Δ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ι Ε Ρ Α Σ Μ Η Τ Ρ Ο Π Ο Λ Ε Ω Σ Ι Ε Ρ Α Π Υ Τ Ν Η Σ Κ Α Ι Σ Η Τ Ε Ι Α Σ

Transcript

1 Δ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ι Ε Ρ Α Σ Μ Η Τ Ρ Ο Π Ο Λ Ε Ω Σ Ι Ε Ρ Α Π Υ Τ Ν Η Σ Κ Α Ι Σ Η Τ Ε Ι Α Σ Ἄγκυρα Ἐλπίδος Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ο Σ Β Τ Ε Υ Χ Ο Σ 5 5 Μ Α Ρ Τ Ι Ο Σ Α Π Ρ Ι Λ Ι Ο Σ

2 Περιεχόμενα σελ. Πατριαρχική Ἀπόδειξις ἐπί τῷ Ἁγίῳ Πάσχα, Ποιμαντορική Ἐγκύκλιος ἐπί τῷ Ἁγίῳ Πάσχα, Ἡ πίστη στήν ἀθανασία, Γεωργίου Ἐ. Κρασανάκη Σχέσεις Θεολογίας καί Θετικῶν Ἐπιστημῶν, Μιχαήλ Γ. Τρίτου Τό ζήτημα τῆς Μονῆς Ἐσφιγμένου, Ἀρχιμ. Ἐλπιδοφόρου Λαμπρινιάδη Σκέψεις γιά τήν τρίτη ἡλικία μέσα ἀπό τήν Πατερική καί λοιπή Γραμματεία, Ἀποστόλου Ν. Μπουρνέλη Ἅγιοι Δέκα Γδοχίων, Ἐμμανουήλ Πηγιάκη «Τί θέλετε εὐλογημένοι, ἐδῶ στήν ἐρημιά;...», Ἀντωνίου Ἐμμ. Στιβακτάκη Τά ὀρχεοειδῆ τῆς Κρήτης, π. Ἰωάννου Τράκου Ἡ ἐπικοινωνία μέσα στήν οἰκογένεια, Κωνσταντίνου Κενανίδη Ἡ συντήρηση καί ἀναστήλωση τοῦ περίτεχνου καμπαναριοῦ στά Γδόχια, Μιχαήλ Τρουλλινοῦ Ἀπό τή ζωή τῆς Μητέρας Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, Ἐλευθερίου Χρυσοχόου Ἀπό τή ζωή τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας, Ἄγκυρα Ἐλπίδος Διμηνιαῖο Ὀρθόδοξο Περιοδικό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Περιόδος Β, Τεῦχος 55, Μάρτιος - Ἀπρίλιος Ἰδιοκτήτης: Ἱερά Μητρόπολις Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Ἐκδότης-Διευθυντής, Ὑπεύθυνος κατά νόμο: Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος. Ἠλεκτρονική στοιχειοθεσία: Σταῦρος Κακοδειπνάκης, Γραμματεύς Ἱ. Μητροπόλεως. Ἐπιμέλεια ὕλης, ἠλεκτρονική σελιδοποίηση, προετοιμασία ἐκτύπωσης: Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, Πρωτοσύγκελλος Ἱ. Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Διεύθυνση: Φιλοθέου Α 8, Ἱεράπετρα. Τηλέφωνο: /22786, FAX: / Web Site: / angira@otenet.gr Κωδικός Ταχυδρομείου: Ἐκτύπωση: Γραφικές Τέχνες «ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ», Ἡράκλειο. Τό περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές εἰσφορές καί ἐμβάσματα. Ἐξώφυλλο: Ὁ Ἅγιος Γεώργιος, ὁ τροπαιοφόρος τοιχογραφία ἀπό τόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Γεωργίου στή Λούτρα Μαλλῶν, 15ος αἰ. Ὀπισθόφυλλο: Λεπτομέρεια ἀπό τό πρόσφατα συντηρημένο περίτεχνο καμπαναριό τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου στά Γδόχια Ἱεράπετρας. Τό περιοδικό ἐκδίδεται μέ τή χορηγία τοῦ Κοινωφελοῦς Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας «ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΑΚΡΩΤΗΡΙΑΝΗ». 2

3 Πα τ ρ ι α ρ χ ι κ ή Ἀ π ό δ ε ι ξ ι ς ἐ π ί τ ῷ Ἁγ ί ῳ Πά σ χ α Β Α Ρ Θ Ο Λ Ο Μ Α Ι Ο Σ ΕΛΕῼ ΘΕΟY ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ - ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΑΝΤΙ Τῼ ΠΛΗΡΩΜΑΤΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΧΑΡΙΝ, ΕΙΡΗΝΗΝ ΚΑΙ ΕΛΕΟΣ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΕΝΔΟΞΩΣ ΑΝΑΣΤΑΝΤΟΣ ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ * * * Ἀδελφοὶ καὶ τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά, Χριστὸς ἀνέστη! Εὐφρόσυνος καὶ φωτεινὴ ἀνέτειλε καὶ πάλιν ἡ ἁγία ἡμέρα τοῦ Πάσχα καὶ σκορπίζει χαράν, παρηγορίαν, ἀγαλλίασιν καὶ βεβαίαν ἐλπίδα ζωῆς εἰς ὅλους τοὺς πιστούς, παρὰ τὴν ἐπικρατοῦσαν ἀνὰ τὸν κόσμον βαρεῖαν ἀτμόσφαιραν ἐξ αἰτίας τῆς πολυδιαστάτου κρίσεως, μὲ ὅλας τὰς γνωστὰς ὀδυνηρὰς ἐπιπτώσεις της εἰς τὸν καθημερινὸν βίον τῆς ἀνθρωπότητος. Ἀνέστη ἐκ τοῦ Τάφου ὁ Χριστός, ὁ Θεάνθρωπος, καὶ μαζί Του ἀνέστη ὁ ἄνθρωπος! Ἡ καταδυναστεία τοῦ θανάτου ἀποτελεῖ παρελθόν. Ἡ ἀπελπισία τῆς αἰχμαλωσίας τοῦ ᾅδου παρῆλθεν ἀνεπιστρεπτί. Ὁ μόνος Ἰσχυρὸς καὶ Χορηγὸς τῆς ζωῆς, ἀφοῦ ἀνέλαβεν ἐθελουσίως διὰ τῆς Ἐνσαρκώσεώς Του ὅλην τὴν δυστυχίαν τῆς φύσεώς μας καὶ τὸ ἴδιον τὸ κεφάλαιόν της, τὸν θάνατον, ἤδη «τὸν ᾅδην ἐνέκρωσε τῇ ἀστραπῇ τῆς Θεότητος» 1 καὶ ἐχάρισεν εἰς τὸν ἄνθρωπον ζωὴν καὶ «περισσὸν» ζωῆς 2. Αὐτὴν τὴν περίσσειαν ζωῆς, τὴν ὁποίαν ὁ Ἀναστὰς ἐχάρισεν εἰς ἡμᾶς, δὲν παύει νὰ συκοφαντῇ καὶ νὰ διαβάλῃ πάντοτε μὲ συνέπειαν πρὸς τὸ ὄνομά του ὁ διάβολος, καίτοι ἀπονευρωμένος πλέον καὶ ἐντελῶς ἀνίσχυρος καὶ καταγέλαστος. Τὴν συκοφαντεῖ μὲ τὴν εἰς τὸν κόσμον ἐπικρατοῦσαν ἀκόμη «ὕβριν», τόσον ἔναντι τοῦ Θεοῦ, ὅσον καὶ ἔναντι τοῦ συνανθρώπου καὶ τῆς ὅλης κτίσεως. Τὴν διαβάλλει μὲ τὴν εἰσέτι ὑφισταμένην ἐντὸς ἡμῶν «ἀρχαίαν σκωρίαν» τῆς ἁμαρτητικῆς ροπῆς, τὴν ὁποίαν καταλλήλως πάντοτε ἐκμεταλλεύεται, προσπαθῶν νὰ μᾶς παγιδεύσῃ εἴτε εἰς τὴν ἔμπρακτον ἁμαρτίαν, εἴτε εἰς τὴν περὶ τὴν πίστιν πλάνην. Ἡ «ὕβρις» εἶναι ἀπότοκον τῆς «σκωρίας» ἐκείνης καὶ ἀμφότεραι συναποτελοῦν τὸ ἀπαίσιον ζεῦγος τῶν εὐθυνομένων διὰ τὴν διατάραξιν τῶν σχέσεών μας 3

4 πρὸς ἑαυτούς, πρὸς ἀλλήλους, πρὸς τὸν Θεὸν καὶ πρὸς ὅλην τὴν Δημιουργίαν. Εἶναι, κατὰ ταῦτα, ἀδήριτος ἀνάγκη νὰ ἀποκαθάρωμεν τὴν σκωρίαν ἐκείνην μετὰ πάσης προσοχῆς καὶ ἐπιμελείας, ὥστε νὰ λάμψῃ ἄπλετον τὸ ζωοποιὸν φῶς τοῦ Ἀναστάντος Χριστοῦ εἰς τὸν νοῦν, εἰς τὴν ψυχὴν καὶ εἰς τὸ σῶμα μας, νὰ ἀπομακρύνῃ τὸ σκότος τῆς ὕβρεως καὶ νὰ ἐκχυθῇ τὸ «περισσὸν» τῆς ζωῆς εἰς τὸν κόσμον ὅλον. Τοῦτο δὲν δύναται νὰ ἐπιτευχθῇ οὔτε διὰ τῆς φιλοσοφίας, οὔτε διὰ τῆς ἐπιστήμης, οὔτε διὰ τῆς τέχνης, οὔτε διὰ τῆς τεχνικῆς, οὔτε διά τινος ἰδεολογίας, εἰ μὴ μόνον διὰ τῆς πίστεως εἰς τὸν μέχρι Παθῶν καὶ Σταυροῦ καὶ Τάφου καὶ ταμείων τοῦ ᾅδου συγκαταβάντα καὶ ἐκ νεκρῶν Ἀναστάντα Θεάνθρωπον Ἰησοῦν Χριστόν, ἐκφραζομένης διὰ μυστηριακῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς καὶ ἐμπόνου καὶ συστηματικοῦ πνευματικοῦ ἀγῶνος. Ἡ Ἐκκλησία, ὡς τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ζῇ ἀδιαλείπτως καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τὸ θαῦμα τῆς Ἀναστάσεως, καὶ διὰ τῶν ἁγίων Μυστηρίων της, τῆς Θεολογίας καὶ τῆς πρακτικῆς διδασκαλίας της, μᾶς δίδει τὴν δυνατότητα νὰ μεταλάβωμεν τοῦ θαύματος, νὰ μετάσχωμεν τῆς νίκης κατὰ τοῦ θανάτου, νὰ γίνωμεν τέκνα φωτόμορφα τῆς Ἀναστάσεως καὶ ἀληθῶς «θείας κοινωνοὶ φύσεως» 3, ὅπως συνέβη καὶ συμβαίνει μὲ ὅλους τοὺς Ἁγίους. Ἡ εἰς τὰ βάθη τῆς καρδίας ἡμῶν φυομένη κακοβότανος καὶ ἀκανθηρὰ δέσμη τῶν παθῶν, ἡ λιπαινομένη ἐκ τῆς σκωρίας τοῦ ἐν ἡμῖν «παλαιοῦ ἀνθρώπου» 4, εἶναι ἐπάναγκες νὰ μεταμορφωθῇ τὸ συντομώτερον ἐν Χριστῷ, διὰ τοῦ Χριστοῦ καὶ χάριν τοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν περὶ ἡμᾶς ζωντανῶν εἰκόνων Του, δηλ. τῶν συνανθρώπων μας, εἰς ἀνθοδέσμην ἀρετῶν, ἁγιασμοῦ καὶ δικαιοσύνης. Οὕτω, ὁ ἱερὸς ὑμνογράφος ἐπικαίρως ψάλλει: «Δικαιοσύνης ἐσθῆτα περιβαλλόμενοι λευκὴν ὑπὲρ χιόνα, τῇ παρούσῃ τοῦ Πάσχα ἡμέρᾳ εὐφρανθῶμεν, ἐν ᾖ ὁ Χριστός, δικαιοσύνης ὡς ἥλιος ἐκ τῶν νεκρῶν ἀνατείλας, πάντας ἡμᾶς ἀφθαρσίᾳ κατεφαίδρυνεν» 5. Τὸ λευκὸν ἔνδυμα τῆς δικαιοσύνης μᾶς ἐδόθη συμβολικῶς κατὰ τὸ ἅγιον Βάπτισμα καὶ καλούμεθα διὰ τῆς διαρκοῦς μετανοίας, τῶν χαροποιῶν δακρύων, τῆς ἀδιαλείπτου προσευχῆς, τοῦ περιορισμοῦ τῶν ἐπιθυμιῶν, τῆς ὑπομονῆς εἰς τὰ ὀδυνηρὰ τοῦ βίου καὶ τῆς ἀνυποχωρήτου προσπαθείας πρὸς πρακτικὴν ἐφαρμογὴν πασῶν τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ καὶ μάλιστα τῆς κεφαλαιώδους ἐντολῆς τῆς ἀγάπης, νὰ τὸ ἀνακαθάρωμεν, μετέχοντες οὕτως εἰς τὴν σταυρικὴν κένωσιν τοῦ Θεανθρώπου, ὥστε νὰ ἔλθῃ ἡ πασχάλιος εὐφροσύνη, τὸ φαιδρὸν ἀναστάσιμον φῶς καὶ ἡ σωτηρία εἰς τὴν ζωὴν μας καὶ εἰς τὸν περὶ ἡμᾶς κόσμον. Ταῦτα ἀπὸ τοῦ πάντοτε ἐν τῇ δοκιμασίᾳ τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς, ἀλλὰ καὶ ἐν τῷ φωτὶ καὶ τῇ χαροποιῷ ἐμπειρίᾳ τῆς Ἀναστάσεως, ὑπάρχοντος Φαναρίου ἑορτίως γράφοντες καὶ τὴν στοργὴν τῆς Μητρὸς Ἐκκλησίας διερμηνεύοντες, εὐχόμεθα ὁλοψύχως πᾶσαν παρὰ τοῦ ἐκ νεκρῶν Ἀναστάντος Ἀρχηγοῦ τῆς Ζωῆς σωτήριον δωρεὰν καὶ πασχάλιον εὐλογίαν. Ἅγιον Πάσχα 2010 Ὁ Κωνσταντινουπόλεως ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ διάπυρος πρός Χριστόν Ἀναστάντα εὐχέτης πάντων ὑμῶν 1. Ἀναστάσιμον ἀπολυτίκιον Β ἤχου. 2. Πρβλ. Ἰωάν. 10, Β Πέτρ. 1, Ἐφεσ. 4, Στιχηρὸν Ἑσπερινοῦ τῆς Πέμπτης μετὰ τοῦ Θωμᾶ. 4

5 Πο ι μ α ν τ ο ρ ι κ ή Ἐ γ κ ύ κ λ ι ο ς ἐ π ί τ ῷ Ἁγ ί ῳ Πά σ χ α Ε Υ Γ Ε Ν Ι Ο Σ ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΙΕΡΑΠΥΤΝΗΣ ΚΑΙ ΣΗΤΕΙΑΣ Τῼ ΙΕΡῼ ΚΛΗΡῼ ΚΑΙ Τῼ ΘΕΟΦΡΟΥΡΗΤῼ ΛΑῼ ΤΗΣ ΑΓΙΩΤΑΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΙΕΡΑΠΥΤΝΗΣ ΚΑΙ ΣΗΤΕΙΑΣ ΧΑΡΙΝ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΝ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΑΝΑΣΤΑΝΤΟΣ ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ «Ἐν αὐτῷ ζωή ἦν καί ἡ ζωή ἦν τό φῶς τῶν ἀνθρώπων» (Ἰω. 1,4). Ἀγαπητοί μου Ἀδελφοί, Χριστός Ἀνέστη! ΗΚυριακή τοῦ Πάσχα ἦλθε. Ὁλοκληρώσαμε μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ τό μέγα στάδιο τῆς νηστείας καί ἐντόνου προσευχῆς. Φθάσαμε στό ποθούμενο. Νά λάβομε «φῶς ἐκ τοῦ ἀνεσπέρου φωτός». Ἡ πασχαλινή λαμπάδα νά μεταφέρει τό φῶς στά σπίτια μας, στήν ἐργασία μας, σ ὅλο τόν κόσμο τό ἅγιο φῶς τῆς πίστεως γιά νά ψάλλουμε τό «νῦν πάντα πεπλήρωται φωτός», ὅπως λέει ὁ κανόνας τῆς ἑορτῆς. Τό ἐπιβεβαιώνει καί τό ἱερό Εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα ὅτι ἦλθε «τό φῶς τό ἀληθινόν», πού εἶναι ὁ Ἰ. Χριστός. Αὐτός εἶναι τό φῶς καί ἡ ζωή τῶν ἀνθρώπων. Ἀλλά οἱ ἄνθρωποι προτιμοῦν τό σκοτάδι καί δέν ἔρχονται στό φῶς. Ἔτσι μένουν ἔξω ἀπό τό πανηγύρι τῆς πίστεως καί μέ σκοτισμένο μυαλό. Γιά νά βρεῖ κανείς τό φῶς πρέπει νά πιστέψει ὅτι τό ἔχει ἀνάγκη καί γι αὐτό θά προσέλθει, ἀφοῦ καθαρίσει τίς αἰσθήσεις γιά νά πλησιάσει «ψυχαῖς καθαραῖς καί ἀρρυπώτοις χείλεσι». Περισσότερο ἀπό κάθε ἐποχή ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος, καί μάλιστα ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί, ἰδιαίτερα στή χώρα μας ἔχομε ἀνάγκη ἀπό φωτεινό μυαλό καί καθαρές ψυχές γιά νά φωτίσουμε τά ἀδιέξοδα τῆς οἰκονομικῆς κρίσεως, πού εἶναι κυρίως ἀδιέξοδα μιᾶς εὐρύτερης κοινωνικῆς καί πνευματικῆς κρίσεως. Μιά ἀναθεώρηση τῆς στάσης καί τοῦ τρόπου ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου, πού προτίμησε τήν ὕλη ἀντί τόν δημιουργό τῆς ὕλης, τά κτίσματα παρά τόν κτίσαντα, τό σκότος παρά τό φῶς. Γι αὐτό ὀφείλουμε νά βροῦμε τούς τρόπους καί τά μέσα γιά ἕνα ἀληθινό φῶς, πού εἶναι καί ἡ ζωή τῶν ἀνθρώπων. Ὁ ἅγιος Θεοφύλακτος ἀναφέρει τρεῖς τρόπους μέ τούς ὁποίους ἀποκτοῦμε τό Θεϊκό φῶς, πῶς ἔρχεται καί μέ ποιό τρόπο φωτίζει ὁ Κύριος Ἰ. Χριστός. Ἕνας τρόπος εἶναι ὁ φυσικός νόμος, πού ἔχει βάλει μέσα μας. Αὐτός εἶναι τό λογικό. Εἶναι ἡ δύναμη νά ξεχωρίζουμε τό καλό ἀπό τό κακό. Ἡ δυνατότητα νά κάνομε σωστές ἐπιλογές καί ὄχι διακρίσεις. Νά λατρεύομε τόν Κτίστη καί ὄχι τά κτίσματα. Νά ἐπιλέγομε καί νά ἱεραρχοῦμε σωστά τίς ἀξίες τῆς ζωῆς καί τίς δυνάμεις τῆς ψυχῆς. Τότε ἱεραρχοῦνται ὀρθά 5

6 καί τά ἀγαθά τῆς παρούσης ζωῆς. Ὁ ἄλλος τρόπος ζωῆς εἶναι ἡ αὔξηση καί ἡ καλλιέργεια τῶν δυνάμεων αὐτῶν. Κρύβει πολλές ἄγνωστες δυνάμεις μέσα του ὁ ἄνθρωπος γιατί εἶναι «εἰκόνα τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου». Ὡς εἰκόνα τοῦ Θεοῦ ἔχει τή δύναμη, ἀρκεῖ ὁ ἴδιος νά τό ἐπιλέξει, νά γίνει ἀληθινή εἰκόνα καί νά μοιάσει μέ τόν Θεό. Νά γίνει μικρός Θεός κατά χάρη. Καί αὐτό ἐπιτυγχάνεται, ὅταν καλλιεργήσουμε τίς δυνατότητες καί ἀρετές τῆς ψυχῆς γιά νά γίνουν ὄχι ἁπλές δυνάμεις ἀλλά χαρίσματα. Μόνιμες δηλαδή καί δημιουργικές δυνάμεις καί ἀρετές. Καί ὁ τρίτος τρόπος γιά νά δοῦμε φῶς ἀστράπτον καί φωτίζον εἶναι ἡ καλλιέργεια τῆς πίστεως στόν Ἰησοῦ Χριστό, πού εἶναι ἀπαύγασμα τῆς πηγῆς τοῦ φωτός, δηλ. τοῦ οὐρανίου Πατρός. Νά ἔχομε ἔντονη ἄσκηση καί ἐναγώνια προσευχή, πῶς θά ἀποκτήσομε τό θεῖο φῶς στή ζωή μας. Νά δοῦμε τόν Ἰησοῦ Χριστό ὡς φῶς ἀναλλοίωτο καί ἁγιαστικό, ὅπως οἱ μαθητές στό ὄρος Θαβώρ, ὁ Προφήτης Μωϋσῆς στό ὄρος Σινᾶ, ὁ Ἀπ. Παῦλος στή Δαμασκό καί ὅλοι οἱ ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας. Γι αὐτό ἁγιογραφοῦνται μέ φωτοστέφανο. Βρῆκαν, γνώρισαν, πίστεψαν, ἐργάστηκαν καί ἀπέκτησαν τό ἅγιον φῶς. Ἡ ἀνθρώπινη προσπάθεια καί ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ ἀποκαλύπτουν στόν ἄνθρωπο τό φῶς, τή θέα τοῦ Θείου Φωτός. Ἀπαραίτητη ἀκόμα προϋπόθεση γιά νά ἀποκτήσομε τό φῶς καί τόν φωτισμό τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ ἀνάγνωση τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῶν Πατερικῶν κειμένων. Στήν ἁγία Γραφή εἶναι καταγεγραμμένη ὅλη ἡ διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ καί ἡ ἐμπειρία τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων. Ἡ συνέχεια τῶν Πράξεων τῶν Ἀποστόλων εἶναι ἡ διδασκαλία καί ἡ ἐμπειρία τῶν φωτισμένων Πατέρων καί οἰκουμενικῶν Διδασκάλων, πού ὅλοι μαζί ἐνεργοῦν ὥστε καί σήμερα νά δοῦμε καί νά ζήσουμε τό Φῶς μέσα στή Θεία Λειτουργία, στό μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας καί τῆς ἐν τῆς Χριστῷ ζωῆς, καθώς ψάλλουμε καί ὁμολογοῦμε ὅλοι οἱ πιστοί «Εἴδομεν τό φῶς τό ἀληθινόν, ἐλάβομεν πνεῦμα ἐπουράνιον, εὕρομεν πίστιν ἀληθῆ...». Ἀγαπητοί ἀδελφοί. Μόνον οἱ τυφλοί πνευματικά, οἱ ἀδιάφοροι καί οἱ ὑλιστές δέν μποροῦν νά δοῦν τό φῶς τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Ἰ. Χριστός εἶναι φωτοδότης πού προσκαλεῖ ὅλους στό θεῖο φῶς. Δέν κάνει διακρίσεις, γιατί «πάντας ἀνθρώπους θέλει σωθῆναι καί εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν» (Α Τιμ. 2, 4). Ὅσοι ἀξιοποιοῦν τήν πρόσκληση καί προσπαθοῦν θά γνωρίσουν τό φῶς, καί ὁ νοῦς καί ἡ διάνοια καί τά ἔργα τους θά εἶναι φῶς στό Θεό, ἀλλά καί στούς ἀνθρώπους. Καί σ αὐτή τή ζωή καί στήν ἄλλη θά βλέπουν τόν Θεό ὡς φῶς καί ὄχι φωτιά πού θά τούς βασανίζει. Αὐτή ἐδῶ ἡ ζωή ἐξασφαλίζει καί φωτίζει καί τήν ἄλλη. Ἰδιαίτερα ὅμως στίς δύσκολες συνθῆκες τῆς σημερινῆς παγκόσμιας κοινωνικῆς καί οἰκονομικῆς κρίσεως γιά νά βροῦμε λύσεις σωστές καί φωτεινές πρέπει νά χρησιμοποιοῦμε τήν ἁπλή λογική, νά ἐργαζόμαστε μέ ψυχραιμία, πού εἶναι ἀποτέλεσμα πίστεως, καί νά ζοῦμε μέ ὁμοψυχία καί μέθοδο σύμφωνα μέ τόν λόγο τοῦ Θεοῦ καί τήν ἐμπειρία τῶν Ἁγίων Πατέρων. Ὅλο τό νόημα καί ἡ διδασκαλία τῆς ἑορτῆς τῆς Ἀναστάσεως συνοψίζονται στό λόγο τοῦ Ἰ. Χριστοῦ: «Ἐγώ εἰμί τό φῶς τοῦ κόσμου ὁ ἀκολουθῶν ἐμοί οὐ μή περιπατήσει ἐν τῇ σκοτίᾳ, ἀλλ ἕξει τό φῶς τῆς ζωῆς» (Ἰω. 8,12). Αὐτό ἀπό καρδίας εὔχομαι σέ ὅλους μικρούς καί μεγάλους, στόν ἱερό κλῆρο καί τόν εὐσεβῆ λαό μας, ὁ Φωτοδότης Χριστός νά καταυγάζει διαρκῶς τήν ὕπαρξη καί τή ζωή μας, ὥστε νά περιπατοῦμεν «ὡς τέκνα φωτός» (Ἑβρ. 5,8), καί μέ ἀγάπη καί χαρά σᾶς ἀπευθύνω τόν χαρμόσυνο χαιρετισμό: ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ! ΑΛΗΘΩΣ ΑΝΕΣΤΗ! Ἅγιον Πάσχα 2010 Ὁ Ἱεραπύτνης καί Σητείας ΕΥΓΕΝΙΟΣ Διάπυρος πρός τόν Ἀναστάντα Κύριον εὐχέτης πάντων ὑμῶν 6

7 Ἡ π ί σ τ η σ τ ήν ἀ θα να σ ί α Γεωργίου Ἐ. Κρασανάκη, Ὁµοτίµου Καθηγητοῦ Πανεπιστηµίου Κρήτης Στὸ κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγέλιον (κεφ. ια ) ἀναφέρεται ἕνα σπουδαῖο καὶ συγκλονιστικὸ γεγονός, ἡ μνήμη τοῦ ὁποίου γεμίζει θάρρος καὶ ἐλπίδα κάθε πιστὸ χριστιανό. Εἶναι ἡ ἀνάσταση τοῦ Λαζάρου ἀπὸ τὸν Ἰησοῦν. Ἕνας ἄνθρωπος ποὺ πρὶν τέσσερις ἡμέρες ἔπαυσε νὰ ζεῖ, νὰ συναναστρέφεται τοὺς ἄλλους καὶ νὰ ὑπάρχει ψυχοσωματικά, ἀποκτᾶ καὶ πάλι τὴν ὀντότητά του, γίνεται ἐνεργὸ καὶ δραστήριο μέλος τῆς Βηθανίας, ὅπου ζοῦσε. Ξύπνησε ἀπὸ ἕνα προσωρινὸ ὕπνο, γιὰ νὰ χαρεῖ καὶ πάλι τὴν καθημερινὴ ζωή. Εἶχε πεθάνει κατὰ τὰ κριτήρια τοῦ κόσμου καὶ εἶχε κοιμηθεῖ κατὰ τὰ κριτήρια τοῦ Θεοῦ. Δὲν ἦταν θάνατος αὐτὸ ποὺ ἔζησε, ἀλλὰ κοίμηση, κατὰ τὴ διαβεβαίωση τοῦ Χριστοῦ: «Λάζαρος ὁ φίλος ἡμῶν κεκοίμηται». Ἐκοιμήθη μὲ τὴν πίστη ὅτι θὰ ἐπανέλθει καὶ πάλι στὴ ζωή. Πέθανε, γιὰ νὰ ζήσει, σύμφωνα μὲ τὸν θεῖο λόγο: «Ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, κἄν ἀποθάνῃ ζήσεται». Ἐκεῖνος ποὺ πιστεύει σ ἐμένα, λέγει ὁ Χριστός, καὶ ἂν παύσει νὰ ζεῖ σωματικῶς, θὰ ζήσει αἰώνια πνευματικῶς. Τὸ πολὺ ἐνδιαφέρον αὐτὸ θέμα μᾶς φέρνει μπροστὰ σὲ τρεῖς ὀντολογικὲς πραγματικότητες: τὴ ζωή, τὸ θάνατο καὶ τὴν ἀθανασία. Τὸ τρίπτυχο αὐτὸ εἶναι ἕνα δυναμικὸ σύμπλεγμα ποὺ ἀπασχολεῖ κάθε ἄνθρωπο, πιστὸ ἢ ἄπιστο. Γιὰ τὸν πρῶτο ἀποτελεῖ πρόβλημα λυμένο καὶ δύναμη ποὺ ὁδηγεῖ καὶ φωτίζει. Γιὰ τὸν δεύτερο, τὸν ἄπιστο, ἀποτελεῖ ἰσχυρὸ αἴνιγμα, ποὺ τὸν βασανίζει, τὸν πληγώνει καὶ τὸν ἀρρωσταίνει ψυχικά, ὅταν μάλιστα πλησιάζει πρὸς τὸ τέλος τοῦ βιολογικοῦ του κύκλου. Ὁ πιστὸς εἶναι βέβαιος ὅτι, ὅταν ἐπέλθει ὁ βιολογικός του θάνατος, ὅταν τὸ σῶμα ἐπανέλθει στὴ γῆ, «ἐξ ἧς ἐλήφθη», δὲν θὰ πορευθεῖ οὔτε στὴν ἀνυπαρξία οὔτε στὴ μετενσάρκωση, ὅπως πιστεύει ὁ δεύτερος, ὁ μὴ ἔχων ἐλπίδα. Ὁ θάνατος συνδέεται στενὰ μὲ τὴν ἀθανασία κατὰ τὸ πνεῦμα τὸ χριστιανικό. Ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ εἶναι κατηγορηματικός: «Ἀπόκειται τοῖς ἀνθρώποις ἅπαξ ἀποθανεῖν, μετὰ δὲ τοῦτο κρίσις» (Ἑβρ. θ 27). Μετὰ τὸν θάνατο κρίση, ἔπειτα αἰώνια ζωὴ καὶ ἀπόλαυση αἰωνίων ἀγαθῶν, «ἃ ὀφθαλμὸς οὐκ εἶδε καὶ οὖς οὐκ ἤκουσε καὶ ἐπὶ καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέβη, ἃ ἡτοίμασεν ὁ Θεὸς τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτὸν» (Α Κορ. β 9). Ὥστε βασικὸ κλειδὶ εἰσόδου στὴν ἁγία αὐτὴ πραγματικότητα εἶναι ἡ ἀγάπη τοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὸν Θεόν, ἡ ὁποία μεταφράζεται ὡς πιστὴ τήρηση τῶν ἐντολῶν του. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος βιώνει συνεχῶς τὴ μνήμη τοῦ θανάτου, τότε τὸ φῶς τῆς ἀθανασίας λάμπει στὴν ψυχή του. Ἡ πίστη στὸν Χριστὸ μεταφράζεται σὲ πίστη στὴν ἀθανασία. Ὁ ἐπίγειος σαρκικὸς θάνατος τοῦ ἀνθρώπου δὲν εἶναι παντελὴς ἀφανισμὸς τῆς ὕπαρξής του, ἀλλὰ μία πόρτα ποὺ ὁδηγεῖ στὴν αἰωνιότητα, σὲ μία νέα ζωή, τὴν ὁποία ἔχει ἑτοιμάσει ὁ Θεὸς «τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτὸν» (Α Κορ. β 9). Γίνεται ἔτσι ὁ θάνατος ἡ ἀπαρχὴ μίας ἄλλης βιοτῆς γεμάτης χαρᾶς, φῶς, δύναμη καὶ δόξα. Ἄρα, τὸ σημαντικότερο ἀγώνισμα τοῦ ἀνθρώπου κατὰ τὴν ἐπίγεια ζωὴ του εἶναι ἡ πίστη στὴν ἀθανασία καὶ τὴν ἀπό- 7

8 λαυση τῆς αἰώνιας μακαριότητας. Εἶναι ἡ πίστη στὴ θεϊκὴ ἐντολὴ ὅτι ὁ συνειδητὸς χριστιανὸς «θάνατον οὐ μὴ θεωρήσῃ εἰς τὸν αἰῶνα» (Ἰω. η 51). Ὁ πιστεύων στὸν Χριστὸν καὶ τηρῶν τὶς ἐντολές του δὲν πεθαίνει, ἀλλὰ ζεῖ αἰώνια. Ἡ διαβεβαίωση τοῦ ἀρχηγοῦ τῆς πίστεώς μας εἶναι κατηγορηματική: «Πᾶς ὁ ζῶν καὶ πιστεύων εἰς ἐμὲ οὐ μὴ ἀποθάνῃ εἰς τὸν αἰῶνα» (Ἰω. ια 26). Αἰωνίως ζεῖ ὁ δη- 8 Ἡ ἔγερσις τοῦ Λαζάρου φορητή εἰκόνα Κρητικῆς Σχολῆς, 16ος αἰ. μιουργὸς Θεός, αἰωνίως θὰ ζήσει καὶ τὸ δημιούργημά του, ὁ ἄνθρωπος. Ὁ Θεὸς δὲν ἐπιθυμεῖ τὸν αἰώνιο θάνατο ἀκόμα καὶ τοῦ πλέον ἁμαρτωλοῦ ἀνθρώπου. Θέλει καὶ οἱ πιστοὶ νὰ σωθοῦν, «νὰ ἀπέλθουν πρὸς τὸν Χριστόν», ἀρκεῖ φυσικὰ νὰ τὸ θελήσουν καὶ ἐκεῖνοι. Δὲν θέλει νὰ πεθάνουν «ἐν ἁμαρτίαις» καὶ ἀμετανότητοι. Ἡ πίστη στὴν ἀθανασία τῆς ψυχῆς καὶ στὴν αἰώνια ζωὴ προϋποθέτει μία ἐπίγεια ζωὴ θρησκευτική, μία ζωὴ «ἐν Θεῷ», μία ζωὴ ποὺ φέρνει τὸν ἄνθρωπο σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸ «Μεγάλο Αἰώνιο Εἶναι», ὅπως λένε οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος «πάσχει τὴν θέωσιν», ὅταν προσπαθεῖ «τὰ θεῖα πάσχειν», ὅπως ἔλεγε ὁ ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς, τότε μέσα του ὁ χρόνος καὶ ἡ αἰωνιότητα ἑνώνονται σὲ μία ἀραγὴ ἑνότητα. Δὲν εἶναι πλέον δύο μορφὲς τοῦ εἶναι, ἀλλὰ μία. Ἂν αὐτὸ δὲν συμβαίνει, τότε ὁ ἄνθρωπος περιορίζει τὴ ζωή του στὸν ἐπίγειο χῶρο καὶ χάνει τὸν αἰώνιο προσανατολισμό του. Πιὸ ἁπλὰ θὰ λέγαμε ὅτι ἐκπίπτει ἀπὸ τὴν αἰωνιότητα, παύει νὰ εἶναι αἰώνιος ἤ, καλύτερα, παύει νὰ αἰσθάνεται ὅτι εἶναι ὂν αἰώνιο. Παραμένει γήινος, φθαρτὸς καὶ μονοδιάστατος. Γιὰ τὸ μεγάλο αὐτὸ θέμα ὁ μακαριστὸς Γέροντας Σωφρόνιος τοῦ Ἔσσεξ ἔλεγε: «Ὅσο μεγαλύτερη εἶναι ἡ δύναμη μὲ τὴν ὁποία κολλᾶ ἡ ψυχή μας στὴ γῆ, τόσο πιὸ μακριὰ ἀπὸ τὴν αἰωνιότητα βρισκόμαστε. Καὶ ἀντιθέτως, ὅταν εἴμαστε ἐν τῷ Θεῷ, τότε μένουμε στὴν αἰωνιότητα». Δὲν ὑπάρχει ἀμφιβολία ὅτι ὁ ἄνθρωπος, ἰδιαίτερα μάλιστα ὁ πιστὸς χριστιανός, αἰσθάνεται ὅτι ἀνήκει σὲ δύο κόσμους, τὸν ἐπίγειο καὶ τὸν οὐράνιο. Ἀπολαμβάνει τὰ ἀγαθὰ τοῦ κάτω κόσμου καὶ ὁραματίζεται τὰ ἀγαθὰ τοῦ ἄνω κόσμου, τοῦ οὐράνιου. Ἔχοντας ὡς ἐφαλτήριο τὰ ἐδῶ, τὰ ἐγκόσμια, ὁρμᾶ πρὸς τὰ οὐράνια. Χωρὶς νὰ ἀδιαφορεῖ γιὰ τὰ γήινα, προσδοκᾶ τὰ αἰώνια, τὰ ἀτελεύτητα, τὰ μοναδικά, ποὺ δὲν ἔχουν χρονικοὺς καὶ τοπικοὺς προσδιορισμούς, ποὺ δὲν ὑπόκεινται στὴ φθορὰ καὶ στοὺς φυσικοὺς νόμους. Ἡ αἰώνια ζωὴ εἶναι ἐντελῶς πνευματική, καθαρή, ἀμόλυντη, εἰρηνική. Εἶναι ἡ «ἀκρότητα τῶν ἐφετῶν», τὴν ὁποία ἐπιζητεῖ κάθε ἁγνὴ καὶ καθαρὴ ἀνθρώπινη

9 ὕπαρξη. Εἶναι ἡ χαρὰ τοῦ Οὐρανοῦ, τὴν ὁποία προγεύεται ἐδῶ ὅποιος ἔχει καθαρότητα βίου. Εἶναι ἡ ἀνέσπερη ὄγδοη ἡμέρα, τὴν ὁποία φωτίζει μὲ ἱλαρὸ φῶς τὸ ἐσφαγμένον ἀρνίον. Πρόκειται γιὰ ἕνα δῶρο τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸν ἄνθρωπο ποὺ ἔχει ἀγαθὴ προαίρεση. Ὁ ἄνθρωπος, παραδίδοντας τὴν ἐλευθερία του στὸν Θεόν, γίνεται ἀληθινὰ ἐλεύθερος καὶ τότε πράγματι ἄνω θρώσκει, τότε γίνεται ἀληθινὸς ἄνθρωπος, τότε βλέπει «τὰ μέλλοντα αὐτῷ συμβαίνειν». Δὲν ὑπάρχει ἀμφιβολία ὅτι ἡ πνευματικὴ αὐτὴ ἄνοδος προϋποθέτει ἀποδέσμευση ἀπὸ τὸν κόσμο, ἀπὸ τὴν ὕλη καὶ ἀπὸ τὰ πάθη ποὺ δημιουργεῖ ἡ καθημερινὴ ζωή. Αὐτὴ ἡ ὑπέρβαση συνιστᾶ ἕνα μακάριο ἄθλο, ἕνα σταυρὸ γλυκὺ καὶ εὐλογημένο, φαινομενικὰ βαρὺ ἀλλὰ οὐσιαστικὰ ἐλαφρύ, ἀφοῦ τὸν συνοδεύει ἡ ἐλπίδα τῆς ἀναστάσεως καὶ τῆς αἰώνιας ζωῆς. Ὅλα αὐτὰ λένε ὅτι ἡ καθημερινὴ ζωή, ὅπως αὐτὴ ἐκδηλώνεται μέσα στὸν ἱστορικὸ χρόνο, ἀποκτᾶ ὑψηλὸ νόημα, ὅταν ἐντάσσεται στὸ πνεῦμα τῆς αἰωνιότητας. Αὐτὸ δὲν τὴν ὑποβαθμίζει, ἀλλὰ ἀντιθέτως τὴν ἀναβαθμίζει. Τῆς δίδει ὑψηλότερο νόημα, μεγαλύτερη πληρότητα καὶ ἀξία. Τὴ βγάζει ἀπὸ τὰ στενὰ ὅρια τοῦ βιολογικοῦ χρόνου καὶ τὴν ἀνεβάζει στὰ πλαίσια τοῦ ἐσχατολογικοῦ χρόνου, ὁ ὁποῖος Ἡ Ἀνάστασις τοῦ Κυρίου φορητή εἰκόνα, 14ος αἰ. ξεπερνᾶ τὰ ὅρια τοῦ θανάτου καὶ γίνεται χρόνος αἰώνιος, χρόνος ἀεὶ ὤν. Οἱ θέσεις αὐτὲς γενοῦν πολλὰ ἐρωτήματα στὸν πρακτικὸ ἄνθρωπο, ὅπως: Πῶς μπορεῖ κανεὶς νὰ βάζει τὴν ἐπίγεια ζωή του κάτω ἀπὸ τὸ φῶς τῆς αἰωνιότητας; Πῶς οἱ μέριμνες καὶ οἱ φροντίδες τῆς καθημερινότητας μποροῦν νὰ παίρνουν μεταφυσικὲς διαστάσεις; Πῶς, ἐνῶ εἴμαστε ὄντα πεπερασμένα, μποροῦμε νὰ ὁμολογοῦμε συνεχῶς ὅτι «ἐν τῷ πνεύματι τῆς αἰωνιότητος κινούμεθα καὶ ἐσμέν»; Εἶναι ἄραγε αὐτὸ εὔκολο; Μήπως τὸ σῶμα μας καὶ οἱ ἐπιθυμίες του ἀποτελοῦν ἐμπόδιο ποὺ δὲν μποροῦμε νὰ ὑπερβοῦμε; Μήπως, σὲ τελευταία ἀνάλυση, ὁ στόχος τῆς αἰωνιότητας εἶναι τόσο ὑψηλὸς ποὺ δὲν μποροῦμε νὰ τὸν φθάσουμε; Τὰ ἐρωτήματα αὐτά, ἂν καὶ εἶναι εὔλογα καὶ δικαιολογημένα, δὲν συνιστοῦν προβλήματα ἴσης βαρύτητας καὶ δυσκολίας γιὰ ὅλους τους ἀνθρώπους. Ἐνῶ ἄλλους ἀπογοητεύουν, ἄλλους φωτίζουν, ἐνθαρρύνουν καὶ καθοδηγοῦν. Δὲν θὰ ὑπερβάλλαμε, μάλιστα, ἂν λέγαμε ὅτι ὅλα αὐτὰ δὲν συνιστοῦν κἄν προβλήματα γιὰ τὸν χριστιανὸ, τοῦ ὁποίου ἡ καθημερινὴ ζωὴ εἶναι σύμφωνη μὲ τὸν Νόμο τοῦ Θεοῦ καὶ τὴ διδασκαλία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας. 9

10 Σχ έ σ ε ι ς Θ εολ ογ ί α ς κ α ί Θ ε τ ι κ ῶν Ἐπ ι σ τ η μ ῶν Μιχαήλ Γ. Τρίτου, καθηγητή Α.Π.Θ. Οἱ σχέσεις Θεολογίας καί Θετικῶν Ἐπιστημῶν γνώρισαν διά μέσου τῶν αἰώνων περιόδους ἐντάσεων καί ἀντεκδικήσεων, ἀλλά καί περιόδους ὑφέσεως καί ἀλληλοσεβασμοῦ. Στήν παροῦσα εἰσήγηση μέ τόν ὅρο Θεολογία ἐννοοῦμε τή χριστιανική καί δή τήν Ὀρθόδοξο καί μέ τόν ὅρο Θετικές Ἐπιστῆμες τίς Φυσικομαθηματικές, οἱ ὁποῖες καί θεωροῦνται οἱ πλέον ἀκριβεῖς ἀπό αὐτές. Μέσα στά ἱερά κείμενα τῆς πίστεώς μας ὑπάρχει διάχυτη ἡ κατάφαση στή γνώση καί τήν Ἐπιστήμη, οἱ ὁποῖες θεωροῦνται δῶρα τοῦ Θεοῦ. Στό Α κεφ. τῆς Γενέσεως μέ τή φράση «καί κατακυριεύσατε αὐτῆς» 1 ἡ θεϊκή προτροπή γιά τήν ἔρευνα καί τήν ἐπιστημονική διερεύνηση τῆς δημιουργίας εἶναι σαφής, ὅπως καί στό βιβλίο τῆς Ἐξόδου «καί ἐνέπλησα αὐτόν (Βασελεήλ) πνεῦμα θεῖον σοφίας καί συνέσεως καί ἐπιστήμης ἐν παντί ἔργῳ διανοεῖσθαι» 2. Σέ ἄλλα σημεῖα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης τονίζονται: «Οὗτος ὁ Θεός ἡμῶν ἐξεῦρε πᾶσαν ὁδόν ἐπιστήμης» 3, ἀλλά καί «... Αὐτός ἔδωκεν ἀνθρώποις ἐπιστήμην ἐνδοξάσεσθαι ἐν τοῖς θαυμασίοις αὐτοῦ» 4. Τήν ἐναρμόνιση τῆς Θεολογίας μέ τίς Θετικές Ἐπιστῆμες πέτυχαν οἱ μεγάλοι Θεολόγοι τῆς Ἐκκλησίας μας, προσεγγίζοντες τό θέμα μέ τήν περί κτιστοῦ καί ἀκτίστου διδασκαλία. Οἱ μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὑπῆρξαν πράγματι «πανεπιστήμονες». Ἀρκεῖ νά διαβάσει κανείς τήν «ἑξαήμερο» τοῦ Μεγάλου Βασιλείου γιά νά θαυμάσει τίς γνώσεις τοῦ ἀνδρός στή Φυσική, στή Βιολογία καί στήν Ἀστρονομία. Γιά τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο ἡ ἐπιστημονική ἔρευνα καί ἡ θρησκευτική πίστη ἀποτελοῦν ἐξίσου χρέος τοῦ ἀνθρώπου. «Τό οὖν κατά φύσιν ζητείσθω, τό δέ ὑπέρ φύσιν σιγῇ τιμάσθω, οὐχ ὡς φευκτέον, ἀλλ ὡς ἀπόρρητον, καί σιωπῇ τιμάσθω ἄξιον» 5. Ἡ Θεολογία συνέβαλε ἀποφασιστικά στήν ἔρευνα τῶν Θετικῶν Ἐπιστημῶν. Κατά τό β ἥμισυ τοῦ ιη αἰ. στήν Ἑλλάδα εἰσηγητές τῶν Θετικῶν Ἐπιστημῶν ἦσαν δύο Ἕλληνες κληρικοί, ὁ Εὐγένιος Βούλγαρις καί ὁ Νικηφόρος Θεοτόκης. Ὁ πρῶτος συνέγραψε ἀστρονομικά, μαθηματικά, φυσικά συγγράμματα καί μετέφρασε τούς μεγαλύτερους θετικούς ἐπιστήμονες τῆς Δύσεως, ἐνῶ ὁ Θεοτόκης ἐξέδωσε δύο τόμους ἀριθμητική, γεωγραφία, «στοιχεῖα φυσικῆς» καί τά περί μετεώρου Φυσικῆς καί περί ἠλεκτρικῆς δυνάμεως 6. Μέχρι τήν ἐποχή τῆς Ἀναγεννήσεως οἱ Θετικές Ἐπιστῆμες δέν εἶχαν χειραφετηθεῖ ἀπό τή Θεολογία. Ἡ κριτική θεώρηση τῆς Θεολογίας ἀπό τήν πλευρά τῆς Ἐπιστήμης ἀρχίζει τόν ιζ αἰ. μέ τό πνευματικό κίνημα τοῦ Διαφωτισμοῦ, τό ὁποῖο ἐπιζητοῦσε νά παραμερίσει ὅλες τίς αὐθεντίες πού στηρίζονταν στήν παράδοση καί νά ἐπιλύσει ὅλα τά προβλήματα μέ βάση τόν ὀρθό λόγο. Ἡ ἐπιστήμη κατά τήν περίοδο αὐτή ὑποβιβάζει τή Θεολογία στό χῶρο τοῦ μύθου καί τῶν δεισιδαιμονιῶν καί γενικά σέ ἕνα προεπιστημονικό στάδιο, πού ἦταν προορισμένο νά ἐκελείψει μέ τήν πρόοδο τῆς Ἐπιστήμης. Κάκιστες ὑπηρεσίες στήν ἐξέλιξη αὐτή πρόσφερε ἡ Δυτική Θεολογία, μέ τίς ἀπαράδεκτες διώξεις πού ἔκανε ἐναντίον τῶν νέων ἰδεῶν, μέσῳ τῆς ἀπαισίας μνήμης Ἱερᾶς Ἐξετάσεως. Μετά τή γαλλική ἐπανάσταση ἔχουμε μιά τάση ἐναρμονίσεως Θεολογίας καί Θετικῶν Ἐπιστημῶν χάρη στήν ἰδεοκρατική φι- 10

11 λοσοφία τοῦ G. Fr. W. Hegel ( ) καί τή διάσπαση τῆς σχολῆς του, ἡ ἀριστερή πτέρυγα μέ ἐπικεφαλῆς τούς D. F. Strauss ( ) καί L. Feuerbach ( ) ἐνέτειναν τήν πολεμική ἐναντίον τῆς Θεολογίας. Ἀποκορύφωμα αὐτῆς τῆς πολεμικῆς ἀποτελεῖ ἡ ἐμφάνιση τῶν K. Marx ( ) F. Engels ( ), οἱ ὁποῖοι στό ὄνομα τοῦ διαλεκτικοῦ καί ἱστορικοῦ ὑλισμοῦ πέτυχαν τήν ἰδεολογική στράτευση τῆς Ἐπιστήμης στήν πολεμική ἐναντίον τῆς Θεολογίας 7. Ἤδη ἀπό τίς ἀρχές τοῦ κ αἰ. ἀρχίζει μιά περίοδος ὑφέσεως καί ἀλληλοσεβασμοῦ στίς σχέσεις Θεολογίας καί Θετικῶν Ἐπιστημῶν. Ἡ Θεολογία καί ἡ Ἐπιστήμη ἐκλαμβάνονται ὡς οἱ δύο κύκλοι τοῦ πολιστιμοῦ μέ διαφορετικό περιεχόμενο, δύο διαφορετικές λειτουργίες τῆς πνευματικῆς ζωῆς ἐξίσου ἀναγκαῖες καί ἀπαραίτητες γιά τήν ἀνθρώπινη ὕπαρξη. Ἡ ἐπιστήμη ἀσχολεῖται μέ τήν ἐντός τόπου καί χρόνου ἐμπειρική πραγματικότητα. Ἡ Θεολογία μέ τό νόημα τοῦ κόσμου καί τῆς ζωῆς. Ἡ Ἐπιστήμη μέ τό πότε καί πῶς ἔγινε ὁ κόσμος. Ἡ Θεολογία μέ τό ποιός καί γιατί τόν δημιούργησε. Γενικά ἡ Ἐπιστήμη δίνει ἀπαντήσεις στά ἐρωτήματα γιά τό πῶς γίνεται τό κάθε τι, ὄχι ὅμως γιά τή σκοπιμότητά του. Δίνει τά μέσα στόν ἄνθρωπο νά πετύχει τούς σκοπούς, δέν τοῦ δίνει ὅμως τούς σκοπούς 9. Αὐτή ἡ διαφορά τοῦ ἀντικειμένου καί τοῦ ἔργου τῆς Θεολογίας καί τῆς Ἐπιστήμης ὀφείλεται στό γεγονός ὅτι κατάγονται ἀπό διαφορετικές ἀνάγκες τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ ἐπιστήμη ἀπό τή δίψα γιά γνώση, ἡ Θεολογία ἀπό τήν ἀνάγκη γιά λυτρωμό. Κάθε προσπάθεια τῆς μιᾶς νά μπεῖ στά ὅρια τῆς ἄλλης σημαίνει ὑπέρβαση ἁρμοδιοτήτων καί πτώση στό λογικό σφάλμα τῆς μεταβάσεως σέ ἕτερο ἔργο 10. Οἱ περιπτώσεις συγκρούσεων, πού παρατηροῦνται κατά καιρούς μεταξύ τῶν δύο αὐτῶν πολιτιστικῶν μεγεθῶν, ὀφείλονται στό ὅτι ὁρισμένοι ἐκπρόσωποί τους ὑπερβαίνουν τά ὅρια τῶν ἁρμοδιοτήτων Ἡ Δημιουργία τοῦ Κόσμου καί ἡ ἐκδίωξη ἀπό τόν Παράδεισο Giovanni di Paolo, 1445, e Met. τους καί βγαίνουν ἔξω ἀπό τόν κύκλο τῶν δικαιοδοσιῶν τους. Ἐνδεικτικά ἀναφέρουμε τόν βιογενετικό νόμο τοῦ Χαῖκελ, ὁ ὁποῖος γιά νά τεκμηριώσει τήν θεωρία τῆς ἐξελίξεως φωτογράφησε τρεῖς φορές τό ἴδιο ἔμβρυο καί τό παρουσίασε σέ τρεῖς διαφορετικές εἰκόνες ὡς ἔμβρυο σκυλιοῦ, ὡς ἔμβρυο πιθήκου καί ὡς ἔμβρυο ἀνθρώπου, γεγονός πού καταγγέλθηκε ὡς πλαστογραφία στό χῶρο τῆς Ἐπιστήμης 11. Ἐπίσης τήν κοσμοθεωρική ἐκμετάλλευση τῆς θεωρίας τοῦ Δαρβίνου, ὁ ὁποῖος ὅμως μίλησε γιά διευθυνόμενη ἐξέλιξη, ἐνῶ ἀναφερόμενος στό θέμα τῆς δημιουργικῆς ἀρχῆς, δήλωσε ὅτι γι αὐτό μίλησαν καταφατικά τά μεγάλα πνεύματα τῆς ἱστορίας 12. Ἀπ τήν ἄλλη πλευρά καί ἐμεῖς οἱ θεράποντες τῆς Θεολογίας, ὀφείλουμε νά συνειδητοποιήσουμε καί τά δικά μας ὅρια καί νά ἀποφεύγουμε νά δίνουμε τήν ἐντύπωση τῶν ἐπαϊόντων σέ θέματα πού δέ εἶναι τῆς ἁρμοδιότητάς μας. Κυρίως νά παύσουμε νά ἐκλαμβάνουμε τίς ἀλήθειες τῆς πίστεως ὡς ἐπιστημονικά ἀξιώματα καί νά ἑστιά- 11

12 ζουμε τήν ἔννοια τῆς θεοπνευστίας ὄχι στό πνεῦμα, ἀλλά στό γράμμα τοῦ κειμένου. Ἐνδεικτικά ἀναφέρομαι στήν ἑρμηνεία τοῦ πρώτου κεφαλαίου τῆς Γενέσεως, πού δημιούργησε παλαιότερα σφοδρές διαμάχες μεταξύ τῶν θεολόγων καί τῶν θετικῶν Ἐπιστημόνων. Ὅπως σωστά ἔχει λεχθεῖ, τό Βιβλίο τῆς Γενέσεως δέν εἶναι οὔτε ἐγχειρίδιο Βιολογίας, οὔτε Ἀνθρωπολογίας, οὔτε Φυσικῆς, ἀλλά βιβλίο θρησκευτικό, πού χρησιμοποιεῖ τό κοσμοείδωλο τῆς ἐποχῆς του, γιά νά ἐκφράσει τή σχέση τοῦ Θεοῦ μέ τόν ἄνθρωπο στή δημιουργία καί τήν ἱστορία. Ὅσα γράφονται στό βιβλίο αὐτό γιά τόν ἄνθρωπο δέν ἐντάσσονται στήν θεωρητική ἀνθρωπολογία, ἀλλά στήν πρακτική σωτηριολογία 13. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, ἀναφερόμενος στίς διάφορες ἀπόψεις πού ἐπικρατοῦσαν στήν ἐποχή του ἀναφορικά μέ τό ποῦ στηρίζεται ἡ γῆ, γράφει: «Κἄν οὖν ἀφ ἑαυτῆς, κἄν ἐπί ἀέρος, κἄν ἐπί ὑδάτων, κἄν ἐπ οὐδενός δῶμεν ἡδράσθαι αὐτήν, χρή μή ἀφίστασθαι τῆς εὐσεβοῦς ἐννοίας, ἀλλά πάντα ὁμοῦ συγκρατεῖσθαι, ὁμολογεῖν καί συνέρχεσθαι τῇ δυνάμει τοῦ κτίσαντος» 14. Σχολιάζοντας τή θέση αὐτή ὁ καθηγητής Νίκος Ματσούκας παρατηρεῖ: «Ὁ Δαμασκηνός, λοιπόν, ἐπισημαίνει ὅτι κεντρική σπουδαιότητα ἔχει μόνο ἡ εὐσεβής ἔννοια ( τό εὐλαβικό νόημα ) καί ὄχι ἡ γνώση γιά τόν τρόπο προσελεύσεως καί λειτουργικῆς διαδικασίας τοῦ κόσμου καί τῆς ζωῆς... Ὅποιες καί ἄν εἶναι οἱ ἐπιστημονικές γνώσεις γιά τή διαδικασία ἐμφανίσεως καί πορείας τοῦ κόσμου καί τῆς ζωῆς, κινοῦνται 12 ἔτσι καί ἀλλιῶς στήν ἐπιφάνεια καί ποτέ στό βάθος, πού δέν εἶναι ὁ κτιστός, ἀλλά ὁ ἄκτιστος κόσμος. Ποτέ ἡ Θεολογία δέν μπορεῖ νά ἀποφανθεῖ, ἄν μιά ἐπιστημονική ἤ φιλοσοφική γνώση γιά τή διαδικασία γενέσεως τοῦ κόσμου καί τῆς ζωῆς εἶναι ὀρθή μέ βάση τίς ἀλήθειες πού ἀναφέρονται στήν Ἀποκάλυψη» 15. Ἡ παρατηρούμενη σήμερα ὕφεση καί ἀμοιβαία κατανόηση στίς σχέσεις Θεολογίας καί Θετικῶν Ἐπιστημῶν, ὀφείλεται πρωτίστως στήν ἐγκατάλειψη τῆς ἀπολύτου θέσεως ὅτι ἡ Φυσική Ἐπιστήμη εἶναι ἡ μόνη πού μπορεῖ νά γνωρίσει ἀσφαλῶς τόν κόσμο. Αὐτο ἔγινε μέ τήν ἐγκατάλειψη ὅλων τῶν ἐπιστημονικῶν θεωριῶν τοῦ παρελθόντος μέ τίς ἐπαναστατικές ἔννοιες τῶν μεγάλων Φυσικῶν τοῦ 20ου αἰώνα, δηλ. τῆς σχετικότητας τοῦ Ἀϊνστάϊν, τῶν Κβάντα τοῦ Πάξ Πλάνκ, τῆς Κομπλαμενταριτέτ τοῦ Μπόρ καί τῆς ἀπροσδιοριστίας τοῦ Χάϊζεμπεργκ. Ἔτσι ἡ ἐπιστήμη ἀναγνωρίζει: 1. Ὅτι οἱ φυσικοί νόμοι δέν εἶναι αἰώνιοι, ἀλλά προσωρινές μονάχα σταθερές στήν ἐξελικτική πορεία τοῦ σύμπαντος. 2. Ὅτι ἡ ἔρευνα στίς θετικές ἐπιστῆμες εἶναι ἀντικειμενικο-ὑποκειμενική, ἀφοῦ ἐξαρτᾶται σέ μεγάλο βαθμό ἀπό τόν ἐρευνητή καί τόν τρόπο πού κάνει τίς παρατηρήσεις του 16. Π.χ. ἄλλα ἀπό τά πειράματα δείχνουν ὅτι τό φῶς εἶναι μόρια ἤ «φωτοκύτταρα» καί ἄλλα ὅτι εἶναι κύματα. Καί Giusto de Menabuoi (14ος αἰ.). Ἡ Δημιουργία τοῦ Κόσμου, Τοιχογραφία ἀπό τό Βαπτιστήριο τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ, Πάντοβα, Ἰταλία.

13 3. Ὅτι στίς θετικές ἐπιστῆμες δέν ἔχουμε μόνον τήν ἔννοια τοῦ ἀνεξιχνιάστου γιά τόν ἄνθρωπο καί δυναμένου νά γνωσθεῖ ὑπό προϋποθέσεις, ἀλλά μέ τήν ἔννοια τοῦ ἀπολύτως ἀπροσίτου γιά τίς ἀνθρώπινες δυνατότητες 17. Μέ πολλή εἰλικρίνια ἡ σύγχρονη ἐπιστήμη μᾶς πληροφορεῖ ὅτι τό 95% τοῦ σύμπαντος μᾶς εἶναι ἄγνωστο, ἀφοῦ αὐτό πού ὀνομάζεται ἀπό τούς ἐπιστήμονες «σκοτεινή ὕλη» δέν ξέρουμε ἀκόμη τί εἶναι 18. Ἡ Θεολογία ὡς ἡ κορυφαία τῶν ἀνθρωπιστικῶν Ἐπιστημῶν, καλεῖται νά διαλεχθεῖ μέ τίς Θετικές Ἐπιστῆμες ἐπισημαίνουσα πρῶτον τήν ὕπαρξη ὁρίων στίς ἐπιστημονικές δυνατότητες καί δευτερον τούς κινδύνους πού ἐλλοχεύουν ἀπό τήν ἀλόγιστη χρήση τῆς τεχνολογίας. Ὅσον ἀφορᾶ τό πρῶτο εἶναι πλέον κοινή πεποίθηση στό χῶρο τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν ὅτι ἡ ἐπιστημονική γνώση εἶναι σχετική, μεταβλητή καί περιορισμένη ἐν χώρῳ καί χρόνῳ. Ἐξαρτᾶται ἀπό τά δεδομένα τῆς ἐμπειρικῆς πραγματικότητας καί τή δυνατότητα τῆς ἀνθρωπίνης σκέψης. Ὅ,τι εἶναι πέραν ἀπό αὐτά ἀδυνατοῦμε νά γνωρίσουμε. Ὅλα τά σύγχρονα ἐπιστημονικά συμπεράσματα τόσο ἀπό τόν χῶρο τῆς μικροφυσικῆς, ὅσο καί τῆς μακροφυσικῆς, κλονίζουν τή μηχανιστική νομοτέλεια τοῦ κοσμικοῦ συνόλου καί τόν θετικό καί ὁριστικό χαρακτήρα τῆς ἐπιστημονικῆς γνώσεως. Μέ δεδομένη αὐτή τήν ἀδυναμία τῶν Θετικῶν Ἐπιστημῶν ἡ Θεολογία καλεῖται νά μιλήσει γιά τή βιωματική διάσταση τῆς ἐμπειρίας, πού εἶναι μιά ἄλλη «γνώση», ἄλλου τύπου καί ἄλλης ποιότητας, ἐντελῶς Χριστός Παντοκράτωρ. Φορητή εἰκόνα προερχόμενη ἀπό τή Μονή Παντοκράτορος Ἁγ. Ὄρους, σήμερα στό Μουσεῖο Ἐρμιτάζ στήν Ἁγία Πετρούπολη, 14ος αἰ. διαφορετική ἀπό τή λογική ἐπεξεργασία τῶν δεδομένων 19. Ὁ Ἀββάς Ἰσαάκ στό θέμα αὐτό εἶναι κατηγορηματικός «Ἐστι γνῶσις προηγουμένη τῆς πίστεως καί ἔστι γνῶσις τικτομένη ἐκ τῆς πίστεως. Ἡ γνῶσις ἡ προηγουμένη τῆς πίστεως ἔστι γνῶσις φυσική, ἡ δέ τικτομένη ἐκ τῆς πίστεως γνῶσις ἐστί πνευματική» 20. Τή διάσταση αὐτή τῆς ἀλήθειας δέν διστάζει νά ἀποδεχθεῖ καί αὐτός ὁ κορυφαῖος ἐκπρόσωπος τῶν Θετικῶν Ἐπιστημῶν Heisenberg, ὁ ὁποῖος θέτει τό ἐρώτημα «ποιός θά μποροῦσε νά ἰσχυρισθεῖ, ὅτι ἡ ἀντικειμενική πλευρά εἶναι περισσότερο πραγματική ἀπό τήν ὑποκειμενική» 21. Ἡ πρόσβαση στή γνώση αὐτοῦ τοῦ εἴδους γίνεται μέσω τῆς πίστεως, ἡ ὁποία εἶναι μιά προσωπική ἀποκαλυπτική ἐμπειρία, πού ἀφαιρεῖ κάθε ἀπόδειξη κάθε ἐνδιάμεσο, κάθε ἀφηρημένη ἔννοια γιά τόν ἀντικειμενικά ὑπάρχοντα Θεό 22. Ὅσον ἀφορᾶ τό δεύτερο, δηλ. τήν ἐπισήμανση τῶν κινδύνων ἀπό τήν ἀλόγιστη χρήση τῆς Τεχνολογίας, ἡ Θεολογία ὀφείλει νά τονίσει ὅτι οἱ Θετικές Ἐπιστῆμες πρέπει νά ἐγκαταλείψουν τό πρόσχημα τῆς οὐδετερότητας καί νά συνειδητοποιήσουν τήν εὐθύνη πού ἔχουν ὅσον ἀφορᾶ τίς πρακτικές ἐπιπτώσεις καί τούς κινδύνους πού ἐγκυμονεῖ ἡ ἔρευνα καί κυρίως τό ποιός καί πῶς χρησιμοποιεῖ τά δεδομένα της. Δηλαδή οἱ Θετικές Ἐπιστῆμες πρέπει νά ἐνεργοῦν περισσότερο ἀνθρωπιστικά καί λιγότερο κατακτητικά καί νά ἀξιοποιοῦν τά ἐπιστημονικά τους ἐπιτεύγματα γιά τή θετική ἀνάπτυξη τῆς ζωῆς. Βέβαια, ἀποτελεῖ κοινή διαπίστωση ὅτι 13

14 δέν μποροῦμε νά ζοῦμε σήμερα χωρίς τίς Θετικές Ἐπιστῆμες. Αὐτό ὅμως δέν σημαίνει ὅτι πρέπει νά τίς ἀπολυτοποιήσουμε ὡς τή μοναδική σωστική δύναμη, ἀφοῦ παρά τήν ἐντυπωσιακή τους πρόοδο ὄχι μόνον δέν θεράπευσαν τά μεγάλα κοινωνικά δεινά τῶν λαῶν, ἀλλά καί σέ πολλές περιπτώσεις τά περιέπλεξαν. Ἀπό ὅλα ὅσα εἰπώθηκαν συμπεραίνεται ὅτι ἡ Θεολογία μέ τίς ἠθικές ἀρχές, τίς ὁποῖες αὐτή ἐκπροσωπεῖ, ἀποτελεῖ τόν ἀναγκαῖο χῶρο ζωῆς τῶν Θετικῶν Ἐπιστημῶν, γιά νά μή χάσουν τόν ὀρθό προσανατολισμό. Ἀλλά ἡ Θεολογία χρειάζεται τίς Θετικές Ἐπιστῆμες για νά ἔχει προσβάσεις στήν κοσμική πραγματικότητα καί νά ἐκφράσει μέσῳ αὐτῶν τό διαχρονικά ἀναλλοίωτο σωστικό της μύνυμα. Ἐκεῖνο ὅμως πού ἀποτελεῖ ἀναντίρρητη ἀλήθεια καί διατυπώνεται ἀπό τά στόματα κορυφαίων θεραπόντων τῶν Θετικῶν Ἐπιστημῶν, εἶναι ὅτι ἡ Ἐπιστήμη κρίνεται ἀνεπαρκής γιά τό σύνολο τῶν ἀναγκῶν τοῦ ἀνθρώπου, ἀφοῦ ἀδυνατεῖ νά ἀπαντήσει στό ὑπαρξιακό καί μεταφυσικό του πρόβλημα. Μόνον στό χῶρο τῆς Θεολογίας ἐκφράζεται ἡ ἐμπειρική διάσταση τῆς ἀλήθειας. Διασώζεται ἡ ἀρχέγονη κληρονομιά τοῦ ἀνθρώπου. Ὁρίζεται τό νόημα τοῦ ὑπάρχειν μέσα στόν κόσμο. Δημιουργοῦνται προϋποθέσεις γιά τήν ἐπανασύνδεση τῶν διανθρωπίνων σχέσεων. Ἐξαλείφονται οἱ ἀπανθρωποποιητικές παρενέργειες τοῦ τεχνικοῦ πολιτισμοῦ. Ἀπαλύνεται ἡ τραχύτητα τῶν ἐνστίκτων καί προσφέρεται ἡ λύτρωση, τήν ὁποία καμιά ἄλλη ἐνδοκοσμική ἀξία δέν μπορεῖ νά προσφέρει. Ὑποσημειώσεις 1. Γέν. 1, Ἔξοδ. 31,3. 3. Βαρούχ 3, Σοφ. Σειρ. 38,6. 5. Λόγος εἰς τό γενέθλιον τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, PG. 56, Eὐαγγέλου Δ. Θεοδώρου, Οἰκοδόμοι Πολιτισμοῦ, Ἐκδ. «Ἀποστολικῆς Διακονίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος», ἐν Ἀθήναις 1968, σ Ν.Β. Χρονοπούλου, «Χριστιανική Πίστη καί φυσική Ἐπιστήμη», Κοινωνία 32 (1989), σ Νικολάου Λούβαρι, Συμπόσιον Ὁσίων, τ. α, Ἐκδ. «Ἀποστολικῆς Διακονίας», Ἀθῆναι 1962, σ Γεωργίου Κοντοπούλου, «Ἡ ἐπιστήμη καί τό μέλλον τοῦ ἀνθρώπου», Διάλογος μέ τόν Φοιτητή, Eκδ. «Ἀποστολικῆς Διακονίας», Ἀθῆναι 1970, σ Εὐαγγέλου Δ. Θεοδώρου, Οἰκοδόμοι Πολιτισμοῦ, ὅ.π., σ Εὐαγγέλου Δ. Θεοδώρου, Ἡ αἰώνια Ἀλήθεια, Ἐκδ. «Ἀποστολικῆς Διακονίας», Ἀθῆναι 1971, σ Ὅ.π., σ Ἠλία Οἰκονόμου, Σύγχρονος ἑρμηνευτική προσέγγιση τοῦ Α κεφαλαίου τῆς Γενέσεως, Ἀθῆναι 1978, σ Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως 1, Ι, PG. 24, Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως (Κείμενο-Μετάφραση, Εἰσαγωγή-Σχόλια Νίκου Ματσούκα), Ἐκδ. Π. Πουρναρᾶ, Θεσσαλονίκη 1998, σσ , σημ Μέγα Φαράντου, Ὁ Θεός στό χῶρο τῶν Φυσικῶν Ἐπιστημῶν σήμερα (ἀνάτυπο), Ἀθῆναι 1981, σ Τοῦ ἴδιου, «Ἐπιστήμη καί θρησκεία», Θεολογία 64 (1993), σ Ἀρχιεπισκόπου Τιράνων καί Πάσης Ἀλβανίας Ἀναστασίου, «Ἡ Ὀρθοδοξία πρό τῆς ραγδαίας ἐξελίξεως τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν», στόν Τόμο: «Ἐπιστῆμες, τεχνολογίες αἰχμῆς καί ὀρθοδοξία», Ἔκδ. Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἀθήνα 2002, σ Ἀρχιεπισκόπου Τιράνων καί Πάσης Ἀλβανίας Ἀναστασίου, ὅ.π., σ Ἀσκητικά, Λόγος ιη. Περί τοῦ πόσον γίνεται τό μέτρον τῆς γνώσεως καί τά μέτρα τά περί τῆς πίστεως, Ἔκδ. Βασ. Ρηγοπούλου, Θεσσαλονίκη 1985, σ Χρονοπούλου, ὅ.π., σ Παύλου Εὐδοκίμωφ, Ἡ πάλη μέ τόν Θεόν, Θεσσαλονίκη 1981, σ

15 Τό ζ ήτ η μα τ ῆ ς Μ ον ῆ ς Ἐσ φ ι γ μένο υ. Ἐκ κ λ ησ ι α σ τ ι κ ή - Ἐκ κ λ ησ ι ολ ο γ ι κ ή πρ ο σ έ γ γ ι σ η Ἡ θ έ σ η το ῦ Ο ἰ κ ο υ μ ε ν ι κ ο ῦ Πα τρ ι α ρχ ε ί ο υ Ἀρχιµ. Ἐλπιδοφόρου Λαµπρινιάδη, Ἀρχιγραµµατέως τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου Γιά τή Μονή Ἐσφιγμένου* καί τό ζήτημα τῆς κατοχῆς τοῦ κτηριακοῦ της συγκροτήματος ἔχουν λεχθεῖ ἤδη πολλά, διό καί παρέλκει οἱαδήτις προσέγγιση ἀπό μέρους μου, ἡ ὁποία θά ἀποτελοῦσε ἐπανάληψη τῶν ἐμπεριστατωμένως παρουσιασθέντων ἀπό ἄλλους, ἁρμοδιότερους ὁμιλητές. Ὡς ἐκ τῆς ἰδιότητός μου καί τῆς θέσεώς μου, ἐπέλεξα νά κάνω μία προσέγγιση τοῦ θέματος ἀπό ἐκκλησιαστικῆς-ἐκκλησιολογικῆς ἀπόψεως, παρουσιάζοντας καί ἑρμηνεύοντας ταυτόχρονα καί τή θέση καί τίς ἐνέργειες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἐν προκειμένῳ. Στήν προσέγγιση αὐτή δέν θά ἀποφύγω τήν ἀναφορά στήν ἱστορική ἐξέλιξη τῆς ὑποθέσεως, διότι θά προσπαθήσω νά τήν παρουσιάσω ἀπό θεολογική καί ἐκκλησιολογική ἔποψη. Χρήσιμη ἐπίσης θά φανεῖ κατά τήν ταπεινή μου ἄποψη καί μία ἐπισκόπηση τῶν Ἱερῶν Κανόνων, οἱ ὁποῖοι ἀναφέρονται στίς σχέσεις τῶν Ἱερῶν Μονῶν μέ τούς οἰκείους Ἐπισκόπους, σχέσεις, οἱ ὁποῖες στή διάρκεια τῆς πολυκυμάντου ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας εἶχαν διάφορες διακυμάνσεις. Ἡ σχέση αὐτή μοναχισμοῦ-οἰκείου Ἐπισκόπου καθορίστηκε ἐξ ὑπαρχῆς ἀπό τήν ἐμφάνιση κιόλας τοῦ μοναχισμοῦ, στή βάση τῆς σχέσης τῆς χαρισματικῆς πνευματικῆς-ἀσκητικῆς ἐμπειρίας μέ τήν ὀργανωμένη καί ἱεραρχημένη δομή τῆς τοπικῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινότητας, φέρουσας ἐπί κεφαλῆς τόν ἐπίσκοπο. Ἀπό θεολογικῆς καί δογματικῆς ἀπόψεως ἀσφαλῶς τό ἴδιο Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι αὐτό πού καί συγκροτεῖ τόν θεσμόν τῆς Ἐκκλησίας καί πνέει ὅπου θέλει διανέμοντας ποικιλίαν χαρισμάτων. Ἀφοῦ λοιπόν ἕνα εἶναι τό Ἅγιο Πνεῦμα τό ὁποῖο διήκει καί τίς δύο αὐτές μορφές τρόπου ὑπάρξεως τῶν χριστιανῶν, ἔπρεπε ἡ Ἐκκλησία νά βρεῖ τρόπους ἐν τῇ πράξει ἐναρμονίσεως τοῦ βίου τῶν πιστῶν -μοναχῶν καί μή-, ὥστε νά ἀποτραπεῖ ἡ αὐτονόμηση τῆς ἀσκητικῆς ἐμπειρίας καί ἡ ἀποκοπή της ἀπό τό τοπικό καί εὐρύτερο ἐκκλησιαστικό σῶμα. Αὐτό ἐπετεύχθη μέ τούς «Ὅρους κατά πλάτος» καί τούς «Ὅρους κατ ἐπιτομήν» τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, κατά τούς ὁποίους ὁ μοναχισμός ἐντάχθηκε στή ζωή τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας μέ τρόπο πού διέσωζε ταυτόχρονα καί τήν ἐλευθερία τοῦ ἐν Πνεύματι ἀσκητισμοῦ. «Πλήρης αὐτονομία τῶν μοναστικῶν κέντρων ἀπό κάθε ἐκκλησιαστική ἐποπτεία ἦταν ἐκκλησιολογικῶς ἀδιανόητη καί κανονικῶς ἀδύνατη», ὅπως εὐστόχως συμπεραίνει ὁ κ. Βλάσιος Φειδᾶς στό ἔργο του «Κύριοι Σταθμοί τῆς Ἱστορικῆς Πορείας τοῦ Μοναχισμοῦ». Ἡ τάση τοῦ μοναχισμοῦ γιά περισσότερη ἀνεξαρτησία ἀπό τόν τοπικό Ἐπίσκοπο καί ἡ προσπάθεια τοῦ τελευταίου γιά περισσότερο ἔλεγχο τῆς μοναστικῆς πολιτείας πέρασαν διάφορες φάσεις στήν πορεία τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας καί ἔγιναν αἰτία νά διατυπωθοῦν σχετικοί ἱεροί κανόνες ἀπό Οἰκουμενικές καί Τοπικές Συνόδους. Ὁ δ κανών τῆς Δ Οἰκουμενικῆς Συνόδου γιά παράδειγμα προβλέπει τά ἑξῆς: «ἔδοξε, μηδένα μέν μηδαμοῦ οἰκοδομεῖν μηδέ συνιστᾶν μοναστήριον ἤ εὐκτήριον οἶκον, παρά γνώμην τοῦ τῆς πόλεως ἐπι- *Ὁμιλία πού ἐκφωνήθηκε στήν Ἡμερίδα τήν ὁποία διοργάνωσε ἡ κανονική Μονή Ἐσφιγμένου στή Θεσσαλονίκη στίς μέ θέμα: «Τό ζήτημα τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἐσφιγμένου». Πηγή: 15

16 σκόπου. Τούς δέ καθ ἑκάστην πόλιν καί χώραν μονάζοντας, ὑποτετάχθαι τῷ ἐπισκόπῳ καί τήν ἡσυχίαν ἀσπάζεσθαι καί προσέχειν μόνῃ τῇ νηστείᾳ καί τῇ προσευχῇ ἐν οἷς τόποις ἀπετάξαντο, προσκαρτεροῦντες. Μήτε δέ ἐκκλησιαστικοῖς, μήτε βιωτικοῖς παρενοχλεῖν πράγμασιν ἤ ἐπικοινωνεῖν καταλιμπάνοντας τά ἴδια μοναστήρια, εἰ μήποτε ἄρα ἐπιτραπεῖν διά χρείαν ἀναγκαίαν ὑπό τοῦ τῆς πόλεως ἐπισκόπου. Μηδένα δέ προσδέχεσθαι ἐν τοῖς μοναστηρίοις δοῦλον ἐπί τό μονᾶσαι, παρά γνώμην τοῦ ἰδίου δεσπότου. Τόν δέ παραβαίνοντα τοῦτον ἡμῶν τόν ὅρον, ὡρίσαμεν ἀκοινώνητον εἶναι, ἵνα μή τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ βλασφημῆται. Τόν μέντοι ἐπίσκοπον τῆς πόλεως χρῆ τήν δέουσαν πρόνοιαν ποιεῖσθαι τῶν μοναστηρίων». Ἡ σύσταση δηλαδή καί ἡ λειτουργία μίας Μονῆς γίνονται πάντοτε μέ τήν εὐθύνη, τήν ἄδεια καί τήν ἄμεση ἐποπτεία τοῦ οἰκείου Ἐπισκόπου. Ὁ η κανών τῆς ἰδίας Συνόδου προχωράει ἀκόμη περισσότερο καί εἶναι πιό αὐστηρός: «Οἱ κληρικοί τῶν πτωχείων καί μοναστηρίων καί μαρτυρίων ὑπό τήν ἐξουσίαν τῶν ἐν ἑκάστῃ πόλει ἐπισκόπων, κατά τήν τῶν ἁγίων Πατέρων παράδοσιν, διαμενέτωσαν. Καί μή κατά αὐθάδειαν ἀφηνιάτωσαν τοῦ ἰδίου ἐπισκόπου. Οἱ δέ τολμῶντες ἀνατρέπειν τήν τοιαύτην διατύπωσιν, καθ οἱονδήποτε τρόπον, καί μή ὑποταττόμενοι τῷ ἰδίῳ ἐπισκόπῳ, εἰ μέν εἶεν κληρικοί, τοῖς τῶν κανόνων ὑποκείσθωσαν ἐπιτιμίοις. Εἰ δέ μονάζοντες ἤ λαϊκοί, ἔστωσαν ἀκοινώνητοι». Δέν θεσπίζει ἁπλά τήν ἄμεση ὑπακοή τῶν κληρικῶν τῶν μονῶν στόν Ἐπίσκοπο τῆς πόλεως, ἀλλά παραπέμπει σέ «ἁγίων Πατέρων παράδοσιν», ἐννοῶν ὅτι δέν θεσπίζει κάτι καινούργιο, ἀλλά κωδικοποιεῖ πατερική παράδοση αἰώνων. Παρόμοιες ρυθμίσεις προβλέπουν καί οἱ κανόνες λδ τῆς Πενθέκτης ἐν Τρούλλῳ Οἰκουμενικῆς Συνόδου καί α τῆς ἐν Κων/πόλει Πρωτοδευτέρας Συνόδου. Πέραν ὅμως τῆς ἱεροκανονικῆς ἀπόψεως, 16 ἡ δομή καί ἡ συγκρότηση τῆς Ἐκκλησίας εἶναι τέτοια, ὥστε νά ἐξασφαλίζεται ἡ ἁρμονία τῆς λειτουργίας τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, διά τῆς μετοχῆς εἰς τό κατ ἐξοχήν Ἱερό Μυστήριο, αὐτό τῆς Θείας Εὐχαριστίας, ὥστε πάντα τά μέλη νά ἔχουν τήν ἰδία κεφαλή καί νά τρέφονται καί νά ζωογονοῦνται ἀπό τό ἴδιο Τίμιο Αἷμα. Μέ τήν ἔννοια αὐτή, στήν ὀρθόδοξη ἐκκλησιολογία ἡ Θεία Εὐχαριστία εἶναι ἡ ὑψίστη ἔκφραση τῆς Ἐκκλησίας ὡς Σώματος Χριστοῦ. Ὁ «προεστώς» τῆς εὐχαριστιακῆς συνάξεως, ὡς «κατέχων τόν Θρόνον τοῦ Θεοῦ» στό ἱερό Θυσιαστήριο, ἀνεδείχθη στή συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας ὡς καθήμενος εἰς «τόπον Θεοῦ», ὅπως ἔχει ἀποδείξει μέ τή διδακτορική του διατριβή ὁ ἐπιφανής Ἱεράρχης τοῦ Θρόνου καί κορυφαῖος θεολόγος τῆς Ὀρθοδοξίας Μητροπολίτης Περγάμου Ἰωάννης Ζηζιούλας. Καί καταλήγει: «Διά τοῦ τρόπου τούτου ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας ἐν τή Εὐχαριστία καθίσταται αὐτομάτως καί ἑνότης ἐν τῷ ἐπισκόπῳ». Οἱ πρεσβύτεροι στήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ὡς λαμβάνοντες τήν χειροτονία καί τήν χάρη τοῦ Παναγίου Πνεύματος ἐκ τῶν χειρῶν τοῦ Ἐπισκόπου, οὐσιαστικῶς ἐνεργοῦν κάθε ἁγιαστική πράξη ἐξ ὀνόματος τοῦ Ἐπισκόπου καί κατ ἐξουσιοδότησή του. Ἑπομένως, ὁ πρεσβύτερος δέν ἀσκεῖ αὐτεξούσια καθήκοντα πού πηγάζουν ἐκ τοῦ ἱερατικοῦ του βαθμοῦ, ἀλλά ἐνεργεῖ τά πάντα κατά παραχώρηση καί τῇ ἀδείᾳ τοῦ Ἐπισκόπου του, ὁ σύνδεσμος καί ἡ ἀναφορά πρός τόν ὁποῖο ἐκφράζεται καί διά τῆς μνημονεύσεως τοῦ κανονικοῦ ὀνόματός του σέ κάθε ἱεροπραξία καί μυστήριο. Ἐπιτρέψτε μου στό σημεῖο αὐτό νά θίξω καί μία ἄλλη θεολογική ἀρχή, ἡ ὁποία ἔχει, ὅπως θά ἀποδειχθεῖ παρακάτω, ἄμεση σχέση μέ τό θέμα μας. Ἡ ἄσκηση τῆς διοικητικῆς ἐξουσίας στόν ἐκκλησιαστικό χῶρο δέν εἶναι ἀποκεκομμένη ἀπό τή μυστηριακή κοινωνία καί τήν ἐν προσευχῇ ἑνότητα. Τόσον ὁ Ἐπίσκοπος ὅσον καί τά ἐξ ὀνόματος αὐτοῦ ἀσκοῦντα τήν ἐκκλησιαστική

17 διοίκηση ὄργανα, τό πράττουν ἐν ὀνόματι τοῦ ἑνός ἐκ τῶν τριῶν ἀξιωμάτων τοῦ Κυρίου, δηλαδή ἐν ὀνόματι τοῦ Βασιλικοῦ ἀξιώματος. Τό ἀξίωμα ὅμως αὐτό δέν εἶναι ἀποκεκομμένο ἀπό τά ἄλλα δύο, δηλαδή τό Προφητικό καί τό Ἀρχιερατικό. Ἐν τῇ πράξει αὐτό σημαίνει ὅτι δέν εἶναι δυνατόν νά συμμετέχει κάποιος στή διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας, ὅταν δέν ἔχει λειτουργική κοινωνία μέ τό ὑπόλοιπο σῶμα της ἤ καί ἀρνεῖται τήν ἁπλήν ἀκόμη συμμετοχή στήν προσευχή. Ἔχοντας ὑπενθυμίσει τίς ὡς ἄνω θεολογικές ἀρχές, οἱ ὁποῖες διέπουν τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας, ἐπιτρέψτε μου νά προσεγγίσω μέ βάση αὐτές τά κύρια ἱστορικά γεγονότα, τά ὁποῖα σηματοδότησαν τήν ἐξέλιξη τῆς ὑποθέσεως τῆς Μονῆς Ἐσφιγμένου μέχρι σήμερα. Δέν θά ἀναφέρω μέ λεπτομέρεια τά γεγονότα, διότι δέν εἶναι αὐτός ὁ σκοπός τῆς ὁμιλίας μου. Θά προσπαθήσω ἁπλῶς νά ἐπισημάνω ὅσα ἀπό αὐτά ἔχουν βαθύτερες θεολογικές καί ἐκκλησιολογικές συνέπειες. Ἡ διακοπή τοῦ κανονικοῦ μνημοσύνου τοῦ ὀνόματος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου λόγῳ τῆς προσεγγίσεως, τότε, μέ τή Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία, προηγήθηκε κατά πολύ τοῦ ἐσφιγμενιτικοῦ προβλήματος καί παρατηρήθηκε στό Ἅγιον Ὄρος ἤδη ἀπό τή δεκαετία τοῦ 60. Τό φαινόμενο δέν ἐξώθησε τήν Ἐκκλησία στή λήψη κανονικῶν μέτρων, διότι: α) δέν ἐμνημονεύετο ἄλλο ἀπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου ὄνομα, β) δέν παρετηρήθη ἀποκοπή καί ἀπόσχιση τῶν «ζηλωτῶν» οὔτε ἀπό τό ἐκκλησιαστικό σῶμα, οὔτε ἀπό τήν ἑνιαία ἁγιορειτική διοίκηση, καί γ) ἡ Ἐκκλησία ἐθεώρησε ὡς ἕνα βαθμό ἀναμενομένη καί λογική τήν ὕπαρξη ἀντιδράσεων σέ ἕνα θέμα, τό ὁποῖο ἀποτελοῦσε ταμπού, τροφοδοτηθέν ἀπό χίλια ἔτη σχίσματος καί μισαλλοδοξίας μεταξύ ἀνατολῆς καί δύσεως. Εἰδικώτερα ἡ Μονή Ἐσφιγμένου ἐστράφη κάποια στιγμή ἐναντίον αὐτῆς ταύτης τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος, διότι ἐξακολουθοῦσε νά διατηρεῖ ἐπικοινωνία μέ τό Οἰκου- Ἡ Ἱερά Μονή Ἐσφιγμένου. μενικό Πατριαρχεῖο. Ἡ ἀντίδραση αὐτή κορυφώθηκε τό 1972 μέ τήν ἄρνηση τοῦ ἀντιπροσώπου της Μοναχοῦ Χαρίτωνος νά προσευχηθεῖ μέ τούς λοιπούς ἀντιπροσώπους τῶν Μονῶν στήν ἐναρκτήρια προσευχή τῶν συνεδριάσεων τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος, καί αὐτό γιά νά μή θεωρηθεῖ ὅτι συμπροσεύχεται μέ ὅσους διατηροῦν κοινωνία μέ τό Πατριαρχεῖο, τό ὁποῖο κάνει διάλογο μέ τή Ρώμη. Ἡ Ἱερά Κοινότης ἀποπέμπει τόν μοναχό Χαρίτωνα, ὡς πρῶτο μέτρο, καί ἐκφράζει τήν ἀνησυχία της γιά τό γεγονός ὅτι ἡ Μονή Ἐσφιγμένου ἀπεδέχθη «ὡς ἐκκλησιαστικήν κεφαλήν τόν αὐτοκαλούμενον Ἀρχιεπίσκοπον Αὐξέντιον». Ἀκολουθεῖ σύγκρουση μέ τή Μονή Ἐσφιγμένου καί ἀνταλλαγή ἀλληλογραφίας, κατά τήν ὁποία ὁμολογεῖται ἐμμέσως ὅτι κατά τή μνημόνευση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου μνημονεύεται νοερῶς ἄλλος, μή ὀνομαζόμενος, «ὀρθόδοξος Ἐπίσκοπος». Ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία ἐπιλαμβάνεται τοῦ θέματος δι ἀποστολῆς ἐπανειλημμένως τόσο Πατριαρχικῶν Γραμμάτων ὅσο καί Ἐξαρχιῶν, τῶν ὁποίων ἡ ἀπαρίθμηση παρέλκει, ἄνευ δυστυχῶς ἀποτελέσματος, λόγῳ τῆς ἀνυποχωρήτου στάσεως τῶν ὑπευθύνων της Μονῆς. Χαρακτηριστική τοῦ πνεύματος των εἶναι ἡ ἀπάντηση πού στέλνουν τηλεγραφικῶς τό ἔτος 1979 στήν 17

18 Οἱ κτήτορες τῆς Μονῆς Ἐσφιγμένου, Αὐτοκράτορες Θεοδόσιος καί Πουλχερία τοιχογραφία 19ου αἰ. Ἱερά Κοινότητα ὅτι «εὐθύνας αἰτοῦμεν, οὐκ ὀφείλομεν»! Παρά ταῦτα, δύο Πατριάρχαι, ὁ ἀείμνηστος Πατριάρχης Δημήτριος καί ὁ νῦν εὐκλεῶς Πατριαρχεύων Αὐθέντης καί Δεσπότης ἡμῶν Παναγιώτατος κ.κ. Βαρθολομαῖος ἀπηύθυναν ἐκκλήσεις, οἱ ὁποῖες ἀτυχῶς περιεφρονήθησαν. Τό 1992 μάλιστα ὁ Εὐθύμιος ἀντέστρεψε τήν Πατριαρχική προτροπή καί ζήτησε μέ ἀπαντητικό γράμμα του ἀπό τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη νά ἐπανέλθει στήν κανονικότητα καί στήν Ὀρθοδοξία! Ὅσο περνοῦν τά χρόνια ἡ Μονή γεμίζει μέ ἐξω-αγιορεῖτες μοναχούς, ξένους πρός τή Μονή, προερχομένους ἀπό τούς σχισματικούς παλαιοημερολογίτες, οἱ ὁποῖοι θεωροῦν τό γεγονός εὐκαιρία καί τό ἐκμεταλλεύονται γιά νά ἀποκτήσουν ὀχύρωμα στό Ἅγιον Ὄρος. Οἱ ἑκάστοτε ὑπό τῆς Μητρός Ἐκκλησίας καί τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος ἐπιβαλλόμενες ποινές στούς πρωταιτίους εἴτε καθαιρέσεως, εἴτε διαγραφῆς ἀπό τά μοναχολόγια καί ἀποσχηματισμοῦ, εἴτε ἀπελάσεως, ἀντιμετωπίζονται ἀπό αὐτούς μέ περιφρόνηση καί ἀδιαφορία. Οἱ ποινές ἐπιβάλλονται μέ τό αἰτιολογικό ὅτι «ἕνας ἕκαστος ἐξ αὐτῶν μή δεχόμενος τήν ὑπαγωγήν αὐτοῦ εἰς τήν πνευματικήν δικαιοδοσίαν τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ὀρθοδόξου Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, ἀρνεῖται 18 τό μνημόσυνον τοῦ ὀνόματος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου, ἀποσχίσας οὕτως ἑαυτόν τῆς καθόλου Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας» (ΕΔΙΣ ΜΒ / ). Γιά νά ἀποφύγουν τήν ἀπέλασή τους ἀπό τό Ἅγιον Ὄρος βάσει τοῦ ἄρθρου 5 τοῦ Καταστατικοῦ Χάρτου Ἁγίου Ὄρους ὡς σχισματικοί καί ὡς μνημονεύοντες ἄλλο ἐκτός τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου ὄνομα, ἰσχυρίζονται καί διαδίδουν σέ κάθε εὐκαιρία ὅτι ἀνήκουν στήν κανονική δικαιοδοσία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ὅτι σέβονται τόν θεσμό τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ὅτι ἡ διαφορά τους εἶναι «πρός τό πρόσωπον τοῦ Πατριάρχου καί οὐχί πρός τόν θεσμόν». Τώρα, πῶς ὁ ἰσχυρισμός των αὐτός συνάδει μέ τήν δήλωσιν ὅτι «μνημονεύομεν πάντα ὀρθοτομοῦντα τόν λόγον τῆς ἀληθείας, πνευματικήν δέ ἐπικοινωνίαν ἔχομεν μετά τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Αὐξεντίου ἄνευ ἐκκλησιαστικῆς ἐξαρτήσεως ἀπ αὐτοῦ», μόνο ἐκεῖνοι γνωρίζουν, διότι καταφανῶς εἶναι δόλιος καί μετέωρος θεολογικῶς. Τά πραγματικά τους φρονήματα προδίδονται σέ γράμμα τῶν καταληψιῶν τῆς Μονῆς πρός τήν ἐφημερίδα «Καθημερινή» τῆς 13ης Ἀπριλίου 1997, ὅπου δηλώνουν ἀπερίφραστα ὅτι «οὐδείς ἐξ ἡμῶν δύναται νά διανοηθῇ» τόν ἰσχυρισμό ὅτι «τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον τό σεβόμαστε ὅλοι καί τοῦ ἀναγνωρίζουμε τήν πνευματική ἁρμοδιότητα ἐπί τοῦ Ἁγίου Ὄρους». Εἶναι ἀποδεδειγμένο ὅτι «λειτουργοῦν» ἐπί ἀντιμηνσίου, τό ὁποῖο ὑπογράφει κάποιος Χρυσόστομος, ὁ ὁποῖος θεωρεῖ τόν ἑαυτό του Ἀρχιεπίσκοπο. Ἐπίσης ἀποδεδειγμένο εἶναι ὅτι τίς «χειροτονίες» τίς λαμβάνουν ἀπό τήν σχισματική μερίδα τοῦ Αὐξεντίου, ἀποδεικνύοντας τήν πνευματική τους ἐξάρτηση ἀπό τούς ἀντικανονικούς. Ἔχουν πλήρως ταυτισθεῖ μέ τούς φερομένους ὡς Ἀρχιερεῖς «Θεσσαλονίκης καί Δημητριάδος» Μάξιμο (βλ. ἐκδήλωση στό Ξενοδοχεῖο Καψῆς Θεσσαλονίκης 29ης Ἀπριλίου 2007) καί «Ἀττικῆς καί Διαυλείας» Ἀκάκιο (βλ. Ἐφημερίδα «Ἀττικός

19 Κήρυκας» 25ης Αὐγούστου 2006) ὡς καί ἄλλους, τούς ὁποίους παραλείπω «διά πλῆθος ὀνομάτων». Πολλήν ἔκαμε ὑπομονή τόσο τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο ὡς Μήτηρ Ἐκκλησία, ὅσο καί ἡ Ἱερά Κοινότης, ὡς ἐν Χριστῷ ἀδελφότης μεριμνῶσα γιά τή σωτηρία καί τήν ἀνάνιψή τους ἐκ τῆς πλάνης. Ἤδη ἀπό τό ἔτος 1972 ἐκφράζεται ἡ πίεση τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος γιά λήψη μέτρων, ὅπως ἀναφέρεται στή σχετική ἀπόφαση τῆς Ἔκτακτης Διπλῆς Ἱερᾶς Συνάξεως (ΕΔΙΣ): «... ἐξαντληθέντος παντός ὁρίου ἀγάπης καί μακροθυμίας καί πιεζομένη ὑπό τοῦ δικαίου τῶν Ἱερῶν Κανόνων καί τοῦ πνεύματος τῆς δικαιοσύνης, ἡ Ἐπιτροπή ὁμοφώνως καί ἐν βαθυτάτῃ θλίψει ἀπεφάσισε καί εἰσηγεῖται ἕν καί μόνον μέτρον: τήν σταθεράν, ἀμετάκλητον καί ὑποχρεωτικήν λῆψιν ὅλων τῶν ὑπό τῶν θείων καί ἱερῶν κανόνων, τοῦ καταστατικοῦ χάρτου καί τῆς ἐν γένει νομιμότητος προβλεπομένων καί ἐπιτασσομένων μέτρων ἐπί τῆς οὐτωσί ἐξελιχθείσης καί παγιωθείσης καταστάσεως ἀνυπακοῆς, ἀνευλαβείας ἔναντι τῆς πολλαχῶς ἐκδηλωθείσης στοργῆς, ἀγάπης, ὑπομονῆς καί ἀνοχῆς, οὐχί μόνον τῆς Μητρός Ἐκκλησίας, ἀλλά καί τῆς καθόλου Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἀνταρσίας, ἀναρχίας καί ἀντικανονικότητος. Ἡ ὡς ἄνω ἀπόφασις ἐγένετο ὁμοθυμαδόν δεκτή ὑπό τῆς ὁλομελείας τῆς Ἱερᾶς Συνάξεως». Καί ὅμως, ἡ Ἐκκλησία καί πάλιν ἐμακροθύμησε, καί δή γιά τριάντα ἀκόμη χρόνια, ἀναμένουσα ὑπομονετικῶς τήν ἐπιστροφή τους. Τήν 14η Δεκεμβρίου 2002 μέ Πατριαρχική καί Συνοδική Πράξη ἀνεκήρυξε τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο ὀνομαστικά ὡς σχισματικούς τούς ἐγκαταβιοῦντες ἀντικανονικῶς στήν Ἱ. Μονή Ἐσφιγμένου, καθαιρώντας τούς κληρικούς καί ἐπιβάλλοντας ἀκοινωνησία στούς μοναχούς. Ἡ Ἱερά Κοινότης «μετά πλείστης ἀνακουφήσεως καί ἐν ὁλοθύμῳ ἀποδοχῇ» παραλαμβάνει τήν ὡς ἄνω Πράξη. Τά γεγονότα, πλέον ἐκτυλίσσονται ὁμαλά μέ ἀποτέλεσμα νά ἔχουμε σήμερα νέα, κανονική καί νόμιμη ἀδελφότητα τῆς Μονῆς Ἐσφιγμένου μέ Ἡγούμενο τόν σεβαστό Γέροντα Χρυσόστομο. Κατακλείων συμπερασματικῶς τήν ὁμιλία μου αὐτή, ἐπιτρέψτε μου νά ἀπαριθμήσω τά κανονικά παραπτώματα τῶν καταληψιῶν, τά ὁποῖα τούς ὁδήγησαν στήν ἀδιέξοδη αὐτή σήμερα κατάσταση: α) Ἀπέστησαν ἀπό τόν βασικό σκοπό τοῦ μοναχικοῦ βίου, ἤτοι τήν ἀφιέρωση στήν ἡσυχία καί τήν μετάνοια, στήν ἄσκηση καί τήν καλλιέργεια τῆς προσευχῆς μακράν τοῦ κόσμου καί τῶν ἐν τῷ κόσμῳ, ὑποκύψαντες εἰς τόν ἐκ δεξιῶν πειρασμόν ὅτι ἔφθασαν εἰς τοιοῦτον ὕψος ἀρετῆς, ὥστε νά εἶναι ἄξιοι νά κρίνουν τό ὀρθόδοξον ἤ μή τοῦ φρονήματος οὐχί μόνον τοῦ οἰκείου αὐτῶν ἐπισκόπου, ἀλλά συμπάσης της Ὀρθοδόξου ἀνά τόν κόσμον Ἱεραρχίας. β) Ἀφοῦ ἀπεφάνθησαν ὅτι μόνον ἐκεῖνοι εἶναι ὀρθόδοξοι καί οὐδείς ἕτερος, ἀπέκοψαν ἑαυτούς ἐκ τῆς ἀδελφικῆς συμπροσευχῆς τῶν ἄλλων ἁγιορειτῶν πατέρων, ἀπομονωθέντες, κατά συνέπειαν, ὡς εἰκός, καί ἐκ τῆς διοικητικῆς εὐθύνης τοῦ ἱεροῦ τόπου. γ) Χαρακτηρίσαντες αἱρετικούς καί τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη καί πάντας τούς Πατριάρχας καί ἀρχηγούς τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν μετά τῶν Ἱεραρχῶν αὐτῶν, ἔπαυσαν νά μνημονεύουν τοῦ κανονικοῦ ὀνόματος τοῦ οἰκείου αὐτῶν ἐπισκόπου, τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, μέ ἀποτέλεσμα νά ἀποκοποῦν ἀπό τό σῶμα τῆς Μιᾶς, Ἁγίας, Καθολικῆς καί Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας. Ὡς γνωστόν, στήν Ἐκκλησία δέν ὑπάρχει οὔτε «ἐνδιάμεσος χῶρος» οὔτε «γκρίζες ζῶνες». Ὅποιος δέν εἶναι ἐντός τῆς Ἐκκλησίας, σημαίνει ὅτι εἶναι ἐκτός αὐτῆς, μέ ὅσα σωτηριολογικῶς συνεπάγεται αὐτό. δ) Δέν ἀρκέσθησαν στήν ἰδία πλάνη, ἀλλά ἐξήσκησαν καθ ὅλα αὐτά τά χρόνια συστηματική προσπάθεια νά παρασύρουν στήν ἐκτός τῆς Ἐκκλησίας πνευματική ἀπώλεια καί ἄλλους πιστούς καί κληρικούς, διαδίδοντες μέ κάθε τρόπο τίς δοξασίες τους 19

20 καί ἀσκώντας προσηλυτισμό, ἐκμεταλλευόμενοι δέ καί τίς ψηφοθηρικές ἐπιθυμίες πολιτικῶν παραγόντων. ε) Ὑπήχθησαν σέ ἀντικανονικούς καί σχισματικούς δῆθεν Ἀρχιερεῖς, μνημονεύοντες τῶν κανονικῶν ὀνομάτων αὐτῶν, συλλειτουργοῦντες μέ αὐτούς καί δεχόμενοι «χειροτονίες» ἀπό αὐτούς. Ὑπενθυμίζω ἐδῶ ὅτι αὐτό τό ἔκαναν οἱ κατά τά ἄλλα ζηλωτές, οἱ ὁποῖοι κατηγοροῦσαν τούς ἀδελφούς τους ἁγιορείτας, διότι διετήρουν ἐπικοινωνία μέ ὅσους εἶχαν διάλογο μέ τήν Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία. Εἶναι, ἀλήθεια, ὁ διάλογος μέ μή ὀρθοδόξους μεγαλυτέρα ἁμαρτία ἀπό τήν ὑπαγωγή εἰς σχισματικούς ἀντικανονικούς καί αὐτοχειροτονήτους δῆθεν Ἱεράρχες; στ) Ἐσφετερίσθησαν τήν ἰδιότητα τοῦ ἐσφιγμενίτου μοναχοῦ, ἀντιποιούμενοι καί τήν ἰδιότητα τοῦ ἁγιορείτου, ἐνῶ στήν πραγματικότητα παρεβίαζαν ὅλες τίς ἀρχές, οἱ ὁποῖες διέπουν καί τίς δύο ἰδιότητες. Ἡ Μονή Ἐσφιγμένου εἶναι Πατριαρχική καί Σταυροπηγιακή. Ἔτσι τήν ἵδρυσαν καί ἔτσι τήν διατήρησαν οἱ ἀνά τούς αἰῶνες πατέρες, μηδέποτε διανοηθέντες νά καταλύσουν ἐν τῇ πράξει τίς συστατικές καί ἱδρυτικές αὐτές ἰδιότητες τῆς Μονῆς τῆς μετανοίας των. Οἱ νῦν κάτοικοι τῆς Μονῆς, ἀπεδείχθη καί ἐκ τῆς ἱστορικῆς ἐρεύνης ὅτι εἶναι ἔποικοι, παρανόμως, ἀντικανονικῶς καί δολίως ἐγκατασταθέντες, ἐκμεταλλευόμενοι τήν κατά τό ἔτος 1972 ἔνταση στίς σχέσεις αὐτῆς μετά τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος. Ὁμοιάζουν μέ ὅσους χαρακτηρίζει ὁ Κύριος ὡς κλέπτας τῆς ποίμνης, λυμαινομένους αὐτήν καί μή εἰσερχομένους διά τῆς θύρας, ἀλλά νύκτωρ, ἐν κρυπτῷ καί παραβύστῳ. Κατά ταῦτα, δέν δικαιοῦνται νά παραμένουν στή Μονή Ἐσφιγμένου καί ὡς καταληψίαι ὀφείλουν νά τήν ἀποδώσουν στούς κανονικούς συνεχιστάς τῆς παραδόσεως καί τοῦ πνεύματος τῶν ἱδρυτῶν καί τῶν προπατόρων αὐτῆς, μηδέποτε ἀποκοπέντων ἐκ τῆς ποίμνης τῆς Πρωτοθρόνου Κωνσταντινουπολίτιδος Ἐκκλησίας. Ἀδελφοί καί πατέρες, 20 Δέν εἶναι πρώτη φορά πού ἡ Ἐκκλησία ἀντιμετωπίζει τέτοιες καταστάσεις. Εἶναι τόσο ἐπίκαιρος καί ταιριαστός ὁ ιγ Κανών τῆς ἐν Κων/πόλει Πρωτοδευτέρας Συνόδου (861), ὥστε δέν μπορῶ νά ἀντισταθῶ στόν πειρασμό νά τόν διαβάσω ὅπως εἶναι: «Τάς τῶν αἱρετικῶν ζιζανίων ἐπισποράς ἐν τῇ τοῦ Χριστοῦ ἐκκλησίᾳ ὁ παμπόνηρος καταβαλών καί ταύτας ὁρῶν τῇ μαχαίρᾳ τοῦ Πνεύματος τεμνομένας προρρίζους, ἐφ ἑτέραν ἦλθε μεθοδείας ὁδόν, τῇ τῶν σχισματικῶν μανίᾳ τό τοῦ Χριστοῦ σῶμα μερίζειν ἐπιχειρῶν. Ἀλλά καί ταύτην αὐτοῦ τήν ἐπιβουλήν ἡ ἁγία σύνοδος ἀναστέλλουσα παντελῶς, ὥρισε τοῦ λοιποῦ, ἵνα εἴτις πρεσβύτερος ἤ διάκονος ὡς δῆθεν ἐπί ἐγκλήμασι τισι τοῦ οἰκείου κατεγνωκώς ἐπισκόπου, πρό συνοδικῆς διαγνώσεως καί ἐξετάσεως καί τῆς ἐπ αὐτῷ τελείας κατακρίσεως, ἀποστῆναι τολμῆσοι τῆς αὐτοῦ κοινωνίας, καί τό ὄνομα αὐτοῦ ἐν ταῖς ἱεραῖς τῶν λειτουργιῶν εὐχαῖς κατά τό παραδεδομένον τῇ ἐκκλησίᾳ μή ἀναφέροι, τοῦτον ὑποκεῖσθαι καθαιρέσει καί πάσης ἱερατικῆς ἀποστερεῖσθαι τιμῆς. Ὁ γάρ ἐν πρεσβυτέρου τάξει τεταγμένος καί τῶν μητροπολιτῶν ἁρπάζων τήν κρίσιν, καί πρό κρίσεως αὐτός κατακρίνων, ὅσον τῷ ἐπ αὐτῷ, τόν οἰκεῖον πατέρα καί ἐπίσκοπον, οὗτος οὐδέ τῆς τοῦ πρεσβυτέρου ἐστίν ἄξιος τιμῆς ἤ ὀνομασίας. Οἱ δέ τούτῳ συνεπόμενοι, εἰ μέν τῶν ἱερωμένων εἶεν τινες, καί αὐτοί τῆς οἰκείας τιμῆς ἐκπιπτέτωσαν. Εἰ δέ μοναχοί ἤ λαϊκοί, ἀφοριζέσθωσαν παντελῶς τῆς ἐκκλησίας, μέχρις ἄν τήν πρός τούς σχισματικούς συνάφειαν διαπτύσαντες, πρός τόν οἰκεῖον ἐπίσκοπον ἐπιστραφεῖεν». Ἡ Ἐκκλησία ἔδωσε τή λύση. Ἡ Μονή Ἐσφιγμένου ἔχει τήν ἀδελφότητά της. Διάλογος πλέον μέ τούς κατέχοντες τό κτηριακό συγκρότημα τῆς Μονῆς δέν μπορεῖ νά γίνει παρά μόνο μέ προοπτική εἴτε τήν ἐν μετανοίᾳ ἔνταξή τους στήν κανονικότητα καί στήν ὑπό τόν Ἡγούμενο ἀδελφότητα, εἴτε τόν τρόπο καί τό χρονοδιάγραμμα τῆς ὁριστικῆς ἀποχωρήσεώς τους ἀπό τόν Ἱερό τόπο. Γένοιτο!