«Μαθαίνοντας την Επιστήμη μέσα από τo Θέατρο»

Transcript

1 «Μαθαίνοντας την Επιστήμη μέσα από τo Θέατρο» Σχολείο: Εκπαιδευτήρια Μπουγά - Λύκειο Υπεύθυνος εκπαιδευτικός: Λεμπέση Ελένη ΠΕ0402 (Χημικός) Σχολική τάξη (-εις): Α και Β Λυκείου Ηλικία μαθητών: ετών Αριθμός συμμετεχόντων μαθητών: 13 Τίτλος: «Μια φυσικός που δεν έχασε ποτέ την ανθρωπιά της». (Η παράσταση παρουσιάζει στιγμιότυπα από τη ζωή της Φυσικού Elise Meitner) Σενάριο: Σ ένα γραφείο η Λίζε Μάιτνερ διαβάζει τη βιογραφία της Μαρί Κιουρί. Χτυπάει η πόρτα. Της φωνάζει η μητέρα της: -Λίζε ετοιμάσου, ήρθε ο δάσκαλός σου. Μπαίνει ο δάσκαλος. -Δάσκαλος: Καλημέρα Λίζε. -Λίζε: Καλημέρα κύριε. -Δάσκαλος: Τι βλέπω Λίζε. Διαβάζεις πάλι για τη λαμπρή επιστήμονα Μαρί Κιουρί.

2 -Λίζε: Κύριε, το πάθος μου για τη φυσική το γνωρίζετε καλύτερα απ όλους. -Δάσκαλος: Και βέβαια το γνωρίζω. Εσύ από 8 χρονών σκέφτεσαι και σχεδιάζεις πειράματα. Γι αυτό επιμένω ότι πρέπει να κάνεις το όνειρό σου πραγματικότητα. -Λίζε: Μα κύριε τα έχουμε ξανακουβεντιάσει αυτά. -Δάσκαλος: Ναι ναι. εντάξει. Το ξέρουμε, το εκπαιδευτικό σύστημα που έχουμε στην Αυστρία δεν δίνει τα περιθώρια στα κορίτσια να συνεχίσουν ανώτερες σπουδές. -Λίζε: Ακριβώς κύριε. Όμως δεν μπορώ να διανοηθώ τη ζωή μου χωρίς τη Φυσική. -Δάσκαλος: Μα Λίζε μου, γι αυτό οι γονείς σου φρόντισαν να έχεις ιδιωτική εκπαίδευση. Να μπορέσεις να προετοιμαστείς κατάλληλα για την εισαγωγή σου στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης. Σβήνουν τα φώτα. Η Λίζε και ο δάσκαλος παραμένουν στη σκηνή. Βίντεο: Το 1901 η Λίζε Μάιτνερ εισήχθη στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης. Είχε καθηγητή τον Λούντβιχ Μπόλτσμαν που της ενέπνευσε το όραμα για τη Φυσική. Το 1905 αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο με διδακτορικό στη Φυσική. Ήταν το πρώτο διδακτορικό στη Φυσική που απένειμε το συγκεκριμένο Πανεπιστήμιο σε γυναίκα. Ανάβουν τα φώτα. Στη σκηνή είναι πάλι η Λίζε σε μεγαλύτερη ηλικία και συζητά με το δάσκαλό της. -Δάσκαλος: Λίζε μου, είμαι τόσο συγκινημένος. Οι γονείς σου είναι τόσο περήφανοι για σένα. -Λίζε: Ω κύριε είμαι τόσο ευτυχισμένη. Σας ευχαριστώ πολύ για όλα όσα κάνατε για μένα. Μα πάνω απ όλα ευχαριστώ τους γονείς μου, που με στήριξαν και πίστεψαν σε μένα. -Δάσκαλος: Τα συγχαρητήρια αξίζουν σε σένα Λίζε. -Λίζε: εγώ κύριε δεν έκανα τίποτα άλλο από το να ακολουθήσω το όνειρό μου. Πάντα πρέπει να προσπαθούμε γι αυτό που αγαπάμε και να μην εγκαταλείπουμε ποτέ. -Δάσκαλος: Μπράβο Λίζε! Ο πατέρας σου ανέφερε ότι θα μπορούσες να δουλέψεις ως δασκάλα. -Λίζε: Συγχωρέστε με κύριε αλλά δεν θα ήταν αγένεια να σας πω ότι δεν έχω τέτοιο σκοπό. Το συζήτησα ήδη με τον πατέρα μου. Ξέρετε ο καθηγητής μου στο πανεπιστήμιο της Βιέννης, ο Λούντβιχ Μπόλτσμαν μου ενέπνευσε το όραμα για τη φυσική ως αναζήτηση της υπέρτατης αλήθειας. Εγώ αυτό το όραμα δεν θα το εγκαταλείψω ποτέ στη ζωή μου. -Δάσκαλος: Και τότε τι σκέφτεσαι να κάνεις; -Λίζε: Έχω μία επιθυμία κύριε. Να βρεθώ στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, να παρακολουθήσω μαθήματα φυσικής από τον καθηγητή Max Planck.

3 -Δάσκαλος: Μα είναι γνωστό ότι ο καθηγητής δεν θέλει γυναίκες στα μαθήματά του. -Λίζε: Γι αυτό είμαι τρισευτυχισμένη κύριε, ο καθηγητής με δέχτηκε. -Δάσκαλος: Πώς έγινε αυτό; -Λίζε: Πέρασα από ακρόαση και η εισήγηση που έκανα άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις. -Δάσκαλος: Αυτά αγαπητή μου είναι πολύ ευχάριστα νέα. Δεν μένει, παρά να σου ευχηθώ. Είμαι σίγουρος Λίζε ότι θα κάνεις μεγάλα πράγματα στη ζωή σου, γιατί έχεις πείσμα και όραμα. Σβήνουν τα φώτα Βίντεο Βερολίνο, 28 Σεπτεμβρίου 1907 Πανεπιστήμιο Βερολίνου Η Λίζε διαβάζει σ ένα παγκάκι ένα επιστημονικό άρθρο από το Nature. Ο κόσμος περνά γύρω της και κανείς δεν της δίνει σημασία. Ο Όττο Χαν (Χημικός) περνά από δίπλα της και βλέπει ότι διαβάζει ένα άρθρο για τη ραδιοφυσική, οπότε την πλησιάζει. -Όττο: Βλέπω δεσποινίς μου ενδιαφέρεστε για τη ραδιοφυσική. -Λίζε: Μάλιστα κύριε. -Όττο: Ω! συγχωρέστε με Χαν, Όττο Χαν. -Λίζε: Λίζε Μάιτνερ. Φυσικός. Προς τι το ενδιαφέρον σας για τη ραδιοφυσική κ. Χαν; Με τι ασχολείστε; -Όττο: Εργάζομαι ως Χημικός, στο Ινστιτούτο Χημείας. Δυστυχώς όμως περιστοιχίζομαι μόνο από συναδέλφους χημικούς που λατρεύουν την οργανική. Όμως το ενδιαφέρον μου είναι στραμμένο στη ραδιοχημεία. Οπότε όπως καταλαβαίνετε αναζητώ συνεργάτες με κοινά ενδιαφέροντα. -Λίζε: Αυτό είναι υπέροχο, κύριε Χαν. Πιστεύω πως έχουμε πολλά κοινά. -Όττο: Βεβαίως κυρία Μάιτνερ. Νομίζω πως έχουμε πολλά ενδιαφέροντα να κουβεντιάσουμε. Να μια καλή ευκαιρία να συνεργαστούν η χημεία με τη φυσική. -Λίζε: Τι εννοείται κύριε Χαν; -Όττο: Εννοώ να δουλέψουμε μαζί, να κάνουμε έρευνα στη ραδιενέργεια.

4 -Λίζε: Μα πώς θα δουλέψουμε μαζί; Το Πανεπιστήμιο δεν επιτρέπει σε γυναίκες να καταλαμβάνουν επίσημες θέσεις. Πίστεψέ με, πόσες μέρες είμαι στο Βερολίνο και κάθε μέρα νιώθω έντονα αυτό το ρατσισμό. -Όττο: Δηλαδή; -Λίζε: Ήταν τόσο μεγάλη η έκπληξη των Βερολινέζων που είδαν μια γυναίκα φυσικό να δίνει διάλεξη στο Πανεπιστήμιο της πόλης τους. Να καταλάβετε η διάλεξή μου είχε θέμα «Κοσμικές Διαδικασίες» και οι εφημερίδες την επόμενη μέρα έγραφαν. «Κοσμητικές Διαδικασίες». -Όττο: Είμαι σίγουρος ότι μπορούμε να τα προσπεράσουμε όλα αυτά. Απ ότι μου είχε πει ένας συνεργάτης μου θα μπορούσαν να μας δώσουν το εγκαταλειμμένο ξυλουργείο στο υπόγειο του Πανεπιστημίου. Θα το ανακαινίσουμε σε εργαστήριο και θα δουλέψουμε εκεί. -Λίζε: Θα ήταν τιμή μου κ. Χαν να συνεργαστούμε. Σηκώνονται και περπατούν, ενώ απομακρύνονται από τη σκηνή. -Όττο: Για αρχή όμως ας ξεκινήσουμε από το να με αποκαλείς Όττο. Τι λες Λίζε; Η Λίζε χαμογελάει. Βίντεο: Η Λίζε και ο Όττο έγιναν οι πιο στενοί φίλοι και συνεργάτες για σχεδόν 30 χρόνια. Η συνεργασία αυτή οδήγησε σε πολλές ανακαλύψεις, όπως το στοιχείο πρωτακτίνιο το Ανάβουν τα φώτα Ο Όττο και η Λίζε βρίσκονται στο εργαστήριο -Λίζε: Ω! Όττο είμαι πολύ χαρούμενη. Επιτέλους, αναλαμβάνω επικεφαλής του τμήματος ραδιοκτινοβολίας. -Όττο: Είναι λογικό Λίζε μετά από τόση δουλειά να έρθει η αναγνώριση. Η ανακάλυψη του νέου στοιχείου που κάναμε μας ανοίγει νέους δρόμους. Και να ήταν μόνο αυτό; -Λίζε: Επιτέλους αναλαμβάνω έδρα, ως καθηγήτρια, με κανονικό μισθό. Τόσα χρόνια, τόσος κόπος. -Όττο: μη στενοχωριέσαι Λίζε, πάει πέρασαν αυτά ας κοιτάμε μπροστά. -Λίζε: Τι θα πει πάει πέρασαν; Πώς μπορώ να ξεχάσω τις τόσες αδικίες εις βάρος μου. Μπορώ να ξεχάσω πως επτά ολόκληρα χρόνια εργαζόμουν στο πανεπιστήμιο χωρίς μισθό; Να ξεχάσω πως επειδή είμαι γυναίκα εργαστήκαμε στο υπόγειο του Πανεπιστημίου και δεν μου επέτρεπαν να κυκλοφορώ στους επάνω ορόφους; -Όττο:: Έλα Λίζε, άστα αυτά. Τώρα ανοίγονται νέοι δρόμοι. Ας μην αποσπόμαστε από το έργο μας. Είμαστε καλή ομάδα. -Λίζε: Ναι δίκιο έχεις. Πρέπει να συνεχίσουμε το έργο μας, τη διάσπαση του πυρήνα.

5 Ο Όττο της δείχνει τα δημοσιευμένα αποτελέσματα του Ενρίκο Φερμί. -Όττο: Τα πράγματα είναι ενθαρρυντικά για μας σύμφωνα με τη νέα δημοσίευση του Ιταλού Ενρίκο Φερμί. Διαπίστωσε ότι μετά το βομβαρδισμό του Ουρανίου με νετρόνια παράγεται μια σειρά από νέα άγνωστα στοιχεία και εκπέμπονται τουλάχιστον τέσσερις τύποι ακτινοβολιών. Εφημεριδοπώλης: Εφημερίδες! εφημερίδες! Έκτακτο παράρτημααα! Οι Ναζί κατέλαβαν την εξουσία Εφημερίδες! Συλλαμβάνουν τους Εβραίους! Εφημερίδες! Βίντεο: Σειρήνες Γερμανία Ο Χίτλερ αναλαμβάνει την εξουσία. Οι Ναζί συλλαμβάνουν τους Εβραίους. Πολλοί επιφανείς επιστήμονες εγκαταλείπουν τη χώρα. Η Λίζε και ο Όττο συνεχίζουν τις έρευνές τους. Στην ομάδα έχει προστεθεί και ο βοηθός του Όττο, ο Χαν Στράσμαν. Ανάβουν τα φώτα -Όττο: Λίζε τα πράγματα είναι δύσκολα. Πολλοί επιστήμονες εγκαταλείπουν τη χώρα. Σκεφτόμαστε με τον Στρασμαν μήπως φύγουμε για λίγο καιρό. Πιστεύω πως και εσύ θα έπρεπε να φύγεις από τη χώρα για ένα μικρό διάστημα κυρίως λόγω της εβραϊκής σου καταγωγής. -Λίζε: Όχι Όττο ούτε να το σκέφτεσαι. Πρώτα απ όλα έχω αυστριακή υπηκοότητα και άλλωστε το 1908 ασπάστηκα τον Προτεσταντισμό. -Όττο: Δεν τα καταλαβαίνει αυτά ο Χίτλερ. Όμως αφού επιμένεις. Φυσικά δεν θα σταματήσουμε τις έρευνες. Θα έχουμε στενή αλληλογραφία. (την πλησιάζει) Θέλω όμως να πάρεις αυτό το διαμαντένιο δαχτυλίδι για περίπτωση ανάγκης. -Λίζε: Μα Όττο. -Όττο: Δεν ακούω τίποτα. Είναι οικογενειακό κειμήλιο το έχω από τη μητέρα μου. -Λίζε: Δεν μπορώ. -Όττο: Εμείς θα είμαστε ασφαλείς. Εσύ το χρειάζεσαι. Υποσχέσου μου πως αν ποτέ χρειαστεί δε θα διστάσεις να το χρησιμοποιήσεις, για να διαφύγεις. -Λίζε: Υπόσχομαι Όττο. Ευχαριστώ για όλα. Δε θα χαθούμε. Θα σου γράφω. -Όττο: Καλή αντάμωση Λίζε. -Λίζε: Αντίο Όττο.

6 Μετά από μερικές μέρες. Η Λίζε μονολογεί: Πώς έχω εγκλωβιστεί έτσι; Η Αυστρία προσαρτήθηκε στη Γερμανία και όλοι μας πρέπει να εναρμονιστούμε με τους νόμους της. Κοίτα τώρα, η ναζιστική κυβέρνηση δεν χορηγεί πλέον βίζες εξόδου για τους επιστήμονες. Τι θα κάνω; Ω Θεέ μου, είμαι παγιδευμένη. Έπρεπε να είχα φύγει τότε μαζί τους. Το βρήκα θα ισχυριστώ ότι πάω διακοπές στην Ολλανδία μαζί με τους φίλους μου. Ο Κόστερ και Φόκερ είναι φυσικοί από την Ολλανδία. Αν ταξιδέψω μαζί τους, δεν χρειάζεται βίζα και δεν θα κινήσω υποψίες. Από κει θα μπορέσω να φυγαδευτώ στη Σουηδία. Βίντεο: Μαζί με δύο Ολλανδούς συναδέλφους φυσικούς (Κόστερ και Φόκερ) έπεισαν την περίπολο ότι η Μάιτνερ είχε άδεια να πάει στην Ολλανδία. Από εκεί πέρασε στη Σουηδία. Είναι Χριστούγεννα και η Λίζε τα περνά με τον ανιψιό της, φυσικό Ότο Φρις. -Φρις: Καλημέρα θεία, Καλά Χριστούγεννα. -Λίζε: Καλά Χριστούγεννα Ότο. Πολύ χαίρομαι που ήρθες να περάσουμε μαζί τις γιορτές. Έχω ένα γράμμα να σου διαβάσω από τον συνεργάτη μου Όττο Χαν. Ως Φυσικός που είσαι θα σε ενδιαφέρουν τα νέα του. -Ότο: Πάνω σε τι δουλεύουν; -Λίζε: Μαζί με το Στράσμαν βομβαρδίζουν άτομα ουρανίου. Έχουν ήδη δημοσιεύσει τα αποτελέσματά τους στο περιοδικό Naturwissenshaften. Μμμ. Μμμ.απ ότι λέει τον προβληματίζουν τα αποτελέσματά του. Τα παράγωγα που προκύπτουν από τις συγκρούσεις φαίνονται ανεξήγητα. Πιστεύουν ότι πρόκειται για ισότοπα Βαρίου. -Ότο: Μα πώς είναι δυνατόν! Μήπως πρόκειται για λάθος; -Λίζε: Αποκλείεται. Ο Χαν είναι πολύ καλός χημικός, για να κάνει λάθος. -Ότο: Πώς θα μπορούσε να σχηματίζεται βάριο από το ουράνιο; Ποτέ μέχρι τώρα δεν έχει αποσπαστεί από έναν πυρήνα μεγαλύτερο τμήμα από πρωτόνιο ή πυρήνα ηλίου. (Ο Ότο συνεχίζει να διαβάζει το γράμμα). Δεν είναι δυνατόν ο πυρήνας ουρανίου να κοπεί στη μέση. Ένας πυρήνας δεν είναι σαν κάτι στερεό που μπορεί να κοπεί ή να σπάσει. Ο Χαν πιστεύει ότι πρόκειται για χημική ενέργεια.

7 -Λίζε: Δε νομίζω. Ο Μπορ έχει πει ότι ένας πυρήνας μοιάζει περισσότερο με μια υγρή σταγόνα. Μήπως μια υγρή σταγόνα θα μπορούσε σταδιακά να χωρίζεται σε δύο μικρότερες σταγόνες; Στην αρχή να επιμηκύνεται έπειτα να στενεύει και τελικά να σχίζεται αντί να σπάει στα δύο; Βίντεο σταγόνας -Ότο: Μα υπάρχουν ισχυρές δυνάμεις που αντιδρούν σε μια τέτοια διαδικασία, όπως η επιφανειακή τάση μιας υγρής σταγόνας, που ανθίσταται στη διαίρεσή της. -Λίζε: Οι πυρήνες όμως διαφέρουν από τις υγρές σταγόνες. Η Λίζε κάνει υπολογισμούς σ ένα κομμάτι χαρτί. -Λίζε: Αν υπολογίσουμε το φορτίο του ουρανίου και αλλάξουμε τις παρακάτω παραμέτρους -Οτο: Πράγματι το φορτίο του πυρήνα του ουρανίου είναι αρκετά μεγάλο για να ξεπεράσει την επίδραση της επιφανειακής τάσης. Επομένως ο πυρήνας θα μπορούσε πραγματικά να μοιάζει με μια πολύ τρεμουλιαστή ασταθή σταγόνα, έτοιμη να διαιρεθεί με την παραμικρή πρόσκρουση όπως ένα και μόνο νετρόνιο! -Λίζε: Ναι, αλλά μετά τον αποχωρισμό τους οι δύο σταγόνες θα πρέπει να απωθούνται από την αμοιβαία ηλεκτροστατική άπωση και να αποκτούν μεγάλη ταχύτητα άρα και μεγάλη ενέργεια της τάξης των 200 MeV μεγαηλεκτρονιοβόλτ! -Ότο: Από πού θα μπορούσε να προέρχεται αυτή η ενέργεια; -Λίζε: Σύμφωνα με τον εμπειρικό τύπο υπολογισμού των μαζών οι δύο πυρήνες που σχηματίζονται από τη διαίρεση ενός πυρήνα ουρανίου θα είναι συνολικά ελαφρύτεροι από τον αρχικό πυρήνα κατά τη μάζα ενός πρωτονίου. -Ότο: Όταν όμως εξαφανίζεται μάζα, δημιουργείται ενέργεια! -Λίζε: Ακριβώς! Σύμφωνα με την εξίσωση του Αϊνστάιν (E=mc 2 ) το έλλειμμα μάζας είναι ισοδύναμο με την ενέργεια που εκλύεται και ισοδυναμεί με 200MeV. Αυτή είναι η πηγή ενέργειας. Όλα δένουν! -Ότο: Θα το ονομάσουμε πυρηνική διάσπαση! Θα επιβεβαιώσω τα πειραματικά αποτελέσματα και θα τα δημοσιεύσω στο περιοδικό Nature.

8 Μπράβο Ότο. Αγκαλιάζονται Βίντεο ενσώματης αναπαράστασης: με μαθητές απ όλες τις τάξεις (Γυμνασίου και Λυκείου, στο πλαίσιο προώθησης της δράσης) παρουσιάζουν τη διάσπαση του Ουρανίου η οποία βιντεοσκοπήθηκε με Drone. Ακολουθεί χορευτικό με θέμα τη διάσπαση του πυρήνα. Διάδραση με το κοινό Όλοι οι μαθητές στη σκηνή απευθύνονται στο κοινό. -Το 1944 η διάσπαση του πυρήνα του Ουρανίου τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ. -Αυτή τη στιγμή σας διορίζουμε μέλη της επιτροπής της Σουηδικής Ακαδημίας των βραβείων Νόμπελ. -Θέλουμε να αποφασίσετε σε ποιον θα απονείμετε το βραβείο Νόμπελ. Γίνεται ψήφισμα δια βοής. Στο κοινό έχουν μοιραστεί κόκκινα, γαλάζια, και κίτρινα χαρτάκια. -Όποιος πιστεύει ότι το βραβείο θα πρέπει να το πάρει η Elise Meitner ας σηκώσει το κόκκινο χαρτάκι. -Όποιος από σας πιστεύει ότι το βραβείο θα πρέπει να δοθεί στον Otto Hahn ας σηκώσει το γαλάζιο χαρτάκι. -και όποιοι πιστεύετε ότι το βραβείο Νόμπελ πρέπει να δοθεί και στους δύο ας σηκώσετε το κίτρινο χαρτάκι. Αφού βγάλουν αποτέλεσμα οι μαθητές, αναφέρουν: - Το 1944 το βραβείο Νόμπελ Χημείας απονεμήθηκε στους Otto Hahn και Fritz Strassmann, ενώ η Meitner παραγκωνίστηκε από την επιτροπή απονομής βραβείων. - Θεωρείται ως η μεγαλύτερη εκ προκαταλήψεως λόγω φύλου παράληψη της Σουηδικής Ακαδημίας στην ιστορία των βραβείων Νόμπελ. - Προς τιμήν της το υπερουράνιο στοιχείο με ατομικό αριθμό 109 ονομάστηκε Μαϊτνέριο (Mt). - Στον τάφο της είναι χαραγμένη η επιγραφή «Elise Meitner, μια Φυσικός που δεν έχασε ποτέ την ανθρωπιά της». Συγγραφέας Σεναρίου Ελένη Λεμπέση (elebesi@gmail.com)