Ρ ΥΜΕΛΙΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙA. Ἱστορία Λαογραφία Περιβάλλον Λογοτεχνία Τέχνες Βιβλίο Πολιτισμός Παράδοση Ἀρχαιολογία

Transcript

1 Ρ ΥΜΕΛΙΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙA Ἱστορία Λαογραφία Περιβάλλον Λογοτεχνία Τέχνες Βιβλίο Πολιτισμός Παράδοση Ἀρχαιολογία τριμηνιαια εκδοση του Π.Κ.Ρ. σίνα & δαφνομήλη 1α Ἀθήνα τηλ , τηλ.-fax: Ἔτος 16ο Περίοδος Β Ἀπρίλιος - μάϊος - Ἰούνιος 2014 Ἀρ. τεύχ roumeli@otenet.gr λιγο πριν απο τη σεντρα Tοῦ Προέδρου τοῦ Πνευματικοῦ Κέντρου Ρουμελιωτῶν Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ Δημητρίου Ε. Κουτρούμπα Σ τήν ἐποχή μας τό ποδόσφαιρο ὡς ὁμαδικό παιγνίδι καί οἱ ποδοσφαιρικοί ἀγῶνες ἔχουν ἐξελιχθῆ στό ὑπ ἀριθμόν ἕνα ὁμαδικό ἄθλημα πού ξεσηκώνει καί ξετρελαίνει μικρούς καί μεγάλους, τούς ἄνδρες πρωτίστως, ἀλλά τελευταῖα καί τίς γυναῖκες, τούς λαούς καί τούς ἡγέτες τους. Ἔχει ξεπεράσει ὅλα τά ἄλλα ὁμαδικά ἀθλήματα (καλαθοσφαίριση, πετόσφαιρα, ὑδατοσφαίριση, χειρόσφαιρα κλπ.), ἔχει ἀφήσει πίσω τόν κλασσικό ἀθλητισμό (στίβο) καί ἠλεκτρίζει τά πλήθη ὅπως οἱ ἁρματοδρομίες τῆς ἀρχαιότητος καί τοῦ μεσαίωνος. Ἡ νίκη καί ἡ ἐπικράτηση ἔναντι τοῦ ἀντιπάλου στό ἄθλημα ἤ τό παιχνίδι προκαλεῖ ἱκανοποίηση καί ἐκτονώνει τά ἐπιθετικά ἔνστικτα τοῦ ἀτόμου ἤ τῆς ὁμάδος του, γιατί ἐνισχύει τό αὐτοσυναίσθημα καί ἀποδεικνύει τήν ἀνωτερότητα τοῦ νικητοῦ, ὁ ὁποῖος συντρίβει καί ὑποτάσσει τόν ἀντίπαλο. Ἔτσι τό παιγνίδι μοιάζει μέ σκιά καί ὑποκατάστατο τοῦ πολέμου, πού ἀποτελεῖ προαιώνια μάστιγα τῆς ἀνθρωπότητας πηγάζουσα ἀπό τήν πλεονεξία καί τήν τάση ἐπέκτασης καί ἐπικράτησης ὅποιου αἰσθάνεται τόν ἑαυτό του ἰσχυρότερο ἀπό τούς γύρω του. Συνέπεια τῆς δημοτικότητος καί τῆς δημοφιλίας τοῦ ποδοσφαιρικοῦ ἀθλήματος εἶναι ἡ συγκρότηση ἀπειραρίθμων ποδοσφαιρικῶν συλλόγων καί σωματείων ἐρασιτεχνικῶν καί ἐπαγγελματικῶν, ὁμάδων τοπικῶν, ἀλλά καί ἐθνικῶν, γιά τήν ὀργάνωση καί στελέχωση τῶν ὁποίων δαπανῶνται ἰλιγγιώδη χρηματικά ποσά. Διοργανώνονται πρωταθλήματα ἐθνικά καί διεθνῆ, ὅπου ἡ νίκη θεωρεῖται μεγάλη τιμή καί δόξα, ἀλλά συνεπάγεται καί τεράστια οἰκονομικά ὀφέλη γιά τούς ὀργανωτές, τούς συμμετέχοντες καί τούς νικητές. Διότι, δυστυχῶς, ἡ ὑλιστική ἐποχή μας ἔχει ἐμπορευματοποιήσει τά πάντα, ἐν ἀντιθέσει πρός τήν ἑλληνική ἀρχαιότητα, ὁπότε οἱ ἀθλητές ἀγωνίζονταν μόνο γιά τό ἁπλό στεφάνι καί γιά τή δόξα. Ἐδῶ δέν θά ἀσχοληθοῦμε περισσότερο μέ τά σχετικά μέ τό ποδο-

2 σφαιρικό παιγνίδι ἤ ἄθλημα, γιά τό ὁποῖο ἄλλωστε ὅλοι σχεδόν οἱ κάτοικοι τῆς γῆς αἰσθάνθηκαν τό γενικό παραλήρημα κατά τή μηνιαία διεξαγωγή τῶν ποδοσφαιρικῶν ἀγώνων τοῦ παγκοσμίου πρωταθλήματος (mundial) πού ἄρχισαν στίς 12 Ἰουνίου τοῦ 2014 στή Βραζιλία καί τούς παρακολουθοῦσαν πολλές δεκάδες χιλιάδων θεατῶν ἀπό τίς κερκίδες τῶν σταδίων καί ἑκατοντάδες ἑκατομμυρίων ἀπό τούς δέκτες τῶν τηλεοράσεων. Θά σταθοῦμε ἰδιαιτέρως σέ ἕνα στιγμιότυπο πού παρατηρήσαμε στούς περισσότερους ποδοσφαιρικούς ἀγῶνες μεταξύ ἐθνικῶν ὁμάδων στά γήπεδα τῆς Βραζιλίας λίγο πρίν ἀπό τό ἐναρκτήριο λάκτισμα, τή «σέντρα» ὅπως λέγεται, στό κέντρο τοῦ γηπέδου. Παρόμοια στιγμιότυπα βεβαίως βλέπει κανείς καί σέ ἄλλους διεθνεῖς ἤ ὀλυμπιακούς ἀγῶνες, προκειμένου καί γιά ἄλλα ἀθλήματα, κατά τήν ἀνάκρουση τοῦ ἐθνικοῦ ὕμνου καί τήν ἔπαρση τῆς σημαίας τῆς χώρας τοῦ νικητοῦ. Κατά τήν συνήθη λοιπόν ἀνάκρουση τῶν ἐθνικῶν ὕμνων τῶν δύο χωρῶν, ἀπό τίς ὁποῖες προέρχονταν οἱ ἀγωνιζόμενες κάθε φορά ὁμάδες, παρατηρήσαμε τά ἑξῆς: Οἱ παῖκτες πολλῶν ἀπό τίς ἀγωνιζόμενες ὁμάδες, οἱ προπονητές τους, οἱ ἀναπληρωματικοί τους, ἀλλά καί οἱ ὁμοεθνεῖς τους ἀπό τίς κερκίδες, ὅταν ἡ μουσική παιανίζη τόν ἐθνικό τους ὕμνο, στέκονται ὄρθιοι σέ στάση προσοχῆς, φέρνουν τό δεξιό τους χέρι μέ τήν παλάμη στή θέση τῆς καρδιᾶς καί τραγουδοῦν μέ ἐνθουσιασμό καί ἀφοσίωση -συχνά μέ τά μάτια κλειστά- τόν ἐθνικό ὕμνο τῆς πατρίδος τους, μετά τό πέρας τοῦ ὁποίου ξεσποῦν σέ ζητωκραυγές καί χειροκροτήματα. Ἀντιθέτως τά περισσότερα μέλη τῶν ἀντίστοιχων ὁμάδων ἄλλων χωρῶν κατά τήν ἀνάκρουση τῶν ἐθνικῶν τους ὕμνων μένουν ἀπαθῆ ἤ χαλαρά, σιγοψιθυρίζουν ἤ ἔχουν κλειστό τό στόμα τους καί γενικά δείχνουν νά μή δίνουν μεγάλη σημασία στό γεγονός. Ἐπειδή στή δεύτερη αὐτή περίπτωση ἐντάσσεται καί ἡ στάση τῶν περισσοτέρων μελῶν τῆς ἐθνικῆς μας ἀντιπροσωπείας, μοῦ δημιουργήθηκαν τά ἑξῆς ἐρωτήματα: 1. Γιατί κάποιοι ἄνθρωποι δείχνουν τόση ἀφοσίωση καί λατρεία πρός τήν πατρίδα τους καί τά σύμβολά της; Εἶναι ὅλοι αὐτοί ἐθνικιστές, σωβινιστές, ξενόφοβοι, μισαλλόδοξοι καί ρατσιστές; Kαί γιατί αὐτοί φαίνεται ὅτι ἀποτελοῦν τά ἰσχυρότερα οἰκονομικῶς καί πολιτικῶς ἔθνη-κράτη; 2. Γιατί ἐμεῖς, καί ὅσοι ἄλλοι ἐντάσσονται στή δεύτερη κατηγορία, εἴμαστε χαλαροί ἤ ἀδιάφοροι πρός τά ἐθνικά σύμβολα, τη σημαία, τό Ἔθνος καί τήν Πατρίδα; Εἴμαστε διεθνιστές, ἀνθρωπιστές, ὀπαδοί τῆς λεγόμενης παγκοσμιοποίησης καί «ἀνοιχτά μυαλά» καί πλατειές καρδιές; 2

3 Τό θέμα χρειάζεται εὐρύτερη συζήτηση καί διερεύνηση. Καί ἄς ἀρχίσωμε ἀπό τίς λέξεις, τά ὀνόματα 1, πού ἀποτελοῦν τά πολύτιμα πετράδια στό θησαυροφυλάκιο τοῦ πολιτισμοῦ. Πρῶτα ἄς δοῦμε τόν ὅρο ἔθνος. Αὐτός σημαίνει ἕνα πλῆθος ἤ σμῆνος καί στήν περίπτωση τοῦ ἀνθρώπου σημαίνει «σύνολον ἀνθρώπων συνδεδεμένων πνευματικῶς καί ψυχολογικῶς ἀναμεταξύ των διά κοινοῦ ἱστορικοῦ παρελθόντος, κοινῶν στοιχείων πολιτισμοῦ καί κοινῶν ἰδεωδῶν καί ἐχόντων ὡς ἐπί τό πλεῖστον κοινήν γλῶσσαν καί θρησκείαν» 2. Ἀπό τόν ὁρισμό αὐτό προκύπτει ὅτι τό ἐνδιαφέρον καί ἡ ἀγάπη πρός τούς ἄλλους, οἱ ὁποῖοι ἀνήκουν στό ἴδιο αὐτό σύνολο εἶναι ἀπολύτως λογικά, ὅπως τό ἐνδιαφέρον καί ἡ ἀγάπη μεταξύ τῶν μελῶν τῆς ἴδιας οἰκογένειας, οἱ ἀντιλήψεις καί τά πνευματικά καί οἰκονομικά συμφέροντα τῶν ὁποίων ἐν πολλοῖς συμπίπτουν. Ὁ ὅρος ὅμως ἐθνικισμός, ὅπως καί ἄλλοι ὅροι μέ τήν κατάληξη -ισμός, δηλώνει ὑπερβολική καί παράλογη ἀφοσίωση στό ἔθνος καί στά συμφέροντά του μέ ταυτόχρονη ἄδικη καί ἐπεκτατική συμπεριφορά εἰς βάρος ὅσων ἀνήκουν σέ ἄλλα ἔθνη. Ὅποιος συμπεριφέρεται κατ αὐτόν τόν τρόπο ἀποκαλεῖται ἐθνικιστής. Τό ἴδιο περίπου δηλώνουν καί οἱ προερχόμενοι ἀπό τή γαλλική γλῶσσα ὅροι σωβινισμός καί σωβινιστής. Ἡ λέξη πατρίς-πατρίδα (ὅπως καί ὅλα τά παράγωγα) συνδέεται μέ τή λέξη πατήρ-πατέρας καί σημαίνει τή χώρα τῶν πατέρων, ὅπου κανείς γεννήθηκε ἤ τό κράτος στό ὁποίο ἀνήκει ὡς πολίτης. Ὅποιος αίσθάνεται ὅτι δέν ἀνήκει σέ κανένα ἔθνος καί σέ καμμία πατρίδα ὁμοιάζει μέ τόν ὀρφανό πού δέν ἔχει κανένα συγγενῆ καί φίλο καί νιώθει παντοῦ ξένος καί ἔρημος. Τοῦτο ἔχει ὡς συνέπεια νά στρέφεται πότε πρός τά ἐδῶ καί πότε πρός τά ἐκεὶ, ὅπου φυσάει ὁ ἄνεμος καί νά ἀνεμοδέρνεται ὅπως ἡ καλαμιά, μέ συνέπεια νά προδίδη, συχνά ἀντί πινακίου φακῆς, τούς συμπολῖτες του καί νά χαρακτηρίζεται ὡς Ἐφιάλτης καί προδότης. Ἀνέκαθεν δέ ὅλοι οἱ ἄνθρωποι καί ὅλοι οἱ λαοί ἀγαποῦν τόν τόπο τους, τούς ὁμοεθνεῖς τους, τήν πατρίδα τους καί στή συντριπτική τους πλειονότητα ἀπεχθάνονται καί τιμωροῦν τούς προδότες. Ὁ μέγιστος φιλόσοφος Πλάτων, ὁ ὁποῖς ἐμελέτησε ὅσο κανείς ἄλλος τά θέματα τοῦ κράτους, τῆς πολιτείας καί τῆς ὀργάνωσης μιᾶς εὐνομούμενης πολιτείας καί κοινωνίας τοποθετεῖ τήν ἔννοια τῆς πατρίδος στήν κορυφή τῶν ἀνθρωπίνων ἀξιῶν καί ἰδεωδῶν: Ἤ οὕτως εἶ σοφός, ὥστε λέληθέν σε ὅτι μητρός τε καί πατρός καί τῶν ἄλλων προγόνων ἁπάντων τιμιώτερόν ἐστιν ἡ πατρίς καί σεμνότερον καί ἁγιώτερον καί ἐν μείζονι μοίρᾳ καί παρά θεοῖς καί παρ ἀνθρώποις τοῖς νοῦν ἔχουσι 3... Ὅταν οἱ ἄνθρωποι, οἱ πολῖτες ἀγαποῦν τήν πατρίδα τους, πού διέπεται ἀπό λογικούς καί δίκαιους νόμους καί κυβερνᾶται ἀπό σοφούς 3

4 καί δίκαιους ἀνθρώπους, τότε οἱ πατρίδες καί τά κράτη καί ὁ κόσμος ὁλόκληρος εὐημεροῦν καί εὐτυχοῦν. Ἐάν ὅμως ἡ ἀγάπη αὐτή πρός τήν πατρίδα εἶναι παθολογική, ἀγνοῆ τή δικαιοσύνη καί στρέφεται μέ ἁρπακτικές διαθέσεις ἐναντίον ἄλλων πατρίδων, ἐθνῶν καί λαῶν, τότε εἶναι ἐπιζήμια καί καταστροφική, ὅπως ἀποδεικνύουν ἀπειράριθμες συγκρούσεις καί ὀλέθριοι γιά τήν ἀνθρωπότητα πόλεμοι στή διάρκεια τῆς ἱστορίας. Αὐτή τήν τελευταία ὀδυνηρή πραγματικότητα θέλοντας νά ἀποφύγουν πολλοί διανοητές, πολιτικοί φιλόσοφοι καί ἀνθρωπιστές δημιούργησαν τά εἰρηνιστικά καί διεθνιστικά κινήματα μέ τήν πρόθεση νά ἀπαλλάξουν τήν ἀνθρωπότητα ἀπό τήν ἀδικία καί τούς ἰμπεριαλιστικούς πολέμους καί νά ἐξασφαλίσουν τήν εἰρηνική συμβίωση τῶν λαῶν. Ὅμως δέν ὑπάρχει τίποτε στόν κόσμο, το ὁποῖο νά μήν ἐπιχειρήσουν κάποιοι ἄνθρωποι ἤ ἡγέτες νά τό διαστρέψουν καί νά τό ἐκμεταλλευτοῦν πρός ὄφελός τους. Ἔτσι πολλά πολιτικά καί οἰκονομικά συστήματα καί πολλά ἰσχυρά κράτη μέ προπέτασμα καί σημαία τήν διεθνῆ εἰρήνη, τόν ἀφοπλισμό, τήν κοινωνική δικαιοσύνη καί τήν κατάργηση τῶν ἐπί μέρους κρατῶν ἐργάζονται γιά τήν οἰκονομική καί πολιτική τους ἐπικράτηση καί τήν παγκόσμια κυριαρχία, προσπαθώντας νά ἐπιβάλουν στόν κόσμο τό νόμισμά τους, τή γλῶσσα, τά ἤθη καί τόν πολιτισμό τους, ἰσοπεδώνοντας καί ἐξαφανίζοντας κράτη, παραδόσεις καί λαούς. Αὐτῆς τῆς δόλιας προσπάθειας ἰσχυρών κρατῶν καί παγκόσμιων κέντρων θύματα φαίνεται ὅτι εἶναι πρό πάντων πολλοί Ἕλληνες «ἱστορικοί», πολιτικοί ἡγέτες, ψευτοδιανοητές καί δημοσιογραφίσκοι, οἱ ὁποῖοι διαγράφουν ἀπό τό λεξιλόγιό τους τήν ἔννοια τῆς πατρίδος καί ἀποκαλοῦν ἐθνικιστή, σωβινιστή καί ρατσιστή ὅποιον θελήσει νά ἐκδηλώση ἀγάπη πρός τό Ἔθνος καί τήν Πατρίδα του. Ὅλοι αὐτοί ἔχουν χάψει σάν χάνοι τό δόλωμα μέ τό ἀγκίστρι τῆς ἰσοπεδωτικῆς «παγκοσμιοποίησης» (ἄν τό ἀγκίστρι δέν ἔχει ἀποθέσει μεγάλη ποσότητα δολώματος καί στήν τσέπη τους) καί ἀγωνίζονται νά διαλύσουν τή γλῶσσα, τήν ὀρθοδοξία, τήν παιδεία, τήν παράδοση, τά ἤθη καί ἔθιμά μας, γιά νά γίνωμε ὅπως μᾶς θέλουν τά ἀφεντικά τους: ἄχρωμοι, ἄοσμοι, ἄθρησκοι, ἀλλόγλωσσοι, ἀπάτριδες, πρόβατα εὐάγωγα στό μαντρί τῶν κρυφῶν ἤ φανερῶν σκοπῶν τους. Ἔ, λοιπόν, ὅλοι αὐτοί ἄς ξαναδοῦν τίς σκηνές ἀνάκρουσης τῶν ἐθνικῶν ὕμνων πρίν ἀπό τή σέντρα κατά τούς ποδοσφαιρικούς ἀγῶνες γιά τό παγκόσμιο κύπελλο (mundial) στά γήπεδα τῆς Βραζιλίας (12 Ἰουνίου ἕως 13 Ἰουλίου τοῦ 2014). Ἤ ἄς παρατηρήσουν προσεκτικά τήν ἔναρξη ἄλλων διεθνῶν ἀγώνων. Θά διδαχθοῦν πολλά ἀπό τήν πατριωτική στάση πολλῶν ἄλλων λαῶν καί κρατῶν, 4

5 μερικά ἀπό τά ὁποῖα προπαγανδίζουν ἀσταμάτητα τήν «παγκοσμιοποίηση» καί ὁμογενοποίηση τῶν ἄλλων λαῶν, ὄχι ὅμως καί τοῦ δικοῦ τους λαοῦ! Οἱ ἄλλοι πρέπει νά ἐξαλείψουν κάθε ἰδιαιτερότητα, νά ἰσοπεδωθοῦν καί νά ὁμογενοποιηθοῦν, νά γίνουν ὅμοιοι μέ τούς ἰσχυρούς προπαγανδιστές στή γλῶσσα, στίς συνήθειες, στά πάντα, γιά νά μήν τούς φέρνουν καμμία δυσκολία στή διακυβέρνηση, δηλαδή νά εἶναι εὐήνια ζῶα! Γνωρίζω ὅτι πολλοί ψευτοϊστορικοί, ἀφελεῖς, ἀπληροφόρητοι ἤ κακόβουλοι θά χαρακτηρίσουν τίς ἀπόψεις μου ἐθνικιστικές, σωβινιστικές ἤ ρατσιστικές. Τούς πληροφορῶ ὅτι ἤδη ἀπό τό 1990 ὑπάρχουν δημοσιευμένα κείμενά μου 4 πού ἀποδεικνύουν ὅτι εἶμαι ἕνας ἀπό τούς μεγαλύτερους διεθνιστές καί εἰρηνιστές, μέ τή σωστή ὅμως σημασία τῶν ὅρων. Δηλαδή χωρίς ἀπεμπόληση τῆς ταυτότητος καί τῆς παραδόσεως κάθε λαοῦ καί στό πλαίσιο τῆς ἀμοιβαιότητος καί τῆς ταυτόχρονης κατάργησης τῶν στρατῶν καί τῶν πολεμικῶν ἐξοπλισμῶν, ὥστε νά δημιουργηθῆ κάποτε εἰρηνικῶς ἕνα παγκόσμιο ὁμόσπονδο δημοκρατικό καί εἰρηνικό κράτος, ἡ Παγκόσμια Ὁμόσπονδη Πολιτεία (Civitas Universalis). Μέχρι τότε ὅμως στοιχειώδης λογική καί αἴσθημα αὐτοσυντήρησης μοῦ ἐπιβάλλει νά ἀγαπῶ τήν πατρίδα μου, νά νοιάζωμαι γι αὐτή καί νά τήν προστατεύω, ὅσο μπορῶ, ἀπό τά ἁρπακτικά καί ἄγρια σωβινιστικά κράτη, τά ὁποῖα τήν περιβάλλουν. Ὅσοι δέν βλέπουν αὐτή τήν πραγματικότητα εἶναι ἀμαθεῖς ἤ ἡμιμαθεῖς δῆθεν ἱστορικοί, πού ἔχουν ἰδεολογικές (ἐνίοτε καί ἀμειβόμενες) ἀγκυλώσεις, ἀπληροφόρητοι ἤ τυφλοί ἤ πληρωμένοι ξένοι πράκτορες. Καί ἡ Ἑλλάδα δέν χρειάζεται οὔτε ἀδιάφορους, οὔτε ριψάσπιδες, οὔτε Ἐφιάλτες. Οἱ ἀφοσιωμένοι ποδοσφαιριστές, ποδοσφαιρόφιλοι καί λοιποί, πού μέ τό χέρι στήν καρδιά καί τά μάτια κλειστά τραγουδοῦν τόν ὕμνο τῆς πατρίδος τους λίγο πρίν ἀπό τή σέντρα, δίνουν στούς νουνεχεῖς τό παράδειγμα. Ἄς τό βλέπουν καί οἱ ψευτοϊστορικοί μας, ἀλλά πρό πάντων ὅσοι κυβερνοῦν καί ἔχουν τήν εὐθύνη γιά τήν παρεχόμενη παιδεία καί τά βιβλία τῶν σχολείων μας καί τῶν στρατιωτικῶν καί ἀστυνομικῶν σχολῶν. 1. Ἀρχή παιδεύσεως ἡ τῶν ὀνομάτων ἐπίσκεψις ἔλεγε ὁ Ἀντισθένης. 2. Βλ. «Πρωΐας», Λεξικόν τῆς νέας ἑλληνικῆς γλώσσης (ἔκδ. στ. Παπαδημητρίου), Ἀθῆναι (ἄ.ἔ.), στό σχετικό λῆμμα. 3. Πλάτωνος, Κρίτων, 12 (51 α-β). 4. Βλ. Demetrios E. Koutroubas, Centum voces, Athenis 1990, σ (ἑλληνική μετἀφραση: Ἑκατό φωνές, Ἀθῆναι 1991, σ ), τοῦ ἰδίου, Secunda centuria, Athenis 1992, σ. 17, 29, δημητρίου εὐθ. Κουτρούμπα, τά νόμπελ ἠλιθιότητος, ἐφημερίδα το ΠαΡον, 28 Ὀκτωβρίου 2006, σ. 20, Demetrios E. Koutroubas Laudes novi stili poesis Latinae et exoptatae Civitatis Universalis, περιοδ. VOX LATINA 2014, σ

6 6 o eoρτασμοσ τησ επετειου τησ εθνικησ επαναστασεωσ του 1821 Τό ἀπόγευμα τῆς Τετάρτης 26 Μαΐου 2014 πραγματοποιήθηκε στό Μέγαρο τοῦ Πνευματικοῦ Κέντρου Ρουμελιωτῶν ὁ καθιερωμένος ἑορτασμός τοῦ ἐθνικοῦ μας ξεσηκωμοῦ τοῦ 1821 καί τῆς παλιγγενεσίας τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους. Αὐτή τή χρονιά εἴχαμε τή χαρά καί τήν ἐξαιρετική τιμή ὁμιλητής μας νά εἶναι ὁ Μακαριώτατος Ἀ ρ χ ι ε π ί σ κ ο π ο ς Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερώνυμος Β, τόν ὁποῖο, καίτοι πασίγνωστο, παρουσίασε δι ὀλίγων ὁ Πρόεδρος του Π.Κ.Ρ. Ὁμότιμος Καθηγητής κ. Δημήτριος Κουτρούμπας. Ἡ ὁμιλία τοῦ Μακαριωτάτου, μέ τίτλο «Ἡ συμβολή τῆς Μονῆς τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ στήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821», ἐπιστημονικῶς τεκμηριωμένη καί μέ γλαφυρό τρόπο ἀναπτυχθεῖσα, ἐγοήτευσε τό ἀκροατήριο, τό ὁποῖο ἐχειροκρότησε ἐνθουσιωδῶς τόν ὁμιλητή. Ἐπακολούθησαν ἑορταστικό πρόγραμμα μέ παραδοσιακούς χορούς καί σκοπούς ἀπό τή χορευτική ὁμάδα τοῦ Πολιτιστικοῦ Ὁμίλου Φοιτητῶν τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί δεξίωση στόν προθάλαμο τοῦ Μεγάρου τοῦ Πνευματικοῦ Κέντρου Ρουμελιωτῶν.

7 χαιρετισμοσ του προεδρου τοῦ πνευματικοῦ Κέντρου ρουμελιωτῶν κ. δημητρίου Κουτρούμπα Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ τοῦ πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, κατά τόν ἑορτασμό τῆς ἐπετείου τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821 μακαριώτατε, σεβασμιώτατε, σεβαστοί πατέρες, Κύριε πρώην Πρωθυπουργέ, Κύριοι καί Κυρίες Ἀνώτατοι δικαστικοί, στρατιωτικοί καί Πολιτικοί Ἀξιωματοῦχοι, Ἀγαπητοί Ρουμελιῶτες καί φίλοι τῆς Ρούμελης τό Πνευματικό Κέντρο Ρουμελιωτῶν σᾶς καλοσωρίζει στόν πανηγυρικό ἑορτασμό τῆς Ἐλευθερίας τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους ἀπό τήν τουρκική τυραννία, ἀλλά καί τῆς Ἐλευθερίας τοῦ Ἀνθρωπίνου Γένους ἀπό τήν τυραννία τοῦ διαβόλου. τῆς ἐθνικῆς μας ἐλευθερίας ὁ ἑορτασμός τοποθετήθηκε στίς 25 μαρτίου, ἀφ ἑνός μέν λόγῳ τοῦ πανανθρώπινου λυτρωτικοῦ συμβολισμοῦ τῆς ἑορτῆς αὐτῆς, ἀφ ἑτέρου δέ διότι τήν ἡμέρα αὐτή εἶχαν σχεδιάσει ὡς ἡμέρα ἔναρξης τῆς Ἐπανάστασης στή νότια Ἑλλάδα οἱ ἡγέτες τοῦ ἐθνικοαπελευθερωτικοῦ μας ἀγῶνος. εἶναι δέ τελείως ἐπουσιῶδες τό ὅτι τά γεγονότα τούς ἀνάγκασαν νά ξεκινήσουν τόν 7

8 Ἀγῶνα τό μάρτιο τοῦ 1821 μερικές ἡμέρες ἐνωρίτερα. Ἄλλωστε καί ὁ τιτάνιος καί αἱματηρότατος ὀκταετής αὐτός ἀγώνας εἶχε Χορευτική ὁμάδα τοῦ πανεπιστημίου Ἀθηνῶν μέ τή ρουμελιώτικη ἐνδυμασία. Ὑπεύθυνοι: Χρῆστος σταθόπουλος καί πόπη σπάχου. τόν διττό χαρακτῆρα τῆς καθιερωθείσης ἡμερομηνίας τῆς 25ης μαρτίου, ἦταν δηλαδή «γιά τοῦ Χριστοῦ τήν πίστη τήν ἁγία / καί γιά τῆς Πατρίδος τήν ἐλευθερία», ὅπως μέ διαφορετικά λόγια διακήρυξαν οἱ πρωταγωνιστές του, ἀλλά καί ὅλοι οἱ ἀγωνιστές, ὁλόκληρος ὁ ἀγωνιζόμενος λαός μέ τόν 8

9 κλῆρο καί τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἡ ὁποία κατά τούς ζοφερούς αἰῶνες τῆς μακραίωνης σκλαβιᾶς στούς ναούς, στά μοναστήρια καί στά κρυφά κατά κανόνα καί καταδιωκόμενα σχολεῖα κατόρθωσε νά διατηρήση ἄσβεστη τήν ἑλληνική γλῶσσα καί τή σπίθα τῆς χριστιανικῆς πίστης καθώς καί τήν ἐλπίδα γιά ἀπελευθέρωση τοῦ Ἔθνους, πού τήν ἀναρρίπιζαν κατά καιρούς οἱ πολλές καί καταπνιγεῖσες στό αἷμα τοπικές ἐξεγέρσεις, ἀλλά καί κάποιοι ἀδούλωτοι πατριῶτες (σουλιῶτες, μανιάτες, Ἀγραφιῶτες, σφακιανοί) καί μεμονωμένοι κλέφτες καί ἀρματωλοί, πού μέ ὁρμητήριο τά ψηλά δασωμένα βουνά δέν ἔπαψαν ποτέ νά πολεμοῦν τόν βάρβαρο κατακτητή. σήμερα θά φωτισθῆ μιά πτυχή τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ Ἀγῶνος τοῦ 1821, πού δείχνει τή μεγάλη συμβολή τῶν μονῶν καί τοῦ κλήρου στόν ἀγῶνα τοῦ Ἔθνους μέ τό προβαλλόμενο παράδειγμα τῆς μονῆς τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ Βοιωτίας. τό θέμα αὐτό θά μᾶς ἀναπτύξη ὁ μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Χορευτική ὁμάδα τοῦ πανεπιστημίου Ἀθηνῶν μέ τήν κρητική ἐνδυμασία. Ὑπεύθυνοι: Χρῆστος σταθόπουλος καί πόπη σπάχου. Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος κ.ἱερώνυμος Β, ὁ ὁποῖος μᾶς ἔκανε τήν τιμή νά εἶναι ἀπόψε ἀνάμεσά μας. Ἡ ὁμιλία του μέ τίτλο «Ἡ συμβολή τῆς μονῆς τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ στήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821», θά ρίξη ἄπλετο φῶς σέ ἕνα θέμα, τό ὁποῖο ἡμιμαθεῖς καί ἰδεολογικά ἀγκυλωμένοι καί τυφλοί «ἱστορικοί» ἀμφισβητοῦν καί θά μᾶς προσφέρη ἕνα ἀκόμη δεῖγμα τῆς ἐπιστημονικῆς ἱστορικῆς κατάρτισης τοῦ ὁμιλητοῦ, πέραν τῶν ἐξαιρετικῶν ἐπιστημονικῶν θεολογικῶν καί ἱστορικοαρχαιολογικῶν βιβλίων του. Ὡς παλαιός συμφοιτητής καί φίλος τοῦ μακαριωτάτου στή Φιλοσοφική σχολή τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν σεμνύνομαι διότι ἐμφανῶς ἰσχύουν γι αὐτόν οἱ μακαρισμοί μακάριοι οἱ πραεῖς, ὅτι αὐτοί κληρονομήσουσι τήν γῆν καί μακάριοι οἱ ἐλεήμονες διότι αὐτοί οἱ ἐλεηθήσονται. Προσωπικά δέ πιστεύω ὅτι ἰσχύει γι αὐτόν καί ὁ μακαρισμός: μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται. Παρακαλῶ, μακαριώτατε, νά ἀνέλθετε στό βῆμα καί νά λάβετε τόν λόγο. 9

10 η συμβολη τησ μονησ του οσιου λουκα στην ελληνικη επανασταση του 1821 Εξοχότατε κύριε πρώην Πρωθυπουργέ, εντιμότατοι άρχοντές μας, κύριε Πρόεδρε του Πνευματικού Κέντρου Ρουμελιωτών και λοιποί αγαπητοί αδελφοί. Θα ανταποδώσω κι εγώ τον χαιρετισμόν που ακούσαμε από τους αδελφούς τους αγαπητούς, λέγοντας Χρόνια Πολλά, ευλογημένα, ειρηνικά και δημιουργικά. Στη νότια πλευρά του φημισμένου Ελικώνα, άρχισε να κτίζεται το μοναστήρι του Οσίου Λουκά, απ' τον ομώνυμο άγιο της εκκλησίας, κατά τα μέσα του 10ου αιώνος. Η αρχιτεκτονική του, η διακόσμησις, τα ψηφιδωτά, η ορθομαρμάρωσις, συνδέουν το μοναστηριακό συγκρότημα με την Κωνσταντινούπολη. Κατά την παράδοση και άλλες μαρτυρίες, κτήτορες του μοναστηριού υπήρξαν, ο Ρωμανός Β και ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος. Ο ιδρυτής της μονής έγινε μοναχός σε νεαρή ηλικία στη μονή που ονομάστηκε Μοναστηράκι, εδώ στην Αθήνα. Ασκήτεψε στην Κόρινθο, στη Ζάρτσα της Βοιωτίας, στη Φωκίδα, στη νήσο Άμπελο και κατέληξε στο χώρο της σημερινής μονής το έτος 947 μ.χ. Η ζωή του μοναστηριού από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα ταυτίζεται με την ιστορία του Ελληνικού 10

11 Έθνους. Τους δύο πρώτους αιώνες της ύπαρξής της η μοναστηριακή κοινότητα αποτελούσε πηγή χριστιανικής πίστης και θείας ευλογίας. Κατά τη διάρκεια της φραγκοκρατίας, όταν το 1204, μετά την 4η σταυροφορία, η Κωνσταντινούπολη έπεσε στα χέρια των Φράγκων, ο Βονιφάτιος ο Μομφερατικός, βασιλιάς της Θεσσαλονίκης, κατέβηκε στη Στερεά Ελλάδα, έδιωξε τους ορθοδόξους Έλληνες μοναχούς απ τον Όσιο Λουκά και εγκατέστησε Λατίνους, οι οποίοι λήστεψαν και γύμνωσαν την μονή. Στη συνέχεια ο πρίγκηπας της Αχαΐας Γοδεφρείδος ο Βιλεαρδουίνος, λεηλάτησε τους εναπομείναντες θησαυρούς της μονής και τους μετέφερε στη Ρώμη. Στα χρόνια του Δουκάτου των Αθηνών-Θηβών ( ), η οικογένεια των Ντε λα Ρος κατείχε το μοναστήρι σαν αναπόσπαστο κληροδότημά της. Οι Καταλανοί ύστερα από τη νίκη τους στην Κωπαΐδα στις 15 Μαρτίου του 1311 και την κατάληψη της Λιβαδειάς, πραγματοποίησαν μια ακόμα λεηλασία. Ωστόσο όμως, όταν επισκέφθηκε το μοναστήρι ο πρώτος περιηγητής της Δύσης, Κυριάκος Αγκωνίτης το 1436, βρήκε τη μονή σε καλή κατάσταση και την ξεχώρισε από όλα τα μοναστήρια της Ελλάδος. Κατά την τουρκοκρατία από το 1460, που υποτάχτηκε η Βοιωτία στους Τούρκους, μέχρι την ημέρα της λευτεριάς το μοναστήρι αγωνίστηκε για την ύπαρξή του, γιατί κινδύνεψε με αφανισμό επανειλημμένα από τη βουλιμία των Τούρκων κατακτητών. Παρόλα αυτά ο Γάλλος περιηγητής Ιάκωβος Πον, που επισκέφθηκε τη μονή τον Φεβρουάριο του 1676, αναφέρει ότι ήταν ακμαιοτάτη και καλ- 11

12 λίστη, ενώ ο Άγγλος περιηγητής Τζωρτζ Γουέλερ που την επισκέφθηκε τον ίδιο χρόνο, γοητεύτηκε τόσο πολύ, ώστε ήθελε και αυτός να ασκητεύσει εκεί. Η ανταρσία των Αλβανών του Μοριά του 1677, η εξέγερση των Μανιατών, των Αιτωλοακαρνάνων αρματωλών το 1685, η επανάσταση της Βοιωτίας και της Φωκίδος το 1687 είχαν οδυνηρές συνέπειες για το μοναστήρι. Στον πόλεμο των Τούρκων και Ενετών η μονή καταληστεύθηκε για μια ακόμα φορά. Μετά την αποτυχία της εξέγερσης των Κοζώλη-Ορλώφ το 1770 ο μεγάλος αρματωλός της Ρούμελης, ο πατέρας Ανδρούτσος, μετέβαλε το μοναστήρι σε στρατόπεδό του με αποτέλεσμα να υποστεί η μονή την εκδικητική μανία των Τούρκων. Την πολιορκία του πατρός Ανδρούτσου στο μοναστήρι, την τραγούδησε ο λαός: «Βουνά μου μη χιονίσετε, κάμποι μη παχνιαστείτε κι εσείς χελιδονάκια μου να ζείτε, μη λαλείτε. Μον πέστε της Ανδρούτσαινας, της μικροπαντρεμένης, να μην αλλάξει τη Λαμπρή και τα φλουριά μη βάλει και να μην πλέξει τα μαλλιά, στην εκκλησιά μην πάει, κι ο Ανδρούτσος αποκλείστηκε στο μέγα μοναστήρι. Και τα σπαθιά τα βγάλανε γιουρούσι μες τους Τούρκους, εσκότωσαν, ελιάνισαν Τούρκους ως δυό χιλιάδες και με τη νύχτα βγήκανε προτού να ξημερώσει. Τα παλικάρια μέτρησε και τούλειψαν οι πέντε». Από το έτος 1818 άρχισαν τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας να εργάζονται εντατικά στο έργο της Επαναστάσεως και εμύησαν τους Λιβαδείτες Γεώργιο Αθανασίου ιερέα, που μυήθηκε από τον Αθανάσιο Τσακάλωφ 12

13 στην Κωνσταντινούπολη και από τον Εμμανουήλ Ξάνθο, τους προύχοντες της Λιβαδειάς Ιωάννη Σταύρου Λογοθέτη, Λάμπρο Μάρκου, Ιωάννη Φίλωνος. Οι δύο τελευταίοι μυήθηκαν το 1819 απ' τον Αθανάσιο Ζαφείρη. Μέχρι το τέλους το 1820 ήσαν πολλοί οι μυημένοι, μεταξύ των οποίων ο επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας, αδελφός της μονής του Οσίου Λουκά, ο Αθανάσιος Διάκος, ο Ιωάννης Γκούρας, ο Πανουργιάς, ο Δυοβουνιώτης απ' την Δωρίδα, ο Κρούζουλος απ τα Γιάννενα που συνόδευσε τον Οδυσσέα Ανδρούτσο στη Λιβαδειά απ το 1816, ο Ιωάννης Πρωτόφιλος Βίτερος, ο ιερεύς Νικόλαος, ο Αναγνώστης Λαζαρής, ο Ιωάννης Αλεξανδρής, ο Παπαδημήτρης, ο Γιωργάκης Σιδεράς, όλοι από την Αράχωβα. Εκ των μοναστών του Οσίου Λουκά οι προεστώτες ήσαν υπό του Ζαφείρη μεμυημένοι, όπως ο μοναχός Ευγένιος Νικολάου από την Αράχωβα, ο μοναχός Παρθένιος Κουσουρής από το Δίστομο κ.ά. Όλοι πλέον οι μοναχοί εγνώριζαν το μυστικό και παρασκεύασαν όλη την επαρχία για την επιχείρηση του μεγάλου έργου υπό την καθοδήγηση του επισκόπου Σαλώνων Ησαΐα. Έτσι είχαν τα πράγματα, όταν ο Πατριάρχης εκάλεσε τον Ησαΐα να πάει με τους προεστώτες της μονής να δει τον ιερομόναχο Θεοδόσιο, που ήταν και αδελφός του σαρκικός και τον Ηγούμενο Ιωάσαφ Φρατζή από την Αράχωβα. Πρόφασις ήταν η δήθεν αντιμετώπισις προβλημάτων της μονής. Στην ουσία όμως ήταν η υπόθεσις της προετοιμασίας του Αγώνος. Συσκεφθέντες στην Πόλη έλαβαν εμπιστευτική αποστολή και εφοδιασμένοι με επιστολές και έγγραφα των εταίρων και του Πατριάρχου κατέπλευσαν στο μεγάλο αγρόκτημα και μετόχι της μονής στον Ελαιώνα, στα Άσπρα Σπίτια Βοιωτίας. Στο μοναστήρι στις 12 Μαρτίου 1821 έγινε απαφασιστική σύσκεψις κεκλεισμένων των θυρών του ναού, στην οποία έλαβαν μέρος ο Αθανάσιος Διάκος, ο Αθανάσιος Ζαρίφης, απεσταλμένος της Εταιρείας, οι προεστώτες και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία από τους μοναχούς, μεταξύ των οποίων 13

14 οι Παρθένιος Κουσουρής, Ιωσήφ Θεοχάρης, Ιωαννίκιος Αγγέλης, Αυξέντιος, Νεόφυτος, Ναθαναήλ, Ευγένιος Νικολάου και ο ιερομόναχος Ματθαίος. Εψήφισαν την επανάσταση, ορκίστηκαν στο ιερό Ευαγγέλιο και καθένας ετράπη στην επιτέλεση του έργου που του ανετέθη. Ο Επίσκοπος Ησαΐας ανεχώρησε για την Λοκρίδα και Δωρίδα. Οι αρματωλοί και κλέφτες της Λοκρίδος και Δωρίδος, ο Πανουργιάς, ο Δυοβουνιώτης, ο Σκαλτσάς, ο Τράγκας και οι πρόκριτοι της Άμφισσας με τους καπεταναίους του Γαλαξειδίου έλαβαν τις τελευταίες διαταγές και τις επιστολές του Πατριάρχου. Ο Αθανάσιος Διάκος με ταχύτητα αετού παρασκεύασε τα της επαναστάσεως στη Φωκίδα και τη Βοιωτία με ορμητήριο το μοναστήρι της Παναγίας στη Λυκούρεση κοντά στη Χαιρώνεια. Σε όλη αυτή την κίνηση με θέρμη συμμετείχαν οι μονασταί του Οσίου Λουκά. Υπηρέτες, ποιμένες και φύλακες της μονής ήταν αεικίνητοι στην υπηρεσία της Επαναστάσεως. Τη νύχτα της 26ης προς την 27ην Μαρτίου συγκεντρώθηκαν στο μοναστήρι οι μοναχοί, αρκετοί κάτοικοι των γύρω χωριών, ένοπλοι και άλλοι υπό τον Ζαρίφη και περίμεναν με συγκίνηση νέα από την Άμφισσα. Τα ζώα της μονής εχρησιμοποιούντο εις μετακόμιση των του πολέμου τροφών. Αυτοί δε οι μονασταί ειργάζοντο νύχτα και ημέρα εν τοις υπογείοις της μονής να μυούνται στα όπλα να δένουν φυσίγγια χρησιμοποιούντες στο σφράγισμα, αντί χαρτιού, τα βιβλία της μονής και οχυρούντες αυτήν επί προφάσει των επαπειλούντων αυτήν κλεπτών και στασιαστών. Θα μου επιτρέψετε να διαβάσω την περιγραφήν όσων ακολούθησαν στη γλώσσα του ιστορικού: «Άμα τη έω, τα ξημερώματα, εψάλη η δοξολογία εν τω περιβλέπτω της αυτής μονής ναώ μετά δακρύων χαράς υπό του Επισκόπου Αμφίσσης-Σαλώνων, Ησαΐα και πάντων των ιερομονάχων με λαμπρά εκκλησιαστική περιβολή παρόντων του τε Ζαρίφη και του Διάκου. Μετά το 14

15 τέλος της δοξολογίας φιλησάντων πάντων την χείρα του κρατούντος την απλήν σημαίαν της επαναστάσεως εν τω προαυλίω της μονής Ησαΐου,τη δε ετέρα ευλογούντος τους παρισταμένους και ψάλλοντες το 'Σώσον Κύριε τον λαόν σου», και πάντων ασπασαμένων εν ενθουσιασμώ αλλήλους τον εν Χριστώ ασπασμόν, απεχωρίσθησαν. Και ο μεν Ησαΐας ετράπη εσπευσμένως την εις Άμφισσαν άγουσαν μετ ολίγων συνοριτών ενόπλων, ότε ρίψας το έσχατον βλέμμα επί την μονήν εν η εμόνασε, συνεκινήθη ο ιεράρχης και δάκρυα κατέβρεξαν τας ολοχρόους αυτού παρειάς ως προμήνυμα του εν Θερμοπύλαις θανάτου αυτού, ου ένεκα ουδέποτε είδε πλέον τον τόπον της διαμονής αυτού. Ο Διάκος επίσης έλαβε την εις Λιβαδειάν άγουσαν. Οι δε εν τη μονή συνελθόντες οπλίται, εκατόν περίπου μονασταί, Στυλιείς, Αμφισσείς και Κυριακίται μετ ομοχρόνων πυροβολισμών εν αλλαλαγμοίς ετράπησαν εις την εις Άμφισσαν-Δίστομον άγουσαν, διαταγή του Διάκου, ων ηγείτο ο σημαιοφόρος Μελέτιος εξ Ανδοφορίας Αράχωβας, μοναστής της αυτής μονής, ανήρ μεγαλόσωμος και κατά πάντα θεωρητικός. Ούτω ούτοι αφίκοντο εις Άμφισσαν-Δίστομον, του Ζαρίφη διαμείναντος εν τη μονή και πυρκαϊάν απειλήσαντες ανάγκασαν ζώντα τον αδελφόν του Βοεβόδα Λεβαδείας να παραδοθεί μετά των περί αυτόν, ου λαβόντες απήγαγον εις την μονήν. Τη 28η Μαρτίου ο Διάκος περιηγούμενος τα χωρία και τας κώμας, στρατολογών κατά την άδειαν του Βοεβόδα Λεβαδείας, ως είρηται, αφίκετο εις Χαιρώνειαν στην Κόπραινα εξ ης έγραψε την επιστολήν αυτήν: Τοις αγαπητοίς Αραχωβίταις υγειώς Εις Αράχωβα, αιδεσιμότατε άγιε Πρωτόπαπα και Παπαδημήτρη, ευλαβώς προσκυνώ και αγαπητοί μου Γιωργάκη Σιδηρά και Γιάννη Αλεξανδρή, σας φανερώνω λαμβάνοντες το παρόν μου, αμέσως να σηκωθείτε, να μαζώξετε όλους τους ραγιάδες, να μου ξημερώσετε Τρίτη πουρνό εις Λυκούρεσι και Μοναστήρι, όπου έρθετε όλοι, διακόσιοι νομάτοι και της ώρας μαζί με τα άρματά σας. Να πάρετε δέκα φορτώματα ψωμί και κρασί 15

16 και ελιές και όλον τον τζιβελχανέ (τα πολεμοφόδια) όπου έχετε, μπαρούτι και κρουσούμια (βόλια) και να μου φέρετε έξι άλογα καλά μεζιλιάρικα (ταχυδρομικά) και έτσι να με ακολουθήσετε εξ αποφάσεως. Υγειαίνετε 1821, 28 Μαρτίου Κόπραινα Αγαπητός σας Αθανάσιος Διάκος». Ο Διάκος διαμόρφωσε το μοναστήρι Λυκούρεσι σε στρατόπεδό του. Έφθασε σε αυτό το μεσημέρι όπου του παρεδόθησαν οι αιχμάλωτοι του Διστόμου, μεταξύ των οποίων ήταν ο αδελφός του Βοεβόδα Λιβαδειάς. Ευθύς ανεχώρησε για τη Λιβαδειά με όλους τους συγκεντρωμένους στο μοναστήρι χωρικούς, μοναχούς πολεμιστές, την οποία επολιόρκησε την 28ην προς 29ην Μαρτίου. Οι Τούρκοι, μη έχοντες μεγάλη δύναμη παρά μόνον οκτακόσιους πολεμιστές, περιορίστηκαν σε κεντρικά μέρη, όπως ο λόφος όπου υπάρχει ο πύργος του ωρολογιού της πόλεως, στις οχυρωμένες κατοικίες και στο παλιό φράγκικο φρούριο, στο οποίο είχε κλειστεί και ο Βοεβόδας κρατώντας ως ενέχειρο δύο από τους προύχοντες της Λιβαδειάς, τον Ιωάννη Λογοθέτη και τον Νικόλαο Μάρκο, τους οποίους ο Διάκος αντήλλαξε το βράδυ της 29ης με τον αδελφό του Βοεβόδα που κρατούσαν αιχμάλωτο οι μοναχοί και οι χωρικοί. Στις 30 εξηκολούθησε εντονότερα η πολιορκία και την επομένη παραδόθησαν όσοι κατοικούσαν το φρούριο και τον πύργο του ρολογιού. Την 1η Απριλίου υψώθηκε επίσημα η σημαία της ελευθερίας, πάνω στη μια όψη της οποίας ήτανε γραμμένο Θάνατος ή Ελευθερία και στην άλλη εικονίζονταν η εικόνα του Αγίου Γεωργίου, και παρεδόθη εις τον Διάκο ως αρχιστράτηγο της επαρχίας κατά τη δοξολογία που έγινε εις τον ναόν της Αγίας Παρασκευής, δυτικά της Λιβαδειάς. Έτσι η Επανάσταση, που άρχισε στη μονή του Οσίου Λουκά, ανεκηρύχθη επίσημα στη Λιβαδειά και εξαπλώθηκε και δια του ήρωος Διάκου εις όλη τη Βοιωτία, την Αττική, την Ανατολική Λοκρίδα και τη Φω- 16

17 κίδα. Ο ιστορικός καταλήγει: «Η μονή του Οσίου Λουκά εγένετο το ορμητήριον και της εν τη των Οζολών Λοκρίδι και Δωρίδι επαναστάσεως. Ότι δε τούτο ούτως έχει απόδειξις έτι ότι και αυτός ο αοίδιμος Πατριάρχης Γρηγόριος Ε', την μονήν του Οσίου Λουκά προσδιόρισε ως αφετηρίαν της Επαναστάσεως της ηπείρου Ελλάδος, μεταπέμψας τους προεστώτας άνδρας αυτής εν Κωνσταντινουπόλει δήθεν άλλης υποθέσεως ένεκα, πράγματι δε όπως εν αυτή συντονισθή το μέγα έργον της παλιγγενεσίας». Η επιτροπή ξαναπήγε στην Κωνσταντινούπολη. Όθεν η μονή της Λαύρας εν Αχαΐα και του Οσίου Λουκά εν Φωκίδι έτυχον της εμπειρίας να ανάψουσιν πρώτοι την φλόγαν της Επαναστάσεως, εξ ης εφωτίσθη σύμπας ο Ελληνισμός. Καιρός είναι να αναφερθούμε και στα πρόσωπα μοναχών και κληρικών της μονής που πρωτοστάτησαν στον συγκεκριμένο αγώνα της ελευθερίας. Ιδιαίτερα τώρα που στις μέρες μας περιφρονούνται, υβρίζονται και συκοφαντούνται. Μεγάλη υπηρεσία προσέφεραν εκείνοι που πρόσεχαν τα ποίμνια και τα άλλα ζώα, καλλιεργούσαν τους αγρούς, συγκέντρωναν τροφές και τροφοδοτούσαν τους αγωνιστές ή κατά διαταγή του Οδυσσέα απεμάκρυναν τα ζώα από τους δρόμους απ όπου επρόκειτο να περάσουν τα τουρκικά στίφη, για να μην μπορούν να εφοδιαστούν. Μεταξύ αυτών ήσαν ο Ευγένιος Νικολάου, ιερομόναχος από την Αράχωβα και ο Θεοδόσιος, προύχοντες, πρεσβύτεροι, Ναθαναήλ Ιωάσαφ μοναχός και ο Νεόφυτος μοναχός εκ Δεσφίνης, έτερος Νεκτάριος Χατζής, Αγάπιος Γαβρίλης, Ιωαννίκιος ιερομόναχος, Παρθένιος Κουτσουρής, Σωφρόνιος Ταλεσάνας και Ιωσήφ Θεοχάρης εκ Θηβών, Γρηγόριος Παναγιώτου εκ Λεβαδείας. Ο Λεβέντιος εκ Θηβών, ο Λεόντιος Κουτός απ' το Πυργάκι, ο Ανανίας Σύβιρης και ο Νίκανδρος Παπαθεοδώρου, οι προϊστάμενοι των ποιμένων της μονής. Εκείνοι που πολέμησαν και ανεδείχθησαν εις τις μάχες ήταν: Ο Σαλώνων Ησαΐας, ο οποίος κατήγετο από τη Δεσφίνα, ήταν μοναχός της μονής, χειροτονήθηκε Διάκονος, Πρεσβύτερος και Επίσκοπος Αμφίσσης. Ήταν το κυριώτερο πρόσωπο που προετοίμαζε τους εγκριτότερους άνδρες των 17

18 δύο επαρχιών, Αμφίσσης και Λεβαδείας εις τον μέγα εθνικόν αγώνα. Αυτόν είχε εμπιστευθεί ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε' για κάθε μυστική ενέργεια, όπως φαίνεται από την πιο κάτω επιστολή του η οποία διεσώθη: «Τω Επισκόπω Σαλώνων Θεοφιλέστατε Επίσκοπε και αδελφέ Ησαΐα, Αμφοτέρας τας τιμίας επιστολάς δια του αγαθού πατριώτου καπετάνιου Κούλα του Γαλαξειδιώτου ασφαλώς εδεξάμην και τους εν αυταίς τιμίους σου λόγους ανέγνων. Εχεμυθείας, αδελφέ, μεγίστη χρεία και προφύλαξις περί παν διάβημα. Οι γαρ χρόνοι πονηροί εισί και εν τοις φιλοπατριώταις έστι και μοχθηρόν το ζειν, και δει ως από ψωραλέου προβάτου φυλάττεσθαι. Κακόν γαρ πολλοί μηχανώνται δια το της φιλοπρωτίας έγκλημα. Διο την αγαθήν εξελέξω μερίδα κοινολογών, εμπιστευμένοις πατριώταις τα εχεμυθείας δεόμενα. Οι Γαλαξειδιώται, ους συνεχώς επιστέλλεις 18

19 μοι, πεφροντισμένως ενεργούσι και εφ ων εύρον, απ' ό,τι έμαθα, αδύνατον αντί παντός τιμίου, ουδ ελάχιστον λόγου έργον λεγόντων αξίου. Μόνον τα σα αλλά και τα των εν Μωρέα αδελφών γράμματα κομίζουσι. Ή του Παπανδρέου (παπάς στην Αράχωβα), πράξις πατριωτική μεν τοις γιγνώσκουσι τα μύχια, κατακρίνουσι δε οι μη ειδότες τον άνδρα. Κρύφα να τον υπερασπίζεσαι, εν φανερώ άγνοιαν υποκρίνου. Έστι δε ότε και επίκρινε τοις θεοσεβείς αδελφοίς και αλλοφύλοις. Βία πράυνον τον Βεζύρην λόγοις και υποσχέσεσιν, αλλά μη παραδοθήτω εις λέοντος στόμα. Άσπασε συν θερμαίς ευχαίς τους αδρείους αδελφούς προτρέπων εις κρυψίνοιαν δια τον φόβον των Ιουδαίων. Ανδρωθήτωσαν ώσπερ λέοντες και η ευλογία του Κυρίου κρατύνοι αυτούς, εγγύς δε εστί το του Σωτήρος Πάσχα. Το «του Σωτήρος Πάσχα» ήτανε η έναρξις της επαναστάσεως. Αι ευχαί της εμής μετριότητος επί της κεφαλής σου αδελφέ μου Ησαΐα Κωνσταντινούπολις 20 Δεκεμβρίου 1820 Γρηγόριος» Έθυσεν εαυτόν υπέρ του Έθνους μαχόμενος εν τη αποφράδι ημέρα της μάχης των Θερμοπυλών, καθ ην αιμόφυρτος συνελήφθη και ο αυτώ πάντοτε συμπράξας συμψηφίσας και συγκηρύξας την επανάστασιν, ο ήρως Αθανάσιος Διάκος, το αγλάισμα τούτο της Ελληνικής επαναστάσεως. Άλλος ήρωας ο Ησαΐας Νταλιάνης από το Στύρι, άνδρας γενναιότατος, διετέλεσε Ηγούμενος της μονής και έλαβε μέρος στις μάχες της Στυλίδος, στη Δόμβραινα μαζί με τον Γιαννάκη, αδελφό του Οδυσσέως όπου φονεύθηκε εκεί στο Δίστομο και στην ένδοξη μάχη της Αράχωβας με τον Καραϊσκάκη, όπου κατεστράφη ο στρατός του Μουσταφάμπεη και στο μοναστήρι της Δονούς, όπου σκοτώθηκε ο Διάκονος Καρ- 19

20 καλέτσης. Άλλος, ο Παΐσιος Μαργέλος από το Δίστομο, υπήρξε κι αυτός προϊστάμενος της μονής, διέπρεψε αγωνισθείς εν τω πλευρώ του Οδυσσέως, του Γκούρα, του Ιωάννη Νοταρά, διακριθείς ιδιαίτερα στη μάχη της Ακροπόλεως των Αθηνών. Ο Μακάριος από την Αγία Μαρίνα, πρωτοπαλίκαρο του Οδυσσέα Ανδρούτσου, διεκρίθη αγωνιζόμενος πρώτα στο πλευρό του Κατσαντώνη και ύστερα στο Χάνι της Γραβιάς. Ο Ευγένιος από την Αράχωβα, τα αδέλφια Νείλος και Νικηφόρος Μαυρίκιοι, Νικόλαος Βαρντούχος, ανηψιός του Ιωακείμ, Αυγέρης Παπαευσταθίου, ανηψιός επ αδελφώ του Ησαΐου. Και ο Ιωακείμ Ιεροβάμβακος, ο οποίος εφονεύθη κατά την Επανάσταση. Ιερεμίας Νικολάου, αδελφός του Ευγενίου εξ Αραχώβης. Νεκτάριος Θαλασσινός, Ηγούμενος της μονής, γεννημένος στην Αράχωβα το Έλαβε μέρος στη μάχη του Προφήτου Ηλία υπό τον Γκούραν και στην Αράχωβα κατά του Μουσταφάμπεη το Συμεών Στεφάνου, Μαστρογεώργιος από την Αράχωβα. Να αναφέρουμε επιγραμματικά, για να μην κουράζουμε: Ιωσήφ Κουτουμάνης, Τριφύλλιος από την Αράχωβα, Διονύσιος από το Ζερίκι, Οράτιος Δράκος από το Δίστομο, Σεραφείμ Ρόκας από την Ρέπτρα, Νεόφυτος Ιωάννου Κοζόσης ξάδελφος του Σεραφείμ Ρόκα, Διονύσιος από τη μονή Λυκούρεση, Λεόντιος Ρούκος ιερομόναχος, Άνθιμος Γεννημάρας, Ματθαίος από το Κυριάκι, Ζαχαρίας από την Αράχωβα, Κυπριανός από το Κυριάκι, Γαβριήλ Χαρμίνης, Δοσίθεος Φουντούλης από το Δίστομο, Γερμανός Κολοκύθης, Γερμανός Π α ν α γ ι ώ τ ο υ, Αμβρόσιος Χρυσάνας εκ Λενδίας, Λαυρέντιος Χριμουλής εκ Στυλίδος. Μεγάλη ήταν η συμβολή της μονής στον Αγώνα με τη συμπαράσταση και παροχή κάθε δυνατής βοήθειας. Η μονή διέτρεφε τους αρχηγούς, υπαρ- 20

21 χηγούς, το προσωπικό τους και τα άλογα. Χορηγούσε χρήματα στη Διοίκηση και άφθονες τροφές στα στρατεύματα που διέρχονταν απ αυτήν ή στρατοπέδευαν στον Παρνασσό και τον Ελικώνα. Από το 1823, αφότου ο Περκόφτσαλης έκαψε όλα τα γύρω χωριά, δεν ευρίσκονταν τρόφιμα παρά μόνο στις κρύπτες και τα όρη όπου τα είχανε μεταφέρει οι μοναχοί και οι εργάτες. Η μονή ήταν το πανδοχείο για κάθε περαστικό, προπάντων όμως για τα στρατεύματα. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε μερικά έγγραφα και αποδείξεις που δίνουν μια εικόνα της τότε πραγματικότητας. Το 1821, άμα τη ενάρξει της Επαναστάσεως, από 27 Απριλίου μέχρι 6 Μαΐου, διέτρεφε όλον τον υπό τον Διάκον στρατόν. Στις 14 Φεβρουαρίου 1821 η μονή έδωσε στην εφορία της Λιβαδειάς 300 γρόσια για την προετοιμασία του Αγώνα. Το 1823 από 10 Σεπτεμβρίου μέχρι 8 Νοεμβρίου έδωκε 191 οκάδες λάδι. Το 1824 στον στρατηγό Οδυσσέα Ανδρούτσο και το στρατό του έδωσε: 71 οκάδες λάδι, 600 οκάδες ψωμιού, 461 οκάδες αλεύρι. Το ίδιο έτος στο στρατηγό Οδυσσέα για τις ανάγκες του στρατού του έδωσε σίτο οκάδες, κριθάρι οκάδες, αίγες και πρόβατα 1450, οίνον (κρασί) οκάδες, τυρί 950 οκάδες, ελιές οκάδες και ξύδι 150 οκάδες. Το ίδιο έτος σε άλλες δυνάμεις στο Δίστομο στις 11 Μαρτίου έδωσε άρτον, αίγες και πρόβατα 50. Την 15ην του αυτού μηνός έδωσε οίνο

22 οκάδες, το Δεκέμβριο άλλες 70 αίγες. Δεν θα συνεχίσω την ανάγνωση αυτού του καταστίχου, είναι όμως μια εικόνα των πραγμάτων Στην αρχή της Επαναστάσεως φαίνονται εγγεγραμμένα 500 γρόσια από τον Λογοθέτη και τον Ιωάννη Περπέρογλου. Στον Γκούρα, στον Κριεζώτη, στο Τζαβέλλα ἄλλα, στον Καραϊσκάκη οπλαρχηγό της περιοχής 125 πρόβατα. Στον Οδυσσέα Ανδρούτσο 100 γίδες, 800 οκάδες σίτου, 200 οκάδες κριθάρι, στην Εφορία δόθηκαν 800 γρόσια και τι να π ρ ω τ ο θ υ μ η θ ε ί κανείς Ο Βασιλεύς Όθων πληροφορούμενος από τις διηγήσεις για τα όσα είχαν λάβει χώρα στη μονή του Οσίου Λουκά, θέλησε να την επισκεφθεί. Οι ταλαίπωροι μοναχοί, μονασταί και αγωνισταί, ήλπιζαν να αναγνωρισθώσι οι αγώνες αυτών υπ αυτού, παρέχοντος αυτοίς δείγματα αναγνωρίσεως της αυτών ανδρείας, οι δε τετρωμένοι ήλπιζαν ιδιάζουσαν περίθαλψιν εκ του εθνικού ταμείου, όπερ ενέμοντο άνθρωποι ουδέν ουδέποτε πράξαντες υπέρ της πατρίδος, ενώ οι αγωνισταί απέθνησκον εκ της πείνης. Ανέμενον οι μονασταί τον Βασιλέα Όθωνα ως λυτρωτήν εκ των περιστοιχούντων αυτούς δεινών και ως δοτήρα αγαθών. Την 29η Μαΐου 1834 οι ειρημένοι ιερομόναχοι και ο Ηγούμενος φορών την στολήν του μάρτυρος των Θερμοπυλών Ησαΐου προϋπήντησαν τον Όθωνα έμπροσθεν της μονής, υπό χαράς δακρύων καταβρεχόμενοι τας παρειάς. Ήσαν προπαρασκευασμένοι και προσλαλιάν δι αυτόν να προσφωνήσουσι εγκάρδιαν. Αλλά ουδείς εκ των γερόντων, των συναγωνιστών του Ησαΐου, του Διάκου, του Οδυσσέως, του Καραΐσκου (Καραϊσκάκη) ηδυνήθη να κρατήσει τα δάκρυα της χαράς. Τούτο μόνον ο μειλίχιος και σεβάσμιος Ηγούμενος Ευγένιος έχων ένθεν και ένθεν ισταμένους τους δύο ιεροπρεπείς μαχητάς, τον Παΐσιον Μαργέλον και τον Ησαΐαν Μαλάν, μόλις ηδυνήθη να ειπεί αυτώ: «Μεγαλειότατε, σας επεριμέναμε σαν πατέρα». Ο Όθων διελθών εισήλθεν εις την 22

23 μονήν και τον ναόν, ενώ κατανυκτικότατα εψάλη η δοξολογία. Εθαύμασε τον ναόν και περί των ιδρυτών της μονής ερωτήσεις υπέβαλε τοις εφεστώσι της μονής, επήνεσε δε την ανδρείαν των αγωνιστών. Ιδιαζόντως απέσπασε τα όμματα αυτού και των ακολούθων η έξοχος καλλονή του μοναχού Παϊσίου και το αρειμάνιον του Ησαΐου και περί της Επαναστάσεως ερώτησε πολλά. Ο Ησαΐας λένε εκεί τα κείμενα και τα σχόλια ότι όλο του το στήθος ήταν ζευγαρισμένο από τα σπαθιά και φαίνονταν. Αυτά λοιπόν τα είχαν διηγηθεί στον Όθωνα. Ο δε Ησαΐας διηγήσατο τω βασιλεί τα κατά την κήρυξη της Επαναστάσεως στη μονή, τη μάχη των Θερμοπυλών, καθ ήν έπεσαν τόσοι ανδρείοι Έλληνες, μοναχοί και ο Ησαΐας. Και εν τέλει μετά φωνής βροντώδους είπε, όταν ο Όθων ρώτησε για να κάνει διάκριση μεταξύ όλων εκεί των μοναχών ως πολεμιστών, απήντησε ο Ησαΐας: «Ούλοι Μεγαλ ε ι ό τ α τ ε, ούλοι επολεμήσαμε παληκαρίσια για την ελευθερίαν και ανασύρας το ένδυμα έδειξε τας πληγάς του. Τώρα όμως πεινούμε, Μεγαλειότατε. Ας ζήσει το Έθνος μας, ας ζήσει η Μεγαλειότης σου και ημείς ας ψοφήσουμε». Ο Όθων συνεκινήθη και υπεσχέθη αυτοίς πολλά και ότι, άμα έλθει εις Αθήνας, θα φροντίσει τα της μονής και των μοναχών. Πέρασε πολύς καιρός, οι γέροντες μοναστές-αγωνιστές κάτω από τον μεγάλο πλάτανο της μονής με μακαρία απλότητα συζητούσαν για τα ποσά των μισθών, για τα δώρα, για τα παράσημα, τα οποία περίμεναν να λάβουν από τον Βασιλιά, ο οποίος τόσους και τόσους γλυκείς λόγους τους είπε και τόσες υποσχέσεις τους έδωκε. Επειδή ούτε στον ύπνο τους φαντάστηκαν ότι και οι βασιλείς παραβαίνουν τις υποσχέσεις των, ανέμεναν με ακράδαντη ελπίδα, εκπλήρωση των λόγων του βασιλέως μέχρι και αυτού του θανάτου τους. Και όμως και τούτο είναι δυνατόν και οι βασιλείς και όσοι ανεβαίνουν ψηλά ξεχνούν τις υποσχέσεις των. Ευχαριστώ 23

24 ΕΚΔηλωση μνημησ Και πενθουσ για την αλωση τησ ΚωνσταντινουπολΕωσ (29η μαΐου 1453) τό σάββατο 31 μαΐου 2014 καί ὥρα 11η πρωινή πραγματοποιήθηκε στό μέγαρο τοῦ Πνευματικοῦ Κέντρου Ρουμελιωτῶν ἡ κ α θ ι ε ρ ω μ έ ν η ἐκδήλωση μνήμης καί πένθους γιά τήν Ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως τήν 29η μαΐου τό πρόγραμμα π ε ρ ι ε λ ά μ β α ν ε ἐ π ι μ ν η μ ό σ υ ν η δέηση, κατάθεση στεφάνων πρός τιμήν τῶν πεσόντων ἡρώων τῆς Πίστεως καί τῆς Πατρίδος στό μνημεῖο τοῦ τσολιᾶ καί ἀνάκρουση τοῦ Ἐθνικοῦ Ὕμνου ἀπό τή Φιλαρμονική τῆς Ἑλληνικῆς Ἀστυνομίας. Ἐπακολούθησαν χαιρετισμός τοῦ Προέδρου τοῦ Π.Κ.Ρ., Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν κ. δημητρίου Κουτρούμπα, ὁμιλία τοῦ Γενικοῦ Γραμματέως τοῦ Ἱδρύματος κ. Γεωργίου Ἀναργύρου, Ἀντιστρατήγου Ἀστυνομίας ἐ.ἀ. καί νομικοῦ μέ θέμα: Ἡ ἅλωση τῆς Βασιλεύουσας τό 1453, ἄσματα καί δρώμενα ἀπό Χορωδίες καί τόν Πολιτιστικό Ὅμιλο Φοιτητῶν τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί μικρή δεξίωση στόν προθάλαμο τοῦ Ἱδρύματος. 24

25 H αλωση τησ ΒασιλΕυουσασ Ω Πόλις, πόλεων πασών οφθαλμέ, άκουσμα παγκόσμιον, θέαμα υπερκόσμιον, εκκλησιών γαλουχέ, πίστεως αρχηγέ, ορθοδοξίας ποδηγέ, λόγων μέλημα, καλού παντός ενδιαίτημα. Κωνσταντινούπολη (η). Πόλη της Τουρκίας με κατ. (1990). Είναι χτισμένη στην ευρωπαϊκή ακτή του Βοσπόρου, μεταξύ Προποντίδας και Κεράτιου Κόλπου. Αποτελείται από δύο μεγάλα αθροίσματα συνοικιών στις δύο 1 όχθες του Κεράτιου, που συνδέονται με δύο μεγάλες γέφυρες. Τα τελευταία χρόνια, κατασκευάστηκε μεγάλη εναέρια γέφυρα πάνω από το Βόσπορο, που συνδέει την Κωνσταντινούπολη με τις απέναντι ασιατικές ακτές. Είναι γεμάτη 1 με ωραία οικοδομήματα, με τεμένη μουσουλμανικά και ναούς, από τους οποίους σπουδαιότερος είναι ο ναός της Αγίας Σοφίας, ο οποίος σήμερα είναι μουσείο. Στην Κωνσταντινούπολη, μέχρι πριν από λίγα χρόνια, υπήρχε ελληνική κοινότητα με άτομα. Οι διωγμοί των Τούρκων τους ανάγκασαν να εγκαταλείψουν την Πόλη, έτσι που σήμερα μένουν ακόμα μόνο ελάχιστες χιλιάδες και το Πα- 25

26 τριαρχείο. Το ελληνικό στοιχείο χτυπήθηκε ιδιαίτερα σκληρά το Μεγαλύτερο ύμνο για την Πόλη αποτελούν τα λόγια του Γάλλου ποιητή Λαμαρτίνου: «Ο Θεός και ο άνθρωπος, η φύση και η τέχνη, 1 δημιούργησαν κι έβαλαν εκεί το θαυμασιότερο θέαμα, που μπορεί ν' αντικρίσει ανθρώπινο μάτι πάνω στη γη». Ιστορικά στοιχεία: Η Κωνσταντινούπολη υπήρξε πρωτεύουσα διαδοχικά της ρωμαϊκής, της βυζαντινής και της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Αρχικά, λεγόταν Βυζάντιο και χτίστηκε από Μεγαρείς αποίκους. Όταν έγινε πρωτεύουσα του ρωμαϊκού κράτους, επίσημα ονομάστηκε Νέα Ρώμη, ο λαός όμως την ονόμασε Κωνσταντινούπολη, για να τιμήσει τον ιδρυτή της αυτοκράτορα 1 Μεγ. Κωνσταντίνο. Οι Βυζαντινοί ένιωθαν απερίγραφτη λατρεία και περηφάνια γι αυτήν. Οι Έλληνες, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τη θεωρούσαν σύμβολο του προγονικού τους μεγαλείου κι ενσάρκωση των ελπίδων 1 τους. Την ίδρυσε ο Μ. Κωνσταντίνος (330 μ.χ.) στη θέση του αρχαίου Βυζαντίου και την έκανε πρωτεύουσα της απέραντης και πανίσχυρης τότε ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η επίκαιρη γεωγραφική θέση και τα άλλα φυσικά της π λ ε ο ν ε κ τ ή μ α τ α, εξασφάλισαν στην Πόλη λαμπρό μέλλον. Από τα πρώτα 1 κιόλας χρόνια 26

27 πραγματοποίησε ραγδαία ανάπτυξη. Έγινε το μεγαλύτερο εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο όλης της Μεσογείου. Τα λιμάνια της έσφυζαν από ζωή και κίνηση. Τα εργαστήριά της κατασκεύαζαν εκλεκτά προϊόντα: μεταξωτά, λινά, μάλλινα υφάσματα, κομψοτεχνήματα, όπλα κ.ά. Στους δρόμους της Ἡ παιδική συνωστίζονταν άνθρωποι Χορωδία όλων των φυλών και των τοῦ Δημήτρη γλωσσών. Ο πλούτος και η τυπάλδου δύναμή της ήταν χωρίς προηγούμενο στην αρχαία ιστορία. Για χίλια χρόνια, όσο κράτησε η ιστορική ζωή του Βυζαντίου, ήταν το μεγαλύτερο πνευματικό κέντρο όλου του κόσμου. Σ' αυτήν έγινε, κατά το μεγαλύτερο μέρος της, η διεργασία για τη συγχώνευση της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς, με τις αξίες της χριστιανικής θρησκείας και σ' αυτήν Ἡ Χορωδία παξῶν ὑπό τή διεύθυνση τοῦ αἰμίλιου γιαννακόπουλου έπεσε ο κλήρος να υπερασπίσει τον πολιτισμό από την καταλυτική μανία των βαρβάρων. Χωρίς αμφιβολία, ο σημερινός κόσμος θα είχε διαφορετική όψη, αν η Κωνσταντινούπολη υπέκυπτε νωρίτερα στα πλήγματα των βαρβάρων. Ακόμη και η πτώση της, το 1453, συνοδεύτηκε από μία ύστατη υπηρεσία στον πολιτισμό. Οι σοφοί (Συνέχεια στή σελ. 36) 1. Ἡ Χορευτική ὁμάδα τοῦ πανεπιστημίου Ἀθηνῶν χορεύει χορούς τῶν ἀλησμόνητων πατρίδων. Ὑπεύθυνοι τῆς ὁμάδας: πόπη σπάχου, Χρῆστος σταθόπουλος. 27

28 Λαογραφικές Σελίδες ρουμελιωτικο ανθρωπολογικο καλανταρι (θ ) αὔγουστος καί Δρίμες (μέρος δ ) Στήν ἀρχαία Βοιωτία δημιουργήθηκε ἡ ἰδιαίτερα στενή σχέση τῆς Ἀθηνᾶς μέ τόν Ἡρακλῆ. Σημειώνεται ἐπίσης ἡ ἐμφάνιση τῆς Ἀθηνᾶς μέ τόν Κάδμο τόν ὁποῖο βοηθάει. Στήν Ἀθηνᾶ θέλει ὁ Κάδμος να θυσιάση τήν ἀγελάδα καί μέ τή συμβολή της ἀναγκάζει τούς δράκοντες καί τούς σπαρτούς νά ἐξαφανισθοῦν. Ἔνθα (στήν πηγή τῆς Δίρκης στή Θήβα) Κάδμος ὄλεσε μαρμάρῳ φόνιος ἦν δράκων κρᾶτα φόνιον ὀλεσίθηρος Ἄρεος, ὠμόφρων φύλαξ, ὠλένας κιχών βολαῖς, νάματ ἔνυδρα καί ῥέεθρα δίας ἀμάτορος χλοερά δεργμάτων κόραισι Παλλάδος φραδαῖσιν πολυπλάνοις ἐπισκοπῶν γαπετεῖς δικών ὀδόντας ὅν ἐπί χέρνιβας μολών ἐς βαθυσπόρους γύας. (Εὐριπ. Φοίν ) Πολύ παραστατικά φαίνεται ἡ βοήθεια τῆς Παρθένου Ἀθηνᾶς σέ ἀττικό ἀγγεῖο τῶν μέσων τοῦ 5ου π.χ. αἰῶνος, ὅπου ἡ Ἀθηνᾶ ἐγχειρίζει στόν σπεύδοντα στήν πηγή Κάδμο τήν πέτρα, μέ τήν ὁποία θά σκοτώση τόν δράκοντα. Ἔχομε τή βοήθεια τῆς θεᾶς γιά τήν ἀποτροπή τοῦ κακοῦ, τήν ὕπαρξη τῶν σκοτεινῶν καί φωτεινῶν δυνάμεων τοῦ σκότους καί τοῦ φωτός. Σημεῖο πλησιασμοῦ μέ τίς νεώτερες ἀφηγήσεις καί τά δεδομένα μας, τίς γριγιές, τά δρίμερα, τούς δράκοντες κλπ. Ὁ Κάδμος ὁ ἱδρυτής τῆς Θήβας πῆρε τόν χρησμόν ἀπό τό μαντεῖο τοῦ Ἀπόλλωνος (Ἀπό τήν Ἐγκυκλ. Πάπυρος Larousse Britannica). Ἡ Σελήνη καί οἱ Διόσκουροι. Ἡ σύνδεση τῆς Σελήνης μέ τούς Διοσκούρους, τούς φύλακες τοῦ σπιτιοῦ. πού τοῦ εἶπε νά πάψη νά ἀναζητᾶ τήν ἀδελφή του Εὐρώπη καί νά ἐγκατασταθῆ ἐκεῖ ὅπου θά τόν ὁδηγοῦσε μία δάμαλις πού θά συναντοῦσε στό δρόμο του. Θά ἔπρεπε δέ νά ἱδρύση πόλη ἐκεῖ πού τό δαμαλάκι κατάκοπο ἀπό τήν

29 ὁδοιπορία θά καθότανε, θά ἔπεφτε κάτω. Ὁ Κάδμος, ἀφοῦ ἔφυγε ἀπό τούς Δελφούς, μετά τήν μαντεία συνάντησε πράγματι στή Φωκίδα τήν ἀγελάδα καί τήν ἀκολούθησε μέχρις ὅτου, ἀφοῦ διέσχισε μεγάλη ἀπόσταση ἀπό τήν Βοιωτική πεδιάδα, ἔπεσε τό ζῶο κάτω στή θέση πού μετά δημιουργήθηκαν οἱ Θῆβες καί ἐκεῖ ἐδημιούργησε ὁ Κάδμος τήν πόλη του τήν Θήβα. Στό μέρος αὐτό πού κάθησε ἡ ἀγελάδα θυσίασε στήν Ὄγκα Ἀθηνᾶ και ἔστειλε τούς συντρόφους του νά πάρουν νερό γιά νά τελεσθῆ ἡ θυσία ἀπό τή γειτονική πηγή, πού ἦταν ἀφιερωμένη στόν Ἄρη. Ἡ Ἀφροδίτη ἀναδύεται ἀπό τό νερό (Ἀπό τήν Ἐγκυκλ. Πάπυρος Larousse Britannica). Ἡ ἀνάδυση τοῦ Ἥλιου μέ τό τέθριππο ἅρμα του. Τά ἀστέρια τῆς νύχτας πού δύουν, παριστάνονται μέ παιδιά πού βυθίζονται στή θάλασσα (Ἀπό τήν Ἐγκυκλ. Πάπυρος Larousse Britannica). Τήν πηγή αὐτή ὅμως τή φύλαγε δράκων πού ἔφαγε τούς συντρόφους πού ἔστειλε ὁ Κάδμος. Ὁ Κάδμος ὅμως μέ τή βοήθεια τῆς Ἀθηνᾶς σκότωσε τό δράκοντα καί κατά τή συμβουλή τῆς Ἀθηνᾶς ἔσπειρε τά δόντια του. Ἀπό αὐτά φύτρωσαν ἀπό τή γῆ ἥρωες «οἱ σπαρτοί», ἔνοπλοι. Ὁ Κάδμος ἔρριξε σέ αὐτούς λιθάρι κι αὐτοί ἄρχισαν μεταξύ τους νά διαπληκτίζονται καί ἔτσι ἀλληλοεσφάγησαν ἐκτός ἀπό πέντε. Αὐτοί εἶναι κατά τά ἀρχαῖα κείμενα ὁ Χθόνιος, ὁ Οὐδαῖος, ὁ Πέλωρ, ὁ Ὑπερήνωρ καί ὁ Ἐχίων οἱ ὁποῖοι γίνηκαν οἱ γενάρχες τῶν ἀριστοκρατικῶν οἴκων τῶν 29

30 Θηβαίων. Ὁ Κάδμος καταδικάστηκε γιά τό φόνο τοῦ δράκοντα σέ δουλεία στόν Ἄρη ὀκτώ χρόνια. Μετέπειτα, ἀφοῦ ἐξέτισε τήν ποινή του τοῦ ἔδωσε ἡ Ἀθηνᾶ τήν ἐξουσία τῶν Θηβῶν καί νυμφεύθηκε τήν κόρη τοῦ Ἄρη καί τῆς Ἀφροδίτης τήν Ἁρμονία καί ἔζησε ἐκεῖ μέχρι καί τά βαθύτατα γηρατειά του. Ἀριστερά: Ἀνάγλυφη παράσταση τῆς Ἀφροδίτης ἐπάνω στόν τράγο σέ κάλυμμα καθρέφτη. Δεξιά: Ἡ Ἀφροδίτη ἱππεύει κύκνο (Ἀπό τήν Ἐγκυκλ. Πάπυρος Larousse Britannica). Αλλοι δέ διηγοῦνται ὅτι ὁ Κάδμος ἔφυγε μέ τή σύζυγό του πρός τό βορρᾶ, στήν Ἰλλυρία, πού ὀνομάστηκε ἔτσι ἀπό τό ὄνομα τοῦ τελευταίου γυιοῦ του, τοῦ Ἰλλυριοῦ, πού τόν γέννησε ἡ σύζυγός του καθ ὁδόν ἐνῶ πήγαινε πρός τό βορρᾶ. Αἰών δ ἀσφαλής οὐκ ἐγένετ οὔτ Αἰακίδᾳ παρά Πηλεῖ οὔτε παρ ἀντιθέῳ Κάδμῳ λέγονται μάν βροτῶν ὄλβον ὑπέρτατον οἵ σχεῖν, οἵτε καί χρυσαμπύκων μελπομενᾶν ἐν ὄρει Μοισᾶν καί ἐν ἑπταπύλαις ἄιον Θήβαις, ὁπόθ Ἁρμονίαν γᾶμεν βοῶπιν ὁ δέ Νηρέος εὐβούλου Θέτιν παῖδα κλυτάν. καί θεοί δαίσαντο παρ ἀμφοτέροις, καί Κρόνου παῖδας βασιλῆας ἴδον (Πινδ. Πυθ. 3, 86-94) Πρέπει νά προστεθῆ ὅτι ὁ Κάδμος εἶναι ὁ ἐφευρέτης τῆς γραφῆς, καί τῆς κτίσης βωμῶν τῆς Ἀθηνᾶς, ὅπως τῆς Λινδίας Ἀθηνᾶς. Πυθέσθαι δέ μοι δοκέει μάλιστα Μελάμπους τά περί τόν Διόνυσον παρά Κάδμου τε τοῦ Τυρίου καί τῶν σύν αὐτῷ ἐκ Φοινίκης ἀπικομένων ἐς τήν νῦν Βοιωτίην καλεομένην χώρην. (Ἡρόδ. 2, 49) 30

31 Φησί τοίνυν παρ Ἕλλησι πρῶτον εὑρετήν γενέσθαι Λίνον ῥυθμῶν καί μέλους, ἔτι δέ Κάδμου κομίσαντος ἐκ Φοινίκης τά καλούμενα γράμματα πρῶτον εἰς τήν Ἑλληνικήν μεταθεῖναι διάλεκτον, καί τάς προσηγορίας ἑκάστῳ τάξαι καί τούς χαρακτῆρας διατυπῶσαι. κοινῇ μέν οὖν τά γράμματα Φοινίκεια κληθῆναι διά τό παρά τούς Ἕλληνας ἐκ Φοινίκων μετενεχθῆναι, ἰδίᾳ δέ τῶν Πελασγῶν πρώτων χρησαμένων τοῖς μετατεθεῖσι χαρακτῆρσι Πελασγικά προσαγορευθῆναι. (Διόδ. 3, 67, 1) Ὁ δ οὖν Κάδμος καί τήν Λινδίαν Ἀθηνᾶν ἐτίμησεν ἀναθήμασιν, ἐν οἷς ἦν χαλκοῦς λέβης ἀξιόλογος κατεσκευασμένος εἰς τόν ἀρχαῖον ῥυθμόν οὗτος δ εἶχεν ἐπιγραφήν Φοινικικοῖς γράμμασιν, ἅ φασιν πρῶτον ἐκ Φοινίκης εἰς τήν Ἑλλάδα κομισθῆναι. (Διόδ. 3, 67, 1) Ἀμφορέας μέ παράσταση δαιμόνων ἤ μασκοφόρων χορευτῶν στό σῶμα καί μέ τήν τύφλωση τοῦ Πολύφημου στό λαιμό (Ἀπό τήν Ἐγκυκλ. Πάπυρος Larousse Britannica). Πομπηιανή τοιχογραφία πού παριστάνει τόν Ἥλιο (Ἀπό τήν Ἐγκυκλ. Πάπυρος Larousse Britannica). Ὁ Ἡρακλῆς ἀνακαλύπτει τό γυιό του Τήλεφο στά βουνά τῆς Ἀρκαδίας (Ἀπό τήν Ἐγκυκλ. Πάπυρος Larousse Britannica). 31

32 Επίσης ὁ Κάδμος συνέβαλε στήν εξόρυξη τοῦ χρυσοῦ στό Παγγαῖο καί στή Θάσο καί ἐφεῦρε τήν ἐπεξεργασία τοῦ χαλκοῦ στή Θήβα, ἀκόμη ἔχομε τή μεταφορά λίθου στή Θήβα κλπ. Στήν Ἀκρόπολη τῶν Θηβῶν Καδμεία, ὅπου διαβίωσε ὁ Κάδμος, θεωροῦσαν ὅτι ὑπῆρχε τό ἱερό τῆς Δήμητρας Θεσμοφόρου, ἡ ὁποία ἀντικατέστησε τήν Ἀθηνᾶ. Ἀποκρούει ἡ Παρθένος τόν ἐχθρό καί βοηθάει τόν τόπο ἔτσι μετά τή μάχη κατά τῶν Περσῶν στίς Πλαταιές ἱδρύθηκε ἱερό τῆς Ἀθηνᾶς Ἀρείας. Ὁ Ἡρακλῆς καταδιώκει τούς Κενταύρους (Ἀπό τήν Ἐγκυκλ. Πάπυρος Larousse Britannica). 32 Ὅλα τά πιό πάνω καταγράφτηκαν καί τέθηκαν σέ συζήτηση γιά νά εἰσαχθοῦμε καί νά προσεγγίσωμε τά δεδομένα καί φαινόμενα, πού ἀναδεικνύουν τήν Ἀθηνᾶ προστάτη καί βοηθό τοῦ χώρου μας. Ἡ κυρία κάτοχος θά λέγαμε. Ὁ Ἡρακλῆς ἁρπάζει τόν δελφικό τρίποδα (Ἀπό τήν Ἐγκυκλ. Πάπυρος Larousse Britannica). Τά συστήματα ἀναπαράστασης, τελετουργίες, θρησκεία, διηγήσεις, μῦθοι κ.ὅ., τά πολιτισμικά μορφώματα τῆς κοινωνίας μας ἀναδεικνύουν τήν Ἀθηνᾶ κυρίαρχη τοῦ τόπου μέ τό Δία, μέ τά οὐράνια συστήματα καί τά καιρικά, τά ἐχθρικά, τά ἀποτρεπτικά συστήματα. Ἡ ἐξοικείωση μέ τά δεδομένα μας, ἡ ὀργάνωση καί ἀνάλυσή τους καταγράφουν σχηματισμούς ἀναγκαιότητας γιά τό ζῆν καί διαβιοῖν τοῦ ἀνθρώπου στήν ἀγροτικοῦ τύπου κοινωνία καί οἰκονομία, ὅπως ἔχει ἀναφερθῆ. Οἱ μορφές καί τά αἴτια τῆς ἀνάγκης ὁδηγοῦν στήν γέννηση, τυπολογία καί μορφολογία τῆς λατρείας, τῆς ὑγείας, τῆς κοινωνικοπολιτισμικῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου, μάλιστα σέ προηγμένο στάδιο, ἀφοῦ ἐμπεριέχεται τό δίκαιο, ἡ δικαιοσύνη καί εὐνομούμενη τάξη. Ἡ θέση καί ἀνάλυση ὅλων τῶν ἀνωτέρω πολιτισμικῶν μορφωμάτων

33 ἀποβλέπει στήν ὀργάνωση τῆς σκέψης καί στόν προσανατολισμό μας γιά τό σκοπό, τά αἴτια καί τίς μορφές δημιουργίας των καί μετάβασης-περάσματος αὐτῶν στίς χρονικές περιόδους καί στή μορφοποίησή των στίς κοινωνικοπολιτισμικές ἀλλαγές, ὅπως καί στήν ἀ ν α γ ν ώ ρ ι σ ή των. Μέ αὐτά πού καταγράφτηκαν ἀναζητεῖται ἡ γνώση κι ὁ βηματισμός τῆς σκέψης γιά π ρ ο σ έ γ γ ι σ ή των. Οἱ βασικοί ἄξονες εἶναι δύο: 1) Ὅτι κάτω ἀπό τά γριγιάγριγές, δρίματα εὑρίσκεται, καραγράφεται καί λειτουργεῖ ἡ Ἀθηνᾶ. Ἴσως μέ τήν κοινωνικοπολιτισμική ἀλλαγή καί τό χρόνο νά ἔχουν ἀναμειχθῆ τά στοιχεῖα καί νά ἔχουμε ἀλλαγή ρόλων ἤ λειτουργιῶν ἤ καλύτερα εἶναι νά σημειωθῆ ὅτι ὑπόκειται ἡ Ἀθηνᾶ τιμωρός ἐνάντια στήν παραβατικότητα. Ἡ μάχη τοῦ Κάδμου κατά τοῦ δράκοντος (Ἀπό τήν Μεγάλη Ἑλληνική Ἐγκυκλοπαίδεια). Ἄρης καί Ἀφροδίτη (Ἀπό τήν Μεγάλη Ἑλληνική Ἐγκυκλοπαίδεια). Τμῆμα τῆς δυτικῆς ζωφόρου στο ναό τῆς Ἀθηνᾶς στην Ἀκρόπολη τῶν Ἀθηνῶν, ἐπειδή βοήθησε νά νικήσουν στή μάχη τῶν Πλαταιῶν (Ἀπό τήν Ἐγκυκλ. Πάπυρος Larousse Britannica). 2) Τά δεδομένα μας συμπλέκονται καί ἀποτελοῦν ἕνα θεϊκό καί λατρευτικό σύνολο Ἀθηνᾶ-Δίας, φυσικά φαινόμενα, οὐράνια σώματα, δαίμονες. Αὐτά δέ ἀναδεικνύουν τήν ὀργάνωση τοῦ ἀνθρωπίνου βίου στήν ἀγροτικοῦ τύπου ζωή καί οἰκονομία. Ηπολλαπλή ἱστορικότητα τῆς Ἀθηνᾶς στόν Στερεοελλαδίτικο χῶρο τήν ἀναδεικνύει καί σελήνη. Σημαντικό σημεῖο, ὁρόσημο γιά τήν κατανόηση τῆς ἱστορικῆς διαδρομῆς τῆς θεματικῆς 33