ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΑΙ ΙΚΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Transcript

1 ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΑΙ ΙΚΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Στην κατηγορία «Παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο» από όλα τα µέλη της κριτικής επιτροπής εκφράστηκε η άποψη ότι όλα τα βιβλία του βραχέος καταλόγου είναι αξιοπρόσεχτα καθώς ξεχώρισαν από την πληθώρα των οµοειδών τους. Εξαιτίας αυτής της διαπίστωσης υπήρχε και µία διασπορά ψήφων σε αρκετά από αυτά τα βιβλία. Κατόπιν εκτενούς συζήτησης και κατά πλειοψηφία το βραβείο δόθηκε στην παραµυθική ιστορία του Σάκη Σερέφα ρόµο παίρνω, δρόµο αφήνω (εικον. Βασίλης Παπατσαρούχας, εκδ. Μεταίχµιο). Στην πρωτότυπη και µε κυκλική ακολουθία στην αφηγηµατική της δοµή υπόθεση, στη συµβολική πορεία ενός δρόµου διαδραµατίζονται διάφορα γεγονότα, φανταστικά και παράδοξα, στην ουσία τους όµως ρεαλιστικά µε έντονο τον κοινωνικό χαρακτήρα. Οι λέξεις και οι έννοιες µετατρέπονται σε αγωνιώδη κίνηση και ανάγλυφη δράση. Ο συγγραφέας µε αφηγηµατικές τεχνικές και τρόπους όπως είναι το χιούµορ, η υπερρεαλιστική σύλληψη των πραγµάτων, η διακειµενικότητα αφηγείται σηµαίνουσες ανθρώπινες ιστορίες ζωής. Σε διάφορα σηµεία της αφήγησης και σε ένα πλαίσιο ενθάρρυνσης για δηµιουργική ανάγνωση και γραφή συµµετέχει ενεργά ο αναγνώστης/η αναγνώστρια, καταθέτοντας την εµπειρία του/της είτε δίνοντας επιµέρους συνέχειες στην πλοκή. Η γλώσσα δε, εµπλουτισµένη µε λέξεις της καθηµερινότητας των παιδιών, καθιστά το βιβλίο εξόχως ελκυστικό. Επίσης, συζητήθηκαν ιδιαίτερα και τα βιβλία: του Γρηγόρη Χαλιακόπουλου Το ταξίδι του Φερεϋντούν (εικον. Φιρουζέ Αχλαγί, εκδ. Καλειδοσκόπιο), µια µυθοπλαστική βιογραφία, µαζί µε βιογραφικό χρονολόγιο στο τέλος, του Πέρση ποιητή Φερεϋντούν Φαριάντ, που µετέτρεψε τον πόνο του σε δηµιουργία, ελπίδα και προσφορά. Η αφήγηση της ζωής του Φαριάντ που ταξιδεύει στο άγνωστο ανακαλύπτοντας µια άλλη πατρίδα, συνδέεται και µε τη σύγχρονη ιστορικοκοινωνική πραγµατικότητα Το βιβλίο περιέχει σκέψεις επηρεασµένες από την έκφραση και την ευαισθησία της Ανατολής. Με ποιητικότητα δε και συγκρατηµένη συγκίνηση, ευαισθησία και λυρισµό, αποτυπώνει την αγάπη του ποιητή για ό,τι συνέδεε του δύο πολιτισµούς, τον περσικό και τον ελληνικό. Επίσης, το µυθιστόρηµα του Βασίλη Παπαθεοδώρου Ναι, Βιρτζίνια, υπάρχει Άγιος Βασίλης! (εικον. Λίλα Καλογερή, εκδ. Καστανιώτης), ξεκινώντας από µια πραγµατική ιστορία που συνέβη στην Αµερική το 1897, «ζωντανεύει» συµβολικά µέσα από µια γλαφυρή αφήγηση στο φαντασιακό των αναγνωστών/αναγνωστριών, την εικόνα του Άη Βασίλη, στο πλαίσιο των πράξεων και της στάσης ζωής µιας ηρωίδας δασκάλας, η οποία εµφορούµενη από ανυπόκριτη προσφορά και αλληλεγγύη δινόταν για τον «άλλον» µε πάθος, σεµνότητα, ενσυναίσθηση και απεριόριστη παιδαγωγική αγάπη, αξίες, που κρύβουν, όπως παρουσιάζεται έντεχνα στην αφήγηση, επαναστατική πρωτοβουλία και πρωτοτυπία. Τέλος, στο διαπολιτισµικό βιβλίο της Σοφίας Μαντουβάλου Το φουστάνι µε τις πεταλούδες (εικον. Κατερίνα Χαδουλού, εκδ. Μεταίχµιο) και µέσα από τον εγκιβωτισµό της φανταστικής αφήγησης στην πραγµατική, πεταλούδες από όλο τον κόσµο συνοδεύουν µια κοπέλα σε ένα πολυπολιτισµικό ταξίδι στις διάφορες χώρες και στις συνήθειες των κατοίκων τους, αποκαλύπτοντάς της την αξία της διαφορετικότητας αλλά και της ειρηνικής και φιλικής συνύπαρξης των λαών. Αναπαριστώνται δε, µε ζωντάνια, χιούµορ και λυρισµό εικόνες που παραπέµπουν οραµατικά σε έναν κόσµο στον οποίο η αγάπη δε χάνεται, αλλά πάντα υπάρχει χώρος για τον καθένα/την καθεµία ανεξάρτητα από την καταγωγή του/της.

2 ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΕΦΗΒΙΚΟΥ-ΝΕΑΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Tο εξαιρετικό µυθιστόρηµα της κ. Αλεξάνδρας Μητσιάλη, Θα σε σώσω ό,τι κι αν γίνει, κερδίζει µε πλειοψηφία το βραβείο εφηβικού µυθιστορήµατος. Το έργο επικεντρώνεται σε σύγχρονα και οδυνηρά θέµατα: την δεινή θέση των παράνοµων µεταναστών, την εµπορία ανθρώπων, την µοναξιά του ατόµου που ζει στο περιθώριο. Οι εικόνες της κ. Μητσιάλη είναι σκληρές: Χωρίς ίχνος εξωραϊσµού, αποτυπώνουν µε ρεαλισµό µία ζοφερή και αθέατη πραγµατικότητα. Το µυθιστόρηµα υποβαστάζει µία πλοκή η οποία, µε την πρέπουσα δόση αγωνίας, διατηρεί αµείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη µέχρι την τελευταία σελίδα. Οι ήρωές του είναι ολοκληρωµένα πορτραίτα ανθρώπων που αντιπροσωπεύουν διακριτές ιδεολογικές θέσεις: από τη µια πλευρά, ο νεαρός τραγικός και συγχρόνως τρυφερός ήρωας από τη Βουλγαρία, ο ξένος που προσπαθεί να επιβιώσει αλλά και να σώσει την αγαπηµένη του από τα νύχια των δουλεµπόρων, κι από την άλλη, εκείνα τα άτοµα που βρίσκονται απέναντί του και αντιπροσωπεύουν τον ρατσισµό, την ξενοφοβία, την βία. Η πλοκή του έργου, οι ολοκληρωµένοι χαρακτήρες του, το ανάγλυφα σκηνοθετηµένο σκηνικό του αλλά και η γλώσσα του ενεργοποιούν τον αναγνώστη/την αναγνώστρια, ώστε να ανταποκριθεί ουσιαστικά στην ιδεολογική πρόκληση του βιβλίου. Μπορεί έτσι να προβληµατισθεί σε σχέση µε σύγχρονα κοινωνικά προβλήµατα όπως η αποδοχή της ετερότητας, η έλλειψη ανθρωπιάς και κατανόησης µεταξύ των ανθρώπων, αλλά και να εκτιµήσει την αξία της φιλίας και της συντροφικότητας. Επιπλέον, η άρτια γραφή της κ. Μητσιάλη, που αγγίζει ορισµένες στιγµές την ποίηση, καταφέρνει να συγκινήσει τον αναγνώστη µε την πλήρη σηµασία του όρου. Ένα τελευταίο προσόν του βιβλίου που το έφερε στην πρώτη θέση είναι η παντελής έλλειψη διδακτισµού: αντί να επιβάλλει τις ιδέες του στους νεαρούς αναγνώστες του, τις υποβάλλει µε τον γλαφυρό τρόπο που χαρακτηρίζει την καλή λογοτεχνία. ύο ακόµη µυθιστορήµατα που έφτασαν στην τελική ευθεία της βράβευσης ήταν το «Ήθελα µόνο να χωρέσω» της κ. Στέλλας Κάσδαγλη και το «Μαζί» της κ. Ελένης Πριοβόλου. Στο «Ήθελα µόνο να χωρέσω», η κ. Κάσδαγλη αποτυπώνει µε διεισδυτική µατιά τις συναισθηµατικές και ψυχολογικές µεταπτώσεις της έφηβης ηρωίδας της η οποία, παλεύοντας µε την ανορεξία, προσπαθεί να συµφιλιωθεί µε τον εαυτό της και µε το περιβάλλον της. Με ζωντανό λόγο και προσοµοίωση της εφηβικής λαλιάς αλλά και των σύγχρονων ηλεκτρονικών τρόπων επικοινωνίας, η συγγραφέας αποδίδει µε γλαφυρότητα την καθηµερινότητα µιας σύγχρονης έφηβης χωρίς να παραλείψει να δώσει φωνή και στους γονείς της που καταθέτουν την δική τους αγωνία. Το «Μαζί» της κ. Πριοβόλου είναι ένα καλό µυθιστόρηµα που επικεντρώνεται στα σύγχρονα προβλήµατα του ρατσισµού και του σχολικού εκφοβισµού. Με υποβλητική γραφή, µε ρεαλισµό και µε ενδιαφέροντες ήρωες και ηρωίδες η κ. Πριοβόλου ανατέµνει τις ανθρώπινες σχέσεις στο σύγχρονο κοινωνικό περιβάλλον και πιο συγκεκριµένα σε αυτό της οικογένειας και του σχολείου. Ταυτοχρόνως αναδεικνύει την δύναµη της φιλίας αλλά της τέχνης η οποία

3 µπορεί να γίνει µία διέξοδος έκφρασης αλλά και µία γέφυρα επικοινωνίας µεταξύ διαφορετικών ανθρώπων. ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΥ ΠΑΙ ΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Η κριτική επιτροπή, αποφάσισε κατά πλειοψηφία, να απονείµει το κρατικό βραβείο εικονογραφηµένου βιβλίου για την εκδοτική χρονιά 2013, στο βιβλίο «Η θυµωµένη µπετονιέρα» των εκδόσεων Επόµενος Σταθµός, σε κείµενο ηµήτρη Μπασλάµ και εικονογράφηση Κώστα Μαρκόπουλου. Το ότι το βραβείο δίνεται κατά πλειοψηφία και όχι παµψηφεί, καταδεικνύει το γεγονός ότι η βραχεία λίστα περιείχε στο σύνολο ιδιαίτερα αξιόλογα εικονογραφηµένα βιβλία, κάνοντας τη διαδικασία επιλογής, δύσκολη. Για το λόγο αυτό, εδώ κρίνεται σκόπιµο, να γίνει µια ιδιαίτερη αναφορά σε ένα από τα βιβλία της λίστας, το οποίο κατά την τελική ψηφοφορία, µε ελάχιστη διαφορά, κατετάγη δεύτερο. Πρόκειται για την «επανάσταση των παλιών παιχνιδιών» των εκδόσεων Καλέντη. Ένα βιβλίο όπου η γνωστή, γεµάτη φαντασία και ανεπιτήδευτη αµεσότητα, γραφή του Χρήστου Μπουλώτη, συναντά -σε άλλη µια πετυχηµένη συνεργασία- τις γεµάτες ευαισθησία και χαρακτήρα πινελιές της Φωτεινής Στεφανίδη, παραδίδοντας ένα αποτέλεσµα επιπέδου. ιαφορετικής προσέγγισης, όσο αφορά το κείµενο και την εικόνα, αλλά εξίσου υψηλής αισθητικής, η κερδισµένη στο νήµα "θυµωµένη µπετονιέρα", αποτελεί µια έκδοση που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από αντίστοιχες ευρωπαϊκές. Ένα βιβλίο, που κάθε στοιχείο της παραγωγής του µοιάζει εµπνευσµένο, φέρνοντας ένα φρέσκο δηµιουργικό αέρα. Από το ιδανικό «πάντρεµα» κειµένου και εικόνας, µέχρι την επιλογή χαρτιού και το ιδιαίτερο δέσιµο της ράχης, το βιβλίο αυτό σε κερδίζει µε την πρώτη µατιά, αποτελώντας ένα ολοκληρωµένο και αισθητικά άρτιο προϊόν. Εν είδει µουσικής σύνθεσης, το κείµενο του ηµήτρη Μπασλάµ, µοιάζει µε µια σουρεαλιστική παρτιτούρα, γεµάτη χιούµορ, και όµορφα δοσµένα οικολογικά µηνύµατα, αποφεύγοντας τους εύκολους διδακτισµούς. Στο ρόλο της ορχήστρας, ο Κώστας Μαρκόπουλος, µετατρέπει τα λόγια-νότες της παρτιτούρας σε εικόνες-µουσικές, παραδίδοντας ένα τέτοιο αποτέλεσµα, που µε τον ιδιαίτερο χαρακτήρα και την φρεσκάδα που αποπνέει, µοιάζει λες και ο ήχος της ορχήστρας αυτής, να παράγεται από παιδιά, που παίζουν, χρησιµοποιώντας όργανα αυτοσχέδια. Εν κατακλείδι, σε ένα, αρκετά παγιωµένης νοοτροπίας, στο σύνολο, εκδοτικό τοπίο, όσoν αφορά το εικονογραφηµένο βιβλίο, όπου η εικαστική επάρκεια, η αισθητική πληρότητα, οι πρωτοπόρες και τολµηρές προτάσεις, αποτελούν εξαιρέσεις, έρχεται η «Θυµωµένη µπετονιέρα» να επιβεβαιώσει τον κανόνα, και να ξαφνιάσει ευχάριστα. Ένα εκδοτικό εγχείρηµα άξιο προσοχής στο σύνολό του και µια αφορµή να επαναπροσδιοριστεί ο εικαστικός πήχης των ελληνικών εικονογραφηµένων παιδικών βιβλίων. ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΒΙΒΛΙΟΥ ΓΝΩΣΕΩΝ ΓΙΑ ΠΑΙ ΙΑ Η εκδοτική παραγωγή βιβλίων γνώσεων του 2013 υπήρξε εξαιρετικά ενδιαφέρουσα τόσο για το θεµατικό πλουραλισµό της όσο και για τις διαφορετικές µεθοδολογικές προσεγγίσεις της γνώσης. Με βάση τα βιβλία που είχαν συµπεριληφθεί στη µικρή λίστα η Επιτροπή Παιδικού

4 βιβλίου στην τελευταία συνεδρίαση µετά από συζήτηση και ψηφοφορία κατέληξε να απονείµει κατά πλειοψηφία το βραβείο στο βιβλίο της Νάνσης Τουµπακάρη: Ένα βιολί διηγείται! Εκπαιδευτικός οδηγός για τα λαϊκά όργανα. Το λογοτεχνικό αυτό βιβλίο γνώσεων, υποδειγµατικό στο είδος του, επιτυγχάνει µέσα από ένα ενδιαφέροντα αφηγηµατικό τρόπο να µυήσει και να εξοικειώσει τον αναγνώστη µε την ελληνική µουσική, την πολιτισµική µας παράδοση και µε όψεις της κοινωνικής ζωής. Το βιολί, ο µυθοπλαστικός αφηγητής- ήρωας σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση εξιστορεί τη ζωή του, καθώς και αυτή των µουσικών που το χρησιµοποιούσαν σε διάφορες εκδηλώσεις της ζωής ευχάριστες και δυσάρεστες, αναδεικνύοντας το λαϊκό µας πολιτισµό. Η αµεσότητα του αφηγηµατικού λόγου καθιστά το κείµενο ιδιαίτερα ελκυστικό, του προσδίδει προφορικό τόνο χωρίς να απουσιάζει από αυτόν η επιστηµονική ακρίβεια και εγκυρότητα. Η συγγραφέας, µουσικοπαιδαγωγός η ίδια, µας παρουσιάζει ακόµη τη δηµιουργία και εξέλιξη και άλλων λαϊκών µουσικών οργάνων του Μουσείου Φοίβου Ανωγειανάκη τα οποία συνδέει µε τις συνθήκες και τον τόπο, όπου κυρίως χρησιµοποιούνται ενώ δεν παραλείπει να αναφερθεί και στη συναισθηµατική σχέση του οργανοπαίκτη µε το όργανο που παίζει. Η αφήγηση ρέει µε µια γλώσσα απλή, µε αρκετούς ιδιωµατισµούς, αντίστοιχους των διαφόρων τόπων, ενώ το πλουσιότατο φωτογραφικό υλικό µνηµειώνει πολύτιµες στιγµές του µουσικού µας πολιτισµού. Ακόµη, οι σηµειώσεις στο πλάι των σελίδων δίδουν σηµαντικές πληροφορίες για τα όργανα στα οποία αναφέρεται η αφήγηση, για γιορτές, για οργανοπαίχτες κ.λπ. Τέλος, το γλωσσάρι των ιδιωµατικών λέξεων, η βιβλιογραφία, καθώς και το CD µε ηχογραφηµένα λαϊκά µουσικά παραδείγµατα ολοκληρώνουν τη µεγάλη προσφορά του βιβλίου αυτού στη γνωριµία του νεαρού αναγνώστη όχι µόνο µε τα λαϊκά µουσικά όργανα αλλά και µε µορφές ζωής και τέχνης που συνθέτουν βασικά στοιχεία της ταυτότητάς µας και πρέπει να διατηρηθούν στη µνήµη µας. Το βιβλίο Άνθρωπος ή βιολί; Μια άλλη µατιά στα κυκλαδικά ειδώλια της Μαρίνας Πλατή και της Ελένης Μάρκου, ξεχώρισε επίσης για τον µεθοδικό, απλό και συνάµα ευχάριστο τρόπο µε τον οποίο οι συγγραφείς, µυούν τον µικρό αναγνώστη στη γνωριµία του µε τον Κυκλαδικό Πολιτισµό. Ακολουθώντας τον παραδοσιακό τρόπο παροχής της γνώσης, χωρίς τη χρήση µυθοπλασίας, µε βάση ερωτήσεις παιδιών και «απαντήσεις», µε πλουσιότατο εικαστικό υλικό κατάλληλα τοποθετηµένο, µε εύστοχη εικονογράφηση της Χαράς Μαραντίδου οι συγγραφείς µε επιστηµονικά τεκµηριωµένο τρόπο προσφέρουν πληροφορίες τόσο για το χώρο όπου βρέθηκαν τα ειδώλια αυτά, όσο και για τον πολιτισµό και την καθηµερινή ζωή των ανθρώπων της εποχής εκείνης. Η επιστηµονική ακρίβεια και µέθοδος µετάδοσης της γνώσης, η πρωτότυπη σύνδεση της τέχνης των κυκλαδικών ειδωλίων µε έργα της σύγχρονης γλυπτικής συνιστούν ουσιαστικά στοιχεία που συµβάλλουν στη διάκριση του βιβλίου αυτού. Με µια άλλη γνωστική περιοχή, αυτήν της ψυχολογίας, συνδέεται το εικονογραφηµένο βιβλίο γνώσεων του Αντώνη Παπαθεοδούλου Το σκοτάδι φοβάται τον Νικόλα. Οι φόβοι των µικρών απ την ανάποδη! Το βιβλίο απευθύνεται σε µικρά παιδιά και διακρίνεται για την λογοτεχνικότητα, την πρωτοτυπία του και τον ευαίσθητο τρόπο µε τον οποίο προσεγγίζει το θέµα, στοιχεία για τα οποία η Επιτροπή το ξεχώρισε. Το βιβλίο αναφέρεται στη διαχείριση του φόβου που απασχολεί πολλά παιδιά, αντιστρέφοντας το κλασικό επιχείρηµα: «είναι κακό να φοβάσαι». Με διεισδυτική µατιά στην ψυχολογία του παιδιού, µε λόγο χιουµοριστικό, άµεσο και ευθύβολο ο συγγραφέας αναδεικνύει τη δύναµη της φαντασίας στην καταπολέµηση του φόβου. Η εικονογράφηση του κειµένου του Γιώργου Σγουρού συνοµιλεί δηµιουργικά µε το κείµενο και το συµπληρώνει.

5 Με ενδιαφέρον συζητήθηκε επίσης το βιβλίο του Βαγγέλη Ηλιόπουλου, Με το ποδήλατό µου αρχηγό τα αυτοκίνητα νικώ για το µυθοπλαστικό τρόπο µετάδοσης της γνώσης και ευαισθητοποίησης των µικρών παιδιών σε θέµατα προστασίας του περιβάλλοντος. Μέσα από τη µυθοπλασία, µε λογοτεχνικότητα, µε χιούµορ, µε αριστοφανικά διακείµενα, µε ελκυστική πλοκή, µε πεζό αλλά και έµµετρο λόγο ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος πληροφορεί το µικρό παιδί για την ανάγκη χρήσης του ποδηλάτου µε στόχο να αναδείξει την αξία της φυσικής ζωής και των ήπιων και φιλικών προς το περιβάλλον τρόπων µετακινήσεως των ανθρώπων, έναντι των ενεργοβόρων που συχνά επιλέγουν οι άνθρωποι της πόλης. Η εικονογράφηση του Γιώργου Καραχρήστου και οι σχετικές δραστηριότητες της Βασιλικής Νίκα που ακολουθούν καθιστούν το βιβλίο ιδιαίτερα ευχάριστο.