough κε θφζηνο $ 1,25 ην αληίγξαθν. Απηφ ην έγγξαθν πεξηιακβάλεη επίζεο πξσηφηππα αληίγξαθα ησλ θπιιαδίσλ ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ εξγαζηεξίνπ θαη ηεο πεξηνρήο (γηα λα ρξεζηκνπνηεζνχλ απφ ηνλ θαζεγεηή ψζηε λα παξάγεη αληίγξαθα γηα ηνπο καζεηέο) θαη κηα δξαζηεξηφηεηα βαζηζκέλε ζην θπξίσο ιεμηιφγην θαη ζηηο έλλνηεο θιεηδηά γηα ην πξφγξακκα ησλ slides/θαζέηαο. Μηα πεξίιεςε ησλ ζεκάησλ πνπ παξνπζηάδνληαη ζε θάζε θνκκάηη ηνπ πξνγξάκκαηνο παξαηίζεηαη παξαθάησ. I. Αλαγλσζηηθφ II. Πξφγξακκα slide/ θαζέηαο Α. Ση ζέζε έρνπλ νη εθβνιέο Α. Ζ ζεκαζία ησλ εθβνιψλ γηα ζηνλ θχθιν ηνπ λεξνχ ηνπο αλζξψπνπο Β. Οη θπζηθνί παξάγνληεο ζηηο Β. Οξηζκφο κηαο εθβνιήο Δθβνιέο Γ. Φπζηθνί Παξάγνληεο Γ. Οη βηφηνπνη ησλ εθβνιψλ Γ. Βηφηνπνη Γ. Πψο ρξεζηκνπνηνχληαη νη εθβνιέο Δ. Οηθνζπζηήκαηα, νηθνινγία θαη Δ. Γισζζάξην πιεζπζκηαθή γελεηηθή III. Γξαζηεξηφηεηεο εξγαζηεξίνπ IV. Γξαζηεξηφηεηεο ζηελ πεξηνρή Α. Παιηξξντθά Κχκαηα Α. Παξαηεξήζηε θαη εξκελεχζηε Β. Ηδήκαηα Β. πγθνκηδή πιαγθηφλ Γ. Ρχπνη θαη δηαιπκέλν νμπγφλν Γ. Καηαλνκή ηεο βιάζηεζεο ζε κηα Γ. Πιαγθηφλ αιπθή. Δ. Σξνθηθνί ηζηνί Γ. Φπζηθνί παξάγνληεο κηαο εθβνιήο Σ. Παξαγσγηθφηεηα Δ. Όληα ηεο ιάζπεο Ε. Καηαλνκή ησλ εηδψλ 69

71 V. Δγρεηξίδην ηνπ θαζεγεηή Σν πξφγξακκα ζπνπδψλ ηνπ ΔΟΦΠ έρεη ζρεδηαζηεί θάησ απφ ηελ ππφζεζε φηη νη πεξηζζφηεξνη καζεηέο δελ ζα έρνπλ θακία γλψζε ηνπ πιηθνχ πνπ παξνπζηάδεη. Σν ζρέδην καζήκαηνο πνπ επηζεκαίλεηαη ζηηο ζει 4-6 (ηνπ αγγιηθνχ θεηκέλνπ) είλαη απιά κηα πξφηαζε, αληηθαηνπηξίδεη φκσο κηα πξνζεθηηθά επηλνεκέλε ζεηξά/ γξακκή δηδαζθαιίαο. Οη καζεηέο ζα πξέπεη πξψηα ηα δηαβάζνπλ ην καζεηηθφ βηβιίν. Οη ζχληνκεο απαληήζεηο ζην ηέινο θάζε θεθαιαίνπ εηζάγνπλ ηνπο καζεηέο ζε φξνπο θαη έλλνηεο ζεκαληηθέο γηα ηε κειέηε ησλ εθβνιψλ. Ζ επίδεημε slide θαη θαζεηψλ ζα πξέπεη λα αθνινπζήζεη ηεο αλάγλσζεο ηνπ βηβιίνπ. Λεμηιφγην θαη αλαζεψξεζε ελλνηψλ-θιεηδηψλ ζπλνδεχνπλ ηελ επίδεημε. Ζ αλαζεψξεζε δελ πξννξίδεηαη σο ηεζη ή θνπίδ αιιά σο έλα εξγαιείν ελίζρπζεο ηνπ πιηθνχ πνπ παξνπζηάδεηαη ζηελ επίδεημε slides/ θαζεηψλ θαη ηνπ αλαγλσζηηθνχ νδεγνχ. Ο νδεγφο ζα πξέπεη λα ρξεζηκνπνηεζεί θαη πξηλ θαη κεηά ηελ επίδεημε ησλ slides/ θαζεηψλ. Όηαλ ρξεζηκνπνηεζεί πξηλ ηελ επίδεημε, ζα ηξαβήμεη ηελ πξνζνρή ησλ καζεηψλ ζηα βαζηθά ζηνηρεία ηα νπνία ζα πξέπεη λα παξαηεξήζνπλ. Όηαλ ρξεζηκνπνηεζεί κεηά ηελ επίδεημε, ζα επαλεμεηάζεη έλλνηεο πνπ κφιηο παξνπζηάζηεθαλ θαη ζα επηηξέςεη ζηνπο καζεηέο λα ειέγμνπλ ηηο αξρηθέο απαληήζεηο ηνπο. Απηή ε ζεηξά δηδαζθαιίαο ζα πξνεηνηκάζεη ηνπο καζεηέο γηα ηα πην πεξίπινθα θνκκάηηα ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ, δειαδή ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ εξγαζηεξίνπ θαη ηεο πεξηνρήο. 70

72 Δθπαηδεπηηθφο Οδεγφο: Δηζαγσγή (Τπνινγίζηκνο ρξφλνο επαθήο κε ηνπο καζεηέο: 2 ψξεο) Ο εθπαηδεπηηθφο νδεγφο είλαη ζρεδηαζκέλνο κε ζθνπφ λα απμήζεη ηε γλψζε ησλ καζεηψλ γηα ην ηη είλαη νη εθβνιέο, πψο νη εθβνιέο ιεηηνπξγνχλ, θαη πψο νη άλζξσπνη ρξεζηκνπνηνχλ ηηο εθβνιέο. Κάζε θεθάιαην ηειεηψλεη κε κηα ζεηξά απφ εξσηήζεηο κε ηηο νπνίεο ν θαζεγεηήο κπνξεί λα αμηνινγήζεη ηελ θαηαλφεζε ησλ καζεηψλ πάλσ ζην εθπαηδεπηηθφ πιηθφ θαη βνεζά ηνπο καζεηέο λα εμεηάζνπλ ζπγθεθξηκέλα ζέκαηα ζπδήηεζεο. Οη εθπαηδεπηηθνί νδεγνί κπνξνχλ λα αγνξαζηνχλ γηα $ 1,25 ν έλαο απφ ην Καηαθχγην ηνπ South Slough. Έλα αληίγξαθν ηνπ νδεγνχ παξέρεηαη καδί κε απηφ ην εγρεηξίδην. Απαληήζεηο ζηηο εξσηήζεηο ηνπ θεθαιαίνπ αθνινπζνχλ απηή ηελ εηζαγσγή. Απαληήζεηο ζηνλ νδεγφ ηνπ ΔΟΦΠ Κεθάιαην 1. Ση ζέζε έρνπλ νη Δθβνιέο ζηνλ Κχθιν ηνπ Νεξνχ 1. Ζ αλαηνιηθή πιεπξά ηεο νξνζεηξάο ηνπ Cascade είλαη πην μεξή απφ ηε δπηηθή πιεπξά επεηδή ε επηθξαηνχζα θαηεχζπλζε ηνπ αλέκνπ είλαη απφ ηε δχζε θαη ν αέξαο ν δηαπνηηζκέλνο κε λεξφ έρεη ράζεη πνιχ απφ ηελ πγξαζία ηνπ θαζψο δηαζρίδεη ην Cascades. 2. Ο θχθινο ηνπ λεξνχ μεθηλά κε ηελ εμάηκηζε ηνπ λεξνχ απφ ηελ επηθάλεηα ηνπ σθεαλνχ. Ο αέξαο ν επηθνξηηζκέλνο κε πγξαζία αλεβαίλεη θαη κεηαθηλείηαη κε ηνπο επηθξαηνχληεο αλέκνπο. Καζψο ν αέξαο κεηαθηλείηαη πάλσ απφ ηηο γήηλεο κάδεο, αλαγθάδεηαη λα πεξάζεη πάλσ απφ βνπλά θαη άιια ςειά εδαθηθά ζηνηρεία. Απηφ αλαγθάδεη ηνλ αέξα λα παγψζεη, θαη θαζψο παγψλεη, ε πγξαζία εμέξρεηαη απφ ηνλ αέξα κε κνξθή βξνρήο, ραιαδηνχ ή ρηνληνχ. Ζ πγξαζία ηειηθά βξίζθεη ην δξφκν ηεο πίζσ ζηνλ σθεαλφ σο απνξξνή κε κηα απφ ηηο παξαπάλσ κνξθέο. Απηφ νινθιεξψλεη ηνλ θχθιν λεξνχ. 3. Σν κέγεζνο θαη ην ζρήκα κηαο εθβνιήο επεξεάδεηαη απφ ηελ πνζφηεηα ηνπ γιπθνχ λεξνχ πνπ εηζέξρεηαη ζηελ εθβνιή θαη δεχηεξνλ, απφ ηε γεσινγηθή ηζηνξία ηεο παξάθηηαο πεξηνρήο ζηελ νπνία βξίζθεηαη ε εθβνιή. 4. Γέιηα είλαη ην ζηφκα ζε ζρήκα βεληάιηαο θάπνησλ εθβνιψλ θαη ζρεκαηίδεηαη απφ ηε ζπζζψξεπζε εθαηνκκπξίσλ ηφλσλ ηδήκαηνο απφ ηε δηάβξσζε πνπ πξνθχπηεη ζηε ιεθάλε απνξξνήο. 5. Δθβνιή είλαη ην κέξνο φπνπ ην γιπθφ λεξφ ελφο πνηακνχ ή πδάηηλνπ ξεχκαηνο ζπλαληά θαη αλακεηγλχεηαη κε ην αικπξφ λεξφ ηνπ σθεαλνχ. 71

73 Κεθάιαην 2. Φπζηθνί Παξάγνληεο ησλ Δθβνιψλ 6. Σα δχν ζηνηρεία ηνπ πνηακνχ πνπ έρνπλ ηε κεγαιχηεξε επηξξνή ζηελ εθβνιή είλαη ην γιπθφ λεξφ θαη ηα ιεπηά ηδήκαηα πνπ κεηαθέξνληαη απφ ηνλ πνηακφ. Σα ηξία ζηνηρεία ηνπ σθεαλνχ πνπ έρνπλ ηε κεγαιχηεξε επηξξνή ζηελ εθβνιή είλαη ην αικπξφ λεξφ, νη παιίξξνηεο, θαη ηα κεγαιχηεξα ηδήκαηα ηνπ σθεαλνχ. 7. Ζ κηα παιηξξνηαθή δηφγθσζε πξνθαιείηαη πξσηίζησο απφ ηελ βαξπηηθή έιμε ηεο ζειήλεο, ε άιιε παιηξξνηαθή δηφγθσζε πξνθαιείηαη απφ ηελ θπγφθεληξε δχλακε πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ θίλεζε ηεο γεο γχξσ απφ ην θέληξν νιφθιεξνπ ηνπ ζπζηήκαηνο γεο/ ζειήλεο. 8. Ο ήιηνο επεξεάδεη ηα παιηξξντθά θχκαηα πξνζζέηνληαο ηε βαξπηηθή ηνπ έιμε ζε απηή ηεο ζειήλεο, πνπ έρεη σο απνηέιεζκα ηηο αλνημηάηηθεο παιίξξνηεο, θαη κεηψλνληαο ην χςνο ησλ παιηξξντθψλ δηνγθψζεσλ, πνπ έρεη σο απνηέιεζκα ηελ άκπσηε. 9. Σα αλνημηάηηθα παιηξξντθά θχκαηα είλαη πςειφηεξα απφ ηνλ κέζν φξν θαη πξνθαινχληαη φηαλ ε γε, ε ζειήλε θαη ν ήιηνο είλαη επζπγξακκηζκέλα, απμάλνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ην χςνο ηεο παιηξξνηαθήο δηφγθσζεο. Οη άκπσηεο είλαη ρακειφηεξα απφ ηα κέζα παιηξξντθά θχκαηα πνπ πξνθαινχληαη φηαλ ν ήιηνο είλαη ζε γσλία 90 ν κε ηε γε θαη ηνλ ήιην, κεηψλνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ην χςνο ησλ παιηξξντθψλ δηνγθψζεσλ. 10. Ζ θπζηθή πεγή ησλ ληηξηθψλ θαη θσζθνξηθψλ αιάησλ είλαη ε δηάζπαζε ηνπ ρψκαηνο θαη ηεο πέηξαο ζηα ρεκηθά ζπζηαηηθά ηνπο. 11. Ζ ηδεκαηηθή θιίκαθα ζε κηα εθβνιή δελ νξίδεηαη πάληα θαιά, αιιά ζε γεληθέο γξακκέο ην ζηφκα κηαο εθβνιήο ζα έρεη πην ρνλδξνεηδή ηδήκαηα, ζπλήζσο ακκψδε. ην θεθάιη ηεο εθβνιήο, φπνπ εηζέξρνληαη ηα πδάηηλα ξεχκαηα, νη ηιχ θαη νη άξγπινη ζα έρνπλ πγξνπνηεζεί γηα λα ζρεκαηίζνπλ έλα ιαζπψδε ππζκέλα. 72

74 Κεθάιαην 3. Οη Βηφηνπνη ησλ Δθβνιψλ 12. Σα αιφθπηα είλαη θπηά πνπ έρνπλ πξνζαξκνζηεί λα δνπλ ζε αιαηψδε ρψκαηα. 13. Οη δψλεο κηαο αιπθήο ραξαθηεξίδνληαη απφ ηα είδε ησλ θπηψλ πνπ ηππηθά αλαπηχζζνληαη εθεί. 14. Οη δψλεο κηαο αιπθήο θαζνξίδνληαη απφ ην πφζν ρξφλν θαιχπηνληαη κε λεξφ. 15. Σα ηξίκκαηα είλαη ηα λεθξά θνκκάηηα ηεο νξγαληθήο χιεο πνπ βξίζθεηαη ζηελ εθβνιή. 16. Γεληθά ν ηξνθηθφο ηζηφο κνηάδεη κε απηφλ ζηελ Δηθφλα 16, ζειίδα. Θα έπξεπε λα ππάξρεη θάπνηα πεγή πξσηαξρηθήο παξαγσγηθφηεηαο. Αλ ηα θπηά ησλ αιπθψλ είλαη νη πξσηαξρηθνί παξαγσγνί ηφηε ηα ηξίκκαηα ζα πξέπεη λα είλαη κέξνο ηνπ ηξνθηθνχ ηζηνχ. Θα έπξεπε λα ππάξρνπλ δηαθνξεηηθά επίπεδα θαηαλαισηψλ πνπ λα αληηπξνζσπεχνπλ ηνπο πξσηνγελείο, δεπηεξνγελείο θαη ηξηηνγελείο θαηαλαισηέο. 17. Σα ρακειφηεξα επίπεδα ελφο ιαζπφηνπνπ είλαη καχξα εμαηηίαο ηεο έιιεηςεο κνξηαθνχ νμπγφλνπ ζηε ιάζπε. 18. Σα ηξία πιενλεθηήκαηα πνπ θεξδίδεη έλαο νξγαληζκφο κε ην λα είλαη θξπκκέλνο κέζα ζηνπο ιαζπφηνπνπο είλαη φηη δελ είλαη ηφζν εθηεζεηκέλνο ζηνπο ζεξεπηέο, δελ είλαη ηφζν ππνθείκελνο ζηελ μεξαζία επεηδή δελ είλαη ηφζν εθηεζεηκέλνο ζηνλ ήιην θαη επηπιένλ έλαο νξγαληζκφο ηξππσκέλνο κέζα ζηε ιάζπε είλαη εθηεζεηκέλνο κε πεξηζζφηεξε ζηαζεξφηεηα ζην αιάηη απφ φηη αλ δνχζε ζηελ επηθάλεηα. 19. Σα θπηά πνπ δνπλ ηξππσκέλα ζηνπο ιαζπφηνπνπο ζπρλά ρξεζηκνπνηνχλ σο ζηξαηεγηθέο ιήςεο ηξνθήο ηε θηιηξνπνίεζε θαη ηελ απνζήθεπζε. 20. Οη ηξεηο ζεκαληηθφηεξεο πεγέο πξσηαξρηθήο παξαγσγηθφηεηαο ζηνπο ιαζπφηνπνπο είλαη ηα θχθηα πνπ αλαπηχζζνληαη ζε απηέο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ αλνημηάηηθσλ θαη θαινθαηξηλψλ κελψλ, ηα δηάηνκα πνπ ληχλνπλ ηελ επηθάλεηα ηεο ιάζπεο θαη άιιεο επηθάλεηεο, θαη ηα eelgrass (ζαιάζζηνο δσζηήξαο) 21. Σα πιαγθηφλ είλαη ζαιάζζηα θπηά ή δψα, ζπλήζσο κηθξνζθνπηθά, πνπ εμαξηψληαη απφ ηα πδξφβηα ξεχκαηα γηα απνηειεζκαηηθή κεηαθίλεζε. 22. Σα nekton είλαη ζαιάζζηα δψα πνπ είλαη δπλαηνί, δξαζηήξηνη ζσιήλεο θαη έηζη είλαη αλεμάξηεηνη απφ ηα πδξφβηα ξεχκαηα γηα απνηειεζκαηηθή κεηαθίλεζε. 73

75 Κεθάιαην 4. Πψο ρξεζηκνπνηνχληαη νη Δθβνιέο 23. Σν γέκηζκα ηεο εθβνιήο κε λεξφ αιιάδεη ηελ εθβνιή κεηψλνληαο ηελ έθηαζε ηνπ ππάξρνληνο βηφηνπνπ. Σν ζθάςηκν αιιάδεη ηελ εθβνιή βαζαίλνληάο ηελ θαη αλαηαξάζζνληαο ηα ηδήκαηα ηνπ ππζκέλα. Σν ζθάςηκν κπνξεί επίζεο λα αιιάμεη ηελ αιαηφηεηα ηεο εθβνιήο επηηξέπνληαο ηε κεγαιχηεξε είζνδν ζαιαζζφλεξνπ ζηελ εθβνιή. 24. Οη μχιηλεο ζρεδίεο κπνξνχλ λα αιιάμνπλ ηελ παξαγσγηθφηεηα ηεο εθβνιήο ζπκπηέδνληαο θαη θαιχπηνληαο ηνπο ιαζπφηνπνπο απφ θάησ ηνπο. Δπηπξφζζεηα, ε νξγαληθή χιε πνπ δηαθεχγεη απφ ηα μχια θαη ηα βαθηήξηα πνπ αλαπηχζζνληαη ζην μχιν θαη ηνλ θνξκφ κεηψλνπλ ηελ πνζφηεηα ηνπ νμπγφλνπ ζην λεξφ. 25. Σν γέκηζκα ηεο εθβνιήο είλαη ζπλήζσο απαξαίηεην γηα λα επηηξέςεη ηε δεκηνπξγία λαππεγηθψλ εγθαηαζηάζεσλ θαη άιισλ δνκψλ θνληά ζηελ αθηή ηεο εθβνιήο. 26. Σα ζπλνιηθά απνηειέζκαηα ηεο αλάπηπμεο κηαο εθβνιήο είλαη ε απψιεηα ηνπ βηφηνπνπ ηεο εθβνιήο θαη ε κείσζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο κέζα ζε απηήλ. 27. Ζ γε πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηε γεσξγία δελ πξέπεη λα επηηξέπεηαη λα βξέρεηαη πάξα πνιχ, θαη έηζη νη παιηξξντθέο πχιεο ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα θξαηήζνπλ καθξηά ην ζαιαζζηλφ λεξφ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πςειήο παιίξξνηαο θαη γηα λα επηηξέςνπλ ζην ζπζζσξεπκέλν γιπθφ λεξφ λα απνζηξαγγηζζεί θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ρακειήο παιίξξνηαο. 28. Ζ πδαηνθαιιηέξγεηα είλαη ε αλάπηπμε θαη ε ζπγθνκηδή ησλ ζαιάζζησλ θπηψλ ή δψσλ γηα αλζξψπηλε ρξήζε. 29. Σα δχν θχξηα είδε ηεο πδαηνθαιιηέξγεηαο ζηα Βνξεηνδπηηθά ηνπ Δηξεληθνχ είλαη ε θαιιηέξγεηα ζηξεηδηψλ θαη ε εθηξνθή ζνινκνχ. 30. Οη ζπλζήθεο ησλ πδάηηλσλ ξεπκάησλ (ξπαθηψλ) πνπ είλαη επηδήκηεο γηα ηελ πέζηξνθα θαη ην ζνινκφ πεξηιακβάλνπλ ηελ θαζίδεζε ηνπ πνηακνχ, κηα αλεπαξθή ξνή λεξνχ πνπ δελ κπνξεί λα επηηξέςεη ζην ζνινκφ λα κεηαθηλεζεί πξνο ηα πάλσ γηα λα σνηνθήζεη, θαη κηα ππεξζέξκαλζε ηνπ λεξνχ πνπ πξνθαιείηαη απφ έιιεηςε επηθάιπςεο απφ παξφρζηα βιάζηεζε. 31. Ζ πξψηε αιιαγή πνπ νδήγεζε ζε απψιεηα ηεο βηνκεραλίαο ζηξεηδηψλ ζην Great South Bay ήηαλ ε θαζεκεξηλή απνζηξάγγηζε εθαηνκκπξίσλ γαινληψλ απνβιήησλ απφ πάπηεο κέζα ζηνλ θφιπν απφ θάξκεο κε πάπηεο πνπ βξίζθνληαλ θαηά κήθνο ησλ αθηψλ. 32. Σν παξάδεηγκα ηνπ Great South Bay δείρλεη πψο φια ηα κέξε ελφο νηθνζπζηήκαηνο ζπζρεηίδνληαη. 33. Σν θιεηδί γηα ηελ νξζή ρξήζε κηαο εθβνιήο είλαη ε ζπλεξγαζία κεηαμχ φισλ ησλ δηαθνξεηηθψλ ρξεζηψλ. 34. Σν Καηαθχγην ηνπ South Slough αλαπηχρζεθε γηα λα βνεζήζεη λα βξεζνχλ απαληήζεηο ζρεηηθά κε ηηο εθβνιέο θαη λα παξέρεη πξνζηαζία ζηνπο βηφηνπνπο ησλ εθβνιψλ θαη ζηα θπηά θαη ηα δψα πνπ δνπλ εθεί. 74

76 Σν ηαπξφιεμν ησλ Δθβνιψλ Υξεζηκνπνίεζε ην γισζζάξη ζην πίζσ κέξνο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ νδεγνχ ζνπ γηα λα βξεηο ηηο ιχζεηο ζην ζηαπξφιεμν 75

77 Οξηδφληηα 1. Πιαγθηνληθά δψα 9. Σν ζηφκα ζε ζρήκα βεληάιηαο κηαο εθβνιήο 7. Νεθξά θνκκάηηα νξγαληθήο χιεο 9. Οξγαληζκνί πνπ κπνξνχλ λα δήζνπλ κε απνπζία νμπγφλνπ 9. Έλα αεξηψδεο κείγκα πνπ πεξηθιείεη ηε γε 14. Πξνζζεκέλν, ζπλ 16. Έλα κέξνο φπνπ ην γιπθφ λεξφ αλακεηγλχεηαη κε ην αιαηφλεξν. 20. Ζ πξνλχκθε ηνπ ζηξεηδηνχ αθνχ έρεη εγθαηαζηαζεί ζε κηα ζηεξεή επηθάλεηα θαη πξηλ κεηακνξθσζεί. 21. Οη ιαζπφηνπνη απνηεινχληαη θπξίσο απφ, ηιχεο θαη άξγπινπο. 22. Αλαπηπζζφκελα θπηά πνπ δνπλ ζε ζπλζήθεο αιαηψδνπο εδάθνπο. 24. θνκκάηη ηεο εθβνιήο πνπ θαιχπηεηαη απφ αεηζαιή βιάζηεζε είλαη γλσζηφ σο. 25. Ζ παιίξξνηα φηαλ ε κεγαιχηεξε πνζφηεηα σθεάληνπ λεξνχ είλαη κέζα ζηελ εθβνιή είλαη γλσζηή σο παιίξξνηα. 27. Ζ παιίξξνηα φηαλ ε ιηγφηεξε πνζφηεηα σθεάληνπ λεξνχ είλαη κέζα ζηελ εθβνιή είλαη γλσζηή σο παιίξξνηα. 29. Σν αληίζεην ηνπ έμσ Κάζεηα: 2. Οιφθιεξν ην ζψκα ηνπ αιαηφλεξνπ πνπ θαιχπηεη πεξίπνπ ην 72 ηνηο εθαηφ ηεο επηθάλεηαο ηεο γεο. 3. Σν ζηάδην ηνπ θχθινπ δσήο ηνπ ζνινκνχ αθνχ έρεη εθθνιαθζεί θαη βγεη απφ ηα ραιίθηα. 4. Σα παιηξξντθά θχκαηα κε ιηγφηεξε ηνπ κέζνπ φξνπ δηαθνξά αλάκεζα ζηα πςειά θαη ρακειά παιηξξντθά θχκαηα πνπ πξνθχπηνπλ φηαλ ν ήιηνο είλαη ζε γσλία 90 κνηξψλ απφ ηε ζειήλε φπσο απηφο είλαη νξαηφο απφ ηε γε 5 Έλα κηθξνζθνπηθφ ρξπζφ θαη θαθέ θχθη. 6. Μία πξψηκε κνξθή δψνπ πνπ είλαη ξηδηθά δηαθνξεηηθφ απφ ην γνληφ ηνπ θαη πξέπεη λα κεηακνξθσζεί. 8. Ζ πεξηνδηθή αχμεζε θαη πηψζε ηνπ επηπέδνπ ηεο ζάιαζζαο. 10. Πξνθχπηνληαο ζηνλ ππζκέλα ελφο ζψκαηνο λεξνχ. 11. Έλα ζρεηηθά κεγάιν ζψκα αιαηφλεξνπ, ηειείσο ή κεξηθψο πεξίθιεηζην απφ μεξά. 13. Πιαγθηνληθά θπηά 14. Έλα είδνο πνπ εθθνιάπηεηαη ζην γιπθφ λεξφ, πεξλά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο δσήο ηνπ ζηνλ σθεαλφ, θαη επηζηξέθεη ζην γιπθφ λεξφ γηα λα σνηνθήζεη. 15. Τιε νξγαληθνχ θαγεηνχ. 76

78 17. Μηα δνκή πνπ επεθηείλεηαη κέζα θαη πάλσ απφ ην ζψκα ηνπ λεξνχ γηα λα πξνζηαηέςεη έλα θνκκάηη αθηήο απφ ηε δξαζηεξηφηεηα ησλ θπκάησλ. 18. Έλα tideflat πνπ απνηειείηαη απφ ιάζπεο, άξγηινπο θαη ηιχεο. 19. Μνξηαθά πιηθά πνπ εμαθνινπζνχλ λα αησξνχληαη ζε έλα πγξφ κφλν απφ ηελ θίλεζε ηνπ πγξνχ. Αλ ε θίλεζε ζηακαηήζεη, ηα πιηθά πέθηνπλ ζηνλ ππζκέλα. 23. Θαιάζζηα δψα πνπ είλαη αλεμάξηεηα απφ ηα πδξφβηα ξεχκαηα. 26. Σαθηηθή αλνδηθή θαη θαζνδηθή αιιαγή κηαο κεηαβιεηήο ζε κηα ζπγθεθξηκέλε θαηεχζπλζε. 27. Σν ελδηάκεζν κεηαμχ γέλλεζεο θαη ζαλάηνπ. 28. Με εμεκεξσκέλα 30. Ζ δηαδηθαζία ηεο κεηαθίλεζεο ελφο ελήιηθνπ ζηξεηδηνχ απφ ην θέιπθφο ηνπ γηα ηε δηαδηθαζία ιήςεο ηξνθήο. ΟΡΗΕΟΝΣΗΑ 1. δσνπιαγθηφλ 5. δέιηα 7. ηξίκκαηα 9. αλαεξφβηνη 12. αέξαο 14. θαη 16.εθβνιή 21. ιάζπεο 22. αιφθπηα 24. αιπθή 25. πςειή 27. ρακειή 29. κέζα 31. αιαηφηεηα 33. θαλάιη 35. θχθινο 36. ιίπαζκα 38. δχν 42. θηιηξνπνηεηέο 44. κέηξν 45. παιηξξντθή εμφγθσζε Απαληήζεηο ζην ζηαπξφιεμν 77

79 ΚΑΘΔΣΑ 2. σθεαλφο 3. άκπσηε 4. δηάηνκα 5. πξνλχκθε 8. παιίξξνηεο 10. βελζηθά θπηνπιαγθηφλ 14. αλάδξνκα 15. ζξεπηηθά ζπζηαηηθά 15. θπηνπιαγθηφλ 17.πξνβιήηα 18. ιαζπφηνπνο 19. ηδήκαηα δσή 28. άγξηνο 32. ιεθηζηθφο ζάθνο 30. εμνζηξάθηζε 34. ελδνπαλίδα 37. γιπθφ 39. θσο 40. θχθηα 78

80 Όλνκα Καζεγεηήο Πεξίνδνο Αλαζθόπεζε Λεμηινγίνπ θαη Βαζηθώλ Δλλνηώλ Οδεγίεο: ηελ αξηζηεξή ζηήιε, παξαθάησ, ππάξρνπλ φξνη ζρεηηθνί κε ηηο εθβνιέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζπλήζσο. ηε δεμηά ζηήιε ππάξρνπλ νξηζκνί πνπ νξίδνπλ ηνπο φξνπο. Σαηξηάζηε ηνπο νξηζκφο κε ηνπο φξνπο ηνπνζεηψληαο ην αλάινγν γξάκκα ζηηο ζέζεηο πνπ παξέρνληαη. Α. θ απομάκρυνςθ πζτρασ, λάςπθσ και άμμου ϊςτε να γίνουν βακφτερα τα λιμάνια και οι υδρόβιεσ δίοδοι 1. εκβολι 2. tideflats Β. υδρόβια φυτά και ηϊα, ςυνικωσ μικροςκοπικά, που εξαρτϊνται από τα υδρόβια ρεφματα για μετακίνθςθ 3. αλυκι Γ. μια περιοχι που καλφπτεται πάντα με νερό, όπου βρίςκονται ναυτιλιακζσ γραμμζσ και οι πλθκυςμοί ψαριϊν 4. υδροκρίτθ Δ. λεπτά μονοκφτταρα φφκια με τοιχϊματα με μορφι γραςιδιοφ. 5. κανάλι Ε. μια υγρι περιοχι που φιλοξενεί γραςίδι και φυτά που μοιάηουν με γραςίδι, θ οποία καλφπτεται περιςταςιακά από υψθλι παλίρροια. 6. τρίμματα 7. αλατότθτα Σ. ψάρια που προζκυψαν από το τεχνθτό μεγάλωμα των γονζων τουσ οι οποίοι επιλζχτθκαν από το προςωπικό του εκκολαπτθρίου 8. υφάλμυρεσ Η. μζτρθςθ τθσ αλατότθτασ του νεροφ 9. εκβάκυνςθ Θ. μικροςκοπικά ςωματίδια νεκρϊν φυτϊν και ηϊων Θ. το ξζφτιςμα τθσ πζτρασ ι του εδάφουσ από τον άνεμο, το νερό ι τον πάγο 79 Ι. μια περιοχι που εκτίκεται κατά τθ χαμθλι παλίρροια και αποτελείται από λάςπθ, άμμο ι και τα δφο

81 10. ιηιματα 11. οικοςφςτθμα 12. βιότοποσ 13. διάβρωςθ Κ. μια τακτικι αλλαγι ςε μια μεταβλθτι ςε ςυγκεκριμζνθ κατεφκυνςθ, όπωσ θ αυξθμζνθ ποςότθτα χιονιοφ που ςυναντάται κακϊσ ταξιδεφουμε πιο πάνω ςτο βουνό Λ. λεπτά ηϊα που επιπλζουν πακθτικά ι κολυμποφν αδφναμα Μ. τθν ποςότθτα άνκρακα που μετατρζπεται ςε φυτικό ιςτό με τθ φωτοςφνκεςθ, ςε μια δοκείςα περιοχι, ςε ζνα δοκζν ποςό χρόνου 14. παραγωγικότθτα Ν. νερό που είναι κάπωσ αλμυρό 15. κλίμακα Ξ. μια περιοχι τθσ οποίασ θ βροχι απορρζει ςε ζνα ςυγκεκριμζνο ςϊμα νεροφ 16. πλαγκτόν Ο. ζνα μζροσ όπου το γλυκό νερό από τθν ξθρά αναμειγνφεται με το αλατόνερο του ωκεανοφ 17. ηωοπλαγκτόν Π. τα ςωματίδια που εγκακίςτανται ςτον πυκμζνα ενόσ υγροφ 18. διάτομα 19. παράςιτα Ρ. μια ομάδα ηωντανϊν οργανιςμϊν που αλλθλεπιδροφν μεταξφ τουσ και με το περιβάλλον τουσ 20. φυτοπλαγκτόν. οργανιςμοί που ηουν μζςα ι πάνω ςε άλλουσ οργανιςμοφσ και ςυχνά προκαλοφν κάποιο είδοσ βλάβθσ ςε αυτοφσ. 21. προςαρμογι Σ. οποιαδιποτε γενετικι αλλαγι ςε μια ομάδα οργανιςμϊν που τα κακιςτά καλφτερα κατάλλθλα να ηιςουν και να αναπαραχκοφν ςτο περιβάλλον τουσ 22. γονίδιο 23.γενετικι πολλαπλότθτα 24.αποκζματα εκκολαπτθρίου Τ. ζνα κομμάτι κυττάρου που μεταβιβάηει τα γενετικά χαρακτθριςτικά από γενιά ςε γενιά Φ. θ μεγάλθ ποικιλία γενετικϊν χαρακτθριςτικϊν που ςυναντάται ςε μια ομάδα οργανιςμϊν 80 Χ. το μζροσ όπου ζνασ οργανιςμόσ ηει φυςιολογικά και αναπτφςςεται Ψ. λεπτά φυτά που μεταφζρονται πακθτικά από τα υδρόβια ρεφματα

82 Οδεγίεο: Τπάξρνπλ πνιιέο πιεξνθνξίεο γηα ηηο εθβνιέο ηνπ Όξεγθνλ πνπ πξέπεη λα γλσξίδεηε. Οη παξαθάησ εξσηήζεηο πνιιαπιήο επηινγήο ζα βνεζήζνπλ λα θέξνπλ ππφ ηελ πξνζνρή ζαο κεξηθέο απφ ηηο πην ζεκαληηθέο. Σνπνζεηήζηε ην γξάκκα ηεο απάληεζεο πνπ επηιέγεηε ζηα θελά πνπ παξέρνληαη. 1. Ζ κέζε θάζεηε απφζηαζε αλάκεζα ζηελ πςειή θαη ρακειή παιίξξνηα γηα κία κέξα ζην Coos Bay είλαη α. 5,2 πφδηα β. 3,0 πφδηα γ. 12,1 πφδηα 2. Ζ αθηή ηνπ Όξεγθνλ έρεη α. 13 εθβνιέο β. 21 εθβνιέο γ. 50 εθβνιέο 3. Σν Coos Bay είλαη α. ε κεγαιχηεξε εθβνιή ζηελ αθηή ηνπ Όξεγθνλ β. ε δέθαηε ηξίηε κεγαιχηεξε εθβνιή ζηελ αθηή ηνπ Όξεγθνλ γ. ε δεχηεξε κεγαιχηεξε εθβνιή ζηελ αθηή ηνπ Όξεγθνλ 4. Καηά ηελ πςειή παιίξξνηα ην Coos Bay επεθηείλεηαη α. 5 κίιηα πάλσ πξνο ηνλ Πνηακφ Coos β. 28 κίιηα πάλσ πξνο ηνλ Πνηακφ Coos γ. 12 κίιηα πάλσ πξνο ηνλ Πνηακφ Coos 5. To πνζνζηφ ησλ αξρηθψλ αιπθψλ ηεο εθβνιήο ηνπ Coos Bay πνπ έρνπλ ραζεί εμαηηίαο ηεο αλζξψπηλεο παξέκβαζεο είλαη α. 55 β. 10 γ

83 Οη απαληήζεηο ζηελ Αλαζεψξεζε ηνπ Λεμηινγίνπ θαη ησλ Κεληξηθψλ Δλλνηψλ Ζ αληηζηνίρηζε ησλ νξηζκψλ Ο 1. Θ 13. Η 2. Μ 14. Δ 3. Κ 15. Ξ 4. Β 16. Γ 5. Λ 17. Ζ 6. Γ 18. Ε Ν 8. Φ 20. Α 9. Σ 21. Π 10. Τ 22. Ρ 11. Φ 23. Υ 12. Σ 24. Δξσηήζεηο πνιιαπιήο επηινγήο α 1. β 4. β 2. γ 5. γ 3. 82

84 (Αζθήζεηο Δξγαζηεξίνπ: Δηζαγσγή) Μία ζεηξά απφ επηά αζθήζεηο εξγαζηεξίνπ έρεη δεκηνπξγεζεί γηα λα παξέρεη ζηελ ηάμε ηελ εκπεηξία ζηνπο καζεηέο, αθφκα θαη αλ κηα εθδξνκή δελ είλαη δπλαηή. ε ιίζηα παξαθάησ, γηα ζρεδηαζηηθνχο ζθνπνχο, βξίζθνληαη ηα πξσηαξρηθά ραξαθηεξηζηηθά γηα θάζε εξγαζηήξην Πξνεηνηκαζία Καζεγεηή Δξγαζηήξην Κεληξηθέο Έλλνηεο Υξφλνο ρφιηα 1. Παιίξξνηεο Καζφινπ Ηδηαίηεξα ρξήζηκν πξηλ κηα εθδξνκή 2. Ηδήκαηα Μέρξη δχν εβδνκάδεο Απηφ ην εξγαζηήξην είλαη αλ έρνπλ δεηεζεί δείγ- ρξήζηκν γηα άιια πδξφβη καηα ηδήκαηνο α νηθνζπζηήκαηα; ζεκαληηθή πξνεηνηκαζία απαη ηείηαη. 3. Ρχπνη Μηάκηζε κέξα θαη ρξφ- Δπίζεο ρξήζηκν γηα άιλνο απαηηείηαη γηα ηελ α- ια πδξφβηα νηθνζπζηή πφθηεζε hach kits καηα; κέηξηα πξνεηνηκα ζία απαηηείηαη. 4. Πιαγθηφλ Μηα εθδξνκή απαηηείηαη Σν εξγαζηήξην πξέπεη λα πξνεγεζεί. μεθηλήζεη ακέζσο κεηά απφ κηα εθδξνκή επεηδή ρξεζηκνπνηνχληαη δσληαλά δείγκαηα 5. Σξνθηθνί ηζηνί Καζφινπ Πξνηείλεηαη κηα εθδξνκή αιιά δελ είλαη ππνρξεσηηθή; Απηφ ην εξγαζηήξην είλαη ρξήζηκν γηα δηάθνξα νηθνζπζηήκαηα. 6. Μεηαθνξά ελέξγεηαο Καζφινπ Απηφ ην εξγαζηήξην είλαη ρξήζηκν γηα άιια νηθνζπζηήκαηα επίζεο. 83

85 7. Καηαλνκή πιεζπζκνχ Καζφινπ Πξνηείλεηαη κηα εθδξνκή; απην εξγαζηήξην είλαη ρξήζηκν θπξίσο γηα ηε κειέηε ηνπ νηθνζπζηήκαηνο κηαο εθβνιήο Σν πιηθφ πνπ αθνινπζεί παξέρεη πιεξνθνξίεο γηα ηνλ ππνινγίζηκν ρξφλν επαθήο κε ηνπο καζεηέο, πξνεηνηκαζίεο πνπ πξέπεη λα γίλνπλ πξηλ απφ ην εξγαζηήξην, ρξεηαδνχκελνο εμνπιηζκφο θαη πξνκήζεηεο, θαη ζρφιηα πνπ αθνξνχλ ηηο ζπδεηήζεηο πνπ αθνινπζνχλ κεηά απφ θάζε εξγαζηήξην. Πξσηφηππα θπιιάδηα γηα αλαπαξαγσγή ψζηε λα κνηξαζηνχλ ζηνπο καζεηέο βξίζθνληαη ζε απηφ ην θνκκάηη ηνπ εγρεηξηδίνπ. 84

86 ΔΡΓΑΣΖΡΗΟ 1 Όλνκα Καζεγεηήο Πεξίνδνο Ζ Τγξή Κνπβέξηα: Καηαλνψληαο ηηο Παιίξξνηεο θνπφο: Ο ζθνπφο απηήο ηεο άζθεζεο είλαη λα κάζνπκε λα ρξεζηκνπνηνχκε ηνπο παιηξξντθνχο πίλαθεο. Ζ εμέηαζε ησλ παιηξξντθψλ πηλάθσλ γηα κηα παξάθηηα πεξηνρή πνπ πξνζδνθάηε λα επηζθεθζείηε ζα ζαο βνεζήζεη λα εμνηθεησζείηε κε ηνπο πίλαθεο φπσο επίζεο θαη κε ηα ζρέδηα ησλ παιηξξντθψλ θπκάησλ γη απηή ηελ πεξηνρή. Με απηφ ηνλ ηξφπν δε ζα παγηδεπηείηε ζε έλα βξάρν απφ ην εηζεξρφκελν παιηξξντθφ θχκα, ή δε ζα αθήζεηε ην θαλφ ζαο λα παξαζπξζεί καθξηά θαζψο θάλεηε ηε ζπγθνκηδή ζαο ζηνπο ιαζπφηνπνπο κηαο εθβνιήο. Μηα εξψηεζε γηα λα ξσηήζεηε ην εαπηφ ζαο ελψ θάλεηε απηή ηελ άζθεζε είλαη, «Αλ δνχζα εθεί, ζα ρξεηαδφηαλ λα θξαηήζσ έλαλ παιηξξνηαθφ πίλαθα εχρξεζην γηα θάζε ζηηγκή ή απιά ζα ηνλ θνίηαγα κηα θνξά θαη κεηά ζα ηνλ μερλνχζα;» Τιηθά: Παιηξξντθνί πίλαθεο κε ηηο θάζεηο ηεο ζειήλεο (έλαο γηα θάζε δεχγνο καζεηψλ) Μνιχβηα θαη θαινί καξθαδφξνη γηα ηνλ πίλαθα ή ππνγξάκκηζε ζεκεηψζεσλ Υαξηί εηδηθφ γηα ηε δεκηνπξγία δηαγξακκάησλ Φαιίδη, ζεινηέεπ Υάξαθαο Δηζαγσγή: ιεπηή ζηξψζε (ζαλ θνπβέξηα) λεξνχ πνπ πεξηθιείεη ηε γε έιθεηαη απφ ηελ ειθηηθή δχλακε ηεο ζειήλεο θαη ηνπ ήιηνπ, θαη επεξεάδεηαη επίζεο απφ ηε θπγφθεληξε δχλακε ηεο γεο θαζψο απηή πεξηζηξέθεηαη γχξσ απφ ηνλ ήιην. Απηέο ε δπλάκεηο δεκηνπξγνχλ «εμνγθψκαηα» ζηε ζηξψζε λεξνχ κε απιάθηα κεηαμχ ηνπο φπσο απηφ θαίλεηαη παξαθάησ. Ζ γε γπξίδεη θάησ απφ απηά ηα εμνγθψκαηα θαη ηαβιάθηα, πξνθαιψληαο πςειέο θαη ρακειέο παιίξξνηεο. Παξφιν πνπ νη βαζηθέο αηηίεο γηα ηηο παιίξξνηεο είλαη νη ίδηεο παληνχ, δηαθνξεηηθνί παξάγνληεο ζπλδπάδνληαη 85

87 γηα λα παξάγνπλ παιηξξντθά θχκαηα ραξαθηεξηζηηθά κηαο δνζείζαο πεξηνρήο. Γηα παξάδεηγκα, ζε κεξηθά κέξε ε ρακειή παιίξξνηα αθνινπζείηαη δέθα ιεπηά αξγφηεξα απφ πςειή παιίξξνηα. Καηά κήθνο ηεο αθηήο ηνπ Όξεγθνλ έρνπκε δχν πςειέο παιίξξνηεο θαη δχν ρακειέο παιίξξνηεο θάζε 24 ψξεο θαη 50 ιεπηά. Αθνχ ππάξρνπλ δχν πςειέο θαη δχν ρακειέο παιίξξνηεο αλά ηελ εκέξα, ε ρακειή παιίξξνηα θαηά κήθνο ηεο αθηήο ηνπ Όξεγθνλ αθνινπζείηαη πεξίπνπ έμη ψξεο αξγφηεξα απφ πςειή παιίξξνηα. Αθφκα, ζε κεξηθέο πεξηνρέο ζηνλ θφζκν, γηα παξάδεηγκα ζηελ Καξατβηθή, ππάξρεη κφλν κία πςειή θαη κφλν κία ρακειή παιίξξνηα θάζε κέξα. Σν Όξεγθνλ έρεη δχν πςειέο θαη δχν ρακειέο παιίξξνηεο, φπσο έρνπκε ήδε επηζεκάλεη. Γηαδηθαζία: 1. Δζείο θαη ν θαζεγεηήο ζαο ζα ζπδεηήζεηε ελ ζπληνκία «Πψο λα δηαβάδεηε ηνπο παιηξξντθνχο πίλαθεο,» κε νδεγίεο λα ζπλνδεχνπλ ηνπο παιηξξντθνχο πίλαθεο ζε απηή ηελ άζθεζε. Βεβαησζείηε φηη γλσξίδεηε πην θνκκάηη ηνπ πίλαθα είλαη γηα ηηο πςειέο παιίξξνηεο θαη πνηφ γηα ηηο ρακειέο. 2. Κνηηάμηε ηνπο παιηξξντθνχο πίλαθεο πνπ ζαο έρνπλ δνζεί. Γπξίζηε ζηε ζεκεξηλή εκεξνκελία. α. Πνηφ είλαη ην χςνο ηεο ρακειήο παιίξξνηαο ζήκεξα ζηνλ Κφιπν Humboldt, ζηελ Καιηθφξληα; β. Ση ψξα ζπλέβε; γ. Μεηά απφ πφζε ψξα απφ απηή πξνθχπηεη ε πςειή παιίξξνηα; 3. Μαδί κε ηνπο παιηξξντθνχο πίλαθεο ζπκπεξηιακβάλεηαη θαη ν «δηνξζσηηθφο πίλαθαο». Βξείηε ηνπο δηνξζσηηθνχο ζπληειεζηέο γηα ην ρξφλν θαη ην χςνο ηεο παιίξξνηαο γηα ηηο Απνβάζξεο ηνπ Coos Bay, ηελ Δίζνδν ηνπ Coos Bay, θαη ην Ληκάλη Orford. εκεηψζηε ηνπο δηνξζσηηθνχο ζπληειεζηέο παξαθάησ. 86

88 Σνπνζεζία Γηφξζσζε Ύςνπο Γηφξζσζε Υξφλνπ Απνβάζξεο Coos Bay Δίζνδνο Coos Bay Ληκάλη Orford α. Μπνξείηε λα εμεγήζεηε γηαηί ππάξρεη ηφζν κεγάιε δηαθνξά ρξφλνπ ζηε δηφξζσζε ησλ ρξφλσλ γηα ηηο Απνβάζξεο ηνπ Coos Bay θαη ηελ Δίζνδν ηνπ Coos Bay; β. Γψζηε ηνπιάρηζηνλ έλαλ θαιφ ιφγν γηα ηνλ νπνίν έλα άηνκν πξέπεη λα επηδείμεη γλψζε ησλ δηνξζσηηθψλ ζπληειεζηψλ ελφο παιηξξντθνχ πίλαθα πξηλ ιάβεη άδεηα θαπεηάληνπ γηα πινίν; γ. Υξεζηκνπνηψληαο ην δνζέλ ραξηί γξαθήκαηνο, θάληε έλα γξάθεκα ησλ παιηξξντθψλ θπκάησλ γηα κηα πεξίνδν επηά εκεξψλ πνπ ζα ζαο αλαζέζεη ν θαζεγεηήο ζαο. Δπίζεο δειψζηε ηε θάζε ηεο ζειήλεο πνπ είλαη θαηάιιειε γη απηή ηελ πεξίνδν ρξφλνπ πνπ βξίζθεηαη ζηελ θνξπθή ηνπ γξαθήκαηνο (δείηε ην παξάδεηγκα παξαθάησ). Οη θάζεηο ηεο ζειήλεο είλαη Πξψην Σέηαξην Οιφθιεξε ειήλε Σξίην Σέηαξην Νέα ειήλε Όηαλ θάλεηε γξάθεκα ησλ παιηξξντθψλ θπκάησλ, ζπκεζείηε λα ρξεζηκνπνηήζεηε ηνπο θαηάιιεινπο ζπληειεζηέο δηφξζσζεο. 4. Σψξα θνηηάμηε ηελ παιηξξντθή θακπχιε γηα κηα πεξίνδν κεξηθψλ εβδνκάδσλ ζπγθξίλνληαο ην γξάθεκά ζαο κε απηά ησλ ζπκκαζεηψλ ζαο. Κάληε απηφ ζπγθνιιψληαο φια ηα παιηξξντθά γξαθήκαηα ην έλα κεηά ην άιιν ζηελ θαηάιιειε ζεηξά ζε έλαλ ηνίρν. Θα πξέπεη λα έρεηε παιηξξντθέο θακπχιεο δηαθφξσλ κελψλ γηα λα εμεηάζεηε. Μπνξείηε ηψξα λα δείηε δηάθνξα ζρέδηα ζηελ θακπχιε. Υξεζηκνπνηψληαο ην δηθφ ζαο ραξηί γξαθήκαηνο, ζρεδηάζηε έλα παιηξξντθφ γξάθεκα πνπ λα πξνζεγγίδεη ηελ θακπχιε ελφο κήλα. Πξνζζέζηε ηηο θάζεηο ηεο ζειήλεο ζε απηή ηελ θακπχιε φπσο θάλαηε πξηλ. 87

89 5. Πψο αθνινπζεί ν θχθινο ηεο ζειήλεο ησλ θχθιν ηεο πςειήο παιίξξνηαο; πκπέξαζκα: Απφ απηή ηελ άζθεζε κπνξέζακε λα δψζνπκε εηθφλα ζε κεξηθέο απφ ηηο ζεκαληηθέο κνξθέο ηεο αλφδνπ θαη θαζφδνπ ησλ παιηξξντθψλ θπκάησλ. Μπνξέζακε επίζεο λα θαζνξίζνπκε φηη ε ζειήλε είλαη κία πνιχ ζεκαληηθή αηηία ησλ κνξθψλ πνπ βιέπνπκε. Γηα ηελ αθξίβεηα, έρεη δεηρζεί φηη ε ζειήλε είλαη ε πξσηαξρηθή αηηία ησλ παιηξξντθψλ κνξθψλ πνπ ζπλαληάκε. Έρνπκε επίζεο κάζεη θάηη πξαθηηθήο ζεκαζίαο. Έρνπκε κάζεη πψο λα ρξεζηκνπνηνχκε έλα παιηξξντθφ ζεκεησκαηάξην, θαη ρξεηάδεηαη λα ην γλσξίδνπκε απηφ θάζε θνξά πνπ είκαζηε θνληά ζηνλ σθεαλφ. 88

90 Δξγαζηήξην 2 Αλάκεημε ιάζπεο: Δμεξεπλψληαο ηα Ηδήκαηα ηνπ Βπζνχ κηαο Δθβνιήο (Τπνινγίζηκε ψξα επαθήο κε ην καζεηή: 1 ψξα θαη 15 ιεπηά) Πξνεηνηκαζία Πξηλ ην Δξγαζηήξην. Βάιηε ηνπο καζεηέο λα δηαβάζνπλ ην θαηάιιειν θνκκάηη απφ ην βηβιίν. Θα ρξεηαζηεί λα απνθηήζεηε δείγκαηα απφ ην South Slough θαη δείγκαηα βξσκηάο θαη άκκνπ πεξίπνπ κηα εβδνκάδα πξηλ ην εξγαζηήξην. Γείγκαηα άιια εθηφο ηνπ South Slough κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ. Υξεζηκνπνηήζηε βξσκηά ζε κνξθή ιεπηήο ζθφλεο θαη ιεπηή άκκν γηα λα πξνεηνηκάζεηε ηηο θιαζζηθέο θακπχιεο. Ζ άκκνο θαη ε βξσκηά ζα πξέπεη λα ζηεγλσζνχλ θαη κεγάια νξγαληθά ζσκαηίδηα λα θνζθηληζηνχλ ψζηε λα κείλνπλ απέμσ ή λα απνκαθξπλζνχλ κε άιιν ηξφπν. Σα δείγκαηα ηνπ South Slough κπνξνχλ λα καδεπηνχλ απφ ηελ πεξηνρή ή κπνξείηε λα ηα δεηήζεηε απφ ην θαηαθχγην. Σα δείγκαηα πνπ ζα ζηαινχλ ζε ζαο ζα είλαη ζηεγλά θαη έηνηκα γηα αλάιπζε. Οπνηνδήπνηε δείγκα πνπ ζα έρεη ζπιιερζεί απφ ηελ πεξηνρή ζα ρξεηάδεηαη λα ζηεγλσζεί θαη νπνηνδήπνηε πιηθφ ελζσκαησκέλν ζε απηφ λα δηαζπαζηεί. Απηφ ζα βνεζήζεη ηε κέηξεζε ησλ δεηγκάησλ πνπ ζα εμεηαζηνχλ. Φξνληίζηε λα δηαζπάζεηε κφλν ην ελζσκαησκέλν πιηθφ θαη λα κελ αιέζεηε ην δείγκα έηζη ψζηε ηα κεγαιχηεξα ζσκαηίδηα λα δηαζπαζηνχλ, θαη κε απηφ ην ηξφπν λα αιιάμεη ην δείγκα. Σα μχιηλα κπινθ ζα πξέπεη επίζεο λα πξνεηνηκαζηνχλ πξηλ ην εξγαζηήξην. Υξεηαδνχκελνο Δμνπιηζκφο θαη Πξνκήζεηεο. Όινο ν εμνπιηζκφο θαη νη πξνκήζεηεο πνπ ρξεηάδνληαη είλαη ζε ιίζηα ζην εξγαζηήξην. Σα θσηνθχηηαξα ηνπ ζεηνχρνπ θαδκίνπ θνζηίδνπλ πεξίπνπ $ 1,30 ην θαζέλα. Σν ohmmeter ρξεηάδεηαη λα έρεη πξνζαξκνδφκελα επίπεδα επαηζζεζίαο έηζη ψζηε ην δηάβαζκα απφ ην πην ιαζπψδεο δείγκα λα είλαη θνληά ζην πάλσ κέξνο ηεο κεηξηθήο θιίκαθαο. 89

91 Άζθεζε πνπ αθνινπζεί. Δίλαη ζεκαληηθφ λα ζεκεηψζνπκε φηη είηε ην λεξφ είλαη αιαηφλεξν ή γιπθφ λεξφ, ηζρχεη ε ίδηα αξρή: φζν πην γξήγνξε θίλεζε ηνπ λεξνχ, ηφζν πην κεγάια ηα ζσκαηίδηα πνπ κπνξνχλ λα κεηαθεξζνχλ καδί ηνπ. Παξφια απηά, ε αιαηφηεηα αιιάδεη ην βαζκφ θαζίδεζεο ησλ ζσκαηηδίσλ αξγίινπ εμαηηίαο ηεο επίδξαζεο ησλ ηφλησλ αιαηηνχ ζηα ζσκαηίδηα. Έλα πείξακα πνπ κπνξείηε λα θάλεηε είλαη λα ζπγθξίλεηε ην βαζκφ θαζίδεζεο ελφο δείγκαηνο ζην ζαιαζζηλφ λεξφ θαη ελφο ζην γιπθφ λεξφ. Δίλαη εμίζνπ ζεκαληηθφ λα ζεκεηψζνπκε φηη απνηθίεο βαθηεξίσλ δνπλ ζηελ επηθάλεηα ησλ ζσκαηηδίσλ. Δθφζνλ ηα πην ιεπηά ζσκαηίδηα έρνπλ πεξηζζφηεξε ζπλνιηθή επηθάλεηα, ηα ιεπηά ηδήκαηα είλαη ηδηαίηεξα πινχζηα ζε βαθηήξηα. 90

92 ΔΡΓΑΣΖΡΗΟ 3 Όλνκα θνπφο: Καζεγεηήο Πεξίνδνο Ρήςε απνβιήησλ: Σα Απνηειέζκαηα ησλ Ρχπσλ ζην Γηαιπκέλν Ομπγφλν Ο ζθνπφο απηνχ ηνπ εξγαζηεξίνπ είλαη λα θαηαλνήζνπκε ηελ επηξξνή ησλ ξχπσλ ζε κηα εθβνιή. Όηαλ ζθέπηεζηε ηνπο ξχπνπο πνπ εηζέξρνληαη ζε κηα εθβνιή, ίζσο λα ζθέπηεζηε ηππηθά ηα ρεκηθά. Ζ νξγαληθή χιε (χιε πνπ πξνέξρεηαη απφ δσληαλνχο νξγαληζκνχο) ε νπνία απνβάιιεηαη ζηελ εθβνιή κπνξεί επίζεο λα κεηαηξαπεί ζε ξχπν. Μέζα απφ απηφ ην πείξακα ζα αλαθαιχςεηε ηηο επηδξάζεηο ηεο δσηθήο θνπξηάο θαη ησλ απνβιήησλ απφ ηα ςάξηα θαη ηελ μπιεία ζην δηαιπκέλν νμπγφλν πνπ βξίζθεηαη κέζα ζην λεξφ. Τιηθά: Απηή ε ιίζηα είλαη γηα θάζε νκάδα απφ έλαλ σο ηέζζεξεηο καζεηέο ml θηάιεο Erlenmeyer 4 κνλήο ηξχπαο πψκαηα γηα ηηο θηάιεο 4 θνκκάηηα γπάιηλνπ ζσιήλα ιπγηζκέλνπ ζε γσλία παξαπάλσ απφ 90 κνίξεο 1 hach kit γηα ηε κέηξεζε ηνπ δηαιπκέλνπ νμπγφλνπ 4 θνπηάιηα ιεπηήο άκκνπ απφ θάπνην ξπάθη, ιίκλε ή ηάθξν απνζηξάγγηζεο 1 - θνπηάιη ην θαζέλα λα πεξηέρεη δσηθή θνπξηά, απφβιεηα απφ ςάξηα θαη ΣΔΜΑΥΗΜΔΝΟ ΒΑΡΤ ΞΤΛΟ 1 ζειίδα ραξηηνχ γξαθήκαηνο γηα θάζε καζεηή Μαξθαδφξνη καξθαξίζκαηνο Γιπθεξίλε Βακβάθη Αζθάιεηα Δξγαζηεξίνπ: Αθνινπζήζηε φιεο ηηο ζρεηηθέο νδεγίεο αζθαιείαο ηνπ ζρνιείνπ ηεο πεξηνρήο ζαο. Γπαιηά εξγαζηεξίνπ ζα πξέπεη λα θνξηνχληαη θαηά ηε ρξήζε ησλ ρεκηθψλ πνπ βξίζθνληαη ζην hach kit. ε πεξίπησζε επαθήο κε ην δέξκα, πιχλεηε φιεο ηηο πξνζβεβιεκέλεο πεξηνρέο θαιά κε ζαπνχλη θαη λεξφ. Πξνθαλψο, ΜΖΝ ΚΑΣΑΠΗΔΗΣΔ θαλέλα απφ ηα πιηθά πνπ βξίζθνληαη ζην εξγαιείν. 91

93 ΤΓΚΔΚΡΗΜΔΝΔ ΟΓΖΓΗΔ ΠΡΧΣΖ ΒΟΖΘΔΗΑ ΒΡΗΚΟΝΣΑΗ Δ ΚΑΘΔΝΑ ΑΠΟ ΣΑ ΥΖΜΗΚΑ ΓΟΥΔΗΑ! Οδεγίεο: Ζ εθβνιή είλαη έλα ζεκαληηθφ πεξηβάιινλ αλάπηπμεο γηα πνιιά απφ ηα εκπνξεχζηκα δψα ησλ νπνίσλ ε ζπγθνκηδή γίλεηαη εθεί φπσο θάβνπξεο, αρηβάδεο, ςάξηα θαη νζηξαθνεηδή. Οη πξνλχκθεο πνιιψλ απφ απηά ηα δψα είλαη πιαγθηνληθέο. Ενπλ επηπιένληαο ζην λεξφ ηξψγνληαο ε κία ηελ άιιε θαζψο θαη θπηνπιαγθηφλ θαη άιιν δσνπιαγθηφλ. Ο ιφγνο πνπ ε εθβνιή είλαη έλα ηφζν ηδαληθφ κέξνο γηα λα μεθηλήζνπλ ηε δσή ηνπο ή λα δήζνπλ γηα έλα ρξφλν πεξίπνπ είλαη εμαηηίαο ησλ κεγάισλ πνζνηήησλ ηξίκκαηνο (κηθξνζθνπηθά λεθξά νξγαληθά ζσκαηίδηα) πνπ βξίζθνληαη εθεί. Σα ηξίκκαηα ζρεκαηίδνπλ ηε βάζε κηαο ηξνθηθήο αιπζίδαο πνπ παξέρεη ζξεπηηθά ζπζηαηηθά ζην πιαγθηφλ ψζηε απηφ λα επηδήζεη. Σν θπηνπιαγθηφλ κπνξεί λα αλαπηπρζεί ζε εθπιεθηηθά ηαρχ ξπζκφ, παξέρνληαο έηζη κηα πινχζηα ηξνθηθή πεγή γηα ηα λενγλά ςάξηα θαη νζηξαθνεηδή. Ζ εθβνιή είλαη έλα ζθιεξφ πεξηβάιινλ γηα λα κπνξέζνπλ λα αληαπεμέιζνπλ ζε απηή ηα δψα. Ζ αιαηφηεηα θαη ε ζεξκνθξαζία αιιάδνπλ πνιιέο θνξέο θαζεκεξηλά ζε κηα δνζείζα πεξηνρή. Σν πξφβιεκα γίλεηαη αθφκα ρεηξφηεξν επεηδή ην νμπγφλν, ην νπνίν ρξεηάδνληαη φια ηα δψα γηα λα δήζνπλ, κπνξεί λα είλαη αξαηφ. Σα πεξηζζφηεξα βαθηήξηα επίζεο εμαξηψληαη απφ ην δηαιπκέλν νμπγφλν. Αθνχ ην πγξνπνηεκέλν νμπγφλν κπνξεί λα ππάξρεη κφλν ζηνπο -183 ν C ή ρακειφηεξα, ηα δψα θαη ηα βαθηήξηα πνπ δνπλ ζην λεξφ εμαξηψληαη απφ ην δηαιπκέλν νμπγφλν κέζα ζην λεξφ σο κφξηα. Σν νμπγφλν κεηξηέηαη ζπλήζσο ζε milligram νμπγφλνπ αλά ιίηξν λεξνχ (mg/l). Ο hach kit ζαο κεηξά ην δηαιπκέλν νμπγφλν ζε mg/l. Δθφζνλ ην νμπγφλν ρξεζηκνπνηείηαη απφ πεξίπνπ φια ηα δψα θαη ηα βαθηήξηα, ε πνζφηεηα ηνπ δηαιπκέλνπ νμπγφλνπ πνπ είλαη παξνχζα ζην πεξηβάιινλ είλαη εμαηξεηηθά ζεκαληηθή. Έλαο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη πάξα πνιχ ηελ παξνχζα πνζφηεηα νμπγφλνπ είλαη ε θίλεζε ηνπ πινχζηνπ ζε νμπγφλν λεξνχ κέζα ζηελ εθβνιή κε ηα εηζεξρφκελα παιηξξντθά θχκαηα θαη ηε κεηαθίλεζε ησλ πεξηζζψλ ξππνγφλσλ απνβιήησλ απφ ηελ εθβνιή κε ηα εμεξρφκελα παιηξξντθά θχκαηα. Μηα εθβνιή ή έλα θνκκάηη ηεο εθβνιήο κε πνιιά ξππνγφλα απφβιεηα ξηγκέλα κέζα απηή, φπσο ε δσηθή θνπξηά θαη ηα απφβιεηα απφ ηα ςάξηα θαη ηελ μπιεία, είλαη έλα ηέιεην κέξνο γηα λα θπξηαξρήζνπλ ηα βαθηήξηα. Σα βαθηήξηα αλαπαξάγνληαη πνιχ γξήγνξα, θαη νη κεγάινη πιεζπζκνί πνπ πξνθχπηνπλ θαηαλαιψλνπλ πνιχ δηαιπκέλν νμπγφλν. Απηφ κεηψλεη ην δηαζέζηκν νμπγφλν γηα ηα δψα, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ησλ εκπνξηθά ζεκαληηθψλ δψσλ, πνπ είλαη απαξαίηεην γηα λα επηδήζνπλ. 92

94 Γηαδηθαζία: Μέξα 1 ε 1. Ολνκάζηε ηηο θηάιεο σο Έιεγρνο, Κνπξηά, Φάξηα θαη Ξχιν 2. πκπιεξψζηε θάζε θηάιε κε 4oo-ml λεξνχ βξχζεο 3. Πξνζζέζηε κηα θνπηαιηά πγξήο ιεπηήο ιάζπεο ζε θάζε θηάιε. Ζ ιάζπε εηζάγεη βαθηήξηα ζην λεξφ. 4.Κνπκπψζηε ηηο θηάιεο, θαιχςηε ηελ ηξχπα ζην πψκα κε ην δάρηπιφ ζαο, θαη αλαθηλήζηε ηε θηάιε γηα λα αλακείμεηε ηε ιάζπε κε ην λεξφ θαη γηα λα γεκίζεηε ην λεξφ κε νμπγφλν. 5. Αθήζηε ηε θηάιε κε ηνλ ηίηιν Έιεγρνο φπσο είλαη. Μέζα ζηηο άιιεο βάιηε έλα θνπηάιη απφ ηα πεξηερφκελα πνπ αλαθέξνληαη ζηελ ηακπέια ηνπο. 6. Βάιηε ηε ιπγηζκέλε γπάιηλε ζσιήλα κέζα ζηα πψκαηα φπσο θαίλεηαη ζην δηάγξακκα (ζηα δεμηά). Υξεζηκνπνηήζηε γιπθεξίλε γηα λα ιηπάλεηε ην ζσιήλα. ΠΑΝΣΑ ΠΡΟΣΑΣΔΤΔΣΔ ΣΑ ΥΔΡΗΑ Α ΠΗΑΝΟΝΣΑ ΣΟ ΧΛΖΝΑ ΜΔ ΑΡΚΔΣΔ ΣΡΧΔΗ ΥΑΡΣΗΟΤ ΚΟΤΕΗΝΑ Ζ ΜΔ ΑΛΛΟ ΤΛΗΚΟ ΓΗΑ ΣΖΝ ΠΔΡΗΠΣΧΖ ΠΟΤ Ο ΧΛΖΝΑ ΠΑΔΗ! 7.Υξεζηκνπνηψληαο ην hach kit, κεηξήζηε ην δηαιπκέλν νμπγφλν ζηε θηάιε ειέγρνπ. ΓΔΗΣΔ ΣΗ ΔΗΓΗΚΔ ΖΜΔΗΧΔΗ ΠΑΡΑΚΑΣΧ ΟΟΝ ΑΦΟΡΑ ΣΑ ΣΔΣ ΓΗΑΛΤΜΔΝΟΤ ΟΞΤΓΟΝΟΤ. εκεηψζηε ηελ πνζφηεηα δηαιπκέλνπ νμπγφλνπ ζηα ραξηηά γξαθήκαηνο. 8.Σψξα θάληε εμέηαζε γηα δηαιπκέλν νμπγφλν ζηηο άιιεο ηξεηο θηάιεο. Γηαδηθαζία: Μέξα 2, 3, 4 1. Θα κεηξάηε θαη ζα θαηαγξάθεηε ηελ πνζφηεηα ηνπ δηαιπκέλνπ νμπγφλνπ ζε θάζε θηάιε κία θνξά θάζε κέξα γηα ηηο επφκελεο ηξεηο κέξεο. Δηδηθέο εκεηψζεηο γηα ηε Μέηξεζε ηνπ Γηαιπκέλνπ Ομπγφλνπ Υξεζηκνπνηψληαο ην Hach Kits 1. Αθνινπζήζηε ηηο νδεγίεο πνπ βξίζθνληαη ζην Hach Κit ΠΡΟΔΚΣΗΚΑ γηα λα απνθηήζεηε αθξηβή απνηειέζκαηα. 2. Βεβαησζείηε φηη φια ηα παιηθά έρνπλ πιπζεί θαιά κεηαμχ ησλ test. 93

95 3. MHN γεκίζεηε ην κπνπθάιη κε ην δηαιπκέλν νμπγφλν δχν ή ηξεηο θνξέο κε ην δείγκα ζαο. Γεκίζηε ην κφλν κία θνξά κε ην δείγκα πνπ εμεηάδεηε. (Γε ζα έρεηε αξθεηφ λεξφ λα θάλεηε ην πείξακα αλ θάλεηε επαλαιακβαλφκελα γεκίζκαηα). 4. Να είζηε φζν αθξηβείο γίλεηαη φηαλ θάλεηε ηελ νγθνκεηξηθή αλάιπζε (ρξεζηκνπνηψληαο ην θνιιχξην γηα λα ξίμεηε ην δηάιπκα ηνπ PAO- νμεηδίνπ phebyrarsine κέζα ζην ζσιήλα), 5. ΑΠΟΦΤΓΔΣΔ ΝΑ ΚΟΤΝΑΣΔ, ΝΑ ΣΗΝΑΔΣΔ ΚΑΗ ΝΑ ΑΝΑΚΑΣΔΤΔΣΔ ΣΟ ΟΞΤΓΟΝΟ ΜΔΑ ΣΗ ΦΗΑΛΔ ΟΣΑΝ ΡΗΥΝΔΣΔ Ζ ΓΗΑΥΔΗΡΗΕΔΣΔ ΣΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΣΟΤ! Δξσηήζεηο πξνο πδήηεζε: 1. α. Πνηφ νξγαληθφ πιηθφ πξνθάιεζε ηε κεγαιχηεξε θαηαλάισζε δηαιπκέλνπ νμπγφλνπ ζην πείξακά ζαο; β. Πνηφ πξνθάιεζε ηε ιηγφηεξε θαηαλάισζε δηαιπκέλνπ νμπγφλνπ; 2. Πνηά πηζηεχεηε φηη είλαη ε πην πηζαλή εμήγεζε γηα ηε δηαθνξά ζηελ θαηαλάισζε δηαιπκέλνπ νμπγφλνπ πνπ παξαηεξήζαηε. 3. Ολνκαηίζηε κηα κέζνδν πνπ ζα κπνξνχζε λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα λα εκπνδίζεηε ηελ είζνδν ζηελ εθβνιή θάζε νξγαληθνχ πιηθνχ πνπ εμεηάζαηε. πκπέξαζκα: Απφ απηφ ην πείξακα κπνξέζακε λα δνχκε ηα απνηειέζκαηα δηαθφξσλ νξγαληθψλ ξχπσλ ζην δηαιπκέλν νμπγφλν. Έρνπκε δεη φηη ηα βαθηήξηα ηξέθνληαη κε νξγαληθνχο ξχπνπο. Ζ αλάπηπμε ησλ βαθηεξηδίσλ αξρηθά απαηηεί ηελ θαηαλάισζε νμπγφλνπ πνπ ρακειψλεη ηελ πνζφηεηα δηαιπκέλνπ νμπγφλνπ ζην λεξφ. Μαδί κε απηφ ην εξγαζηήξην δίλεηαη θαη έλα άξζξν πνπ αθνξά έλα πείξακα γηα λα βξεζνχλ λένη ηξφπνη απνβνιήο ησλ ιπκάησλ ησλ ςαξηψλ. Δπίζεο καδί κε ην εξγαζηήξην είλαη έλα άξζξν εθεκεξίδαο πνπ δειψλεη κεξηθέο αλεζπρίεο πνπ εθδειψλεη ε Τπεξεζία Δζληθήο Θαιάζζηαο Αιηείαο γη απηφ ην πείξακα. Γηαβάζηε απηά ηα άξζξα, έρνληαο ππφςε ην πείξακα πνπ κφιηο θάλαηε. 94

96 ΔΡΓΑΣΖΡΗΟ 4 Όλνκα Καζεγεηήο Πεξίνδνο Σν Φπηφ θαη Εψν Πιαγθηφλ θνπφο: Να παξαηεξήζεηε ηνπο δηαθνξεηηθνχο νξγαληζκνχο πνπ δνπλ κέξνο ή φιε ηε δσή ηνπο σο πιαγθηφλ θαη λα παξαθνινπζήζεηε ηηο αιιαγέο πνπ ζπκβαίλνπλ κε ηνλ θαηξφ ζε κηα θνηλφηεηα πιαγθηφλ. Τιηθά: Απηή ε ιίζηα είλαη γηα θάζε έμη καζεηέο. 1 ιίηξν λεξνχ απφ ην South Slough 1- δείγκα πιαγθηφλ καξθαξηζκέλν σο «δσληαλφ» 1 δείγκα πιαγθηφλ καξθαξηζκέλν σο «δηαηεξεκέλν» 1 50 ml δνρείν 1 αλαηνκηθά κηθξνζθφπηα (1 γηα θάζε δεπγάξη καζεηψλ) 1 ζπλζεηηθά κηθξνζθφπηα (1 γηα θάζε δεπγάξη καζεηψλ) Φψηα κηθξνζθνπίσλ Καλνληθά slide Παξνρή 22- ηεηξαγσληθά mm θαιππηξίδα mm κεγάιεο δνθηκαζηηθέο ζσιήλεο κε θειινχο Πψκαηα 6 9 cm δηάκεηξνο δίζθνη ηξχβιηνπ 3 9 ηεηξαγσληθά cm δηαθαλέο πιέγκα καξθαξηζκέλν κε θειηά 1- ηεηξαγσληθψλ cm 3 9 ηεηξαγσληθά cm θνκκάηη καχξνπ θαηαζθεπαζηηθνχ ραξηηνχ εινηέεπ «Protoslo» ή γιπθεξίλε (Θα πξέπεη επίζεο λα ππάξρεη έλα δείγκα δσληαλνχ πιαγθηφλ γηα λα ρξεζηκνπνηήζεη νιφθιεξε ε ηάμε κε ζθνπφ ηελ απφθηεζε δσληαλψλ δεηγκάησλ γηα παξαηήξεζε) Δηζαγσγή: Παξφιν πνπ ηα ηξίκκαηα είλαη κηα ζεκαληηθή πεγή ελέξγεηαο ζε κηα εθβνιή, ππάξρεη επίζεο κία πνιχ ζεκαληηθή ζπλεηζθνξά πιαγθηφλ. Σν «Πιαγθηφλ» είλαη έλαο φξνο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξάςεη ηα κηθξά κηθξνζθνπηθά θπηά θαη δψα πνπ επηπιένπλ ζην λεξφ. Μεξηθά έρνπλ έλαλ πεξηπιαλψκελν ηξφπν δσήο, παξαζπξφκελα 95

97 κε ηα ξεχκαηα, δψληαο κφλν ηφζν βαζηά φζν ην θσο κπνξεί λα θηάζεη. Άιιν είδνο πιαγθηφλ δεη ζηελ επηθάλεηα ηεο ιάζπεο θαη άιιεο επηθάλεηεο φπσο ηα θχιια ηνπ eelgrass. Σν θπηνπιαγθηφλ πεξηέρεη κηθξνζθνπηθά θπηά. Σα δηάηνκα είλαη έλα παξάδεηγκα θπηνπιαγθηφλ. Σν δσνπιαγθηφλ (δσηθφ πιαγθηφλ) ηξψεη ην θπηνπιαγθηφλ θαη ηξψγεηαη θαη κεηαμχ ηνπ. Σν δσνπιαγθηφλ κε ηε ζεηξά ηνπ ηξψγεηαη απφ κεγαιχηεξα δψα φπσο ε γαξίδα, νη αρηβάδεο θαη ηα ςάξηα. Σα πεξηζζφηεξα απφ ηα κεγαιχηεξα δψα πνπ ηξψλε πιαγθηφλ ην θάλνπλ θηιηξάξνληάο ην έμσ απφ ην λεξφ. Γηα απηφ ην ιφγν απνθαινχληαη θηιηξνπνηεηέο. Γηαδηθαζία: (Πξψηε πεξίνδνο εξγαζηεξίνπ) 1. Ρίμηε ην δείγκα ηνπ δσληαλνχ πιαγθηφλ πνπ ζχιιεμε ε νκάδα ζαο ζην δνρείν ησλ 50-ml. 2. Oλνκάζηε ην δνρείν κε ηελ ίδηα πιεξνθνξία φπσο απηή ζην κπνπθάιη ζπιινγήο 3. Βάιηε ην δείγκα ζην ςπγείν (ΟΥΗ Δ ΚΑΣΑΦΤΚΣΖ). Καιχςηε ην δνρείν κε έλα ραιαξφ θάιπκκα, φπσο ην πάλσ κέξνο ελφο δίζθνπ ηξηβιχνπ. Σα δείγκαηα κπνξνχλ λα θπιαρηνχλ ηθαλνπνηεηηθά ζηνλ πάγν κε ηελ πξνυπφζεζε φηη ππάξρεη αξθεηφο πάγνο ή παγσκέλν λεξφ γηα λα θξαηήζεη ηα δείγκαηα δξνζεξά. 4. Σψξα πάξηε ην δείγκα ησλ 0,5-1 ml απφ ην δσληαλφ δείγκα ηεο ηάμεο, ηνπνζεηήζηε ην ζε έλα ηξίβιπν θαη πξνζζέζηε 9 ml λεξνχ απφ ην South Slough. Παξαηεξήζηε ην πιαγθηφλ ζε απηφ ην δείγκα ζε έλα αλαηνκηθφ κηθξνζθφπην. α. Φάμηε δηαθνξεηηθέο κνξθέο κεηαθίλεζεο φπσο νη ζπαζκσδηθέο θηλήζεηο ησλ θνπεπφδσλ. β. Κνηηάμηε γηα δηάθνξνπο ηξφπνπο ιήςεο ηξνθήο. γ. Φάμηε γηα δηάθνξα είδε ή ηχπνπο πιαγθηφλ. πγθξίλεηε ηα δείγκαηα πνπ έρεηε κε ηνπο Πίλαθεο Αλαγλψξηζεο πνπ ζπκπεξηιακβάλνληαη ζε απηφ ην εξγαζηήξην. ρεδηάζηε παξαδείγκαηα ησλ δηαθφξσλ δσνπιαγθηφλ θαη θπηνπιαγθηφλ πνπ κπνξείηε λα βξείηε. δ. πγθξίλεηε ηα ζρεηηθά κεγέζε ηνπ δσνπιαγθηφλ θαη ηνπ θπηνπιαγθηφλ. 5. Γηα λα δείηε δνκηθέο ιεπηνκέξεηεο ησλ δεηγκάησλ, ηνπνζεηήζηε ην δείγκα ζε κηα ζηαγφλα λεξφ ζε κία νιηζζεξή επηθάλεηα θαη πξνζζέζηε κία ζηαγφλα γιπθεξίλεο. Σνπνζεηήζηε κία θαιχπηξα ζηελ επηθάλεηα. Αλ έρεηε πξνζζέζεη πνιχ πγξφ, κεηαθηλήζηε κεξηθφ ηξαβψληαο ην απφ θάησ απφ ηελ επηθάλεηα ρξεζηκνπνηψληαο έλα θνκκάηη πθάζκαηνο ή άιινπ απνξξνθεηηθνχ ραξηηνχ. Σνπνζεηήζηε ηελ επηθάλεηα ζε έλα ζπλζεηηθφ κηθξνζθφπην θαη ρξεζηκνπνηήζηε ηε κηθξφηεξε ηάζε κεγέζπλζεο γηα λα θάλεηε ηηο παξαηεξήζεηο ζαο. Κξαηήζηε ην θσηηζκφ ζε έλα κέζν επίπεδν θσηεηλφηεηαο. 96

98 Εεηήζηε απφ ηνλ θαζεγεηή ζαο λα ζαο βνεζήζεη αλ έρεηε δπζθνιία λα θάλεηε παξαηεξήζεηο. Γηαδηθαζία: (Γεχηεξε πεξίνδνο εξγαζηεξίνπ) 1. Πάξηε ην δείγκα ηνπ πιαγθηφλ πνπ δηαηεξήζαηε απφ ηελ πεξηνρή θαη πξνζζέζηε 12 ml λεξνχ South Slough ζε απηφ. Αλακείμηε ην κείγκα θαιά αληηζηξέθνληαο ην δνρείν ηνπ δείγκαηνο αξθεηέο θνξέο. Πνηφο είλαη ν ηειηθφο φγθνο ηνπ δείγκαηνο; 2. Υξεζηκνπνηείζηε έλαλ νγθνκεηξηθφ θχιηλδξν 10 ml γηα λα ρσξίζεηε ην δείγκα ζε ηξίηα. Ρίμηε θάζε ππφ-δείγκα ζε έλα θαζαξφ δίζθν ηξίβιπνπ δηακέηξνπ 9 cm. Κάζε δεπγάξη καζεηψλ ζα έρνπλ ην δηθφ ηνπο ππφ-δείγκα. Πνηφο είλαη ν φγθνο ηνπ ππφ-δείγκαηνο; 3. Κάζε δεπγάξη καζεηψλ κπνξεί ηψξα λα πξνεηνηκαζηεί γηα αλάιπζε. Κνιιήζηε έλα δηαπγέο πιέγκα 9*9 ηεηξαγσληθά cm ζε έλα θνκκάηη καχξν θαηαζθεπαζηηθφ ραξηί ην ίδην κέγεζνο κε ην πιέγκα. Σνπνζεηήζηε ην πιέγκα ζηε βάζε ελφο αλαηνκηθνχ κηθξνζθνπίνπ. 4. Σψξα θάζε δεπγάξη καζεηψλ ζα ππνινγίζεη ηε ζπγθέληξσζε ηνπ πιαγθηφλ ζηα λεξά ηνπ South Slough ηε κέξα πνπ ζπιιέρζεθαλ ηα δείγκαηα. Γηα λα ην θάλνπλ απηφ, θάζε καζεηήο ζα κεηξήζεη φιν ην πιαγθηφλ ζε ηεηξαγσληθά εθαηνζηά. Κάζε καζεηήο ζα πξέπεη λα κεηξήζεη ηα δείγκαηα ζε έλα δηαθνξεηηθφ ηεηξάγσλν. Κάληε ηηο κεηξήζεηο επηθεληξψλνληαο ην ηεηξάγσλν πνπ ζα κεηξεζεί ζηε πεξηνρή πνπ εμεηάδεηαη, ξπζκίζηε ην κηθξνζθφπην ζην πςειφηεξν επίπεδν κεγέζπλζεο, θαη κεηά κεηαθηλήζηε ην ζθεχνο κέρξη ε πάλσ αξηζηεξή γσλία ηνπ ηεηξαγψλνπ λα είλαη νξαηή ζηελ πεξηνρή εμέηαζεο. ε απηφ ην αξρηθφ ζηάδην, κεηαθηλήζηε αξγά ην ζθεχνο έηζη ψζηε λα κπνξέζεηε λα εμεηάζεηε φιε ηελ πεξηνρή ηνπ θειηνχ. Όπσο δείρλεηαη ζε δηάγξακκα παξαθάησ, θάληε κέηξεζε ζε φια ηα δείγκαηα πνπ βιέπεηε. Κξαηήζηε ηελ πεξηνρή ζπγθάιπςεο αλάκεζα ζε δχν πεξηνρέο εμέηαζεο φζν ην δπλαηφ κηθξφηεξεο γηα λα εκπνδίζεηε ην κέηξεκα ηνπ ίζηνπ δείγκαηνο δχν θνξέο, θαη αλ δελ αλαγλσξίζεηε θάπνηα δείγκαηα κε ην φλνκά ηνπο, ρξεζηκνπνηείζηε έλα ζρέδην θαη δψζηε ηνπο έλα αξηζκφ. Κάζε δεπγάξη καζεηή ζα πξέπεη λα ζπκθσλήζεη ζηελ αλαγλψξηζε θάζε ηχπνπ παξφληνο πιαγθηφλ. 5. Αθνχ θάζε καζεηήο έρεη κεηξήζεη φιν ην πιαγθηφλ ζην θειί ηνπο, νξίζηε ην κέζν αξηζκφ θάζε ηχπνπ πιαγθηφλ αλά θειί θαη θάληε κηα ιίζηα απηψλ ησλ αξηζκψλ ζην δνζέλ θχιιν εξγαζίαο 6. Σψξα ππνινγίζηε ην ζπλνιηθφ αξηζκφ θάζε παξφληνο ηχπνπ πιαγθηφλ ζην ζθεχνο θαη θαηαγξάςηε απηφ ζην θχιιν εξγαζίαο. Γηα λα ην θάλεηε απηφ, ρσξίζηε ην κέζν αξηζκφ θάζε ηχπνπ πιαγθηφλ κε ην πνζνζηφ επηθάλεηαο πνπ αληηπξνζσπεχεηαη απφ θάζε θειί πνπ ππνινγίζαηε ζηελ εξψηεζε 5, παξαπάλσ 97

99 7. Μεηά, ππνινγίζηε ηνλ αξηζκφ θάζε ηχπνπ πιαγθηφλ ζην αξρηθφ δείγκα. Θπκεζείηε φηη ην αξρηθφ δείγκα ήηαλ πξψηα ρσξηζκέλν ζε κηζά θαη κεηά ρσξηζκέλν πάιη ζε ηξίηα. Γη απηφ, γηα λα ππνινγίζνπκε ηνλ αξηζκφ ηνπ θάζε ηχπνπ ζην αξρηθφ δείγκα, πνιιαπιαζηάζηε ην ππνινγηζκέλν ζχλνιν ζην ζθεχνο κε έμη θαη θαηαγξάςηε ηα δεδνκέλα. 8. Σν ηειεπηαίν βήκα είλαη λα ππνινγίζνπκε ηε ζπγθέληξσζε ηνπ πιαγθηφλ ζηα λεξά ηνπ South Slough ην ρξφλν ηεο δεηγκαηνιεςίαο. Γηα λα ην θάλνπκε απηφ ρσξίζηε ην ππνινγηζκέλν ζπλνιηθφ αξηζκφ ζην αξρηθφ δείγκα κε ηνλ φγθν ηνπ λεξνχ πνπ θηιηξάξεηαη κέζα απφ ην δίθηπ ηνπ πιαγθηφλ. Καηαγξάςηε ηα δεδνκέλα γηα θάζε είδνο πιαγθηφλ. 9. Σψξα πάξηε ην δείγκα ηνπ δσληαλνχ πιαγθηφλ πνπ βάιαηε ζηελ άθξε πξνεγνπκέλσο. πληεξήζηε ην δείγκα πξνζζέηνληαο ην αιθνφι φπσο θάλαηε ζηελ πεξηνρή. Πξνζζέζηε 12 ml λεξνχ South Slough, αλαθαηέςηε θαη ρσξίζηε ην δείγκα φπσο πξηλ. 10. Σψξα αθνινπζήζηε ηα βήκαηα 3-10 παξαπάλσ. Καηαγξάςηε φια ηα δεδνκέλα ζην θχιιν εξγαζίαο φπσο πξηλ. 11. πγθξίλεηε ηα δεδνκέλα απφ ην δηαηεξνχκελν δείγκα ακέζσο κεηά ηε δεηγκαηνιεςία. Ση ζεκαληηθέο δηαθνξέο ππάξρνπλ, θαη πνηά είλαη ε πην πηζαλή αηηία ή αηηίεο απηψλ ησλ δηαθνξψλ; 98

100 ΔΡΓΑΣΖΡΗΟ 5 Όλνκα Καζεγεηήο Πεξίνδνο Ζ πζρέηηζε ησλ Καηαλαισηψλ: Σξνθηθνί Ηζηνί κηαο Δθβνιήο θνπφο: ε απηφ ην εξγαζηήξην ζα εμεξεπλήζεηε ην πψο ηα δσληαλά φληα εμαξηψληαη ην έλα απφ ην άιιν γηα θαγεηφ. Απηή ε ακνηβαία εμάξηεζε γηα ηξνθή, πνπ απνθαιείηαη ηξνθηθφο ηζηφο, είλαη εμαηξεηηθά εχζξαπζηε. Αλ αλαζηαησζεί, έλα νιφθιεξν νηθνζχζηεκα κπνξεί λα αιιάμεη δξαζηηθά. Τιηθά: ραξηί Μνιχβη εκεηψζεηο απφ ηελ εθδξνκή (πξναηξεηηθφ) Δηζαγσγή: Σα έκβηα φληα αληηκεησπίδνπλ πνιιέο δπζθνιίεο γηα λα κείλνπλ δσληαλά ζε έλα ιαζπφηνπν. Πξέπεη λα είλαη ηθαλά λα εκπνδίζνπλ ηνπο ηιχεο θαη ηνλ άξγπιν απφ ην λα θξάηηνπλ ηηο αλαπλεπζηηθέο δνκέο ηνπο θαη λα ηα πλίγνπλ. Πξέπεη λα είλαη ηθαλά λα δνπλ ζε έλα πεξηβάιινλ κε ηελ παξνπζία ιίγνπ ή θαζφινπ κνξηαθνχ νμπγφλνπ. Καη εμαηηίαο ηεο έιιεηςεο νμπγφλνπ, ην ηνμηθφ αέξην πδξφζεηνπ είλαη παξφλ θαη ηα δψα ηνπ ιαζπφηνπνπ πξέπεη λα κάζνπλ λα πα βγάδνπλ πέξα κε απηφλ ηνλ παξάγνληα. Δμαηηίαο απηψλ ησλ παξαγφλησλ νη ιαζπφηνπνη ζπρλά έρνπλ ρακειή πνιιαπιφηεηα. Ζ πνιιαπιφηεηα είλαη κηα κέηξεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ δηαθνξεηηθψλ εηδψλ νξγαληζκψλ πνπ δνπλ ζηελ πεξηνρή. Ζ αθζνλία είλαη ε κέηξεζε ηνπ πφζνη πνιινί απφ έλα είδνο νξγαληζκνχ ππάξρνπλ ζηελ πεξηνρή. Οη ιαζπφηνπνη δελ έρνπλ πάξα πνιιά δηαθνξεηηθά είδε δψσλ, αιιά ππάξρνπλ πνιιά απφ απηά πνπ δνπλ εθεί. Οη ιαζπφηνπνη έρνπλ ρακειή πνιιαπιφηεηα θαη πςειή αθζνλία. 99

101 Ζ πςειή αθζνλία είλαη δπλαηή επεηδή κηα εθβνιή είλαη έλα πνιχ παξαγσγηθφ πεξηβάιινλ. Σα ηξίκκαηα ζηα πδάηηλα ξεχκαηα κε γιπθφ λεξφ θαη ζηνπο πνηακνχο, θαη ζηνλ σθεαλφ, κεηαθέξνληαη κέζα ζηελ εθβνιή θαη πξνζζέηνπλ πνιχ θαγεηφ ζην νηθνζχζηεκα ηεο εθβνιήο. Απηά ηα ηξίκκαηα είλαη κηα πεγή ηξνθήο γηα ηα δψα, κεξηθά απφ ηα νπνία θηιηξάξνπλ ην λεξφ ελψ άιια θαηαπίλνπλ ηε ιάζπε γηα λα απνθηήζνπλ ηα ηξίκκαηα. Σα ηξίκκαηα δηαζπφληαη επίζεο απφ ηα βαθηήξηα θαη ηνπο κχθεηεο ζηα ρεκηθά ηνπο ζπζηαηηθά: κφξηα πνπ απνηεινχληαη απφ άδσην, άλζξαθα, νμπγφλν θαη πδξνγφλν. Καη ζηνηρεία φπσο αζβέζηην, καγλήζην, ζίδεξν θαη ίρλνο κεηάιισλ. Δμαηηίαο ηνπ ζεξκνχ θαη πινχζηνπ ζε ζπζηαηηθά λεξνχ, ην θπηνπιαγθηφλ ζρεκαηίδεη ηε βάζε γηα ηελ ηξνθηθή αιπζίδα κηαο εθβνιήο. Καηά ζπλέπεηα, ηα δψα ησλ ιαζπφηνπσλ πνπ κπνξνχλ λα επηδήζνπλ απφ ηηο πηέζεηο πνπ δέρνληαη απφ θπζηθνχο παξάγνληεο βξίζθνπλ κηα αθζνλία θαγεηνχ ζηε κνξθή ηξηκκάησλ θαη θπηνπιαγθηφλ. I. Δπίπεδα ηνπ Σξνθηθνχ Ηζηνχ Α. Πξσηαξρηθνί παξαγσγνί: Τπάξρνπλ πνιχ ιίγα θπηά πνπ δελ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ην θσο ηνπ ήιηνπ, άδσην θαη άιια ζξεπηηθά ζπζηαηηθά θαη λα θηηάμνπλ δάραξε κε ηε δηαδηθαζία ηεο θσηνζχλζεζεο. Σν νμπγφλν εθιχεηαη σο απφβιεην. Όινη νη άιινη ηχπνη νξγαληζκψλ πξέπεη λα θαηαλαιψζνπλ ην θαγεηφ ηνπο. Σα θπηά είλαη ηα ίδηα νη παξαγσγνί ηνπ θαγεηνχ ηνπο. Σα θπηά απνθαινχληαη πξσηαξρηθνί παξαγσγνί. Σν πξσηαξρηθφο ζεκαίλεη πξψηνο, επεηδή είλαη κέζσ απηψλ φπνπ ε ελέξγεηα εηζέξρεηαη πξψηα ζε έλα νηθνζχζηεκα, θαη απνθαινχληαη παξαγσγνί επεηδή παξάγνπλ θαγεηφ. 1. Κάληε κηα ιίζηα κε ηξεηο πξσηαξρηθνχο παξαγσγνχο. (πκβνπιεπζείηε ην βηβιίν) Β. Πξσηαξρηθνί Καηαλαισηέο: Οη πξσηαξρηθνί θαηαλαισηέο είλαη δψα πνπ θαηαλαιψλνπλ θπηά. Δίλαη ην πξψην επίπεδν ησλ θαηαλαισηψλ αιιά ην δεχηεξν επίπεδν ηεο ηξνθηθήο αιπζίδαο. Μία νκάδα νξγαληζκψλ πνπ ιεηηνπξγνχλ σο θαγεηφ κεηαμχ ηνπο ζρεκαηίδνπλ κηα ηξνθηθή αιπζίδα. Όιεο νη ηξνθηθέο αιπζίδεο ζε έλα νηθνζχζηεκα ζρεκαηίδνπλ ηνλ ηξνθηθφ ηζηφ. 2. Ση είλαη ν θαηαλαισηήο; 3. Αλαθέξεηε δχν πεγέο θπηηθνχ πιηθνχ πνπ είλαη πξσηαξρηθνί θαηαλαισηέο. 100

102 Γ. Γεπηεξεχνληεο Καηαλαισηέο: Γεπηεξεχνλ ζεκαίλεη δεχηεξνο, θαη απηνί νη θαηαλαισηέο είλαη δψα πνπ ηξψλε πξσηαξρηθνχο θαηαλαισηέο. Δίλαη ην δεχηεξν επίπεδν θαηαλαισηψλ θαη ην ηξίην επίπεδν ηεο ηξνθηθήο αιπζίδαο. 4. Ολνκάζηε έλα ηχπν δεπηεξεχνληνο θαηαλαισηή είηε απφ ιαζπφηνπν, απφ αλνηρηφ θαλάιη ή αιπθή. Γ. Σξίηνη θαηαλαισηέο: Απηά ηα δψα ηξψλε ηνπο δεπηεξεχνληεο θαηαλαισηέο θαη ζπλήζσο δελ ππάξρνπλ πνιινί απφ απηνχο ζε νπνηαδήπνηε ηξνθηθή αιπζίδα. 5. Γξάςηε κηα ηξνθηθή αιπζίδα εθβνιήο πνπ λα απνηειείηαη απφ έλα ηχπν πξσηεχνληνο παξαγσγνχ, έλα ηχπν πξσηεχνληνο θαηαλαισηή, έλα ηχπν δεπηεξεχνληνο θαηαλαισηή, θαη έλα ηχπν ηξίηνπ θαηαλαισηή. Δ. Απνζπλζέηεο: Σα βαθηήξηα θαη νη κχθεηεο είλαη απνζπλζέηεο. Οη απνζπλζέηεο ρσξίδνπλ ην λεθξφ πιηθφ ζηα ρεκηθά ζπζηαηηθά ηνπ πνπ ζα αλαθπθισζνχλ απφ ηα θπηά πίζσ ζην θαγεηφ. 6. Πνηφο είλαη ν φξνο πνπ δίλεηαη ζηα ρεκηθά ζπζηαηηθά πνπ παξάγνληαη απφ ηνπο απνζπλζέηεο; II.O πεηξψδεο Ηδεκαηηθφο Σξνθηθφο Ηζηφο ηελ εηθφλα 1 βιέπνπκε κηα κεξηθή ηξνθηθή αιπζίδα ηνπ πεηξψδνπο ηδεκαηηθνχ νηθνζπζηήκαηνο ηεο αθηήο ηνπ Όξεγθνλ. Σα βέιε δείρλνπλ πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο ελεξγεηαθήο ξνήο. Ζ ελέξγεηα εηζέξρεηαη ηελ ηξνθηθή αιπζίδα απφ ηνλ ήιην κέζσ ησλ θπηψλ θαη κεηά ξέεη πξνο ηα πάλσ κέζσ ηεο αιπζίδαο. Μηα ηξνθηθή αιπζίδα είλαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα πνιχ αλαπνηειεζκαηηθή. Μφλν πεξίπνπ 10 ηνηο εθαηφ ηεο βηνκάδαο (βάξνο ηεο θπηηθήο θαη δσηθήο χιεο) ελφο ρακειφηεξνπ επηπέδνπ κεηαηξέπεηαη ζε βηνκάδα ζην επφκελν πςειφηεξν επίπεδν (δείηε ηελ εηθφλα 2). Γηα λα πξνζδηνξίζνπκε ηελ πνζφηεηα βηνκάδαο ζε θάζε επίπεδν ηξνθηθήο αιπζίδαο ρξεηάδεηαη λα πνιιαπιαζηάζνπκε ηελ πνζφηεηα βηνκάδαο ζην επφκελν αλψηεξν επίπεδν ηεο αιπζίδαο. 7. Αο μεθηλήζνπκε κε 100 γξακκ. βηνκάδαο ζην επίπεδν ηνπ πξσηαξρηθνχ παξαγσγνχ. Τπνινγίζηε ηελ πνζφηεηα βηνκάδαο ζε θάζε πςειφηεξν επίπεδν δερνχκελνη έλα 10 ηνηο εθαηφ βαζκφ κεηαηξνπήο. 101

103 Σξίην επίπεδν θαηαλαισηή γξακκ. Γεχηεξν επίπεδν θαηαλαισηή γξακκ. Δπίπεδν πξσηαξρηθνχ θαηαλαισηή γξακκ. Δπίπεδν πξσηαξρηθνχ παξαγσγνχ γξακκ. 8. Καηαζθεπάζηε κία εηθφλα δείρλνληαο ηνπο ζρεηηθνχο φγθνπο ηεο βηνκάδαο ζε θάζε επίπεδν. Γηα λα ην θάλεηε απηφ αξρίζηε κε ην επίπεδν ηνπ πξσηαξρηθνχ παξαγσγνχ ησλ 1000 γξακκ. Πξνζδηνξίζηε ηελ ηεηξαγσληθή ξίδα 1000 ζε δχν δεθαδηθά κέξε, ή 31,62. Σψξα ζρεδηάζηε έλα ηεηξάγσλν 31,62 mm ζε κία πιεπξά. Απηφ θάλεη έλα ηεηξαγσληθφ 1000sq. mm ζηελ πεξηνρή. Σψξα νξίζηε ηελ ηεηξαγσληθή ξίδα ηεο βηνκάδαο πνπ ππνινγίζαηε γηα θάζε έλα απφ ηα άιια επίπεδα. ρεδηάζηε έλα ηεηξάγσλν γηα θάζε επίπεδν φπσο θάλαηε γηα ην επίπεδν ηνπ πξσηαξρηθνχ παξαγσγνχ. Απηή ηε θνξά, παξφια απηά, ζρεδηάζηε ηα ηεηξάγσλα ζηελ θνξπθή ηνπ πξνεγνχκελνπ ηεηξαγψλνπ ψζηε λα ζρεκαηίζεηε κηα ππξακίδα απφ ηεηξάγσλα πνπ ζρεκαηίδνπλ έλα ππνηππψδεο ηξίγσλν. Γίπια ζην ηεηξάγσλν ηνπ πξσηαξρηθνχ παξαγσγνχ ζρεδηάζηε έλα ηεηξάγσλν πνπ λα αληηπξνζσπεχεη ηε βηνκάδα πνπ ππνινγίζαηε γηα ηελ εξψηεζε 8, ρξεζηκνπνηψληαο ηελ ίδηα κέζνδν κε πξηλ. Απηφ ζαο δίλεη κηα νπηηθή ζχγθξηζε ηεο πνζφηεηαο ηεο βηνκάδαο πνπ απαηηείηαη γηα θάζε επίπεδν ψζηε λα ππνζηεξηρζεί ε ηξνθηθή αιπζίδα έρνληαο κηα κεηαθνξά ελέξγεηαο 10 ηνηο εθαηφ ζε θάζε πςειφηεξν επίπεδν. 102

104 III. Ζ Γηθή αο Σξνθηθή Αιπζίδα Οκάδεο θπηψλ θαη δψσλ απφ έλα βηφηνπν, φπσο ε έξεκνο ή ην δάζνο, κπνξεί λα ζεσξεζνχλ φηη ζπλζέηνπλ κηα ηξνθηθή αιπζίδα. Παξαθάησ, γξάςηε κηα ηξνθηθή αιπζίδα ηελ νπνία γλσξίδεηε. Αξρίζηε κε έλαλ ή πεξηζζφηεξνπο πξσηαξρηθνχο παξαγσγνχο θαη θαηαιήμηε ζηελ θνξπθή κε ηνπιάρηζηνλ έλαλ ηξίην θαηαλαισηή. IV. Δθβνιέο: Πεξηβάιινληα Δθηξνθήο ησλ Εψσλ ηεο Δθβνιήο Α. Οη ηξεθφκελνη κέζσ θηιηξνπνίεζεο: Απηά ηα δψα θηιηξάξνπλ ην δσνπιαγθηφλ, ην θπηνπιαγθηφλ θαη ηα ηξίκκαηα απφ ην λεξφ. Μεξηθά κπνξεί λα αθήλνπλ έμσ κφλν έλα ζπγθεθξηκέλν κέγεζνο ζσκαηηδίσλ, ελψ άιια θηιηξάξνπλ κηα κεγάιε πνηθηιία κεγεζψλ. Β. Βνζθνί (θπηνθάγα) 1. Απηά πνπ ηξψλε θπηνπιαγθηφλ (έλα παξάδεηγκα είλαη ην δσνπιαγθηφλ). 2. Οη «ζεξηζηέο»: δψα πνπ ηξψλε ηα δηάηνκα πνπ θαιχπηνπλ ηε ιάζπε θαη ηα καθξνζθνπηθά (κεγάια) θπηά φπσο ην eelgrass θαη ηα θχθηα (παξαδείγκαηα είλαη θάπνηα είδε ζαιηγθαξηψλ) 3. Οη «θφθηεο»: δψα πνπ ηξψλε ηα καθξνζθνπηθά θπηά (παξαδείγκαηα είλαη κεξηθά είδε πνπιηψλ). Γ. Οη Απνζεθεπηέο: Απηά ηα δψα πεξλνχλ ηε ιάζπε κέζα απφ ηελ πεπηηθή ηνπο πεξηνρή γηα λα ιάβνπλ ηξίκκαηα, βαθηήξηα θαη κχθεηεο απφ απηή. Πνιιά απφ απηά ηα δψα δέρνληαη κφλν ζσκαηίδηα ζπγθεθξηκέλνπ κεγέζνπο, πνπ ηα εκπνδίδεη απνηειεζκαηηθά απφ ην λα δνπλ ζε βηφηνπνπο φπνπ βξίζθνληαη άιια κεγέζε ζσκαηηδίσλ. Γ. Οη θαηαλαισηέο λεθξψλ δψσλ: Εψα φπσο ηα θαβνχξηα, ηα scalpin θαη νη γιάξνη απνθαινχληαη έηζη. Σξψλε νηηδήπνηε κνηάδεη κε θαγεηφ. Σα θαβνχξηα ηξψλε ζπγθεθξηκέλα θξέαο ή νηηδήπνηε θπηά, λεθξά ή δσληαλά. Οη γιάξνη ζα θαηαλαιψζνπλ είηε θπηηθή είηε δσηθή χιε. 103

105 Δ. Θεξεπηέο: Οη ζεξεπηέο ζθνηψλνπλ θαη ηξψλε δσληαλά δψα. Γηα παξάδεηγκα, ηα πνπιηά πνπ ηξψλε ζθνπιήθηα, γαξίδεο θαη ςάξηα. Ο αζηεξίαο πνπ ηξψεη αρηβάδεο θαη φζηξαθα, θαη ςάξηα πνπ ηξψλε ςάξηα. ην πίζσ κέξνο απηνχ ηνπ εξγαζηεξίνπ βξίζθνληαη ηξεηο ζειίδεο απφ ιίζηεο κε αζπφλδπια, θπηά, πηελά θαη ςάξηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο εθβνιέο. Δίθνζη ηέζζεξα νλφκαηα έρνπλ ιεθζεί απφ απηέο ηηο ιίζηεο θαη έρνπλ αλαπαξαρζεί παξαθάησ. ηα θελά πνπ παξέρνληαη, δείμηε αλ νη νξγαληζκνί πνπ αλαθέξνληαη αλήθνπλ ζηνπο ηξνθνδνηνχκελνπο κέζσ θίιηξνπ (Α), ζηνπο πξσηαξρηθνχο παξαγσγνχο (Β), ζηνπο θφθηεο (Γ), ζηνπο απνζεθεπηέο (Γ), ζηνπο ηξεθφκελνπο κε λεθξά δψα (Δ), ζηνπο απνζπλζέηεο (Σ), ηνπο ζεξεπηέο (Ε). Υξεζηκνπνηήζηε ηηο πιεξνθνξίεο πνπ παξέρνληαη ζηηο ιίζηεο ή άιια κέξε απηνχ ηνπ εξγαζηεξίνπ γηα λα απαληήζεηε ζε απηή ηελ εξψηεζε. 1. βαθηήξηα φζηξαθα 14. θαβνχξηα ησλ ιαζπφηνπσλ ηνπ Όξεγθνλ 3. αρηβάδεο bent nosed 15. ζηξείδηα 4. καχξεο ρήλεο ηχπνπ brant 16. θπηνπιαγθηφλ 5. κπιε γαξίδεο ιάζπεο αρηβάδεο butter 18. ζθνπιήθηα ribbon 7. θαβνχξηα 19. saltgrass 8. θαλεξφγακα 20. αζηεξίαο 9. κχθεηεο 10.αρηβάδεο gaper 11. κεγάινη κπιε εξσδηνί 23. δπηηθνί γιάξνη 12. δσνπιαγθηφλ Δπίζεο ρξεζηκνπνηψληαο ηηο ιίζηεο ζην πίζσ κέξνο απηνχ ηνπ εξγαζηεξίνπ, θηηάμηε κηα ηξνθηθή αιπζίδα γηα ηελ εθβνιή. Αλ έρεηε θάλεη πξνεγνπκέλσο κηα εθδξνκή, πεξηιάβεηε ηνπο νξγαληζκνχο ηεο εθβνιήο πνπ είδαηε. 104

106 V. Δξσηήζεηο Αλ έλαο νξγαληζκφο έρεη αξθεηέο πεγέο θαγεηνχ δηαζέζηκεο γηα απηφλ ιέκε φηη είλαη πνιχ πνιχπιεπξνο. Κάληε κηα ιίζηα ζε θζίλνπζα ζεηξά φζνλ αθνξά πφζν πνιχπιεπξνη είλαη νη νξγαληζκνί ηεο ηξνθηθήο αιπζίδαο ηεο εηθφλαο έλα. Αγλνείζηε ηα καθξνζθνπηθά θχθηα θαη ην θπηνπιαγθηφλ. Θεσξεηηθά, κηα ηξνθηθή αιπζίδα κε έλα κεγάιν αξηζκφ πνιχπιεπξσλ νξγαληζκψλ είλαη πην ζηαζεξή απφ κηα ηξνθηθή αιπζίδα κε ιίγνπο πνιχπιεπξνπο νξγαληζκνχ. Γηαηί απηή ε ζεσξία θαίλεηαη αξθεηά ινγηθή; Οξγαληζκνί: Οη απαηηήζεηο ησλ βηφηνπψλ ηνπο θαη ε αλζεθηηθφηεηα (1) κείγκαηα ηδήκαηνο: s = άκκνο ms =ιαζπψδεο άκκνο sm = ακκψδεο ιάζπε m = ιάζπε (2) θιίκαθα αιαηφηεηαο: γιπθφ λεξφ ζαιαζζηλφ λεξφ (3) θιίκαθα αιαηφηεηαο: D deposit feeder (απνζεθεπηήο) F filter feeder (θηιηξνπνηεηήο) G - grazer (βνζθφο) S- scavenger (πνπ ηξέθεηαη κε λεθξά δψα) P predator (ζεξεπηήο) 105

107 Αζπφλδπια Δλήιηθεο Μείγκα Ηδήκαηνο (1) Αιαηφηεηα (2) ηξαηεγηθέο ιήςεο ηξνθήο θαη misc (3) lugworm ms sm 2 3 D ribbon worm ππνβξχρην καξνχιη 3 4 S Nephtys worm ms sm 1 4 D red ghost shrimp sm ms 2 4 D blue mud shrimp m 2 4 F Dungeness crab ζηηο θνηιάδεο eelgrass s m 3 4 S purple shore crab ιαγνχκηα αιπθψλ 2 4 S Oregon mud crab αιπθή 2 4 S Pea crub κέζα ζηελ gaper clam 2 4 S Pista sm m Terebellid worm ζηξείδηα 3 4 D πέηξα 2 4 F δψα πνπ δνπλ ζηηο βξχεο Πέηξα θαη θχθηα 2 4 F Heart cockle Ms/ eegrass 3 4 Ρερφο F/ ηξσγινδχηεο gem clam ms 3 4 Ρερφο F/ ηξσγινδχηεο bent-nosed clam ms m 2 4 Μπνξεί λα αληέμεη 106

108 D/ ρακειφ νμπγφλν δσνπιαγθηφλ αλνηρηφ λεξφ 1 4 G soft-shelled clam ms sm 2 F αρηβάδα ιεπθήο άκκνπ Πξνζηαηεπκέλν ms 2 3 F Littleneck clam Υαιίθη/ ms 2 4 F Paper clam sm 2 4 F bay mussel πέηξα 3 4 F ζηξείδη Πέηξα θαη θαιιηεξγεκέλν ζε ιάζπε ή μχια 3 4 F αζηεξίαο πέηξα 3 4 P sitka snail Αιπθή, pickleweed 2 3 G Φπηά Αιαηφηεηα (2) Βηφηνπνο Μπξηηιφο ηεγλή γε γε salal ηεγλή γε γε Sitka έιαην ηεγλή γε γε Skunk ιάραλν 1 Γιπθφ λεξφ βάιηνπ βνχξια 1 Γιπθφ λεξφ βάιηνπ tufted hair grass 2 4 Αιπθή (πάλσ) Gumweed 2 3 αιπθή saltgrass 2 3 αιπθή pickleweed 2 3 αιπθή Θαιάζζην καξνχιη 2 4 Λαζπφηνπνη, πέηξα 107

109 Zostera(eelgras) 2 3 Λαζπφηνπνη, αξγφ λεξφ Endocladia (θφθθηλα θχθηα) 2 3 Κάησ απφ ηελ πςειή παιίξξνηα, πέηξα fucus 2 3 Κάησ απφ ηελ πςειή παιίξξνηα, πέηξα θπηνπιαγθηφλ 2 3 Αλνηρηφ λεξφ Πηελά Φαγεηφ Murre loon Black oyster catchers Great blue herron Κνηλφο εξσδηφο Μαχξε ρήλα killdeer Long-billed curlew Γπηηθφο γιάξνο Φάξη ςάξη κχδηα Εψα (γαξίδα θάληαζκα, ςάξη, θαβνχξηα) Εψα (γαξίδα θάληαζκα, ςάξη, θαβνχξηα) eelgrass Μαιαθά αζπφλδπια Μαιαθά αζπφλδπια νηηδήπνηε 108

110 Φάξηα Redside shiner Αιαηφηεηα (2) 1 Φαγεηφ Απγά ςαξηψλ, θσπήπνδα, έληνκα Staghorn sculpin 2 4 Οηηδήπνηε Starry flounder 2 4 Αζπφλδπια, clam necks Striped bass 2 4 Φάξηα Shiner perch 2 4 Αζπφλδπια, δσνπιαγθηφλ Νενζζφο ζνινκφο, πέζηξνθα Speckled sanddab Πιαγθηφλ Ακθίπνδα θαη θσπήπνδα Θπκεζείηε, ηα πεξηζζφηεξα απφ απηά ηα ςάξηα κπνξνχλ λα βξεζνχλ ζην πξσηαξρηθφ ηνπο ζηάδην (λενζζνί) ζε κηα εθβνιή σο θαηαλαισηέο πιαγθηφλ. 109

111 ΔΡΓΑΣΖΡΗΟ 6 Όλνκα Καζεγεηήο Πεξίνδνο Δηδηθνί αλαπνηειεζκαηηθφηεηαο: Παξαγσγηθφηεηα ζηελ Δθβνιή θνπφο: Να ζπγθξίλνπκε ηελ παξαγσγηθφηεηα ησλ δηαθνξεηηθψλ νηθνζπζηεκάησλ θαη λα εμεηάζνπκε ηελ παξαγσγηθφηεηα ζεβφκελνη ηελ εθβνιή. Τιηθά: Μνιχβη Πξνεγνχκελν Δξγαζηήξην, «Ζ πζρέηηζε κε ηνλ Καηαλαισηή», σο πεγή αλαθνξάο Δηζαγσγή: Ζ παξαγσγηθφηεηα είλαη κηα κέηξεζε ηνπ πφζν πνιχ απφ θάηη θηηάρλεηαη ζε κία δνζείζα πεξίνδν ρξφλνπ. ε έλα νηθνζχζηεκα ην πιηθφ πνπ θηηάρλεηαη είλαη ε βηνκάδα. «Βηνκάδα» νλνκάδνπκε ηα πξντφληα ηνπ ηζηνχ θαη ηα απνζεθεπηηθά πξντφληα, φπσο ην ιίπνο, ηα νπνία ζπλζέηνπλ ηνπο δσληαλνχο νξγαληζκνχο. Έλαο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν κπνξνχκε λα ππνινγίζνπκε ηελ παξαγσγηθφηεηα ελφο νηθνζπζηήκαηνο είλαη λα ππνινγίζνπκε ηε βηνκάδα πνπ είλαη παξνχζα. Μπνξνχκε λα κεηξήζνπκε ηε βηνκάδα ελφο νξγαληζκνχ δπγίδνληάο ηελ δσληαλή ή ζηελ ίδηα θαηάζηαζε πνπ ζα ήηαλ αλ ήηαλ δσληαλή. Σν απνθαινχκε απηφ ην «πγξφ ηεο βάξνο». Απηφ δελ είλαη έλαο θαιφο ηξφπνο κέηξεζεο επεηδή ην πεξηερφκελν ηνπ λεξνχ ελφο νξγαληζκνχ αιιάδεη απφ ψξα ζε ψξα θαη απφ κέξα ζε κέξα. Σν πγξφ βάξνο δελ είλαη πνιχ αθξηβέο. Έλαο θαιχηεξνο ηξφπνο είλαη λα κεηξήζνπκε ηελ βηνκάδα ελφο νξγαληζκνχ αθνχ έρεη ζηεγλψζεη ηειείσο. Απηφ καο δίλεη ην «ζηεγλφ βάξνο». Έλα πξφβιεκα κε απηή ηε κέζνδν είλαη φηη κεξηθέο νπζίεο ράλνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ζηεγλψκαηνο αιιά είλαη γεληθά έλα πνιχ κηθξφ θιάζκα ηεο ζπλνιηθήο βηνκάδαο. Όηαλ ρξεζηκνπνηνχκε ηε βηνκάδα γηα λα ππνινγίζνπκε ηελ παξαγσγηθφηεηα, κεηξάκε ηηο «κφληκεο θαιιηέξγεηεο». Οη κφληκεο θαιιηέξγεηεο είλαη ε πνζφηεηα ηεο βηνκάδαο πνπ εκπεξηέρεηαη κέζα ζε έλα φγθν λεξνχ ή ζε κηα πεξηνρή μεξάο ζε έλα δνζέλ ρξφλν. 110

112 Οη κφληκεο θαιιηέξγεηεο είλαη έλαο ζρεηηθά εχθνινο αιιά ηδηαίηεξα πξνζεγγηζηηθφο ηξφπνο κέηξεζεο ηεο παξαγσγηθφηεηαο. Γηα λα δείηε γηαηί ζπκβαίλεη απηφ ζπκεζείηε φηη ε βηνκάδα αλαθέξεηαη ζηνπο δσληαλνχο νξγαληζκνχο. Τπάξρεη επίζεο κεγάιε πνζφηεηα ηξηκκάησλ, λεθξήο θαη απνζπληηζέκελεο χιεο, πνπ βξίζθεηαη. Σα ηξίκκαηα δε ζα ζπκπεξηιεθζνχλ ζηε κέηξεζε ησλ κφληκσλ θαιιηεξγεηψλ παξφιν πνπ ζρεκαηίδνπλ κία κεγάιε βάζε ηνπ ηξνθηθνχ ηζηνχ. Απηφ πνπ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα καο ελδηαθέξεη λα κεηξήζνπκε είλαη ε πνζφηεηα ηεο δηαζέζηκεο ελέξγεηαο. Ζ δηαζέζηκε ελέξγεηα είλαη ην πεξηερφκελν ηεο ελέξγεηαο ελφο νξγαληζκνχ ή νηθνζπζηήκαηνο. Έλαο ηξφπνο γηα λα ππνινγίζνπκε ην πεξηερφκελν ηεο ελέξγεηαο είλαη λα ππνινγίζνπκε ηε βηνκάδα θαη άιιεο πεγέο ηξνθήο, φπσο ηα ηξίκκαηα, πνπ είλαη παξφληα θαη λα κεηαηξέςνπκε απηή ζε έλα κέηξν κέηξεζεο ηεο ελέξγεηαο πνπ απνθαιείηαη «ζεξκίδα». Μία ζεξκίδα νξίδεηαη σο ε πνζφηεηα ηεο δέζηεο πνπ απαηηείηαη γηα λα απμήζνπκε ηε ζεξκνθξαζία ελφο γξακκαξίνπ λεξνχ έλα βαζκφ θειζίνπ. Μπνξνχκε λα ππνινγίζνπκε ην πεξηερφκελν ηεο ελέξγεηαο ησλ πξσηαξρηθψλ θαηαλαισηψλ ζε κηα πεξηνρή γηα έλα δνζέλ πνζφ ρξφλνπ θαη λα ππνινγίζνπκε ην πεξηερφκελν ελέξγεηαο ησλ πξσηαξρηθψλ παξαγσγψλ πνπ ηξψγνληαη απφ απηνχο ηνπο θαηαλαισηέο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ίδηνπ ρξνληθνχ δηαζηήκαηνο, θαη λα απνθηήζνπκε κηα ηδέα ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπ νηθνζπζηήκαηνο. Έλα θνηλφ εχξεκα είλαη φηη ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο κεηαθνξάο ελέξγεηαο αλάκεζα ζηνπο ζπλδέζκνπο ελφο ηξνθηθνχ ηζηνχ είλαη 10 ηνηο εθαηφ, φπσο είδακε ζην εξγαζηήξην 5. I.Μφληκε νδεηά 1. Γξάςηε έλαλ νξηζκφ ηνπ φξνπ «βηνκάδα». 2. Γξάςηε έλαλ νξηζκφ ηνπ φξνπ «κφληκε ζνδεηά» 3. Τπνινγίζηε ζε ιίβξεο ηε κφληκε ζνδεηά ζηελ ηάμε ζαο. 4. Υξεζηκνπνηείηε μεξφ βάξνο ή πγξφ βάξνο; 5. Πεξηγξάςηε ζχληνκα πσο ζα θαηαθέξλαηε ηελ θαιχηεξε δπλαηή κέηξεζε κηαο κφληκεο ζνδεηάο ζε κία ζπηεία II. Θεξκίδεο ήκεξα πνιινί άλζξσπνη πξνζέρνπλ ηε δηαηξνθή ηνπο. Οη άλζξσπνη ελδηαθέξνληαη γηα ηνλ αξηζκφ ησλ ζεξκίδσλ ζε έλα γεχκα. Έλα γεχκα εζηηαηνξίνπ απνηειείηαη απφ ηα παξαθάησ: 2 θνχπεο θαθέο 1 πξάζηλε ζαιάηα (8 κηθξά θχιια καξνπιηνχ; 1 ληνκάηα θνκκέλε ζε θχβνπο, κεζαίνπ κεγέζνπο, 2 θνκκέλα ζε θχβνπο κηθξά ξαπαλάθηα, 3 θέηεο αγγνχξη, 1 θνπηαιηά ηεο ζνχπαο κπιε ηπξί) 111

113 1 θνχπα ςαξφζνππαο απφ αρηβάδεο 1 15-oz ςεηή κπξηδφια ζνινκνχ 1 ςεηή παηάηα κεζαίνπ κεγέζνπο 1 θνκκάηη θνινθπζφπηηαο 6. Υξεζηκνπνηείζηε ην ππνινγηζηηθφ γξάθεκα ζεξκίδσλ πνπ ζπλνδεχεη απηή ηελ άζθεζε εξγαζηεξίνπ θαη ππνινγίζηε ηνλ αξηζκφ ζεξκίδσλ ζην γεχκα. 7. Κνηηάθηε ηηο δηαθνξεηηθέο κεξίδεο απφ ηηο νπνίεο απνηειείηαη απηφ ην γεχκα. Πνηά κεξίδα παξέρεη ζεξκίδεο πην απνηειεζκαηηθά θαη γηαηί; 8. Πνηά κεξίδα παξέρεη ζεξκίδεο ιηγφηεξν απνηειεζκαηηθά θαη γηαηί; Αο ζπγθξίλνπκε ηε βηνκάδα θαη ηηο ζεξκίδεο ζαλ δχν ηξφπνπο εμέηαζεο ηεο πεξηερφκελεο ελέξγεηαο. Πξψηα, θνηηάμηε ζην ππνινγηζηηθφ θπιιάδην ζεξκίδσλ θάησ απφ ηε ιέμε «ρνηξηλφ» θαη ζπκπιεξψζηε ηα αθφινπζα θελά. Οπγθηέο Θεξκίδεο Θεξκίδεο/νπγθηέο ρνηξηλή κπξηδφια ςεηφ ρνηξηλφ ςεηφ ινπθάληθν Παξαηεξήζηε φηη ν ίδηνο ηχπνο θξέαηνο, δειαδή ην ρνηξηλφ, κπνξεί λα έρεη δηαθνξεηηθή πεξηερφκελε ελέξγεηα. Αλ επξφθεηην λα ρξεζηκνπνηήζνπκε κφλν ηε βηνκάδα γηα λα θαζνξίζνπκε ηελ πεξηερφκελε ελέξγεηα, ζα ράλακε ην δηαθνξεηηθφ ελεξγεηαθφ πεξηερφκελν απηψλ ησλ ηξηψλ εηδψλ ρνηξηλνχ. Σψξα ρξεζηκνπνηήζηε ην ππνινγηζηηθφ θπιιάδην ζεξκίδσλ γηα λα γεκίζεηε ηα θελά παξαθάησ. Φάξηα Οπγθηέο Θεξκίδεο ζε 3 νπγθηέο (είδνο βαθαιάνπ) θνπκπξί 112

114 Θεσξείζηε φηη ην βάξνο ηνπ βαθαιάνπ θαη ηνπ ζθνπκπξηνχ πνπ δίλεηαη παξαπάλσ είλαη βηνκάδα. Δπίζεο ζεσξείζηε φηη ππάξρεη έλαο ζεξεπηήο πνπ ηξψεη θαη ην βαθαιάν θαη ην ζθνπκπξί. Απηφο ν ζεξεπηήο ρξεηάδεηαη λα θαηαλαιψζεη ηνπιάρηζηνλ 6200 ζεξκίδεο ηε κέξα γηα λα δήζεη. 9. Πνηφο είλαη ν κηθξφηεξνο αξηζκφο βαθαιάνπ ζε νπγθηέο πνπ έλαο ζεξεπηήο ζα ρξεηαδφηαλ λα θάεη θάζε κέξα γηα λα δήζεη; 10. Πφζεο νπγθηέο ελφο ζθνπκπξηνχ; 11. Αλ ζην ζεξεπηή είλαη δηαζέζηκα θαη ν βαθαιάνο θαη ην ζθνπκπξί, πνηφ ςάξη ζα έπξεπε λα θπλεγήζεη γηα λα είλαη πην απνηειεζκαηηθφο θαη γηαηί; Απφ ηελ άζθεζε παξαπάλσ κπνξείηε λα δείηε φηη ε ρξήζε ησλ ζεξκίδσλ γηα ηε κέηξεζε ηεο πεξηερφκελεο ελέξγεηαο είλαη έλαο πνιχ θαιφο ηξφπνο λα ζπγθξίλνπκε ηε ζξεπηηθή αμία δηαθνξεηηθψλ εηδψλ θαη ησλ δηαθνξεηηθψλ κεξψλ ηνπ ίδηνπ νξγαληζκνχ. III. Οηθνζπζηήκαηα Σα θπηά παξάγνπλ βηνκάδα απφ ηελ ελέξγεηα ηνπ ήιηνπ. Οπνηνηδήπνηε νξγαληζκνί πνπ δελ κπνξνχλ λα ην θάλνπλ απηφ πξέπεη λα θάλε άιινπο νξγαληζκνχο γηα λα παξάγνπλ βηνκάδα. Όπσο είδαηε ζηελ άζθεζε εξγαζηεξίνπ γηα ηνπο ηξνθηθνχο ηζηνχο, κεηά ηελ αξρηθή πξσηαξρηθή παξαγσγηθφηεηα, ε βηνκάδα ρξεζηκνπνηείηαη αλαπνηειεζκαηηθά θαη κφλν ην 10 ηνηο εθαηφ απηήο κπνξεί λα κεηαηξαπεί ζε θαηλνχξηα βηνκάδα θάζε θνξά πνπ πεξλά απφ ηνλ έλα νξγαληζκφ ζηνλ άιιν. Μία αγειάδα πνπ ζπλήζσο δπγίδεη 100 ιίβξεο, ηξψεη ζπλνιηθά 10 ιίβξεο ζαλφ αλά ιίβξα ηνπ ζσκαηηθνχ βάξνπο θάζε ρξφλν. ην ηέινο ηεζζάξσλ ρξφλσλ ην δψν ζθάδεηαη θαη 50 ηνηο εθαηφ ηνπ βάξνπο ηνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα θαγεηφ. Πεξίπνπ πφζεο ιίβξεο αλζξψπηλεο βηνκάδαο ζα παξαρζνχλ; Αλ απηφ ην θξέαο έρεη κέζν φξν 985 ζεξκίδεο αλά ιίβξα, (ππνινγηζκέλν απφ ηελ αμία ηνπ θξέαηνο ζην ππνινγηζηηθφ ζεξκηδνκεηξηθφ γξάθεκα), πφζεο ζεξκίδεο ζα ελζσκαησζνχλ ζηελ αλζξψπηλε βηνκάδα; Αλ απηή ε ίδηα ηεηξάρξνλε αγειάδα ήηαλ αγειάδα πνπ παξήγε αγειαδηλφ γάια θαη έδηλε έλα κέζν φξν δχν γαινληψλ ηελ εκέξα γηα ηξία ρξφληα, πφζα γαιφληα γάιαηνο θαη ζεξκίδεο γάιαηνο ζα παξάγνληαλ; Υξεζηκνπνηήζηε νιφθιεξε ηελ εηθφλα ηνπ ππνινγηζηηθνχ ζεξκηδνκεηξηθνχ γηα ην γάια γξαθήκαηνο θαη ζπκεζείηε φηη ππάξρνπλ 16 θνχπεο ζε έλα γαιφλη! 113

115 Αλ ππνινγίδεηαη φηη νη άλζξσπνη ελζσκαηψλνπλ 10 ηνηο εθαηφ ησλ ζεξκίδσλ απφ ην γάια ζηε βηνκάδα, απηφ ζα έρεη σο απνηέιεζκα 560,640 ζεξκίδεο αλζξψπηλεο βηνκάδαο. Πνηφ θνκκάηη ηνπ νηθνζπζηήκαηνο ζαλφ-αγειάδα-άλζξσπνο είλαη πην απνηειεζκαηηθφ; Μπνξνχκε λα δνχκε απφ απηή ηελ άζθεζε φηη δηαθνξεηηθά κέξε ηνπ ίδηνπ νηθνζπζηήκαηνο έρνπλ δηαθνξεηηθή απνηειεζκαηηθφηεηα ζηε κεηαθνξά ελέξγεηαο. Όηαλ ιέκε φηη πεξίπνπ ην 10 ηνηο εθαηφ ηεο ελέξγεηαο κεηαθέξεηαη αλάκεζα ζηνπο δεζκνχο κηαο ηξνθηθήο αιπζίδαο ρξεζηκνπνηνχκε έλα πξαθηηθφ κέηξν πνπ κεξηθέο θνξέο απνθαιείηαη «ν θαλφλαο ηνπ 10 ηνηο εθαηφ». Φπζηθά ηα θπηά είλαη νη κφλνη πξσηαξρηθνί παξαγσγνί θαη δελ έρνπλ φια ηα θπηά ηελ ίδηα απνηειεζκαηηθφηεηα ζηε ρξήζε ηνπ θσηφο ηνπ ήιηνπ. Κνηηάθηε ηνλ πίλαθα παξαθάησ: Οηθνζχζηεκα* % ηεο επηθάλεηαο ηεο γεο πλνιηθή πεξηνρή ζε km 2 Θεξκίδεο/ ρξφλν Αλνηρηφο σθεαλφο 65,0% 362,0 * ,6 *10 4 Δθβνιέο θαη χθαινη Έξεκνη θαη ηνχλδξεο 0,4 % 2,0*10 6 4,0 * ,0% 40,0*10 6 0,8 *10 14 Κσλνθφξα δάζε 2,0% 10,0*10 6 3,0 *10 14 Σξνπηθά δάζε 8,1% 14,7* ,0*10 14 ιεηκψλεο 8,4 % 42,0* ,5 *10 14 ΤΝΟΛΟ 434,7* ,9*10 14 * Γελ πεξηιακβάλνληαη φια ηα νηθνζπζηήκαηα ** Πεξηνρή ηεο επηθάλεηαο ηεο γεο Πνηφ νηθνζχζηεκα παξάγεη ηηο πεξηζζφηεξεο ζεξκίδεο αλά ρξφλν ζε παγθφζκηα βάζε; Πνηφ νηθνζχζηεκα παξάγεη ηηο πεξηζζφηεξεο ζεξκίδεο αλά ρξφλν ζε βάζε ελφο ηεηξαγσληθνχ ρηιηνκέηξνπ; (Γηα λα ππνινγίζεηε απηφ, αγλνήζηε ηνπο εθζέηεο «*10 14» θαη «*10 6», θαη ρξεζηκνπνηήζηε ηνλ ηχπν ζεξκίδεο/ ρξφλνο δηαηξνχκελν κε ηε ζπλνιηθή πεξηνρή πνπ ηζνδπλακεί κε ζεξκίδεο/ km 2 / ρξφλνο * 10 8 ) 114

116 ζεξκίδεο/ km 2 / ρξφλνο αλνηρηφο σθεαλφο * 10 8 εθβνιέο θαη χθαινη * 10 8 έξεκνη θαη ηνχλδξεο * 10 8 θσλνθφξα δάζε * 10 8 ηξνπηθά δάζε * 10 8 ιεηκψλεο * 10 8 πκπέξαζκα: Απηφ πνπ πξέπεη λα ζπκφκαζηε γηα ηηο εθβνιέο είλαη φηη πνιιή απφ ηε δηαζέζηκε ελέξγεηα είλαη ζηε κνξθή ηξηκκάησλ. Αθφκα θαη αλ νη θηιηξνπνηεηέο ηεο εθβνιήο θαηαλαιψλνπλ ηεξάζηηεο πνζφηεηεο ηξηκκάησλ αησξνχκελσλ ζην λεξφ. Οη πεγέο ηξηκκάησλ πεξηιακβάλνπλ ηα δψα θαη ηα θπηά πνπ δνπλ ζηνλ πδξνθξίηε θαη θαηά κήθνο ησλ αθηψλ ηεο εθβνιήο. Απηνί νη νξγαληζκνί πεζαίλνπλ θαη ε νξγαληθή χιε απφ απηνχο ζπρλά παξαζχξεηαη κέζα ζηελ εθβνιή γηα λα γίλεη κέξνο ηνπ ηξνθηθνχ ηζηνχ. Γηα λα ζαο δψζνπκε έλα παξάδεηγκα ηνπ πφζν πνιινχο νξγαληζκνχο κπνξνχλ λα ππνζηεξίμνπλ απηά ηα ηξίκκαηα: α. Μπνξνχλ λα ππάξρνπλ πεξίπνπ 400 θνρχιηα αλά ηεηξαγσληθφ κέηξν. β. Πάλσ απφ 20,000 ζαιηγθάξηα αλά ηεηξαγσληθφ κέηξν κπνξνχλ λα βξεζνχλ ζηηο εθβνιέο γ. Πάλσ απφ κηθξφηεξεο αρηβάδεο (clams), ζαλ ηε bend-nosed clam, κπνξνχλ λα ζπζζσξεπηνχλ ζε θάζε ηεηξαγσληθφ κέηξν κεξηθψλ εθβνιψλ. Μεγάινη αξηζκνί δεπηεξεπφλησλ θαηαλαισηψλ, φπσο ηα ςάξηα, κπνξνχλ γη απηφ ην ιφγν λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηελ εθβνιή θαη λα έρνπλ πςεινχο ξπζκνχο αλάπηπμεο. Απηφ δειψλεη φηη ην ελεξγεηαθφ πεξηερφκελν ησλ νξγαληζκψλ ηεο εθβνιήο είλαη πςειφ. 115

117 ΔΡΓΑΣΖΡΗΟ 7 Όλνκα Καζεγεηήο Πεξίνδνο Πνηφο, Πνχ θαη Γηαηί ζε κηα Δθβνιή Πξνβιέπνληαο ηελ Καηαλνκή ησλ Φπηψλ θαη Εψσλ θνπφο: ε απηή ηελ εξγαζηεξηαθή άζθεζε ζα ρξεζηκνπνηήζεηε πνιιά απφ απηά πνπ κάζαηε πξνεγνπκέλσο γηα ηηο εθβνιέο. Απηφ ην εξγαζηήξην ζα ζαο επηηξέςεη λα πξνβιέςεηε ηη θπηά θαη δψα ζα κπνξνχζαλ λα βξεζνχλ ζε δηάθνξεο πεξηνρέο κηαο θαληαζηηθήο εθβνιήο. Τιηθά: κνιχβη, αλαγλσζηηθφ βηβιίν Δηζαγσγή: Χο απηή ηε ζηηγκή ζα πξέπεη λα γλσξίδεηε φηη ε εθβνιή είλαη έλα πνιχ δπλακηθφ θαη δχζθνιν κέξνο γηα κειέηε. Μεηαβάιιεηαη ζε αιαηφηεηα, κείμε ηδήκαηνο, ζεξκνθξαζία θαη άιιεο θπζηθέο ζπλζήθεο απφ ηε κηα ηνπνζεζία ζηελ άιιε. Χο απηή ηε ζηηγκή ζα πξέπεη λα έρεηε απνθηήζεη κηα θαιή ηδέα ηνπ πψο ε αιαηφηεηα θαη ε κείμε ηνπ ηδήκαηνο αιιάδνπλ αλάινγα κε ηελ απφζηαζε απφ ηνλ αλνηρηφ σθεαλφ. ε απηφ ην εξγαζηήξην ζα ρξεζηκνπνηήζεηε ηνπο ζπλνδεπηηθνχο πίλαθεο κε ηελ νλνκαζία «Οξγαληζκνί: νη Απαηηήζεηο ησλ Βηφηνπψλ ηνπο θαη ε Αλζεθηηθφηεηα», γηα λα θαζνξίζεηε ηηο απαηηήζεηο ηνπ βηφηνπνπ ησλ νξγαληζκψλ πνπ απαξηζκνχληαη. Υξεζηκνπνηψληαο επίζεο ηνπο ράξηεο πνπ ζπλνδεχνπλ απηφ ην εξγαζηήξην, ζα ζπκπιεξψζηε χζηεξα ηα θελά πνπ παξέρνληαη ζε θάζε θαηαγεγξακκέλε ζηε ιίζηα ηνπνζεζία θαη πεξηνρή κε ηηο θαηάιιειεο πιεξνθνξίεο γηα ηελ ππνινγηζκέλε αιαηφηεηα, κείμε ηδήκαηνο θαη ησλ νξγαληζκψλ πνπ ζα πεξηκέλαηε λα βξείηε εθεί. Όπσο ζα παξαηεξήζεηε, ππάξρεη κηα ζεηξά απφ ζρέδηα πνπ ζπλνδεχνπλ απηή ηελ εξγαζηεξηαθή άζθεζε. Σν πξψην ζρέδην είλαη κηαο θαληαζηηθήο εθβνιήο ζηελ νπνία ηέζζεξεηο κειεηψκελεο ηνπνζεζίεο έρνπλ θαζνξηζηεί. Οη επφκελεο νθηψ ζειίδεο δείρλνπλ ηα επίπεδα λεξνχ θαηά κία παιηξξντθή εμχςσζε ηεο ηάμεο ηνπ Βαζίζηε ηηο πξνβιέςεηο ζαο ζην λεξφ πνπ ππάξρεη ζε απηφ ην επίπεδν. Αθφκα βαζίζηε ηηο πξνβιέςεηο ζαο ζηηο αθφινπζεο ζπλζήθεο: 116

118 Δίλαη κηα ειηφινπζηε κέξα. Ζ ψξα είλαη 2:00 κκ. Ζ ζεξκνθξαζία ηνπ αέξα είλαη 18 βαζκνί θειζίνπ Γελ ππάξρεη άλεκνο. Δίλαη 16 Απξηιίνπ θαη δελ έρεη ππάξμεη βξνρφπησζε γηα 23 εκέξεο. Γηαδηθαζία; 1. Υξεζηκνπνηήζηε ηνλ θχξην ράξηε γηα λα εληνπίζεηε θάζε κία απφ ηηο ηέζζεξεηο κειεηψκελεο ηνπνζεζίεο. 2. Κάζε κειεηψκελε ηνπνζεζία έρεη ζρεδηαζηεί ζε κηα δηαηνκή θαη κε θιίκαθα. Κάζε δηαηνκή ρσξίδεηαη θαηφπηλ ζε κία ή πεξηζζφηεξεο πεξηνρέο. 3. Γνπιεχνληαο κε ηηο ζπλζήθεο πνπ αλαθέξνληαη παξαπάλσ θαη ηελ θαηάζηαζε ηεο παιίξξνηαο φπσο απηή θαίλεηαη ζηα ζρέδηα, ζπκπιεξψζηε ηα θελά πνπ παξέρνληαη. 4. Καιή ηχρε! πκπέξαζκα: Φπζηθά είλαη αδχλαην λα πξνβιέςνπκε πεξηζζφηεξα απφ ηα γεληθά ζρέδηα πνπ πξνζδνθνχκε λα βξνχκε ζε κηα νπνηαδήπνηε δνζείζα εθβνιή. Τπάξρνπλ πνιινί παξάγνληεο πνπ, καδί, θαζνξίδνπλ ηη νξγαληζκνί πξφθεηηαη λα βξεζνχλ ζε έλα νπνηνδήπνηε δνζέλ πξαγκαηηθφ νηθνζχζηεκα. Αιιά αλ γίλεηε βηνιφγνο ή νηθνιφγνο ζηνλ ηνκέα απηφ, ή αθφκα απιά έλαο εηδηθεπκέλνο παξαηεξεηήο ηεο θχζεο, ζα γίλεηαη γλψζηεο ησλ γεληθψλ ηάζεσλ θαη ζρεδίσλ πνπ ζα ζαο πνπλ πνηνί νξγαληζκνί πξνζδνθάηαη λα βξεζνχλ ζε δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο βηφηνπσλ. Ο θαζνξηζκφο ηνπ αθξηβέο είδνπο θαη αξηζκνχ ησλ παξφλησλ νξγαληζκψλ θαη νη ζπγθεθξηκέλνη ιφγνη γηα ηελ θαηαλνκή ζρεδίσλ ζε έλα θπζηθφ πεξηβάιινλ ή έλα νηθνζχζηεκα είλαη ν ηνκέαο κειέηεο πνπ απνθαινχκε νηθνινγία. 117

119 (ΜΔΛΔΣΖ ΠΔΓΗΟΤ) Οη εθδξνκέο ζην Καηαθχγην ηνπ South Slough ελζαξξχλνληαη ζεκαληηθά. Ζ πνιηηεία ηνπ Όξεγθνλ πξνζθέξεη, δσξεάλ, πξφζβαζε ζηηο εγθαηαζηάζεηο ελφο ½ κηιίνπ Μνλνπαηηνχ ηεο Δθβνιήο, ηε ρξήζε φινπ ηνπ απαξαίηεηνπ εμνπιηζκνχ, θαη ηηο ππεξεζίεο ζπληνληζκνχ απφ ηνλ εηδηθφ ηνπ θαηαθπγίνπ. Αλ δελ κπνξείηε λα επηζθεθζείηε ην θαηαθχγην, ζαο πξνηείλνπκε λα ρξεζηκνπνηήζεηε έλα ελαιιαθηηθφ πξφγξακκα ζε κηα εθβνιή πην θνληά ζην ζρνιείν ζαο. Αλ ε εθδξνκή ζε νπνηαδήπνηε εθβνιή είλαη αδχλαηε, αιιά παξφια απηά ζα ζπλερίδαηε λα ζέιεηε λα ρξεζηκνπνηήζεηε ηα άιια ζηνηρεία ηνπ πξνγξάκκαηνο, ηφηε απιά 118

120 ηειεθσλήζηε ή γξάςηε ζην θαηαθχγην λα θαλνλίζεη λα ζαο ζηείιεη ηα απαξαίηεηα δείγκαηα πνπ ρξεηάδεζηε. Θα ζαο ηα ζηείινπκε ρξεψλνληαο κφλν ηα ηέιε απνζηνιήο. Πξηλ ηελ Δθδξνκή Οξγάλσζε ηεο νκάδαο Σν ηδαληθφ κέγεζνο ηεο ηάμεο γηα κηα επίζθεςε ζην South Slough είλαη 25 κε 30 καζεηέο. Ζ ηάμε ζα πξέπεη λα ρσξηζηεί ζε ηέζζεξεηο νκάδεο. Κάζε νκάδα ζα πξέπεη λα έρεη καζεηέο πνπ κπνξνχλ λα ζπλεξγαζηνχλ θαιά κεηαμχ ηνπο. Δμνπιηζκφο: Κάζε καζεηήο ζα πξέπεη λα έρεη ηνλ αθφινπζν εμνπιηζκφ - Μπφηεο ή αζιεηηθά πνπ δελ ηνπο πεηξάδεη λα βξαρνχλ. ηεγλά παπνχηζηα θαη θάιηζεο ζα πξέπεη λα είλαη έηνηκα λα ηα θνξέζνπλ κεηά ζην ιεσθνξείν. - Αδηάβξνρν - Έλα ζαθίδην πιάηεο γηα λα θνπβαιάλε ηνλ εμνπιηζκφ ηνπο. - Μνιχβη - Έλα αληίγξαθν ηνπ νδεγνχ ΔΟΦΠ Δμνπιηζκφο κειέηεο: Όινο ν απαξαίηεηνο εμνπιηζκφο γηα ηελ εθδξνκή ζα παξέρεηαη απφ ην θαηαθχγην εθηφο απφ - 1 πιαζηηθφ κπνπθάιη ελφο ιίηξνπ γηα ηε ζπιινγή λεξνχ - 2 κηθξά βαδάθηα, πεξηεθηηθφηεηαο πεξίπνπ κηαο θνχπαο, αλά νκάδα - παγνζήθε θαη πάγνο αθεκέλα ζην ιεσθνξείν ζηελ αξρή ηεο πνξείαο Γεηγκαηηθφ Πξφγξακκα ηεο Δθδξνκήο 8:30 am Φηάλνπκε ζην ζεκείν εμέηαζεο 8:30 8:45 Πξνζαλαηνιηζκφο ησλ καζεηψλ ζηελ πεξηνρή 8:45 9:30 Αλάβαζε ζηνλ ηφπν εμέηαζεο. Ξεθηλήζηε ηελ άζθεζε «Παξαηήξεζεο θαη εξκελείαο» 9:30 9:45 Παχζε γηα μεθνχξαζε. Πξνζαλαηνιηζκφο ηνπ ζεκείνπ εμέηαζεο 9:45 10:45 Κνκκάηη 1 10:45 11:45 Κνκκάηη 2 11:45 κεζεκέξη Μεζεκεξηαλφ 12:00 1:00 κκ Κνκκάηη 3 1:00 2:00 Κνκκάηη 4 2:00 2:15 Φχιαγκα ησλ δεηγκάησλ θαη ηνπ εμνπιηζκνχ 2:15 2:45 Δπηζηξνθή ζην ιεσθνξείν 119

121 Αθφινπζε Άζθεζε Μεηά ηελ εθδξνκή, ίζσο λα ζειήζεηε λα επαλεμεηάζεηε ηα επξήκαηα ηεο ηάμεο. Μειέηε 1: Παξαηήξεζε θαη Δξκελεία πδεηήζηε πάλσ ζηελ άζθεζε δίλνληαο ζε θάζε νκάδα καζεηψλ ηελ επθαηξία λα κνηξαζηεί ηηο παξαηεξήζεηο θαη ηηο εξκελείεο ηνπο. Μειέηε 2:Μάδεκα πιαγθηφλ Ζ αλάιπζε ησλ δεηγκάησλ ηνπ πιαγθηφλ ζα γίλεη σο θνκκάηη ηνπ Δξγαζηεξίνπ 4. Χο ηάμε, επαλεμεηάζηε ηνλ ηχπν θαη ηα δεδνκέλα πνπ ρξεηάδεζηε γηα λα ππνινγίζεηε ηνλ αξηζκφ ησλ γαινληψλ ηνπ λεξνχ ηεο εθβνιήο πνπ θηιηξαξίζηεθε κέζα απφ ην δίθηπ. Μειέηε 3: Γηαηνκή Βιάζηεζεο ζηελ Αιπθή Αλαζεσξήζηε ηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ ζην θνκκάηη ηεο αλάιπζεο θαη ζπκπεξάζκαηνο. Βάιηε ηνπο καζεηέο λα θάλνπλ γξάθεκα ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ κάδεςαλ απφ ηελ πεξηνρή. Μειέηε 4: Φπζηθνί Παξάγνληεο ηνπ Πεξηβάιινληνο ηεο Δθβνιήο Χο νκάδα, αλαζεσξήζηε ηα δεδνκέλα ηνπ θαηξνχ, ηα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά, ην δηαιπκέλν νμπγφλν, ηα παιηξξντθά θχκαηα, ηελ αιαηφηεηα θαη ηε ζεξκνθξαζία. Μειέηε 5: Όληα ηεο Λάζπεο Αλαζεσξήζηε ηηο παξαηεξήζεηο πνπ έγηλαλ απφ ηνπο καζεηέο νη νπνίεο ππνδειψλνπλ δσή ζηε ιάζπε. πγθξίλεηε ην ρξψκα θαη άιια ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηδήκαηνο ζηα δηάθνξα επίπεδα ηνπ ηδήκαηνο ηνπ ιαζπφηνπνπ θαη ηα δηάθνξα είδε θπηψλ θαη δψσλ πνπ εληνπίζηεθαλ. Πξσηφηππα γηα αλαπαξαγσγή ησλ θπιιαδίσλ πνπ ζα κνηξαζηνχλ ζηνπο καζεηέο βξίζθνληαη ζε απηφ ην θνκκάηη ηνπ εγρεηξηδίνπ. 120

122 Μειέηε 1 Παξαηήξεζε θαη Δξκελεία θνπφο -Να κάζεηε πψο λα βιέπεηε πξαγκαηηθά απηφ πνπ εμεηάδεηε. -Να κάζεηε πφζν πην ελδηαθέξνπζα κηα αλάβαζε ζην δάζνο κπνξεί λα γίλεη φηαλ καζαίλεηε πψο λα δίλεηε πεξηζζφηεξε πξνζνρή ζην πεξηβάιινλ ζαο. Τιηθφ: Μνιχβη Υάξηεο ηεο πεξηνρήο απφ ην εγρεηξίδην Δηζαγσγή: Μειεηήζηε φιε ηε ιίζηα πξηλ αξρίζεηε ηελ πνξεία ζαο. Μεξηθέο εξσηήζεηο ζα ζαο δεηήζνπλ λα ζεκεηψζεηε θάηη ζην ράξηε πνπ εκπεξηθιείεηαη ζε απηφ ην εγρεηξίδην. Άιιεο ζα ζαο δεηήζνπλ έλα ζρέδην ή κηα εμήγεζε. Θπκεζείηε, θξαηήζηε ηηο ιχζεηο πνπ βξίζθεηε γηα ηνλ εαπηφ ζαο ή γηα ηελ νκάδα ζαο ηελ απνηεινχκελε απφ δχν άηνκα. 1. Σν πξψην θνκκάηη ηεο πνξείαο έρεη θαηαγξαθεί πνιιέο θνξέο. ε έλα κεγάιν ιεπθφ θνχηζνπξν θέδξνπ πνπ βξίζθεηαη ζε απηφ ην θνκκάηη ηνπ κνλνπαηηνχ, ζα παξαηεξήζεηε δχν εγθνπέο. Οη πινηφκνη θάπνηε ζηέθνληαλ ζε απηέο ηηο εγθνπέο γηα λα απνθχγνπλ λα θφςνπλ ην πην ρνληξφ «θακπαλάθη» ή πάην ηνπ δέληξνπ. Ζ εξγαζία ζαο εδψ είλαη λα πεξηγξάςεηε ή λα αλαγλσξίζεηε ηνλ ζάκλν πνπ θπηξψλεη ζηελ θνξπθή απηήο ηεο εγθνπήο. 2. Καζψο πξνρσξάηε θαηά κήθνο ηνπ κνλνπαηηνχ, ζηακαηήζηε ζηα ΤΝΣΡΗΜΗΑ ηνπ ΗΓΖΡΟΓΡΟΜΟΤ πνπ είλαη ζεκεησκέλα ζην ράξηε. Σα παιηά θνχηζνπξα πνπ βιέπεηε θαηά κήθνο ηεο αθηήο ήηαλ κέξνο ελφο ηεξάζηηνπ ζηδεξφδξνκνπ κε πςσκέλεο ξάγεο πνπ θάπνηε βξηζθφηαλ εθεί. 121