Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Transcript

1 Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Τμήμα Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ για τις ανάγκες του μαθήματος: ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΒΙΟΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ (Επαγγελματικός Σχεδιασμός) ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΥΠΟΨΗΦΙΟΥΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΥΣ Επικ. Καθηγήτρια ΤΜΒΓ-ΔΠΘ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ,

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 Η έννοια της Σταδιοδρομίας σήμερα... 4 Η Επαγγελματική Συμβουλευτική... 5 H επαγγελματική ανάπτυξη ως κεντρική έννοια της Επαγγελματικής Συμβουλευτικής... 5 H επιχειρηματικότητα προσφέρει δυνατότητες απασχόλησης... 8 ΟΙ ΒΙΟΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ ΑΠΟΦΟΙΤΟΙ ΤΟΥ ΤΜΒΓ...11 Το επαγγελματικό τοπίο των Βιεπιστημών Η εικόνα της απασχόλησης των Βιοεπιστημόνων στην Ελλάδα Το επαγγελματικό προφίλ /Προσωπικά χαρακτηριστικά των Βιοεπιστημόνων ΠΑΙΡΝΟΝΤΑΣ ΜΙΑ ΑΠΟΦΑΣΗ...16 Παράγοντες που επηρεάζουν μια απόφαση Τεχνικές που μας διευκολύνουν να πάρουμε μια απόφαση Τα βήματα μιας απόφασης Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ...23 Κοινωνικές δεξιότητες ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΜΙΑ ΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ...27 Η τηλεφωνική ή ηλεκτρονική επικοινωνία Η συνοδευτική επιστολή Το βιογραφικό σημείωμα Μικρά, χρήσιμα μυστικά του Βιογραφικού Σημειώματος Ενδεικτικές ενότητες σε ένα Βιογραφικό Σημείωμα Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ...31 Α. Πριν από κάποια συνέντευξη ο υποψήφιος χρειάζεται:...31 Β. Κατά τη συνέντευξη ο υποψήφιος πρέπει:...32 Γ. Μετά τη συνέντευξη, ο υποψήφιος πρέπει:...33 ΣΧΕΔΙΑΖΩ ΤΗ ΔΙΚΗ ΜΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ...34 ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ, ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ «ΕΡΓΑΛΕΙΟ» ΤΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑ...34 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕ ΠΙΘΑΝΟΥΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ...36 ΚΛΕΙΝΟΝΤΑΣ...38 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ...42 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ H ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ...48 Επιχειρήσεις βιοτεχνολογίας Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (ΜΜΕ) Βασικό οργανωτικό πλαίσιο επιχειρήσεων & παραγωγικών μονάδων Παράδειγμα οργανογράμματος εταιρείας, αρμοδιότητες τμημάτων (ενδεικτικά) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΑ: ΑΙΤΗΣΗΣ ΣΥΝΟΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΟΣ...66 ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ζούμε σε μια εποχή, που καθορίζεται από μεγάλες αλλαγές. Το κυριότερο χαρακτηριστικό της έχει δύο διαστάσεις: την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και τη ραγδαία εξάπλωση των νέων τεχνολογιών, όχι μόνον στην παραγωγή αλλά και στην καθημερινή ζωή όλων μας. Ο μέσος εργαζόμενος πολίτης ζει έναν διπλό ρόλο: αφενός ως καταναλωτής απολαμβάνει όλο και καλύτερα και φθηνότερα προϊόντα και υπηρεσίες (αυξάνοντας έτσι τις απαιτήσεις του για υψηλότερο επίπεδο διαβίωσης) και αφετέρου, ως παραγωγός (εργαζόμενος), βλέπει την αγορά εργασίας να στενεύει και αντιλαμβάνεται, πως χρειάζεται να δουλέψει περισσότερο και σκληρότερα, για να μπορέσει να αποκτήσει τα μέσα ικανοποιήσεως των αναγκών του, δηλαδή τα αγαθά. Ο παράγοντας «εργασία» αποκτά τεράστια σημασία για όλα αυτά, γιατί αποτελεί το μέσον, όχι μόνον για την απόκτηση των αγαθών, καταναλωτικών και μη, αλλά και για την ατομική ολοκλήρωση και προσωπική επιτυχία του καθενός. Στο νέο τοπίο του 2000, χρειάζονται άμεσες διαφοροποιήσεις και αναπροσαρμογές σε ατομικό (όπως και σε κοινωνικό, εθνικό και παγκόσμιο) επίπεδο, ώστε να μπορέσει ο σύγχρονος άνθρωπος να επιβιώσει, να προσαρμοστεί όσο το δυνατόν ομαλότερα και να εξελιχτεί, αναπτύσσοντας το δυναμικό του. Η εργασία, ως συντελεστής της παραγωγής, περιλαμβάνει το σύνολο των ικανοτήτων του ανθρώπου, που ενσυνείδητα καταβάλλονται για την παραγωγή των αγαθών, τα οποία ικανοποιούν τις ανάγκες του. Η εργασία, όμως, εκτός από την οικονομική της διάσταση, είναι ο τομέας εκείνος της ζωής, όπου ο καθένας δοκιμάζει καθημερινά τις δυνάμεις και τα όριά του και δοκιμάζεται σε πολλά επίπεδα. Στο πλαίσιο της εργασίας, οι άνθρωποι ξεδιπλώνουν και αξιοποιούν τον εαυτό τους και αναπτύσσουν μια προσωπική αντίληψη για την επαγγελματική ζωή και τον κόσμο. Οι νέοι άνθρωποι, κατά το τελευταίο μέρος των σπουδών τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, φτάνουν ολοένα και πιο κοντά στον κόσμο της εργασίας και στην είσοδό τους σε αυτήν και θα πρέπει να εξοικειωθούν με την πραγματικότητα της σύγχρονη αγοράς εργασίας: τα νέα εργασιακά πρότυπα, τους τυπικούς ή άτυπους νόμους και τις απαιτήσεις της. Τα θέματα εκπαιδευτικής και επαγγελματικής- εξέλιξης τους προβληματίζουν και τους δυσκολεύουν, πολλές φορές σε μεγάλο βαθμό. Η στάθμιση των διαφορετικών επιλογών και η λήψη αποφάσεων απαιτούν κατάλληλες και ακριβείς πληροφορίες και επαγγελματικές συμβουλές, ώστε να βοηθηθούν στη διαλεύκανση των ερωτημάτων και των καταστάσεων που αφορούν την πορεία της επαγγελματικής τους ζωής. Δεδομένης της ραγδαίας εξέλιξης του είδους και του περιεχομένου των επαγγελμάτων που ζητούνται από την αγορά εργασίας καθώς και της αυξημένης ανεργίας, ο στόχος της Επαγγελματικής Συμβουλευτικής και κάθε μορφής παροχής υπηρεσιών Προσανατολισμού, είναι να βοηθήσει το άτομο να κάνει μια ρεαλιστική επιλογή επαγγελματικής κατεύθυνσης, βασιζόμενο αφενός στα προσωπικά του χαρακτηριστικά (την ιδιοσυγκρασία, τις δεξιότητες, τις κλίσεις, τα ενδιαφέροντα, τις αξίες και τις αντιλήψεις του) αλλά και στις προσφερόμενες από την αγορά εργασίας δυνατότητες, αφετέρου. Έτσι, οι νέοι που σήμερα ολοκληρώνουν τη φοίτησή τους στο Πανεπιστήμιο και βρίσκονται πριν την είσοδο στην επαγγελματική ζωή, χρειάζονται ενημέρωση για θέματα που τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους και πώς αυτά συνδέονται με το επάγγελμα και την όλη επαγγελματική τους πορεία. Χρειάζονται ακόμη στήριξη, ώστε να είναι σε θέση να σχεδιάζουν και να αξιοποιούν τα προσόντα, τις σπουδές, τα εφόδια, τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες στη σταδιοδρομία τους. 3

4 Η έννοια της Σταδιοδρομίας σήμερα Η σταδιοδρομία αναφέρεται στην επαγγελματική εξέλιξη και πορεία και καλύπτει το σύνολο της εργασίας και του ελεύθερου χρόνου στη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου, την πιθανή μετακίνηση σε άλλες δραστηριότητες, τη διαχείριση επαγγελματικών επιλογών και προβλημάτων, την ανέλιξη στην επαγγελματική ιεραρχία. Περιλαμβάνει όχι μόνο ό,τι αφορά στην αναζήτηση ή στην άσκηση ενός επαγγέλματος, αλλά και διάφορα ζητήματα, όπως η σχέση της εργασίας με άλλους ρόλους, π.χ. την οικογένεια, την εθελοντική, κοινοτική, κοινωνική και πολιτική δράση, τον ελεύθερο χρόνο (Herr & Cramer, 1996). Ο όρος «εργασία» αποτελεί την εννοιολογική βάση της σταδιοδρομίας και αντιμετωπίζεται διαφορετικά, ανάλογα την οπτική την οποία έχει κανείς. Οι οικονομικοί επιστήμονες τον συνδέουν με το δείκτη «απασχόληση», την απόκτηση των αγαθών, καταναλωτικών και μη. Η αγορά εργασίας περιγράφεται ως ο τόπος όπου, μέσω του νόμου της προσφοράς και της ζήτησης, συναντώνται όσοι ενδιαφέρονται να προσφέρουν και όσοι ενδιαφέρονται να αγοράσουν εργατική δύναμη έναντι αμοιβής. Η εργασία, ως συντελεστής της παραγωγής, περιλαμβάνει το σύνολο των ικανοτήτων του ανθρώπου, που ενσυνείδητα καταβάλλονται για την παραγωγή των αγαθών, τα οποία ικανοποιούν τις ανάγκες του. Οι κοινωνικοί επιστήμονες, όμως, εκτός από την οικονομική της διάσταση, αντιμετωπίζουν τη σταδιοδρομία ως τον τομέα εκείνο της ζωής όπου ο καθένας δοκιμάζει καθημερινά τις δυνάμεις και τα όριά του και δοκιμάζεται σε πολλά επίπεδα. Στο πλαίσιο της σταδιοδρομίας τους, η οποία συνδέεται με την ατομική ολοκλήρωση και προσωπική επιτυχία του καθενός, οι άνθρωποι ξεδιπλώνουν και αξιοποιούν τον εαυτό τους και αναπτύσσουν μια προσωπική αντίληψη για την επαγγελματική ζωή και τον κόσμο (Κεδράκα, 2004). Αυτός είναι και ο βασικός σκοπός της Συμβουλευτικής Σταδιοδρομίας: να διευκολύνει τα άτομα, ώστε να έχουν την καλύτερη δυνατή επαγγελματική πορεία στο δεδομένο κάθε φορά τοπίο της οικονομίας. Για να το επιτύχουν αυτό, θα πρέπει (μεταξύ άλλων) να εξοικειωθούν με την πραγματικότητα της σύγχρονης αγοράς εργασίας, τα νέα εργασιακά πρότυπα, τους τυπικούς ή άτυπους νόμους και τις απαιτήσεις της. Ο όρος σταδιοδρομία καλύπτει τόσο την προετοιμασία για την επαγγελματική ζωή όσο και την άσκηση ορισμένης επαγγελματικής δραστηριότητας ή την αλλαγή δραστηριότητας. Επίσης, περιλαμβάνει την έννοια της επαγγελματικής εξέλιξης, της βελτίωσης και της προσαρμογής που απαιτεί ο εργασιακός ρόλος του ανθρώπου (Isaacson & Brown, 2000). Η σταδιοδρομία δεν έχει πλέον μονοσήμαντο χαρακτήρα. Πολλοί εργαζόμενοι στο μέλλον δεν θα αρχίζουν και δε θα τελειώνουν την επαγγελματική τους ζωή με την ίδια δουλειά, καθώς υπολογίζεται ότι ένα μεγάλο ποσοστό των σημερινών εργαζομένων θα αλλάζει συχνά επαγγελματική δραστηριότητα στη ζωή του, ασκώντας είτε συναφή επαγγέλματα προς το αρχικό είτε εντελώς διαφορετικά. Σταδιοδρομία σημαίνει: Βιοπορισμός Βελτίωση του επιπέδου ζωής Ευκαιρία για εκπαίδευση, ανάπτυξη κι εξέλιξη 4

5 Επικοινωνία με άλλους ανθρώπους Κοινωνική καταξίωση Δημιουργικότητα/ έκφραση των δυνατοτήτων και κλίσεων Η Επαγγελματική Συμβουλευτική Η Συμβουλευτική είναι ο κλάδος της Ψυχολογίας που απευθύνεται στο μέσο άνθρωπο, κάθε ηλικίας και τον βοηθά να χειριστεί, με τις δικές του δυνάμεις, τα προβλήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση, τη σταδιοδρομία, την επικοινωνία, τις σχέσεις των δύο φύλων, του γάμου, της οικογένειας, της υγείας, της γήρανσης και των περιπτώσεων κοινωνικής ή βιολογικής αναπηρίας και αποκλεισμού, δηλαδή δεν αντιμετωπίζει ψυχοπαθολογικά περιστατικά. Ο όρος «Συμβουλευτική» υποδηλώνει ότι συνεξετάζω με κάποιον το πρόβλημά του και τον διευκολύνω να αναζητήσει τη λύση του. Με κανέναν τρόπο δεν υποδηλώνει ότι τον καθοδηγώ ή του παρέχω έτοιμες λύσεις. Η Συμβουλευτική, δηλαδή, δεν αποσκοπεί στην παροχή έτοιμων «συνταγών», αλλά στη δραστηριοποίηση του ίδιου του ατόμου προκειμένου να ενεργοποιήσει τις δυνατότητες που διαθέτει και να τις αξιοποιήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ώστε να ξεπεράσει τα προβλήματα και τις δυσκολίες που συναντά (Μαλικιώση-Λοϊζου, 1999). Συμβουλευτική (Counseling) είναι η επιστημονική βοήθεια και στήριξη που δίνεται στα άτομα, ώστε: να αναπτύξουν το δυναμικό τους, να αντιμετωπίζουν με επιτυχία τις δυσκολίες, να επικοινωνούν αποτελεσματικά με τους άλλους, να νιώθουν ικανοί να τα καταφέρουν, ολοκληρωμένοι και ικανοποιημένοι στην καθημερινή τους ζωή (πηγή: Herr & Cramer, 1996) H επαγγελματική ανάπτυξη ως κεντρική έννοια της Επαγγελματικής Συμβουλευτικής Η επαγγελματική ανάπτυξη συνιστά πορεία ζωής και αναφέρεται στη διαλεκτική σχέση ατόμου και εργασίας που αναπτύσσεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής του σύγχρονου ανθρώπου (Herr & Cramer, 1996) γι αυτό και έχει προκαλέσει, τα τελευταία χρόνια, το ιδιαίτερο ενδιαφέρον πολλών επιστημόνων (ψυχολόγων, συμβούλων, κοινωνιολόγων, οικονομολόγων, εκπαιδευτών κ.ά). Αυτό σημαίνει ότι για τη μελέτη των διαφόρων παραμέτρων της επαγγελματικής ανάπτυξης αναπτύχθηκαν διάφορες προσεγγίσεις. Οι εξελικτικές θεωρίες υποστηρίζουν ότι η επαγγελματική συμπεριφορά του ατόμου είναι διαδικασία ανάπτυξης και θεωρούν την επαγγελματική εκλογή ως φυσικό αποτέλεσμα αυτής της ανάπτυξης. Για τις θεωρίες αυτές η επαγγελματική ανάπτυξη είναι μια συνεχής και μακρόχρονη διαδικασία που αρχίζει στην πρώιμη παιδική ηλικία και συμπληρώνεται μετά την επαγγελματική αποκατάσταση, σταθεροποίηση και προσαρμογή του ατόμου (Δημητρόπουλος, 2000). Ο Super (1953, 1957, 1984), κύριος 5

6 εκφραστής των εξελικτικών θεωριών της επαγγελματικής ανάπτυξης, σημειώνει ότι η επαγγελματική ανάπτυξη καθορίζεται σε σημαντικό βαθμό από την αυτοαντίληψη. Το άτομο καθώς μεγαλώνει, ενσωματώνει τις διάφορες εικόνες που έχει σχηματίσει για τον εαυτό του, μέσα από συγκρίσεις με άλλα άτομα, σε μια ολοκληρωμένη αυτοαντίληψη, η οποία στη διάρκεια της ζωής μεταβάλλεται και αναπροσαρμόζεται διαρκώς μέσα από τις εμπειρίες του. Η προσπάθειά του επικεντρώνεται στο να επιλέξει ένα επάγγελμα αποτελεί ουσιαστικά προσπάθεια πραγμάτωσης της αυτοαντίληψης (Super & Bohn, 1971). Ένα σημαντικό στοιχείο της θεωρίας του Super που σχετίζεται με τους ενηλίκους, είναι η επαγγελματική ωριμότητα. Πρόκειται για την ικανότητα (επαν)εκτίμησης της επαγγελματικής σταδιοδρομίας: την εξέταση αξιών, ενδιαφερόντων, δυνατοτήτων και την επιδίωξη διαφορετικών ευκαιριών, στο πλαίσιο της ανησυχίας του ατόμου για επιλογή ή αλλαγή σταδιοδρομίας (Super, 1984). Ο Crites (1981) προχώρησε τις θέσεις του Super, εξετάζοντας μερικές πτυχές της ενήλικης προσαρμογής και πρότεινε την έννοια της επαγγελματικής προσαρμοστικότητας, που περιλαμβάνει αφενός τις πληροφορίες που απαιτούνται για να αντιμετωπιστούν οι μεταβαλλόμενες συνθήκες εργασίας και αφετέρου την ετοιμότητα για (επανα)σχεδιασμό που κάνει το ενήλικο άτομο για την εργασία του σε όλη την οικονομικά ενεργή ζωή του. O Savickas, μαθητής του Super, υιοθέτησε την αναπτυξιακή οπτική του Super που ενδιαφέρεται για το πώς τα διαφορετικά άτομα «ταιριάζουν την εργασία με τη ζωή τους» (Savickas, 2002, σελ. 153). Στην προσέγγισή του υποστηρίζει ότι τόσο τα άτομα όσο και τα περιβάλλοντα αλλάζουν πολύ γρήγορα στον 21ο αιώνα και έτσι δεν εξασφαλίζεται μια σταθερή αντιστοιχία χαρακτηριστικών-εργασιακών περιβαλλόντων, ανατρέποντας ουσιαστικά την θέση ότι αφού εξακριβωθούν τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων στη συνέχεια, χρειάζεται να βρεθούν εργασίες που να ταιριάζουν σε αυτά. Σύμφωνα με τη θεωρία του, οι καριέρες «χτίζονται» στη διάρκεια της ζωής, καθώς τα άτομα κάνουν επιλογές που εκφράζουν τις αυτοαντιλήψεις τους και προσπαθούν να συνδέσουν τους στόχους τους με την κοινωνική και την εργασιακή πραγματικότητα της ζωής τους (Savickas, 2005). Σύμφωνα, λοιπόν, με την θεωρία του Savickas το άτομο δημιουργεί τη σταδιοδρομία του και της δίνει νόημα και περιεχόμενο, προσπαθώντας να κινηθεί με βάση όχι μόνον τον εαυτό του και τις υποκειμενικές του αντιλήψεις αλλά και με βάση τις αντικειμενικές συνθήκες που αφορούν στην εργασία του (Savickas, 2002). Έτσι, ο Savickas προτίμησε, όπως και ο Crites, να αντικαταστήσει τον όρο «επαγγελματική ωριμότητα» του Super με την έννοια της «επαγγελματικής προσαρμοστικότητας», καθώς θεωρεί ότι η επαγγελματική ανάπτυξη δεν καθοδηγείται μόνον από μια εσωτερική διαδικασία ωρίμανσης, αλλά κι από το κίνητρο προσαρμογής σε ένα συγκεκριμένο κάθε φορά εξωτερικό περιβάλλον (Amundson, Harris-Bowlsbey & Niles, 2009; Savickas, 2002).. Οι δεξιότητες επαγγελματικής προσαρμοστικότητας περιλαμβάνουν το ενδιαφέρον για τη σταδιοδρομία που σχετίζεται με θέματα προσανατολισμού στο μέλλον και μάλιστα, με ένα αίσθημα αισιοδοξίας για το μέλλον, τον έλεγχο, την ανάγκη δηλαδή του ατόμου να ασκεί κάποια επίδραση στο περιβάλλον και στη διαμόρφωση των επαγγελματικών συνθηκών που το αφορούν, την περιέργεια κατά τη διερεύνηση του εαυτού, των πληροφοριών, των εναλλακτικών και του περιβάλλοντος, την αυτοπεποίθηση, την εμπιστοσύνη του ατόμου στον εαυτό και στο ότι μπορεί να τα καταφέρει και τέλος, τον βαθμό δέσμευσης για νέες δραστηριότητες και σχέδια δράσης (Σιδηροπούλου- Δημακάκου, Μπεζεβέγκης, Αργυροπούλου & Δρόσος, 2013). 6

7 Οι θεωρίες επαγγελματικής ανάπτυξης που έχουν ως υπόβαθρο κάποια από τις θεωρίες μάθησης (συμπεριφοριστικές ή κοινωνικογνωστικές) ορίζουν την επαγγελματική συμπεριφορά ως διαδικασία μάθησης, καθώς η διαδικασία επαγγελματικής ανάπτυξης έχει να κάνει με τη γενική ανάπτυξη της προσωπικότητας που επηρεάζεται σημαντικά τη μάθηση που αποκτάται στη διάρκεια της ζωής. Η επαγγελματική ανάπτυξη καθορίζεται από τα πρότυπα ζωής και εργασίας που το άτομο έχει ενσωματώσει, μέσω της κοινωνικής του μάθησης, τα έχει υιοθετήσει ως δικά του και αποτελούν τα «φίλτρα» μέσα από τα οποία προσπαθεί να κάνει μια πρόβλεψη για την επιτυχία των επιλογών του και κυρίως, για την ικανότητά του να πετύχει (ή όχι) σε έναν επαγγελματικό χώρο. Ο Krumboltz, στηριζόμενος στη θεωρία κοινωνικής μάθησης του Bandura, υποστηρίζει ότι η ανάπτυξη εξέλιξη της προσωπικότητας του ατόμου (και άρα η επαγγελματική του ανάπτυξη) είναι κυρίως διαδικασία και αποτέλεσμα κοινωνικής μάθησης (Κάντας & Χαντζή, 1991). Κατά την προσέγγιση της επαγγελματικής ανάπτυξης μέσω της κοινωνικής μάθησης ο Krumboltz (1979) σημειώνει ότι καθώς το άτομο ενηλικιώνεται, διαμορφώνει τις αυτοπαρατηρητικές γενικεύσεις που έχει σχηματίσει για τον κόσμο συνολικά και για τον εαυτό του ειδικότερα (Krumboltz και συν.,1978). Στη θεώρηση αυτή αναφέρονται σε τριών ειδών αυτοπαρατηρητικές γενικεύσεις, σχετικά με: 1) την επάρκεια προς το έργο, αν δηλαδή το άτομο διαθέτει τις απαραίτητες ικανότητες για την εκτέλεση ενός έργου 2) τα ενδιαφέροντα του καθενός, που δεν θεωρούνται ότι αποτελούν βασικό καθοριστικό παράγοντα στην επαγγελματική ανάπτυξη αλλά είναι ενδιάμεσες καταστάσεις, προϊόντα μαθησιακών εμπειριών που συνδέουν προηγούμενες μαθησιακές καταστάσεις με άλλες μεταγενέστερες και, 3) τις προσωπικές αξίες του ατόμου. Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι ο Krumboltz και οι συνεργάτες του (1978) από τη δεκαετία του 70 ακόμα, θεωρούν ότι η επιλογή σταδιοδρομίας είναι μια δια βίου διαδικασία και επηρεάζεται όχι μόνο από τις προσωπικές αποφάσεις, αλλά και από τις εκάστοτε συνθήκες της αγοράς εργασίας. Τα τελευταία χρόνια, αρκετοί ερευνητές 1 επισημαίνουν τη σημασία του κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος, σημειώνοντας ότι το πλαίσιο μέσα στο οποίο διαγράφεται η επαγγελματική εξέλιξη του ατόμου είναι καθοριστικό, χωρίς όμως να αποτελεί τον μόνο παράγοντα που επηρεάζει την εργασιακή του πορεία. Προτείνουν μάλιστα, ότι κατά τη Συμβουλευτική προσέγγιση χρειάζεται να δοθεί μεγαλύτερη σημασία σε εξωγενείς παράγοντες, κυρίως πολιτισμικούς και οικονομικούς, οι οποίοι επιδρούν στις επαγγελματικές επιλογές και αποφάσεις των ατόμων. Είναι ενδιαφέρον ότι και η Θεωρία του Ανθρώπινου Κεφαλαίου, εδώ και δεκαετίες, έχει τονίσει την άποψη πως οι επαγγελματικές επιλογές σχετίζονται άμεσα με το πιθανό οικονομικό όφελος που μπορεί να αποκομίσει το άτομο (Φραγκουδάκη, 1985 Schultz, 1971). Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή κάθε άτομο ενεργεί ορθολογικά, όταν επιλέγει επάγγελμα (και σπουδές) κι έχει ως βασικό κριτήριο τη μεγιστοποίηση του προσωπικού του οφέλους. Η μεγιστοποίηση των απολαβών του από την εργασία θεωρείται συνάρτηση της επένδυσης που κάνει σε εκπαίδευση και εξειδίκευση. Η επαγγελματική του ανάπτυξη, λοιπόν, συναρτάται με την προσδοκία μελλοντικών υψηλών αμοιβών, που το ωθεί να επενδύσει περισσότερο στην εκπαίδευσή του (Κασιμάτη, 1998). Σήμερα, το σημείο που όλοι συμφωνούν ότι η επαγγελματική ανάπτυξη αποτελεί μια δια βίου διαδικασία, που συνδέεται με την όλη ανάπτυξη της προσωπικότητας, της 1 βλ ενδεικτικά: Brown, 2000; Muchinsky, 1997; Savickas, 2005; Κάντας, 1996; Κασσωτάκης, 2002 α ; Σιδηροπούλου-Δημακάκου,

8 μάθησης και της επαγγελματικής εξέλιξης του ατόμου. Oρίζεται ως η δια βίου εξελικτική διαδικασία, η οποία επιτρέπει στο άτομο σε οποιαδήποτε στιγμή της ζωή του να συνειδητοποιεί τις γνώσεις, τις ικανότητες, τις δεξιότητες, τα ενδιαφέροντά και τις αξίες του, να λαμβάνει εκπαιδευτικές και επαγγελματικές αποφάσεις, να σχεδιάζει και να διαχειρίζεται αποτελεσματικά τη μάθηση και τη σταδιοδρομία του και να επιτυγχάνει μεγαλύτερη ισορροπία ανάμεσα στην προσωπική και επαγγελματική του ζωή (πηγή: Είναι ενδιαφέρον ότι κοινό στοιχείο όλων των προσεγγίσεων που μελετούν την επαγγελματική ανάπτυξη των ατόμων, είναι η διαχείριση της επαγγελματικής τους συμπεριφοράς με στόχο, νέοι και λιγότερο νέοι να καθορίζουν την επαγγελματική τους πορεία, να επιλέγουν ή να αλλάζουν επάγγελμα αλλά βασικά να είναι επαγγελματικά ευτυχείς (Holland, 1985). H επιχειρηματικότητα προσφέρει δυνατότητες απασχόλησης Οι εξελίξεις στην αγορά εργασίας υποδηλώνουν μεγάλες δυσκολίες στην εύρεση μιας θέσης εργασίας. Όμως, απασχόληση δε σημαίνει να εργάζεσαι αποκλειστικά ως μισθωτός, μια επιλογή που οι τελευταίες εξελίξεις στην αγορά εργασίας δείχνουν ότι οδηγεί ειδικά τους νέους- στην ανεργία. Χρειάζεται, λοιπόν, να στραφούμε και προς την επιχειρηματικότητα, προκειμένου να αυξήσουμε τις επαγγελματικές μας ευκαιρίες (Κεδράκα, 2002). Η επιχειρηματικότητα προϋποθέτει ένα βασικό επιχειρηματικό προσανατολισμό, τη διάθεση δηλαδή και τις ικανότητες να αξιοποιήσει κανείς τις γνώσεις και τις δεξιότητες που διαθέτει, σύμφωνα με τις εκάστοτε ανάγκες της αγοράς, ώστε να αποφέρουν οικονομικό όφελος. Ως επιχειρηματικότητα θα μπορούσαμε να ορίσουμε το σύνολο των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων, την εισαγωγή νέων προϊόντων, υπηρεσιών και τεχνολογιών στην αγορά και την αναζήτηση επιχειρηματικών ευκαιριών. Με τον όρο «επιχειρηματικότητα» εννοούμε ακόμα την οργάνωση, το σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας βασικής ιδέας, προκειμένου να προσφερθεί στην αγορά ένα προϊόν ή μια υπηρεσία με τρόπο έξυπνο, πρωτότυπο, ανταγωνιστικό και αποτελεσματικό (Βενιοπούλου & Ζαννή-Τελιοπούλου, 1997). Η ανάπτυξη επιχειρηματικού πνεύματος διευκολύνει την επαγγελματική αποκατάσταση. Προϋποθέτει: επιχειρηματική νοοτροπία ατομική πρωτοβουλία υπευθυνότητα διάθεση ανάληψης ρίσκου επιχειρηματική συμπεριφορά μια επιχειρηματική ιδέα 8

9 Για την ανάληψη μιας επιχειρηματικής δράσης χρειάζεται να εξεταστούν προσεκτικά ορισμένες πτυχές, όπως ο εντοπισμός, η αξιοποίηση και η δημιουργία ευκαιριών, το προφίλ των ανθρώπων που αναλαμβάνουν την επιχειρηματική δραστηριότητα, όπως και η σημασία του οικονομικού και κοινωνικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο πρόκειται να λειτουργήσει η συγκεκριμένη επιχείρηση. Ωστόσο, παρατηρείται ότι νέοι μελλοντικοί ελεύθεροι επαγγελματίες ενώ έχουν μια καλή επιχειρηματική ιδέα, συχνά είναι απροετοίμαστοι, με αποτέλεσμα να συναντούν πολύ μεγάλες δυσκολίες και είτε παραιτούνται από την προσπάθεια είτε ξεκινούν χωρίς σωστή προετοιμασία και καθοδήγηση, με αποτέλεσμα να θέτουν σε κίνδυνο την οικονομική τους δραστηριότητα (Σιδηροπούλου-Δημακάκου, 1999). Εφόσον κάποιος εξετάζει την πιθανότητα να αναπτύξει μια δική του επιχείρηση, χρειάζεται να σκεφτεί και να προβληματιστεί γύρω από ορισμένα βασικά ζητήματα που συνδέονται με την ανάπτυξη μιας επιχείρησης, όπως: Το προφίλ του επιχειρηματία: γεννιέται ή γίνεται; - Ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός επιχειρηματία και τι είναι αυτό που καθορίζει την ύπαρξη επιχειρηματικής φύσης σε ένα άτομο; - Ποια είναι τα κίνητρα που δραστηριοποιούν τον επιχειρηματία; Η διαδικασία δημιουργίας της νέας επιχείρησης σημαίνει: - Αναζήτηση και εκμετάλλευση (νέων) ευκαιριών, - Αξιολόγηση ευκαιριών, - Διαχείριση καινοτομίας, - Σχεδιασμό της νέας επιχείρησης, - Αναζήτηση κεφαλαίων και πόρων, - Ανάπτυξη στρατηγικών επιβίωσης κι ανάπτυξης της νέας επιχείρησης. Η εξέταση του επιχειρησιακού περιβάλλοντος προϋποθέτει τη διερεύνηση: - Ευκαιριών, - Κινδύνων, - Εθνικών και ευρωπαϊκών πολιτικών, - Εξεύρεσης πόρων, - Της επίδρασης πολιτισμικών στοιχείων στην επιχειρηματική πρωτοβουλία. Η ανάπτυξη της επιχείρησης σχετίζεται με: - Εμπόδια που μπορεί να αντιμετωπίσει κατά τη διαδικασία ανάπτυξης, - Στρατηγικές ανάπτυξης, - Εύρεση των απαιτούμενων κεφαλαίων. 9

10 Τα πιθανά οφέλη μιας επιχείρησης μπορεί να είναι: - Προσωπικά, - Χρηματο-οικονομικά, - Κοινωνικο-πολιτισμικά, - Οφέλη από την ανάπτυξη καινοτομιών. (Πηγή: Κεδράκα, 2002). 10

11 ΟΙ ΒΙΟΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ ΑΠΟΦΟΙΤΟΙ ΤΟΥ ΤΜΒΓ Οι τελειόφοιτοι του Τμήματος Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, όπως συμβαίνει με όλους τους εκκολαπτόμενους επιστήμονες, όταν φτάνουν στο τελευταίο έτος των σπουδών τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση εμφανίζεται στον ορίζοντά τους το τοπίο της αγοράς εργασίας. Στις σκέψεις και τις συζητήσεις τους προστίθενται θέματα που μέχρι χτες δεν τους απασχολούσαν άμεσα: η επαγγελματική τους απορρόφηση, η μελλοντική τους εξειδίκευση, οι προοπτικές κι η εξέλιξη που μπορούν να έχουν ως Βιοεπιστήμονες, πιθανοί επαγγελματικοί χώροι και οι προϋποθέσεις απασχόλησης στον καθένα, τα νέα εργασιακά πρότυπα, τα απαιτούμενα προσόντα, οι τυπικοί ή άτυποι νόμοι και οι απαιτήσεις της αγοράς εργασίας, κτλ. Όλα αυτά τους απασχολούν, τους προβληματίζουν και πιθανότατα τους δυσκολεύουν, συχνά σε μεγάλο βαθμό. Το προστατευτικό «κουκούλι» του Πανεπιστημίου και του προγράμματος σπουδών δεν υπάρχει πια. Μετά τη λήψη του πτυχίου ο καθένας βρίσκεται αντιμέτωπος με την ανάγκη να κάνει επιλογές και να πάρει αποφάσεις για το μέλλον. Το κομβικό σημείο, λοιπόν, που οι τελειόφοιτοι Βιοεπιστήμονες -όπως και όλοι οι τελειόφοιτοι των Τμημάτων της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης- χρειάζεται να κάνουν τη στάθμιση των διαφορετικών επιλογών που έχουν στη διάθεσή σους, και στη συνέχεια να πάρουν αποφάσεις που σχετίζονται με το μέλλον τους, αποτελεί αφετηρία μετάβασης προς τον κόσμο της εργασίας, μια κεντρική διεργασία της επαγγελματικής τους ανάπτυξης. Στο σημείο αυτό της αναπτυξιακής του πορείας το νέο άτομο, σημειώνει ο Κασσωτάκης (2002α), προσπαθεί να γνωρίσει τον εαυτό του, να συνειδητοποιήσει τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του κι ακόμα, να αποσαφηνίσει τις φιλοδοξίες, τα ενδιαφέροντα, τις απαιτήσεις του από τη ζωή αλλά και τις προσφερόμενες από την αγορά εργασίες προοπτικές που του προσφέρονται στη δεδομένη στιγμή. Το επαγγελματικό τοπίο των Βιεπιστημών Οι απόφοιτοι του Τμήματος Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής ως εξειδικευμένοι Βιοεπιστήμονες ασχολούνται με την έρευνα των βιολογικών συστημάτων σε μικροσκοπικό και μακροσκοπικό επίπεδο (κύτταρα, μόρια, γονίδια, DNA κ.λπ.), και, γενικά, της προέλευσης, της λειτουργία και της εξέλιξης των έμβιων οργανισμών και κάθε μορφή ζωής, του περιβάλλοντος, των αβιοτικών παραγόντων που σχετίζονται με τη ζωή και με τις εφαρμογές των παραπάνω. Ο ρόλος τους είναι η παραγωγή γνώσης, η οποία βρίσκει εφαρμογές στην Ιατρική, στη Γεωργία, στην οργάνωση της Βιοτεχνολογίας και στην Εκπαίδευση των Βιοεπιστημών. Επαγγελματικά δραστηριοποιούνται στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα στους τομείς της εκπαίδευσης, της έρευνας και της παροχής υπηρεσιών, συμβουλών και γνωματεύσεων, σε κάθε γνωστικό αντικείμενο που υπάγεται στη Βιολογία, στη Γενετική και στο ευρύτερο πεδίο των Βιοεπιστημών (πηγή: Πού όμως μπορεί να εργαστεί ένας Βιοεπιστήμονας, απόφοιτος του ΤΜΒΓ; Καθώς οι επιστήμες διευρύνονται -τόσο σε αριθμό όσο και σε περιεχόμενο- και οι σύγχρονες ερευνητικές μέθοδοι απαιτούν συνέργεια και συνεργασία, οι επαγγελματικοί χώροι που σχετίζονται με τις Βιοεπιστήμες και τις εφαρμογές τους αυξάνονται συνεχώς και 11

12 συνδέονται στενά με την ραγδαία ανάπτυξη των επιστημονικών κλάδων της Βιολογίας. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες αναπτύχθηκαν νέοι τομείς εφαρμογών των Βιοεπιστημών, απαντώντας σε σύγχρονες ανάγκες της επιστήμης αλλά και της κοινωνίας. Ειδικότερα, οι τομείς της Γενετικής και της Βιοϊατρικής εκτιμάται ότι θα είναι οι γρηγορότερα αναπτυσσόμενοι. (Belikoff, 2004; Brown, 2007). Ο τομέας που παραδοσιακά απορροφά αρκετούς Μοριακούς Βιολόγους και Γενετιστές είναι η έρευνα, τόσο σε κρατικούς (πχ πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, οικολογία κτλ) όσο και σε κερδοσκοπικούς οργανισμούς (πχ φαρμακοβιομηχανίες, βιολογικές καλλιέργειες κτλ) (Belikoff, 2004). Φαίνεται όμως πως και η Βιοϊατρική και οι αυξανόμενες ανάγκες για πρόληψη και για διαγνωστικές μεθόδους, που σχετίζονται κυρίως με τη Γενετική και τη Μοριακή Βιολογία, φαίνεται πως αποτελεί ένα πολλά υποσχόμενο εργασιακό πεδίο για τους απόφοιτους του ΤΜΒΓ (Roth, 2006). Διεθνώς οι φαρμακοβιομηχανίες και οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο χώρο των βιοτεχνολογικών και ιατρικών εφαρμογών χρησιμοποιούν ένα δίκτυο συνεργατών για την προώθηση των προϊόντων τους, χρησιμοποιώντας συχνά τους Βιοεπιστήμονες ως στελέχη marketing (Belikoff, 2004; Bloomfield & El-Fakahany, 2008). Η Εκπαίδευση παραδοσιακά προσφέρει αρκετές θέσεις εργασίας, με καλές προοπτικές απασχόλησης των Βιοεπιστημόνων, σε επίπεδο Δευτεροβάθμιας και κυρίως Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης (Bloomfield & El-Fakahany, 2008). Τα Πανεπιστήμια, βέβαια, αποτελούν την πιο προσφιλή ίσως- επαγγελματική προτίμηση των εξειδικευμένων Βιοεπιστημόνων, διότι συνδυάζει τη δυνατότητα του Βιοεπιστήμονα να κάνει έρευνα με την παροχή διδακτικού έργου, λαμβάνοντας πάντα υπόψη ότι πολλοί από αυτούς διαθέτουν διδακτορικό τίτλο σπουδών (Robbins-Roth, 2006). Σε πρόσφατη έρευνα (Κεδράκα, 2013) καταγράφεται ενδιαφέρον των νεαρών Βιοεπιστημόνων να εργαστούν στην εκπαίδευση, κρατώντας ωστόσο επιφυλάξεις κατά πόσον είναι σωστά καταρτισμένοι για τον τομέα αυτόν. Ενδιαφέρον είναι ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση της ζήτησης για Βιοεπιστήμονεςεκπαιδευτές ενηλίκων σε μη παραδοσιακούς χώρους εκπαίδευσης. Για παράδειγμα, η ενασχόληση με το Περιβάλλον και την Οικολογία έχει συγκεντρώσει το ενδιαφέρον πολλών ατόμων, κυρίως εθελοντών, οι οποίοι χρειάζεται να εκπαιδευτούν σε βασικά θέματα Βιολογίας. Επίσης, οι πολλές και υψηλού επιπέδου εξειδικεύσεις κι εφαρμογές του επιστημονικού αυτού πεδίου έχουν δημιουργήσει ανάγκες για κατάρτιση συνεργατών επιστημόνων, και γενικά, επιστημονικών ή επαγγελματικών ομάδων σε προηγμένες τεχνικές και μεθόδους των Βιοεπιστημών (Camenson, 1993). Τέλος, φαίνεται ότι αυξάνεται διεθνώς το ενδιαφέρον πολλών πολιτών για ζητήματα επιστημών, κάτι που έχει οδηγήσει και σε σχετική αύξηση των εκδόσεων, εντύπων και ηλεκτρονικών, γύρω από σχετικά ζητήματα, ένας χώρος που έχει θέσεις εργασίας για νέους Βιοεπιστήμονες (Ambrose, 2006; Longman, 2006). Συνοψίζοντας, στο πλαίσιο των επιστημονικών εξειδικεύσεων του πεδίου των Βιοεπιστημών, παραδοσιακών και μη, δημιουργούνται θέσεις εργασίας στους εξής επαγγελματικούς χώρους όπου μπορεί να εργαστεί ένας Βιοεπιστήμονας, απόφοιτος του Τμήματος Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής, στη χώρα μας και στο εξωτερικό: Σε Φαρμακοβιομηχανίες (η Μοριακή Βιολογία έχει αναγνωριστεί ως πρωτοποριακός κλάδος στη βιομηχανία φαρμάκων) 12

13 Σε Νοσηλευτικά Ιδρύματα, Διαγνωστικά Εργαστήρια/ Κέντρα Σε Βιοτεχνολογικές Εταιρείες Σε κρατικές υπηρεσίες όπως είναι ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ), οι υγειονομικές υπηρεσίες κτλ Σε πανεπιστημιακά και ερευνητικά κέντρα, ινστιτούτα, ιδρύματα και εργαστήρια ως ερευνητές Σε υποδιευθύνσεις ή τμήματα εθνικών, ευρωπαϊκών ή διεθνών οργανισμών σχετικών με τις Βιοεπιστήμες [π.χ. Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (EMEA) Εuropean Patent Office, World Health Organisation, κτλ] Στη Δημόσια Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση ως Καθηγητές Βιολόγοι (ΠΕ04.04) αφού αποχτήσουν Πιστοποιητικό Διδακτικής και Παιδαγωγικής Επάρκειας (βάσει του Ν. 3848/2010) Στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, ως μέλη ΔΕΠ των Πανεπιστημίων και ΤΕΙ. Σε φροντιστήρια ως καθηγητές στο αντικείμενο της Βιολογίας και σε κάθε άλλο γνωστικό αντικείμενο που σχετίζεται με τις Βιοεπιστήμες Στην Εκπαίδευση Ενηλίκων Σε εκδόσεις επιστημονικών περιοδικών/ βιβλίων/ ιστοσελίδων Στον τομέα του Marketing και των πωλήσεων (Πηγή: Belikoff, 2004; Bloomfield & El-Fakahany, 2008; Robbins-Roth, 2006; ). Η εικόνα της απασχόλησης των Βιοεπιστημόνων στην Ελλάδα Στην Ελλάδα, η απορρόφηση των Βιοεπιστημόνων στην αγορά εργασίας θεωρείται «δύσκολη». Σύμφωνα με την τελευταία μελέτη της Οριζόντιας Δράσης Υποστήριξης Γραφείων Διασύνδεσης Πανεπιστημίων του η εικόνα που προκύπτει για την απασχόληση των αποφοίτων των Πανεπιστημιακών Τμημάτων Βιοεπιστημόνων, είναι η εξής: το ποσοστό των απασχολουμένων Βιολόγων 5-7 χρόνια μετά την αποφοίτησή τους είναι συνολικά 64,6%, το ποσοστό των (καταγεγραμμένων) ανέργων 5,8% και το ποσοστό μη ενεργών αποφοίτων 3 29,6%. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ποσοστό απασχόλησης των πτυχιούχων Βιολογίας είναι το χαμηλότερο μεταξύ των αποφοίτων όλων των επιστημονικών κλάδων, ενώ ο κλάδος διαθέτει το δεύτερο χαμηλότερο ποσοστό αποφοίτων με εμπειρία σημαντικής απασχόλησης 4. Ενδιαφέρον, όμως, είναι ότι οι απόφοιτοι Βιολογίας που έχουν σταθερή και μόνιμη απασχόληση δηλώνουν σε μεγάλο ποσοστό (72,6%,) ευχαριστημένοι από τη δουλειά τους, ενώ δυσαρεστημένοι δηλώνουν μόλις το 7,4%. Επίσης, οι πτυχιούχοι Βιολογίας σε σχέση με το μέσο όρο όλων των πτυχιούχων εμφανίζουν υψηλότερο ποσοστό απασχόλησης στο δημόσιο τομέα και πολύ χαμηλότερο ποσοστό αυτοαπασχόλησης και οι αποδοχές τους, γενικά, τοποθετούνται κοντά στο γενικό μέσο όρο. Η ετεροαπασχόληση των αποφοίτων Βιολογίας είναι σχετικά υψηλή. Αφορά 31% του συνόλου των απασχολουμένων και το 2 που όμως δεν περιλαμβάνει τους αποφοίτους του Τμήματος ΜΒΓ καθώς κατά τη διάρκεια συλλογής των ερευνητικών δεδομένων (κατά τα έτη ) δεν είχαν ακόμα ορκιστεί οι πρώτοι απόφοιτοι του Τμήματος το Στην κατηγορία των μη ενεργών αποφοίτων περιλαμβάνονται όσοι απόφοιτοι ούτε δηλώνουν πως έχουν βρει δουλειά, ούτε είναι καταχωρημένοι ως άνεργοι στον ΟΑΕΔ. 4 Ως εμπειρία σημαντικής απασχόλησης θεωρείται μια δουλειά σχετική με το αντικείμενο σπουδών, που διατηρείται για μεγάλο διάστημα, σε αντίθεση με πολλές και ποικίλες εργασιακές δραστηριότητες προσωρινού χαρακτήρα (OECD 1998). 13

14 26% των μισθωτών και συμβασιούχων έργου, άρα παρατηρείται αναντιστοιχία μεταξύ του αντικειμένου εργασίας και των σπουδών. Το επαγγελματικό προφίλ /Προσωπικά χαρακτηριστικά των Βιοεπιστημόνων Όπως παρατηρείται και σε όλους τους επιστημονικούς κλάδους, φαίνεται ότι οι σπουδές -και οι γνώσεις που αποκτώνται μέσω αυτών- έπαψαν να είναι ένα είδος μόνιμου εισιτηρίου για μια απρόσκοπτη και επιτυχημένη επαγγελματική εξέλιξη, ειδικά στο χώρο των Βιοεπιστημών, όπου σπουδές και εξειδικεύσεις βρίσκονται σε μια συνεχή δυναμική διεργασία, μετασχηματίζονται, εξαφανίζονται ή αλλάζουν περιεχόμενο, ενώ νέες ειδικότητες εμφανίζονται και ο χάρτης των σχετικών επαγγελμάτων συνεχώς διαφοροποιείται. Η αγορά αναζητεί επιπλέον προσόντα, ανάμεσα σ αυτά και ορισμένα προσωπικά χαρακτηριστικά, εκτός από τα ακαδημαϊκά προσόντα και τις γνώσεις που απορρέουν από τους τίτλους σπουδών (Robbins-Roth, 2006). Ποιο όμως είναι το προφίλ των αποφοίτων ΤΜΒΓ; Σε σχετική (υπό δημοσίευση) μελέτη της ΔΑΣΤΑ του ΔΠΘ για τα επαγγελματικά προφίλ των αποφοίτων των Τμημάτων του ΔΠΘ ο Βιοεπιστήμονας απόφοιτος του ΤΜΒΓ περιγράφεται ως ένα άτομο που χρειάζεται να έχει ερευνητικό πνεύμα, να είναι λεπτολόγος, επίμονος και υπομονετικός, ηθικός και ευσυνείδητος, σταθερός και προσεκτικός στις κινήσεις του κατά την εκτέλεση των πειραμάτων και το χειρισμό ευαίσθητων οργάνων και συσκευών. Να διαθέτει λογικο-μαθηματική, αναλυτική και συνθετική σκέψη, κοινωνικές δεξιότητες, όπως: επικοινωνία, συνεργασία, υπευθυνότητα, συνέπεια, πειθαρχία, επιμονή, ικανότητα ιεράρχησης προτεραιοτήτων, διαχείρισης και οργάνωσης χρόνου, καθώς και ορισμένες ειδικές ικανότητες (έμφαση στη λεπτομέρεια, παρατηρητικότητα, μνήμη, προσοχή, οργανωτικότητα, μεθοδικότητα). Καθώς πρόκειται για μια επιστήμη που η έρευνα και οι εφαρμογές της δεν διαφοροποιούνται σε διεθνές επίπεδο, η καλή γνώση ξένων γλωσσών και κυρίως της αγγλικής είναι απαραίτητη. Η δεξιότητα χρήσης τεχνολογικών μέσων και επεξεργασίας πληροφοριών και δεδομένων θεωρείται δεδομένη, καθώς και η επιθυμία για δια βίου ενημέρωση, εκπαίδευση και κατάρτιση. Παράλληλα, εκτός από την απόκτηση ή την αναβάθμιση των γνώσεων που σχετίζονται άμεσα με τις σπουδές και την εξειδίκευσή τους, από τους υποψήφιους εργαζόμενους ζητούνται δεξιότητες και προσόντα που, ανεξάρτητα από τη θέση εργασίας, τους καθιστούν ικανούς αλλά και προτιμητέους για μια δουλειά. Αυτό παρατηρείται σε όλους τους κλάδους της οικονομίας, και αφορά ιδιαίτερα τους επιστήμονες με υψηλή ειδίκευση και υψηλής ποιότητας εκπαιδευτικά προσόντα (Colechia & Papakonstantinou, 1996) -όπως είναι οι Βιοεπιστήμονες. Πρόκειται για τις δεξιότητες-κλειδιά (Van Zolingen, 1997) που θεωρούνται απαραίτητες για επιτυχία και άνοδο στον επαγγελματικό τομέα, τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό, στις υπηρεσίες αλλά και στην παραγωγή. Στον κλάδο των Βιοεπιστημών απαιτούνται, εκτός από τις γνώσεις (συνήθως υψηλής εξειδίκευσης) και τις ερευνητικές δεξιότητες, πολλαπλές και σύνθετες δεξιότητες-κλειδιά. Οι Bloomfield & El-Fakahany (2008) αναφέρουν την ικανότητα συγγραφής επιστημονικών άρθρων κι εργασιών, καθώς και παρουσίασης επιτυχημένων διαλέξεων κι ομιλιών, την εργασία σε ομάδες, τη δημιουργικότητα και την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, τη διαχείριση χρόνου, την 14

15 επεξεργασία πληροφοριών, τις δεξιότητες συμμετοχής σε ερευνητικά προγράμματα, τη δημιουργικότητα κι ικανότητα εξεύρεσης λύσεων, το σεβασμό στον άλλον και στη διαφορετικότητα, την ωριμότητα κι υπευθυνότητα, την αυτοπεποίθηση αλλά όχι αλαζονεία, την τιμιότητα κι ακεραιότητα. Ο ενθουσιασμός, η οξυδέρκεια και κριτική σκέψη, η περιέργεια, το «ανοιχτό μυαλό», η ακρίβεια και οργανωτικότητα, η υπομονή κι επιμονή, η ικανότητα εξεύρεσης κεφαλαίων και χρηματοδότησης και η ηθική θεωρούνται από τον Belikoff (2004) επίσης πολύ σημαντικές δεξιότητες για έναν νέο Βιοεπιστήμονα. 15

16 ΠΑΙΡΝΟΝΤΑΣ ΜΙΑ ΑΠΟΦΑΣΗ Στην καθημερινή μας ζωή βρισκόμαστε συνεχώς αντιμέτωποι με καταστάσεις, που απαιτούν να κάνουμε ορισμένες επιλογές και να πάρουμε αποφάσεις. Οι αποφάσεις αυτές αφορούν διάφορα θέματα και άλλοτε είναι επιλογές πολύ σημαντικές για τη ζωή μας, ενώ άλλοτε έχουν λιγότερη σημασία για το μέλλον μας. Κάθε φορά που κάνουμε μια επιλογή, παίρνουμε υπόψη μας τον εαυτό μας και τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Η ζωή όμως εμπεριέχει ανάπτυξη και συνεχή αλλαγή και οι αλλαγές, είτε του εαυτού μας είτε του κόσμου γύρω μας, δεν είναι πάντα προβλέψιμες. Οι μεταβολές αυτές μπορεί να οφείλονται στις συνθήκες του εξωτερικού κόσμου ή σ εμάς τους ίδιους, μέσα μας, στο σύστημα των αξιών, των πεποιθήσεων και των στάσεων μας. Είναι πολύ πιθανό ότι χρειάζεται να παίρνουμε συνεχώς καινούργιες αποφάσεις, για να προσαρμοστούμε στην πραγματικότητα, όπως διαγράφεται κάθε φορά. Κάθε απόφαση, όμως, είναι ένας κρίκος στην αλυσίδα των επιλογών μας, που σημαίνει ότι χτίζεται πάνω σε προηγούμενες, και αυτή, με τη σειρά της, επηρεάζει τις μελλοντικές μας αποφάσεις. Παράγοντες που επηρεάζουν μια απόφαση Για να πάρουμε μια απόφαση χρειάζεται να συνυπολογίσουμε και να συνεκτιμήσουμε ορισμένους παράγοντες. Καλό είναι λοιπόν, να θυμόμαστε ότι κάθε απόφαση χρειάζεται: Α. Το άτομο, που παίρνει την απόφαση, σύμφωνα με τι χρειάζεται, ποιος είναι και τι προτιμά. Β. Ένα κριτήριο, που προσδιορίζει κάθε φορά τον σκοπό, τον στόχο μας, το γιατί επιδιώκουμε να πάρουμε μια απόφαση, και Γ. Διάφορες εναλλακτικές λύσεις (τουλάχιστον δύο), ανάμεσα στις οποίες αποφασίζουμε ποια θα διαλέξουμε (σύμφωνα με το κριτήριο που έχουμε θέσει). Οι εναλλακτικές λύσεις προϋποθέτουν ότι έχουμε συλλέξει πληροφορίες από διάφορες πηγές και ότι έχουμε επεξεργαστεί τις πληροφορίες αυτές, τις έχουμε «φιλτράρει», έχουμε ζυγίσει την αξία τους. Το να βρίσκουμε συνεχώς νέες εναλλακτικές και να τις χρησιμοποιούμε για να επαναξιολογήσουμε την απόφασή μας, θεωρείται η «καρδιά» της λήψης απόφασης. Κατά τη διάρκεια της ζωής μας παίρνουμε συνεχώς αποφάσεις. Άλλες τις θεωρούμε πιο σημαντικές, άλλες λιγότερο. Κάποιες είναι εύκολες, κάποιες άλλες όμως μας φέρνουν σε αδιέξοδο. Η πίεση να πάρουμε μια απόφαση μπορεί να προέρχεται από μας ή από το περιβάλλον μας και μερικές φορές κι από τα δύο, γιατί η συμπεριφορά μας καθορίζεται από την αλληλεπίδραση των προσωπικών μας χαρακτηριστικών και των χαρακτηριστικών του περιβάλλοντός μας. Έτσι, το πόσο αποτελεσματικοί είμαστε όταν παίρνουμε μια απόφαση, εξαρτάται από το πόσο καλά γνωρίζουμε τον εαυτό μας και το περιβάλλον μας. 16

17 Οι άνθρωποι διαφέρουν στον τρόπο με τον οποίο αποφασίζουν. Οι αποφάσεις μας βασίζονται, σε μεγάλο μέρος, στο ποιοι είμαστε, δηλαδή, στην ιδιοσυγκρασία (προσωπικότητα) στα ενδιαφέροντα στις ικανότητες/δεξιότητες που συνθέτουν και χαρακτηρίζουν το κάθε άτομο και το κάνουν μοναδικό στον κόσμο. Οι αποφάσεις μας επηρεάζονται επίσης και από τις ιδιαίτερες πεποιθήσεις, στάσεις και αξίες μας, που με τη σειρά τους, διαμορφώνονται από μηνύματα που δεχόμαστε και από συμπεριφορές που παρατηρούμε στην οικογένεια και στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον μας. Οι πεποιθήσεις μας εκφράζουν την άποψή μας για το πώς λειτουργεί ο κόσμος. Οι στάσεις μας, μας κάνουν να συμπαθούμε ή όχι κάποιους ανθρώπους ή κάποιες καταστάσεις και να υιοθετούμε ορισμένες συμπεριφορές. Οι αξίες μας, είναι ό,τι θεωρούμε σημαντικό και συνεπώς, επιδιώκουμε να αποκτήσουμε με τις δραστηριότητές μας, τις προσπάθειες και γενικότερα, με τον όλο τρόπο της ζωής μας. Αυτό που ορίζουμε ως σωστό ή πρέπον είναι αντανάκλαση του συστήματος των αξιών μας. Επειδή, όμως, δεν έχουμε πάντα άμεσες εμπειρίες από κάθε θέμα, πολλές από τις πεποιθήσεις, τις στάσεις και τις αξίες μας στηρίζονται σε πληροφορίες ή απόψεις τρίτων, και διατρέχουν έτσι τον κίνδυνο να είναι, κάποιες φορές, παραποιημένες ή ανακριβείς. Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες, που παίζουν σπουδαίο ρόλο στις μικρότερες ή και στις μεγαλύτερες αποφάσεις που παίρνουμε στη ζωή μας. Οι γενετικές καταβολές μας, το σύνολο των ειδικών ικανοτήτων και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του καθενός από εμάς, πολλές φορές καθορίζουν την πορεία μας (πχ, ταλέντο στα μαθηματικά, τη μουσική ή το τραγούδι) ή θέτουν όρια στις κάθε είδους αποφάσεις μας, και ειδικότερα στις επαγγελματικές (πχ, ο σωματότυπος,, κάποιου είδους αναπηρία, κτλ). Το φύλο του ατόμου επηρεάζει, άμεσα ή έμμεσα, τις αποφάσεις μας, διότι, ακόμη και σήμερα, όπου η γυναίκα υποτίθεται ότι απολαμβάνει την κατοχύρωση της ισότητάς της με τον άντρα, υπάρχουν τα στερεότυπα για τους ρόλους των δύο φύλων, δηλαδή ορισμένες επιλογές, δραστηριότητες και συμπεριφορές θεωρούνται αναμενόμενες και αποδεκτές για τα άτομα του κάθε φύλου. Τέλος, κάθε απόφαση που παίρνουμε δεν είναι άσχετη κι αποκομμένη από το περιβάλλον μας, που αποτελείται από την οικογένεια, τους φίλους, την πόλη, την κοινωνία, ακόμη κι από την ιστορική στιγμή κατά την οποία ζούμε, τα υλικά αντικείμενα και τις καταστάσεις εκείνες που παίζουν κάποιο ρόλο στη ζωή μας, στον ιδιαίτερο «μικρόκοσμο» του καθενός μας και που ασκούν συνεχώς επιδράσεις, πιεστικές ή όχι, στο κάθε άτομο. Αυτό σημαίνει ότι επικοινωνούμε και αλληλεπιδρούμε με το περιβάλλον μας, δηλαδή, συνεχώς δίνουμε και 17

18 παίρνουμε μηνύματα, τα οποία επεξεργαζόμαστε και αξιοποιούμε, ο καθένας με τον ιδιαίτερο και προσωπικό του τρόπο. Ορισμένοι παράγοντες του περιβάλλοντος μας, οι οποίοι ίσως επηρεάζουν τις αποφάσεις μας, είναι οι εξής: Η οικογένεια, που σε πολλές περιπτώσεις ενισχύει και στηρίζει το άτομο ενώ ορισμένες φορές, το πιέζει ή το κατευθύνει, ή το αναγκάζει να συμβιβαστεί και να περιοριστεί σε ορισμένες επιλογές. Αυτό συμβαίνει γιατί η οικογένεια, με τη στενή της σημασία (γονείς παιδιά) αλλά και με την ευρύτερη έννοια (οι συγγενείς), ασκεί πάντα κάποιον έλεγχο στις αποφάσεις των μελών της και κυρίως των νεότερων, διότι οι αποφάσεις ενός μέλους έχουν αντίκτυπο, θετικό ή αρνητικό, σε όλα τα μέλη της οικογένειας. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται η αποδοχή ή η διαφοροποίηση της οικογένειας από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Οι μαθησιακές εμπειρίες του κάθε ατόμου, αυτά που έμαθε και πήρε από το σχολείο, επηρεάζουν και παίζουν σημαντικό ρόλο στον τρόπο που παίρνει τις αποφάσεις του, διότι η εκπαίδευση επιδρά σκόπιμα και μεθοδικά στον εξελισσόμενο άνθρωπο, καλλιεργεί τις δεξιότητές του, θεμελιώνει τις αρχές και τις προοπτικές του. Οι συμμαθητές, οι φίλοι, οι γνωστοί και γενικά, οι άνθρωποι που αποτελούν την ιδιαίτερη κοινωνία, στην οποία ζει ο καθένας μας. Κανείς δεν ζει απομονωμένος από τους υπόλοιπους ανθρώπους, αντίθετα, όλοι μας έχουμε φίλους και εχθρούς, παρέες, γνωριμίες, σχέσεις και επαφές με άλλα άτομα. Η συνδιαλλαγή μας με όλα αυτά τα άτομα σημαίνει ότι επηρεαζόμαστε και μας επηρεάζουν, άλλοτε με θετικό κι άλλοτε με αρνητικό τρόπο, καθώς μέσα από την ανάμειξή μας με τον κόσμο, νιώθουμε την ανάγκη να ακολουθούμε «αυτά που κάνει όλος ο κόσμος», να ακολουθούμε δηλαδή τα πρότυπα της εποχής μας. Ορισμένες φορές απλώς τα μιμούμαστε κι άλλες φορές τα ενσωματώνουμε στον εαυτό μας. Τα ΜΜΕ, μας επηρεάζουν στις αποφάσεις μας, διότι μας προτείνουν ορισμένα πρότυπα τρόπου ζωής αλλά και τρόπου σκέψης. Η πρόσβαση που έχουμε στις νέες τάσεις και τα ρεύματα της εποχής, είναι πια άρρηκτα συνδεδεμένη με την έκρηξη της νέας τεχνολογίας, της επικοινωνίας του τηλε: το ραδιόφωνο, το τηλέφωνο, η τηλεόραση, ο Η/Υ, τα δίκτυα όπως το Internet, οι δορυφόροι αναμετάδοσης κτλ, κάνουν πολύ εύκολη και γρήγορη την εκπομπή σημάτων και πολύ πιο προσιτή κι απλή τη λήψη τους από τους ενδιαφερόμενους-δέκτες. Τα ΜΜΕ, και κυρίως η τηλεόραση (και παλιότερα ο Τύπος) σήμερα τείνουν να γίνουν η πρώτη εξουσία, και έχουν κατηγορηθεί ότι, ουσιαστικά, επηρεάζουν και διαμορφώνουν τις απόψεις, τις στάσεις και τη συμπεριφορά μας. Κατά μία έννοια, ζούμε σ' έναν κόσμο, ο οποίος επιλέγεται για εμάς από τα ΜΜΕ, που έτσι, μπορούμε να πούμε, πως επεμβαίνουν στην πραγματικότητα, διότι χειρίζονται επιλεκτικά τα γεγονότα και τις ερμηνείες τους. Αυτό θεωρείται ότι αποτελεί και το κλειδί της δύναμής τους. Τα ΜΜΕ συντελούν, σε μεγάλο βαθμό, στη δημιουργία της νέας, παγκόσμιας κουλτούρας, γιατί συμβάλλουν στη διεθνοποιημένη επικοινωνία των ανθρώπων, πράγμα που αποτελεί ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά της 18

19 εποχής μας. Ας μην ξεχνάμε όμως πως, το αντιστάθμισμα και τελικό μέτρο όλων χρειάζεται να είναι η κριτική στάση του καθενός από εμάς απέναντι στον κατακλυσμό των μηνυμάτων, που εισβάλλουν στο σπίτι μας, μέσα από την τηλεόραση ή τον Η/Υ μας. Η ποιότητα των αποφάσεών μας επηρεάζεται, επίσης, από τις πληροφορίες που χρησιμοποιούμε για να πάρουμε κάθε απόφαση. Η έλλειψη σωστών πληροφοριών, μπορεί να προκαλέσει σύγχυση ή να οδηγήσει προς λανθασμένη κατεύθυνση. Από την άλλη μεριά, αν δεν μπορέσουμε να πάρουμε προσεχτικά υπόψη μας όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες, μπορεί να περιορίσουμε τον αριθμό των εναλλακτικών λύσεων ή να κάνουμε μια ανώριμη επιλογή. Ακόμη, και εμείς οι ίδιοι μπορεί να παραποιήσουμε ασυνείδητα τις πληροφορίες εξαιτίας των προσωπικών μας πεποιθήσεων, προτιμήσεων, στάσεων και αξιών. Τέλος, νέες πληροφορίες μπορεί να αλλάξουν τις αποφάσεις μας. Οι πληροφορίες που δέχεται και χρησιμοποιεί το άτομο, θα πρέπει να είναι: Αξιόπιστες -και οι ίδιες οι πληροφορίες και οι πηγές απ όπου προέρχονται Πρόσφατες - επειδή οι συνθήκες και οι προϋποθέσεις συνεχώς αλλάζουν Έγκυρες - δηλαδή πραγματικά να ισχύουν Σαφείς -για να μας κατατοπίζουν πλήρως και με ακρίβεια. Αρχικά, συλλέγουμε πληροφορίες, και στη συνέχεια τις επεξεργαζόμαστε προκειμένου να τις αξιολογήσουμε για να καταλήξουμε σε μια απόφαση. Αυτό που στην πραγματικότητα κάνουμε, είναι να παίρνουμε πολλαπλές αποφάσεις, για το ποιες πληροφορίες μας χρειάζονται και γιατί, αποφασίζουμε, δηλαδή, κάθε φορά τι είναι σημαντικό, ή καλό, ή σωστό, ή χρήσιμο ή ευχάριστο κτλ για μας, παίρνοντας μια σειρά αποφάσεων. Καθένας από τους παραπάνω παράγοντες μπορεί να λειτουργήσει θετικά ή αρνητικά στη διαδικασία λήψης μιας απόφασης. Τεχνικές που μας διευκολύνουν να πάρουμε μια απόφαση Η γνώση της τεχνικής για τη λήψη «καλών» και «ορθών» αποφάσεων θεωρείται πολύ σημαντική δεξιότητα, ειδικά σήμερα που οι ανακατατάξεις στον οικονομικό, στον κοινωνικό και στον επαγγελματικό τομέα, καθώς και οι ραγδαίες εξελίξεις των νέων τεχνολογιών δημιούργησαν καινούργια δεδομένα και νέες προοπτικές, τόσο στο χώρο της εκπαίδευσης όσο και στο χώρο της εργασίας. Η δεξιότητα λήψης αποφάσεων θεωρείται σήμερα, όχι απλώς πολύ σημαντική για τον πολίτη του 21 ου αιώνα, αλλά αποτελεί μέρος των εκπαιδευτικών προγραμμάτων των προηγμένων χωρών. Το άτομο είναι δυνατόν να ασκηθεί στο να παίρνει αποφάσεις κι αυτό δεν είναι ούτε απλό, ούτε εύκολο. Αντίθετα, αποτελεί μια σύνθετη και συχνά πολύπλοκη διαδικασία, όπου χρειάζεται κανείς να συνυπολογίσει πολλά πράγματα και συγχρόνως, να προσπαθήσει να εκτιμήσει ποιες συνέπειες (θετικές ή αρνητικές) θα έχει η απόφαση αυτή για το μέλλον. Με άλλα λόγια, το άτομο σε κάθε κατάσταση απόφασης πρέπει να κάνει δύο πράγματα: πρώτον να μορφοποιήσει στο μυαλό του μια πιθανή λύση και δεύτερον, να κάνει προβολή της λύσης αυτής στο μέλλον και να προσπαθήσει να αξιολογήσει τα 19

20 πιθανά αποτελέσματα που θα φέρει η λύση που σκέφτεται να δώσει. Οι ειδικοί επιστήμονες κατασκεύασαν ειδικά ερωτηματολόγια, προσπαθώντας να εντοπίσουν το επίπεδο, στο οποίο βρίσκεται ένα άτομο ως προς την ικανότητά να παίρνει αποφάσεις. Οι εργοδότες τέλος, κατατάσσουν τη δεξιότητα αυτή στα πιο σημαντικά (γι αυτούς) προσόντα, που χρειάζεται να έχει ο υποψήφιος εργαζόμενος. Για να πάρουμε τις αποφάσεις μας μπορεί να χρησιμοποιήσουμε διάφορους τρόπους λήψης απόφασης, δηλαδή σε κάθε περίσταση χρειάζεται να ακολουθήσουμε έναν διαφορετικό τρόπο, μια διαφορετική στρατηγική λήψης απόφασης. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι, με τους οποίους παίρνουμε μια απόφαση (Arroba, 1977): Α) τον «χωρίς σκέψη», που χρησιμοποιούμε για τις αποφάσεις της καθημερινής μας ζωής, τις αποφάσεις ρουτίνας (πχ, τι θα φάω, τι ρούχα θα φορέσω, τι θα ψωνίσω κτλ) Β) τον «συμβιβαστικό» τρόπο, που περιλαμβάνει τις αποφάσεις, οι οποίες βασίζονται στις προσδοκίες των άλλων Γ) τον «λογικό» τρόπο, για αποφάσεις που παίρνονται ψύχραιμα, αντικειμενικά και ορθολογικά Δ) τον «συναισθηματικό» τρόπο, για τις αποφάσεις που βασίζονται στις επιθυμίες και τις προτιμήσεις του ατόμου Ε) τον «διστακτικό» τρόπο, που περιλαμβάνει αποφάσεις οι οποίες παίρνονται μετά από μακρά περίοδο αναβλητικότητας ΣΤ) τον «διαισθητικό» τρόπο, που περιλαμβάνει τις αποφάσεις οι οποίες φαίνονται στο άτομο «μοιραίες», αναπόφευκτες και χωρίς απαραίτητα να απαιτούν αιτιολόγηση Τα βήματα μιας απόφασης Σε μια απόφαση διακρίνουμε τη διαδικασία της απόφασης και το αποτέλεσμα της απόφασης. Η διαδικασία λήψης μιας απόφασης είναι τα βήματα που ακολουθούμε (συνειδητά ή ασυνείδητα) όταν πρόκειται να πάρουμε μια απόφαση, όσο απλή και αν είναι. Η διαδικασία μιας απόφασης μπορεί να αποφασιστεί από πριν, δηλαδή να σχεδιαστεί και να οργανωθεί από εμάς αλλά μπορεί και να χρειαστεί κάποιες φορές, να ακολουθήσουμε, όσο πιο ευέλικτα γίνεται, τα γεγονότα και τις καταστάσεις. Πρόκειται πάντα για μια πορεία μη αναστρέψιμη, με την έννοια ότι ο χρόνος δεν μπορεί να γυρίσει πίσω, ωστόσο χρειάζεται συνεχής έλεγχος και πιθανή αναθεώρηση ή και αναπροσαρμογή των βημάτων μας, ώστε να οδηγούμαστε πάντα προς τα εμπρός, μέσω μιας σειράς συνεχών αποφάσεων και επιλογών. Κάθε είδους απόφαση περνά από ορισμένα στάδια, μέχρι να την σχηματοποιήσουμε και να την πραγματοποιήσουμε και ύστερα, μέχρι να την αξιολογήσουμε και ξανά από την αρχή. Θα περιγράψουμε αναλυτικά τα στάδια από τα οποία περνά κάθε φορά μια απόφαση, είτε αυτό το κάνουμε συνειδητά είτε όχι. 20

21 Οριοθετούμε την περιοχή, στην οποία εντάσσεται το πρόβλημα. Το κάθε πρόβλημα εμπίπτει σε μια ευρύτερη κατηγορία ζητημάτων που αφορούν τη ζωή μας. Για παράδειγμα, τα προβλήματα με τους φίλους μας είναι προβλήματα συναισθηματικού, κυρίως, τύπου και ανήκουν σε διαφορετική κατηγορία από τα προβλήματα της επαγγελματικής επιλογής, ή τα προβλήματα της καθημερινότητας. Χρειάζεται λοιπόν να τα δούμε με διαφορετική οπτική, για να μπορέσουμε να δώσουμε την καλύτερη δυνατή λύση. Ορίζουμε το πρόβλημα, για το οποίο πρέπει να πάρουμε μια απόφαση. Είναι απαραίτητο να εντοπίσουμε ποιο είναι ακριβώς το ζήτημα που μας απασχολεί, δηλαδή ποιος είναι ο στόχος, τον οποίο θέλουμε να πετύχουμε, και ποιο κριτήριο σημαντικότητας θα θέσουμε. Συνυπολογίζουμε, όμως, και άλλα θέματα, που άμεσα ή έμμεσα συνδέονται με το πρόβλημά μας και πιθανόν να έχουν καθοριστικό ρόλο και σημασία για το συγκεκριμένο ζήτημα. Τέτοια θέματα είναι πχ, η οικονομική δυνατότητα, η οικογενειακή κατάσταση, το προσωπικό δυναμικό του καθενός, τα ενδιαφέροντα, η διάθεση, συναισθηματικοί λόγοι, η απόσταση κτλ, που συχνά εμποδίζουν τους ανθρώπους να πραγματοποιήσουν τις αποφάσεις τους. Εντοπίζουμε τις εναλλακτικές λύσεις του προβλήματός μας. Αυτό προϋποθέτει την κριτική αναζήτηση και επεξεργασία έγκυρων, αξιόπιστων, πρόσφατων και σαφών εναλλακτικών πληροφοριών και λύσεων (βλ. και παραπάνω) Αξιολογούμε τις εναλλακτικές που έχουμε στη διάθεσή μας. Το στάδιο αυτό θεωρείται το πιο δύσκολο και εμπεριέχει τον μεγαλύτερο βαθμό αβεβαιότητας, διότι χρειάζεται να φανταστούμε τις συνέπειες, τι νομίζουμε ότι θα συμβεί, αν πάρουμε μια απόφαση κι ύστερα να κάνουμε εκτίμηση της κατάστασης, που θα προκύψει. Ξέρουμε ότι λίγες ανθρώπινες αποφάσεις παίρνονται σε συνθήκες βεβαιότητας. Επειδή η επιθυμία των αποτελεσμάτων είναι προσωπικό θέμα, εκείνος που αποφασίζει πρέπει να ξέρει καλά το προσωπικό αντίκρισμα του αποτελέσματος, προκειμένου να υπολογίσει το μέγεθος του κινδύνου που είναι διατεθειμένος να αναλάβει σε κάθε περίπτωση, Επιλέγουμε την εναλλακτική εκείνη, που εκτιμούμε ότι θα είναι για μας η πιο καλή, ή πιο σωστή, η πιο χρήσιμη, η πιο εύκολη κτλ, ανάλογα πάντα με το πρόβλημα, τον στόχο και το κριτήριο μας. Πραγματοποιούμε την απόφαση μας και αξιολογούμε τα αποτελέσματα της, ανάλογα με τους αρχικούς ή και καινούργιους στόχους μας. Η τήρηση αυτής της δέσμευσης με τον ίδιο μας εαυτό μας, με την 21