Βιοπολιτική και βιομετρία

Transcript

1 Βιοπολιτική και βιομετρία του Παναγιώτη Μαντζούφα 1 ηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο έρνπλ απμεζεί καδηθά ηφζν νη ππνζρέζεηο φζν θαη νη πξνζδνθίεο γηα αζθάιεηα. ηηο ζρέζεηο θξάηνπο-πνιίηε έρεη επαλέιζεη ε αξρή ηνπ πξψηκνπ ζπληαγκαηηζκνχ πνπ ζηφρεπε ζηελ ελίζρπζε ησλ εγγπήζεσλ αζθάιεηαο, θαη φρη ηφζν ζην ζεβαζκφ ησλ ειεπζεξηψλ. Η πξνηεξαηφηεηα δίλεηαη πξσηίζησο ζηελ αζθάιεηα, θαη δεπηεξεπφλησο ζηελ ειεπζεξία 2. Σν δίθαην είλαη έλα απφ ηα κέζα, θαη ίζσο ην ζεκαληηθφηεξν, πνπ θαιείηαη λα απαληήζεη ζε απηή ηελ πξφθιεζε, ηδίσο ζήκεξα πνπ ε αζθάιεηα σο ζπιινγηθφ αγαζφ, θξαηηθά επηβαιιφκελν, νδεγεί ζε κηα αλαζθάιεηα ησλ δηθαησκάησλ 3. Δδψ φκσο ειινρεχεη θαη ε εγγελήο αληίθαζε: ν πνιίηεο εγείξεη πξνο ηε δεκφζηα δηνίθεζε αηηήκαηα γηα αζθάιεηα θαη πξνζηαζία θαη εθθξάδεη ηαπηφρξνλα δπζπηζηία σο πξνο ηε δπλαηφηεηα ηνπ θξάηνπο λα είλαη απνηειεζκαηηθφ ζηελ πξνζηαζία ησλ ζεκειησδψλ ελλφκσλ αγαζψλ ηνπ, δειαδή ηεο δσήο θαη ηεο αζθάιεηάο ηνπ 4. Σν θξάηνο, πξνθεηκέλνπ λα είλαη απνηειεζκαηηθφ, νδεγείηαη ζπρλά ζηελ πηνζέηεζε κέηξσλ πνπ ζρεηηθνπνηνχλ ηελ πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ, θαη θαηά πεξίπησζε λνζεχεη ηε λνκηκφηεηα 5. Απηή ε ζρεηηθνπνίεζε ηεο ζπληαγκαηηθήο λνκηκφηεηαο, λνκηκνπνηείηαη ζηελ ζπλείδεζε ηνπ πνιίηε σο δηθαηνινγεκέλν κέηξν, πξνθεηκέλνπ λα ηνπ παξαζρεζεί αζθάιεηα 6. Με 1 Δπ. Καζεγεηήο Ννκηθήο ζην ΑΠΘ. Η κειέηε δεκνζηεχζεθε ζην πεξηνδηθφ «χγρξνλα Θέκαηα», ηεχρνο 110, Ινχιηνο- επηέκβξηνο 2010, θαη απνηειεί πξνδεκνζίεπζε απφ ηνλ Σηκ. Σφκν γηα ηνλ Καζεγεηή Πέηξν Παξαξά. 2 Βι. H.A. Hesse, Der Staat will schutzen und nutzt dazu das Recht vernutzt er es dabei?, AnwBl, 4/2001, ζ Βι. N. Παραζθεσόποσιοσ, Αζθάιεηα ηνπ θξάηνπο θαη αλαζθάιεηα δηθαίνπ ζηνλ ηφκν Σξνκνθξαηία θαη δηθαηψκαηα, Α. Μαληηάθεο, Α. Σάθεο (επηκ.), αββάιαο, 2004, ζ. 42 επ. 4 Σν θξάηνο εληείλεη ηηο θαηαζηαιηηθέο θαη ζσθξνληζηηθέο ηνπ πξαθηηθέο κε ζθνπφ λα δεκηνπξγήζεη ζην πνιίηε ηελ αίζζεζε φηη έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα αληηκεησπίδεη ην θάζε είδνπο έγθιεκα. Βι. ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ θνηλσληνιφγνπ Z. Bauman, Le gout humain de la mondialisation, Hachette, 1998, ζ Σν ζπλαίζζεκα ηεο γεληθεπκέλεο αλαζθάιεηαο θαη ν θφβνο ηεο παγθφζκηαο θαη αφξαηεο απεηιήο, ελέηαμαλ ηελ έλλνηα ηεο αζθάιεηαο ζε κηα ινγηθή έθηαθηεο αλάγθεο πνπ ζπλεπάγεηαη ηελ επηζηξάηεπζε ζηξαηησηηθψλ κέζσλ αληίδξαζεο θαηά ηεο ηξνκνθξαηίαο, δηαηαξάζζνληαο έηζη ηελ ηζνξξνπία κεηαμχ αζθάιεηαο θαη εγγπήζεσλ ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ. Βι. J. Derrida/ J. Habermas, Le concept du 11 Septembre. Dialogues a NewYork avec G. Borradori, Galile, 2003, ζ. 57 επ, 87 επ. 6 Απηή ηελ αληίθαζε ν Ι. Μαλωιεδάθες ηελ ραξαθηεξίδεη σο ην «ζρηδνθξεληθφ» ζηνηρείν ηεο θνηλσλίαο ηεο δηαθηλδχλεπζεο, ζεκεηψλνληαο ραξαθηεξηζηηθά «Δπηθαιείηαη (ελλ. ε θνηλσλία) ηελ αζθάιεηα σο αλαγθαίν ζηνηρείν ηεο χπαξμήο ηεο, επηιέγνληαο ηελ αλαζθάιεηα, δειαδή ηελ έθζεζε ζηνλ θίλδπλν, σο αλαγθαίν ζηνηρείν ηεο αλάπηπμεο ηεο

2 ην πξφζρεκα ηεο πξνζηαζίαο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ απφ θηλδχλνπο φπσο ε ηξνκνθξαηία, νη δεκφζηεο αξρέο ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο έρνπλ ηελ ηάζε λα βιέπνπλ ζε θάζε πνιίηε έλα δπλεηηθφ παξαβάηε. Ο ιεγφκελνο πφιεκνο θαηά ηεο ηξνκνθξαηίαο έρεη ιεηηνπξγήζεη σο άιινζη πνπ επλφεζε ηελ ζπγθέληξσζε ελφο νιφθιεξνπ ηερλνινγηθνχ θαη λνκηθνχ νπινζηαζίνπ πνπ επηηξέπεη ηελ πινπνίεζε απηνχ πνπ ζα νλνκάδακε θαζνιηθφο θνηλσληθφο έιεγρνο. Έρεη ινηπφλ ζπληειεζζεί κηα βαζηθή επαλτεξάξρεζε ησλ πξνηεξαηνηήησλ ηνπ πνιίηε ζε ζρέζε κε ην θξάηνο 7 ψζηε λα δίλεηαη πξνηεξαηφηεηα ζηελ αζθάιεηα θαη λα σζείηαη ην θξάηνο ζηελ πηνζέηεζε λέσλ κνξθψλ. ήκεξα γίλεηαη ιφγνο γηα «πξνιεπηηθή ιεηηνπξγία ηνπ θξάηνπο», γηα «παηδαγσγηθφ θξάηνο», γηα «θξάηνο πξνζηαζίαο», γηα «θξάηνο αζθάιεηαο», κνξθέο νη νπνίεο κεηαβάιινπλ ηε ζρέζε θξάηνπο πνιίηε θαη ηελ θσηίδνπλ απφ κηα λέα νπηηθή γσλία. Απηή είλαη κηα πξψηε γεληθή παξαηήξεζε. Η δεχηεξε παξαηήξεζε πνπ ζρεηίδεηαη άξξεθηα κε ην εηδηθφηεξν ζέκα πνπ εμεηάδνπκε ζπλδέεηαη κε ηελ έλλνηα ηεο βηνπνιηηηθήο φπσο ηελ νξίδεη ε ζχγρξνλε θνηλσληθή ζεσξία θαη ηδίσο ν Σ. Αγθάκπελ 8. έλα θφζκν φπνπ νη θπξίαξρεο ηαπηφηεηεο πνπ καο θιεξνδφηεζε ε λενηεξηθφηεηα θινλίδνληαη, ε εζληθή ηαπηφηεηα ακθηζβεηείηαη θαη φπνπ νη επηκέξνπο ηαπηίζεηο πνπ καο εληάζζνπλ ζε πνηθίια ππνζχλνια (επαγγεικαηηθά, ζξεζθεπηηθά, πνιηηηζηηθά) αδπλαηνχλ λα παξάγνπλ επξχηεξεο ζπλαηλέζεηο, έξρεηαη ε βηνπνιηηηθή λα εγγξάςεη ζην ζψκα καο, ζην γελεηηθφ καο θψδηθα, έλα αλεμάιεηπην ζεκάδη ηαπηνπνίεζεο. Με ηνλ ηξφπν απηφ αζθείηαη κηαο κνξθήο θπξηαξρία πνπ δελ αθνινπζεί ην δεζπφδνλ δηθαηνπνιηηηθφ πξφηππν ηεο θπξηαξρίαο εληφο ηνπ θξάηνπο, ην νπνίν πξνυπνζέηεη λνκηκνπνίεζε, ηήξεζε ηεο αξρήο ηεο λνκηκφηεηαο απφ ηα θξαηηθά φξγαλα θαη ηηο αληίζηνηρεο δπλαηφηεηεο αληίδξαζεο απφ χπαξμήο ηεο, ζ έλα θαζεζηψο ζπιινγηθνχ απηνπξνζδηνξηζκνχ, φπνπ ν απηνπξνζδηνξηζκφο δελ είλαη πάληα νπζηαζηηθά, αιιά απιψο ηππηθά ζπιινγηθφο (δειαδή ηππηθά θαη φρη νπζηαζηηθά δεκνθξαηηθφο) θαη ελίνηε θαη επίθαζε κφλν ειεχζεξνο (δειαδή έλαο θαηλνκεληθφο απηνπξνζδηνξηζκφο), ελψ νπζηαζηηθά πξφθεηηαη γηα εηεξνπξνζδηνξηζκφ (ζε «Κνηλσλία ηεο δηαθηλδχλεπζεο: κεηαμχ αζθάιεηαο θαη ειεπζεξίαο», ζηνλ ηφκν, Αζθάιεηα θαη δηθαηψκαηα ζηελ θνηλσλία ηεο δηαθηλδχλεπζεο, Υ. Αλζφπνπινο/ Ξ.Ι. Κνληηάδεο/ Θ. Παπαζενδψξνπ (επηκ.), Αλη. άθθνπιαο, 2005, ζ. 186). 7 Η ηάζε απηή έρεη επξχηεξεο δηαζηάζεηο θαη δελ πεξηνξίδεηαη ζηα δεηήκαηα αζθάιεηαο κε ηελ ζηελή έλλνηα θαη ζηελ αληεγθιεκαηηθή πνιηηηθή. Αγγίδεη ζπλνιηθά ηνλ ίδην ηνλ ππξήλα ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο, θαζψο εζίδεη ηελ θνηλή γλψκε ζην λα αληηκεησπίδεη κε κεγάιε δπζπηζηία θάζε κνξθή παξαβαηηθφηεηαο θαη «αληηθνηλσληθήο» ζπκπεξηθνξάο, ζηελ πξνζπάζεηα αλαπιήξσζεο ηνπ ειιείκκαηνο ηεο αζθάιεηαο. Έηζη ε πνηληθνπνίεζε κεηαηξέπεηαη ζε έλα κεραληζκφ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ πνπ πξναζπίδεη ηα ζπκθέξνληα φζσλ κεηέρνπλ ζηελ παξαγσγή θαη δηαζέηνπλ θνηλσληθφ πξφζσπν, έλαληη φζσλ, γηα νπνηνδήπνηε ιφγσ βξίζθνληαη εθηφο θνηλσληθνχ θαη παξαγσγηθνχ ρψξνπ. Βι. P. Mary, Insecurite et penalisation du social, Labor, 2003, ζ. 27 επ. 8 Βι. Giorgio Agamben, Homo sacer, Κπξίαξρε εμνπζία θαη γπκλή δσή, Scripta, 2005, ηδίσο ην ηξίην θεθάιαην, ζ. 189 επ. 2

3 ηελ πιεπξά ηνπ πνιίηε (αλαγλψξηζε δηθαησκάησλ, έλλνκε δηθαζηηθή πξνζηαζία, ζπιινγηθή δξάζε) 9. Η βηνκεηξία 10 είλαη κηα απφ ηηο πιένλ δηαδεδνκέλεο κεζφδνπο ηεο ζχγρξνλεο βηνπνιηηηθήο δειαδή ηεο πνιηηηθνπνίεζεο ηεο δσήο ζην ζηελά βηνινγηθφ ηεο επίπεδν, εθεί φπνπ ην ζψκα θαη ε «γπκλή δσή» απνηεινχλ ην αληηθείκελν ησλ κεραληζκψλ εμνπζίαο. Η βηνπνιηηηθή φπσο ηνπιάρηζηνλ ηελ αληηιακβάλεηαη ν Σ. Αγθάκπελ δελ αληηδηαζηέιιεηαη πξνο ηηο παξαδνζηαθέο εμνπζηαζηηθέο ζρέζεηο πνπ ζπλδένληαη κε ηνπο θαηαζηαιηηθνχο κεραληζκνχο ηνπ θξάηνπο, αιιά ζπλαξζξψλεηαη κε απηνχο, πξνθεηκέλνπ λα δηαηππσζεί κηα πεξηζζφηεξε ζχλζεηε έλλνηα ηεο εμνπζίαο 11. Γελ ζα παξνπζηάζσ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ν Αγθάκπελ αλαιχεη ηελ πνιηηηθνπνίεζε ηεο γπκλήο δσήο κέζα απφ ζρήκα ηνπ Homo Sacer, ηε θηγνχξα ηνπ ξσκατθνχ δηθαίνπ, πνπ είλαη ηεξφο θαη ηαπηφρξνλα έξκαην ζηε βνχιεζε ηνπ θαζελφο πνπ κπνξεί λα ηνλ θνλεχζεη. Με ελδηαθέξεη λα κεηαθέξσ ηελ ζεσξεηηθή ζχιιεςε ηνπ αηφκνπ πνπ βξίζθεηαη εθηφο ηεο επηθξάηεηαο ηνπ δηθαίνπ, δειαδή απηνχ πνπ ζηεξείηαη ηεο πνιηηηθήο ηδηφηεηαο θαη φηη απηή ζπλεπάγεηαη, ζηηο ζεκεξηλέο ζπλζήθεο 12 θαη ζην ζέκα πνπ καο απαζρνιεί. Αθνχ ε εμνπζία έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα εγγξάθεηαη ζην ίδην ην ζψκα, ε βηνκεηξία δελ είλαη παξά κηα απφ ηηο κεζφδνπο γηα νινθιεξσηηθή 9 Βι. ην πνιχ ελδηαθέξνλ επίκεηξν ηνπ Γ. ηαπξαθάθε ζην βηβιίν ηνπ G. Agamben, φ.π., ζ. 287 επ. 10 Σα βηνκεηξηθά ραξαθηεξηζηηθά είλαη ηα κφληκα γλσξίζκαηα ελφο αλζξψπνπ κέζσ ησλ νπνίσλ είλαη δπλαηή ε αλαγλψξηζε ή επαιήζεπζε ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ. ε απηά αλήθνπλ ηα γελεηηθά δεδνκέλα(dna), ηα ζσκαηηθά ραξαθηεξηζηηθά(δαθηπιηθά απνηππψκαηα, ίξηδα καηηνχ, γεσκεηξία πξνζψπνπ) ή αθφκα θαη ζηνηρεία ζπκπεξηθνξάο. Σα ζηνηρεία απηά ζην βαζκφ πνπ απνηεινχλ ηκήκα ηεο θπζηνινγίαο ηνπ ίδηνπ ηνπ αηφκνπ είλαη αλαιινίσηα θαη αλά πάζα ζηηγκή δηαζέζηκα. Βι. Ι. Ιγγιεδάθε, Δπαίζζεηα Πξνζσπηθά Γεδνκέλα, άθθνπιαο, 2004, ζ. 210, Γ. Μαληάηες/ Λ. Μήηροσ, Η πξνζηαζία ησλ γελεηηθψλ δεδνκέλσλ, άθθνπιαο, Ο Σ. Αγθάκπελ, αληιεί ηελ έλλνηα ηεο βηνπνιηηηθήο απφ ην έξγν ηνπ Μ. Φνπθψ. Ο Μ. Φνπθψ είλαη ν ζεσξεηηθφο πνπ αλέιπζε αλάκεζα ζηα άιια ηελ εμνπζία πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο βηνπνιηηηθήο. ηελ ζεσξία ηνπ δηέθξηλε δχν βαζηθέο ηερλνινγίεο ηεο εμνπζίαο: νη πεηζαξρηθέο πξαθηηθέο, πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε ην ζψκα ηνπ αηφκνπ, ην νπνίν πξέπεη λα εθπαηδεχεηαη θαη λα επηηεξείηαη κέζα απφ ζεζκνχο φπσο ην ζρνιείν, ην ζηξαηφπεδν, ην λνζνθνκείν, ην εξγνζηάζην θαη ε βηνπνιηηηθή πνπ έρεη λα θάλεη κε ην πιεζπζκφ, ν νπνίνο πξέπεη λα ειέγρεηαη κέζα απφ ξπζκηζηηθνχο θξαηηθνχο κεραληζκνχο, ηνπο ηαηξηθνχο ζεζκνχο, ηνπο αζθαιηζηηθνχο νξγαληζκνχο, ηα ηακεία αιιειεγγχεο. Βι. Michel Foucault, Ιζηνξία ηεο ζεμνπαιηθφηεηαο, Ράππα, 1978, ζ. 112 επ. 12 Ίζσο ηα ζεκεξηλά θέληξα πξνζσξηλήο θξάηεζεο ησλ κεηαλαζηψλ πνπ ππάξρνπλ θαη ζηελ ρψξα καο, λα απνηεινχλ ηνλ βηνπνιηηηθφ ηφπν φπνπ ην γπκλφ θαη αλψλπκν ζψκα βξίζθεηαη ζηε απφιπηε δηάζεζε κηαο αλεμέιεγθηεο δχλακεο, ρσξίο αηνκηθά θαη πνιηηηθά δηθαηψκαηα θαη ρσξίο λνκηθέο ή εζηθέο δηακεζνιαβήζεηο ππφ ζπλζήθεο πνπ κπνξεί λα ζπκβεί νηηδήπνηε, ρσξίο ειέγρνπο ή αληηδξάζεηο. Σα πξφζσπα απηά, φπσο θαη φζνη θξαηνχληαη ζηηο θπιαθέο ηνπ Γθνπαληάλακν, δελ είλαη νχηε αηρκάισηνη πνιέκνπ, νχηε θαηεγνξνχκελνη, παξά απινί θξαηνχκελνη. Οπζηαζηηθά είλαη απνγπκλσκέλνη απφ θάζε λνκηθή ππφζηαζε, θαζψο δελ κπνξνχλ λα θαηεγνξηνπνηεζνχλ λνκηθά. Βι. G. Agamben, Καηάζηαζε εμαίξεζεο, Παηάθεο, 2007, ζ. 15 επ. 3

4 θπξηαξρία πνπ λα πεξηιακβάλεη ηε γπκλή δσή. ήκεξα είλαη εκθαλέο φηη νη εμειίμεηο ζηελ βηνηερλνινγία, ε αξρεηνζέηεζε πιεξνθνξηψλ γηα ηελ πγεία, ηε δηαηξνθή, ηηο πξνζσπηθέο ζπλήζεηεο, ηηο εξσηηθέο, πνιηηηθέο, πνιηηηζκηθέο ή άιιεο επηινγέο, ηα βηνκεηξηθά δεδνκέλα ησλ πνιηηψλ 13, ζπγθξνηνχλ έλα πιήξεο πξνζσπηθφ πξνθίι πιεξνθνξηψλ, ζπλήζσο ελ αγλνία ηνπ θνξέα, πνπ δεκηνπξγεί ζεκαληηθνχο θηλδχλνπο ηφζν γηα ηελ ηδησηηθή δσή φζν θαη γηα ηελ ιεηηνπξγία ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο. Δίλαη ζαθέο φηη κηα δηαθνξνπνηεκέλε πνηνηηθά ιεηηνπξγία ησλ πιεξνθνξηψλ ππνλνκεχεη έλα βαζηθφ θαλφλα ηεο δεκνθξαηίαο πνπ είλαη ε ειεχζεξε έθθξαζε ηεο βνχιεζεο ησλ πνιηηψλ θαη ε επηθνηλσλία, θαη ηνχην δηφηη ε κεηαηξνπή ηνπ πνιίηε ζε πιεξνθνξηαθφ αληηθείκελν, ππνλνκεχεη ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζε φιν ην θάζκα ησλ δεκνθξαηηθψλ ζεζκψλ, ηδίσο φηαλ γλσξίδεη φηη ε πνιηηηθή θαη θνηλσληθή ηνπ δξαζηεξηφηεηα θαηαγξάθεηαη 14. Μνηξαία ε ζπκπεξηθνξά καο αιιάδεη φηαλ δνχκε επηηεξνχκελνη. Η αλεμέιεγθηε ζπιινγή πιεξνθνξηψλ θαηαιήγεη ζε ρεηξαγψγεζε θαζψο δίρσο ηελ πξνζηαζία ησλ επαίζζεησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ δελ ππάξρεη δεκνθξαηηθή θνηλσλία. Ωζηφζν, νη ζεκαληηθφηεξνη θίλδπλνη απεηινχλ ην άηνκν ζην πεδίν ηεο πξνζσπηθήο ηνπ απηνλνκίαο θαη ζηελ ίδηα ηελ ηδησηηθφηεηά ηνπ. Ο ζπζρεηηζκφο πιεξνθνξηψλ απφ δηάθνξεο εθθάλζεηο ηεο θνηλσληθήο δσήο ηνπ αηφκνπ σο θαηαλαισηή, εξγαδφκελνπ, αζθαιηζκέλνπ, ε ρξήζε θαη ε δεκνζίεπζή ηνπο, δηαηαξάζζνπλ ηελ εξεκία ηνπ αηφκνπ θαη παξαβηάδνπλ ηελ εχινγε επηζπκία ηνπ λα δηαρεηξίδεηαη θαη λα δεκνζηνπνηεί θαηά βνχιεζε πξνζσπηθά ηνπ ζηνηρεία. Απηή είλαη κηα πξσηνγελήο απεηιή, νη θίλδπλνη ηεο νπνίαο αθνξνχλ ηελ ηδησηηθφηεηα ππφ ηελ παξαδνζηαθή ηεο έλλνηα 15 σο έθθξαζε δειαδή ηνπ δηθαηψκαηνο γηα κφλσζε θαη πεξηραξάθσζε ζην ρψξν ηνπ ζηελά ηδησηηθνχ βίνπ 16. Ωζηφζν, νη θίλδπλνη δελ αθνξνχλ κφλν ηελ αμηνπνίεζε ζχγρξνλσλ πιεξνθνξηψλ: εμίζνπ απεηιεηηθή είλαη ε αμηνπνίεζε δεδνκέλσλ πεξί ηελ δξάζε ηνπ αηφκνπ ζην παξειζφλ 17. Σα δεδνκέλα απηά, πνπ κπνξεί λα 13 Οη λέεο θάκεξεο Gigapan, ζε πςειή αλάιπζε, επηηξέπνπλ κε κηα κφλν ιήςε, ηελ βηνκεηξηθή αλάιπζε ηνπ πξνζψπνπ θαζελφο απφ ηνπο ρηιηάδεο ζεαηέο πνπ αθνινπζνχλ κηα δηαδήισζε ή βξίζθνληαη ζε έλα ζηάδην. Βι Γηα ηα πξνβιήκαηα πνπ αλαθχπηνπλ φηαλ ε ζπγθεθξηκέλε δξαζηεξηφηεηα βαζίδεηαη ζε δεκνζηνγξαθηθά αξρεία, βι. D. Klee, Pressedatenbanken und datenschutzrechtliches Medienprivileg, Baden-Baden, 1992, ζ. 36 επ. 15 Βι. Κ. Μασρηά, Σν ζπληαγκαηηθφ δηθαίσκα ηνπ ηδησηηθνχ βίνπ, Αλη. άθθνπιαο, 1982, ζ Βι. Μ. Σηαζόποσιοσ, Η ρξήζε πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ θαη ε δηαπάιε κεηαμχ ειεπζεξηψλ θαη ησλ θαηφρσλ ηνπο θαη ειεπζεξηψλ ησλ ππνθεηκέλσλ ηνπο, ΝνΒ 2000, ζ. 1 επ. 17 Ο Αληξηνπ Φέιληκαξ, έλαο θαλαδφο ςπρνζεξαπεπηήο, ζηνλ έιεγρν δηαβαηεξίσλ γηα είζνδν ζηηο ΗΠΑ, ππέζηε ςπρξνινπζία θαζψο ν ππάιιεινο έβαιε ην φλνκα ηνπ ζην Google, θαη βξήθε φηη είρε δεκνζηεχζεη ην 2001 έλα άξζξν φπνπ παξαδερφηαλ φηη ζηηο αξρέο ηνπ 1960 είρε θάλεη ρξήζε LSD. Η πιεξνθνξία αλαζχξζεθε ην 2006, πέληε ρξφληα αθνχ 4

5 αθνξνχλ ζε αξλεηηθά γεγνλφηα ηνπ παξειζφληνο, (π.ρ παξάλνκεο πξάμεηο πνπ έρνπλ παξαγξαθεί, έθηηζε πνηλήο γηα πνηληθά αδηθήκαηα, θαηαδηθαζηηθέο απνθάζεηο γηα ρξέε πνπ ηειηθά εμνθιήζεθαλ, πνηληθέο θαηεγνξίεο γηα ηηο νπνίεο ν θαηεγνξνχκελνο αζσψζεθε θιπ.) γίλνληαη αληηθείκελν αξρεηνζέηεζεο θαη ειεθηξνληθήο επεμεξγαζίαο θαη δηαηεξνχληαη ζε ηξάπεδεο πιεξνθνξηψλ 18. Οη πιεξνθνξίεο απηέο κπνξνχλ λα αλαζπξζνχλ ζε νπνηαδήπνηε ζηηγκή ηνπ βίνπ ηνπ αηφκνπ θαη λα απνηειέζνπλ κεγάιν πξφζθνκκα ζηελ πξνζπάζεηα ηνπ λα αλαπηχμεη ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ. Έηζη ην άηνκν εγθισβίδεηαη ζε κηα εηθφλα ηνπ παξειζφληνο, απφ ηελ νπνία ελδέρεηαη λα επηζπκεί λα απνκαθξπλζεί θαη ε νπνία φκσο, αθφκα ηνλ θαηαδπλαζηεχεη, ζηεξψληαο ηνπ θάζε απζνξκεηηζκφ. Γη απηφ ην ιφγσ νη ςεθηαθέο πιεξνθνξίεο πξέπεη λα έρνπλ, κε ειάρηζηεο εμαηξέζεηο, εκεξνκελία ιήμεο 19. Σν αξρείν βηνκεηξηθψλ δεδνκέλσλ ιφγσ ησλ κφληκσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ελφο αηφκνπ πνπ ελζσκαηψλεη, αλήθεη ζε απηέο ηηο εμαηξέζεηο θαη γηα απηφ ην ιφγσ ηα δεηήκαηα αζθάιεηαο πνπ ζέηεη είλαη θαη πεξηζζφηεξν θξίζηκα 20. Δπηπιένλ, κε ηελ ζπλερή επεμεξγαζία θαη δεκνζηνπνίεζε γεγνλφησλ απφ ηα αξρεία, ην άηνκν (ηδίσο, ην ζεσξνχκελν σο δεκφζην πξφζσπν) έρεη πεξηνξηζκέλεο δπλαηφηεηεο λα κεηαβάιεη ηηο επηινγέο ηνπ θαη λα αμηνπνηήζεη επθαηξίεο πνπ ηνπ παξνπζηάδνληαη, θαζψο ν θφβνο ηεο θαηαρσξήζεθε θαη απνζεθεχηεθε ζηελ ςεθηαθή κλήκε, αλαθεξφκελε ζε κηα πξάμε πνπ είρε γίλεη ζαξάληα ρξφληα λσξίηεξα. Πέξα απφ ην παξάινγν ηνπ πξάγκαηνο, ην πεξηζηαηηθφ απνθαιχπηεη θαη κηα πξφθιεζε γηα ηελ θνηλσλία καο: απηφ πνπ ν ππάιιεινο ηεο ππεξεζίαο κεηαλάζηεπζεο επηιέγεη λα αγλνήζεη, είλαη φηη, πξντφληνο ηνπ ρξφλνπ, νη άλζξσπνη αιιάδνπλ. Οη άλζξσπνη δελ είλαη άθακπηνη, εμειίζζνληαη, σξηκάδνπλ, αιιάδνπλ. (Βι. ζπλέληεπμε θαζεγεηή Βίθηνξ Μάγεξ έλκπεξγθεξ, εθ. Διεπζεξνηππία, ). 18 Βι. Α. Τζεβά, Η εθαξκνγή ηνπ λφκνπ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ αηφκνπ απφ ηελ επεμεξγαζία δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα ζηνλ ηχπν θαη ηελ ξαδηνηειεφξαζε, ΚξηηΔπ., 1/1998, ζ. 181 επ. 19 Βι. ζπλέληεπμε Β.Μ. ελκπέξγθεξ, εθ. Διεπζεξνηππία, Η Αξρή Πξνζηαζίαο Γεδνκέλσλ Πξνζσπηθνχ Υαξαθηήξα είρε ηελ επθαηξία λα αζρνιεζεί κε ηνλ έιεγρν ηεο λνκηκφηεηαο απφ ηελ επεμεξγαζία βηνκεηξηθψλ δεδνκέλσλ αξθεηέο θνξέο (βι. απνθάζεηο 9/2003, 52/2003, 39/2004, 50/2007, 62/2007, ζε Απφ ηηο απνθάζεηο πξνθχπηεη φηη ε λνκηκφηεηα ηεο ζπιινγήο ησλ ζηνηρείσλ ζπλαξηάηαη ηφζν κε ηνλ έιεγρν ηεο λνκηκφηεηαο ηνπ ζθνπνχ θαη ηελ ηήξεζε ηεο λνκνζεζίαο γηα ηελ δεκηνπξγία αξρείνπ φζν θαη κε ηελ ζηάζκηζε αλάκεζα ζηελ αλαγθαηφηεηα ηνπ ζθνπνχ θαη ηελ θαηαιιειφηεηα ηνπ κέηξνπ. Πξφθεηηαη γηα ηνλ έιεγρν αλαινγηθφηεηαο πνπ επηβάιιεη ηελ πηνζέηεζε επηφηεξσλ κέζσλ φηαλ ηα βηνκεηξηθά δεδνκέλα θξίλνληαη σο επαρζή ζε ζρέζε κε ηνλ ζθνπφ αζθάιεηαο πνπ ππεξεηείηαη ζηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε. Με άιια ιφγηα πξέπεη λα δηαζθαιηζηεί φηη ζα θαηαζηεί αδχλαηε ε ρξεζηκνπνίεζε βηνκεηξηθψλ δεδνκέλσλ, γηα ζθνπνχο δηάθνξνπο απηψλ γηα ηνπο νπνίνπο έρνπλ ζπιιεγεί. ην ίδην πλεχκα θηλνχληαη ηφζν ηα θείκελα ηεο ΔΔ (απφ Δπηηξνπή, Κνηλνβνχιην θαη Οκάδα εξγαζίαο άξζξνπ 29) φζν θαη ε πξφζθαηε απφθαζε ηνπ ΔΓΓΑ, Case of S. and Marper v. The United Kingdom, ηεο 4/12/ /04 θαη 30566/04. Γηα κηα νινθιεξσκέλε παξνπζίαζε ησλ Δπξσπατθψλ θαη εζληθψλ δηαζηάζεσλ ηνπ ζέκαηνο, βι. Ε. Σσκεωλίδοσ-Καζηαλίδοσ, Βηνκεηξηθά δεδνκέλα: εκαζία θαη λνκηθή θαηνρχξσζε, εηζήγεζε, ζε Ηκεξίδα: Βηνκεηξηθά δεδνκέλα, ζχγρξνλεο εμειίμεηο θαη δενληνινγία, Θεζζαινλίθε,

6 δεκνζηνγξαθηθήο «ππελζχκηζεο» αξλεηηθψλ ζηηγκψλ ηνπ παξειζφληνο 21, ηνλ θαζειψλεη ζηελ απνκφλσζε. Με ηνλ ηξφπν απηφ παξαβιάπηεηαη ε δπλαηφηεηα ηνπ αηφκνπ λα απνκαθξχλεηαη απφ ζθάικαηα ηνπ παξειζφληνο, θαη λα δηεθδηθεί ηελ θνηλσληθή ηνπ επαλέληαμε 22. Δηδηθά φηαλ ηα αξρεία πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ ζπιιέγνληαη γηα ηηο αλάγθεο δεκνζηνγξαθηθήο έξεπλαο, απνηεινχλ δειαδή ζχλζεζε δηάζπαξησλ πιεξνθνξηψλ απφ πνηθίιεο ρξνληθέο ζηηγκέο θαηά ηελ ππνθεηκεληθή θξίζε ηνπ ζπιιέθηε ηνπο, νδεγνχλ ζπρλά ζε κηα παξαπιαλεηηθή ζπλνιηθή εηθφλα ηνπ αηφκνπ 23, ε νπνία ιφγσ ηεο δχλακεο ησλ ΜΜΔ, ππνβάιιεηαη ζην θνηλφ θαη πξνζδηνξίδεη θαζνξηζηηθά ηελ θνηλσληθή ηνπ εηθφλα. Έηζη, ην άηνκν ράλεη ηελ δπλαηφηεηα λα απηνπξνζδηνξίδεηαη θνηλσληθά, λα αλαπηχζζεη κε ην θνηλσληθφ ηνπ πεξηβάιινλ ζρέζεηο πνπ λα εμαξηψληαη απφ δηθέο ηνπ επηινγέο, θαη λα κελ κεηαηξέπεηαη ζε πιεξνθνξηαθφ δεδνκέλν απφ ηξίηα πξφζσπα. Η ζνβαξφηεηα ησλ αλσηέξσ απεηιψλ γίλεηαη πεξηζζφηεξν εκθαλήο θαη ν θίλδπλνο κεγαιχηεξνο, φηαλ ε απηφκαηε θαηαγξαθή θαη ηαμηλφκεζε ησλ πιεξνθνξηψλ άγεη ζηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ αηφκσλ κε βάζε ζπγθεθξηκέλα πξφηππα. Η θαηάηαμε κε βάζε έλα ζπγθεθξηκέλν ζχλνιν ραξαθηεξηζηηθψλ, ελψ ζπρλά εμππεξεηεί αλάγθεο άζθεζεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο (π.ρ. ε ζπκπεξηθνξά ησλ αζζελψλ ζε ζρέζε κε ην αζθαιηζηηθφ ζχζηεκα 24 ), ζπλήζσο απνβαίλεη ην κνλαδηθφ ζηνηρείν πνπ πξνζδηνξίδεη ηελ θνηλσληθή ηαπηφηεηα ηνπ αηφκνπ, αλαγθάδνληαο έκκεζα ην πιεξνθνξηαθά ζηηγκαηηζκέλν πξφζσπν λα ζπκκνξθσζεί ζε νξηζκέλν πξφηππν. Έηζη, γηα παξάδεηγκα, ην αζθαιηζηηθφ ή ην ζπλδηθαιηζηηθφ πξνθίι ηνπ αηφκνπ απνβαίλεη θπξίαξρν ζηνηρείν ηεο ζπλνιηθήο ηνπ πξνζσπηθφηεηαο ηα δε επηκέξνπο ζηνηρεία(αξλεηηθά ή ζεηηθά) απηνχ ηνπ πνξηξαίηνπ, επηθαζνξίδνπλ ηελ ζρέζε ηνπ αηφκνπ κε ην πεξηβάιινλ ηνπ. 21 Βι. Μ. Σηαζόποσιοσ, φ.π, ζ Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ ην παξάδεηγκα πνπ καο δίλεη ε απφθαζε ηνπ Οκνζπνλδηαθνχ πληαγκαηηθνχ Γηθαζηεξίνπ ηεο Γεξκαλίαο (BverfGE 35/ , 202) ην νπνίν δέρζεθε φηη ε δεκνζηνπνίεζε ζε ηειενπηηθή εθπνκπή εγθιεκαηηθψλ πξάμεσλ πνπ έλα άηνκν δηέπξαμε ζην απψηεξν παξειζφλ θαη γηα ηηο νπνίεο θαηαδηθάζηεθε, εμέηηζε ηελ πνηλή ηνπ θαη επίθεηην ε απνθπιάθηζή ηνπ, είλαη ελέξγεηα πνπ πξνζβάιιεη ηελ αθψιπηε επαλέληαμή ηνπ ζηελ θνηλσλία θαη ππεξηεξεί ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ θνηλνχ γηα πιεξνθφξεζε. 23 Η εηθφλα είλαη παξαπιαλεηηθή, δηφηη ηα δεκνζηνγξαθηθά αξρεία, επεηδή αθξηβψο εμππεξεηνχλ αλάγθεο ηεο επηθαηξφηεηαο, δελ ελδηαθέξνληαη γηα ηελ ζπλνιηθή παξνπζία ελφο αηφκνπ, αιιά κφλν γηα κηα ζπγθεθξηκέλε πξάμε θαη απηή θαηαρσξνχλ, ρσξίο λα ππάξρεη κέξηκλα δηαξθνχο ελεκέξσζεο. Η ιεηηνπξγία απηή δίλεη έκθαζε ζην δξακαηηθφ κέξνο ηεο πιεξνθνξίαο, φπσο είλαη ε άζθεζε πνηληθήο δίσμεο γηα ηελ δηάπξαμε ελφο αδηθήκαηνο θαη φρη ζηελ αζψσζε ηνπ πξνζψπνπ γηα ηελ ίδηα πξάμε. Έηζη ην αξρηθφ γεγνλφο κέλεη ζην αξρείν θαη αλαζχξεηαη θαηά βνχιεζε, ελψ ην άηνκν ζηηγκαηίδεηαη δηα βίνπ ζηελ ζπλείδεζε ηνπ θφζκνπ, ρσξίο λα έρεη ην πεξηζψξην λα απνθαηαζηαζεί. Βι. Τζεβά, φ.π, ζ. 188 επ. θαζψο θαη ΑΠ 611/1995, Σν 1996, ζ Βι. ηα παξαδείγκαηα πνπ επηθαιείηαη ε Κ. Αλζίκοσ, φ.π, ζ

7 Δπηπιένλ, νη αλάγθεο άζθεζεο πξνιεπηηθήο πνιηηηθήο ζε ηνκείο φπσο ε πάηαμε ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο, ζπλδένληαη κε ηε αμηνπνίεζε θαη ζπζρέηηζε αξρείσλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ ησλ αηφκσλ πνπ, ζχκθσλα κε ην πξφγξακκα ηνπ ππνινγηζηή, παξνπζηάδνπλ ηελ θνηλσληθή ηνπ ζπκπεξηθνξά, σο απνθιίλνπζα. Σα άηνκα απηά παξαθνινπζνχληαη, ελ αγλνία ηνπο, σο πηζαλνί ππνςήθηνη ηέιεζεο αμηφπνηλσλ πξάμεσλ θαη ελ αγλνία ηνπο επίζεο, ηα δεδνκέλα ηεο δξαζηεξηφηεηάο ηνπο θαηαρσξνχληαη ζε ειεθηξνληθνχο ππνινγηζηέο θαη ζπζρεηίδνληαη ελδερνκέλσο κε άιια αξρεία πνπ αθνξνχλ θαηαλαισηηθέο ζπλήζεηεο, επηινγέο ςπραγσγίαο, ζπλαλαζηξνθέο θιπ 25. Έηζη θάζε πηπρή ηεο ηδησηηθήο ηνπ δσήο θαη θάζε εκθάληζε ηνπ αηφκνπ ζηνλ θνηλσληθφ ρψξν, θαηαγξάθεηαη θαη ππφθεηηαη ζε επεμεξγαζία, θαηά ηξφπν πνπ θαηαξγείηαη ε αλσλπκία θαη αληηθαζίζηαηαη απφ κηαο κνξθήο δηαθάλεηα πνπ νπζηαζηηθά επηθέξεη θαηάξγεζε ησλ νξίσλ αλάκεζα ζην δεκφζην θαη ηνλ ηδησηηθφ ρψξν 26. Η πξφζβαζε ζε επαίζζεηεο πιεξνθνξίεο πξηλ απφ 20 ρξφληα αθνξνχζε θπξίσο ηηο θξαηηθέο ππεξεζίεο. ήκεξα έρνπκε φινη πξφζβαζε ζε πιεξνθνξίεο πνπ κπνξεί λα είλαη επαίζζεηεο. Όινη κπνξνχκε κε ην θηλεηφ ηειέθσλφ καο λα ηξαβήμνπκε ζε βίληεν ην γείηνλά καο θαη λα αλεβάζνπκε ηε ιήςε ζην YouTube. Με βάζε ηα παξαπάλσ δελ ζα κπνξνχζε λα ζεσξεζεί ππεξβνιηθή ε δηαπίζησζε ηνπ Αγθάκπελ φηη ζηηο ζεκεξηλέο θνηλσλίεο είκαζηε φινη αλεμαηξέησο, δπλάκεη, homines sacri δειαδή πξφζσπα ζηα νπνία νη ηερληθέο ηνπ θνηλσληθνχ ζηηγκαηηζκνχ πνπ παιαηφηεξα αθνξνχζαλ ηηο εμαηξέζεηο ζήκεξα κπνξνχλ λα αθνξνχλ ζην ζχλνιν ησλ πνιηηψλ. Η δηαξθήο βηνηερλνινγηθή παξέκβαζε, ε αχμνπζα ηερληθνπνίεζε ηεο δσήο, νη επγνληθνί ζρεδηαζκνί, ε θαηαγξαθή ησλ βηνκεηξηθψλ δεδνκέλσλ κεηαηξέπεη ηνπο αλζξψπνπο ζε πεηξακαηφδσα θαη απφ πνιίηεο ηνπ θξάηνπο κεηαηξέπνληαη ζε αηρκαιψηνπο ηνπ, ψζηε λα δνπλ ζε έλα θαζεζηψο δηαξθνχο εμαίξεζεο 27. Δλψ ηα βηνκεηξηθά δεδνκέλα έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί κέρξη ζήκεξα ζε πεξηνξηζκέλε θιίκαθα θαη γηα ζπγθεθξηκέλεο αλάγθεο, ε ελζσκάησζή ηνπο ζηα ειεθηξνληθά δηαβαηήξηα γίλεηαη γηα πξψηε θνξά ζε καδηθή θιίκαθα. Θεσξεηηθψο ε βηνκεηξία απαληάεη ζε δχν αλάγθεο: έλα δηάρπην αίηεκα γηα παξνρή αζθάιεηαο γηα φζνπο θηλνχληαη εληφο θαη εθηφο ηεο ρψξαο θαη επιφγσο επηζπκνχλ λα δηαζθαιίδεηαη φηη ηα πξνζσπηθά ηνπο ζηνηρεία ηαπηνπνηνχλ κφλν ηνπο θνξείο ηνπο θαη ζε έλα αίηεκα αληεγθιεκαηηθήο πνιηηηθήο πξνθεηκέλνπ λα εληνπίδεηαη κε 25 Βι. γηα ηα παξαδείγκαηα ζε Β. Αραβαληηλό, Η πξνζηαζία ησλ ζηνηρείσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα απφ ηελ αζέκηηε επεμεξγαζία ηνπο κε ειεθηξνληθφ ππνινγηζηή, Αλη. άθθνπια, 1997, ζ Βι. Κ. Αλζίκοσ, φ.π, ζ Βι. Φ. Τερδάθε, Σν αξρέηππν ηνπ Νηαράνπ θαη ηνπ Γθνπαληάλακν, 7

8 ηαρχηεηα θαη αθξίβεηα ην πξφζσπν πνπ έρεη δηαπξάμεη νξηζκέλν έγθιεκα 28. Με άιια ιφγηα δηαζέηνπλ αμηνπηζηία γηα ηνλ απνηειεζκαηηθφηεξν έιεγρν ησλ αηφκσλ πνπ κπαίλνπλ ζηε ρψξα θαη δηεπθνιχλνπλ ηελ αλαδήηεζε θαηαδεηνχκελσλ πξνζψπσλ. Δπηπιένλ κε ηελ επεμεξγαζία ησλ βηνκεηξηθψλ δεδνκέλσλ επηδηψθεηαη ν έιεγρνο φζσλ εηζέξρνληαη ζε ρψξνπο κε ηδηαίηεξεο απαηηήζεηο αζθαιείαο (αεξνδξφκηα, κεηξφ, θξαηηθέο ππεξεζίεο, ηξάπεδεο) ή ρξεζηκνπνηνχλ ζπζηήκαηα ινγηζκηθνχ πνπ είλαη ζεκαληηθά γηα ηελ πξνζηαζία δσηηθψλ θνηλσληθψλ ζεζκψλ (δεκφζηα ηάμε, εζληθή άκπλα, ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα). Άξα, ζπκβάινπλ ζηελ δεκφζηα αζθάιεηα αιιά θαη ζην αίζζεκα αζθάιεηαο ησλ πνιηηψλ. Ωζηφζν ην αίηεκα ηεο αζθάιεηαο ηθαλνπνηείηαη αλεπαξθψο, δεδνκέλνπ φηη νη θψδηθεο ησλ βηνκεηξηθψλ δεδνκέλσλ πνπ ελζσκαηψλνληαη ζε chip έρνπλ ήδε παξαβηαζηεί ζηελ πεξίπησζε ησλ βηνκεηξηθψλ δηαβαηεξίσλ λένπ ηχπνπ 29. πλεπψο απνηεινχλ ζχζηεκα ακθίβνιεο αζθάιεηαο 30, ην νπνίν αθφκα θαη αλ ήηαλ αζθαιέο ζα εγθπκνλνχζε πνιινχο θηλδχλνπο ιφγσ δηαζχλδεζεο ησλ αξρείσλ, απζαίξεησλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ, έκκεζσλ δηαθξίζεσλ 31, απνθιεηζκψλ, εκπνξηθήο εθκεηάιιεπζεο ησλ αξρείσλ. Γελ ζα αζρνιεζψ κε ηα εηδηθφηεξα δεηήκαηα πνπ ζέηεη ε δηαδηθαζία εηζαγσγήο ησλ βηνκεηξηθψλ δεδνκέλσλ ζηα ειεθηξνληθά δηαβαηήξηα, σζηφζν, ν ηζρπξηζκφο φηη πξέπεη λα απνηξέπεηαη ε δηαζχλδεζε ησλ αξρείσλ ησλ βηνκεηξηθψλ 28 χκθσλα κε ηελ άπνςε αξκφδηνπ αμησκαηνχρνπ ηεο ΔΛ.Α ηα λέα δηαβαηήξηα ζα βνεζήζνπλ ζηνλ πεξηνξηζκφ ηεο ιαζξνκεηαλάζηεπζεο, ηεο δηαθίλεζεο λαξθσηηθψλ θαη φπισλ (εθ. «ΣΟ ΒΗΜΑ», ). 29 Σνλ Αχγνπζην ηνπ 2008 ε βξεηαληθή εθεκεξίδα «The Times» πξνθεηκέλνπ λα εμεηάζεη ηα κέηξα αζθαιείαο ησλ λέσλ δηαβαηεξίσλ πξαγκαηνπνίεζε έλα πξσηφηππν πείξακα: κε ηελ βνήζεηα ηνπ Οιιαλδνχ εξεπλεηή ζπζηεκάησλ αζθάιεηαο ηνπ παλεπηζηεκίνπ ηνπ Άκζηεξληακ θ. Γεξνχλ Φαλ Μπίθ θαηάθεξαλ λα ζπάζνπλ ηνπ θσδηθνχο πνπ πεξηέρνπλ ηα βηνκεηξηθά δεδνκέλα ησλ δηαβαηεξίσλ θαη λα αιιάμνπλ ησλ ςεθηαθή θσηνγξαθία ελφο κηθξνχ αγνξηνχ. Σν κηθξνηζίπ ησλ δηαβαηεξίσλ απνθσδηθνπνηήζεθε ζρεηηθά εχθνια θαη ζηε ζπλέρεηα κε έλα θαηάιιειν ινγηζκηθφ αληηγξάθεθε ζε έλα θελφ κηθξνηζίπ φπνπ πέξαζαλ φια ηα ςεθηνπνηεκέλα βηνκεηξηθά δεδνκέλα. Με ηνλ ηξφπν απηφ κπνξεί έλαο απιψο ηδηψηεο κε βαζηθέο γλψζεηο ζπζηεκάησλ ινγηζκηθνχ λα παξέκβεη ζηα πξαγκαηηθά ζηνηρεία θαη λα ηα αιιάμεη. Η πιαζηφηεηα ησλ δηαβαηεξίσλ απηψλ κπνξεί λα δηαθχγεη ηνπ ειέγρνπ ελεξγνχ πηζηνπνίεζεο δηφηη κφλν ελλέα θξάηε δηαζέηνπλ ην εηδηθφ ζχζηεκα γηα ηελ εθαξκνγή ηεο Τπνδνκήο Γεκνζίνπ Κιεηδηνχ (Public Key Directory) δειαδή ηνπ ζπζηήκαηνο πνπ κπνξεί λα εληνπίζεη ηελ πιαζηφηεηα (βι. εθ. «ΣΟ ΒΗΜΑ», ). πλεπψο είλαη πξνθαλέο φηη λαη κελ δπζρεξαίλεηαη ε θινπή ηεο ειεθηξνληθήο ηαπηφηεηαο, αλ φκσο ζπκβεί, νη ζπλέπεηεο ιφγσ ηνπ ηεθκεξίνπ ηεο αμηνπηζηίαο ησλ ζηνηρείσλ ζα είλαη ζνβαξφηεξεο, δηφηη ζα κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί παληνχ ςεθηαθά. 30 Πηθξή πείξα έρεη απνδείμεη φηη νη ζχγρξνλεο ηξνκνθξαηηθέο ελέξγεηεο πξαγκαηνπνηνχληαη απφ πεπεηξακέλα πξφζσπα πνπ δηαζέηνπλ λφκηκα ηαμηδησηηθά έγγξαθα θαη δχζθνια ηέηνηα κέηξα ζα ζπκβάινπλ ζηελ απνηξνπή ηεο ηξνκνθξαηίαο. 31 Δίλαη πξνθαλέο φηη πξφζσπα πνπ δελ ζα δηαζέηνπλ δηαβαηήξηα κε βηνκεηξηθά δεδνκέλα ζε ςεθηαθή κνξθή φπσο νη κεηαλάζηεο, ζα είλαη δχζθνιν λα απνδείμνπλ ηελ ηαπηφηεηά ηνπο, ελψ είλαη πηζαλφλ λα ζηηγκαηηζζνχλ θαη νη αλάπεξνη πνπ δελ κπνξνχλ λα ππνβιεζνχλ ζε βηνκεηξηθέο εμεηάζεηο. 8

9 δεδνκέλσλ κε θεληξηθέο βάζεηο δεδνκέλσλ 32 κνηάδεη κε επζεβή πφζν θαη νπζηαζηηθά δηαςεχδεηαη απφ ην έιιελα λνκνζέηε 33. Ωο πξνο ηελ πξνιεπηηθή αληεγθιεκαηηθή πνιηηηθή 34 πέξαλ ησλ ακθίβνισλ απνηειεζκάησλ ηεο, ε ηζηνξία δηδάζθεη φηη νη πξαθηηθέο ειέγρνπ πνπ επηθπιάζζνληαλ αξρηθά γηα ηνπο παξάλνκνπο θαηέιεγαλ ζηελ πνξεία λα αθνξνχλ ην ζχλνιν ησλ πνιηηψλ 35. Δίλαη ζπλεπψο πξνθαλέο φηη ηα εληεηλφκελα κέηξα αζθαιείαο απαηηνχλ ηελ δηαξθή επίθιεζε κηαο έθηαθηεο θαηάζηαζεο πνπ καθξνπξφζζεζκα είλαη αζχκβαηε κε ηελ δεκνθξαηία 36. Ο Σ. Αγθάκπελ επεθηείλεη ην ζπιινγηζκφ ηνπ θαη ππνζηεξίδεη «όηη ζηοσς κεταληζκούς ηωλ κέζωλ καδηθής επηθοηλωλίας ποσ ειέγτοσλ θαη τεηραγωγούλ ηο δεκόζηο ιόγο, αληηζηοητούλ έηζη οη ηετλοιογηθοί κεταληζκοί ποσ αποησπώλοσλ θαη ηασηοποηούλ ηελ γσκλή δωή. Αλάκεζα ζε ασηά ηα δύο άθρα ελός ιόγοσ τωρίς ζώκα θαη ελός ζώκαηος δίτως ιόγο, ο τώρος ασηού ποσ αποθαιούζακε άιιοηε ηο ηο ποιηηηθό είλαη όιο θαη πηο 32 Αθφκα θαη αλ δηαθξίλακε κε απζηεξφηεηα ηα βηνκεηξηθά δεδνκέλα ηα νπνία ζπιιέγνληαη θαη απνζεθεχνληαη γηα δεκφζηνπο ζθνπνχο απφ ζπγθεθξηκέλεο ππεξεζίεο (π.ρ έιεγρνο ζπλφξσλ) απφ απηά πνπ ζπγθεληξψλνληαη απφ ηδηψηεο ζηε βάζε ζπκβαηηθψλ ππνρξεψζεσλ κε ηελ ζπγθαηάζεζε ηνπ ελδηαθεξνκέλνπ, ζα ήηαλ δχζθνιν λα δηαζθαιηζηεί φηη ηα δεχηεξα δελ ζα δηαζπλδένληαλ κε ηα πξψηα. Δπηπιένλ ν θνηλνηηθφο θαλνληζκφο γηα ηα ειεθηξνληθά δηαβαηήξηα δελ πξνβιέπεη ηελ απαγφξεπζε θεληξηθήο βάζεο δεδνκέλσλ, πξάγκα πνπ δελ απνθιείεη ην ελδερφκελν ηεο έληαμεο φισλ ησλ πνιηηψλ πνπ δηαζέηνπλ δηαβαηήξηα ζηελ θαηεγνξία ησλ ππφπησλ γηα δηάπξαμε εγθιεκάησλ. Βι. E. Kosta, The use of RFID chip on identification documents, Paper, Electronic democracy - challenges of the digital era, Athens, Βι. ηνπο λφκνπο 3635/2007 θαη 3783/2009 πνπ εμαηξνχλ απφ ηελ πξνζηαζία ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ άξα θαη απφ ηελ επνπηεία ηεο Αξρήο ηελ επεμεξγαζία πνπ γίλεηαη απφ δηθαζηηθέο θαη εηζαγγειηθέο αξρέο, αιιά θαη απφ δησθηηθά φξγαλα αθφκα θαη γηα πιεκκειήκαηα. Βι. γηα ην ζέκα ηηο γλσκνδνηήζεηο ηεο Αξρήο 1 θαη 2/2009, ζε 34 χκθσλα κε ηελ χζηαζε Νν. R(92)1 (γηα ηελ ρξήζε DΝΑ ζην πιαίζην ηνπ ζπζηήκαηνο απνλνκήο πνηληθήο δηθαηνζχλεο) ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο, είλαη επηηξεπηή ε δηαηήξεζε αλαιχζεσλ DΝΑ ππφ ηηο απζηεξέο πξνυπνζέζεηο φηη έρεη θαηαδηθαζηεί θάπνην πξφζσπν γηα ζνβαξφ έγθιεκα θαηά ηεο δσήο θαη ε απνζήθεπζε ησλ ζηνηρείσλ λα ξπζκίδεηαη κε λφκν πνπ ζα πξνβιέπεη έιεγρν απφ επνπηηθφ φξγαλν θαη ζπγθεθξηκέλν ρξφλν απνζήθεπζεο. Βι. θαη ηηο απνθάζεηο ηνπ ΔΓΓΑ Van der Velden θαηά Οιιαλδίαο (7/12/ /05) θαη W. θαηά Οιιαλδίαο (20/1/ /08). Δδψ ε δηαηήξεζε ηνπ γελεηηθνχ πιηθνχ ζεσξήζεθε λφκηκε, δηφηη είρε πξνεγεζεί θαηαδίθε θαη ην πιηθφ δηαηεξνχληαλ αλψλπκα θαη θσδηθνπνηεκέλα κε βάζε εγγπήζεηο πνπ πξνέβιεπε ν λφκνο. Γελ ζπλέβε φκσο ην ίδην θαη ζηελ ππφζεζε S. and Marper v. the United Kingdom, φ.π, φπνπ ην Γηθαζηήξην δέρζεθε φηη παξαβηάδεηαη ην άξζξν 8 παξ. 1 ηεο ΔΓΑ δηφηη ε λνκνζεζία ηεο Αγγιίαο παξείρε γεληθή θαη απεξηφξηζηε αξκνδηφηεηα δηαηήξεζεο αξρείσλ DNA ρσξίο εηδηθφηεξεο εγγπήζεηο θαη αλεμάξηεηα απφ ηελ θχζε θαη ηελ βαξχηεηα ηνπ εγθιήκαηνο. Βι. θαη ηελ ξχζκηζε ηνπ άξζξνπ 200 Α ΚΠΓ γηα ηελ ρξήζε ηνπ DNA. 35 Βι. Τ. Αγθάκπελ, Σν βηνπνιηηηθφ ηαηνπάδ, εθ. «Διεπζεξνηππία», Ο γλσζηφο ζεσξεηηθφο ζε ηαμίδη ηνπ ζηηο ΗΠΑ ππνρξεψζεθε, εθφζνλ ήζειε λα εηζέιζεη ζηηο ΗΠΑ, λα αθήζεη ηα δαθηπιηθά ηνπ απνηππψκαηα. Ο ζπγγξαθέαο αξλήζεθε θαη πεξηέγξαςε ηελ εκπεηξία ηνπ θαη ηηο ζθέςεηο ηνπ ζην παξαπάλσ άξζξν πνπ δεκνζηεχηεθε αξρηθά ζηελ εθεκεξίδα «LE MONDE». 36 Βι. Γ. Σηασραθάθε, Δπίκεηξν, φ.π., ζ

10 περηορηζκέλος θαη πηο ζηελός» θαη θαηαιήγεη «Το βηοποιηηηθό ηαηοσάδ ποσ κας επηβάιιοσλ ηώρα οη ΗΠΑ 37 (έθηοηε θαη ε ΕΕ κε ηα λέα δηαβαηήρηα) προθεηκέλοσ λα κπούκε ζηο έδαθός ηοσς, ζα κπορούζε λα είλαη ηο προδροκηθό ζεκάδη ασηού ποσ ζα δεηήζοσλ αργόηερα λα αποδετζούκε ως ηελ θσζηοιογηθή εγγραθή ηες ηασηόηεηας ηοσ θαιού ποιίηε ζηοσς κεταληζκούς θαη ζηα γραλάδηα ηοσ θράηοσς. Γη ασηό τρεηάδεηαη λα αληηηατζούκε» 38. ε θάζε πεξίπησζε ν θίλδπλνο είλαη πξνθαλήο θαη γεληθφηεξνο θαη ζπλνςίδεηαη επηγξακκαηηθά απφ ηνλ Ιηαιφ ζηνραζηή: «Μπορεί ελ ηέιεη λα οδεγεζούκε ζε κηα θαηάζηαζε πραγκάηωλ θαηά ηελ οποία ε αζθάιεηα θαη ε ηροκοθραηία ζα ζσλαποηειούλ έλα εληαίο ζαλάζηκο ζύζηεκα, ζηο πιαίζηο ηοσ οποίοσ ε κηα ζα δηθαηοιογεί θαη ζα λοκηκοποηεί ηης ελέργεηες ηες άιιες» χκθσλα κε απφθαζε ηεο βνπιήο ησλ αληηπξνζψπσλ ην 2002, θαλέλαο δελ επηηξέπεηαη λα εηζέξρεηαη ζην ακεξηθάληθν έδαθνο ρσξίο βηνκεηξηθφ έιεγρν θαη φπνηνπ ην δηαβαηήξην δελ δηαζέηεη ηζηπάθη κε βηνκεηξηθά ζηνηρεία ζα ρξεηάδεηαη έμηξα βίδα κε ηέηνηα ζηνηρεία. Η ζπγθεθξηκέλε απφθαζε εληάζζεηαη ζε έλα ππεξθηιφδνμν πξφγξακκα (Total Information Awareness), θαζψο δπλεηηθά νη θίλδπλνη πξνέξρνληαη απφ ηνπο πάληεο, λα θαθεισζεί ην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ ηνπ πιαλήηε. 38 Βι. Τ. Αγθάκπελ, Σν βηνινγηθφ ηαηνπάδ, φ.π. 39 Giorgio Agamben, «Αζθάιεηα θαη ηξφκνο», χγρξνλα Θέκαηα, η. 80, 2002, ζ. 5 (αλαθνξά θαη ζε Γ. Σηασραθάθε, Δπίκεηξν, φ.π, ζ. 307). 10