Ευαγγελία Κεντρωτή-Λάββα. Αικατερίνη Μουρατίδου

Transcript

1 Γενικές Πληροφορίες Υποψήφιου Διδάκτορα Ονοματεπώνυμο Υποψηφίου: Ευαγγελία Κεντρωτή-Λάββα Nominee s Name: Ονοματεπώνυμο Επιβλέποντα: Αικατερίνη Μουρατίδου SupervisorName: Μέλη Τριμελούς: Committee member: Προσδιορισμός Ερευνητικής Περιοχής: ResearchArea: Παιδαγωγική της ψυχοκινητικής Προτεινόμενος τίτλος Διδακτορικής Διατριβής Äsop Fabeln im Bewegungstheater: psychomotorische Förderung im Vorschulalter (Οι μύθοι του Αισώπου στο Κινητικό Θέατρο: ψυχοκινητική υποστήριξη στην προσχολική ηλικία)

2 2 ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ 1. Εισαγωγή «Τα μικρά παιδιά δεν μπορούν να παραμείνουν ήσυχα. [Είναι] πολύ κινητικά», σημειώνει εμφατικά ο James L. Hymes το 1981 (όπως μεταφέρεται στο Edwards, Bayless, & Ramsey, 2010, σ. 33). Τα παιδιά μέσα από την έμφυτη εμπειρία της κίνησης μαθαίνουν για τα ίδια και για τον κόσμο γύρω τους. Το παιχνίδι, ο χορός, η παντομίμα, σε συνδυασμό με τη μουσική και το τραγούδι, συνθέτουν όλα εκείνα τα στοιχεία της βιωματικής προσέγγισης που αποτυπώνονται ανεξίτηλα στο μυαλό τους και τους δημιουργούν μια παρακαταθήκη μνήμης σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Από την άλλη πλευρά, η έντονη αστικοποίηση και ο καταιγισμός των εικόνων με πρότυπα βίας (που δέχονται σήμερα τα παιδιά από τα πρώτα τους κιόλας χρόνια από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και νέων τεχνολογιών), συμβάλλουν στον περιορισμό τους στο να κινούνται ελεύθερα, εξερευνώντας το περιβάλλον τους με το σώμα και όλες τις αισθήσεις τους (Zimmer, 2004). Ωστόσο, οι σύγχρονες θεωρητικές και ερευνητικές τάσεις μελετούν το παιχνίδι ως ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας και μια προδιάθεση του ατόμου να εμπλακεί με έναν ξεχωριστό, ατομικό τρόπο σε παιγνιώδεις δραστηριότητες κάθε είδους και διάρκειας (Boyer, 1997). Η Barnett (1991) από την πλευρά της προσεγγίζει το παιχνίδι ως ένα σύνολο ατομικών χαρακτηριστικών (κινητικών, γνωστικών, κοινωνικών, συναισθηματικών, χιούμορ) τα οποία αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και το καθένα συνεισφέρει στη διαμόρφωση ενός τελικού προφίλ συμπεριφοράς και έκφρασης, που ονομάζεται «παιγνιώδης συμπεριφορά». Υπ αυτήν την έννοια, μελετώντας κανείς τον «κόσμο» του παιχνιδιού ενός νηπίου, κατά βάση εξετάζει τις σημαντικότερες εκφάνσεις της συμπεριφοράς και της προσωπικότητας του τελευταίου. Από τα παραπάνω αναδεικνύεται ο ξεχωριστός ρόλος του σχολείου (μαζί με εκείνον της οικογένειας) στην ενίσχυση της ψυχοσωματικής, πνευματικής και κοινωνικής ανάπτυξης του παιδιού και στην επιτυχή ενσωμάτωση και λειτουργία του σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής, είτε ως αναπτυσσόμενος οργανισμός είτε ως ενήλικας (πρβλ. ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου). Ειδικότερα, η σφαιρική ψυχοσωματική ανάπτυξη των παιδιών προσχολικής ηλικίας έχει γίνει αντικείμενο μελετών κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Για τον Jean Piaget (1959), η συμπεριφορά του ανθρώπου επηρεάζεται ήδη από τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού από την ποιότητα των αλληλεπιδράσεων που αυτό έχει με το κοινωνικό περιβάλλον του, δεδομένου ότι αυτές οι πρώιμες «συναλλαγές» αφήνουν το αποτύπωμά τους στον γνωστικό, συναισθηματικό/κοινωνικό και ψυχοκινητικό τομέα της ανάπτυξης του νηπίου. Στο πλαίσιο αυτό, το παιχνίδι και η κίνηση είναι άρρηκτα συνυφασμένα με το μικρό παιδί, συνιστώντας τα βασικά και απαραίτητα μέσα απόκτησης εμπειριών, δεξιοτήτων έκφρασης και επικοινωνίας. Το νήπιο, χρησιμοποιώντας το σώμα του μέσα από τη χρήση διαφόρων υλικών και συμμετέχοντας σε παιχνίδια ρόλων, εντάσσεται στα προγράμματα ψυχοκινητικής αγωγής και ανάπτυξης, όπου οι κινήσεις του έχουν γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές προεκτάσεις (Zimmer, 2007). Έτσι, η ολοκλήρωση της ψυχοκινητικής ανάπτυξης του παιδιού προσχολικής ηλικίας συντελείται ανακαλύπτοντας και συνειδητοποιώντας το σώμα μέσα στον χώρο και τον χρόνο (Donnelly, Mueller, & Gallahue, 2019). Συγκεκριμένα, η ψυχοκινητική αγωγή υποστηρίζει το μικρό παιδί στην ανάπτυξη δεξιοτήτων στον χώρο και τον χρόνο, που σχετίζονται με αδρές και λεπτές κινήσεις, τον συντονισμό τους και την αμφιπλευρικότητα, έτσι ώστε να επιτευχθεί η ομαλή ένταξή του στο περιβάλλον και η κοινωνικοποίησή του (Μπουρνέλη, 2002). Προς αυτήν την κατεύθυνση, το κινητικό-σωματικό θεατρικό παιχνίδι ή αλλιώς κινητικό θέατρο (το οποίο είναι μια σχετικά νέα μορφή θεάτρου, που βασίζεται κυρίως στην κίνηση και τη φυσική έκφραση του ηθοποιού,

3 3 ενσωματώνοντας στοιχεία χορού, παντομίμας και μίμησης. Schmolke, 1976), προσφέρεται ως το κατάλληλο μέσο για την ανάπτυξη των παραπάνω δεξιοτήτων και στόχων. Η θεατρική έκφραση με τις παιγνιώδεις κινήσεις και την παντομίμα απελευθερώνουν τη φαντασία του νηπίου, υποστηρίζοντας την αυτοσυνειδησία και την κοινωνικοποίησή του μέσα από τις δραστηριότητες της διδακτικής διαδικασίας. Στο πλαίσιο αυτό των εφαρμοζόμενων παιδαγωγικών πρακτικών στα νηπιαγωγεία, αναδεικνύεται ο σημαντικός ρόλος της ψυχοκινητικής αγωγής μέσα από τα θεατρικά κινητικά παιχνίδια, που αποσκοπούν τόσο στην αυθόρμητη έκφραση του σώματος του παιδιού όσο και του συναισθηματικού του κόσμου (Neuber & Pürgstaller, 2020 Neuber, 2010 ). Επιπλέον, η ανάπτυξη της σωματικής έκφρασης μέσα από το κινητικό θεατρικό παιχνίδι συνδέεται κυρίως με την «αυτοέκφραση των πιο μύχιων καταστάσεων», που δεν μπορεί να εκφράσει το παιδί με τον λόγο του (Κουρετζής, 2008, σ. 79). Παράλληλα, ο πλούτος των μύθων του Αισώπου αποτελεί μια πολύτιμη παρακαταθήκη της ελληνικής και ευρωπαϊκής ιστορίας/μυθολογίας, δεδομένου ότι οι εν λόγω μύθοι έχουν καθαρά διδακτικό χαρακτήρα και ασκούν την κριτική στην ανθρώπινη φύση με αυτοκριτική και με έναν ήπιο και αναστοχαστικό τρόπο. Ειδικότερα, οι μύθοι του Αισώπου προσφέρουν πλούσιο υλικό για τη δημιουργία μονόπρακτων κινητικών θεατρικών έργων, στο πλαίσιο ενός εναλλακτικού παρεμβατικού προγράμματος ψυχοκινητικής αγωγής με στοιχεία κινητικού θεάτρου. Μέσα από αυτό το είδος θεατρικού παιχνιδιού θα δοθεί η δυνατότητα στο παιδί προσχολικής ηλικίας να εκφραστεί σωματικά και συναισθηματικά, με τη βοήθεια και της μουσικής και του χορού, προσεγγίζοντας βιωματικά το άμεσο και ευρύτερο περιβάλλον του (Αυδή & Χατζηγεωργίου, 2007 Παπαθανασίου & Μπασκλαβάνη, 2001). 2. Σκοπός της Προτεινόμενης Έρευνας Η παρούσα διδακτορική διατριβή θέτει ως βασικό στόχο της την επίδραση ενός εναλλακτικού παρεμβατικού προγράμματος ψυχοκινητικής αγωγής με στοιχεία κινητικού θεατρικού παιχνιδιού σε όλες τις εκφάνσεις της παιγνιώδους συμπεριφοράς νηπίων. Στο πλαίσιο της συγκεκριμένης παρέμβασης θα υιοθετηθούν μύθοι του Αισώπου, προκειμένου να «ντυθούν» τα μονόπρακτα κινητικά θεατρικά κομμάτια, που θα στοιχειοθετήσουν τα μαθήματα παρέμβασης. Το βασικό ερώτημα της προτεινόμενης διδακτορικής διατριβής, είναι το κατά πόσο και πώς οι Αισώπειοι μύθοι ως στοιχείο σεναρίου για το κινητικό θέατρο δύνανται να υποστηρίξουν την παιγνιώδη συμπεριφορά των νηπίων με βάση το θεωρητικό μοντέλο της Barnett (1991), στο πλαίσιο εφαρμογής ενός αντίστοιχου προγράμματος Φυσικής Αγωγής. Τα αποτελέσματα που θα προκύψουν στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής αναμένεται να συνδράμουν αποφασιστικά στον εμπλουτισμό της σχετικής βιβλιογραφίας των αθλητικών επιστημών, και να βοηθήσουν το διδακτικό έργο των εκπαιδευτικών Φυσικής Αγωγής (πόσο δε μάλλον που οι τελευταίοι εισέρχονται τώρα ως αναγκαίο προσωπικό και στα νηπιαγωγεία). 3. Μέθοδος Το δείγμα της έρευνας θα συσταθεί από αγόρια και κορίτσια νηπιακής ηλικίας που θα χωριστούν σε δύο ομάδες: Μια ομάδα παρέμβασης και μια ομάδα ελέγχου. Τα εργαλεία μέτρησης που θα υιοθετηθούν θα αφορούν δημογραφικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων και τις εκφάνσεις της παιγνιώδους συμπεριφοράς με βάση το αντίστοιχο μοντέλο της Barnett (1991). Στο σύνολό τους τα εργαλεία μέτρησης θα συμπληρωθούν για κάθε μαθητή/τρια ξεχωριστά από τον/την εκπαιδευτικό του

4 4 νηπιαγωγείου. H έρευνα θα πραγματοποιηθεί σε τέσσερις φάσεις: Στην πρώτη φάση, η οποία θα αφορά τους δύο πρώτους μήνες της εκπαιδευτικής χρονιάς και αμέσως πριν την εφαρμογή του παρεμβατικού προγράμματος, θα διανεμηθούν και θα συλλεχθούν συμπληρωμένα όλα τα εργαλεία μέτρησης (pre-test). Στη συνέχεια θα λάβει χώρα το παρεμβατικό πρόγραμμα σωματικού θεάτρου διάρκειας 9 εβδομάδων (με δύο μαθήματα την εβδομάδα). Αμέσως μετά την παρέμβαση, τα εργαλεία μέτρησης θα δοθούν εκ νέου για συμπλήρωση (post-test). Τέλος, με την πάροδο τριών μηνών από την ολοκλήρωση του προγράμματος παρέμβασης και πριν το τέλος της σχολικής χρονιάς θα ζητηθεί από τους εκπαιδευτικούς των συμμετεχόντων (follow-up) να συμπληρώσουν εκ νέου τα ερωτηματολόγια, προκειμένου να διερευνηθεί η διατήρηση των αποτελεσμάτων του προγράμματος παρέμβασης. 4. Προσδοκώμενα Αποτελέσματα Η ολοκλήρωση της παρούσας διατριβής αναμένεται να συμβάλει αποφασιστικά: α) στη σύσταση ενός εγχειριδίου «δουλειάς» για τον/την εκπαιδευτικό Φυσικής Αγωγής, που θα απασχοληθεί στα νηπιαγωγεία της χώρας, β) στην ενίσχυση των θεατρικών παιχνιδιών για παιδιά προσχολικής ηλικίας ως εναλλακτικά προγράμματα ψυχοκινητικής αγωγής στο πλαίσιο ενός δημιουργικού νηπιαγωγείου, γ) στην ανάδειξη της ελληνικής μυθολογίας και της πολιτιστικής μας κληρονομιάς ως αναπόσπαστα στοιχεία της εκπαιδευτικής πρακτικής στη χώρα μας, και δ) στη γνωριμία των νηπίων και την έμπρακτη εξοικείωσή τους με το κινητικό θέατρο (ως μέσο υποστήριξης της ψυχοσωματικής τους ολοκλήρωσης και διαμόρφωσης της προσωπικότητάς τους). Ενδεικτική Βιβλιογραφία Ξένοι συγγραφείς Barnett, L. (1991). Characterizing playfulness: correlates with individual attributes and personality traits. Play & Culture, 4 (4), Barnett, L. A. (1991). The Playful Child. Measurement of a disposition to play. Play & Culture, 4 (1), Boyer, W.A.R. (1997). Enhancing playfulness with sensorial stimulation. Childhood Education, 12(1), Donnelly, F.C., Mueller, S. S., & Gallahue, D. L. (2019). Αναπτυξιακή φυσική αγωγή για όλα τα παιδιά (μτφρ. Υ. Σοκοδήμου, Χ. Βαρλάμη). (2η ελληνική έκδοση). Θεσσαλονίκη: Studio University Press. Edwards, L. C., Bayless, K. M., & Ramsey, M. E. (2010). Μουσική και κίνηση. Ένας τρόπος ζωής για το μικρό παιδί (επιμ. Ε. Ζαχοπούλου, μτφρ. Ε. Ζαχοπούλου, Ε. Κωνσταντινίδου). Θεσσαλονίκη: Studio University Press. Neuber, N. (2010). Darstellen, Vorführen, Aufführen vom Bewegungsspiel zum Bewegungstheater. In H. Lange, S. Sinning (Hrsg.). Handbuch Methoden im Sport Lehren und Lernen in der Schule, im Verein und im Gesundheitssport ( ). Balingen: Spitta. Neuber, N., & Pürgstaller E. (2020). Spiel, Musik, Tanz, Bewegungstheater - kulturelle Bildungsangebote im Grundschulsport. In P. Neumann, E. Balz (Hrsg.). Grundschulsport. Empirische Einblicke und pädagogische Empfehlungen ( ). Aachen: Meyer & Meyer. Schmolke, A. (1976). Das Bewegungstheater. Hilfen und Anregungen. Wolfenbuettel: Moeseler. Piaget, J. (1959). The Language and Thought of the Child. London and New York: Routledge.

5 5 Zimmer, R. (2007). Εγχειρίδιο Ψυχοκινητικής. Θεωρία και Πράξη της Ψυχοκινητικής Παρέμβασης. Αθήνα: Εκδόσεις Αθλότυπο. Zimmer, R. (2004). Bewegungsförderung. So werden Kinder fit und beweglich. München: DonBosco Verlag. Έλληνες συγγραφείς Αυδή, Α., & Χατζηγεωργίου, Μ. (2007). Η τέχνη του δράματος στην εκπαίδευση. Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο. Κουρετζής, Λ. (2008). Το Θεατρικό Παιχνίδι και οι Διαστάσεις του. Το Θεατρικό Παιχνίδι στο Πρόγραμμα ΜΕΛΙΝΑ. Σχέδια Δράσης (project). Αθήνα: Εκδόσεις Ταξιδευτής. Μπουρνέλλη, Ν. (2002). Κινητική Δημιουργικότητα. Ειδικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης της Κινητικής Δημιουργικότητας για παιδιά. Αθήνα: AlfaStatus. Παπαθανασίου, Α., & Μπασκλαβάνη, Ο. (2001). Θεατροπαιχνίδια. Αθήνα: Εκδόσεις Κέδρος. Ημερομηνία 22/6/2020 Ονοματεπώνυμο φοιτητή: Ευαγγελία Κεντρωτή-Λάββα Υπογραφή: Ονοματεπώνυμο επιβλέποντα: Υπογραφή: