Δ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ι Ε Ρ Α Σ Μ Η Τ Ρ Ο Π Ο Λ Ε Ω Σ Ι Ε Ρ Α Π Υ Τ Ν Η Σ Κ Α Ι Σ Η Τ Ε Ι Α Σ

Transcript

1 Δ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ι Ε Ρ Α Σ Μ Η Τ Ρ Ο Π Ο Λ Ε Ω Σ Ι Ε Ρ Α Π Υ Τ Ν Η Σ Κ Α Ι Σ Η Τ Ε Ι Α Σ Ἄγκυρα Ἐλπίδος Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ο Σ Β Τ Ε Υ Χ Ο Σ 4 1 Ν Ο Ε Μ Β Ρ Ι Ο Σ - Δ Ε Κ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Σ

2 Περιεχόμενα σελ. Πατριαρχική Ἀπόδειξις ἐπί τοῖς Χριστουγέννοις, 3-4 Ποιμαντορική Ἐγκύκλιος ἐπί τοῖς Χριστουγέννοις, 5-7 Γυναῖκες μάρτυρες καί μή, ἐγκωμιαζόμενες ἀπο τόν Ἱ. Χρυσόστομο, Ἀποστόλου Μπουρνέλη 8-16 Μιά μεγάλη ἱστορική ἐπέτειος γιά τήν Κρήτη ( ). Μιχαήλ. Γ. Καβουλάκη Ὁ Γέρων Πορφύριος ὡς Καυσοκαλυβίτης, Παταπίου Μοναχοῦ Καυσοκαλυβίτου Ἀπό τό Νοσοκομεῖο ΠΕ.ΠΑ.Γ.Ν.Η. 26 Ὁ τάφος τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου, Ἐμμανουήλ Πηγιάκη Ἡ Μονή Σφάκας Μύρτου, Γιάννη Γ. Χρηστάκη Μεταστροφή στό σανίδι. Οἱ ἀπό μίμων Ἅγιοι, Εὐαγγέλου Πετράκη Νέστωρ ὁ Καρεώτης- ιονυσιάτης, Ἀντωνίου Στιβακτάκη Ἐκκλησία, Ἐπιστήμη καί Πολιτισμός, Παναγιώτου Σπάρου Ἀπό τή ζωή τῆς Μητέρας Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, Ἐλευθερίου Χρυσοχόου Ἀπό τή ζωή τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας, Νέες ἐκδόσεις τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως 63 ιμηνιαῖο Ὀρθόδοξο Περιοδικό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Περιόδος Β, Τεῦχος 41, Νοέμβριος- εκέμβριος Ἰδιοκτήτης: Ἱερά Μητρόπολις Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Ἐκδότης- ιευθυντής, Ὑπεύθυνος κατά νόμο: Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος. Ἠλεκτρονική στοιχειοθεσία: Σταῦρος Κακοδειπνάκης, Γραμματεύς Ἱ. Μητροπόλεως. Ἐπιμέλεια ὕλης, ἠλεκτρονική σελιδοποίηση, προετοιμασία ἐκτύπωσης: Ἀρχιμ. Κύριλλος ιαμαντάκης, Πρωτοσύγκελλος Ἱ. Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. ιεύθυνση: Φιλοθέου Α 8, Ἱεράπετρα. Τηλέφωνο: /22786, FAX: / Web Site: / angira@acn.gr Κωδικός Ταχυδρομείου: Ἐκτύπωση: Γραφικές Τέχνες «ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ» Τό περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές εἰσφορές καί ἐμβάσματα. Ἐξώφυλλο: Ἡ Κοινωνία τῶν Ἀποστόλων τοιχογραφία ἀπό τόν Ἱερό Ναό Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος στό Παντέλι τῆς Ἐνορίας Χανδρᾶ Σητείας, 15ος αἰ. Πατριαρχική Ἀπόδειξις ἐπί τοῖς Χριστουγέννοις Β Α Ρ Θ Ο Λ Ο Μ Α Ι Ο Σ ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ, ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΠΑΝΤΙ Τῼ ΠΛΗΡΩΜΑΤΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΧΑΡΙΝ, ΕΛΕΟΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΝ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΕΝ ΒΗ- ΘΛΕΕΜ ΓΕΝΝΗΘΕΝΤΟΣ ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡΙ- ΣΤΟΥ * * * Χριστός γεννᾶται, δοξάσατε, Χριστός ἐξ οὐρανῶν, ἀπαντήσατε. Ἀδελφοί καί τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά, Μ έ πολλήν χαράν ἡ Ἐκκλησία μας μᾶς καλεῖ νά δοξάσωμεν τόν Θεόν διά τήν ἐπί γῆς ἐξ ἀγάπης αὐτοπρόσωπον ἐν θεανθρωπίνῃ ὑποστάσει παρουσίαν τοῦ Χριστοῦ, τοῦ ἑνός ἐκ τῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος. Πρέπει μέ ἰδιαιτέραν προσοχήν νά ἐξετάσωμεν τήν ἀληθῆ καί ζωοποιόν σημασίαν τοῦ γεγονότος τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ. Αὐτή ἀποκαλύπτει εἰς τήν ἀνθρωπότητα πρῶτον, ὅτι ὁ Θεός εἶναι προσωπικός καί ἐμφανίζεται εἰς ἡμᾶς ὡς πρόσωπον, ὅπως πρόσωπα ἔπλασε καί ἡμᾶς τούς ἀνθρώπους, καί δεύτερον, ὅτι περιβάλλει ἡμᾶς διά τῆς ἀγάπης Του. Τά δύο αὐτά γεγονότα, τό πρόσωπον καί ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, ἐκφράζουν θεμελιώδεις ἀληθείας τῆς πίστεώς μας, τάς ὁποίας πολλάκις βεβαίως ἔχομεν ἀκούσει. Ἐν τούτοις, ἡ ἐπίδρασις αὐτῶν εἰς τήν ζωήν μας δέν εἶναι ὅση πρέπει, διότι πολλοί ἐξ ἡμῶν δέν αἰσθανόμεθα τήν ἀδελφοσύνην τοῦ Χριστοῦ μέ τό πρόσωπόν μας, οὔτε τήν ἀπέραντον ἀγάπην Αὐτοῦ πρός ἡμᾶς, καί ἀντιστοίχως δέν ἀνταποδίδομεν τήν ἀγάπην μας πρός τόν Χριστόν, ὥστε διά τῆς κοινωνίας τῆς ἀγάπης νά γίνωμεν κοινωνοί κατά χάριν καί τῶν ἄλλων ἰδιοτήτων Αὐτοῦ. Ἐάν δικαιολογοῦνται κάπως νά ἀγνοοῦν τήν ἀγάπην τοῦ Θεοῦ καί τό πρόσωπόν Του αὐτοί οἱ ὁποῖοι δέν ἐγνώρισαν τόν Χριστόν καί διά τοῦτο πελαγοδρομοῦν εἰς ἀναζήτησιν τῆς ἀπροσώπου ὀντότητος, τήν ὁποίαν ἐκλαμβάνουν ὡς Θεόν, οὐδόλως δικαιολογούμεθα ἡμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι χριστιανοί νά ἀκολουθῶμεν τάς ἀδιεξόδους ἀναζητήσεις των. Αὐτοί οἱ ἐν πλάνῃ ἀδελφοί μας ἀντί νά ἀναζητοῦν τόν Θεόν ὡς πρόσωπον καί νά πλησιάζουν Αὐτόν διά τοῦ πλησιάσαντος ἡμᾶς Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἀγωνίζονται ἀπεγνωσμένως νά γίνουν διά τῶν ἰδικῶν των δυνάμεων θεοί, ὡς ὁ Ἀδάμ ἐνόμισεν ὅτι θά κατώρθωνεν ὑπακούων εἰς τό πονηρόν πνεῦμα. Ὁ ἀληθινός ὅμως προσωπικός Θεός, ὁ 2 3

3 γνωριζόμενος μόνον διά τοῦ γεννηθέντος ἐν φάτνῃ ἐξ ἀγάπης πρός ἡμᾶς Ἰησοῦ Χριστοῦ, μᾶς ὑπεσχέθη τήν υἱοθεσίαν, τήν ἐπάνοδον εἰς τούς κόλπους τοῦ Πατρός, καί τήν διά τοῦ Χριστοῦ κατά χάριν θέωσιν. Μόνον διά τοῦ Χριστοῦ πραγματώνεται ἡ πανανθρωπίνη ἐπιθυμία πρός ὑπέρβασιν τῆς φθαρτότητος καί τῆς μονώσεως τῆς χωρίς ἀγάπην ὑπάρξεως καί ἡ ἀνάπτυξις τῆς κοινωνίας τῆς μεταξύ θείων καί ἀνθρωπίνων προσώπων ἀγάπης, ἡ ὁποία ὁδηγεῖ εἰς τήν αἰωνιότητα καί τήν ἀφθαρσίαν. Ἄς στρέψωμεν τά βλέμματα τῶν καρδιῶν μας πρός τόν ἀρτιγέννητον καί ἐν φάτνῃ κείμενον Ἰησοῦν Χριστόν καί ἀναλογιζόμενοι πόσον μᾶς ἀγαπᾷ, ἄς ἀγαπήσωμεν Αὐτόν ἐξ ὅλης τῆς καρδίας, τῆς διανοίας καί τῆς ὑπάρξεώς μας. Μόνον διά τῆς ἀγάπης τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ θά γίνωμεν κοινωνοί καί τῆς θείας Αὐτοῦ φύσεως κατά χάριν, ὡς Αὐτός διά τῆς ἀγάπης ἐγένετο κοινωνός τῆς ἀνθρωπίνης ἡμῶν φύσεως. Ἀνθρωποκεντρικαί προσπάθειαι, διαλογισμοί, ψυχεδελικαί καταστάσεις καί ἐκστάσεις καί παρεμφερεῖς ἐξωχριστιανικαί ἐμπειρίαι δέν ὁδηγοῦν εἰς συνάντησιν τοῦ ἀληθινοῦ προσωπικοῦ Θεοῦ τῆς ἀγάπης, ἀλλ εἰς τό βαθύ καί παγερόν σκότος, εἰς τό ἔρεβος τῆς αἰωνίας ἀπωλείας, εἰς τήν αἴσθησιν τοῦ πλήρους καί ἀβυσσαλέου κενοῦ. ιά τοῦτο, τέκνα ἀγαπητά ἐν Κυρίῳ, ἀγαπήσατε τόν δι ἡμᾶς τούς ἀνθρώπους καί διά τήν ἡμετέραν σωτηρίαν ἐνανθρωπήσαντα ἐξ ἀγάπης Ἰησοῦν Χριστόν καί γνωρίσατε τήν κοινωνίαν τῆς ἀγάπης Αὐτοῦ, σύν τῷ Πατρί καί τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι, διότι τῆς ἀγάπης Αὐτοῦ τοῦ προσωπικοῦ Θεοῦ οὐδέν γλυκύτερον. Μέγας κῆρυξ τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ ταυτίσας Θεόν καί ἀγάπην Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος, ὁ εἰπών τόν κορυφαῖον λόγον «ὁ Θεός ἀγάπη ἐστί». Καί μετ αὐτόν ὁ εἰς τέλος ἀγαπήσας τόν Χριστόν Ἀπόστολος Παῦλος, ὁ γράψας τόν θερμουργόν λόγον «τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπό τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ;». Οὔτε θλῖψις, οὔτε μάχαιρα, οὔτε θάνατος, οὔτε ἄλλη ἀγάπη δύναται νά εἶναι ἰσχυροτέρα τῆς ἀγάπης μας πρός τόν Χριστόν. Εἰς ὑπόμνησιν δέ τῶν λόγων καί τῶν ἐξ ἀγάπης ἔργων τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Παύλου καί ἐπί τῇ συμπληρώσει δύο χιλιάδων ἐτῶν ἀπό τῆς γεννήσεώς του ἀνακηρύσσομεν τό ἐρχόμενον ἔτος 2008 ὡς ἔτος τοῦ Ἀποστόλου Παύλου. Εὐχόμεθα πατρικῶς καί ὁλοκαρδίως ὅπως ὁ ἐν φάτνῃ γεννηθείς ἐξ ἀγάπης διά τήν ἡμῶν σωτηρίαν Ἰησοῦς Χριστός, διά πρεσβειῶν τῆς ἀπειράνδρου καί ἀειπαρθένου Μητρός Αὐτοῦ, τοῦ Ἁγίου προκατόχου ἡμῶν Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, εἰς τήν μνήμην τοῦ ὁποίου εἶναι ἀφιερωμένον τό ἀπερχόμενον ἔτος, καί τοῦ ἐπίσης Ἁγίου προκατόχου ἡμῶν Νήφωνος, ἀνιδρυτοῦ καί δευτέρου κτίτορος τῆς ἐν Ἁγίῳ Ὄρει Ἱερᾶς Πατριαρχικῆς καί Σταυροπηγιακῆς Μονῆς τοῦ Ἁγίου ιονυσίου, τοῦ ὁποίου κατά τό προσεχές ἔτος ἑορτάζομεν τήν πεντακοσιοστήν ἐπέτειον ἀπό τῆς κοιμήσεως, ὡς καί τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων Ἰωάννου καί Παύλου, κηρύκων κατ ἐξοχήν τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ, καί πάντων τῶν Ἁγίων, καταστήσῃ φάτνην Αὐτοῦ τήν καρδίαν ἑκάστου ἐξ ἡμῶν καί ἀποκαλύψῃ εἰς ὅλους τό πρόσωπον τῆς ἀγάπης Του, καί ἐπικαλούμεθα ἐφ ὑμᾶς τήν Χάριν καί τό πλούσιον Ἔλεος Αὐτοῦ. Καλά Χριστούγεννα, εἰρηνικόν καί εὐλογημένον ωδεκαήμερον, καρποφόρον πνευματικῶς καί ὑλικῶς τό νέον ἔτος. Φανάριον, Χριστούγεννα 2007 Ὁ Κωνσταντινουπόλεως διάπυρος πρός Θεόν εὐχέτης πάντων ὑμῶν 4 Ποιμαντορική Ἐγκύκλιος ἐπί τοῖς Χριστουγέννοις Ε Υ Γ Ε Ν Ι Ο Σ ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΙΕΡΑΠΥΤΝΗΣ ΚΑΙ ΣΗΤΕΙΑΣ Τῼ ΙΕΡῼ ΚΛΗΡῼ ΚΑΙ Τῼ ΘΕΟΦΡΟΥΡΗΤῼ ΛΑῼ ΤΗΣ ΑΓΙΩΤΑΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΙΕΡΑΠΥΤΝΗΣ ΚΑΙ ΣΗΤΕΙΑΣ ΧΑΡΙΝ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΝ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΕΝ ΒΗΘΛΕΕΜ ΤΕΧΘΕΝΤΟΣ ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ «Ἰδού εὐαγγελίζομαι ὑμῖν χαράν μεγάλην, ἥτις ἔσται παντί τῷ λαῷ. Ὅτι ἐτέχθη ὑμῖν σήμερον Σωτήρ, ὅς ἐστι Χριστός Κύριος ἐν πόλει αυίδ» (Λουκ. 2,10-11). Ἀγαπητοί μου Ἀδελφοί καί Συλλειτουργοί καί τέκνα ἀγαπητά ἐν Κυρίῳ Τεχθέντι, ὉΕὐαγγελισμός, δηλ. ἡ καλή ἀγγελία, συνεχίζεται ἀπό τά χρόνια τῆς Παλαιᾶς ιαθήκης μέ τίς προτυπώσεις καί Θεοφάνειες τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ, στά χρόνια τῆς Καινῆς ιαθήκης, ὅπως τίς ἔζησαν οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι, οἱ ἅγιοι Πατέρες καί ιδάσκαλοι, μέχρι καί τίς μέρες μας, ὅπως ζοῦμε ὅλοι ἐμεῖς διαχρονικά τό μυστήριο τῆς Ἐνανθρωπήσεως, τῆς Θείας Γεννήσεως, τοῦ ἁγιασμοῦ καί τῆς θεώσεως. Καί ὅλα αὐτά τά γεγονότα τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ ἀπό τή Γέννηση, τήν Ἀνάσταση καί τήν Πεντηκοστή, τά ζοῦμε ἐμπειρικά καί βιωματικά καί σήμερα σέ κάθε Θεία Λειτουργία. Ἡ Ἐκκλησία «ἐν τοῖς μυστηρίοις σημαίνεται», γιατί μέσα στή ζωή της ὁ Ἰησοῦς Χριστός κρύπτεται φανερούμενος καί ἀποκαλύπτεται κρυπτόμενος. Μέσα στή Θεία Λειτουργία, ἡ Ἀκολουθία τῆς Προσκομιδῆς, πού γίνεται στήν Ἱερά Πρόθεση συμβολίζει καί ἀπεικονίζει τή Θεία Γέννηση. Στή συνέχεια, ἡ λεγόμενη Μικρή Εἴσοδος συμβολίζει τήν εἴσοδο τοῦ Χριστοῦ στόν κόσμο, τή Γέννηση καί τή δημόσια δράση του. Ἡ προπορευόμενη λαμπάδα εἶναι ὁ λύχνος τοῦ φωτός δηλ. ὁ Τίμιος Πρόδρομος πού φωνάζει: «ὀπίσω μου ἔρχεται ἀνήρ, ὅς ἔμπροσθέν μου γέγονεν... ἴδε ὁ ἀμνός τοῦ Θεοῦ» (Ἰωάν. 1,30,36). Ἡ Μικρή Εἴσοδος γίνεται μετά τά ἀντίφωνα πού ἔχουν στίχους ἀπό τήν Παλαιά ιαθήκη καί τελειώνουν μέ τό τροπάριο «Ὁ Μονογενής Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ...», πού εἶναι τό ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ στήν Παλαιά ιαθήκη, πρίν τή Γέννησή του. Τό ἱερό πρόσωπο τῆς Παναγίας μας μέ τίς πρεσβεῖες τῆς ὁποίας ζοῦμε, κλείνει τήν Παλαιά ιαθήκη καί ἀνοίγει τή Νέα ιαθήκη, τήν ἐποχή τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Ἱερεύς εἰσοδεύει ἀπό τή βόρεια διακονική πύλη καί ὑψώνει τό Ἱερό Εὐαγγέλιο, 5

4 πού συμβολίζει τόν Χριστό, μέχρι τό ὕψος τῆς κεφαλῆς του, γιά νά προβάλλει ἀκριβῶς τήν εἴσοδο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους. Γι αὐτό ἔρχεται καί στέκεται στό μέσο τοῦ Ναοῦ, μέσα δηλ. στόν κόσμο, λέγει τήν εὐχή τῆς ἁγίας Εἰσόδου, εὐλογεῖ τήν Εἴσοδο καί ἀναφωνεῖ τό «Σοφία ὀρθοί», συμβολίζοντας τόν Ἄγγελο Κυρίου, πού ἐξήγγειλε καί εὐαγγελίσθηκε τή Γέννηση τοῦ Χριστοῦ στούς ποιμένες. Εἶναι σάν νά μᾶς ἀναγγέλει τό «Ἰδού εὐαγγελίζομαι ὑμῖν χαράν μεγάλην, ἥτις ἔσται παντί τῷ λαῷ». Καί ἐπειδή τό Ἱερό Εὐαγγέλιο εἶναι ἡ μόνη καί ἀληθινή σοφία, ὁ Χριστός, γι αὐτό μᾶς προτρέπει νά τόν ὑποδεχθοῦμε ὄρθιοι. Τήν εἴδηση τῆς Γεννήσεως ἄκουσαν πρῶτοι ἀπό τούς ἀνθρώπους οἱ ποιμένες, ἀπό τίς οὐράνιες δυνάμεις οἱ Ἄγγελοι πού ἔψαλλαν καί μετά οἱ Μάγοι. Ὅλοι, ὅμως, ἦταν ὄρθιοι, δηλ. ξυπνητοί καί πρόθυμοι νά ἀκούσουν τή θεία βουλή, τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, τή Γέννηση τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ. Ὁ Ἱερεύς γι αὐτό παρακαλεῖ στήν εὐχή τῆς Εἰσόδου νά γίνει εἴσοδος τῶν ἁγίων Ἀγγέλων, πού θά εἶναι καί αὐτοί συλλειτουργοί καί συμβοηθοί στό λειτουργικό του ἔργο. Οἱ πιστοί ἔχουν μπροστά τους τώρα τό θαῦμα τῆς ἀγγελίας τῆς Γεννήσεως καί συγχρόνως τῆς φανερώσεως τῆς αἰσθητῆς Γεννήσεως μέ τήν παρουσία τῶν Ἀγγελικῶν δυνάμεων καί μέ τή φανέρωση καί εἰσόδευση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ στόν κόσμο, ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους, κατά τή χρονική αὐτή στιγμή τελέσεως τῆς Θείας Λειτουργίας. Γι αὐτό οἱ πιστοί ἀπό σεβασμό καί πίστη εἶναι σέ ὄρθια στάση, παρακολουθοῦν, συμμετέχουν καί ἀπαντοῦν ἀποδίδοντας τή λατρευτική προσκύνηση στόν Ἀρχηγό τῆς σωτηρίας μας Ἰ. Χριστό. Ὁ Ἱερεύς καί οἱ πιστοί ψάλλουν τό εἰσοδικό: «εῦτε προσκυνήσωμεν καί προσπέσωμεν Χριστῷ, σῶσον ἡμᾶς Υἱέ Θεοῦ, ὁ ἀναστάς ἐκ νεκρῶν (ἤ ὁ ἐν Ἁγίοις θαυμαστός) ψάλλοντάς σοι Ἀλληλούια». Οἱ πιστοί συνοδοιποροῦν καί συμψάλλουν μέ τούς ἀγγέλους γιά τά θαυμαστά καί ἐξαίσια ἔργα τοῦ Θεοῦ, πού ὁ Χριστός μέ τό θέλημα τοῦ οὐρανίου Πατρός του καί τή Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος σέ κάθε Θεία Λειτουργία ἐπιτελεῖ. Καί δέν ἐπιτελεῖ τίποτε ἄλλο αὐτός ὁ Μέγας Ἀρχιερεύς παρά φανερά παντοῦ καί πάντοτε νά ἐργάζεται τή σωτηρία τοῦ κάθε πιστοῦ, ἰδιαιτέρως δέ στή Θεία Λειτουργία προσφέροντας αὐτό τοῦτο τό πανάχραντο καί αἰώνιο Σῶμα Του καί τό πανάγιο θεϊκό Αἷμα Του μέ ἕνα μόνο σκοπό: «εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν καί εἰς ζωήν αἰώνιον». Ἀκολουθοῦν τά ἑόρτια ἀπολυτίκια καί τοῦ Ἁγίου τοῦ Ναοῦ, ἤ τῆς ἑορτῆς τοῦ Ἁγίου στή μνήμη τοῦ ὁποίου λειτουργοῦμε, γιατί κάθε Ἅγιος ἀπό τότε πού φανερώθηκε ὁ Χριστός στή γῆ, εἶναι καί μιά Θεοφάνεια. Στή συνέχεια ψάλλομε τρεῖς φορές τόν Τρισάγιο Ὕμνο, τό «Ἅγιος ὁ Θεός...», πού εἶναι ὁ ὕμνος τῶν Ἀγγέλων στούς οὐρανούς καί τώρα γίνεται καί ὕμνος ἀδιάκοπος καί συνεχής τῶν πιστῶν στή γῆ. Ἡ τριτή ἐπανάληψη δείχνει τήν κατ ἐπανάληψη ἀπεριόριστη προσευχή καί λατρεία τοῦ Θεοῦ κατά τό Ἀποστολικό «Ἀδιαλλείπτως προσεύχεσθε, ἐν παντί εὐχαριστεῖτε» καί «πάντα ὅσα ἄν ποιεῖτε πρός δόξαν Θεοῦ ποιεῖτε». Τελειώνει δέ καί ὁ Τρισάγιος Ὕμνος μέ τήν εὐχαριστιακή, δοξολογική φράση τοῦ Ἱερέως, πού ὅπως οἱ Ἄγγελοι, ἔτσι κι ἐκεῖνος ὡς Λειτουργός δοξολογεῖ τόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό, πού ἔρχεται στόν κόσμο, λέγοντας: «Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου» (δηλ. τοῦ Θεοῦ Πατρός). Ἐμεῖς τοῦ προσφέρομε τόν καλό λόγο 6 (εὐ+λόγος=εὐλογημένος) καί Ἐκεῖνος προσφέρει τόν Ἑαυτό Του, πού εἶναι ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ οὐρανίου Πατρός. Πηγαίνοντας ἔπειτα στήν Πρόθεση καί ἀπ ἐκεῖ στήν ἄνω Καθέδρα, πού συμβολίζει τήν ἄνω οὐράνιο Καθέδρα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, τό φρικτό καί οὐράνιο Θυσιαστήριο, πού γίνεται τώρα στήν ἐπί γῆς τελουμένη Θεία Λειτουργία ἕνα καί τό αὐτό, μιμεῖται τούς Ἀγγέλους, τά Χερουβείμ καί τά Σεραφείμ καί εὐλογεῖ τόν Θεό λέγοντας: «Εὐλογημένος εἶ, ὁ ἐπί θρόνου δόξης τῆς βασιλείας σου, ὁ καθήμενος ἐπί τῶν Χερουβείμ». Μ αὐτό τόν τρόπο ἡ ἐπίγεια Θεία Λειτουργία στά δύο αὐτά σημεῖα, τῆς μικρᾶς Εἰσόδου καί τοῦ Τρισαγίου Ὕμνου, γίνεται μιά ζωντανή ἀπεικόνιση τῆς ἐπουρανίου Θείας Λειτουργίας, ὅπως τήν εἶδε καί ἔγραψε στήν Ἀποκάλυψη ὁ Εὐαγγελιστής Ἰωάννης (Ἀποκ. 7, 9-12), κατά τήν ὁποία τό κέντρο καί ἡ ἀρχή τῆς σωτηρίας μας εἶναι ὁ Ἰ. Χριστός, ὁ ἐκ τοῦ Πατρός γεννηθείς καί φανερωθείς στόν κόσμο γιά τή σωτηρία τοῦ κόσμου. Ἀγαπητοί μου Ἀδελφοί, Ἡ κάθε Θεία Λειτουργία, πού τελεῖται στή γῆ, τελεῖται καί στόν οὐρανό. έν εἶναι ἁπλή ἱερολογία, ἀλλά ἱερουργία καί τελετουργία. Ὁ Ἱερεύς δέν εἶναι μόνος του, οὔτε πράττει κάτι γιά τόν ἑαυτό του. έν ὁμιλεῖ, ἀλλά πράττει, τελεῖ. Γίνεται μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ Λειτουργός τῶν μυστηρίων τοῦ Θεοῦ καί τῆς Ἐκκλησίας γιά νά ἐνεργεῖται τό μυστήριο τῆς σωτηρίας καί στίς μέρες μας καί νά ἐξαγγέλεται τό θέλημα τοῦ Θεοῦ στή ζωή μας. Εἶναι λοιπόν ἀπαραίτητη ἡ συμμετοχή τῶν λαϊκῶν ἀδελφῶν μας σέ κάθε θεία Λειτουργία. Γιά νά ἐπιτελεσθεῖ ἡ λατρεία τοῦ Θεοῦ μέ τά ἱερά μυστήρια καί γιά νά ἐπιτευχθεῖ τό ἔργο τῆς σωτηρίας χρειάζονται Ἄγγελοι καί ἄνθρωποι νά συλλειτουργοῦν καί νά συνδοξολογοῦν τόν Θεό. Ἡ δέ συμμετοχή μας πρέπει νά εἶναι συνειδητή, ἐλεύθερη καί θεληματική, ὄχι ἀσεβής καί καταναγκαστική. Ἄς δοξάσομε τόν Τριαδικό Θεό γιά τό μυστήριο τῆς σωτηρίας μας, πού ξεκινᾶ ἀπό τήν ἐδῶ ἐπίγεια φανέρωσή Του μέ τή χρονική Γέννησή Του, ἐν πόλει αυίδ, καί ἀπό τότε μέχρι καί σήμερα μᾶς δίδει τή δυνατότητα νά βιώνομε προσωπικά καί ἐμπειρικά, ἁγιαστικά καί λατρευτικά κάθε Χριστούγεννα. Ἄς ζήσομε ἀληθινά Χριστούγεννα μέ τόν ἀεί Ὄντα, τόν ἐρχόμενο καί πάλιν ἐρχόμενον Σωτῆρα Χριστό. Ἀδελφοί, Χριστός Ἐτέχθη! Ἀληθῶς Ἐτέχθη! Χριστούγεννα 2007 Ὁ Ἱεραπύτνης καί Σητείας ΕΥΓΕΝΙΟΣ ιάπυρος πρός τόν Ἐνανθρωπήσαντα Σωτῆρα Εὐχέτης πάντων ὑμῶν. 7

5 Γυναῖκες μάρτυρες καί μή, ἐγκωμιαζόμενες ἀπό τόν Ἱερό Χρυσόστομο Ἀπόστολου Ν. Μπουρνέλη, Ἀν. Καθηγητῆ Ἀνωτάτης Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας Κρήτης 1. Προλεγόμενα* Κ οινό χαρακτηριστικό τῶν Ἁγίων γυναικῶν, πού θά παρουσιάσουμε, εἶναι τό μαρτύριο. Οἱ γυναῖκες αὐτές ἀνήκουν στή χορεία τῶν μαρτύρων τῆς πίστεως καί ἀποδεικνύουν τήν πάγια θέση τῆς Ἐκκλησίας, ὅτι δηλαδή ἡ φύση τῆς γυναίκας δέν ὑστερεῖ σέ τίποτα ἀπό τή φύση τοῦ ἄνδρα. Οἱ γυναῖκες αὐτές ἐγκωμιάζονται ἀπό τόν Ἅγιο Ἰωάννη τό Χρυσόστομο καί εἶναι ἡ Ἁγία Σολομονή 1, ἡ πρωτομάρτυς καί Ἰσαπόστολος Θέκλα 2, ἡ ἁγία μάρτυς Πελαγία 3, ἡ μεγαλομάρτυς ροσίδα 4 καί οἱ Ἁγίες μάρτυρες Προσδόκη καί Βερνίκη μέ τή μητέρα τους ομνίνα 5. Ἀξίζει νά ἀναφέρουμε προκαταβολικά, ὅτι ὁ λόγος τοῦ χρυσορρήμονος Πατρός πρός τήν πρωτομάρτυρα Θέκλα δέν διασώζεται ὁλόκληρος, ἀλλά μόνο ἡ ἀρχή 6 του καί ἀκόμα, ὅτι οἱ πληροφορίες πού μᾶς παραθέτει γιά τήν τελευταία τριάδα τῶν μαρτύρων ἀποτελοῦν κύρια ἱστορική πηγή 7, γιατί δέν ἔχουμε ἀπό πουθενά ἀλλοῦ προγενέστερα ἄλλες ἀναφορές. 2. Ἡ ἁγία μάρτυς Σολομονή Σύμφωνα μέ τίς πληροφορίες πού ἔχουμε ἀπό τό βιβλίο τῆς Παλαιᾶς ιαθήκης, ἡ εὐλογημένη αὐτή μητέρα ἔχει ἑπτά παιδιά, τά ὁποῖα ἔχει ἀναθρέψει μέ πολλές στερήσεις, κόπους καί θυσίες. Τά ὀνόματα τῶν παιδιῶν εἶναι Ἀβείμ, Ἀχείμ, Ἀντώνιος, Γουρίας, Ἐλεάζαρος, Εὐσεβωνᾶς, καί Μάρκελλος 8. Ἰουδαῖοι στό γένος μαζί μέ τή μητέρα τους ἔρχονται ἀντιμέτωποι μέ τόν βασιλιά τῆς Συρίας Ἀντίοχο τόν Ἐπιφανῆ, ὁ ὁποῖος τά ὑποβάλλει σέ μύρια κολαστήρια γιά νά ἀρνηθοῦν τό θεόσδοτο νόμο 9. Ἐκεῖνα ὅμως ὑπομένουν τά πάντα μέ πρωτοφανῆ καρτερία, γιατί δίπλα τους ἔχουν τήν ἐνισχύτρια, τή συμπαραστάτρια μητέρα τους. Γιά νά δείξει τήν ἀνδρεία τῆς μητέρας ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, τή συγκρίνει μέ τόν Πατριάρχη Ἀβραάμ καί προκαλεῖ τόν ἀναγνώστη νά ἐμβαθύνει στό θέμα: Σκέψου, λέγει, πῶς θαυμάζουμε τόν πατριάρχη Ἀβραάμ, ἐπειδή ἔφερε τό παιδί, τό ἔδεσε καί τό ἀνέβασε στό θυσιαστήριο. Σκέψου τώρα τή γυναίκα ἐκείνη τή στιγμή τοῦ μαρτυρίου τῶν παιδιῶν της καί θά δεῖς τό φρόνημά της. Γιατί δέν ἔβλεπε τό αἷμα πού ἔτρεχε, ἀλλά τά στεφάνια τῆς δικαιοσύνης πού πλέκονταν. έν ἔβλεπε νά τρυπιοῦνται πλευρά, ἀλλά νά οἰκοδομοῦνται σκηνές αἰώνιες. έν ἔβλεπε νά παραστέκονται δήμιοι, ἀλλά νά περιτριγυρίζουν Ἄγγελοι. Ξέχασε τούς πόνους τοῦ τοκετοῦ, περιφρόνησε τή φύση, ἀψήφησε τήν ἡλικία έν ξέρω, συνεχίζει, ἄν πρέπει νά τήν ὀνομάζουμε γυναίκα, δεδομένου ὅτι ἔβλεπε τά δάκτυλα τῶν παιδιῶν της νά σπαρταροῦν πάνω στά κάρβουνα, τήν ἁρπαγή ν ἁπλώνεται στό κεφάλι τους, νά βγάζει τό δέρμα τους κι ὅμως ἐκείνη ἄντεξε καί συμβούλευσε τά παιδιά της τά δέοντα 10. Ὁ ἱερός Πατήρ ἀποδίδει ἰδιαίτερη σημασία στό μαρτύριο τοῦ μικρότερου παιδιοῦ, γι αὐτό κάνει ξεχωριστή μνεία συνδυά- *Ὁμιλία πού ἐκφωνήθηκε στίς 26 Αὐγούστου 2007 σέ Ἡμερίδα πού ὀργάνωσαν ἡ Ἐνορία Ἀρχοντικῆς Ρεθύμνης καί ὁ Παγκρήτιος Σύνδεσμος Θεολόγων. ζοντας πάντα τή θυσία μέ τήν ἡρωΐδα μητέρα του. Τό παιδί αὐτό, λέγει, εἶχε ἤδη δοκιμαστεῖ βλέποντας τήν ὁρμή τοῦ τυράννου στό μαρτύριο τῶν ἕξι ἀδελφῶν του καί νιώθοντας τούς πόνους τῆς γηραιᾶς μητέρας του. Ταυτόχρονα συνειδητοποιεῖ, ὅτι ὁ τύρρανος εἶναι ἀποφασισμένος νά συνεχίσει καί τίποτε δέν εἶναι ἱκανό νά κορέσει τή δίψα τῆς ἐκδικήσεώς του. Τότε ἔρχεται ὡς ἐνισχυτικό μέσο στίς σκέψεις του, ἡ προτροπή 10 τῆς μητέρας του, τῆς ὁποίας τά μαλλιά εἶχαν ἀσπρίσει ἀπό τούς ἡμερονύκτιους ἀγῶνες, γιά τήν κατά Θεόν ἀνατροφή τῶν ἑπτά παιδιῶν της. Ὅλα αὐτά, ἀφοῦ τά συλλογίστηκε καλά ὁ τελευταῖος νέος ἀποφασίζει νά ἀκολουθήσει τόν ἴδιο δρόμο καί νά ἀποδεχθεῖ τό μαρτύριο, ὑπακούοντας καί στήν παρακίνηση τῆς μάνας του. Ἔτσι ἀπό μόνος του πηδᾶ μέσα στό καμίνι, θεωρώντας το πηγή δροσερῶν νερῶν, θεῖο λουτρό καί βάπτισμα 12. Μετά τό μαρτύριο καί τῶν ἑπτά παιδιῶν της ἡ Σολομονή «καθάπερ στεφάνῳ τινί τόν τιμαλφέστατον λίθον, αὕτη τήν σάρκα τήν ἑαυτῆς τῷ χορῷ τῶν παιδίων ἐναρμόσασα πρός τόν ποθούμενον Ἰησοῦν ἀπεδήμησε» 13. Ἡ τολμηρή ἐνέργεια αὐτή τῆς ἁγίας Σολομονῆς δίδει καί πάλι τήν εὐκαιρία στόν ἱερό Χρυσόστομο, νά τήν ἀντιπαραβάλλει μέ τήν μητέρα τῶν υἱῶν Ζεβεδαίου 14. Ἐκείνη, λέγει, ἀξιώθηκε νά γίνει μητέρα Ἀποστόλων, ἀλλά μόνο δύο, ὅμως ἡ ἁγία Σολομονή ἔγινε μητέρα ἑπτά μαρτύρων, μοναδική στήν ἀνθρώπινη ἱστορία καί στό τέλος ἡ ἴδια προστέθηκε σ αὐτούς, ὄχι ὅμως ὡς ἕνας μάρτυρας, ἀλλά ἰσοδυναμώντας δυό φορές τούς ἑπτά μάρτυρες 15. Ἡ μνήμη τους, τιμᾶται τήν 1η Αὐγούστου. 3. Ἡ ἁγία πρωτομάρτυς καί ἰσαπόστολος Θέκλα Γιά τή ζωή καί τό ἔργο τῆς πρωτομάρτυρος καί ἰσαποστόλου Θέκλας δέν γίνεται βέβαια λόγος στήν Καινή ιαθήκη. Οἱ πληροφορίες μας προέρχονται ἀπό ἀπόκρυφα κείμενα μέ τίτλο «Πράξεις Παύλου καί Θέκλης» καί φυσικά ἀπό τίς σχετικές ἀναφορές πού ἀπαντοῦμε στήν Πατερική γραμματεία. Ἡ καταγωγή της ἦταν ἀπό τό Ἰκόνιο 16 τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καί ἡ οἰκογένειά της προερχόταν ἀπό τίς τάξεις τῆς ἀριστοκρατίας. Οἱ γονεῖς της ἦσαν πολύ πλούσιοι καί ἡ μικρή Θέκλα εἶχε ὅ,τι ἐπιθυμοῦσε. Σέ ἡλικία δεκαοκτώ ἐτῶν οἱ γονεῖς της, τήν ἀρραβώνιασαν μέ ἕνα νέο, πού τόν ἔλεγαν Θάμυρι. Μέχρι τότε ἡ Θέκλα, δέν εἶχε γνωρίσει τό Χριστό καί τίς θεῖες ἐπαγγελίες του. Αὐτό ἔγινε λίγο καιρό ἀργότερα, ὅταν ὁ Ἀπόστολος Παῦλος πέρασε ἀπό τό Ἰκόνιο κατά τήν πρώτη περιοδεία του καί δίδαξε στό σπίτι τοῦ Ὀνησιφόρου 17. Μετά τή διδαχή τοῦ Ἀποστόλου ἀπό νύμφη τοῦ Θάμυρι, γίνεται νύμφη τοῦ Χριστοῦ καί ἰσόβιος ἀκόλουθός του 18. ιαπιστώνοντας τή μεταβολή αὐτή ὁ ἀρραβωνιαστικός της, κατηγορεῖ ἀμέσως στόν ἀνθύπατο τόν Ἀπόστολο Παῦλο, ὁ ὁποῖος ἀφοῦ διατάσσει τή σύλληψή του, τόν ρίχνει στή φυλακή 19. Παρά τό γεγονός αὐτό ἡ συμπεριφορά τῆς Θέκλας δέν μεταβάλλεται. Πηγαίνει στή φυλακή, ἐπισκέπτεται τόν εὐαγγελιστή της καί ἀκούει τίς παραινέσεις του. Ὁ θεοφιλής Πατήρ τῆς Ἐκκλησίας, ἀναφερόμενος στήν πρωτομάρτυρα, λέγει ὅτι ἐνθουσιάστηκε τόσο πολύ ἀπό τήν παύλεια διδασκαλία, τόσο ἡ καρδιά της φλογίστηκε ἀπό τό θεῖο ἔρωτα, ὥστε διέλυσε 8 9

6 τόν ἀρραβώνα της καί ἀφοσιώθηκε στήν ὑπερκόσμια διδασκαλία 20. Ἀκόμα τήν ὀνομάζει μακάρια, γιατί ἔφτασε στό σημεῖο νά δώσει καί τά χρυσαφικά της στούς φύλακες γιά νά ἐπικοινωνήσει μέ τόν Ἀπόστολο Παῦλο στή φυλακή 21. Στή συνέχεια παίρνοντας ὡς ἀφετηρία τό θέμα τῆς παρθενίας λέγει, ὅτι ἐνῶ μποροῦσε νά δημιουργήσει οἰκογένεια, νά γευθεῖ τίς ἡδονές τῆς ζωῆς, τ ἀρνήθηκε ὅλα νικώντας τούς φοβερούς δήμιους, δηλαδή τούς σαρκικούς πειρασμούς πρίν ἀπό τό ἄλλο μαρτύριο 22. Ὅταν συγκρίνουμε τό μαρτύριο τῆς σάρκας, συνεχίζει ὁ ἱερός Πατήρ, θά δοῦμε ὅτι εἶναι ἐπίπονο καί μακροχρόνιο. Ὅμως ἡ μακάρια Θέκλα πάλεψε σκληρά καί νίκησε στόν πολυμέτωπο αὐτό ἀγώνα. Τά θελκτικά λόγια τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, ὅτι «ἡ ἄγαμος μεριμνᾶ τά τοῦ Κυρίου ἵνα ᾖ ἁγία καί σώματι καί πνεύματι» 23, ἠχοῦσαν ἀδιάκοπα στά αὐτιά καί ἐνίσχυσαν σημαντικά τίς προσπάθειές της. Ἔτσι γιά χάρη τοῦ νυμφαγωγοῦ Χριστοῦ ἀπέρριψε τίς γήϊνες ἀπολαύσεις, τίς προτάσεις καί ὑποσχέσεις τοῦ μνηστῆρος της καί ἀκολούθησε τό δύσκολο δρόμο τῆς παρθενίας. έν ὑπάκουσε, οὔτε στίς παρακλήσεις τῆς μητέρας της, οὔτε στίς ἱκεσίες τῶν συγγενῶν της, οὔτε στά δάκρυα τῶν ὑπηρετῶν της. Ἀκόμα καί ὅταν ὁ μνηστήρας της μέ τή συνοδεία τοῦ ἀνθυπάτου ἦταν ἕτοιμος νά τή συλλάβει, ἐκείνη δέν φοβήθηκε, οὔτε τράπηκε σέ φυγή, ἀλλά ἀφοῦ ἔστρεψε τό βλέμμα της στόν οὐρανό, εἶπε : «Κύριε, ὁ Θεός μου ἐπί σοί ἤλπισα» 24. Ἀμέσως μετά ἄρχισαν νά τήν ἀπειλοῦν μέ τιμωρίες καί βασανιστήρια. Ὅταν οἱ ἀπειλές τους κορυφώθηκαν, ἡ Θέκλα ἄρχισε τό ἐρωτικό τραγούδι, «τίς ἡμᾶς χωρίζει τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ;» 25. Γιά τή σωρεία τῶν βασανιστηρίων, κολαστηρίων καί διωγμῶν πού ὑπέστη, ἡ ἁγία μας Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία τῆς ἀπέδωσε τούς χαρακτηρισμούς «Πρωτομάρτυς καί Ἰσαπόστολος» 26. Ἡ μνήμη της τιμᾶται τήν 24η Σεπτεμβρίου. 4. Ἡ μεγαλομάρτυς ροσίδα έν γνωρίζουμε ἀκριβῶς τό χρόνο τοῦ μαρτυρίου της, οὔτε ἐπίσης τό οἰκογενειακό της περιβάλλον. Ὁ Ἱερός Χρυσόστομος, παρουσιάζει τό μαρτύριο τῆς ροσίδος, τό ὁποῖο ἀποδίδει εὐθύς ἐξ ἀρχῆς στό Θεό. Πρῶτα, ἀπ ὅλα λέγει, ἡ ἡλικία τῆς ροσίδος ἦταν τέτοια καί μποροῦσε εὔκολα νά παρασυρθεῖ. Στή συνέχεια, τό σῶμα της ἦταν τρυφερό καί μέ τό παραμικρό μποροῦσε νά ὑποστεῖ βλάβη. Τρίτο, ὁ ιάβολος ἀρκετά ἔμπειρος, ὅπως παραπλάνησε τήν Εὔα καί παρήκουσε, κατά τόν ἴδιο τρόπο θά προσπαθοῦσε νά στερήσει ἀπό τήν ροσίδα τά στέφανα τῆς νίκης. Γιά τούς λόγους αὐτούς ὁ Θεός ἦταν παρών σέ κάθε βῆμα τῆς ροσίδος καί ὅσο πιό ἀσθενές ἦταν τό σκεῦος, τόσο περισσότερο ἔδιδε τή χάρη του, τόσο λαμπρότερο ἔκανε τό τρόπαιο 27. Μετά τή σύλληψη της ἡ ροσίδα προσάγεται ἐνώπιον τοῦ τυράννου, ὁ ὁποῖος γιά νά πτοήσει τό φρόνημά της εἶχε ἀνάψει μιά μεγάλη φωτιά θέλοντας νά τῆς δείξει, ὅτι ὁ θάνατος θά εἶναι φρικτός. Τά ὅπλα τῆς μάρτυρος εἶναι δύο, ὁ θεῖος φόβος καί ἡ ἀκλόνητη πίστη. Ὅσο περισσότερο καιγόταν τό καμίνι, τόσο φλογιζόταν καί ἡ ἁγία μέ τή νοητή φωτιά τοῦ θείου πόθου, φέρνοντας στή μνήμη της τούς τρεῖς παῖδες καί τίς τιμές πού ἀξιώθηκαν. Πλημμυρισμένη λοιπόν μέ τόν ἔνθεο πόθο, μέ τήν ψυχή της ἀδούλωτη πρός τόν τύραννο, θέτει τόν ἑαυτό της μέσα στό καμίνι θεωρώντας το δροσιά καλοκαιρινή γιά τό σῶμα της. Βλέποντας οἱ ἄπιστοι νά λιώνουν οἱ σάρκες της, νά φρυγανίζονται τά ὀστᾶ, νά κατακαίονται τά νεῦρα, νόμιζαν, ὅτι ἀφάνισαν τή μάρτυρα. Οἱ πιστοί ὅμως γνώριζαν, ὅτι μέ τόν τρόπο αὐτό ἀπέβαλε κάθε ρύπο καί κηλίδα, καί ἀνερχόταν ὁλοκάθαρη στόν Κύριο τῆς δόξης 28. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος στό λόγο του πρός τή μεγαλομάρτυρα, ἀποδίδει στή φωτιά τρεῖς παρομοιώσεις: «πηγήν ὑδάτων καθαρωτέραν καί βαφήν τίνα θαυμασίαν καί χωνευτήριον» 29. Ἡ φωτιά ἐκείνη παρομοιάζεται μέ πηγή ὑδάτων, γιατί σ αὐτή ἔλουσε καί λάμπρυνε τό σῶμα της ἡ ροσίδα. Θεωρεῖται βαφή ἐξαίρετη, γιατί ἔδωσε ὀμορφιά καί ὡραιότητα στή μάρτυρα. Τέλος, συμβολίζεται μέ χωνευτήρι, γιατί καθάρισε τήν ψυχή της ἀπό κάθε ἁμαρτία, ὅπως ὁ χρυσός καθαρίζεται ἀπό τά ξένα στοιχεῖα σέ ὑψηλή ὑψικάμινο 30. Ἡ μνήμη της τιμᾶται τήν 28η Ἰουλίου. 5. Εἰσαγωγικές σκέψεις γιά τούς ὅρους αὐτοθυσία καί αὐτοκτονία Μέχρι τώρα ἐκθέσαμε τή ζωή γυναικῶν μαρτύρων, οἱ ὁποῖες ἐγκωμιάζονται ἀπό τόν Ἅγιο Ἰωάννη τό Χρυσόστομο καί πού εἶχαν μαρτυρικό θάνατο. Ὁ συνοπτικός βίος τῶν ἁγίων γυναικῶν πού ἀκολουθεῖ, ἀφορᾶ μία κατηγορία πού προτίμησαν νά θέσουν τέλος στή ζωή τους, πρίν ὁδηγηθοῦν ἐνώπιον τῶν ἀντιθέων, πρίν ἀκόμα καταδικαστοῦν σέ μαρτύριο. Ἡ πράξη τους ἄραγε αὐτή μπορεῖ νά θεωρηθεῖ αὐτοθυσία ἤ αὐτοκτονία; Καί ἐάν συμβαίνει τό δεύτερο, πῶς εἶναι ποτέ δυνατόν ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος νά θεωρεῖ ἀπό τή μία πλευρά τήν αὐτοκτονία ὡς μία πράξη βαρύτερη καί ἀπό τόν φόνο 31 καί ἀπό τήν ἄλλη νά τίς ἐγκωμιάζει; Εἶναι γνωστό ὅτι στήν ὀρθόδοξη θεολογία αὐτοθυσία χαρακτηρίζεται ἡ φιλάνθρωπη ἐνέργεια τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ ὁποῖος ἐπρόσφερε τή ζωή του «ὑπέρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς» 32. Ἐπίσης στήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας συναντοῦμε ἄφθονα παραδείγματα Ἁγίων πού προτί- 10 μησαν τόν θάνατο, ἄν καί μποροῦσαν νά τόν ἀποφύγουν, ἔχοντας ὡς μοναδικό κίνητρο τήν ἀγάπη πρός τό Θεό καί τό συνάνθρωπο. Ἐνδεικτικά ἀναφέρουμε τόν Ἐπίσκοπο Ἀντιοχείας Ἰγνάτιο Θεοφόρο, ὁ ὁποῖος παρεμβαίνει στούς χριστιανούς τῆς Ρώμης μέ ἐπιστολή του καί τούς παρακαλεῖ νά μή ματαιώσουν τή θανάτωσή 33 του. Ἡ πράξη του αὐτή ἐντάσσεται ἀναμφισβήτητα μέσα στά πλαίσια τῆς αὐτοθυσίας καί μᾶς τιμᾶ ἰδιαιτέρως ὡς χριστιανούς ὀρθοδόξους. Ὅσον ἀφορᾶ στήν αὐτοκτονία, δηλαδή τήν αὐτόβουλη καί βίαιη διακοπή τῆς ζωῆς ἀπό τόν ἴδιο τόν ἄνθρωπο, ἡ Ἐκκλησία μας λαμβάνει ἀρνητική θέση. Οἱ αὐτοκτονίες πού συναντοῦμε στήν Παλαιά ιαθήκη τοῦ Σαμψών 34, τοῦ Σαούλ 35, τοῦ Ἀχιτόφελ 36, ἀποδοκιμάζονται μέ καθολικό τρόπο καί ἔρχονται σέ ἀντίθεση μέ τή θεία ἐντολή «οὐ φονεύσεις» 37. Σκληρή ἐπίσης εἶναι ἡ στάση τῶν κλασικῶν φιλοσόφων τῆς ἑλληνικῆς ἀρχαιότητος. Ὁ Πλάτων χαρακτηρίζεται τόν αὐτόχειρα «φονέα τοῦ φιλτάτου, ἄδικον δίκην ἑαυτῷ ἐπιτιθέντα» 38 καί ὁ Ἀριστοτέλης, «δειλόν τόν αὐτοκτόνον καί ἄδικον γιά τήν πόλιν» 39. Στήν Καινή ιαθήκη, ὅπου διασώζεται ἡ αὐτοκτονία τοῦ προδότου Ἰούδα 40, βλέπουμε ἡ ἐνέργεια αὐτή νά ἐπικρίνεται σέ μεγάλο βαθμό, γιατί δείχνει ἀπιστία στήν εὐσπλαχνία τοῦ διδάσκαλου καί πλήρη ἄρνηση τῆς ἀσύνορης ἀγάπης του. Γνωστή ἀκόμα εἶναι σέ μᾶς ἡ ἀπόπειρα αὐτοκτονίας τοῦ δεσμοφύλακα τῶν Φιλίππων μετά τή θαυμαστή ἀπελευθέρωση τοῦ Παύλου καί τοῦ Σίλα, τήν ὁποία ἀνέκοψε ὁ Ἀπόστολος Παῦλος λέγοντας. «Μηδέν πράξῃς σεαυτῷ κακόν, ἅπαντες γάρ ἐσμέν ἐνθάδε» 41. Ἔτσι σύμφωνα μέ τά παραπάνω ἡ αὐτοκτονία καταδικάζεται ὁμόφωνα, ὡς πράξη ἀρνήσεως τῆς θείας πρόνοιας. Ὑπάρχουν ὅμως καί εἰδικές περιπτώσεις, ὅπου ἡ θέση τῆς Ἐκκλησίας διαφοροποιεῖται διαχωρίζοντας κατά κάποιο 11

7 τρόπο τούς αὐτόχειρες αὐτούς ἀπό τούς ἄλλους. Στίς περιπτώσεις αὐτές, οἱ ὁποῖες ἐξάλλου ἀποτελοῦν ἐξαίρεση ἀπό τόν κανόνα παρατηροῦμε, ὅτι ἡ «αὐτοκτονία» δέν ἔχει ὡς κίνητρο τήν ἀπιστία πρός τόν Θεό, οὔτε ἀποτελεῖ μιά ἔσχατη πράξη ἀπογνώσεως. Βλέπουμε καθαρά νά ὑπάρχει ἀκλόνητη πίστη πρός τόν δημιουργό καί βέβαιη πεποίθηση, ὅτι αὐτό εἶναι τό θέλημα τοῦ Θεοῦ προκειμένου νά ἀποφευχθεῖ ἡ ἀτίμωση, ὁ ἐξευτελισμός, ἡ προσβολή τῆς θείας εἰκόνος τοῦ Θεοῦ καί τοῦ ναοῦ της. ίδεται δηλαδή βαρύτητα περισσότερο στήν προσωπική διάθεση καί ἐπιλογή, παρά τήν ἀντικειμενική πράξη. Μέ βάση λοιπόν αὐτή τή διάθεση, δέν ἔχουμε στήν πραγματικότητα αὐτοκτονία, ἀλλά αὐτοθυσία 42. Ἡ Ἐκκλησία δηλαδή προτάσσει τήν ἀγαθή προαίρεση τῶν αὐτόχειρων, ἔστω καί ἐάν ἡ χριστιανική δεοντολογία δέ δικαιολογεῖ τό ἐγχείρημά τους. Ταυτόχρονα ἡ ἀποδοχή ἐκ μέρους τῆς Ἐκκλησίας αὐτῆς τῆς ἐνέργειας, μαρτυρεῖ τήν εὐρύτητα 43 τοῦ πνεύματός της καί τήν ἀναγνώριση τῆς προσωπικῆς ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου, ἀπέναντι στούς ἀπρόσωπους κανόνες καί τίς ποικίλες ἐκδηλώσεις τῆς θείας Χάριτος. Μέσα σ αὐτό τό πνεῦμα μποροῦμε νομίζουμε νά δοῦμε καί τίς ἐπόμενες περιπτώσεις γυναικῶν μαρτύρων, τίς ὁποῖες παραθέτουμε. κία ἐγνώρισε καί ἀσπάστηκε τό Χριστιανισμό, γεγονός πού ὑπῆρξε κύρια ἀφορμή, νά δώσει ἐντολή ὁ αὐτοκράτορας Νουμεριανός στούς στρατιῶτες νά τή συλλάβουν. Ὅταν οἱ στρατιῶτες πληροφορήθηκαν τόν τόπο διαμονῆς της πῆγαν στό σπίτι της, γιά νά ἐκτελέσουν τήν ἐντολή τοῦ αὐτοκράτορος. Τή στιγμή πού ἔφθασαν δέν ὑπῆρχαν μέσα, οὔτε οἱ γονεῖς της, οὔτε ἡ τροφός, οὔτε ἡ ὑπηρέτρια, οὔτε κάποια φίλη της, ἀλλά ἦταν ἐντελῶς ὁλομόναχη 45. Εἶναι ἄξιο προσοχῆς, σημειώνει ὁ μέγας διδάσκαλος, ὅτι ἡ Πελαγία προχώρησε μέ θάρρος πρός αὐτούς καί τούς ζήτησε λίγο χρόνο γιά νά ἀλλάξει ἐνδύματα καί νά ἑτοιμασθεῖ καταλλήλως. Οἱ στρατιῶτες ἀνύποπτοι τελείως τῆς παραχώρησαν τό χρόνο πού ζήτησε καί περίμεναν νά ντυθεῖ μέ ἄλλα φορέματα γιά νά τή συλλάβουν. Ὁ Ἅγιος Πατήρ θά παρατηρήσει, ὅτι ὁ Θεός τύφλωσε τούς δημίους, ὥστε ἡ μακάρια Πελαγία νά μπορέσει, νά διαφύγει σάν ἐλάφι τή σύλληψη ἀπό τούς κυνηγούς καί τά τραύματα ἀπό τά βέλη τους. Ἡ Πελαγία δέν ἤθελε μέ κανέναν τρόπο νά ἀγγίξουν οἱ διῶκτες τό παρθενικό σῶμα της μέ τά ἀκόλαστα, μιαρά χέρια τους 46. Ἔτσι ἀποφασίζει στό διάστημα πού τῆς δόθηκε, νά φτάσει μέ μεγαλύτερη ταχύτητα στό νυμφαγωγό Χριστό. Ντυμένη μέ τήν τιμιώτερη στολή τῆς παρθενίας καί ἔχοντας τή συναίσθηση, ὅτι αὐτό πού πρόκειται νά κάνει εἶναι τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ρίπτει τό σῶμα της ἀπό ἕνα σημεῖο τοῦ σπιτιοῦ της σ ἕνα στενό δρόμο τῆς γειτονιᾶς. Ἡ τολμηρή αὐτή ἐνέργεια τῆς Πελαγίας ἀντιστρέφει τά πράγματα. Οἱ πανίσχυροι στρατιῶτες πού εἶχαν κυκλώσει τό σπίτι, βρίσκονται σέ ἀμηχανία καί ἀπορία. Ἐνῶ εἶχαν ἀποκλείσει κάθε διέξοδο γιά τό θήραμά τους τώρα στέκονται ἐκστατικοί μπροστά στό ἀκίνητο παρθενικό σῶμα τό καθαρότερο ἀπό κάθε χρυσό, τό ὁποῖο νεκροστόλιζαν οἱ Ἄγγελοι, τιμοῦσαν οἱ Ἀρχάγγελοι καί παρελάμβανε ὁ νυμφίος Χριστός. Ἡ Πελαγία μέ τή δυναμική αὐτή πράξη της, καλλώπισε τόν ἑαυτό της μέ τό κόσμημα τῆς ὁμολογίας καί ἐνδύθηκε στολή λαμπρότερη και ἀκριβότερη ἀπό κάθε βασιλική ἁλουργίδα, ἀπό κάθε πολύτιμη πορφύρα. Ἔχοντας μαζί της αὐτές τίς στολές τῆς παρθενίας δηλαδή καί τοῦ μαρτυρίου, παρουσιάστηκε ἐνώπιον τοῦ οὐρανίου βήματος, γιά νά στεφανωθεῖ ὡς νικήτρια 47. Τό μαρτύριο τῆς Πελαγίας σέ σχέση μέ τά βασανιστήρια τῆς πρωτομάρτυρος Θέκλας, εἶναι σίγουρα ἠπιώτερο. Ὅμως ὁ κατεξοχήν θεολόγος Χρυσόστομος θά ἰσχυριστεῖ ὅτι τά πάντα γίνονται ὑπό τήν καθοδήγηση τοῦ Θεοῦ. Αὐτό γίνεται φανερό στήν περίπτωση τῆς μάρτυρος Πελαγίας κατά τήν ὁποία ὁ Θεός δέν ἐπέτρεψε νά συμβεῖ τίποτε ἀπό αὐτά, ἀλλά πρόσταξε τό σῶμα ν ἀφήσει ἐλεύθερη τήν ψυχή, δεχόμενός την σάν νά εἶχε ἀγωνιστεῖ ὅσο ἔπρεπε καί εἶχε ἐκπληρώσει τό πᾶν. Ἔτσι ὁ θάνατος δέν ἦταν ἀποτέλεσμα τόσο τῆς πτώσεως τοῦ σώματος, ὅσο τῆς προσταγῆς τοῦ Θεοῦ 48. Ἡ μνήμη της τιμᾶται τήν 8η Ὀκτωβρίου. 7. Οἱ ἁγίες Π ρ ο σδόκη, Β ερν ί κη καί ομν ίν α Οἱ τρεῖς γυναῖκες Βερνίκη, Προσδόκη καί ἡ μητέρα τους ομνίνα, ἔζησαν σύμφωνα μέ τόν Εὐσέβιο Καισαρείας στήν Ἀντιόχεια, σέ μιά ἐποχή ὅπου εἶχε ξεσπάσει φοβερός διωγμός 49 ἐναντίον τῶν χριστιανῶν. Ὁ διωγμός αὐτός εἶχε δύο μέτωπα, τό πρῶτο προερχόταν ἀπό τούς γνωστούς, τό δεύτερο ἀπό τούς ἐχθρούς καί τούς ξένους. Βλέποντας νά ἀτιμάζεται ἡ χριστιανική πίστη, οἱ τρεῖς γυναῖκες ἐγκατέλειψαν τήν πόλη ὅπου διέμεναν καί μετέβησαν σέ μιά ἄλλη, ὅπου δέ διώκονταν οἱ χριστιανοί. Ἡ εὐσεβής μητέρα ἄφησε πίσω της ὅλους τούς κόπους καί τούς μόχθους, τήν περιουσία καί τό σπίτι της καί ἀντιμετωπίζει σέ ἕνα σωρό κινδύνους, προκειμένου νά διασώσει τίς κόρες της καί νά ἀπομακρυνθεῖ ἀπό τή φλεγόμενη χώρα. Ὁ Ἱερός Χρυσόστομος, σχολιάζοντας τήν ἀπόφασή της, παρατηρεῖ, ὅτι ἀντί θύρας, ἀντί μοχλοῦ, ἀντί στέγης, ἀντί τροφῶν, ἀντί φύλακες καί ὑπηρέτριες, εἶχε τό χέρι τοῦ Θεοῦ πού σκέπαζε αὐτή καί τίς κόρες της καί τίς ὁδηγοῦσε μέ ἀσφάλεια στόν προορισμό τους. Τήν ἴδια στιγμή ὁ Θεός τύφλωσε τά μάτια τῶν ἀντιπάλων τους, ὥστε δέν ἀντιλήφθηκαν τήν ἀναχώρηση τῶν τριῶν γυναικῶν 50. Στήν πόλη στήν ὁποία ἐγκαταστάθηκαν οἱ τρεῖς γυναῖκες, εἶχαν ὡς μοναδικό συγκάτοικό τους τό Χριστό. έν πέρασε ὅμως πολύς καιρός καί στάλθηκε διάταγμα στήν πόλη αὐτή, τό ὁποῖο διέτασσε ρητά καί κατηγορηματικά τήν ἄρνηση τῆς πίστεως στό Χριστό. Ἐνῶ τά πράγματα βρίσκονταν σ αὐτήν τήν κρίσιμη κατάσταση, συμβαίνει κάτι τό ἀπροσδόκητο. Τή σύλληψη καί τόν διωγμό σέ κείνη τήν πόλη ἔρχεται νά πραγματοποιήσει ὁ πατέρας τῶν θυγατέρων καί σύζυγος τῆς ομνίνας, μαζί μέ τή συνοδεία στρατιωτῶν. Βέβαια ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος διερωτᾶται, ἐάν πρέπει νά ὀνομάσουμε τόν ἄνδρα αὐτό πατέρα ἐξ αἰτίας τῆς στάσεώς του καί προτείνει νά τόν λυπούμαστε, γιατί ἐνῶ ἔγινε πατέρας μαρτύρων καί ἄνδρας μάρτυρος δέν διδάχθηκε τίποτα ἀπό αὐτές. «Εἴγε πατέρα ἤ ἄνδρα τόν διά ταῦτα διακονούμενον χρή καλεῖν. Μᾶλλον δέ φεισώμεθα αὐτοῦ καθόσον οἷον τε καί γάρ πατήρ ἐγένετο μαρτύρων καί ἀνήρ μάρτυρος» 51. Οἱ τρεῖς γυναῖκες, ἐνῶ τήν πρώτη φορά γνώριζαν μέ τή σύνεση πού διέθεταν, ὅτι ἔπρεπε νά φύγουν, τώρα κατανοοῦν, ὅτι τό στάδιο τῶν ἀγώνων ἔχει ἀνοίξει καί εἶναι καιρός νά ἀρχίσει ἡ πάλη. Χωρίς Ἡ Ἁγ ί α Π ε λ α γία «Εὐλογητός ὁ Θεός καί γυναῖκες θανάτου λοιπόν καταπαίζουσι καί κόραι καταγελῶσι τελευτῆς, καί παρθένοι κομιδῇ νέαι καί ἀπειρόγαμοι εἰς αὐτά σκιρτῶσι τοῦ ἅδου τά κέντρα καί οὐδέν πάσχουσι δεινόν» 44. Μέ αὐτά τά λόγια ἀρχίζει τό ἐγκώμιό του ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος πρός τήν Ἁγία «μάρτυρα» Πελαγία. Ὅπως ἡ πρωτομάρτυς Θέκλα ἔτσι καί ἡ «μάρτυς» Πελαγία προέρχονταν ἀπό ἀριστοκρατική οἰκογένεια καί ἡ καταγωγή της ἦταν ἀπό τήν Ἀντιόχεια. Σέ νεαρά ἡλι- 12

8 ἀντίσταση παραδίδονται στούς στρατιῶτες, οἱ ὁποῖοι τίς συλλαμβάνουν καί δέσμιες τίς ὁδηγοῦν στό τόπο τῆς ἐκτελέσεως. Στό δρόμο σταματοῦν σέ μιά περιοχή πού λέγεται Ἱεράπολη γιά νά ἀναπαυθοῦν. Καθώς οἱ στρατιῶτες γευματίζουν καί πίνουν, ἡ μητέρα λαμβάνει τό λόγο καί προτρέπει τίς θυγατέρες της νά μήν δεχθοῦν νά προχωρήσουν περισσότερο, γιατί ἡ ἀπειλή τῆς πορνείας εἶναι ἐμφανής. Ὑπάρχει, τούς λέγει, ἕνας ἄλλος δρόμος, ὁ ὁποῖος ὁδηγεῖ στό Χριστό μέ ἀσφάλεια. Λέγοντας αὐτά κατευθύνεται πρός τό ποτάμι πού ἔρρεε δίπλα τους καί εἰσέρχεται πρώτη μέσα. Τό παράδειγμά της ἀκολουθοῦν καί οἱ δύο νεαρές παρθένες Βερνίκη καί Προσδόκη. Ἔτσι καί οἱ τρεῖς ἀπό κοινοῦ τελοῦν τό γάμο τους στόν ποταμό 52. Ἡ ὁρμή τῶν ὑδάτων παρέσυρε καί καταπόντισε τά τρία παρθενικά σώματα ἤ κατά τήν ἄποψη τοῦ Ἱεροῦ Χρυσόστομου, οἱ τρεῖς γυναῖκες ἔλαβαν μέ τόν τρόπο αὐτό πρωτάκουστο καί παράδοξο βάπτισμα, γιατί «βαπτίστηκαν» στό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ καί «βαπτιστή» εἶχαν τή μητέρα τους 53. Ἡ ομνίνα «χειροτονήθηκε» ἀπό τόν Θεό μέ βάση τήν προαίρεσή της καί ὡς «Ἱέρεια», πρόσφερε στό Θεό γιά θυσία δύο λογικά θύματα. Ἡ προσφορά της ἦταν ὁλοπρόθυμη, γιατί ὁδηγώντας τίς κόρες της στό μέσον τοῦ ποταμοῦ αἰσθανόταν, ὅτι πορεύεται σέ νυφικούς θαλάμους καί ὄχι σέ θάνατο. Ἔχοντας ἀπό τό ἕνα μέρος τή Βερνίκη καί ἀπό τό ἄλλο τήν Προσδόκη, ψιθύριζε μέσα της. «Ἰδού ἐγώ καί τά παιδία ἅ μοι ἔδωκεν ὁ Θεός» 54, ἤ μέ ἄλλα λόγια ἐννοοῦσε, σύ μοῦ τά ἔδωσες σέ σένα τά ἐμπιστεύομαι μαζί μέ τόν ἑαυτό μου. Ἔτσι τό μαρτύριο ἔγινε τριπλό καί τά στεφάνια πολλαπλάσια. Οἱ στρατιῶτες, πού δέν γνώριζαν τίποτε ἀπό αὐτά, περίμεναν νά τίς παραλάβουν, ὅμως ἐκεῖνες ἀνῆκαν πλέον ὁριστικά στό στράτευμα τοῦ Χριστοῦ. Ἰδιαίτερα ὁ σοφός Πατήρ λέγει, ὅτι ἡ μητέρα μαρτύρησε δύο φορές, μία γιά τίς κόρες της καί μία γιά τόν ἑαυτό της. Συγκρινόμενα τά μαρτύρια μεταξύ τους τό πρῶτο εἶναι μεγαλύτερο ἀπό τό δεύτερο, γιατί ἡ μητέρα ἀναγκάστηκε νά ἔλθει ἀντιμέτωπη μέ τήν ἴδια φύση, μέ τό μητρικό της φίλτρο, μέ τά ἴδια τά σπλάχνα της 55. Εὔλογα ὅμως θά ἐρωτοῦσε κάποιος γιατί ἡ μητέρα δέν ὁδήγησε τά παιδιά της στό δικαστήριο καί ἐκεῖ νά τά ὑπερασπιστεῖ; μήπως φοβήθηκε; μήπως δειλίασε; Τήν ἀπάντηση μᾶς τή δίδει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. Ἡ ομνίνα, λέγει, ἐνεργεῖ ἔτσι, γιατί θέλησε πρίν ἀπό τή μάχη νά λάβει τό τρόπαιο, πρίν ἀπό τούς ἀγῶνες νά ἁρπάξει τό στεφάνι, πρίν ἀπό τά παλαίσματα νά δεχθεῖ τά βραβεῖα δέ φοβήθηκε τά βασανιστήρια ἀλλά τούς ἀκόλαστους ὀφθαλμούς τῶν ἀπίστων. έ φοβήθηκε μήπως κάποιος τρυπήσει τίς πλευρές τους, ἀλλά μήπως κάποιος σπιλώσει τήν τιμή τῶν θυγατέρων της. Ἡ θέση αὐτή φαίνεται καί ἀπό αὐτά πού συνέβησαν μέσα στό ποτάμι. Γιατί εἶναι πολύ πιό φοβερό καί ὀδυνηρό νά ἀντικρύζει τίς κόρες της νά πνίγονται καί αὐτό νά γίνεται ὕστερα ἀπό δική της πρόταση, ἡ ἴδια νά γίνεται συνεργός τοῦ θανάτου τους, ἡ ἴδια δήμιος τῶν θυγατέρων της, ἀπό τό νά βλέπει κάποιους ἄλλους νά κακοποιοῦν τά παιδιά της 56. Ὡς ἐπισφράγισμα τοῦ λόγου του, ὁ Ἱερός Χρυσόστομος θίγει ἀκόμα μία πτυχή τῆς ἀρετῆς τῶν μαρτύρων. Ὅταν, λέγει, ἀποφάσισαν νά εἰσέλθουν στό ποτάμι, δέν κράτησαν κακία στούς φύλακες και στούς στρατιῶτες πού τούς συνέλαβαν, γι αὐτό ἄφησαν στήν ὄχθη τά ὑποδήματά τους, γιά νά μήν κατηγορηθοῦν γιά προδοσία ἀπό τούς δικαστές, ὅτι δηλαδή τίς ἄφησαν ἐλεύθερες παίρνοντας χρήματα 57. Ἡ μνήμη τους τιμᾶται τήν 4η Ὀκτωβρίου. 8. Ἐπιλεγόμενα Κατόπιν τούτων κατανοοῦμε ὅτι ἡ Ἐκκλησία δέν ἐνεργεῖ ἰσοπεδωτικά, ἀλλά οὔτε καί ἀναιρεῖ τίς αἰώνιες ἀρχές της. Ἐφαρμόζει τόσο τήν ἀκρίβεια ὅσο καί τήν οἰκονομία. Στόχος ἀμφοτέρων ἡ διατήρηση τῆς ἑνότητος, τῆς ζωῆς καί τῆς τάξεως μέσα στήν Ἐκκλησία καί ἡ κατόρθωση μέσῳ αὐτῶν τῆς οἰκοδομῆς καί τῆς σωτηρίας τῶν πιστῶν 58. Ὡς κατακλεῖδα τῆς εἰσηγήσεώς μας νομίζω ὅτι ὀφείλουμε ὅλοι ἀνεξαιρέτως ἀπό τή μία πλευρά νά καταθέσουμε κάθε σωματική καί πνευματική δύναμη, γιά νά στηρίζουμε πρεπόντως τούς ἀδυνάτους, τούς ὀλιγοπίστους, καί νά ἀποτρέπουμε φαινόμενα αὐτοκτονίας. Ἀπό τήν ἄλλη νά αὐτοθυσιαζόμαστε γιά τήν πίστη καί τήν ἀρετή. Ὁ Μέγας Βασίλειος γιά νά ἐξαλείψει τήν ἄποψη ἐκείνων πού ὀνόμαζαν τό Ἅγιο Πνεῦμα κτίσμα, λέγει: «Ἐγώ βεβαίως δέν κατόρθωσα ἀκόμη νά δείξω μέ ἀξιόλογα ἔργα τό ζῆλο μου γιά τήν εἰρήνευση τῶν Ἐκκλησιῶν τοῦ Κυρίου. Στήν καρδιά μου ὅμως διαβεβαιώνω, ὅτι ἔχω τόσο ζωηρή ἐπιθυμία γι αὐτό, ὥστε εὐχαρίστως θά ἐθυσίαζα καί τή ζωή μου, προκειμένου νά σβησθεῖ ἡ φλόγα τοῦ μίσους πού ἄναψε ὁ Πονηρός» 59. Αὐτή ἡ κατάθεση ψυχῆς τοῦ σοφοῦ Πατρός ἄς μᾶς προτρέψει, νά κάνουμε σήμερα μία ἀρχή. ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 1. «Εἰς τούς Ἁγ. Μακκαβαίους», Ὁμιλ. 1, PG Αὐτόθι, Ὁμιλ. 2 PG 50, Αὐτόθι, Ὁμιλ. 3, PG 50, Μέγα Ὡρολόγιον, 1η Αὐγούστου, ἔκδ. Α..Ε.Ε., Ἀθήνα 1977, σ «Εἰς τήν Ἁγία πρωτομάρτυρα καί Ἱσαπόστολον Θέκλαν», PG 50, «Εἰς τήν Ἁγία μάρτυρα Πελαγίαν τήν ἐν Ἀντιοχεία», PG 50, «Εἰς τήν Ἁγία μεγαλομάρτυρα ροσίδα», PG 50, «Εἰς τάς Ἁγίας μάρτυρας Βερνίκη καί Προσδόκη παρθένους καί ομνίνα τήν μητέρα αὐτῶν», PG 50, Χρήστου Π., Εἰσαγωγή στούς ἐγκωμιαστικούς λόγους τοῦ Ἱεροῦ Χρυσοστόμου, Ε.Π.Ε. 37, Αὐτόθι, σ Β Μακκαβαίων 7, 1. Βλ. καί Γαλανάκη Ε., Ἡ αἰώνια γυναίκα, Χανιά 1958, σ. 21, Μπουνέλη Μ., «Ἡ προσφορά τῆς μητέρας στήν ἐποχή μας», Ἁγ. Βησσαρίων 8 (1989) Περισσότερα Βλ. Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Συναξαριστής τόμ. ΣΤ, ἔκδ. Ὀρθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1993, σσ «Εἰς τούς Ἁγ. Μακκαβαίους», Ὁμιλ. 1, 3. PG 50, 662. Αὐτόθι, Ὁμιλ. 2, 2. PG 50, «Εἰς τούς Ἁγ. Μακκαβαίους», Ὁμιλ. 2, 2. PG 50, 625. Γρηγορίου Θεολόγου, «Ὁμιλ. Εἰς τούς Ἁγ. Μακκαβαίους», Ε.Π.Ε. 6, 30, 38. Βλ. καί Β Μακ. 7, Πρβλ καί Γιαννακόπουλου Ἰ., Ὑπόμνημα εἰς τό Β Μακκαβαίων, Θεσσαλονίκη 1970, σσ «Εἰς τούς Ἁγ. Μακκαβαίους», Ὁμιλ. 2, 2, PG 50, «Εἰς τούς Ἁγ. Μακκαβαίους», Ὁμιλ. 1, 4, PG 50, 622 Βλ. καί Β Μακ. 7, Ματθ. 20, 20-23, 27, «Εἰς τούς Ἁγ. Μακκαβαίους», Ὁμιλ. 1, 3, PG 50, 622 Βλ. καί Τσολακίδη Χ., Ἁγιολόγιον τῆς Ὀρθοδοξίας, Ἀθήνα 2000, σ Μηναῖον Σεπτεμβρίου, Συναξάριον Ὄρθρου Κ, ἔκδ. Α..Ε.Ε., Ἀθήνα 1959, σ. 147, Χρήστου Π., «Θέκλα», ἐν Θ.Π.Ε. 6, 130. Θεοδώρου Ε., Ἡρωΐδες τῆς Χριστιανικῆς Ἀγάπης, Ἀθήνα 1949, σ Μηναῖον Σεπτεμβρίου, ἔνθ. ἀνωτ. σ. 147, Ἠλιάδη Β., «Ἡ πρωτομάρτυς Θέκλα», Ἐφημέριος 6 (1957) Μεγάλου Ἀθανασίου, Βίος καί Πολιτεία Συγ

9 κλιτικῆς, Ε.Π.Ε. 11, 254, 256. Βλ. καί Ζήση Θ., Τέχνης Παρθενίας, ΑΒ 15, Θεσσαλονίκη 1973, σ. 170, Μπουρνέλη Ἀ., «Ἡ μεγαλομάρτυς καί Ἰσαπόστολος Θέκλα», Λυχνάρι 3 (1989) Ἠλιάδη Β., Ἡ πρωτομάρτυς Θέκλα, ἔνθ. ἀνωτ. σσ «Εἰς τάς Πράξεις Ὁμιλ.» 25, 4, PG 60, 198, Πρβλ. καί Κονταξοπούλου Κ., «Οἱ ὀκτώ Ἁγίες ἰσαποστόλοι», Ἐκκλησιαστική Ἀλήθεια 17 (1993) «Εἰς τάς Πράξεις Ὁμιλ.» 25, 4, PG 60, «Εἰς τήν Ἁγία πρωτομάρτυρα και Ἰσαπόστολον Θέκλαν», PG 50, Α Κορ. 7, «Εἰς τήν Ἁγία πρωτομάρτυρα και Ἰσαπόστολον Θέκλαν», PG 50, Αὐτόθι. Βλ. καί Κασσιανῆς Μοναχῆς, Θέκλα ἡ Μεγαλομάρτυς, Στιχηρόν ἰδιόμελον τῶν αἴνων, παρ. Τσάμη., Μητερικόν, Τόμ. ἔκδ. Ἱ. Μ. Παναγίας τοῦ Ἕβρου, Ἀλεξανδρούπολη 1993, σ Βλ. Νικοδήμου Ἁγιορείτου, Συναξαριστής, Τομ. Α, ἔκδ. Ὀρθόδοξος Κυψέλη, Θεσ\νίκη 1993, σσ Πρβλ. ἐπίσης Τοῦ αὐτοῦ, Συναξαριστής Νεομαρτύρων (γυναικῶν), ἔκδ. Ὀρθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1996, σσ. 69, 95, 119, 432, «Εἰς τήν Ἁγία μεγαλομάρτυρα ροσίδα» 3, PG 50, Αὐτόθι. 29. Αὐτόθι. 30. Αὐτόθι 4, PG 50, «Εἰς Γαλάτας Ὁμιλ.» 1, 4, PG 61, Ἰωάν. 6, Ἰγνατίου Θεοφόρου, Πρός Ρωμαίους Ἐπιστολή 4, παρ. Κρικώνη Χ., Ἀποστολικοί Πατέρες, ἔκδ. USP, Θεσσαλονίκη 1995, σ Κριτ. 19, Α Βασ. 31, Β Βασ. 17, Ἔξοδ. 20, Πλάτωνος Νόμοι Θ, 873C. 39. Ἀριστοτέλους, «Ἠθικά», Νικομάχεια Γ, 11, 12, 16α, Ε, Ματθ. 27, Πράξ. 16, Μαντζαρίδη Γ., Χριστιανική Ἠθική, Θεσσαλονίκη 1981, σ. 306, Περισσότερα Βλ. Βουλγαράκη Ἠ., Αὐτοκτονία καί Ἐκκλησιαστική ταφή, ἔκδ. Ἀρμός, Ἀθήνα 1992, σσ Μαντζαρίδη Γ., Χριστιανική Ἠθική, ἔνθ. ἀνωτ. σ «Εἰς τήν Ἁγία μάρτυρα Πελαγία», 1, PG 50, Αὐτόθι 1, PG 50, Αὐτόθι 2, PG 50, Αὐτόθι 3, PG 50, Αὐτόθι. 49. Εὐσεβίου Καισαρείας, «Ἐκκλησιαστική Ἱστορία» 8, 12, Ε.Π.Ε. 3, 148, Βλ. καί «Εἰς τάς Ἁγίας μάρτυρας Βερνίκη καί Προσδόκη» 4, PG 50, Αὐτόθι 4, PG 50, Αὐτόθι 5, PG 50, Αὐτόθι 6, PG 50, 639, Πρβλ. καί Χρήστου Π., Τά μαρτύρια τῶν ἀρχαίων χριστιανῶν, Θεσ/νίκη 1970 σ «Εἰς τάς Ἁγίας μάρτυρας Βερνίκη καί Προσδόκη» 6, PG 50, Ἡσ. 8, 18, «Εἰς τάς Ἁγίας μάρτυρας Βερνίκη καί Προσδόκη» 6, PG 50, Αὐτόθι. 56. Αὐτόθι. 57. Αὐτόθι, 7, PG 50, Μπούμη Π., Κανονικόν ίκαιον, Ἀθήνα 1991, σσ. 53, Μεγάλου Βασιλείου, «Εὐσεβίῳ Ἐπισκόπῳ Σαμοστάτην», PG 32, 553. Μιά μεγάλη ἱστορική ἐπέτειος γιά τήν Κρήτη ( ). Ἀγῶνες καί μαρτύρια τῆς «μυριάθλου» Κρήτης, πού ὁδήγησαν στήν ἕνωση μέ τήν Ἑλλάδα. Ἑορτάσαμε ἐφέτος τήν 94η ἐπέτειο ἀπό τήν ἕνωση τῆς Κρήτης μέ τήν Ἑλλάδα. Γιά νά δικαιωθεῖ ὅμως ἡ Μεγαλόνησος καί νά φθάσει στήν πολυπόθητη ἕνωση, χρειάσθηκαν ποταμοί αἱμάτων, ἑκατόμβες θυμάτων, μαρτύρια καί ἀγῶνες. Μεγάλη ὑπῆρξε ἡ συμβολή τῆς Κρήτης στήν ἑλληνική ἐπανάσταση παρά τίς ἀντίξοες συνθῆκες πού ἐπικρατοῦσαν στό νησί, ἀφοῦ τό μουσουλμανικό στοιχεῖο, τό ἕν τρίτο τοῦ πληθυσμοῦ, ἦταν πάνοπλο καί ἀγριότατο. Ἔπειτα ἀπό ἕνα δεκαετῆ πολυαίμακτο ἀγώνα, ἡ ἐπανάσταση στήν Κρήτη τελείωνε χωρίς δικαίωση. Μέ τό Πρωτόκολλο τοῦ Λονδίνου τοῦ 1830 τό νησί ἔμενε ἔξω ἀπό τά ὅρια τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους στήν ἀπόλυτη κυριαρχία τοῦ σουλτάνου. Ἡ ἀπόφαση αὐτή προκάλεσε θλίψη καί ἀγανάκτηση στούς Κρῆτες, οἱ ὁποῖοι ἀντέδρασαν μέ σθένος ἐναντίον τῶν Μεγάλων υνάμεων καί τοῦ Κυβερνήτη Καποδίστρια. Τό «Κρητικόν Συμβούλιον» συνῆλθε στό χωριό Μαργαρίτες Ρεθύμνου καί ἐξέδωσε προκήρυξη ἀπευθυνόμενη πρός τούς Ἕλληνες, ἡ ὁποία μεταξύ τῶν ἄλλων ἔλεγε: «Ἡμεῖς δέν εὑρίσκομεν ἀλλοῦ τήν σωτηρίαν μας παρά εἰς τά ὅπλα μας καί εἰς αὐτόν τόν ἔντιμον θάνατον καί ἄν ἡ χριστιανοσύνη μᾶς παραδώσει εἰς τήν ἀσπλαχνίαν τῶν Τούρκων, ἀφοῦ κατεσφάξομεν ἀπαθῶς τάς γυναίκας, τά τέκνα καί τούς γέροντάς μας, ἄς γενῶμεν καί ἡμεῖς θύματα, ἀλλά θύματα ἔνδοξα σταθερότητος Μιχ. Γ. Καβουλάκη, φιλολόγου, πρώην Λυκειάρχου καί τῶν ἀπαραγράπτων δικαίων μας». Ὅμως ὁ πόθος γενεῶν καί γενεῶν ἔμενεν ἀνεκπλήρωτος. Κατά τόν σύντομο ἀλλά καταστροφικό πόλεμο μέ τήν Τουρκία (8 Ἀπριλίου-8 Μαΐου 1897) ἡ Ἑλλάδα ἀναγκάσθηκε ὑπό τήν πίεση τῶν δυσμενῶν ἐξελίξεων νά ἀνακαλέσει τίς δυνάμεις της ἀπό τήν Κρήτη. Οἱ ἐλπίδες τῶν Κρητῶν γιά ἕνωση διαψεύδονταν γιά μιά ἀκόμη φορά. Σέ τρεῖς γενικές Συνελεύσεις, στούς Ἀρμένους (26 Ἰουνίου), στίς Ἀρχάνες (30 Ἰουλίου) καί στό Μελιδόνι (16 Ὀκτωβρίου) γινόταν ἀποδεκτό τό καθεστώς τῆς αὐτονομίας, ὑπό τόν ὅρο τῆς πλήρους ἀπομάκρυνσης τῶν τουρκικῶν στρατευμάτων. Ὁ ὅρος αὐτός ἀρχικά συνάντησε ἀντιδράσεις, μετά ὅμως ἀπό τά δραματικά γεγονότα τοῦ Ἡρακλείου (25 Αὐγούστου 1898), πού κατέληξαν σέ σφαγές χριστιανῶν καί βρετανῶν στρατιωτῶν, ἔγινε κατανοητό ὅτι ἡ παρουσια τοῦ τουρκικοῦ στρατοῦ καθιστοῦσε ἀνέφικτη κάθε ἀπόπειρα εἰρήνευσης. Στίς 2 Νοεμβρίου 1898 καί ὁ τελευταῖος Τοῦρκος στρατιώτης ἐγκατέλειπε ὁριστικά τήν Κρήτη. Ἕνα μήνα ἀργότερα (9 εκεμβρίου 1898) ἀποβιβάσθηκε στή Σούδα ὡς Ὕπατος Ἁρμοστής ὁ δευτερότοκος γιός τοῦ βασιλιᾶ τῶν Ἑλλήνων πρίγκιπας Γεώργιος καί ἔγινε δεκτός μέ ἡγεμονικές τιμές ἀπό τά διεθνῆ στρατεύματα καί μέ πρωτοφανεῖς ἐκδηλώσεις ἐνθουσιασμοῦ ἀπό τούς χριστιανούς κατοίκους τοῦ νησιοῦ. Ἡ θητεία 17

10 του προβλέπονταν τριετής καί ἀφοροῦσε τήν εἰρήνευση τοῦ τόπου καί τήν ὀργάνωση τοῦ πολιτεύματος, τῆς διοικήσεως καί τῆς χωροφυλακῆς. Ταυτοχρόνως οἱ Μεγάλες υνάμεις διαβεβαίωσαν τόν σουλτάνο ὅτι καί τά δικαιώματά του θά παρέμεναν σεβαστά, ἀλλά καί θά ἐξασφαλιζόταν καθ ὅλα ἡ ἐλεύθερη διαβίωση τῶν μουσουλμάνων τῆς νήσου. Οἱ ξένοι ναύαρχοι ἀναχώρησαν τήν ἑπόμενη ἡμέρα (10 εκεμβρίου 1898) καί ἀμέσως ἄρχισε τό δυσχερές ἔργο τῆς ὀργάνωσης τῆς Κρητικῆς Πολιτείας. Ἔγιναν ἐκλογές, ἀναδείχθηκαν πληρεξούσιοι, καταρτίσθηκε τό κρητικό Σύνταγμα πού ἐγκρίθηκε ἀπό τίς Μεγάλες υνάμεις καί σχηματίσθηκε ἡ πρώτη κυβέρνηση τῆς Κρητικῆς Πολιτείας. Ἡ πρώτη αὐτή κυβέρνηση ἐργάσθηκε μέ ζῆλο καί παρήγαγε ἔργο σημαντικό. Μέ τήν πάροδο ὅμως τοῦ χρόνου ἀναδεικνύονταν συνταγματικές καί διοικητικές ἀδυναμίες, χωρίς νά διαφαίνεται στόν διεθνῆ ὁρίζοντα ἡ πολυπόθητη τελική λύση. έν ἄργησε νά φανεῖ καί διάσταση ἀπόψεων στό κρίσιμο ζήτημα τῆς ἑνώσεως τῆς Κρήτης μέ τήν Ἑλλάδα ἀνάμεσα στόν Βενιζέλο καί τόν πρίγκιπα Γεώργιο. Ἡ πεποίθηση τοῦ Βενιζέλου ἦταν ὅτι ἐφόσον ἡ Ἕνωση δέν φαινόταν ἄμεσα πραγματοποιήσιμη, ἡ ὁλοκλήρωση τῆς αὐτονομίας ἀποτελοῦσε πρός τό παρόν τή μόνη ρεαλιστική διαζευκτική λύση. Πίστευε ὅτι ἡ λύση θά ἔπρεπε νά εἶναι σταδιακή μέ βαθμιαῖες κατακτήσεις, ὅπως ἡ ἀπομάκρυνση τῶν ξένων στρατευμάτων ἀπό τίς κρητικές πόλεις καί ἡ ἀντικατάστασή τους ἀπό ἐντόπια πολιτοφυλακή. Ἀντίθετα, ὁ Γεώργιος ἔμενε πιστός στό καθεστώς τῆς Αὐτονομίας, ὅπως τό προσδιόρισαν καί τό ἐγγυήθηκαν οἱ Μ. υνάμεις καί φαινόταν νά πιστεύει ὅτι ἡ λύση τοῦ μεγάλου αὐτοῦ ἐθνικοῦ θέματος θά ὡρίμαζε μέ συνεχεῖς παραστάσεις καί μέ σχετικά ὑπομνήματα. Μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου τά πράγματα ὀξύνθηκαν καί ὁδήγησαν στήν ἀπόλυση τοῦ Βενιζέλου ἀπό τό ἀξίωμα τοῦ Συμβούλου τῆς ικαιοσύνης (10 Μαρτίου 1901). Ὁ Γεώργιος ἀκολουθεῖ πολιτική ἀδιαλλαξίας καί λαμβάνει μέτρα αὐταρχικά μέ τήν ἀπαγόρευση τῆς ἐλευθεροτυπίας καί μέ διώξεις καί φυλακίσεις ἐξέχοντων μελῶν τῆς ἀντιπολιτεύσεως. Ἀπό τήν πρώτη στιγμή ἔδειξε πῶς ἀντιλαμβανόταν τή διακυβέρνηση ἑνός λαοῦ, πού αἰῶνες καί αἰῶνες εἶχε χαράξει μέ αἷμα καί φωτιά τή θέλησή του νά εἶναι ἐλεύθερος. Ἀπαντώντας στήν προσφώνηση τοῦ προέδρου τῆς Συντακτικῆς Συνέλευσης Ἰωάννη Σφακιανάκη, πού τοῦ εἶχε παραδώσει τό Σύνταγμα, ὁ Ἁρμοστής εἶπε: «Ἐγώ, ὁ Ὕπατος Ἁρμοστής τῶν υνάμεων, δέχομαι νά κυβερνήσω τόν κρητικόν λαόν καί θά τόν κυβερνήσω ὡς ὁ Μέγας Πέτρος τῆς Ρωσίας, φροντίζων διά τήν εὐημερίαν του». Ὅλα αὐτά μοιραίως ὁδήγησαν στήν ἐπανάσταση τοῦ Θερίσου (10 Μαρτίου 1905), πού στρεφόταν κατά τοῦ δεσποτισμοῦ, τῆς αὐλοκρατίας, τῆς βίας καί τῆς φαυλότητας καί διακήρυσσε τή θέληση τῶν Κρητῶν γιά τήν ἕνωση μέ τήν Ἑλλάδα. Μέ τίς ἐξελίξεις αὐτές ὁ πρίγκηπας Γεώργιος δέν μποροῦσε πιά νά παραμείνει στή θέση του καί «κατέλιπε τήν νῆσον σχεδόν λαθραίως ὡς φυγάς, ἐπιβιβασθείς ἑλληνικοῦ πολεμικοῦ σκάφους, σταλθέντος παρά τῆς κυβερνήσεως Γεωργίου Θεοτόκη» (Καρολίδης) [12 Σεπτεμβρίου 1906]. Ἕξι μέρες μετά τήν ἀναχώρηση τοῦ Γεωργίου διοριζόταν ὡς Ὕπατος ἁρμοστής ὁ μετριοπαθής παλαιός πρωθυπουργός Ἀλεξ. Ζαΐμης (18 Σεπτεμβρίου 1906) καί σχηματιζόταν νέα κυβέρνηση, ἐνῶ ἡ Β Συντακτική Συνέλευση τῶν Κρητῶν προχωροῦσε στήν ψήφιση τοῦ νέου καί πιό φιλελεύθερου Συντάγματος (2 εκεμβρίου 1906). Ἕνας ἄρτιος κρατικός μηχανισμός ἄρχισε πάλι να λειτουργεῖ στήν Κρήτη καί προχωροῦσε μέ γοργούς ρυθμούς ἡ συγκρότηση τῆς πολιτοφυλακῆς, τῆς τακτικῆς στρατιωτικῆς δύναμης τοῦ νησιοῦ. Τόν Ἰούλιο τοῦ 1907 ἄρχισε ἡ ἀπο- χώρηση τῶν διεθνῶν στρατευμάτων, πού ὁλοκληρώθηκε σέ λιγότερο ἀπό ἕνα χρόνο. Ἡ ἕνωση ὅμως δέν ἐπιτεύχθηκε οὔτε μέ τό κίνημα τῶν Νεότουρκων (Ἰούλιος 1908) καί τά ἐξαιρετικά γεγονότα στήν Αὐστρία καί τή Βουλγαρία, πού ἔδιναν τό ἔναυσμα γιά τήν ἀνατροπή τοῦ καθεστῶτος τῆς κρητικῆς αὐτονομίας κάτω ἀπό τήν ὀθωμανική ἐπικυριαρχία (Σεπτέμβριος 1908). Συγκροτήθηκαν ἑνωτικά συλλαλητήρια καί ἐκδόθηκαν ψηφίσματα ἀπό τήν Κυβέρνηση καί τή Βουλή τῆς Κρητικῆς Πολιτείας γιά τήν ἀνεξαρτησία τῆς Κρήτης καί τήν ἕνωσή της μέ τήν Ἑλλάδα. Ἀκολούθησε μιά μεταβατική περίοδος, χωρίς οὐσιώδη μεταβολή τοῦ Κρητικοῦ ζητήματος. Μέ τήν κήρυξη τῶν Βαλκανικῶν πολέμων τοῦ τά γεγονότα γύρω ἀπό τό Κρητικό Ζήτημα παρουσιάζουν εὐνοϊκή ἐξέλιξη. Στίς 3 Ὀκτωβρίου 1912 οἱ Κρῆτες βουλευτές γίνονται δεκτοί μέ ἐνθουσιασμό στή Βουλή τῶν Ἑλλήνων καί στίς 12 Ὀκτωβρίου 1912 ὁ Βενιζέλος ἔστελνε τόν Στέφανο ραγούμη ὡς Γενικό ιοικητή τῆς Κρήτης, ὁ ὁποῖος ἀνέμενε νά λυθεῖ τό Κρητικό Ζήτημα μέ τήν εὐτυχῆ ἔκβαση τοῦ πολέμου. Μέ τό νικηφόρο πέρας τῶν Βαλκανικῶν πολέμων μέ τό ἄρθρο 4 τῆς Συνθήκης τοῦ Λονδίνου (30 Μαΐου 1913) ὁ σουλτάνος παραιτήθηκε ἀπό ὅλα τά δικαιώματά του στήν Κρήτη, τήν ὁποία παραχωροῦσε στίς Μ. υνάμεις. Μέ ἰδιαίτερη μεταξύ Ἑλλάδος καί Τουρκίας Συνθήκη τῆς 1 Νοεμβρίου 1913 ὁ σουλτάνος παραιτήθηκε ἀπό κάθε δικαίωμα ἐπικυριαρχίας στήν Κρήτη καί ἡ ὁριστική ἕνωση τῆς νήσου μέ τήν Ἑλλάδα εἶχε πιά πραγματοποιηθεῖ. Ἡ τελετή τῆς ἕνωσης ἔγινε τήν Κυριακή καί ἦταν ἀντάξια τοῦ μεγάλου γεγονότος. Ἡ πόλη τῶν Χανίων παρουσίαζε ἑορταστική ὄψη καί εἶχε κατακλυσθεῖ ἀπό πλήθη κόσμου. Τίς πρωΐνές ὥρες κατέπλευσαν τά θωρηκτά «Ἀβέρωφ» καί «Σπέτσαι» καί τά ἀντιτορπιλικά «Ἱέραξ» καί «Πάνθηρ», στά ὁποῖα ἐπέβαινε ἡ ἑλληνική ἀντιπροσωπεία, ἀποτελούμενη ἀπό τόν βασιλιά Κωνσταντῖνο, τόν πρωθυπουργό Ἐλευθ. Βενιζέλο, τό Προεδρεῖο τῆς Βουλῆς καί τόν ναύαρχο Π. Κουντουριώτη. Στή δοξολογία πού ἔγινε στόν Ἱερό Ναό τῶν Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου ὁ ήμαρχος Χανίων σέ ἐμπνευσμένη προσφώνησή του πρός τούς Ἐπισήμους μεταξύ ἄλλων εἶπε: «Σᾶς ὑποδέχονται σήμερα τά Χανιά, ἐρχομένους εἰς ἐπισημοποίησιν τοῦ γεγονότος τῆς πολυποθήτου ἑνώσεως τῆς ἡμετέρας πατρίδος μετά τῆς μητρός Ἑλλάδος, ὀνείρου μέ τό ὁποῖον γενεαί γενεῶν τῶν πατέρων μας ἐβαυκαλίσθησαν καί διά τήν πραγματοποίησιν τοῦ ὁποίου ἐχύθησαν ποταμοί αἱμάτων». Ἀκολούθησε τελετή στό Φρούριο Φιρκᾶ, ὅπου ἔγινε ἡ ἔπαρση τῆς ἑλληνικῆς σημαίας, τήν ὁποία προγηγουμένως ὁ βασιλιάς εἶχε παραδώσει στούς παρισταμένους ὁπλαρχηγούς Χατζη-Μιχάλη Γιάνναρη καί Ἀναγνώστη Μάντακα. Μέ διάταγμα πού ἐκδόθηκε τό 1926 καθορίστηκε ἡ ἐπέτειος αὐτή νά ἑορτάζεται ὡς τοπική ἐθνική ἑορτή τῶν Χανίων, ἡ ὁποία θά ἔπρεπε νά ἔχει παγκρήτιο χαρακτήρα. Βιβλιογραφία: 1. Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, Ἐκδοτική Ἀθηνῶν. 2. Ἱστορία τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ, Ἑλληνικά Γράμματα Θεοχ. ετοράκη, Ἱστορία τῆς Κρήτης, Ἀθήνα Κ. Σβολόπουλου, Ὁ Ἐλευθ. Βενιζέλος καί ἡ πολιτική κρίσις εἰς τήν αὐτόνομον Κρήτην, Ἀθήνα Α. Σ. Σκανδαλάκη, Πρίγκιψ Γεώργιος, Ἡ ζωή καί τό ἔργον του, Ἀθήνα, Λ. Μακράκη, Ἐλευθέριος Βενιζέλος, 1864, 1910, Ἀθήνα Σπ. Β. Μαρκελίνη, Πολιτική Ἱστορία τῆς Νεωτέρας Ἑλλάδος, Πάπυρος

11 Ὁ γέρων Πορφύριος ὡς Καυσοκαλυβίτης Παταπίου μοναχοῦ Καυσοκαλυβίτου, Βιβλιοθηκαρίου τῆς Ἱ. Σκήτης Καυσοκαλυβίων, Μ. Τh. Ἡ ἁγιορειτική σκήτη Ἁγίας Τριάδος Καυσοκαλυβίων, βρίσκεται στό νοτιώτερο ἄκρο τῆς ἱερᾶς χερσονήσου καί ὑπάγεται διοικητικῶς στή μονή Μεγίστης Λαύρας. Ἡ Σκήτη, ὡς ὀργανωμένος μοναστικός οἰκισμός, ἱδρύθηκε στίς ἀρχές τοῦ ΙΗ αἰ. ἀπό τόν ὅσιο Ἀκάκιο τόν Καυσοκαλυβίτη 1. Στά Καυσοκαλύβια καί τήν εὐρύτερη περιοχή τους ἔχουν ἁγιάσει καί ἀσκηθεῖ ἀπό τίς ἀπαρχές τοῦ ἀθωνικοῦ μοναχισμοῦ ὥς τίς μέρες μας μεγάλες ὁσιακές μορφές ἀλλά καί ἐνάρετοι Καυσοκαλυβῖτες γέροντες. Στή χορεία τῶν ὁσίων συναντοῦμε τούς ἁγίους Πέτρο Ἀθωνίτη, Μάξιμο Καυσοκαλύβη, Νήφωνα Ἀθωνίτη, Νεῖλο Μυροβλύτη καί Ἀκάκιο Καυσοκαλυβίτη. Ἐπιπλέον στή Σκήτη ἀσκήθηκαν καί τέσσερεις ὁσιομάρτυρες, οἱ ἅγιοι Ρωμανός Καρπενησιώτης, Παχώμιος Ρῶσος, Νικόδημος ἀπό τό Ἐλβασάν καί Κωνσταντῖνος ὁ ἐξ Ἀγαρηνῶν. Ἡ Σκήτη ἐπιπλέον ἀνέδειξε πλῆθος λογίων καί καλλιτεχνῶν. Οἱ ἐνάρετοι Καυσοκαλυβῖτες γέροντες τῶν δύο τελευταίων αἰώνων συνέχισαν τήν ὑπερχιλιετῆ παράδοση τοῦ ἁγιωνύμου Ὄρους καί προστέθηκαν στή χρυσή ἁλυσίδα τῶν ὁσίων Πατέρων 2 ἄλλωστε ὁ ἁγιορείτικος χρόνος μόνο μέ τήν αἰωνιότητα θά μποροῦσε νά εἶναι συγχρονισμένος. Στό δυτικό ἄκρο τῆς Σκήτης Καυσοκαλυβίων βρίσκεται ἡ Καλύβη τοῦ Ἁγίου Γεωργίου. Στήν Καλύβη αὐτή ἀσκήθηκαν μεγάλες μορφές ὅπως ὁ Νεόφυτος ὁ Καραμανλῆς ὁ Πνευματικός ( 1860), ὁ γέρων Χατζηγεώργης ὁ περίφημος ἀσκητής τοῦ Ἄθω ( ) καί ὁ γέρων Παΐσιος ὁ Λαυριώτης ( 1869). Στήν ἴδια Καλύβη τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, ἔζησε στήν ἀρχή τῆς μοναχικῆς ἀλλά καί στό τέλος τῆς ἐπίγειας ζωῆς του, μία ἀπό τίς σημαντικώτερες πνευματικές παρουσίες τοῦ περασμένου αἰώνα, ὁ γνωστός πλέον σ ὅλον τόν Ὀρθόδοξο κόσμο, Γέρων Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης (Εὔβοια 1906-Καυσοκαλύβια 1991), πού εἶναι ἐπίσης γνωστός καί μέ τό κατά κόσμον ἐπώνυμό του: Μπαϊρακτάρης. Ἐπρόκειτο γιά ἕνα ἔκτακτο φαινόμενο θείας κλήσεως καί ζωῆς. Γιά τή χαρισματική αὐτή μορφή, πού ὅμοιά της σπάνια παρουσιάζεται στήν ἐποχή μας στό χῶρο τῆς Ἐκκλησίας, ἔχουν ἐπαξίως γραφεῖ τόσα πολλά καί θαυμαστά. Γι αὐτό καί θά περιοριστοῦμε στήν παράθεση λίγων μόνο θαυμαστῶν περιστατικῶν, πού σχετίζονται μέ τήν ζωή τοῦ μοναχοῦ Νικήτα, μιά πού αὐτό τό ὄνομα ἔλαβε ὁ γέρων Πορφύριος κατά τήν μοναχική κουρά του στά Καυσοκαλύβια. Στήν ἐρημική αὐτή σκήτη, πού ἔμελλε νά καταστήσει γνωστή στά πέρατα τοῦ ὀρθόδοξου κόσμου μέ τήν προσωνυμία του «Καυσοκαλυβίτης», ἔφθασε σέ πολύ νεαρή ἡλικία (περί τά δέκα τρία του χρόνια) καί ὑποτάχθηκε στόν ἀγαθῆς μνήμης ἱερομόναχο Παντελεήμονα, στήν Καλύβη τοῦ Ἁγίου Γεωργίου. «Ἐκεῖ ἀνοίγει τά μάτια του στό νέο κόσμο τῆς ἀσκήσεως. Ἀναπνέει τόν καθαρό ἀέρα τῆς ἐρήμου. Μπαίνει μέσα στό κάλλος τῆς λειτουργικῆς θεολογίας... Ἐκεῖ χαίρεται τίς ἀκολουθίες. Τρέφεται ἀπό τήν εὐχή. έν χωρίζει τήν προσευχή ἀπό τήν ἐργασία. Κάνει ὑπακοή μέ ὅλη του τήν καρδιά. Τρέ- χει σ ὅλα τά διακονήματα μέ προθυμία. Στενοχωριέται ὅταν δέν τοῦ φέρονται αὐστηρά. Ριζώνει στή νέα γῆ τῆς πνευματικῆς πολιτείας. Τρέφεται ἀπό τό μυστήριο τῆς ταπεινώσεως καί τῆς ἀγάπης... Ζεῖ μέσα στό χῶρο τῆς ὀρθοδόξου ἐλευθερίας» 3. Νοιώθει ὅπως ὁ ἴδιος ὁμολογεῖ ὅτι ἡ πίστη μας εἶναι λαχτάρα τοῦ θείου. Γράφει ὁ ἴδιος στήν «πνευματική διαθήκη» του, ἀναφερόμενος στούς Γεροντάδες του: «Μοῦ ἔτυχε νά εἶναι πολύ εὐσεβεῖς καί ἐνάρετοι καί τούς ἀγάπησα πολύ, γι αὐτό μέ τήν εὐχή τους ἔκανα ἄκρα ὑπακοή. Αὐτό μέ βοήθησε πάρα πολύ, αἰσθάνθηκα καί μεγάλη ἀγάπη πρός τόν Θεό». Γιά τά πλούσια χαρίσματα πού ἔλαβε ἀπό τόν Θεό, καί ἰδιαίτερα γιά ἐκεῖνα τῆς νοερᾶς προσευχῆς καί τῆς διόρασης, ἀναφέρουμε τά παρακάτω, σύμφωνα μέ διηγήσεις τοῦ ἴδιου τοῦ γέροντος Πορφυρίου: Ἦταν μιά μέρα γιορτῆς τοῦ 1923, ξημερώματα καί τό Κυριακό τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὁ κεντρικός δηλαδή ναός τῆς σκήτης Καυσοκαλυβίων ἀκόμη κλειστός. Ἀπό τήν παραμονή οἱ γέροντες τοῦ π. Νικήτα εἶχαν πάει στήν Κερασιά γιά ἐργασία καί εἶχαν πεῖ στό νεαρό ὑποτακτικό τους νά πάει στό Κυριακό ὅπου θά εἶχε λειτουργία καί νά μεταλάβει. Σέ μιά ἀπόμερη γωνιά τοῦ ἐξωνάρθηκα στεκόταν προσευχόμενος ὁ περίπου δεκαεπτά ἐτῶν τότε πατήρ Νικήτας, προσμένοντας νά κτυπήσουν οἱ καμπάνες καί ν ἀνοίξει ὁ ναός. Ξαφνικά μπῆκε στόν ἐξωνάρθηκα ὁ γερο- ημᾶς, ἕνας ρῶσος ἀσκητής, σχεδόν αἰωνόβιος, πού ζοῦσε στήν ξηροκαλύβη τοῦ Τιμίου Προδρόμου. Ἀφοῦ βεβαιώθηκε ὅτι δέν βρισκόταν ἄλλος ἐκεῖ -μιά πού δέν πρόσεξε τόν μοναχό Νικήτα- ἄρχισε νά κάνει στρωτές μετάνοιες καί νά προσεύχεται νοερά μέ στεναγμούς ἀλαλήτους μπροστά στήν κλειστή πύλη τοῦ ναοῦ, ὅπου ἀπό πάνω της κρεμόταν ἡ εἰκόνα τῆς Ἁγίας Τριάδος, στήν ὁποία συνεικονίζονται δεόμενοι οἱ Ὅσιοι Καυσοκαλυβῖτες Πατέρες. Καί ἦταν τότε -ὅπως διηγόταν ἀργότερα ὁ ἴδιος ὁ γέρο-πορφύριος- πού ἡ θεία Χάρη ξεχείλισε ἀπό τόν ὁσιακῆς μνήμης γερο- ημᾶ καί περιέλαμψε τόν ἕτοιμο νά τή δεχθεῖ νεαρό τότε μοναχό Νικήτα: -Τί ἦταν αὐτό; Ἦταν μέσα στή χάρη. Ἔλαμπε μέσα στό φῶς. Αὐτό ἦταν! Ἀμέσως μοῦ μετέδωσε τήν εὐχή. Ἀμέσως μπῆκα στή δική του ἀτμόσφαιρα... Ἦλθε σέ μένα τόν ταπεινό κι ἀνάξιο ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ. Πῶς νά σᾶς τό πῶ; Μοῦ μετέδωσε τήν χάρη. ηλαδή ἡ χάρις πού εἶχε ἐκεῖνος ὁ ἅγιος ἀκτινοβόλησε καί στή δική μου ψυχή. Μοῦ μετέδωσε τά χαρίσματά του τά πνευματικά... Ὁ γερο- ημᾶς μοῦ μετέδωσε τό χάρισμα Ὁ μακαριστός τῆς εὐχῆς καί τό διορατικό, Γέρων Πορφύριος. τήν ὥρα πού ὁ ἴδιος προσευχόταν στό νάρθηκα τῆς Ἁγίας Τριάδος, τοῦ Κυριακοῦ τῶν Καυσοκαλυβίων. Αὐτό πού ἔπαθα, ποτέ δέν τό εἶχα σκεφθεῖ, οὔτε ποτέ ἐπιθυμήσει, οὔτε τό περίμενα. Οἱ Γέροντες δέν μοῦ εἶχαν μιλήσει ποτέ γι αὐτά τά χαρίσματα. Αὐτή τήν παράδοση εἶχαν. έν μέ δίδασκαν μέ λόγια. Μόνο μέ τή στάση τους. ιαβάζοντας τούς βίους τῶν ἁγίων καί τῶν ὁσίων, ἔβλεπα τά χαρίσματα πού τούς ἔδιδε ὁ Θεός. Οἱ Πατέρες δέν ἔκαναν ἐκβιασμούς, δέν ζητοῦσαν σημεῖα, δέν ζητοῦσαν χαρίσματα 4. Μετά μάλιστα ἀπό τή θεία Λειτουργία πού ἀκολούθησε καί τή θεία Μετάληψη, ἡ ψυχή του γέμισε μέ ἀπερίγραπτα αἰσθήματα δοξολογίας πρός τόν Θεό. «Γεννᾶται 20 21

12 22 μέσα του ἡ χαρά, ἡ ἔκπληξη, ἡ γνώση, ἡ θεολογία. Γεννᾶται μέσα του ὁ νέος ἄνθρωπος, μέ νέες αἰσθήσεις, χαρές καί ἐφέσεις. Βλέπει, ἀκούει καί ὀσφραίνεται διαφορετικά. Φουντώνει μέσα του ὁ θεῖος ἔρως. Θέλει νά μείνει μόνος καί ἄγνωστος μέσα στή σιωπή... Νά χαθεῖ μέ τούς ἀγνώστους καί μυστικούς μοναχούς μέσα στόν παράδεισο τῆς ἐρημικῆς κοινωνίας» 5. Ἕνας νέος κόσμος ἀνοιγόταν μπροστά του, καθώς ἔνιωσε τή θεία Χάρη νά τόν πλημμυρίζει. Ὅταν λίγο μετά ἄναβε τά κανδήλια στό παρεκκλήσι τῆς Καλύβης του, διεῖδε ἀπό μεγάλη ἀπόσταση τούς Γεροντάδες του, πού ἐπέστρεφαν ἀπό μακριά, ἐνῶ ἀνθρωπίνως δέν ἦσαν ὁρατοί. Ἄλλοτε πάλι ὁ ἴδιος διηγήθηκε: -Ἐγώ ἐκεῖ στό Ὄρος πέρασα ζωή παραδεισένια. Πῆγα μικρός, ἀπό δώδεκα ἐτῶν, εἶχα δύο Γεροντάκια καί τούς ἔκανα ὑπακοή. Μέ ἔστελναν νά φέρω χῶμα, δύο τσουβάλια, γιά τά κηπάκια τους, ὥς τό μεσημέρι. Ἐγώ πήγαινα τρέχοντας, πηδώντας ξυπόλητος μέσα στά βράχια, ἀχτένιστος καί φωνάζοντας μές στίς ἐρημιές: «Ἄσπιλε, Ἀμόλυντε, Ἄφθορε, Ἄχραντε...». «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με», καί ἄλλα τροπάρια πού μάθαινα ἀπ ἔξω ἀπό τήν Παρακλητική, ἀπό τά Μηναῖα. Ἄν μ ἔβλεπε κανείς, θά ἔλεγε: «Πάει, αὐτό τό καλογέρι τρελάθηκε». Καί πράγματι, ὁ θεῖος ἔρωτας εἶναι μία τρέλα, πού ὅταν κυριεύσει τόν ἄνθρωπο, τόν ἀλλοιώνει ψυχῇ τε καί σώματι. Αὐτό τό εἶδα ἐγώ στόν ἑαυτό μου. Ἀλλοιώθηκε ἡ ψυχή μου ἀπό τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ 6. Ἔλεγε ὁ ἴδιος, σχετικά μέ τήν μεγάλη ἀρετή τῆς ὑπακοῆς, ἀναπολώντας τή ζωή του ὡς ὑποτακτικοῦ στά Καυσοκαλύβια, πού ὁ ἴδιος τήν ὀνόμαζε «ἁγία» καί «παραδεισένια»: «Ὅλη μου ἡ ζωή ἦταν ἕνας παράδεισος. Προσευχή, θεία λατρεία, ἐργόχειρο, ὑπακοή στούς Γέροντές μου. Ἀλλά ἡ ὑπακοή μου ἦταν ἀποτέλεσμα ἀγάπης, ὄχι ἀναγκαστική, αὐτή ἡ εὐλογημένη ὑπακοή πολύ μέ ὠφέλησε. Μέ ἄλλαξε. Πρέπει μέρανύχτα νά δοξάζω τόν Θεό, πού μέ ἀξίωσε νά ζήσω ἔτσι σ αὐτή τή ζωή. Πάνω στήν ὑπακοή εἶχα σκύψει καί ἐγκύψει. Τά ὑπόλοιπα, πού ὁ Θεός ἔφερε στή ζωή μου, ἦλθαν μόνα τους. Καί τό χάρισμα τό προορατικό μοῦ δόθηκε ἀπ τόν Θεό ἐξαιτίας τῆς ὑποακοῆς. Ἡ ὑπακοή δείχνει τήν ἀγάπη πρός τόν Χριστό. Καί ὁ Χριστός ἰδιαίτερα ἀγαπάει τούς ὑπάκουους. Γι αὐτό λέει: «Ἐγώ τούς ἐμέ φιλοῦντας ἀγαπῶ, οἱ δέ ἐμέ ζητοῦντες εὑρήσουσι χάριν» (Παροιμ. 8, 17) 7. «έν ὑπῆρχε καθόλου τεμπελιά. Μ εὐχαριστοῦσε νά προσεύχομαι, κι ὅταν ἀκόμη ἤμουν κουρασμένος. Μές στήν κούραση ἀναζητοῦσα πιό πολύ τόν Θεό. Αὐτό πρέπει νά τό πιστέψετε καί νά καταλάβετε πράγματι ὅτι εἶναι κατορθωτό. Εἶναι θέμα ἀγάπης. έν εἶναι ἁπλῶς ὅτι πηγαίνεις γρήγορα. Κάνεις τή δουλειά, ἀρχίζεις μετά ἄλλη, ἐπιστρέφεις, κάνεις ἄλλη δουλειά καί κοιτᾶς ὅλες νά τίς τελειώσεις, νά ποτίσεις, νά σκαλίσεις, νά φέρεις χῶμα καί κλαριά, νά πᾶς στό βουνό, νά φέρεις ξύλα γιά τό ἐργόχειρο. Μέ τήν ἀγάπη γίνεσαι ἀεικίνητος. Νά δεῖς τότε ποῦ πᾶνε οἱ ἁμαρτίες! Κοιμοῦνται ὅλα. Ἀκοῦτε; Αὐτή εἶναι πραγματικά ξένη ζωή, ζωή ὁσία, ἁγία, ζωή παραδεισένια» 8. Ὁ π. Πορφύριος ποτέ δέν σκέφθηκε νά ἐγκαταλείψει τό Ἅγιον Ὄρος καί τή μετάνοιά του καί νά ἐπιστρέψει στόν κόσμο. Ὁ θεῖος του ἔρωτας τόν ὠθοῦσε νά βρίσκεται «ἐν τοῖς ἐρήμοις», μόνος μέ μόνον τόν Θεό. Μιά δυσκολοθεράπευτη ὅμως γιά τίς ἁγιορείτικες συνθῆκες ἀσθένεια ἀνάγκασε τούς γεροντάδες του νά τοῦ δώσουν ἐντολή νά ἐπιστρέψει στή γενέτειρά του γιά νά γίνει καλά. Ἦταν, ὅπως φάνηκε στή συνέχεια, θεία οἰκονομία, γιά νά προσφέρει τήν ἐπί ἑξῆντα περίπου ἔτη ἱερατική καί πνευματική του διακονία καί τά πλούσια ἁγιοπνευματικά του χαρίσματα στούς ἐν τῷ κόσμῳ ἀδελφούς. Ἐκοιμήθη ὁσιακά στήν Καλύβη τῆς μετανοίας του, μετά ἀπό ἐπώδυνη ἀσθένεια τήν ὁποία ὑπέμεινε καρτερικά, τόν Νοέμβριο τοῦ Ἡ ἀγάπη του γιά τόν τόπο τῆς μετανοίας του ἀλλά καί ἡ ταπεινοφροσύνη του ἦταν τέτοια ὥστε, προγνωρίζοντας τό τέλος του, ἀπομακρύνθηκε ἀπό τόν κόσμο, ὥστε νά μήν τιμηθεῖ κατά τήν τελευτή του, ἐπανερχόμενος ἐκεῖ ἀπ ὅπου ξεκίνησε τούς πνευματικούς του ἀγῶνες στή σκήτη τῶν Καυσοκαλυβίων. Ἡ τελευταία του προσευχή δέν ἦταν ἄλλη παρά νά τόν ἀξιώσει ὁ Θεός νά τελειώσει τή ζωή του, ἐκεῖ πού γεννήθηκε πνευματικά. Καί ὁ Θεός ἄκουσε τή δέησή του. Ἐπέστρεψε καί ἐκοιμήθη ἐκεῖ πού ἐκάρη μοναχός. Ἡ ἐξόδιος ἀκολουθία του ἔγινε στό σεπτό Κυριακό τῆς Σκήτης. Ἔλεγε ὁ γέρων Πορφύριος, δύο μῆνες πρίν τήν ὁσιακή του κοίμηση, σέ προσφιλῆ του ἐπισκέπτη: -Αὐτό τό δωματιάκι εἶναι τό μέρος ἀπ ὅπου ξεκίνησα, ὅταν ἤμουν δεκατεσσάρων ἐτῶν καί ἀνέβηκα ἐδῶ στούς ἀείμνηστους γεροντάδες μου Παντελεήμονα καί Ἰωαννίκιο. Ὁ Θεός ἐπέτρεψε καί ξαναγύρισα ἐδῶ. Καί λέγοντάς τα αὐτά τά κλειστά του μάτια γέμιζαν ἀπό δάκρυα χαρᾶς, εὐγνωμοσύνης καί εὐχαριστίας στόν Θεό 9. ιηγοῦνται γιά τόν γέροντα Πορφύριο ὅτι ὅσες φορές ὁ ἅγιος Γέρων μιλοῦσε γιά τή σκήτη τῶν Καυσοκαλυβίων, αἰσθανόταν μία χαρακτηριστική χαρά, ἀνάπαυση, πνευματική ἡδονή. Ἦταν τό προσφιλές θέμα του. Ἡ ἡσυχαστική τοποθεσία, οἱ ἀγωνιστές πατέρες τῆς ἐποχῆς του, οἱ καλύβες, οἱ σπηλιές τῶν ὁσίων, τό Κυριακό, ἡ θεία λατρεία, ἡ ἄσκηση, οἱ νοσταλγικές ἀναμνήσεις τῶν ἐφηβικῶν του ἐτῶν μιά πού προσῆλθε στή μοναχική πολιτεία νεώτατος, ἡ ἄψυχη καί ἔμψυχη φύση, ὅλα αὐτά καί ἄλλα πολλά ἄρρητα καί ἀνέκφραστα τῆς κεκρυμμένης ἐν Χριστῷ ζωῆς καί τῶν μυστικῶν ἀναβάσεων τῆς ψυχῆς του, εἶχαν ἀποτελέσει γιά τόν Γέροντα «τόν Παράδεισο πρό τοῦ Παραδείσου του». Καί δίκαια. Ἀφοῦ, «ἐκεῖθεν ἡ ἄσκησις καί ἡ ἀποταγή, ἐκεῖθεν ἡ ἁγία ταπείνωσις, ἐκεῖθεν ἡ νοερά προσευχή καί ἡ ἄκτιστος χάρη, ἐκεῖθεν ἡ διάκριση καί τά χαρίσματα, ἐκεῖθεν ἡ βάσις τῆς μελλοντικῆς του πορείας» 10. Εἶναι χαρακτηριστική ἡ ἀγαλλίαση τοῦ Γέροντα πού ἔβλεπε τά Καυσοκαλύβια, ἔστω καί ἀπό πολύ μακριά. Ἀναφερόμενος σέ μία ἀπό τίς ἐκφράσεις τῆς προσευχῆς πού εἶναι τό νά πλησιάζεις κάθε πλάσμα τοῦ Θεοῦ μέ ἀγάπη ἔλεγε: -Τώρα θέλω νά ἐξημερώσω κι ἕναν ἀετό. Τόν ἔχω βρεῖ στή βόρειο Εὔβοια. Ἐκεῖ πού πηγαίνω καί ξεκουράζομαι, λίγο πιό πάνω, βρῆκα ἕνα μέρος, πού τό ὀνόμασα «ἀετοφωλιά». Αὐτό τό ὄνομα δέν τό ἔδωσα τυχαῖα. Εἶναι πολύ δύσκολο νά φθάσεις ἐκεῖ. Κατσάβραχα εἶναι καί κάτω ἁπλώνεται τό Αἰγαῖο. Ὅταν ἡ ἀτμόσφαιρα εἶναι καλή, ἀπό κεῖ φαίνονται τά Καυσοκαλύβια τοῦ Ἁγίου Ὄρους 11. Καί αὐτό πράγματι ἐπιβεβαιώνεται ἀφοῦ Ἡ Σκήτη τῶν Καυσοκαλυβίων. 23

13 καί ἀπό τόν τόπο τῆς μετανοίας μας, τά Καυσοκαλύβια, ὅταν ἡ ἀτμόσφαιρα εἶναι καθαρή, βλέπει κανείς, πίσω ἀπό τούς χαμηλούς ὄγκους κάποιων μικρῶν νησιῶν τῶν Βορείων Σποράδων, νά ξεπροβάλλει ὁ κωνικός ὄγκος ἑνός βουνοῦ τῆς Εὔβοιας ἴσως τοῦ ὄρους ίρφυς. Εἶπε μεταξύ ἄλλων ὁ Γέροντας σέ δύο μοναχούς πού τόν ἐπισκέφθηκαν: - Ὅταν ἤμουν μικρός κι εἶχα πρωτοπάει στά Καυσοκαλύβια, μόναζαν ἐκεῖ ἑκατόν εἰκοσιεπτά μοναχοί κι εἶχαν ὅλοι, ὁ καθένας, ἀπό κάποια πνευματική κατάσταση τῆς καλογερικῆς ζωῆς, γιατί «πιάναν» τά πράγματα τῆς καλογερικῆς ζωῆς, γιατί εἶχαν ζωντανά παραδείγματα. Ἐσεῖς ὅμως οἱ νέοι τώρα δέν ἔχετε παράδειγμα. Τονίζοντας σέ ἄλλους ἐπισκέπτες τή μεγάλη ἀξία πού ἔχουν οἱ ἁγιασμένοι τόποι, ἀφοῦ εἶναι διαποτισμένοι ἀπό τή χάρη τοῦ Θεοῦ, ἔλεγε χαρακτηριστικά: -Μπαίνω γιά παράδειγμα μέσα σ ἕνα ἅγιο σπήλαιο, ὅπως τό σπήλαιο τοῦ Ἁγίου Ἀκακίου ἤ τοῦ Ἁγίου Νείλου στό Ἅγιον Ὄρος ἤ στό σπήλαιο τῆς Ἀποκαλύψεως καί δέν προλαβαίνω ν ἀρχίσω νά προσεύχομαι κι ἀμέσως ὁ ἁγιασμένος χῶρος μέ ἀνεβάζει στά ὕψη 12. Καί συμπλήρωνε: -Πολλές φορές παλαιότερα, ἀλλά καί τώρα, «πετάω» στό Ἅγιον Ὄρος πάνω ἀπ τόν Ἄθωνα καί προσεύχομαι μαζί μέ τούς ἁγιορεῖτες πατέρες. Αἰσθάνομαι πολύ τήν χάρη τῶν ἀσκητῶν καί τά θυμιάματα πού εὐωδιάζουν, καθώς ἀνεβαίνουν στόν οὐρανό. Σύννεφα γύρω ἀπ τόν Ἄθωνα τά μοσχολίβανα! Αὐτά τά μέρη ἄλλοτε τά βάδιζαν ἅγιοι μέ μεγάλη ἀφοσίωση καί προσευχή στόν Θεό. Καί οἱ πέτρες, καί αὐτές ἔχουν ἐμποτισθεῖ μέ τήν χάρη τοῦ Θεοῦ, πού προσείλκυαν οἱ ἅγιοι στόν ἑαυτό τους. Αὐτά τά πρόσωπα ἐκεῖ ἦταν ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ σταλμένοι ἐδῶ στή γῆ. Ἔζησαν ζωή ἀγγελική. Ἔζησαν μέ ἔρωτα πρός τόν Θεό, μέ ἀγάπη, μέ ἀφοσίωση. Καθώς ξυπνάω τή νύχτα ἐδῶ στό μοναστήρι, «βλέπω» τό Ἅγιον Ὄρος νά ἔχει πλημμυρίσει ἀπ τή χάρη ἐξαιτίας τῶν ἑωθινῶν προσευχῶν τῶν πατέρων. Μόλις χτυποῦσε τό τάλαντο, τρέχουνε ν ἀκούσουνε «Ἐξεγερθέντες τοῦ ὕπνου» κι ἀρχίζουνε μέ λαχτάρα, μέ ἀγάπη, μέ χαρά τίς προσευχές. Τί νά σᾶς πῶ! Ἀνοίγει ὁ Παράδεισος 13! Κάποτε σέ ἐπισκέπτες του στά Καλλίσια Ἀττικῆς, ὁ Γέροντας ἔκανε μιά κατανυκτική, ἐξωτερική καί ἐσωτερική περιγραφή τῶν ἁγιορείτικων ἀγρυπνιῶν στά Καυσοκαλύβια, τότε πού, ὅπως ἔλεγε, «τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐρχόταν καί πλημμύριζε μέ οὐράνια χαρά τίς ψυχές τῶν μοναχῶν». Καί λέγοντας αὐτά, ἄφησε ἕνα ἀφυπνιστικό μήνυμα: «Καί τώρα τό Ἅγιο Πνεῦμα θέλει νά μπεῖ στίς ψυχές μας, ὅπως καί τότε, ἀλλά σέβεται τήν ἐλευθερία μας, δέν θέλει νά τήν παραβιάσει. Περιμένει νά τοῦ ἀνοίξουμε μόνοι μας τήν πόρτα καί τότε θά μπεῖ στήν ψυχή μας καί θά τήν μεταμορφώσει» 14. «Ἡ ζωή τοῦ Ἁγίου Ὄρους εἶναι ζωή ἀγρυπνίας», ἔλεγε μέ νόημα ὁ Γέρων Πορφύριος. «Στήν ἀγρυπνία, ὅταν γίνεται σωστά, ὅταν δηλαδή, αὐτοί πού συμμετέχουν εἶναι ἑνωμένοι στήν κοινή λατρεία, δημιουργεῖται μία ἀτμόσφαιρα πνευματική, πού ὅλοι μπαίνουν εὔκολα μέσα σ αὐτή κι ἐπέρχεται μεγάλη πνευματική ὠφέλεια. Λεπτύνεται ἡ ψυχή καί δημιουργοῦνται οἱ πιό κατάλληλες προϋποθέσεις γιά πνευματική ἀνάταση καί βαθιά ἐπικοινωνία μέ τόν Κύριο. Στό Ἅγιον Ὄρος δύο ἡ ὥρα γίνεται ξεσηκωμός. Αἰσθανόμουνα δέος τήν ὥρα ἐκείνη. Ἡ προσευχή ἔσειε τόν τόπο, τόν πνευματικό κόσμο. Νά ποιά εἶναι ἡ ἀγάπη στόν Χριστό» 15. «Νά ἀγαπήσετε τίς ἀγρυπνίες», ἔλεγε ὁ ἴδιος σέ φιλακόλουθους ἐπισκέπτες του. «Οἱ ἀγρυπνίες εἶναι μεγᾶλο πρᾶγμα. Ἀνοίγει ὁ οὐρανός. Μιλᾶμε μέ τόν Θεό. Στίς δικές μας ἀγρυπνίες ἐκεῖ πάνω, μέχρι τίς δώδεκα τά μεσάνυχτα νύσταζα λιγάκι, κλείνανε τά μάτια μου. Μετά ἄνοιγε ὁ νοῦς μου, καί τή ζοῦσα τήν προσευχή, ὥς τό πρωί. Ὅταν τελείωνε, εἶχα τόση διάθεση, ὥστε, νά ταν τρόπος νά ξανάρχιζε πάλι ἀπό τήν ἀρχή. Στή σκήτη διαβάζαμε καθαρά, μέ νόημα τόν κανόνα. Ὅταν οἱ ἀγρυπνίες γίνονταν στό Κυριακό, τόν ψέλναμε» 16. Καί συμπλήρωσε, ἀναπολώντας τή μοναχική του ζωή στά Καυσοκαλύβια: «Ἐκεῖνο πού μοῦ ἄρεσε ἀπ ὅλα περισσότερο, ἦταν ὁ Τριαδικός Κανόνας κάθε Κυριακή στό Μεσονυκτικό. Ὅταν τόν διάβαζε ὁ ἀδελφός, ἐγώ συγκέντρωνα ὅλη τήν προσοχή μου. Καί ἄν καμμιά φορά διάβαζε σιγανά ἤ γρήγορα καί δέν καταλάβαινα ἤ δέν ἄκουγα, πολύ στενοχωριόμουνα. Τότε ἀποτραβιόμουνα πίσω καί βυθιζόμουνα στήν εὐχή» 17. Ἄς εἶναι αἰωνία ἡ μνήμη του! Ἡ εὐχή του ἄς συνοδεύει ὅλους μας καί τά ἔνθεα κατορθώματά του ἄς ἀναζωπυρώσουν τόν πνευματικό ζῆλο τῶν ἐπίδοξων μιμητῶν τους. Ἀμήν! ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 1. Παταπίου μοναχοῦ Καυσοκαλυβίτου, Ἅγιος Ἀκάκιος ὁ Καυσοκαλυβίτης. Ἀπό τό Περιβόλι τῆς Παναγίας στόν Κῆπο τοῦ Θεοῦ, Ἅγιον Ὄρος Γιά τούς Καυσοκαλυβῖτες ἁγίους καθώς καί τούς σύγχρονους ἐνάρετους Καυσοκαλυβῖτες γέροντες βλ. Παταπίου μοναχοῦ Καυσοκαλυβίτου, Ἁγιασμένες μορφές τῶν Καυσοκαλυβίων. Ἀπό τόν ὅσιο Μάξιμο ὥς τόν γέροντα Πορφύριο, Ἅγιον Ὄρος Ἀρχιμ. Βασιλείου Γοντικάκη, Ὁ Γέροντας Πορφύριος ὡς Ἁγιορείτης, Τόλμη τ. 75 (2007), σ. 65, Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, ἐκδ. Ἱ. Μ. Χρυσοπηγῆς, Χανιά 2003, σ , Ἀρχιμ. Βασ. Γοντικάκη, Ὁ Γέροντας Πορφύριος, ὅ.π., σ Γέροντος Πορφυρίου ἱερομονάχου, Ἀνθολόγιο Συμβουλῶν, ἐκδ. Ἡ Μεταμόρφωσις τοῦ Σωτῆρος, Μήλεσι Ἀττικῆς 2003, σ Γέρ. Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, ὅ.π., σ Γέρ. Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, ὅ.π., σ Κλ. Ἰωαννίδη, Ὁ Γέρων Πορφύριος. Μαρτυρίες καί ἐμπειρίες, Ἀθήνα 1993, σ Κλ. Ἰωαννίδη, Ὁ Γέρων Πορφύριος, ὅ.π., σ Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, ὅ.π., σ Κλ. Ἰωαννίδη, Ὁ Γέρων Πορφύριος, ὅ.π., σ Γέρ. Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, ὅ.π., σ Γέρ. Πορφυρίου ἱερομονάχου, Ἀνθολόγιο Συμβουλῶν, ὅ.π., σ Γέρ. Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί Λόγοι, ὅ.π., σ Ἀγαπίου μοναχοῦ, Ἡ θεϊκή φλόγα πού ἄναψε στήν καρδιά μου ὁ Γέρων Πορφύριος, Ἀθῆναι 2000, σ Ἀγαπίου μοναχοῦ, Ἡ θεϊκή φλόγα, ὅ.π., σ

14 Ἀπό τό νοσοκομεῖο ΠΕ.ΠΑ.Γ.Ν.Η. Ὁ τάφος τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου Ἐμμανουήλ Πηγιάκη Β ρέθηκα στό Πανεπιστημιακό Νοσοκομεῖο Ἡρακλείου. Τόν φαρδύ διάδρομο διέσχιζε ἕνα «σμῆνος» γιατρῶν. Πάντα μέ ἐντυπωσιάζει τό πιό λευκό, ἀπό τά λευκά, ἔνδυμά τους. Μ αὐτήν τήν ἔννοια, παρατηρώντας τους, ξεχώρισα μέσα στό τίμ μιά γυναικεία φιγούρα. έν διέφευγε στήν κορμοστασιά, στόν ἀέρα, στό περπάτημα. Στό ζάλο, ὅπως λέμε στήν Κρήτη. Ναί, ἦταν γιατρίνα! Μ ἐντυπωσίασε καί «ἐρευνητικά» ἀσχολήθηκα μέ τό φαινόμενο! Μοῦ ἦρθε αὐθόρμητα τό ἁγιογραφικό «γυναίκα ἀνδρείαν τίς εὑρήσει». Σπάνιο καί δυσεύρετο φαινόμενο νά ναι ἡ γυναίκα μ ὅλα τά χαρίσμτα τοῦ ὡραίου φύλλου καί νά συνδυάζει τό ἀγέρωχο τοῦ ἄνδρα. Σχολιάζοντας τήν παρατήρησή μου μαθαίνω ὅτι βρίσκεται στόν ἕνατο μήνα κύησης.μετακινοῦμαι γιά νά πιστοποιήσω τοῦ λόγου τό ἀληθές. Ἡ ὅλη σωματική διάπλαση δέν ἄφηνε νά διακριθεῖ ἡ γνώριμη παραμόρφωση τοῦ μητρικοῦ σώματος, ἀπό τό θεῖον γεγονός τῆς κυοφορίας. Τήν ἀκολουθῶ..., τήν παρατηρῶ... Θέλω νά «δῶ» ἄν μιλᾶ ἑλληνικά. Ὁ λογισμός μου μέ εἶχε σέ ἀμφιβολία... Ἑλληνικά τήν ὑποτιμοῦσαν, κανένας σεβασμός στήν «εἰκόνα» αὐτή!!! Ἀπό τό ὑποτιμητικό γκαστρωμένη ἕως ἄλλα... καί ὅλα αὐτά ἀπό στόματα συναδέλφων. Κάποιος μέ κοίταξε περίεργα κι ἐκείνη γυρίζοντας εὐγενικά μ ἐρωτᾶ: -Θέλετε κάτι; -Ὄχι, τῆς ἀπήντησα, βούρκωσαν τά μάτια μου... εἶναι ἑλληνίδα. Ὅλοι οἱ λαοί σεβάστηκαν, ἀπό τήν ἐμφάνισή τους, τήν μητρότητα. Στήν Ἀρχαία Ἑλλάδα ἡ γυναίκα δέν εἶχε καμιά θέση μόνο ἄν ἦταν μητέρα βρέφους κάτω τῶν δύο ἐτῶν. Οἱ Μινωΐτες τή μητρότητα τή θεοποίησαν. Ὁ Χριστιανισμός στό πρόσωπο τῆς Παναγίας ἔχει ἁγιοποιήσει τήν κυοφορία, τή γαλουχία, τή γέννηση. Ὁ Θεοτοκόπουλος σ ἕνα ἀπό τούς περίφημους πίνακές του, τήν «Ἐπίσκεψη», παρουσιάζει τήν Παναγία σέ κατάσταση ἐγκυμοσύνης 26 νά ἀσπάζεται τόν Ἐλισάβετ, ἐμπνεόμενος ἀπό τόν Εὐαγγελιστῆ Λουκᾶ, ὁ ὁποῖος ἀναφέρει «καί ἐγένετο, ὡς ἤκουσεν τόν ἀσπασμόν τῆς Μαρίας ἐσκίρτησεν τό βρέφος ἐν τῇ κοιλίᾳ αὐτῆς». Τό βρέφος «ἐν τῇ κοιλίᾳ» πού σήμερα πιό ὑποτιμητικά τό λέμε ἔμβρυο, σκιρτᾶ καί ζεῖ ὅ,τι βιώνει ἡ μητέρα του. Αὐτό δέν τό γνωρίζουν οἱ γιατροί συνάδελφοί της; Μέ πόσο σεβασμό ἡ Μυθολογία μας προστατεύει τήν ἐγκυμονούσα, τή μεταφέρει σέ τόπο κρυφό, μακρινό ἀπό τόν ἐχθρό τοῦ κυοφορούμενου βρέφους, ἄς εἶναι καί ὁ πατέρας του. Ἄν εἶχα τή δυνατότητα θά τή μετέφερα σέ τόπο ἀσφαλῆ μέ τόν προσήκοντα σεβασμό! Σεβαστεῖτε γιατροί μου, συνάδελφοί της, στό πρόσωπο τῆς συναδέλφου σας τό ἀθρώπινο σῶμα. Ἡ μήτρα γίνεται κατοικητήριον τοῦ ἀνθρώπου πού ἔρχεται, γιά ἐννέα ὁλόκληρους μῆνες. Στήν ὑμνολογία τῆς ἐκκλησίας μας ἀκοῦμε γιά τήν Θεοτόκον. «Τήν γάρ σήν μήτραν θρόνον ἐποίησεν καί τήν σήν γαστέρα πλατυτέραν οὐρανῶν ἀπειργάσατο». Μετά ἀπό τήν μήτρα τό βρέφος ἔρχεται στούς μαστούς ὅπου συνεχίζει νά τρέφεται ἀπό τό ἴδιο, θεῖο μητρικό σῶμα. «Μακαρία ἡ κοιλία ἡ βαστάσασά Σε καί μαστοί οὕς ἐθήλασας», ἀκούστηκε μέσα ἀπό τό πλῆθος πού παρακολουθοῦσε τόν Ἰησοῦ, ὁ σπάνιος αὐτός μακαρισμός. Ὁ ἐθνικός μας ποιητής ιον. Σολωμός βλέποντας κοπέλες «ὅπου στήσανε χορό» τίς ὁραματίζεται μητέρες καί λέει: «Ἡ ψυχή μου ἀναγαλλιάζει/πῶς ὁ κόρφος κάθε μιᾶς/γλυκοβύζαστο ἑτοιμάζει/γάλα ἀνδρείας καί λευτεριᾶς». Ἀναγαλλιάζει καί μᾶς ἡ ψυχή μας, διότι ἡ ἐλπίδα ὑπάρχει, μᾶς τήν ἐπιβεβαιώνει ἡ γιατρίνα τοῦ Πανεπιστημιακοῦ. Ἀγέρωχη, ἀνδρεία, γλυκεία ἐργαζομένη στό σκληρό πόστο της μέχρι τήν τελευταία στιγμή τῆς κυοφορίας. Εἶναι ὄντως φάρος ἐλπίδας! Π.Κ.Γ. Σ έ κάθε ἐκδρομή ὀλιγοήμερη ἤ πολυήμερη εἶναι πάρα πολύ σπάνιο νά μήν ὑπάρχει ἕνας θρησκευτικός προορισμός. Αὐτό δείχνει τό μέγεθος τῆς θρησκευτικῆς πολιτιστικῆς κληρονομιᾶς μας καί τό μέγεθος τοῦ θρησκευτικοῦ συναισθήματος τοῦ λαοῦ. Φέτος συμμετεῖχα στήν ἐκδρομή τοῦ ΚΑΠΗ τοῦ ήμου τῆς Ἱεράπετρας στή υτική Μακεδονία. Ἦταν μία ἐκπληκτική ἐκδρομή μέ ἀπίθανους προορισμούς. Θαυμάσαμε ἀρχαιολογικούς θησαυρούς ἀνεκτίμητους, θρησκευτικούς θησαυρούς καί Μοναστήρια μέ ἐκπληκτικές εἰκόνες καί τοιχογραφίες ἀλλά ἐπισκεφτήκαμε καί τοπία μέ ἄπειρο φυσικό κάλλος. Ἐνδεικτικά ἀναφέρω ὅ,τι μοῦ ἔρχεται πρόχειρα στή θύμηση. Ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς, Μητρόπολη τῆς Θεσσαλονίκης. Ἅγιος Γεώργιος Ροτόντα στή Θεσσαλονίκη, Ἀρχαιολογικοί θησαυροί Βεργίνας, καταρράκτες Ἔδεσσας, Νυμφαῖο, τό παραδοσιακό χωριό μέ τό μεγαλύτερο ὑψόμετρο καί τό πάρκο Ἀρκτοῦρος γιά τήν προστασία τῆς Ἀρκούδας καί ὅλης της πανίδας τῆς περιοχῆς. Τήν Καστοριά μέ τήν πανέμορφη λίμνη της καί τό Ναό τῆς Μονῆς τῆς Παναγίας τῆς Μαυριώτισσας. Τό βιότοπο τῶν Πρεσπῶν, τήν ἐκκλησία καί τόν τάφο τοῦ Ἁγίου Γερμανοῦ, τόν Ἅγιο Ἀχίλλειο στό νησάκι τῆς μικρῆς Πρέσπας, τούς καταρράκτες τῆς Ἀραπίτσας καί τήν ἐκπληκτικῆς ὀμορφιᾶς θέση Ἅγιος Νικόλαος στή Νάουσα. Τήν Παναγία Σουμελά, τήν Καστανιά, τή λίμνη Ὑλίκη πού ποτίζει τούς Ἀθηναίους καί τόν πελώριο ἀγωγό πού μεταφέρει τό νερό στή λίμνη ἀπό τό Μόρνο ποταμό. Εἴδαμε τήν Ἄμφισσα μέ τούς ἐλαιῶνες της καί τό λιμάνι τῆς Ἰτέας. Περάσαμε ἀπό τούς ελφούς καί τήν Ἀράχωβα, μέ τελευταῖο σταθμό τήν ἐπίσκεψή μας στήν Ἱερά Μονή τοῦ Ὁσίου Λουκᾶ στή Βοιωτία. Μιά ἐκπληκτική Μονή πού γιά μένα εἶναι ἀπό τίς πιό ὄμορφες Μονές πού ἔχω ἐπισκεφτεῖ. Σέ γεμίζει θρησκευτικό δέος καί ἄμεσα αἰσθάνεσαι τήν ἀνάγκη νά ὑμνήσεις τό Θεό, νά προσευχηθεῖς καί νά ἀποθέσεις στά χέρια τοῦ τίς εὐχαριστίες γιά τήν περασμένη καί τίς ἐλπίδες σου γιά τήν ὑπόλοιπη ζωή τή δική σου καί τῶν ἀγαπημένων σου. Ὅταν ἐπισκέπτομαι παλιές ἤ νέες ἐκκλησίες γοητεύομαι ἰδιαίτερα καί θαυμάζω τίς τοιχογραφίες τους. Ἔχω ξεχωρίσει τέσσερις τοιχογραφίες πού μέ ἔχουν γοητεύσει ἰδιαίτερα: Τή ευτέρα Παρουσία στό Ναό τοῦ Μιχαήλ Ἀρχαγγέλου στά Ζαγοροχώρια τοῦ Πηλίου, ὅπου ὁ Ἁγιογράφος σέ ξεχωριστή θέση παρουσιάζει τήν τιμωρία τῆς γλωσσοῦς σουφερίστρας γυναίκας. Τήν τοιχογραφία στό Ναό τοῦ Ἁγίου Μύρωνα στό Ἡράκλειο ὅπου ὁ Ἅγιος βοηθᾶ τόν πιό ἀδύναμο κλέφτη νά βάλει τό σακκί τό σιτάρι πού τοῦ ἔκλεψε στόν ὦμο του. Τή μοναδική σέ σύλληψη τοῦ παραυλακιαστῆ, στήν Παναγιά στό Βιγλί στή Βουλισμένη τῆς Νεάπολης, ὅπου εἰκονίζεται ὁ ἄνθρωπος πού διαπράττει τήν ἁμαρτία τοῦ παραυλακιάσματος, κλέβοντας κάθε χρόνο μία αὐλακιά χωράφι ἀπό τό γείτονά του χαλώντας τά σύνορα. Τήν τοιχογραφία τῆς εὕρεσης καί τοῦ ἀνοίγματος τοῦ τάφου τοῦ Μεγάλου Ἀλέξανδρου στό Ναό τῆς Μονῆς τῆς Παναγίας τῆς Μαυριώτισσας στήν Καστοριά. Μέ αὐτή τήν τοιχογραφία θά ἀσχοληθῶ ἰδιαίτερα. Στήν ἐκδρομή μας μέ τό ΚΑΠΗ μείναμε δυό ἡμέρες στήν πανέμορφη Καστοριά. Ἦταν τό κέντρο τῶν ἐξορμήσεών μας γιά προορισμούς τῆς γύρω περιοχῆς. Τήν Τρίτη ἡμέρα τό πρωί ἔπρεπε νά ἀναχωρήσομε γιά νοτιότερες περιοχές. Οἱ διοργανωτές τῆς ἐκδρομῆς μᾶς ἐπιφύλαξαν μία θαυμάσια ἔκπληξη. Ὀκτώ ἡ ὥρα τό πρωί εἴμαστε μέσα στά λεωφορεῖα καί ἀντί γιά ἄλλο ἀποχαιρετιστήριο τῆς ὄμορφης Καστοριᾶς καί σάν πρωινή προσευχή μας ὁδήγησαν στήν Ἱερά Μονή τῆς Παναγίας τῆς Μαυριώτισσας, στήν παραλία μιᾶς μικρῆς χερσονή- 27

15 σου στή λίμνη τῆς Καστοριᾶς. ιαδρομή 20 λεπτῶν δίπλα στήν πανέμορφη παραλία τῆς λίμνης μέ τήν ἐκπληκτική ποικιλία πουλιῶν νά παιχνιδίζουν στόν πρωινό ἥλιο καί νά χαιρετοῦν τήν καινούργια ἡμέρα. Ἀποβιβαζόμαστε σέ ἕνα ἄνετο χῶρο μέ τεράστια πλατάνια πού τό καθένα ἔχει τή δική του ἱστορία. Προσκυνήσαμε τίς ἅγιες καί θαυματουργές εἰκόνες τοῦ σημερινοῦ καθολικοῦ καί τοῦ Ναοῦ τοῦ παρεκκλησίου τῆς Μονῆς καί προσευχηθήκαμε ξεχωριστά μπροστά στή θαυματουργή εἰκόνα τῆς Παναγίας. Μαζευτήκαμε στό προαύλιο τῆς Μονῆς καί ὁ Ἡγούμενος ἀνέλαβε νά μᾶς ἐνημερώσει γιά τήν ἱστορία τῶν εἰκόνων καί τῶν τοιχογραφιῶν τῆς Μονῆς. Μᾶς εἶπε γιά τήν ἵδρυση τῆς Μονῆς ἀπό τόν Νικηφόρο Φωκᾶ, τούς πολέμους στή γύρω περιοχή, τά θαύματα πού ἔχουν συντελεσθεῖ, τούς βανδαλισμούς καί τίς καταστροφές τοῦ παλαιοῦ ναοῦ ἀπό τούς διάφορους κατακτητές καί τή σημερινή κατάσταση, τούς σκοπούς καί τήν προσφορά τῆς Μονῆς. Τελειώνοντας εἶπε: -Ὅπως βλέπετε μπροστά σας εἶναι ὁ δυτικός τοῖχος τοῦ παρεκκλησίου τῆς Μονῆς. Εἶναι γεμάτος τοιχογραφίες. Αὐτός ὁ τοῖχος ἦταν ἐσωτερικός του παλαιοῦ ναοῦ τῆς Μονῆς καί γι αὐτό εἶναι ἁγιογραφημένος. Ἕνα μικρό μέρος τῶν τοιχογραφιῶν εἶναι στεγασμένο, τό ὑπόλοιπο εἶναι ἐκτεθειμένο στίς καιρικές συνθῆκες καί τόν ἥλιο. Βλέπετε πόσο ἔντονες, σχεδόν ζωντανές εἶναι οἱ τοιχογραφίες πού λιάζονται σέ σύγκριση μέ τίς στεγασμένες τοιχογραφίες; Αὐτό ὀφείλεται στήν τεχνοτροπία πού χρησιμοποίησε ὁ ἁγιογράφος. Ἡ τοιχογραφία ἁγιογραφήθηκε ὅταν τό ὑπόστρωμα (ὁ σοβάς) πού πάνω του ἔγινε ἡ ἁγιογραφία ἦταν ἀκόμα ὑγρό, πρίν στεγνώσει. Ἔτσι τά χρώματα εἰσχωροῦσαν βαθιά μέσα στό ὑπόστρωμα καί ὁ ἥλιος τά δυναμώνει ἀντί νά τά φθείρει. Ἐδῶ ἀξίζει νά ἀναφερθεῖ ὅτι τήν ἴδια 28 τεχνοτροπία χρησιμοποίησε ὁ ζωγράφος πού στό ταφικό συγκρότημα τοῦ Φιλίππου στή Βεργίνα, ζωγράφισε τήν «ἁρπαγή τῆς Περσεφόνης» ἀπό τό θεό τοῦ κάτω κόσμου μέ τή βοήθεια τοῦ Ἑρμῆ. Ἡ ζωγραφική αὐτή μαζί μέ ἄλλες πού ἔγιναν μέ αὐτή τήν τεχνοτροπία, διατηροῦνται σέ ἄριστη κατάσταση ἀκόμη καί σήμερα χρόνια μετά. -Θά σταθῶ ἰδιαίτερα, εἶπε ὁ Ἡγούμενος, στήν τοιχογραφία στή δεξιά βάση τοῦ τοίχου. Ἡ ἐπιγραφή γράφει: «ἡ εὕρεση τοῦ Τάφου τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου». Μιά πολυπρόσωπη τοιχογραφία πού στό κάτω ἀριστερό μέρος ἔχει ζωγραφισμένη μαρμάρινη πλούσια διακοσμημένη λάρνακα (τάφο) πού κάποιοι ἐκείνη τή στιγμή ἔχουν σηκώσει τό σκέπασμα. Ἔκπληκτοι ὅμως διαπιστώνουν ὅτι μέσα στό Βασιλικό τάφο βρίσκονται τρεῖς σκελετοί. Ποιός ἄραγε εἶναι ὁ σκελετός τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου μᾶς ἐρώτησε ὁ Ἡγούμενος. - Ὁ μεσαῖος, εἶπε κάποιος. - Ὄχι, εἶπε ὁ Ἡγούμενος. - Ὁ ἀριστερός εἶπε κάποιος ἄλλος. - Ὄχι, ξαναεῖπε ὁ Ἡγούμενος. - Ἔ, τότε σίγουρα ὁ δεξιός εἶπε κάποιος μέ πεποίθηση. - Ὄχι, εἶπε ὁ Ἡγούμενος. - Τότε ποιός εἶναι; - Ὁ ἁγιογράφος πού ἀπό τά στοιχεῖα πού ἔχομε ἦταν ἱερέας, θέλησε μέ αὐτό τόν τρόπο νά παρουσιάσει μέ ἐκπληκτικό πράγματι τρόπο τόν ὕμνο πού ψάλλεται στίς κηδεῖες τῶν νεκρῶν «καί εἶδον τά ὀστᾶ τά γεγυμνωμένα καί εἶπον. Ἄρα τίς ἐστί Βασιλεύς ἤ στρατιώτης, πλούσιος ἤ πένης, δίκαιος ἤ ἁμαρτωλός;..», τονίζοντας μέ αὐτό τόν ἐκπληκτικό τρόπο τήν ἰσότητα ὅλων τῶν ἀνθρώπων ἀπέναντι στόν Θεό. Ἐδῶ τελείωσε ἡ ὁμιλία ξενάγηση τοῦ Ἡγούμενου τῆς Μονῆς καί ἐμεῖς γοητευμένοι καί γεμάτοι μέ ποικίλα συναισθήματα, ξεκινήσαμε γιά τούς ὑπόλοιπους προορισμούς τῆς ἡμέρας. Μονή Σφάκας Μύρτου καί Μονή Παναγίας Καρυδίου Μύθων. Ποιά σχέση συνδέει τίς δύο αὐτές Μονές. Ἰωάννου Γ. Χρηστάκη ἐπ. Σχολικοῦ Συμβούλου Εἰσαγωγή Τ όπος καταγωγῆς τοῦ ὁμιλοῦντος* εἶναι μιά περιοχή δυτικά τῆς Ἱεράπετρας, εἴκοσι μόλις χιλιόμετρα μακριά ἀπό αὐτή, ἡ ὁποία ἔχει ὀκτώ χωριά διασπαρμένα στή δυτική πλευρά τῆς κοιλάδας τοῦ ποταμοῦ Σαραντάπηχου ἤ Σποριάρη ἤ Κρυοπόταμου, ὅπως τόν ὀνόμαζαν οἱ παλιότεροι χαρτογράφοι, πού ἀρχίζει ἀπό τίς νότιες ὑπώρειες τῆς ίκτης καί διαρκῶς διευρυνόμενη καταλήγει στά παράλια τοῦ Λιβυκοῦ πελάγους. Τά χωριά αὐτά μέ τά δέκα χωριά τῆς Ἐπαρχίας Βιάννου, ἀνατολικά τῆς Ἄνω Βιάννου, καταγράφονται ἀπό τούς ἱστορικούς μέ τήν ὀνομασία «Συμιανά», γιατί μέ κέντρο τό χωριό Σύμη ἔδρασαν καθ ὅλη τήν ἱστορική διαδρομή τοῦ νησιοῦ μας ὡς μία ἀχώριστη γεωγραφική ὀντότητα καί μία ἀδιάσπαστη ἑνότητα ἀνθρώπων. Στό νότιο τμήμα τῆς δυτικῆς πλευρᾶς αὐτῆς τῆς κοιλάδας ἔζησαν καί ἔδρασαν, σέ διαφορετικές χρονικές περιόδους, δύο μονές. Ἡ Μονή Σφάκας στήν περιοχή τοῦ παραθαλάσσιου χωριοῦ Μύρτου καί ἡ Μονή Παναγίας Καρυδίου ἤ Καρυδιανῆς στήν περιφέρεια τοῦ χωριοῦ Μύθων. Θέμα τῆς ἀνακοίνωσης αὐτῆς εἶναι ἡ συνολική καί γρήγορη θέασή τους καί κυρίως ἡ διερεύνηση τῆς σχέσης πού τυχόν συνδέει τίς δύο αὐτές μονές. 1. Ἡ Μονή Σφάκας Μύρτου α. Γενικά: Ἡ Μονή Σφάκας στήν περιοχή Μύρτου δέν ἦταν εὐρέως γνωστή, μέχρι καί πρότινος. Ἡ ὕπαρξή της κατά τό ἀπώτερο παρελθόν ἦταν σχεδόν τελείως ἄγνωστη. Καμιά πληροφορία δέν ἔδιδαν γι αὐτή ὅσοι εἶχαν ἀσχοληθεῖ μέ τίς Μονές καί τή μοναστική ζωή τοῦ νησιοῦ μας. έν καταγραφόταν στόν «Τοπογραφικό κατάλογο τοιχογραφημένων Ἐκκλησιῶν τῆς Κρήτης» τῶν Gerola-Λασιθιωτάκη. έν ἀναφερόταν ἀπό τόν Ν. Ψιλλάκη στό μνημειώδες ἔργο «Μοναστήρια καί Ἐρημητήρια τῆς Κρήτης». έν ἱστοροῦνταν ἀπό τόν Ν. Ἰ. Παπαδάκη στά ἔργα του «Ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης» καί «Ὁ Ἱεροσητείας Ἀμβρόσιος». έν τήν γνώριζε ὁ ἐντόπιος λόγιος Γ. Μαρκόπουλος, πού εἶχε ἀσχοληθεῖ μέ τά μοναστήρια καί τά ἐξωκκλήσια τῆς ἐπαρχίας. Καί μόνο ὁ Gerola ἁπλῶς τήν ἀνάφερε, χωρίς ὅμως καμιά ἄλλη πληροφορία καί χωρίς ταυτοποίησή της 1. Ἡ Μονή γίνεται ὡστόσο γνωστή εὐρύτατα ἀπό τόν καθηγητή τοῦ Πανεπιστημίου Ἰωαννίνων Ζαχαρία Τσιρμπανλῆ, ὅταν δημοσιεύει τήν ἐργασία του «Κατάστιχο Ἐκκλησιῶν καί Μοναστηριῶν τοῦ Κοινοῦ » (Katasticum Ekklesiarum et Monasterium Communis), τό 1985, πού συντάχθηκε τό 1320, ἀλλά ἀφοροῦσε τήν πρό τοῦ 1266 κατάσταση. Στό ἔργο αὐτό παρουσιάζεται ἑνετικό ἔγγραφο τοῦ 1248, στό ὁποῖο ἀναφέρονται τά «αὐτοκρατορικά» (Imperiale) μοναστήρα ἐκεῖνα δηλαδή πού ἄλλοτε ὑπάγονταν κατ εὐθείαν στή δικαιοδοσία τοῦ βυζαντινοῦ Αὐτοκράτορα. Ἕνα ἀπό τά πέντε γνωστά, πού ἀναφέρονται, εἶναι ἡ Μονή Σφάκας Μύρτου. Ἔτσι γιά πρώτη φορά τό μοναστήρι παίρνει «σάρκα καί ὀστᾶ» καί γίνεται γνωστό στούς ἐκκλησιαστικούς κύκλους, τούς φιλίστορες καί τό φιλόμουσο λαϊκό κοινό. Νά τονισθεῖ ἐδῶ ὅτι ἡ παράδοση δέ διέσωσε τήν ὕπαρξή του, λόγῳ ἴσως τῆς μεγάλης ἀπό- *Ἀνακοίνωση στό 10ο Κρητολογικό Συνέδριο, πού ἔγινε στά Χανιά ἀπό 1 ἕως Ὀκτωβρίου

16 στασής του στό βάθος τοῦ χρόνου. Προσωπικά, οὐδέποτε εἶχα ἀκούσει, ὡς κάτοικος τῆς περιοχῆς, κατά τά παιδικά μου καί ἐφηβικά μου χρόνια, νά λέγεται κάτι γιά παλιό μοναστήρι στήν περιοχή, μέ τήν ὀνομασία αὐτή. Ἀλλά καί ὅταν ἔμαθα γιά τήν ὕπαρξή του ἔτρεξα νά ρωτήσω τούς πολύ γέροντες τῆς περιοχῆς, πού ὅμως δέν γνώριζαν τίποτε γι αὐτό. Ὡστόσο στό μοναστήρι ἦταν «ἐν ζωῇ», ὅπως ἀναφέρει ὁ καθηγητής Τσιρμπανλῆς, μέχρι τίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα 2. Παρ ὅλα αὐτά ὁ ἀείμνηστος δάσκαλος τοῦ Μύρτου ημητριανάκης Γεώργιος, στό βιβλίο του «Ὁ Μύρτος καί τά γύρω χωριά» κάνει λόγο γιά μιά παλιά ἐκκλησία στή θέση πού σήμερα βρίσκεται ὁ κοιμητηριακός ναός τοῦ Ἁγίου Βασιλείου, βόρεια τοῦ χωριοῦ καί σέ ἀπόσταση ἑνάμισυ περίπου χιλιόμετρο ἀπ αὐτό, πάνω σ ἕνα μικρό γήλοφο, ὅπου ὅταν κτιζόταν ὁ νέος ναός ἐντοπίσθηκαν ὑπολείμματα παλιοῦ ναοῦ μέ τοιχογραφίες 3. β. Θέση, μορφή, περιουσία: Στίς ἑνετικές πηγές, πού ὁ καθηγητής Τσιρπανλῆς ἀνακάλυψε τήν ὕπαρξη τῆς Μονῆς Σφάκας (ἔγγραφο τοῦ 1248), ὁρίζονται ἡ θέση της, ἡ μορφή καί ὁ χαρακτήρας της, καθώς καί ἡ περιουσία της. Γιά τή θέση της λέει ὅτι βρισκόταν στό ρεῖθρο ἑνός ποταμοῦ καί ὅτι κοντά της ὑπῆρχε ἕνας νερόμυλος («...et molendium unun, guo est in flumin mitro...»). Ὁ προσδιορισμός τῆς θέσης της μέ βάση τό ρεῖθρο τοῦ ποταμοῦ καί τό νερόμυλου, συμβιβάζεται καί ταιριάζει μέ ὅσα γράφει ὁ ημητριανάκης, γιατί ὁ ναός τοῦ Ἁγίου Βασιλείου εἶναι πραγματικά, στήν ἄκρη τοῦ ποταμοῦ Σαραντάπηχου καί πολύ κοντά του βρίσκονται τά ἐρείπια ἑνός νερόμυλου, ὅπως τό ζουριό κ.λπ., πού μέχρι πρίν ἀπό λίγα χρόνια λειτουργοῦσε καί λεγόταν μύλος τῆς Χορεύτρας. 30 Ὁ Κοιμητηριακός Ναός τοῦ Ἁγίου Βασιλείου Μύρτου. Ὡστόσο δέν ἀποκλείω τήν περίπτωση ἡ θέση τῆς Μονῆς νά ἦταν ἀπέναντι, στήν ἄλλη ὄχθη, τήν ἀνατολική τοῦ ποταμοῦ, ἡ ὁποία ἦταν καί ἀθέατη ἀπό τή θάλασσα, καθώς ἀπό ἐκεῖ ἀρχίζει μιά μικρή κοιλάδα, μέ κατεύθυνση ἀπό δυτικά πρός ἀνατολικά, πού γίνεται ὅλο καί πιό στενή, γιά νά καταλήξει σ ἕνα αὐχένα, τά Γερακοσέλλια. Νά σημειωθεῖ ἐδῶ, ὅτι στή θέση αὐτή ὑπῆρχε νερόμυλος, πού λεγόταν νερόμυλος τοῦ Μαγατζέ. Στή μικρή αὐτή κοιλάδα εἶχε κατά τήν Τουρκοκρατία τή χειμερινή του κατοικία ὁ διαβόητος γενίτσαρος Χάνιαλης. Πρός τήν κατεύθυνση αὐτή συνηγορεῖ καί ἡ τότε ἱστορική συγκυρία, πού οἱ ἐπιδρομές τῶν πειρατῶν στά νοτιαντολικά παράλια τῆς Κρήτης ἦταν συχνότατες. Θά ἦταν λοιπόν λογικό ἡ θέση τῆς Μονῆς νά ἦταν σέ μέρος πού νά μή γίνεται εὔκολος στόχος τῶν ἐπιδρομέων, οἱ ὁποῖοι πολύ εὔκολα θά τήν κούσρσευαν, μιά πού ἡ ἀπόσταση ἦταν πολύ μικρή, ἑνάμισυ περίπου χιλιόμετρο, ἀπό τό ἀγκυροβόλι τους. Ἡ Μονή ἀναφέρεται στίς πηγές ὡς «αὐτοκρατοριανή». Συγκεκριμένα γράφεται «Monasterium Sfache est imperiale». Ἡ Μονή Σφάκας εἶναι αὐτοκρατορική. Ὡς πρός τήν περιουσία της ἐμφανίζεται πλουσιότατη. Στήν κατοχή της εἶχε ὁλόκληρα χωριά, ὅπως τό Μύρτο, τό Καμάρι Μαλεβιζίου, τό Doxana πού βρισκόταν στά Slavoriachia, τό «Marmani» στήν περιοχή τῆς Παρακάντια, ἀλλά καί μεγάλη κτηματική περιουσία στήν περιοχή τῶν χωριῶν Ρογδιά, Καντινοῦ, Φόδελε, Τύλισο, Καστρί Μυλοποτάμου κ.ἄ. Ἡ καλλιεργούμενη γῆ, ἀπό 28 οἰκογένειες πάροικων, στά κτήματα αὐτά ἦταν 25 «ζευγαριῶν» καί παρήγαγε τό χρόνο μουζούρια στάρι, μίστατα κρασί, ἐνῶ εἶχε μεγάλα βοσκοτόπια στήν περιοχή τοῦ Μυλοποτάμου 4. Ὑπολογίζεται ἔτσι ὅτι ἦταν ἡ πλουσιότερη μονή τῆς Κρήτης, μετά τήν Παλιανή. έν μπορεῖ ἄρα παρά νά ἦταν Μονή μέ πολλούς μοναχούς. Ὕστερα ἀπ ὅλα αὐτά μπορεῖ κανείς νά ὑποστηρίξει, χωρίς ἐνδοιασμό ὅτι ἡ Μονή Σφάκας εἶχε ἄμεση σχέση μέ τήν περιοχή τοῦ Ἡρακλείου. Προφανῶς ἕνα μεγάλο μέρος τῶν μοναχῶν της θά προήρχοντο ἀπό τήν περιοχή του. Γιατί πῶς ἀλλῶς θά ἀποκτοῦσε αὐτή τήν τεράστια περιουσία ἀπό τήν περιοχή γύρω ἀπό τήν πόλη καί τίς κοντινές σ αὐτή περιφέρειες; γ. ιάλυση τῆς Μονῆς: Αὐτή λοιπόν ἡ πολυάνθρωπη καί ζάπλουτη Μονή κάποια ἱστορική χρονική στιγμή ἐξαφανίζεται ἀπό «προσώπου τῆς γῆς», ἀπό τό προσκήνιο τῆς Ἱστορίας. Καί μιά τέτοια ἐξαφάνιση δέν μπορεῖ παρά νά εἶχε σοβαρά αἴτια. Ἄν δέν ὀφειλόταν σέ φυσικές αἰτίες, θεομηνίες, σεισμούς κ.λ.π., πρᾶγμα πού προσωπικά δέν πιστεύω, ἀσφαλῶς θά ἦταν ἀποτέλεσμα τῶν ἱστορικῶν συγκυριῶν τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Ὁ λόγος βέβαια τῆς ἀπότομης ἐξαφάνισής της, νομίζω, ὅτι δέν θά ἐπιβεβαιωθεῖ εὔκολα ἀπό τίς ἱστορικές πηγές, γιατί αὐτές κρατοῦν πεισματικά δικό τους, ὡς ἑφτασφράγιστο μυστικό, τό γεγονός. Ἑπομένως ὁ μόνος τρόπος προσέγγισής της εἶναι ἡ ἱστορική διερεύνηση τοῦ θέματος. Θά πρέπει δηλαδή νά καταφύγουμε σέ λογικούς συνειρμούς, πού θά βασίζονται στά ἱστορικά δρώμενα τῆς ἐποχῆς ἐκείνης στήν περιοχή. Μέθοδο μέ τήν ὁποία θά διευκρινήσομε καί τό δεύτερο σκέλος τῆς ἐργασίας αὐτῆς, πού δέν εἶναι ἄλλο ἀπό τή Μονή Καρυδίου ἤ Καρυδιανή πού βρίσκεται στήν περιοχή τοῦ χωριοῦ Μύθων. Εἶναι γνωστό κατά τήν περίοδο τοῦ 14ου, 15ου καί 16ου αἰώνα τά νοτιοανατολικά παράλια τῆς Κρήτης εἶχαν γίνει στόχος ληστοπειρατῶν, οἱ ὁποῖοι τά λυμαίνονταν κυριολεκτικά σέ πολύ συχνά διαστήματα. Τέτοιες πειρατικές ἐπιδρομές ἀπό Ἀλγερίνους, πού εἶχαν καταστήσει τό νησάκι νότια τῆς Ἱεράπετρας ὁρμητήριό τους ἀναφέρονται πολλές στίς ἀρχές τοῦ 14ου αἰώνα, ἀλλά καί μετέπειτα 5. Στή λαϊκή μνήμη ἐπιζεῖ ἀκόμη ὁ ἀπόηχος αὐτῶν τῶν γεγονότων. Οἱ Ἑνετοί γιά νά ἀντιμετωπίσουν τόν κίνδυνο αὐτό εἶχαν λάβει τά μέτρα τους. Ὀργάνωσαν πολιτοφυλακή, ἐπιτηροῦσαν μέ σταθερές, ἀλλά καί κινητές φρουρές τά παράλια μέ ἱππικό πού εἶχαν ἱδρύσει γιά τό σκοπό αὐτό καί μέ πλοιάρια, κυρίως ὅμως ἔδωσαν στόν Ἀνδρέα άνδαλο τό Γαϊδουρονήσι, τήν ἀρχαία Χρυσή ὡς φέουδο, γιά νά ἐκτοπίσει τούς πειρατές, νά ἱδρύσει πύργο καί νά κατασκοπεύει τή θαλάσσια περιοχή, ἀλλά καί νά ἀποτελεῖ τό πρῶτο ἀνάχωμα στίς ληστοπειρατικές ἐπιδρομές τῶν Μπαρμπαρίνων πειρατῶν-κουρσάρων. Ἡ Μονή ἑπομένως Σφάκας πού βρισκόταν κυριολεκτικά στόν ἀφρό τῆς θάλασσας διέτρεχε ἄμεσα τόν κίδυνο τῆς ἄγριας καί ἀνελέητης ἐπίθεσης τῶν πειρατῶν ἀνά στιγμή καί ὥρα. έν ἀποκλείεται μάλιστα νά ὑπέστη καί τά δεινά τῆς τέλειας ἑρήμωσης καί καταστροφῆς ἀπ αὐτούς. Εἴτε πάντως προληπτικά, εἴτε μετά ἀπό μία καταστρεπτική ἐπίθεση ἀπό τούς κουρσσάρους, οἱ μοναχοί ἀναγκάσθηκαν νά ἀποδημήσουν σέ ἄλλα μέρη, σέ ἄλλες Μονές ἤ νά ἱδρύσουν νέες κάπου ἐκεῖ κοντά, σέ μέρος πάντως πού δέν θά διέρχονταν κίνδυνο μιᾶς νέας ἐπίθεσης. Εἰκάζεται ἔτσι ὅτι κάποιοι μοναχοί, πού ἴσως κατάγονταν ἀπό τήν περιοχή, βρῆκαν νέα ἀσφαλέστερη θέση, ὅπου ἐναπόθεσαν τήν πίστη τους, ἱδρύοντας νέα Μονή μετανοίας τους. 31

17 32 2. Ἡ Μονή Καρυδίου ἤ Καρυδιανή. Σχέση της μέ τή Μονή Σφάκας. Τήν ἐποχή αὐτή, κατά πάσα πιθανότητα, ἱδρύεται ἡ Μονή Καρυδίου. Ὁ χῶρος στόν ὁποῖο βρίσκεται, εἶναι ἕνα μικρό πλάτωμα βορειοδυτικά τοῦ χωριοῦ Μύθοι καί σέ σχετικά μικρή ἀπόσταση ἀπ αὐτό, σέ ὑψόμετρο 720 μ. στίς νότιες ὑπώρειες τῆς ίκτης. Στά σύνορα περίπου τῶν νομῶν Λασιθίου-Ἡρακλείου. Στή βορειοδυτική του γωνιά, σέ μέρος μή θεατό ἀπό τή θάλασσα, ὑπάρχει σήμερα τό «σχολάζον» μοναστήρι τῆς Παναγίας Καρυδίου ἤ Καρυδιανῆς. Ἡ ὑπόθεση αὐτή στηρίζεται στά ἑξῆς ἀτράνταχτα ἐπιχειρήματα: α. Ἡ ἐμφάνιση τῆς Μονῆς Καρυδίου συμπίπτει χρονικά μέ τήν ἐξαφάνιση τῆς Μονῆς Σφάκας. β. Βρίσκεται σέ μέρος μή θεατό ἀπό τή θάλασσα, ἄρα ἀσφαλές. γ. Βρίσκεται σέ μεγάλη ἀπόσταση ἀπό τά παράλια, τουλάχιστον 15 χιλιόμετρα, πρᾶγμα πού σημαίνει ὅτι, ἀκόμη καί ἄν οἱ πειρατές ἀνακάλυπταν τήν ὕπαρξή της, δέν θά μποροῦσαν σέ διάστημα μιᾶς καί μόνο νύκτας νά τήν κουρσέψουν καί νά ἐπιστρέψουν στά καράβια τους γιά νά σαλπάρουν. εδομένου μάλιστα ὅτι ἡ ἀπόσταση αὐτή εἶναι δύσβατη καί δυσπρόσιτη. Ἤταν ἑπομένως ἰδανικός τόπος γιά τήν ἵδρυση καί λειτουργία τῆς νέας Μονῆς. Καί δ) Τό καί σπουδαιότερο, δέν μπορεῖ νά ἱδρύθηκε ἐπί Τουρκοκρατίας, γιατί γνωρίζομε καλά ὅτι κάτι τέτοιο ἀπαγορευόταν αὐστηρότατα 6. Εἶναι ἄρα σχεδόν βέβαιο ὅτι ἡ Μονή Καρυδίου ἱδρύθηκε ἀπό τούς Μοναχούς τῆς Μονῆς Σφάκας καί ἀποτελεῖ τή συνέχειά της. Καί αὐτή εἶναι καί ἡ σχέση πού συνδέει τίς δύο αὐτές Μονές, σχέση μάννας-κόρης. Μιά ἄλλη ἔμμεση στήριξη τῆς ἄποψης αὐτῆς εἶναι, ὅτι ἡ Μονή δέν ὑπῆρξε ποτέ πολύανδρη. έν ξεπέρασε τούς 8-10 μοναχούς στήν ἀκμή της, κάτι πού πιστοποιεῖται ἀπό τόν ἀριθμό τῶν κελλιῶν, πού ὑπάρχουν καί σήμερα, ὡς χαλάσματα, τά ὁποῖα καί δέν ὑπερβαίνουν τά δέκα. Ἡ τουρκική λαίλαπα πού ἐνέσκηψε στή συνέχεια, ὄχι μόνο δέν ἐπέτρεπε τήν ἵδρυση Μονῶν, ἀλλά καί δέν ἄφηνε τίς ὑπάρχουσες νά ἀναπτυχθοῦν. Εἶναι ὡστόσο βέβαιο ὅτι ἡ ὑπόθεση αὐτή δέν θά ἐπαληθευτεῖ ποτέ ἀπό τίς πηγές, γιατί ἀρχεῖα τῆς Μονῆς δέ διασώθηκαν ἀφοῦ κάηκε τουλάχιστο τρεῖς φορές κατά τήν Τουρκοκρατία ἀπό τούς τυράννους. Ἀλλά καί στά ἀρχεῖα τῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων Ἱεραπύτνης καί Σητείας καί Πέτρας καί Χερρονήσου, καθώς καί σ ἐκεῖνα τῆς Μονῆς Φανερωμένης στά Γουρνιά, τῆς ὁποίας ἀποτελοῦσε παράρτημα τά τελευταῖα χρόνια τῆς ζωῆς της, μέχρι τό 1928, πού πέθανε ὁ τελευταῖος μοναχός της Μελέτιος Τσιχλάκης, σιωποῦν αἰδημόνως. Συμπερασματικά θεωρῶ ὅτι ἡ Μονή Καρυδίου Μύθων ἱδρύθηκε τό 13ο ἤ τό 14ο αἰώνα ἀπό κάποιους μοναχούς τῆς Μονῆς Σφάκας Μύρτου, πού ἴσως κατάγονταν ἀπό τήν περιοχή, ὅταν αὐτή διαλύθηκε καί ἀνεστάλη ἡ λειτουργία της, ἐξαιτίας τῶν ἱστορικῶν συγκυριῶν τῆς χρονικῆς ἐκείνης περιόδου. Καί πρίν κλείσω αὐτή τήν ἀνακοίνωση Ἡ Μονή Παναγίας Καρυδίου. ἐπιθυμῶ, σάν ἐπίλογο, νά τονίσω ὅτι ἡ Μονή Καρυδίου ἀποτέλεσε, κατά τήν τραγική περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας, τό μόνιμο καί σταθερό στόχο τῶν τυράννων, ὅπως ἐξ ἄλλου καί ἄλλα μοναστήρια τοῦ νησιοῦ, ἀπό τή δράση τῶν ὁποίων ὑπέστησαν ἀλλεπάλληλες καταστροφές. Καί ἀκόμη νά ἀναφέρω ὅτι ἀπό τό ταπεινό μοναστήρι, μέ τή μικρή περιουσία πού κατεῖχε, ξεκίνησε, σάν καλογεροπαίδι, τή μεγάλη του πορεία πρός τήν κατάκτηση τῶν ἀνώτερων ἀξιωμάτων τῆς ἑλληνορθόδοξης Ἐκκλησίας ὁ πολύς καί μεγάλος Ἱεράρχης Μελέτιος Μεταξάκης ἀπό τόν Παρσᾶ Ἱεράπετρας, σημερινό Μεταξοχώρι, γιά νά γίνει Πατ ρ ι ά ρ χ η ς Ἀλεξανδρείας, Οἰκουμενικός Πατριάρχης καί Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος. Σᾶς εὐχαριστῶ, πού ἐπιδείξατε ὑπομονή καί μέ ἀκούσατε μέ τεταμένη τήν προσοχή σας. Ὁ Πατριάρχης Μελέτιος Μεταξάκης. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Gerola G., Monumenti Veneti nell Isola di Creta, τ. 3 Venezia 1917, σ. 193, σημ. 2. Τσιρπανλῆ Ζ., Κατάστιχο ἐκκλησιῶν καί μοναστηριῶν τοῦ Κοινοῦ ( ), Ἰωάννινα 1985, σ ημητριανάκη Γ, Ὁ Μύρτος καί τά γύρω χωριά. Ἱεράπετρα 2003, σ Τσιρπανλῆ Ζ., ὅ.π. 5. Χριστάκη Ἰωάν., Ἡ Ὀχύρωση τῆς Ἱεράπετρας, Ἱεράπετρα 1998, σ. 51 κ.ἑ. καί ετοράκη Θεοχ. Ἱστορία τῆς Κρήτης, Ἀθήνα 1986, σ. 225 κ.ἑ. 6. Παπαδάκη, Ν. Ἰ., Ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης, Χανιά 1936, σ. 81. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ετοράκη Θεοχ., Ἱστορία τῆς Κρήτης, ημητριανάκη Γεωργ., Ὁ Μύρτος καί τά γύρω χωριά., ἔκδ. Πνευματικοῦ Κέντρου ήμου Ἱεράπετρας, Ἱεράπετρα 2003, σ Gerola Giuseppe, Monumenti Veneti nell Isola di Creta, τ. 3 Venezia 1917, σ. 193 (ὑποσημ.). -Gerola-Λασιθιωτάκη, Τοπογραφικός Κατάλογος Τοιχογραφημένων Ἐκκλησιῶν Κρήτης, Μαρκοπούλου Γ., Γεράπετρος καί Γεραπετρίτες, ἔκδ. Μορφ. Στέγης Ἱεράπετρας, Ἱεράπετρα, Παπαδάκη Ν. Ἰ., Ὁ Ἱεροσητείας Ἀμβρόσιος, ἔκδ. Ἐφημ. Ἀγώνα, Χανιά Παπαδάκη Ν. Ἰ., Ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης, Χανιά Προβατάκη Θεοχ., Μελέτιος Μεταξάκης, Ἀθήνα, Σπανάκη Στεργ., Πόλεις καί χωριά τῆς Κρήτης, τ. Α, Β ἔκδ. ετοράκη 1991, Τσιρπανλῆ Ἰωάνν., Κατάστιχο ἐκκλησιῶν καί μοναστηριῶν τοῦ Κοινοῦ ( ), Ἰωάννινα Χριστάκη Γιάνν., Ἡ Ὁχύρωση τῆς Ἱεράπετρας, ἔκδ. 1ου Συμβ. Περιοχῆς Ν. Λασιθίου, Ἱεραπετρα Ψιλλάκη Ν., Μοναστήρα καί Ἐρημητήρια τῆς Κρήτης, τ. Α, 1992 καί τ. Β

18 Μεταστροφή στό σανίδι. Ἡ περίπτωση τῶν ἀπό μίμων Ἁγίων. Εὐαγγέλου Α. Πετράκη, Θεολόγου καθηγητῆ Ἀ φ ὅτου διασταυρώθηκε ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ μέ τή συνείδηση τοῦ ἀνθρώπου, ἐπισυνέβησαν ἕνα πλῆθος μεταστροφῶν. Ἄλλες ἐγεννήθησαν στά βάθη τῆς ἀνθρωπίνης καρδίας μέ τούς ἀργούς καί σταθερούς ρυθμούς μιᾶς συνηθισμένης καί «φυσιολογικῆς» πνευματικῆς κυοφορίας καί ἄλλες -σπάνιες αὐτές- ὡρίμασαν καί ἐκδηλώθηκαν ἐν ριπῇ ὀφθαλμοῦ μέ τήν ἐπισκίαση τῆς χάριτος καί μέ τήν ἔνταση μιᾶς καταιγίδος. Αὐτές οἱ τελευταῖες μεταστροφές εἶναι σύμφυτες μέ τό χαρακτήρα καί τήν ἰδιοσυγκρασία τῶν δυνατῶν καί ἀπόλυτων ἐκείνων ἀνθρώπων πού σκέφτονται, ἐπιθυμοῦν, πιστεύουν καί δροῦν μέ τρόπο στέρεο καί ρεαλιστικό χωρίς πισωγυρίσματα καί ἀναστολές. Τέτοιες περιπτώσεις εἶναι ἐκείνη τοῦ συσταυρωμένου μέ τό Χριστό ληστή ἤ ἐπίσης τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, ὅπου ὅπως λέει ὁ Joseph Holzner (1989, σ ) «ὁ οὐράνιος κυνηγός τόν συνέλαβε, τόν ἐδάμασε, ὅπως δαμάζουν μία γιά πάντα ἐκεῖνα τά ἄγρια ἄλογα πού, ὕστερα, ὑπακούουν πρόθυμα στόν καβαλάρη τους, πειθαρχοῦν καί στό ἐλάχιστο νεῦμα του (καί πού) ὅταν σηκώθηκε ἀπό χάμω ἦταν γιά πάντα ἕνας πιστός ἀκόλουθος τοῦ Ἰησοῦ, γιά ὅλους τους αἰῶνες» καί συνεχίζει λέγοντας ὅτι «ὁ Θεός εἶναι ἕνας δεινός κυνηγός πού θέλει νά ἔχη γιά θήραμα τά δυνατότερα ἀγρίμια. Οἱ χαρακτῆρες πού παραδίδονται μόνο στόν ἰσχυρότερο φαίνεται ὅτι τόν ἑλκύουν πιό πολύ. Ἀπό δῶ, δέν μπορεῖ κανείς νά ξεφύγει». Τέτοιες μεταστροφές θά μᾶς ἀπασχολήσουν ἐδῶ καί μάλιστα ἀνθρώπων πού μεταστράφηκαν πάνω στό σανίδι τοῦ θεάτρου μέσα στά χρονικά πλαίσια μιᾶς παράστασης καί μετέτρεψαν τήν ἀπαξίωση τοῦ Χριστοῦ καί τῶν μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας πού ὑπαγόρευε τό σενάριο καί ὁ θεατρικός τους ρόλος σέ ὁμολογία πίστεως καί κήρυγμα μετανοίας. Πρόκειται γιά τούς λεγόμενους «ἀπό μίμων ἁγίους». Εἶναι γνωστό ὅτι πολλοί Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας π.χ. ὁ Τατιανός, ὁ Θεόφιλος Ἀντιοχείας, ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ὁ Ἰωάννης ὁ αμασκηνός κ.ἄ. ἐπεφύλαξαν στό θέατρο μία ἀρνητική στάση 1, καθώς τό συσχέτισαν μέ τήν εἰδωλολατρία καί κατέδειξαν τήν ἠθική του παθογένεια. Οὐσιαστικά, ἤδη ἀπό τῆς ἱδρύσεως τοῦ Χριστιανισμοῦ ὁ στιγματισμός ἀπό τό Χριστό τῆς ὑποκρισίας τῶν Φαρισαίων προκάλεσε ἕνα κλίμα δυσπιστίας καί προκατάληψης ἀπέναντι σ αὐτό τό στοιχεῖο τοῦ πολιτισμοῦ, πού εἶναι τό θέατρο. Ὁρισμένοι, μάλιστα, ἀναπτύσσουν μία ὁλόκληρη δαιμονολογία γιά νά ἐκφράσουν τή συμπτωματολογία του, ὅπως ὁ Κύριλλος Ἱεροσολύμων, ὁ ὁποῖος στήν Α μυσταγωγική κατήχηση πρός τούς νεοφωτίστους (1994, σ ) λέει χαρακτηριστικά «εἴτα λέγεις: Καί πάσῃ τῇ πομπῇ αὐτοῦ. Πομπή δέ διαβόλου ἐστί θεατρομανίαι, καί ἱπποδρομίαι, καί κυνηγεσία, καί πᾶσα τοιαύτη ματαιότης, ἧς εὐχόμενος ἐλευθερωθῆναι ὁ Ἅγιος τῷ Θεῷ λέγει: ἀπόστρεψον τούς ὀφθαλμούς μου τοῦ μή ἰδεῖν ματαιότητα. Μή περισπούδαστόν σοι ἔστω ἡ θεατρομανία, ἔνθα αἱ ἀσελγεῖς εἰσι τῶν μίμων ὄψις ὕβρεσι πεπραγμέναι καί πάσαις ἀσχημοσύναις, καί ἐκτεθηλυμένων ἀνδρῶν ἐμμανεῖς ὀρχήσεις». Ὡστόσο, αὐτοί οἱ κεραυνοί, τούς ὁποίους ὁ Κύριλλος Ἱεροσολύμων πετᾶ στό θέατρο τῆς ἐποχῆς του, κάθε ἄλλο παρά ἀδικαιολόγητοι εἶναι, καί εἰδικά ἡ κωμωδία καί ὁ μίμος πού μᾶς ἐνδιαφέρει ἐδῶ. Καί ὅλα αὐτά συνέβαιναν ἀπό τά ἀρχαῖα χρόνια. Ὁ Ἀριστοφάνης π.χ. παρότι δέν ἦταν κανένας ἄθεος, ὡστόσο ἀναφέρεται στούς θεούς χωρίς σεβασμό «σάν γελοῖα πρόσωπα, ἀνάξια προσοχῆς. Στούς Ὄρνιθες, ἡ ήμητρα, θεά τῶν δημητριακῶν, προκαλεῖται νά κάμη νά φυτρώση ἕνα στάχυ. Στούς Βατράχους ὁ ιόνυσος, ὁ θεός τοῦ θεάτρου, πού στό ἱερό του δινόταν κάθε παράσταση τραγωδίας ἤ κωμωδίας, ἐμφανίζεται σάν ἕνας τιποτένιος ἤ φανφαρόνος, ἠθικά πολύ κατώτερος ἀπό τό δοῦλο του Ξανθία. Στό τελευταῖο ἔργο τοῦ Ἀριστοφάνη, ὁ Πλοῦτος δηλώνει πώς ὁ ίας ζηλεύει τούς πλούσιους ἀνθρώπους κι ὁ Χρεμύλος τόν ρωτᾶ: Πιστεύεις πώς ἡ δύναμη τοῦ ία κι οἱ κεραυνοί του ἀξίζουν τρεῖς δεκάρες;» (Robert Flaceliere, 1984, σ. 360), γιά νά μή μιλήσομε γιά τά βρωμόλογα, τίς ἐρωτικές διαχύσεις καί γενικά τίς ἄσεμνες σκηνές πού συνηθίζονταν σ αὐτές τίς παραστάσεις. Ἀκόμη ὅμως καί στούς νεότερους χρόνους μεγάλοι Πατέρες, εὐθυγραμμιζόμενοι μέ τούς προγενέστερους σέ μία διαχρονική ἁρμονία ἐπιφυλάσσουν στό θέατρο μία ἀρνητική ἀξιολογική ἀντιμετώπιση. Ἄς δοῦμε γιά παράδειγμα πώς τό προσεγγίζει ὁ Ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κρονστάνδης (2003, σ ): «Μερικοί ἄνθρωποι δικαιολογοῦν τήν ἠθοποιΐα. Λένε πώς εἶναι διδακτική καί ἠθική ἤ ἀβλαβής, ἤ τουλάχιστο λιγότερο βλαβερή ἀπό τή μέθη καί τήν ἀκολασία. Ἔτσι προσπαθοῦν νά ὀργανώνουν παντοῦ θεατρικές παραστάσεις. Εἶναι φοβερό! Οἱ χριστιανοί δέ βρίσκουν καλλίτερο τρόπο γιά νά ἀξιοποιήσουν τόν πολύτιμο χρόνο τους ἀπό τό θέατρο, πού ἀπό τό ξεκίνημά του ὥς καί σήμερα διασώζει τόν ἐθνικό καί εἰδωλολατρικό χαρακτήρα του. Κι αὐτός ὁ χαρακτήρας διακρίνεται ἀπό τή ματαιότητα καί τήν ἐλαφρότητα, μᾶς φανερώνει γενικά τήν πληρότητα τῶν παθῶν καί τῶν διαστροφῶν αὐτοῦ τοῦ κόσμου. Ἐκεῖ μαθαίνουμε γιά τίς ἐπιθυμίες τῆς σάρκας καί τῶν ὀφθαλμῶν, καθώς καί γιά τήν ὑπερηφάνεια Κάθε τί τό οὐράνιο, τό ἅγιο, πού φέρνει τή σφραγίδα τοῦ χριστιανισμοῦ, εἶναι ξένο στό θέατρο. Κι ἄν καμιά φορά ἐμφανίζεται στή σκηνή τέτοιο ἔργο, θά εἶναι γιά διακωμώδηση. Τό ἴδιο τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι φοβερό σέ κάθε πλάσμα, στό θέατρο ἀναφέρεται ἀδιάφορα, χλευαστικά, περιφρονητικά. Ἡ θεία κλήση, ὅπως γιά παράδειγμα ἡ μοναχική, ἐμπαίζεται». Ὡστόσο, πολλοί Ἕλληνες Πατέρες (Χρυσόστομος, Γρηγόριος Νύσσης, Ἰωάννης αμασκηνός κ.ἄ.) υἱοθετοῦν στό λόγο τους μιά εὐφυά σκηνοθετική ἀντίληψη γιά νά ἀξιοποιήσουν πνευματικά τή θεατρική ἐμπειρία τῶν ἀκροατῶν τους. Στά πλαίσια αὐτά χρησιμοποιοῦν σχετική ὁρολογία, καθώς καί εἰκόνες ἀπό τήν τρέχουσα θεατρική καί δραματική πρακτική, ὅπως π.χ. ὁ Ἱερός Χρυσόστομος. Ὁ ἴδιος, δηλαδή, αὐτός Πατέρας πού κατακεραυνώνει τήν ἠθική ἀλλοτρίωση τῶν θεατρικῶν παραστάσεων τῆς ἐποχῆς του, συγχρόνως χρησιμοποιεῖ τίς θεατρικές συμβάσεις γιά νά δώσει μεγαλύτερη ἐποπτικότητα καί ἐκφραστική ἐνάργεια στό κήρυγμά του. Αὐτές, λοιπόν, τίς σωτηριώδεις ἀλήθειες πού οἱ Πατέρες ἀνάγουν μέ ὄχημα τή σκηνική ἐμπειρία σέ μία ἐσχατολογική προοπτική, ἔρχονται νά πραγματώσουν οἱ ἀπό μίμων ἅγιοι, καθώς μεταστρέφονται, ὁμολογοῦν τό Χριστό καί μαρτυροῦν μέσα στίς γήινες συνιστῶσες τῆς θεατρικῆς πράξης. Κατ ἀρχάς ἡ λέξη «μίμος» ἐκφράζει τό συγκεκριμένο θεατρικό εἶδος, ἀλλά καί τό πρόσωπο πού ὑποδύεται τό μιμητικό ρόλο. Ὅπως εἶναι γνωστό, «τό μιμοθέατρο ἀναπτύχθηκε ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου, στίς ἑλληνιστικές πόλεις καί ἀργότερα ἦταν ἕνα προσφιλές θέαμα στή ρωμαϊκή αὐτοκρατορία. Οἱ μίμοι ἦταν συγκροτημένοι σέ οἰκογενειακούς θιάσους καί μέσα στό ρεπερτόριό τους ὑπῆρχαν καί θέματα μυθολογικά, μποροῦσαν δηλαδή νά παίξουν καί ὑποθέσεις ἀπό ἀρχαῖα ἑλληνικά δράματα. Τέτοιες ὑποθέσεις παρουσίαζε μέ τό σῶμα του ἕνας βουβός ὀρχηστής, ὁ παντόμιμος» (Ἰωσήφ Βιβιλάκη, σελ ). Ἐδῶ θά δοῦμε τή μαρτυρία πίστεως μερικῶν 34 35

19 τέτοιων ἠθοποιῶν. Καί πρῶτα τοῦ ἁγίου μάρτυρα Ἀρδαλίωνα (19 Ἀπριλίου), ὁ ὁποῖος ὅταν κάποτε ἐπί σκηνῆς μιμοῦνταν τά μαρτύρια τῶν χριστιανῶν φωτίστηκε ἀπό τό Θεό καί κήρυξε μεγαλόφωνα τήν πίστη του στό Χριστό μέ ἀποτέλεσμα νά ὁδηγηθεῖ στό μαρτύριο (Ἐπισκ. Οἰνόης Ματθαίου Λαγγῆ, 1998, σ. 235). Ἕνας ἄλλος, ὁ Ἅγιος Μάρτυς Γελάσιος (27 Φεβρουαρίου), δευτεραγωνιστής θιάσου μίμων στήν Ἡλιούπολη τῆς Φοινίκης, ὁ ὁποῖος κατά τή διάρκεια μιμικῆς διακωμώδησης τοῦ μυστηρίου τοῦ βαπτίσματος, ὅπου ὑπεδύετο τό νεόφυτο, μεταμορφώθηκε ἀπό τήν ἀνακαινιστική Χάρη καί διακήρυξε δημοσίως τήν πίστη του στόν Χριστό καί ἐν συνεχείᾳ ὁδηγήθηκε στό λιθοβολισμό (Ἱερομ. Μακαρίου Σιμωνοπετρίτου, 2006, σ ). Στό Μηνολόγιο τοῦ αὐτοκράτορος Βασιλείου Β σώζεται ἡ παράδοση γιά ἕνα ἄλλο τέτοιο ἅγιο, τόν Πορφύριο (15 Σεπτεμβρίου): «Πορφύριος ὁ μάρτυς ὑπῆρχεν ἐπί τῆς βασιλείας Ἰουλιανοῦ τοῦ Παραβάτου, τέρπων ἐπί τραπέζης αὐτοῦ καί ποιῶν ὅσα καί οἱ μιμολόγοι. Ὅτε δέ εἶδεν αὐτόν ἀρνησάμενον τόν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν καί προσκυνήσαντα τά εἴδωλα ζήλῳ θείῳ κινηθείς ἤλεγξεν αὐτόν ἐνώπιον τῆς συγκλήτου πάσης Ὅθεν ὀργισθείς ὁ Ἰουλιανός, πρῶτον μέν ἐτιμωρήσατο αὐτόν ἀνηλεῶς, ἐν πολλοῖς καί πικροῖς βασάνοις. Καί τό σῶμα αὐτοῦ ὅλον κατέξανε, ταῖς μάστιξι τύπτων, ἕως ἐγυμνώθη τά ὀστᾶ. Εἴτα προσέταξε τοῖς δημίοις ἀποκεφαλῖσαι αὐτόν Καί ξίφει πληγείς, ἐτελειώθη» (Βασιλείου Β, P.G., 117, 408 C). Σύμφωνα μέ μία μεταγενέστερη συναξαριακή παράδοση ὁ ἅγιος μάρτυς πῆρε ἐντολή ἀπό τόν Ἰουλιανό νά διακωμωδήσει τά μυστήρια τῶν χριστιανῶν. Κατά τή διάρκεια διακωμώδησης τοῦ ἁγίου βαπτίσματος, καί ἐνῶ καταδυόταν στό ὕδωρ τόν ἐπισκίασε ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ, πίστεψε καί ὁμολόγησε δημόσια, ἐνῶ ἡ παράσταση τελείωσε μέ τόν ἀποκεφαλισμό του (Ἱερομ. Μακαρίου Σιμωνοπετρίτου, 2001, σ ). Γιά νά ὁλοκληρώσομε τήν παράθεση τῶν μεταστροφῶν τῶν ἁγίων μίμων πρέπει νά ἀναφερθοῦμε τέλος στόν ἅγιο μάρτυρα Πορφύριο, συνώνυμο τοῦ προηγούμενου (4 Νοεμβρίου), ὁ ὁποῖος κατήγετο ἀπό τήν Ἔφεσο καί ἀνατράφηκε μέσα στά περιβάλλοντα τῶν θεάτρων καί τῶν μιμικῶν παραστάσεων. Ἡ μεταστροφή του ἐπισυνέβη στούς χρόνους τοῦ βασιλέως Αὐρηλιανοῦ καί συγκεκριμένα στήν Καισάρεια, ὅπου εἶχε μεταβεῖ συνοδεύοντας τόν κόμη τῆς Ἀλεξάνδρειας, προφανῶς γιά λόγους καλλιτεχνικούς - διασκεδαστικούς. Καθώς ὑπεδύετο τό ρόλο τοῦ βαπτιζομένου χριστιανοῦ ἀπό κάποιον ἄλλο μίμο, ὁ ὁποῖος ἔπαιζε τό σκωπτικό ρόλο τοῦ ἐπισκόπου, μόλις συνετελέσθη ἐπί σκηνῆς τό βάπτισμα καί ντύθηκε ὁ νεοφώτιστος τό λευκό χιτώνα, σύμφωνα μέ τή συνήθεια τῶν βαπτιζομένων, ἐκείνη τή στιγμή ὁ νεοφώτιστος δέχθηκε τή Χάρη καί πίστεψε στό Χριστό, ἐνῶ παρευθύς ἐμφανίστηκαν ἐνώπιόν του ἄγγελοι, οἱ ὁποῖοι τόν ἐδίδαξαν νά προσεύχεται κάτ ἀνατολάς καί νά κάνει τό σταυρό του. Μετά ἀπό αὐτό τό θαῦμα, πολλοί πίστεψαν καί βαπτισθέντες διά νεφέλης προσῆλθαν στήν Ἐκκλησία. Ὅταν ὁ κόμης διέταξε τόν ἅγιο νά ἀρνηθεῖ τήν πίστη τοῦ Χριστοῦ, ἐκεῖνος ἀρνήθηκε μέ ἀποτέλεσμα νά λάβει δι ἀποκεφαλισμοῦ τόν ἁμαράντινο στέφανο τοῦ μαρτυρίου (Μοναχοῦ Ἠλία Μπακοπούλου, 2001, σ ). Ἄν παρατηρήσει κανείς ὅλες αὐτές τίς μεταστροφές, θά διαπιστώσει ὅτι ἀποτελοῦν ὁμολογίες πίστεως ὑπό τή δαμόκλειο σπάθη μιᾶς ἀπάνθρωπης ἀντιχριστιανικῆς ἐξουσίας καί ἐπισφραγίζονται μέ τό μαρτύριο. Ὡστόσο, δέν ἀποτελοῦν προνόμιο δῆθεν παρωχημένων ἐποχῶν καί καταστάσεων, καθώς ὁ Χριστός μένει ἀναλλοίωτος στούς αἰῶνες. Ἀλλά, ἄν οἱ παραπάνω μεταστροφές ἀνάγονται στό μακρινό παρελθόν, ὑπάρχει καί μία σχεδόν πρόσφατη μέ μία δημόσια ὁμολογία πίστεως, πού ἐπισφραγίστηκε ὅπως φαίνεται ἀπό τό μαρτύριο. Αὐτή ἡ ἀπρόσμενη καί ἐντυπωσιακή μεταστροφή πού ἔγινε μέ τρόπο, ὁ ὁποῖος ὑπερβαίνει κάθε ἀντίληψη συμβατικῆς θρησκευτικότητος καί προσιδιάζει στήν ἀπόλυτη ἰδιοσυγκρασία τῶν Ρώσων, ἔλαβε χώρα στή Μόσχα ἐπί σοβιετικοῦ καθεστῶτος καί στά πλαίσια ἑνός ἀντιχριστιανικοῦ θεατρικοῦ ἔργου, ἐμπαικτικοῦ γιά τήν Ἐκκλησία, πού εἶχε τίτλο Ὁ Χριστός μέ Φράκο. Εἶναι γνωστό ἄλλωστε ὅτι τό θέατρο στή Σοβιετική Ἕνωση, ὅπως καί κάθε ἄλλη μορφή τέχνης ἐστρατεύθη ἀπό τό κομμουνιστικό καθεστώς ὡς μέσο ἰδεολογικῆς καί πολιτικῆς χειραγώγησης. Στά πλαίσια αὐτά χρησιμοποιήθηκε γιά τήν ἔξαρση τῆς ταξικῆς πάλης καί τῶν σοσιαλιστικῶν κατακτήσεων, ἀλλά καί γιά νά ψέξει ὅλα ἐκεῖνα τά πιστεύω, τίς ἰδεολογίες καί τίς κοινωνικές δομές πού θά ἀποτελοῦσαν ἐμπόδιο στήν ἐφαρμογή τῶν κομμουνιστικῶν ἰδεῶν καί στήν τελική ἐπικράτηση μιᾶς ἀταξικῆς κοινωνίας. Γι αὐτό ἀκριβῶς προσπάθησε τό στρατευμένο θέατρο νά καταπολεμήσει τήν πίστη τοῦ πιστοῦ ρωσικοῦ λαοῦ καί νά τήν ἀποδυναμώσει στή συνείδησή του. Στό ἔργο λοιπόν αὐτό, τόν κύριο ρόλο, τό ρόλο τοῦ Χριστοῦ, εἶχε ἀναλάβει ὁ κομμουνιστής ἠθοποιός Ἀλέξανδρος Ροστόφτσεφ. Στή σκηνή τοῦ θεάτρου ὑπῆρχε μία παρωδία Ἁγίας Τράπεζας ἀπό μπουκάλια μπύρας καί βότκας, γύρω ἀπό τήν ὁποία περιφέρονταν μεθυσμένοι δῆθεν ἐκκλησιαστικοί. Στήν ἀρχή τῆς δεύτερης πράξης ὁ πρωταγωνιστής βγῆκε μέ τήν Ἁγία Γραφή γιά νά διαβάσει τά δυό πρῶτα ἐδάφια τῆς Ἐπί τοῦ Ὄρους Ὁμιλίας. Πιστός στό σενάριο εἶχε σκοπό νά κάνει τούς θεατές νά γελάσουν. Μόλις ἄρχισε νά διαβάζει τό Μακάριοι οἱ πτωχοί τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστίν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν (Ματθ. 5,3) τό κοινό ξέσπασε σέ βροντερά γέλια, ἀπόδειξη ἀφενός τῆς ὑποκριτικῆς ἐπιτυχίας τοῦ πρωταγωνιστοῦ καί ἀφετέρου τῆς κακόβουλης παρερμηνείας τοῦ παραπάνω ἁγιογραφικοῦ λόγου καί ἐξίσωσής του μέ τήν ἀνθρώπινη βλακεία. Ὡστόσο, ἐνῶ μετά τήν ἀνάγνωση τῆς παραπάνω περικοπῆς ὁ ἠθοποιός ἔπρεπε νά πετάξει τήν Ἁγία Γραφή καί τό χιτώνα καί νά φωνάξει φέρτε μου φράκο καί ἡμίψηλο, αὐτός πρός ἔκπληξη ὅλων συνέχισε τήν ἀνάγνωση: Μακάριοι οἱ πραεῖς, ὅτι αὐτοί κληρονομήσουσι τήν γῆν (Ματθ. 5,5). Κατόπιν σιώπησε. Νεκρική σιγή ἐπεκράτησε στήν πλατεία τοῦ κατάμεστου θεάτρου. Ἔπειτα ὁ ἠθοποιός γεμάτος συγκίνηση συνέχισε τήν ἀνάγνωση καί τῶν 48 στίχων τοῦ Ε κεφαλαίου ἀπό τό κατά Ματθαῖον Εὐαγγέλιο. Κατόπιν ἔκλεισε τήν Ἁγία Γραφή καί κοίταξε τό σιωπηλό πλῆθος. Μέσα σέ λίγα λεπτά εἶχε διατρέξει ὁλόκληρο τό χάος ἀπό τήν κόλαση στόν παράδεισο. Ἄλλη μιά μεταστροφή εἶχε συντελεστεῖ, ὅπως ἐκείνη τοῦ Παύλου στή αμασκό, καί μάλιστα μέ τρόπο δημόσιο μπροστά στούς κατάπληκτους ὀφθαλμούς ἑκατοντάδων ἀνθρώπων. Ἔπειτα ὁ ἄνθρωπος αὐτός ἔκανε τό σταυρό του καί ἐπανέλαβε τούς γνωστούς λόγους τοῦ μετανοημένου ληστοῦ (Λουκ. 23, 42): «Μνήσθητί μου Κύριε ὅταν ἔλθῃς ἐν τῆ Βασιλεία Σου» (Χρυσοστόμου Ντάαμ, 1982, σ ). «Ὅ,τι εἶχε προετοιμασθῆ γιά νά γελοιοποιήση τόν Χριστό μεταστράφηκε σέ κήρυγμα καί σέ ὁμολογία πίστεως ἑνός ἀνθρώπου, πού στόν κολοφώνα τῆς ἐπαγγελματικῆς του δόξας κυριεύθηκε ἀπό τό θάρρος τῶν Ἁγίων καί τῶν μαρτύρων. Κανένας ἀπό τούς θεατές δέν διαμαρτυρήθηκε. Σιωπηλοί ἐγκατέλειψαν τό θέατρο. Ἀκριβῶς ὅπως συμβαίνει μετά ἀπό μία θύελλα. Ὁ κεραυνός τούς εἶχε ἀγγίξει ὅλους. Ἀπό τότε, τό ἔργο αὐτό οὐδέποτε ξαναπαίχθηκε, ὁ δέ Ροστόφτσεφ ἀπό ἐκεῖνο τό βράδυ ἐξαφανίστηκε» (Χρυσοστόμου Ντάαμ, 1982, σ. 163). Καί ὁ σχολιαστής συνεχίζει: «Ἄθελα ἔρχονται στή μνήμη μου τά λόγια τοῦ Ἀλεξάνδρου Σολζενίτσιν. Ἴσως τά λόγια αὐτά ἐξηγοῦν κάπως τή στάση τῶν θεατῶν πού παρακολούθησαν τό ἔργο: Ὁ λαός γράφει ὁ Σολζενίτσιν, δέν εἶναι ἄθροισμα ἀνθρώπων πού μιλοῦν τήν ἴδια γλώσσα. Ὅ,τι συνδέει τούς ἀνθρώπους μεταξύ τους δέν εἶναι οὔτε ἡ γέννηση, οὔτε ἡ ἐργασία, οὔτε ἡ μόρφωση ἀλλά ἡ ψυχή. Πραγματικά ἐκεῖνο τό βράδυ ὁ Θεός ἄγγιξε τίς ψυχές τῶν ἀνθρώπων» (Χρυσοστόμου Ντάαμ, 1982, σ ). Ἡ μετάνοια τοῦ Ροστόφτσεφ ἦταν πραγματικά συγκλονιστική γιά νά ἀλλοιώσει τό ἦθος 36 37

20 τόσων ἀνθρώπων, ἀλλοτριωμένων ἀπό τήν ἀπάνθρωπη κρατική κατεξουσίαση καί τή μεθοδευμένη ἀθεϊστική προπαγάνδιση. Γι αὐτό ἄλλωστε ἀπέτυχε στήν ἐφαρμογή της ἡ κοσμοθεωρία αὐτή: Γιατί δέν ἀπάντησε πειστικά στίς βαθύτερες ὑπαρξιακές ἀγωνίες τῶν ἀνθρώπων, ἀλλά τίς ἀνήγαγε στό ἐπίπεδο τῶν κοινωνικῶν σχέσεων καί τῶν οἰκονομικῶν ἀξιῶν καί συρρίκνωσε τήν ὑπερβατική σημασία καί προοπτική τοῦ ἀνθρώπου στά ἀσφυκτικά καί ἐφήμερα πλαίσια τῆς κοσμικῆς καί ὑλικῆς πραγματικότητας. Ἄν ἐντρυφήσει κανείς στίς συναξαριακές πηγές σχετικά μέ τίς μεταστροφές τῶν ἀπό μίμων ἁγίων, θά ἔχει τήν αἴσθηση ὅτι ἐνῶ ἐπιφανειακά οἱ μεταστροφές αὐτές τελεσιουργοῦνται ὑπό τίς ἀντικειμενικές συνθῆκες τῆς κοσμικῆς πραγματικότητος στά πλαίσια κωμικῶν θεατρικῶν παραστάσεων, ὡστόσο στό βάθος τῆς ὀντολογικῆς πραγματικότητος τοῦ προσώπου παίζεται ἕνα δρᾶμα, ὅπου διακυβεύεται ἡ σωτηρία τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς. Ὑπάρχει ἐδῶ ἄφθονο τό στοιχεῖο τῆς τραγικῆς εἰρωνείας καί στό πρόσωπο τοῦ ἠθοποιοῦ καί στά πρόσωπα τῶν θεατῶν. Ὁ ἠθοποιός μ ἄλλα λόγια ἀγνοεῖ ὅτι παίζει τόν πρωταγωνιστικό ρόλο σ ἕνα δραματικό ἔργο, ὅπου τό τελικό διακύβευμα εἶναι ἡ δική του ψυχή, κι ὅτι ὁ ρόλος του δέν εἶναι κωμικός, ἀλλά ἐξόχως δραματικός γιά τήν ἴδια του τήν ὕπαρξη. Τό ἴδιο καί οἱ θεατές, ἐξαπατῶνται σ αὐτό πού ἀναμένουν νά δοῦν, ἀλλά καί μένουν ἀνυποψίαστοι καί γιά τήν ἐξέλιξη καί τῆς δικῆς τους ἴσως ὀντολογικῆς περιπέτειας. Ἐδῶ, χρονικές καί τοπικές συνιστῶσες αἴρονται καί τό κοσμικό θέατρο μεταμορφώνεται στό ὑπερκόσμιο θέατρο τῆς αἰωνίου ζωῆς, ὅπου Θεός καί διάβολος διαγκωνίζονται γιά τή διεκδίκηση τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς. Τελικῶς σ αὐτή τή δραματική κατάσταση, στήν ὁποία περιῆλθε ἡ ἀνθρώπινη ψυχή ἔρχεται ὡς ἀπό μηχανῆς θεός, ὁ Χριστός, συνεργοῦντος τοῦ ἀνθρώπου-πρωταγωνιστῆ νά δώσει τή λύση καί νά φέρει τελικά τήν ἀποφασιστική ἀνατροπή στό παιγνίδι τῆς ζωῆς, πού φαίνεται χαμένο. Στήν ἀρχαία τραγωδία, ὡς γνωστόν, ἡ ἔκβαση τῆς ὑπόθεσης θά σηματοδοτηθεῖ μέ τόν ἵλεω καί τό φόβο, μέ τά ὁποῖα θά καθαρθεῖ ὁ συναισθηματικός κόσμος τοῦ θεατῆ. Ἐδῶ θά ἐνεργήσει ἡ ἀΐδιος σωστική καί ἁγιαστική Χάρις τοῦ ζῶντος Θεοῦ, ἡ ὁποία θά καθαρίσει, θά ἀνακαινίσει καί θά ἁγιάσει τήν ψυχή τοῦ μετανοοῦντος ἠθοποιοῦ καί θά μεταμορφώσει τά αἰσθήματα τοῦ ἐνεοῦ ἀπό ἔκπληξη κοινοῦ στήν προοπτική τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Αὐτή ἡ περίλαμπρη ὀντολογική νίκη θά ὁλοκληρωθεῖ καί θά ἐπικυρωθεῖ μέ μία ἄλλη πανηγυρική ὑπέρβαση, τήν ἑκούσια προσφορά τῆς ἴδιας τῆς ζωῆς τοῦ μάρτυρα γιά χάρη τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἡμέρα αὐτή, θά εἶναι ὡς γνωστόν, ἡ γενέθλιος ἡμέρα τοῦ ἁγίου στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Πῶς ἔφτασαν ὅμως νά μεταστραφοῦν εἰς Χριστόν οἱ ἄνθρωποι αὐτοί; Θά μποροῦσε ἴσως κάποιος νά ἰσχυριστεῖ, γιά νά ἑρμηνεύσει αὐτές τίς μεταστροφές τά ἑξῆς: Ὁ ἠθοποιός κατ ἀρχήν προσπαθεῖ νά ταυτιστεῖ μέ τό ρόλο του, γιατί ὁ βασικός ἀξιολογικός ὅρος τῆς ἐπιτυχίας του εἶναι πῶς θά τόν ἐνσαρκώσει γνησιότερα, καθολικότερα, πῶς θά τόν ἐκφράσει αὐθεντικότερα, ἑρμηνεύοντας τόν μέ τό δικό του προσωπικό καί ἀνεπανάληπτο τρόπο καί δίνοντάς του μερικές φορές καί βαθύτερες προεκτάσεις. Ξεκινᾶ ἐδῶ ἕνα μακρύ καί δύσκολο ταξίδι γιά νά ἐπιτύχει ὅσο τό δυνατόν αὐτό τό πλησίασμα. Ὡστόσο, ἡ πορεία στό ποσοστό πού εἶναι σοβαρά ἐπαγγελματική, εἶναι συγχρόνως ὀντολογική καί ὑπαρξιακή καί κατ ἐξοχήν σ ἕνα τέτοιο θέμα, ὅπως ὁ Χριστός καί ἡ Ἐκκλησία. Ὁ ἠθοποιός πρέπει ὡς ἄνθρωπος νά ἀφήσει τά γνώριμα νερά τῶν ἰδεολογικῶν του κατοχυρώσεων καί τῶν ὑπαρξιακῶν του τοποθετήσεων καί νά ἐπιχειρήσει μέ τιμιότητα καί τόλμη νά προσεγγίσει τήν ἄγνωστη Χώρα τοῦ Ἀπολύτου. Ἐδῶ εἶναι τό καθοριστικό σημεῖο, μιά καμπή στήν ἴδια τήν ὀντολογική περιπέτεια τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ ἠθοποιός εἰσέρχεται στό ρόλο τοῦ πιστοῦ γιά νά ταυτιστεῖ, ἀλλ ἐκεῖ ἀκριβῶς, ὡς λογικός ἰχθύς, συλλαμβάνεται ἀπό τή σαγήνη τῆς μεταμορφωτικῆς καί ἀνακαινιστικῆς Χάριτος, ἡ ὁποία ἀναμένει μέ ταπείνωση καί ὑπομονή ἀπό τόν ἴδιο τόν ἄνθρωπο νά τῆς ἐκχωρήσει τό δικαίωμα γιά νά ἐνεργήσει. Ἀντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς ὅτι οἱ παραπάνω μίμοι ἄφησαν τόν ἑαυτό τους κάποια στιγμή πάνω στή σκηνή, ἀνοιχτό καί ἐλεύθερο ἀπό ὁποιαδήποτε ὑπαρξιακή δέσμευση καί προκατάληψη, γι αὐτό καί ὁδηγήθηκαν στήν κατάφαση τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ καί στήν ὀντολογική τους τελείωση. Ἕνας τέτοιος ἰσχυρισμός ὅμως δέν φαίνεται νά ἀνταποκρίνεται στήν ἀλήθεια, γιά τόν ἁπλούστατο λόγο ὅτι οἱ μίμοι ἦσαν ὑπαρξιακά προκατειλημμένοι εἰς βάρος τῆς πίστης, ἀλλά ἐπιπρόσθετα ἀσχημονοῦσαν, ὕβριζαν καί ἐνέπαιζαν κατά τόν πιό αἰσχρό καί ἰταμό τρόπο τό Χριστό καί τήν Ἐκκλησία. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ἡ Χάρη ἔδρασε μέσα ἀπό τούς εὐαγγελικούς λόγους, τά ἁγιαστικά σύμβολα καί σχήματα μέ ἐκεῖνο τόν ἀφανῆ, διακριτικό, μυστηριώδη καί συγχρόνως δραστικό τρόπο, ὁ ὁποῖος προσιδιάζει στήν ἀπέραντη ἀγάπη καί στήν παντοδυναμία τοῦ Θεοῦ καί ἀλλοίωσε τίς ψυχές χαρίζοντάς τους τά αἰώνια ἀγαθά τῆς Βασιλείας Του. Ὑπάρχουν, ὡστόσο, μεταστροφές ἀνθρώπων τοῦ θεάτρου καί ἐν προκειμένῳ μίμων, οἱ ὁποῖοι δέν ἐστεφανώθησαν μέ τόν ἀμαράντινο στέφανο τοῦ καλλινίκου μάρτυρος, ἀλλά διεξήγαγαν μέ αὐταπάρνηση καί ἀνεδείχθησαν νικητές στό μαρτύριο τῆς συνειδήσεως, ὅπως ὁ μίμος Κορνήλιος, πληροφορίες γιά τή ζωή τοῦ ὁποίου λαμβάνομε ἀπό τό Συναξαριστή (3 εκεμβρίου), ὅπου ἡ μνήμη τοῦ Ὁσίου Θεοδούλου τοῦ Στυλίτου (Ἱερομ. Μακαρίου Σιμωνοπετρίτου, 2005, σ ). Ὅπως εἶναι γνωστό, ὁ Ὅσιος Θεόδουλος, ὁ ὁποῖος ζοῦσε σέ ἕνα στύλο γιά 30 καί πλέον χρόνια, εἶχε κάποτε λογισμούς ἄν ὁ βίος του ἦταν θεάρεστος. Παρακάλεσε λοιπόν τό Θεό ὡς ἄλλος Ζωσιμᾶς, νά τοῦ ὑποδείξει κάποιον ἐφάμιλλό του στήν ἀρετή καί Ἐκεῖνος τόν διέταξε νά πάει στή αμασκό γιά νά συναντήσει κάποιον ἠθοποιό, ὀνόματι Κορνήλιο. Ἐκεῖ ὁ σκληρός ἀσκητής βρέθηκε μπροστά σέ μιά ἄλλη παύλεια, ἐπίσης θαυμαστή μεταστροφή. Ζήτησε νά μάθει τό μυστικό του βίο κι ἐκεῖνος τοῦ μίλησε γιά τήν ἀκόλαστη καί ἔκλυτη ζωή πού ἔζησε στή νεότητά του σάν μίμος καί γιά τίς τύψεις κατόπιν πού ἔνοιωσε καί τό φόβο γιά τά δεινά τῆς μελλούσης Κρίσεως πού τόν περίμεναν. Ἐγκατέλειψε λοιπόν ὅλη τήν ἁμαρτωλή του ζωή καί ρίχτηκε μ ὅλες του τίς δυνάμεις στήν ἐλεημοσύνη καί τήν ἀρωγή τῶν φτωχῶν καί ἀναξιοπαθούντων. Μιά μέρα συνάντησε μία ὡραία γυναίκα πού ἀναγκάστηκε νά ζητιανεύει γιά νά ξεπληρώσει τά χρέη τοῦ ἄσωτου ἄνδρα της. Ἐκεῖνος τή συμπόνεσε καί τῆς ἔδωσε ὅλες του τίς οἰκονομίες γιά νά μήν πέσει στήν πορνεία, ἐνῶ σέ ἀντάλλαγμα τῆς ζήτησε νά προσεύχεται γιά κεῖνον γιά νά ἐλεηθεῖ ἀπό τό Θεό ἐν ἡμέρᾳ Κρίσεως. Καί τό συναξάρι τελειώνει μέ τήν ἐπισήμανση ὅτι ὁ Ὅσιος Θεόδουλος ὠφελήθηκε πολύ καί ἐπέστρεψε στήν ὁδό πού τοῦ ὑπέδειξε ὁ Θεός γιά τή σωτηρία του. Εἶναι γεγονός ὅτι στήν ἱστορική διαχρονία τοῦ θεάτρου ἀπό τήν ἵδρυση τῆς Ἐκκλησίας καί ἐντεῦθεν ἔχουν γίνει πολλές μεταστροφές στήν πίστη. Ἐδῶ δέν εἴμαστε σέ θέση κι οὔτε εἶναι στόχος τῆς παρούσης νά ἀποτυπώσομε συστηματικά τό φαινόμενο αὐτό. Ἐπειδή ὅμως εἶναι διαχρονικό, γι αὐτό πρέπει νά μνημονεύσομε καί σύγχρονες ὅσον εἶναι δυνατό μεταστροφές, ὅπως ἡ μεταστροφή εἰς Χριστόν τοῦ Τάκη Παππᾶ (1958), μεγάλου ἠθοποιοῦ καί Jeune Premier τοῦ μεταπολεμικοῦ θεάτρου ἤ ἐκείνη τοῦ Βασίλη Ἀργυρόπουλου (1968), ἐπίσης μεγάλου ἠθοποιοῦ, οἱ ὁποῖες ἔγιναν στό κρεββάτι τοῦ πόνου καί ἐπισφραγίσθηκαν μέ τή συμμετοχή τους στά μυστήρια τῆς ἐξομολόγησης καί τῆς θείας 38 39