ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΡΕΥΝΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ. Αριθμός.Χειρογράφου ΠΑΡΟΙΜΙΑΙ ΠΡΕΒΕΖΗΣ. Συλλογή Ιωάννη Φ. Δημαράτου

Transcript

1 ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΡΕΥΝΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ Αριθμός.Χειρογράφου ΠΑΡΟΙΜΙΑΙ ΠΡΕΒΕΖΗΣ Συλλογή Ιωάννη Φ. Δημαράτου προσφερομένη εἰς τὸ Λαογραφικὸν Ἀρχείον διὰ τοὺ καθηγητοῦ Γεωργίου Μέγα 1956

2 Α. «Ἀνάθεμά σε γιὰ καφές, ὅταν σὲ πίνω καὶ μὲ καίς». «Ἄκουσ ὁ κουφὸς πορδή, περπατεῖ καὶ διαλαλεῖ». «Ἅγια Μαῦρα φιφιρή, Πρέβεζα χρυσό κλειδί, Βόνιτσα χλιμποναριά πὤχει τὰ κίτρινα παιδιά». «Ἀλλοιὰ ποῦ νὰ τὸν δέρνουν πολλοὶ καὶ νὰ μὴ τὸν δέρνει ἡ γνῶσι του». «Ἀποκριὰ στὸ Κάλαμο», δηλαδή ἐν στερήσει τῶν πάντων. «Ἀπ τὸ γέρο καὶ τὸ μικρὸ παιδὶ θὰ πάρῃς τὴν ἀλήθεια». «Ἄν δὲν ἔτρωγα γουρούνι θ ἅγιαζα». «Ἄι κατ ἀνέμου». «Ἅρπαξε τὴ φούρκα ῥόκα καὶ τὸ καβαλλάρ ἀδράχτ». «Ἀφορμή δὲν εἴχαμε κι ὁ Θεὸς μᾶς τὴν ἔδωσε». «Ἀπὸ τέτοια κολοκυθιά οὔτε κολοκυθόσπορο». «Ἀνάμεσ ἀπὸ δυὸ ψωμιὰ ἔπεσ ἡ γριὰ καὰ πέθανε». «Ἀξίζει βενέτικα», ἐπὶ μεγάλης ἀξίας. Β. «Βρῆκε το μαλλιόσκυλό του», ἡ αὐτή πρὸς τὴν: «βρῆκε τὸ δάσκαλό του». «Βλάχε μ πότε ἔρχεσαι; ἄν δὲν ἔρθω τ ἅι Μνᾶ, τ ἅι Φλίπ αὐτοῦ μαι». Πρόκειται περὶ τοῦ χρόνου τῆς μεταφορᾶς τῶν ποιμνίων ἐκ τῶν θερινῶν διαμονῶν εἰς τα χειμαδιά. «Βάρεσε δὠδεκα ἡ ὥρα»,

3 P ἤτοι ἀπωλέσθη ἡ εὐκαιρία. Γ. «Γεννήθηκε μιὰ ὥρα ἀρχήτερα ἀπ τὸ διάολο», ἐπὶ τῶν λίαν εὐφυῶν. Δ. «Δεῖρε με κι ἄς κλαίω κι ἄν κλαίω τὶ σᾶς κάνω». «Δάγκασε τὴ γλῶσσά σου». «Δυὸ χειμωνικά σὲ μιὰ ἀγκαλιά δὲ βαστοῦνται». «Δὲ θὰ πάῃ ὁ διάολος γιὰ τσάκνα;», δηλαδὴ κάποτε θὰ εὕρω τὴν κατάλληλον εὐκαρίαν. «Δανκὰ P κι ἀγύργα». P δανεικὰ. «Δὲ δίνει οὔτε τὴ τσίμπλα του», ἐπὶ τοῦ λίαν φιλάργυρου. «Δὸς μου παππούλη τὴν εὐχή σου». «Δευτέρα δευτεριάζω, Τρίτη δὲν ἀδειάζω, Τετάρτη πλένω, Πέμπτη ἁπλώνω, Παρασκευή τὰ μαζώνω, Σαββάτο σιδερώνω, ἔβγα Σαββατούλα φάτο», ἐπὶ ὀκνηρῆς γυναικός. Ε. «Ἔβγα ἔξω καὶ πομπέψου, ἔμπα μέσα καὶ πορέψου». «Ἔχει ὁ σμπέθερος γενιὰ κι ἔχει τ αὐγὸ προσφάει κι ἔχει ὁ μοῦλος διάκρισι ὅσο νὰ μπῂ καὶ νάβγῃ».

4 P «Ἐγὼ δὲν εἶμαι πολυφαγᾶς, εἶμαι παραπονιάρης». «Ἔχει ἀνάγκη ὁ φοῦρνος ἀπὸ γάνες». «Ἔφυγ ὁ σούμπασης τοῦ χωριοῦ καὶ πάει στὰ ρόκα», ἐπὶ ἀπολέσαντος τὰς φρένας. «Εἶπ ἡ χέστρα τσ πορδοὺς φεύγα καιὶ μὲ ξεβρωμᾷς».», P «Ἔλᾶτε φρόνιμοι νὰ φᾶτε τοῦ ζουρλοῦ τὸ διό P περιουσίαν «Εἶπαν τοὺ ζουρλοῦ νὰ χέσ κι ἔκατσε καὶ ξεκωλώθηκε». «Ἔχει ὁ Θεὸς γιὰ τ ὀρφανά νὰ παντρευτοῦν αἱ χήραις». «Ἔκαμε τὰ σαγάνια λίμπες», ἐπὶ ἀσώτου. «Ἔκαμε τὸ βελόνι κανόνι». «Ἔκαμε τὴ τρίχα τριχιά». «Ἔφτυσε καὶ τὸν ἔβγαλε». «Ἔμαθες καὶ βελονιάζεις φάσκελα στὸ μάστορά σου». «Ἔβαλε παννὶ στὴ φράχτη καὶ περπατεῖ γιὰ ράφτη». «Ἔχει καρκίνο τῆς τσέπης», = εἶναι ἀπένταρος. «Εἶσαι γιὰ τὴν Ἁγιὰ-Τριάδα», ἤ λέγομεν ἐν Ἀθήναις: εἶσαι γιὰ τὸ Δαφνί. «Εὐχή γονέων ἔπαρε καὶ στὸ βουνό ἀνέβα». «Ἔχει σκουλήκι στὴ γλῶσσά του». «Ἔχεις γρόσα, ἔχεις γλῶσσα».

5 P P «Ἕνας γάιδαρος εἶναι στὸν κόσμο». Η. «Ἡ γλῶσσα κόκκαλα δὲν ἔχει καὶ κόκκαλα τσακίζει». «Ἡ νύχτα ἔχει αὐτιά κι ἡ μέρα ἔχει μάτια». «Ἡ γκρίνια φέρν ἤ φτώχεια ἤ θάνατο». Θ. «Θέλει κέρινο σουβλί καὶ χιόνι σουβλισμένο καὶ νὰ ναι καὶ παραψημένο», ἐπὶ παραλόγων ἀπαιτήσεων. «Θέ P μου κάνεμε ζουρλὸ νὰ μέ φοβᾶτ ὁ κόσμος», P Θεέ. «Θεὸς σχορέστον ποῦ μ ἔβριζε κι ἀνάθεμά τον ποῦ μ τἄλεγε». «Θεοτικιὰ P κατάρα», P Θεϊκή. Κ. «Κάλλιο σκύλο ἀπὸ τὴ Κρήτη, παρὰ φίλο Ἁγιομαυρίτη». «Κουφοῦ καμπάνα κι ἄν λαλῇς καὶ στραβὸν κι ἄν θυμιατίζῃς, μεθυσμένον κι ἄν κερνᾷς, ὅλα χαμένα τὰ χεις». «Κοντὴ γυναῖκα πέρδικα ψιλὴ χεραμαντάλα, ψηλὸς ἄντρας ἀπόστολος κοντὸς πομπὴ καὶ γάνα». «Κάστανα βραστὰ κι ἕνα ταψὶ σαρδέλλες, δὲν ἤμταν ἐγὼ ποῦ σ εἶχα ταὶ μπαξέδες;» «Κάθε τάβλα ἔχει καὶ τὸ ρόζο της».

6 «Κάλλιο ἕνα κόκκο τύχη παρὰ ἕνα καζάνι μυαλό». «Κίνησ ὁ Βριός καὶ βρέθηκε Σαββάτο», ἐπὶ ἀντιξόου περιστάσεως. «Κάποτε θὰ πάῃ ὁ διάολος γιὰ τσάκνα», δηλαδὴ θὰ ἔλθῃ καὶ ἡ ὥρα μου. «Καλάθι κι ἀρίλογος», κατάρα εἰς τοὺς ἀπαντῶντας «καλά» (ἐπὶ τῆς σημασίας: ἄφησέ με ἥσυχον). «Κῶλος ποῦ κλάν χέζ τὸ γιατρό». «Κυργιακὴ κοντογιορτή». «Κάλλιο φουμιὰ τῆς γῆς, παρὰ πομπὴ τοῦ κόσμου». «Κουκὶ ἦταν κι ἔσκασε;». «Κούρβας ποδιὰ φίλαγε καὶ πέρνα». «Κάθε μέρα τ Ἁγιαννιοῦ θα χωμε;». «Καιροὺς παννιά, καιροὺς παιδιά». «Ὁ μυλωνᾶς τὴ ποδιά του νὰ τινάξῃ φκιάνει πίττα καὶ κουλούρα». «Κατσῆτε νὰ κάτσουμε», ἐπὶ τῶν ὀκνηρῶν ὅταν οὐδὲν πρόκειται νὰ ἀποφασισθῇ ἤ νὰ γίνῃ. «Κούφιες ψεῖρες», περἰ τῶν οὐδὲν ἐχόντων ἤ δυναμένων νὰ παράσχωσιν. «Κάπου γάμος γίνεται, κάπου βιολιὰ ἀκούονται». Λ. «Λαμπρὴ μέρα γεννήθηκε ὁ καλότυχος;». Μ.

7 «Μούδιασε ξεμούδιασε σῦρε στὴν ἀγκαστρωμένη πὤχει ἀδειὰ καὶ κάθεται καὶ στρῶμα καὶ κοιμᾶται» «Μὲ τυφλὸ ἄν κοιμηθῇς, ταχειὰ γκαϊδίζεις». «Μὴ λάχει καὶ τσακίστηκε τὸ καράβι στὸν ἀχινό;». «Μὲ τ ἀρνιὰ κουρεύεσαι, μὲ τὰ κατσίκια παίζεις». «Μάλλιασε ἡ γλῶσσά μου». Ν. «Νοιώθ ὁ γύφτος τυρὶ, δὲν τ πάει νὰ κοιμηθῇ». «Νὰ σὲ ἰδῶ νὰ κρέμεσαι καὶ μυῖγες νὰ μαζεύῃς καὶ τὰ σκυλιά νὰ σὲ τρανοῦν καὶ σὺ νὰ καμαρώνῃς». «Νὰ τὸν χέσῃς τὸ ντερβίση, ὅταν τόνε ματαδῇς στὴ βρύση». «Νὰ ζήσῃς γυιέ μ νὰ ζήσῃς, ὅσο νὰ πῇς τὴ ψεῖρα μπούμπα». «Να ζήσῃ τὸ κεφάλι σου σὰ σκόρδο σάπιο». «Νὰ κάμῃς τὸ κάμπο ῥάχη καὶ τὸ βουνὸ γόμπα». (κατάρα) «Νὰ κρούνα κόκκαλο καὶ δόμ σιδερένιο». «Νὰ ρίξω στ ἄστρα». «Νύφη καὶ συγγένισα τὰ δυὸ πικρὰ ἀγκαθάκια». Ξ. «Ξεραγγιανό γομάρι ξεπατωμός στὸ ἅχυρο».

8 P Ο. «Ὁ χωριάτης κι ἂν πλουτίσῃ, τὸ τσαρούχι δὲν τ ἀφήνει». «Ὄρεξη πο χω γιὰ δουλειὰ καὶ πότε νὰ νυχτώσῃ». «Ὀμορφιὰ χωρὶς τὸ ἔχει, φάσκελά τ ὁποῦ τὴν ἔχει». «Ὅταν ἔτρωγα τὸ πράσο μ αρχόντανε νὰ κλάσω». «Ὅποιος καεῖ στὴ κουρκούτη, φυσάει καὶ τῆ γιαούρτι». «Ὅ,τι θυμᾶσαι χαίρεσαι κι ὁ κῶλός σου φουσκώνει». «Ὅποιος μ ἀγαπάει μὲ κάνει καὶ κλαίω κι ὅποιος μὲ μισάει μὲ κάνει καὶ γελάω». «Ὅπ ἀγαπάει περίβριζε κι ὅπου μισάει χαιρέτα ὅπ ἔχει πόνο στὴ καρδιά ὅλο συχνομελέτα». «Ὅποιος δὲν περπάτησε τὴ νύχτα μὲ φεγγάρι καὶ τὴν αὐγή μὲ τὴ δροσιὰ τὸ κόσμο δἐν ἐχάρη». «Ὅλο τὸ κόσμο ἔκαμ ὁ Θεός ἀπὸ νερὸ κι ἀπὸ χῶμα καὶ τοὺς βλάχους P ἀπὸ σκατὸ κι ἀπὸ βρῶμα», P τοὺς κατοίκους τοῦ Συρράκου (Συρρακιώτας ἤ Σερακιῶτες). «Ὅ, τι θὰ μαγειρέψης θὰ φᾶς». «Ὁ ὕπνος θρέφει τὸ παιδὶ κι ὁ ἥλιος τὸ μοσχάρι». «Ὅλο ἀπὸ βασιλικὲς οἰκογένειες», πρὸς χαρακτηρισμὸν ὁμάδας ἀνθρώπων κατωτέρας κοινωνικῆς προελεύσεως. «Ὅποιος δὲν ἔχτισε σπίτι, δὲ φύτεψε ἀμπέλι καὶ δὲ πάντρεψε κορίτσι, τὸν κόσμο δὲν τὸν ξέρει».

9 «Ὅποιος διαλέγει τὴ λαγάρα παίρνει τὴ μαγάρα». «Ὅ τι ὁ κόσμος κι ὁ κοσμάκης». «Ὅπου ἀκούει καὶ παρακούει ἀντρόγυνο χωρίζει». «Ὅσο βγάνει τὸ γλυκὸ, δὲν τὸ βγάνει τὸ πικρό». «Ὁ γαμπρὸς καὶ τὸ σκατό μιὰ δουλειὰ εἶναι». «Ὅσο ὁ νοῦς μας στὸ χωράφι, τόσο νὰ βρεθοῦν τὰ βούδια». «Ὅλο τὸν κόσμο ρώτα κι ἀπ τὴ γνώμη σου μὴ βγαίνεις». «Ὁ γέρος καὶ τὸ μικρό παιδί δὲν ἔχουν ξεσυναίρεσι». «Ὁ Αὔγουστος θερίζει κι ὁ Τρυγητής τρυγάει». «Οὔδ ἀστράφτ καὶ μπουμπουνίζ». «Ὅταν σὲ βλέπω καλέ μου σὲ θυμοῦμαι». «Ὄμορφέ μου τί θὰ φᾶμε, ἄσχημέ μου τί μᾶς λείπει», παραίνεσις πρὸς τὰς ἀνυπάνδρους, αἱ ὁποῖαι θέλουσιν ὡραίους συζύγους ἀδιαφοροῦσαι περὶ τῆς οἰκονομικῆς αὐτῶν καταστάσεως. Π. «Ποιὸς σοῦ πε νὰ παινεφτῇς, νὰ πᾶς εἰς τὰ οὐράνια, γιὰ νὰ ξεφσώσ ὁ κῶλός σου φασόλια καὶ καλάμια;». «Ποιὰ κλούρα πλάστηκε καὶ δὲ ψήθηκε;». «Ποῦθε βρωμάει τὸ ψάρι; Ἀπ τὸ κεφάλι». «Πίττα μπρὸς καὶ πίττα πίσω θέλω νὰ βγω νὰ μιλήσω τῆς γειτόνισσας τὸ δίκιο». «Πάλι ὁ Κούρπασας πασᾶς, πάλι μεῖς καὶ πάλι μεῖς».

10 «Πότ ὁ Γιάννης δὲν μπορεῖ, πότ ο κῶλος τὸν πονεῖ». «Πάρε ἄνθρωπ ἀπ ἀνθρώπους καὶ σκυλί ἀπὸ κοπάδι ὁ ἄνθρωπος νὰ σὲ τιμήσῃ καὶ τὸ σκυλί νὰ σ ἀλυχτήσῃ». Ρ. «Ράβε, κόβε, ξύλωνε δουλειὰ νὰ μὴ σοῦ λείπῃ». Σ. «Στέκεται μὲ λυτὸ τὸ ζωνάρι του», ἐπὶ τοῦ φιλέριδος. «Στὶς δεκαφτὰ Φλεβαριοῦ χτυπάει τ ἄλογο τὸ πόδ του, μέσα κρύο κι ὄξω ζέστα». «Συναγωγὴ οβρέικη τὸ κάνατε;», ἐπὶ ὀχλαγωγίας. «Στο χειμωνικὸ χερούλι δὲ κολλιέται». «Στραβὰ πετᾶς κάβουρα ἰδὲς τὴ προκοπή σου». «Σ ἔχασα σἄν γύφτικο προζύμι». «Στοὺς γύφτους γιὰ προσάλευρο». «Στερνὴ μου γνῶσι νὰ σ εἶχα πρῶτα». «Σὲ δέρνει μὲ τὴ γλῶσσά του». «Σηκώθηκ ἡ γριὰ ἀπ τὸν ᾅδη καὶ γυρεύει παξιμάδι». Τ. «Τέσσερα χρόνια δούλευα στὰ μύδια καὶ στὰ στρείδια, οὔτε τὸ σπίτι μ ἔφκιασα, οὔτε τὰ κεραμίδια». «Τἄκαμε γιώτα Παναγιώτα. Τὶ σὲ γνοιάζει, λίγο μέλι στὸ μπουκάλι».

11 P «Τὸν ἀράπη κι ἄν λευκάνῃς, στὸν αέρα σπίτι φκιάνεις». «Τὸ χτένι θρέφει τὰ μαλλιὰ κι ἡ ἀναλουσιὰ τὴ ψεῖρα». «Τ ἅι Λουκᾶ λουκάνικα, τ ἅι Ματθαίου πῖττες καὶ τῶν ἅι Σαράντωνε σαράντα τηγανῖτες». «Τὸ καλὸ μ τὸ παιδὶ ποιὸς τὸ κακοπαντρεψε; Ὁ κακὸς μου ὁ γείτονας. Καὶ τὸ καὀ μ τὸ παιδὶ ποιὸς τὸ καλοπαντρεψε; Ὁ καλός μου ὁ γείτονας». «Τσίτσικας ἐλάλησε». «Τὸ φαγε ἡ Κάρω μὲ τὸ στόμα τὸ μεγάλο». «Τὸν ἔβαλε στὸ μπότη P καὶ τὸν σφράγισε». P δηλαδὴ τὸν διαβάζουν ἐπὶ τῶν λίαν εὐφυῶν. «Τὸ παπὶ καὶ τὸ χηνάρι, τοῦ διαόλου τὸ ζευγάρι». «Τῆς νύχτας τὰ καμώματα, τὰ βλέπ ἡ μέρα καὶ τὰ κοροϊδεύει». «Τσ ἁγιὰ Μαρίνας μὲ τὰ κουτρουλὰ καλάθια», ἡ πρώτη συγκομιδὴ σταφυλῶν. «Τί κάθεσαι καλόγερε; κουκιὰ σοῦ μαγειρεύουν;». «Τὰ στερνὰ ἐκτιμᾶν τὰ πρῶτα». «Τἄργανα βαροῦν στοῦ Πέτα καὶ χορεύουν στὸ Κομπότι». «Τ ἁψὺ τὸ ξείδι τ ἀγγειὸ τὸ σπάει». «Τί νὰ κάμῃς τὸ χρυσὸ λεγένι καὶ νὰ φτύνῃς αἷμα μέσα». «Τ ἁλεναριοῦ τὰ κάματα, τ Αὐγούστου τὰ λιοπύρια».

12 «Τὸ γύφτο κάναν βασιλιᾶ κι ἐκειὸς ζήταε τὰ κάρβουνα». «Τοῦ γέροντα ἡ πορδή βρωμάει, ἡ συμβουλή τ μοσχοβολάει». Φ. «Φάγε κρομμύδι πέσε κοιμήσ, φάγε σκόρδο πιάσε τ ἅρματα». Χ. «Χαμπέρια αὐτά», φλυαρία. «Χαρὰ σὲ Χριστόγεννα στεγνὰ καὶ Φῶτα χιονισμένα καὶ Λαμπρηὰ βρεχούμενη, τ ἀμπάρια γεμισμένα». «Χέρι ποῦ δὲ μπορεῖς νὰ τὸ δαγκάσῃς, φίλα το». «Χορεύουμε κυρὰ γειτόνισσα; Στὰ νύχια στέκω». Ψ. «Ψῆσε, βράσε, βάλλε καὶ στὸ φοῦρνο». Ω. «Ὡς τσ τρεῖς κι ἀλήθεια».