ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ

Transcript

1 Δ ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙH ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΗ ΕΙΡΑ ΣΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΟΡΓΑΝΙΜΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΔΛΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ Θέκα: Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΦΑΛΙΗ ΣΟΝ ΟΡΓΑΝΙΜΟ ΑΦΑΛΙΗ ΔΛΔΤΘΔΡΩΝ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΙΩΝ (Ο.Α.Δ.Δ.) ΚΑΙ Ο ΚΤΚΛΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΑΙΑ ΣΟΤ ΤΝΗΓΟΡΟΤ ΣΟΤ ΠΟΛΙΣΗ πνπδαζηήο: Ιωάλλεο Γθνύλεο Δπηβιέπωλ: Γ.Ν. Βαζίιεηνο Σδέκνο ΑΘΗΝΑ

2 «Σν Κξάηνο κεξηκλά γηα ηελ θνηλσληθή αζθάιηζε ησλ εξγαδνκέλσλ, φπσο λφκνο νξίδεη» (χληαγκα ηεο Διιάδνο, άξζξν 22, παξ. 5) 2

3 ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΙΔ Δλληνικέρ ΑΔ Αλψλπκε Δηαηξεία ΑΜΔΑ Άηνκα Με Δηδηθέο Αλάγθεο ΑΝ Αλαγθαζηηθφο Νφκνο Απμ. Αξκελφπνπινο (πεξηνδηθφ) ΓΓΚΑ Γεληθή Γξακκαηεία Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ ΓΛΚ Γεληθφ Λνγηζηήξην ηνπ Κξάηνπο ΓΔΔ Γίθαην Δπηρεηξήζεσλ & Δηαηξηψλ (πεξηνδηθφ) ΓΔΚ Γηθαζηήξην Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ ΓΔΝ Γειηίν Δξγαηηθήο Ννκνζεζίαο (πεξηνδηθφ) ΓιΓικ Γηνηθεηηθή Γίθε (πεξηνδηθφ) ΓΟΔ Γηεζλήο Οξγάλσζε Δξγαζίαο ΓΟΤ Γεκφζηα Οηθνλνκηθή Τπεξεζία Γ.ΙΚΑ Γειηίνλ ΗΚΑ (πεξηνδηθφ) ΔΓΚΑ Δπηζεψξεζε Γηθαίνπ Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο (πεξηνδηθφ) ΔΔ Δπξσπατθή Έλσζε ΔΔ Δηήζηα Έθζεζε ΙΚΑ Ίδξπκα Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ ΚΓΓ Κψδηθαο Γηνηθεηηθήο Γηαδηθαζίαο ΚπολΓ Κψδηθαο Πνιηηηθήο Γηθνλνκίαο ΚΤΑ Κνηλή Τπνπξγηθή Απφθαζε Ν. Νφκνο ΝΓ Ννκνζεηηθφ Γηάηαγκα ΝΠΓΓ Ννκηθφ Πξφζσπν Γεκνζίνπ Γηθαίνπ ΝΠΙΓ Ννκηθφ Πξφζσπν Ηδησηηθνχ Γηθαίνπ ΝΚ Ννκηθφ πκβνχιην ηνπ Κξάηνπο ΟΑΔΓ Οξγαληζκφο Απαζρφιεζεο Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ ΟΑΔΔ Οξγαληζκφο Αζθάιηζεο Διεπζέξσλ Δπαγγεικαηηψλ ΟΓΑ Οξγαληζκφο Γεσξγηθψλ Αζθαιίζεσλ ΠΓ Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα ηδ πκβνχιην ηεο Δπηθξαηείαο ηπ πλήγνξνο ηνπ Πνιίηε ςνδδπιθ πλδηθαιηζηηθή Δπηζεψξεζε(πεξηνδηθφ) ΣΑΔ Σακείν Αζθάιηζεο Δκπφξσλ ΣΓΔ Σνπηθή Γηνηθεηηθή Δπηηξνπή ΣΔΒΔ Σακείν Δπαγγεικαηηψλ θαη Βηνηερλψλ Διιάδνο ΣΑΤ Σακείν χληαμεο θαη Αζθάιηζεο Τγεηνλνκηθψλ ΤΑ Τπνπξγηθή Απφθαζε ΤΔ Τγεηνλνκηθή Δπηηξνπή ΦΔΚ Φχιιν Δθεκεξίδαο ηεο Κπβεξλήζεσο Ξενόγλυζζερ EISS ILO RISS European Institute of Social Security International Labour Organization Revue Internationale de Sécurité sociale 3

4 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ειίδα Πεπίλητη 6 Α. Διζαγυγή 10 Β. Η κοινυνική αζθάλιζη ηυν αςηοαπαζσολοςμένυν και ο Ο.Α.Δ.Δ. 1. Ηζηνξηθή αλαδξνκή Ζ θιαδηθή νξγάλσζε ησλ ηακείσλ απηναπαζρνινπκέλσλ H δεκηνπξγία ελφο εληαίνπ θνξέα απηνηειψο απαζρνινχκελσλ Ο Οξγαληζκφο Αζθάιηζεο Διεπζέξσλ Δπαγγεικαηηψλ (Ο.Α.Δ.Δ.) Υξεκαηνδφηεζε θαη Γηνηθεηηθή Οξγάλσζε θνξέσλ απηναπαζρνινπκέλσλ Πεγέο Υξεκαηνδφηεζεο Γηνηθεηηθή Οξγάλσζε 35 Γ. Ο πόλορ και η λειηοςπγία ηος ςνηγόπος ηος Πολίηη και ηος Κύκλος Κοινυνικήρ Πποζηαζίαρ 1. Ο Ρφινο θαη ε Λεηηνπξγία ηνπ πλεγφξνπ ηνπ Πνιίηε Πνηνο είλαη ν πλήγνξνο ηνπ Πνιίηε Ζ απνζηνιή ηνπ ηπ Οξγάλσζε θαη Γνκή ηπ Διάρηζην πεξηερφκελν ηεο αλαθνξάο Ζ δηαδηθαζία ηεο έξεπλαο Σν Πεδίν Αξκνδηφηεηαο ηνπ πλεγφξνπ ηνπ Πνιίηε Ζ θχζε ηεο δηακεζνιαβεηηθήο ιεηηνπξγίαο ηνπ ηπ Ο ξφινο θαη ε ιεηηνπξγία ηνπ Κχθινπ Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο ηνπ ηπ Θεκαηηθφ αληηθείκελν θαη Αξκνδηφηεηεο Γεληθή απνηίκεζε δξαζηεξηφηεηαο ηνπ Κχθινπ Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο Πξνβιήκαηα δηνηθεηηθήο δξάζεο ζηελ Κνηλσληθή αζθάιηζε Πξνβιήκαηα θαηά ηελ εθαξκνγή ησλ αξρψλ ηνπ Γηνηθεηηθνχ δηθαίνπ Διιηπήο ελεκέξσζε Καζπζηεξήζεηο α. Καζπζηέξεζε πνπ νδεγεί ζε απψιεηα ηνπ αζθαιηζηηθνχ 52 δηθαηψκαηνο 3.1.2β. Καζπζηέξεζε ζηελ έθδνζε απνθάζεσλ Σνπηθψλ Γηνηθεηηθψλ 53 Δπηηξνπψλ Παξαβίαζε ησλ αξρψλ ηεο επηείθεηαο θαη ηεο δηθαηνινγεκέλεο 54 εκπηζηνζχλεο ηνπ δηνηθνχκελνπ 3.2. Πξνβιήκαηα ζηελ εξκελεία θαλφλσλ ηνπ θνηλσληθναζθαιηζηηθνχ 55 δηθαίνπ 3.3 Δπηζηξνθή αρξεσζηήησο θαηαβιεζεηζψλ ρξεκαηηθψλ παξνρψλ 58 Γ. Παποςζίαζη ςποθέζευν κοινυνικήρ αζθάλιζηρ ηος ΟΑΔΔ από ηον Κύκλο Κοινυνικήρ Πποζηαζίαρ ηος ηπ 1. Τπαγσγή ζηελ αζθάιηζε Παξάλνκε ππαγσγή ζηελ αζθάιηζε 60 4

5 1.2. Γηθαίσκα ζηελ αζθάιηζε Γηαδνρηθή αζθάιηζε Δπηινγή θνξέα αζθάιηζεο Υξεκαηνδφηεζε θνηλσληθήο αζθάιηζεο Δπηζηξνθή πξνζαπμήζεσλ ζε αζθαιηζκέλν ιφγσ ειιηπνχο ελεκέξσζεο 71 Παξαβίαζε ηεο αξρήο ηεο ρξεζηήο δηνίθεζεο 2.2. Παξαθνινχζεζε θαη είζπξαμε εηζθνξψλ απηναπαζρνινπκέλσλ Παξνρέο θνηλσληθήο αζθάιηζεο Έμνδα θεδείαο χληαμε ιφγσ ζαλάηνπ Δπίδνκα ηεηξαπιεγίαο - παξαπιεγίαο Οξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία θνξέσλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο Καθνδηνίθεζε Καζπζηέξεζε ζηελ νινθιήξσζε δηαδηθαζηψλ Καθνδηνίθεζε Με ρνξήγεζε αληηγξάθσλ ηζνινγηζκνχ ζε αζθαιηζκέλν Αλαδήηεζε αρξεσζηήησο θαηαβιεζέληνο επηδφκαηνο γάκνπ Παξαβίαζε 79 αξρήο ρξεζηήο δηνίθεζεο Γ. ςμπεπάζμαηα - Πποηάζειρ 82 Δ. Παπάπηημα 90 η. Βιβλιογπαθία 101 5

6 ΠΔΡΙΛΗΦΗ Ζ παξνχζα εξγαζία εμεηάδεη ηα πξνβιήκαηα θνηλσληθήο αζθάιηζεο ηνπ Οξγαληζκνχ Αζθαιίζεσο Διεπζέξσλ Δπαγγεικαηηψλ, φπσο πξνθχπηνπλ απφ αλαθνξέο πνιηηψλ ζηνλ Κχθιν Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο ηνπ πλεγφξνπ ηνπ Πνιίηε. Ζ εξγαζία ζηεξίδεηαη ζηελ κειέηε θαη επεμεξγαζία: α) ηνπ πθηζηάκελνπ θαη ηνπ πξνυπάξρνληνο λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ θαη ησλ ζπλνδεπηηθψλ θεηκέλσλ ηνπ λφκνπ 2676/99 κε ηνλ νπνίν ηδξχζεθε ν Ο.Α.Δ.Δ., θαζψο θαη ησλ πξνεδξηθψλ δηαηαγκάησλ πνπ ηνλ ζπλνδεχνπλ, β) ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο γ) ηεο ζρεηηθήο αξζξνγξαθίαο ζε πεξηνδηθά θνηλσληθναζθαιηζηηθνχ θαη δηνηθεηηθνχ δηθαίνπ δ) ηηο εηήζηεο θαη εηδηθέο εθζέζεηο ηνπ ηπ θαη ε) ηηο αλαθνξέο πνιηηψλ πνπ αθνξνχλ ηνλ ΟΑΔΔ ζηνλ Κχθιν Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο ηνπ ηπ. ην Δηζαγσγηθφ κέξνο ηεο εξγαζίαο πξνζδηνξίδνληαη ηα βαζηθά πξνβιήκαηα ηνπ θνηλσληθναζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ Διιάδα, γίλεηαη αλαθνξά ζηηο κεηαξξπζκηζηηθέο πξνζπάζεηεο ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ θαη ηέινο εμεηάδεηαη ν ξφινο ηνπ πλεγφξνπ ηνπ Πνιίηε ζε απηή ηελ πξνζπάζεηα. ην δεχηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο παξαηίζεηαη κηα ζχληνκε ηζηνξηθή αλαδξνκή ζηα ζεκαληηθφηεξα ζηάδηα ηεο εμέιημεο ηνπ ζεζκνχ ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο ησλ απηναπαζρνινχκελσλ. απηφ ην κέξνο ηεο εξγαζίαο, κειεηάηαη ην πξνεγνχκελν λνκνζεηηθφ πιαίζην ησλ ζπγρσλεπζέλησλ ηακείσλ (ΣΔΒΔ, ΣΑΔ θαη ΣΑ) θαη ην ππάξρνλ πνπ ηδξχεη ηνλ ΟΑΔΔ. Δπηπξνζζέησο, εμεηάδεηαη ν ηξφπνο ρξεκαηνδφηεζεο θαη ε δηνηθεηηθή νξγάλσζε ησλ θνξέσλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο ησλ απηναπαζρνινπκέλσλ. ην ηξίην κέξνο ηεο εξγαζίαο ηεο εξγαζίαο κειεηάηαη ν ξφινο θαη ε ιεηηνπξγία ηνπ πλεγφξνπ ηνπ Πνιίηε θαη ε ζρέζε ηνπ κε ηε Γεκφζηα Γηνίθεζε. Πην ζπγθεθξηκέλα, εμεηάδεηαη ν ξφινο ηνπ Κχθινπ Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο, ηα πξνβιήκαηα θνηλσληθήο αζθάιηζεο πνπ αληηκεησπίδεη θαη παξνπζηάδνληαη ελδεηθηηθέο πεξηπηψζεηο ηεο ηειεπηαίαο ηξηεηίαο. ην ηέηαξην κέξνο γίλεηαη κηα παξνπζίαζε ησλ πξνβιεκάησλ ηνπ Οξγαληζκνχ Αζθάιηζεο Διεπζέξσλ Δπαγγεικαηηψλ (Ο.Α.Δ.Δ.), πνπ εληφπηζε ν Κχθινο Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο ηνπ ηπ. θαη εθηείλνληαη ζε φιν ην εχξνο ηνπ ζεζκνχ ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Γηα ηελ αληηκεηψπηζε απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ, νη πνιίηεο δεηνχλ ηε δηακεζνιαβεηηθή θαη ειεγθηηθή παξέκβαζε ηνπ θχθινπ Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο ηνπ ηπ. 6

7 ην ηειεπηαίν κέξνο ηεο εξγαζίαο παξαηίζεληαη θάπνηα ζπκπεξάζκαηα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα πξνβιήκαηα θνηλσληθήο αζθάιηζεο πνπ αθνξνχλ ηνλ ΟΑΔΔ θαη πξνηείλνληαη ελδεδεηγκέλεο ιχζεηο. πγθεθξηκέλεο πξσηνβνπιίεο, φπσο: ε δηελέξγεηα ζπρλψλ θαη πεξηνδηθψλ ειέγρσλ, ε αληηκεηψπηζε γξαθεηνθξαηηθψλ θαηλνκέλσλ θη ε απινχζηεπζε ησλ δηαδηθαζηψλ, ε επίζπεπζε ηεο νινθιήξσζεο ησλ δηαδηθαζηψλ γηα ηελ νπζηαζηηθή ελνπνίεζε ησλ Σακείσλ, ε θσδηθνπνίεζε ηεο λνκνζεζίαο θαη ν εθζπγρξνληζκφο ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ κεραλνγξαθηθνχ ζπζηήκαηνο ησλ ηακείσλ, ζα κπνξνχζαλ λα ελζσκαησζνχλ ζε νπνηαδήπνηε κειινληηθή κεηαξξχζκηζε ηνπ θνηλσληθναζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο.. Summary The present study examines the problems of social security in the Social Security of Self Employed Organisation (O.A.E.E.), as they result from citizens complaints submitted to the Greek Ombudsman. The study is separated in five parts and is supported in the study and treatment of: a) existing and pre-existing legislative framework and accompanying texts of law, as well as the presidential decrees that specialise it, of b) relative Bibliography of Social Security, of c) relative articles in journals of administrative and social security law, of d) annual and special reports of the Greek Ombudsman and of e) citizens complaints submitted to the Department of Social Protection of the Greek Ombudsman. In the Introductive part of study is described the significant problems of the Greek social security system, is determined the reforming efforts made of last years period and is examined the role of the Greek Ombudsman in these efforts. In the second part of analysis is presented a short historical retrospection in the more important stages following the development of self-employed social security institution. In this part of work is examined the previous legislative framework of the incorporated funds (TEVE, TAE and TSA) and the existing one, which determines the merger of these funds into a new organization (O.A.E.E.). Additionally, is examined the financing and administrative system of self employed social security organizations. The third part of the study presents the role and the operation of the Greek Ombudsman, as well as its interactions with Public Service. In particular, it 7

8 determines the role and operation of the Department of the Greek Ombudsman, the problems of social security that handles through the examination of citizens complaints and presents a range of indicative complaints of the last three year period. In the fourth part becomes a presentation of the problems of social security concerning O.A.E.E., extending in a wide range, ascertained by the Department of Social Protection. Through its mediatory and auditing role, the Greek Ombudsman is trying to confront with these problems. The last part of the assignment sets out some conclusions arising from the most important problems of social security that concern OAEE and proposes advisable solutions. Concrete initiatives, as, the conducting of frequent and periodical audits, the confrontation of bureaucratic phenomena and the simplification of processes, the precipitation of completion for the actual unification of Funds, the codification of legislation and the modernisation of computer operational system of funds, could be incorporated in any future reform of social security system. 8

9 ΛΔΞΔΙ ΚΛΔΙΓΙΑ Κνηλσληθή αζθάιηζε, Οξγαληζκφο Αζθάιηζεο Διεπζέξσλ Δπαγγεικαηηψλ (Ο.Α.Δ.Δ.), Σακείν Αζθαιίζεσο Δπαγγεικαηηψλ θαη Βηνηερλψλ Διιάδνο (Σ.Δ.Β.Δ.), Σακείν Αζθαιίζεσο Δκπφξσλ (Σ.Α.Δ.), Σακείν πληάμεσλ Απηνθηλεηηζηψλ (Σ..Α.), Κχθινο Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο, πλήγνξνο ηνπ Πνιίηε, απηναπαζρνινχκελνη, θνξέαο θνηλσληθήο αζθάιηζεο, ρξεζηή δηνίθεζε, ππαγσγή ζηελ αζθάιηζε, ηππηθή αζθάιηζε, θαθνδηνίθεζε. 9

10 ΔΙΑΓΧΓΗ Απνηειεί θνηλή δηαπίζησζε φηη ηα ζπζηήκαηα θνηλσληθήο αζθάιηζεο ηεινχλ ππφ θξίζε ηφζν ζηελ Διιάδα φζν θαη ζηηο ρψξεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. ηε ρψξα καο, εμσηεξηθνί παξάγνληεο πνπ επηδξνχλ αξλεηηθά ζηελ εμέιημε ηεο Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο είλαη: ε ρξφληα θαηάζηαζε ηεο νηθνλνκίαο καο Ζ αλεξγία θαη νη λέεο κνξθέο απαζρφιεζεο κε απνηέιεζκα, ηε κείσζε ησλ ελεξγψλ αζθαιηζκέλσλ θαη ηελ αλαηξνπή ηεο αζθαιηζηηθήο ζρέζεο ζηνπο Αζθαιηζηηθνχο Οξγαληζκνχο θάησ ηνπ 1 πξνο 4 πνπ ζεσξείηαη ε ειάρηζηε πγηήο. Σν δεκνγξαθηθφ πξφβιεκα κε ηε δηπιή ηνπ φςε, ηεο γήξαλζεο ηνπ πιεζπζκνχ, ηεο ππνγελλεηηθφηεηαο θαη ηεο αχμεζεο ηεο πξνζδνθψκελεο δηάξθεηαο δσήο. Ζ αχμεζε ησλ δαπαλψλ πγείαο απφ ηελ αιιαγή ηεο ειηθηαθήο δηάξζξσζεο αιιά θαη ιφγσ ησλ λέσλ θαξκάθσλ θαη ηερλνινγηθψλ κεζφδσλ ηεο ηαηξηθήο επηζηήκεο. Οη δαπάλεο πγείαο έρνπλ εθηηλαρζεί ζε δπζζεψξεηα χςε (1,15 ηξηο πεξίπνπ). Αιιά θαη άιινη παξάγνληεο ελδνγελείο, φπσο ην νξγαλσηηθφ πξφβιεκα θαζψο θαη πξφβιεκα νξζνινγηθνχ ηχπνπ ρξεκαηνδφηεζεο επεξεάδνπλ αξλεηηθά ηελ εμέιημε ηνπ ζεζκνχ. Σν νξγαλσηηθφ πξφβιεκα, ζπλδέεηαη κε ηελ έιιεηςε ζρεδηαζκνχ θαη ηελ απνπζία αζθαιηζηηθήο ελφηεηαο ζε έλα ζχζηεκα πνιπάξηζκσλ θαη πνιχπινθσλ αζθαιηζηηθψλ θνξέσλ κε πνιιαπιέο δξαζηεξηφηεηεο (ζπγρξφλσο θχξηαο, επηθνπξηθήο αζθάιηζεο, πξφλνηαο θαη αζζελείαο). Σν γεγνλφο απηφ νδεγεί ζηηο εμήο δηαπηζηψζεηο: Ο θαηαθεξκαηηζκφο θαη ε πνιππινθφηεηα ηνπ ζπζηήκαηνο, ε δηάζπαζή ηνπ ζε πνιινχο απηφλνκνπο νξγαληζκνχο, δελ επηηξέπνπλ ηελ αλαγλψξηζε ησλ ζηφρσλ ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο θαη έηζη εκπφδηζαλ, κέρξη ζήκεξα, ηε δεκηνπξγία πλεχκαηνο θνηλήο αζθαιηζηηθήο αληίιεςεο αθνχ δε δηεπθφιπλαλ ηελ εηζαγσγή εληαίσλ αξρψλ θαη εληαίσλ ξπζκίζεσλ. Γεγνλφο πνπ νδήγεζε ζε κεγάιεο αδηθίεο, αληζφηεηεο παξνρψλ πξνυπνζέζεσλ, δηαθνξνπνηήζεηο ζηε ρξεκαηνδφηεζε. 10

11 ηηο κεγάιεο ιεηηνπξγηθέο δαπάλεο απφ ηε ιεηηνπξγία πνιιψλ Γ.. θαη πνιιψλ θαηαθεξκαηηζκέλσλ θαη αλαπνηειεζκαηηθψλ ππεξεζηψλ. ηηο ζεκαληηθέο αδπλακίεο επηηειηθνχ ζπληνληζκνχ ησλ κεραλνγξαθηθψλ ζπζηεκάησλ θαη ησλ θνξέσλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο θαη ζε θαζπζηεξήζεηο ησλ κεγάισλ έξγσλ κεραλνγξάθεζεο πνπ πξνσζνχληαη. ηηο κεγάιεο θαζπζηεξήζεηο, πνιιέο θνξέο, γηα ηελ απνλνκή ζπληάμεσλ θαη ζε κηα ελ γέλεη γξαθεηνθξαηηθή ζπληαμηνδνηηθή δηαδηθαζία θαη ηαιαηπσξία ηνπ πνιίηε. ηηο ζεκαληηθέο ειιείςεηο ζε επίπεδν ειεγθηηθψλ κεραληζκψλ Καζίζηαηαη, ζπλεπψο, αλαπφδξαζηε ε αλάγθε γηα κεηαξξχζκηζε ησλ θνηλσληθναζθαιηζηηθψλ ζπζηεκάησλ θαη ε νπνία απνηειεί, ηηο ηειεπηαίεο δπν δεθαεηίεο, ζέκα πςειήο πξνηεξαηφηεηαο ζηελ agenda ηνπ πνιηηηθνχ θαη επηζηεκνληθνχ δηαιφγνπ, ηφζν ζηνλ επξσπατθφ φζν θαη ζηνλ ειιεληθφ ρψξν. ηελ Διιάδα, έρεη ήδε δηακνξθσζεί έλαο, κνινλφηη αξθεηά «πεξηνξηζκέλνο», δεκφζηνο ρψξνο εθπφλεζεο πξνηάζεσλ θαη ζηξαηεγηθψλ, ζπιινγήο θαη αλάιπζεο δεδνκέλσλ, θαζψο θαη κεηαξξπζκηζηηθψλ πξνηάζεσλ. Ζ πξνζπάζεηα πνπ ζπζηεκαηηθά θαηαβάιιεηαη ηα ηειεπηαία ρξφληα απφ ηνπο αξκφδηνπο θνξείο γηα ηε κεξηθή κεηαξξχζκηζε θαη βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ησλ ππεξεζηψλ ζηνλ ηνκέα ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο, δελ έρεη δπζηπρψο νδεγήζεη ζηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα θαη ζηελ εμάιεηςε βαζηθψλ πξνβιεκάησλ. ηελ «θαξδηά» ηεο ζηξαηεγηθήο ηνπο βξίζθεηαη ε έκθαζε ζε κεξηθέο φςεηο ηνπ ππάξρνληνο ζπζηήκαηνο, παξακεξίδνληαο θπξίσο ηηο εμσζπζηεκηθέο επηδξάζεηο θαη δηαζπλδέζεηο ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Έλα ηέηνην ξφιν ζηελ κεηαξξπζκηζηηθή πξνζπάζεηα δχλαηαη λα παίμεη ν πλήγνξνο ηνπ Πνιίηε θαζψο νθείιεη, φηαλ εληνπίδεη κέζα απφ ηελ θαζεκεξηλή ηνπ εκπεηξία ζπζηεκηθνχ ραξαθηήξα αδπλακίεο ζηελ νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο, λα ηηο αλαδεηθλχεη πξνθεηκέλνπ λα ζπκβάιεη ζηελ αληηκεηψπηζή ηνπο. Καη απηφλ ηνλ ηξφπν, ε ζπλεηζθνξά ηνπ ζην εζσηεξηθφ ησλ ζπζηεκάησλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο είλαη ζεκαληηθή, απαηηεί φκσο ζπλερή θαη θξηηηθή κειέηε θαη επεμεξγαζία, ηθαλή λα εκπινπηίζεη ηνλ εζσηεξηθφ πνιηηηθφ θαη επηζηεκνληθφ δηάινγν θαη λα πξνζαξκνζηεί ζηα εγρψξηα ζεζκηθά, θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά δεδνκέλα. Έρνληαο ζεζαπξίζεη κηα πινχζηα εκπεηξία απφ ηηο ππνζέζεηο πνπ έρεη ρεηξηζηεί έσο ζήκεξα, ν πλήγνξνο ηνπ Πνιίηε απνηειεί έλα πξνλνκηαθφ ζεκείν 11

12 παξαηήξεζεο ησλ αδπλακηψλ ηεο θνηλσληθήο δηνίθεζεο, έλα απζεληηθφ Παξαηεξεηήξην ηεο Καθνδηνίθεζεο ησλ θνξέσλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Ζ πξνλνκηαθή απηή ζέζε ππνρξεψλεη ηελ Αλεμάξηεηε Αξρή λα ζπλζέηεη δηαξθψο ηελ εκπεηξία ηεο, ηδίσο ζηηο πεξηπηψζεηο εθείλεο φπνπ δηαπηζηψλεη φηη νη επηπηψζεηο ηεο θαθνδηνίθεζεο ππεξβαίλνπλ ηελ ζθαίξα ησλ αηνκηθψλ ζπκθεξφλησλ, δηαθπβεχνληαο πιένλ δσηηθά θνηλσληθά αγαζά. Με ηνλ ηξφπν απηφ κπνξεί λα δψζεη πξνζηηζέκελε αμία ζε νπνηαδήπνηε αλαδηνξγάλσζε ηνπ ζπζηήκαηνο. Ζ ζεζκνζέηεζε ζεκαληηθψλ ξπζκίζεσλ πνπ έγηλε κε ην λ. 2676/99 «Οξγαλσηηθή θαη ιεηηνπξγηθή αλαδηάξζξσζε ησλ θνξέσλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο» ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο ζπγρψλεπζεο ησλ Σακείσλ Αζθάιηζεο Διεχζεξσλ Δπαγγεικαηηψλ (Σ.Δ.Β.Δ., Σ.Α.Δ., Σ..Α.) ζε έλα Φνξέα (Ο.Α.Δ.Δ), ππήξμε έλα ζεκαληηθφ βήκα πξνο ηε ζσζηή θαηεχζπλζε θαη ζα κπνξνχζε λα επηιχζεη πνιιά απφ ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνληαη ζήκεξα. Δλ ηνχηνηο, ην ρξνληθφ δηάζηεκα εθθξεκνχζε ε νινθιήξσζε ηεο δηαδηθαζίαο γηα ηελ νπζηαζηηθή ελνπνίεζε ησλ ζπγθεθξηκέλσλ Αζθαιηζηηθψλ Σακείσλ, ζπζζσξεχνληαο, ζχκθσλα κε ηελ εκπεηξία ηνπ ηπ, πνηθίια πξνβιήκαηα πνπ αλαδεηθλχνληαη απφ ηηο αλαθνξέο ησλ πνιηηψλ γηα ηνλ ΟΑΔΔ. Δπηπξνζζέησο, ιακβάλνληαο ππφςε φηη ην πνζνζηφ ησλ απηναπαζρνινπκέλσλ αλέξρεηαη ζηελ Διιάδα ζε 36% (πνιχ πςειφηεξν απφ ηνλ κέζν φξν ηεο E.E. (20%)) είλαη πνιχ ζεκαληηθφ λα θαηαγξαθεί ε εκπεηξία ηνπ Κχθινπ Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο ηνπ ηπ πάλσ ζηηο επηπηψζεηο πνπ έρεη ε θαθνδηνίθεζε ζε ζέκαηα θνηλσληθήο αζθάιηζεο ησλ επί κέξνπο αζθαιηζηηθψλ θνξέσλ πνπ απνηεινχλ ηνλ ΟΑΔΔ. Μηα ηέηνηα πξνζπάζεηα έρεη δηηηή ζεκαζία. Απφ ηελ κηα πιεπξά, ζα ζπκβάιιεη ζηελ ελίζρπζε ησλ ζηφρσλ θαη ησλ πξνηεξαηνηήησλ ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο, πνπ έρνπλ ζην επίθεληξφ ηνπο ηελ ελίζρπζε ησλ κεραληζκψλ θνηλσληθήο πξνζηαζίαο θαη ηε θξνληίδα γηα ηελ εμαζθάιηζε ελφο πγηνχο, απνηειεζκαηηθνχ θαη βηψζηκνπ θνηλσληθναζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο. Παξάιιεια, ζα ζπληείλεη ζηε δηακφξθσζε πεξηβάιινληνο πγηνχο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη παξαγσγηθφηεηαο ζε ζπλζήθεο εξγαζηαθήο αζθάιεηαο. 12

13 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1 Ο Η ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΑΦΑΛΙΗ ΣΧΝ ΑΤΣΟΑΠΑΥΟΛΟΤΜΔΝΧΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΜΟ ΑΦΑΛΙΗ ΔΛΔΤΘΔΡΧΝ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΙΧΝ 1.1 Ιζηοπική Αναδπομή Ζ εξγαηηθή λνκνζεζία γελλήζεθε ζηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα ππφ ζπλζήθεο εθβηνκεράληζεο. Παξάιιεια, ε γέλλεζε ησλ ζπζηεκάησλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο, ζχκθσλα κε ην γεξκαληθφ παξάδεηγκα, επηλνήζεθε γηα κηα θνηλσληθή ηάμε πνπ δνχζε απνθιεηζηηθά απφ ηελ εξγαζηαθή ηεο δχλακε, ηνπο βηνκεραληθνχο εξγάηεο 1 Ζ γέλλεζε ηνπ ζεζκνχ εμαξηήζεθε απφ νξηζκέλν πιαίζην θνηλσληθψλ ζρέζεσλ παξαγσγήο, φπσο ε πξνιεηαξηνπνίεζε κεγάισλ νκάδσλ πιεζπζκνχ. Γηα ηνπο γλσζηνχο ιφγνπο πνπ θαζηζηνχζαλ ηελ ηάμε απηή εχηξσηε θαη πιένλ επηξξεπή ζηε δπζηπρία, θαζηεξψζεθε ε θνηλσληθνπνίεζε ησλ θηλδχλσλ. ην ρξνληθφ ζεκείν εθθίλεζήο ηεο, ινηπφλ, ε θνηλσληθή αζθάιηζε ζπλδέζεθε κε ηελ εηζαγσγή ησλ βηνκεραληθψλ δηαδηθαζηψλ παξαγσγήο θη αθνξνχζε θπξίσο ηνπο πην «απφθιεξνπο» ησλ βηνκεραληθψλ εξγαηψλ, ηνπο ρακειφκηζζνπο 2. Μεηέπεηηα, ν ζεζκφο επεθηάζεθε ζε φιε ηελ εξγαηηθή ηάμε θαιχπηνληαο θάζε θαηεγνξία κηζζσηψλ. Άιισζηε, ε θξαηηθή παξέκβαζε γηα ηε δεκηνπξγία ησλ ππνρξεσηηθψλ θνηλσληθψλ αζθαιίζεσλ δελ απνηεινχζε, θαηά βάζε, παξά ηε γελίθεπζε ηεο εκπεηξίαο ησλ αιιεινβνεζεηηθψλ ελψζεσλ, δειαδή κηαο κνξθήο εξγαηηθψλ νξγαλψζεσλ. Οη ξίδεο ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο αλεπξίζθνληαη ζηελ πνιηηηθή εμαζθάιηζεο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, «αλάπηπμε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηνπ θαη πξνζαξκνγήο ηνπ ζηηο αλάγθεο κηα ηερληθά πην ζχλζεηεο βηνκεραλίαο». Σν βηζκαξθηαλφ κνληέιν θνηλσληθψλ αζθαιίζεσλ είρε σο απνδέθηε ηελ εξγαηηθή ηάμε θαη απέβιεπε ελ είδεη «Zückerbrot», ζην λα εκπνδίζεη ιεηηνπξγψληαο πξνιεπηηθά, «ηαο νμείαο ζπγθξνχζεηο κεηαμχ ησλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ» 3. Δξγαηηθή λνκνζεζία θαη θνηλσληθή αζθάιηζε, έρνληαο θνηλή ηζηνξηθή αθεηεξία, πιαηζηψλνπλ πξνζηαηεπηηθά θάζε κνξθή εξγαζίαο πνπ παξέρεηαη γηα 1 Γηεζλέο Γξαθείνλ Δξγαζίαο, Ζ θνηλσληθή αζθάιεηα. εηξά καζεκάησλ εξγαηηθήο εθπαίδεπζεο, Αζήλαη, 1965, ζει Κ. Καιαληδφπνπινπ, «Δηζαγσγή εηο ηελ ηζηνξία ησλ ειιεληθψλ θνηλσληθψλ αζθαιίζεσλ», ΔΓΚΑ ΗΔ (1973), ζει Α. Ληάθνπ, Δξγαζία θαη Πνιηηηθή ζηελ Διιάδα ηνπ κεζνπνιέκνπ, Αζήλαη, 1993, ζει. 443 θαη

14 ινγαξηαζκφ θάπνηνπ άιινπ. Ζ αζθαιηζηηθή πξνζηαζία απφ ηνπο θνηλσληθνχο θηλδχλνπο θαζηεξψζεθε σο αληάιιαγκα γηα ηελ εμάξηεζε θαη ηελ απνμέλσζε ηνπ εξγαδνκέλνπ απφ ηελ εξγαζηαθή ηνπ δχλακε. Δπνκέλσο, ζηελ εμεηαδφκελε δηάθξηζε εμαξηεκέλεο/ αλεμάξηεηεο εξγαζίαο ππάξρεη ήδε έλαο απαξάθακπηνο ηζηνξηθφο «εμαλαγθαζκφο»: ζηηο βηνκεραληθέο νηθνλνκίεο, ε αζθαιηζηηθή πξνζηαζία ηεο κηζζσηήο εξγαζίαο πξνεγήζεθε νηνπδήπνηε αληίζηνηρνπ εγρεηξήκαηνο γηα ηα αλεμάξηεηα επαγγέικαηα. Οη άιιεο ηάμεηο, πιελ ηεο εξγαηηθήο, δηεθδίθεζαλ πνιχ αξγφηεξα θαη ραιαξφηεξα ην δηθαίσκα ζηελ θνηλσληθή αζθάιηζε, αθνχ κπνξνχζαλ απφ κφλεο ηνπο λα θαιχςνπλ ηηο αλάγθεο ηνπο. Ζ θνηλσληθή αζθάιηζε ζηελ Διιάδα ζρεκαηίζηεθε πάλσ ζηε βάζε ελφο ζεζκηθνχ πινπξαιηζκνχ. Ο ηζηνξηθφο παξάγνληαο ήηαλ εθείλνο πνπ βάξπλε, πξσηαξρηθά, ζε κηα ηέηνηα εμέιημε. Δηδηθφηεξα, πεγή ηνπ πινπξαιηζκνχ απηνχ ήηαλ ε έληαμε ηνπ πξνζηαηεπφκελνπ πξνζψπνπ ζ έλα επάγγεικα ή έλαλ θιάδν δξαζηεξηφηεηαο ή κηα επηρείξεζε. Αλάινγα κε ηελ έληαμή ηνπ, ν εξγαδφκελνο ππαγφηαλ θαη ζε δηαθνξεηηθφ ηακείν. Μπνξεί ν πινπξαιηζκφο λα ήηαλ αλαγθαία αθεηεξία ηνπ ζεζκνχ θνηλσληθήο αζθάιηζεο, απεδείρζε, σζηφζν, ηζηνξηθά ηδηαίηεξα αλζεθηηθφο ζηηο αζθνχκελεο πηέζεηο γηα ελνπνίεζε. Έηζη, ε δεκηνπξγία μερσξηζηψλ ηακείσλ γηα θάπνηα επαγγέικαηα πξνεγήζεθε ηεο «γελίθεπζεο» ηνπ ζεζκνχ 4. Δπαγγέικαηα εθηεζεηκέλα ζε ζνβαξνχο θηλδχλνπο πγείαο θαη αζθάιεηαο, φπσο νη κεηαιισξχρνη, ή φπνπ ην Κξάηνο αλαιάκβαλε ην ίδην ην ξφιν ηνπ εξγνδφηε 5, ή πξνθεηκέλνπ λα δψζεη ψζεζε ζε κηα δξαζηεξηφηεηα, φπσο ε λαπηηιία, απνηέιεζαλ ηα πξψηα δείγκαηα γξαθήο ηνπ ζεζκνχ. Ζ πνξεία ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο ζηελ Διιάδα δελ εκθαλίδεη θάπνηα ηδηαίηεξε ηζηνξηθή πξσηνηππία ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο αλεπηπγκέλεο ρψξεο. Δμειίζζεηαη, θαηά ην κάιινλ ή ήηηνλ κε αλάινγν ηξφπν. Σν κφλν πνπ ηε δηαθνξνπνηεί, είλαη φηη εκθαλίδεηαη κε κηα πζηέξεζε ιφγσ ηεο αξγνπνξεκέλεο εθβηνκεράληζεο ηεο ρψξαο 6. Ζ πεξηνξηζκέλε ζπγθέληξσζε θεθαιαίσλ είρε σο απνηέιεζκα ηα ρακειά πνζνζηά κηζζσηήο εξγαζίαο πνπ κε ηεο ζεηξά ηνπο ήηαλ παξάγνληαο πζηέξεζεο ζηελ αλάπηπμε ηνπ αζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο. 4 Ζ. Θαλέιια, «Ζ θνηλσληθή αζθάιηζηο ελ Διιάδη», Γ.ΗΚΑ ΚΓ (1973), ζει Κ. Καιαληδφπνπινπ, «Δηζαγσγή εηο ηελ ηζηνξία ησλ ειιεληθψλ θνηλσληθψλ αζθαιίζεσλ», ΔΓΚΑ ΗΔ (1973), ζει. 3 θαη 4. 6 Φ. Υαηδεδεκεηξίνπ, «Ζ ειιεληθή θνηλσληθή αζθάιηζε ζηελ 50ρξνλε πνξεία ηνπ ΗΚΑ», πλδδπηζ 1987, ζει

15 Ζ θαζηέξσζε ηεο ππνρξεσηηθήο αζθάιηζεο ησλ κηζζσηψλ εκθαλίζηεθε ζε κηα επνρή εηζξνήο κεηαξξπζκηζηηθψλ πξνζπαζεηψλ ζην ρψξν ησλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο. Ζ θνηλσληθή αζθάιηζε ζρεδφλ δηαδέρζεθε ηελ νηθνδφκεζε ηεο πξψηεο εξγαηηθήο λνκνζεζίαο πνπ εγθαηλίαζε ε δηαθπβέξλεζε Βεληδέινπ 7. Έηζη, ε δηαζηαχξσζε ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο κε ηα πξνδξνκηθά εγρεηξήκαηα εξγαηηθνχ δηθαίνπ ζπλδέζεθε κε ηελ θαζηέξσζε ησλ πξψησλ κεραληζκψλ θνηλσληθήο ζπλνρήο ζηελ Διιάδα. Γηα πξψηε θνξά, ε εμαξηεκέλε εξγαζία ζπγθξνηείηαη σο απηφλνκε λνκηθή θαηεγνξία ζην δίθαην θνηλσληθήο αζθάιηζεο θη αλάγεηαη ζε θξηηήξην ππαγσγήο ζηελ αζθάιηζε κηζζσηψλ κε ην Ν. 2868/22 «Πεξί ππνρξεσηηθήο αζθαιίζεσο ησλ εξγαηψλ θαη ηδησηηθψλ ππαιιήισλ». Χζηφζν, ν λφκνο απηφο απέρεη απφ νπνηαδήπνηε πξνζπάζεηα νξηζκνχ ηνπ κηζζσηνχ. Γηα ηελ αθξίβεηα, ν αλσηέξσ λφκνο κηιά γηα ηελ αληίπαιε έλλνηα, ηελ απηνηειή απαζρφιεζε, ηελ νπνία απνθιείεη απφ ηελ ππνρξεσηηθή αζθάιηζε. χκθσλα κε ην άξζξν 1, αζθαιίδεηαη ππνρξεσηηθψο γηα ηελ πεξίπησζε ησλ αηπρεκάησλ ζηελ εξγαζία, ηνπ ζαλάηνπ, ηνπ γήξαηνο θαη γεληθά ηεο αληθαλφηεηαο γηα εξγαζία, θάζε πξφζσπν πνπ δελ εξγάδεηαη απηνηειψο ζε επηρείξεζε ή εξγαζία βηνκεραληθή, βηνηερληθή εκπνξηθή ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ νηθνδνκηθψλ θαη κεηαθνξηθψλ εξγαζηψλ. Χο κε απηνηειψο εξγαδφκελα πξφζσπα ζεσξνχληαη νη δεκφζηνη ππάιιεινη, νη εξγάηεο θαη νη ππεξέηεο άλδξεο θαη γπλαίθεο πνπ παξέρνπλ ηηο ππεξεζίεο ηνπο κε αληηκηζζία, αδηάθνξα απφ ηνλ ηξφπν θαλνληζκνχ ηεο αληηκηζζίαο 8. Με ηνλ αλσηέξσ λφκν θαζηεξψλεηαη ε ζεκειηαθή αξρή ηεο ππνρξεσηηθφηεηαο ηεο αζθάιηζεο γηα ηνπο παξέρνληαο κε απηνηειή εξγαζία (δηαρξνληθφ ζπζηαηηθφ ηνπ απξφζβιεηνπ ππξήλα ηνπ ζεζκνχ) θαηά ησλ θηλδχλσλ ηεο αζζέλεηαο, ηεο αλαπεξίαο, ηνπ γήξαηνο θαη ηνπ ζαλάηνπ. Μεηαπνιεκηθά, ε θνηλσληθή αζθάιηζε απνδεζκεχηεθε ππφ ηελ επίδξαζε ησλ ζηφρσλ ηεο Γηαθήξπμεο ηεο Φηιαδέιθεηαο πνπ πηνζεηνχζε κηα επξεία αληίιεςε γηα ηελ θνηλσληθή αζθάιεηα 9 - απφ παιαηφηεξεο εκκνλέο πεξί πξνζηαζίαο κφλν ησλ εξγαηψλ. ην θχκα ησλ αιιαγψλ, εληάρζεθε θη ε επέθηαζε ηεο ζε πξφζσπα πνπ εξγάδνληαη γηα δηθφ ηνπο ινγαξηαζκφ, ηνπο αλεμάξηεηνπο επαγγεικαηίεο. Δηδηθφηεξα, ζηα ζπζηήκαηα θνηλσληθήο αζθάιεηαο, ε επέθηαζε απηή επηηεχρζεθε δηακέζνπ ηεο θαζνιηθήο θάιπςεο ηνπ πιεζπζκνχ, δειαδή ηελ εμάπισζε ηεο πξνζηαζίαο ζην 7 Μ. Πεηκεδίδνπ Σζνπινπβή, Κνηλσληθέο ηάμεηο θαη κεραληζκνί θνηλσληθήο αλαπαξαγσγήο, Αζήλα, 1987, ζει. 260 επ. 8 Θ. Υνχηα, «ηαζκνί ζηελ ηζηνξία ησλ ειιεληθψλ θνηλσληθψλ αζθαιίζεσλ», ΔΓΚΑ ΚΖ,1983, ζει Ν. Valtikos, Droit international du travail, 2ème, Dalloz, Paris, 1983, ζει

16 ζχλνιν ησλ πνιηηψλ 10. Ζ πηνζέηεζε ηεο αξρήο ηεο θαζνιηθφηεηαο ζπληζηνχζε ηε βαξπζήκαληε ζπκβνιή ηνπ Beveridge ζηε ζχγρξνλε εμέιημε ηνπ ζεζκνχ 11. Ζ ελ ιφγσ αξρή επεξέαζε θαη ηα βηζκαξθηαλά ζπζηήκαηα θνηλσληθήο αζθάιηζεο, ηα νπνία ψζεζε ζηε δηεχξπλζε ηνπ θχθινπ ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πξνζψπσλ 12. Δηδηθφηεξα, ζηα ζπζηήκαηα απηά, ε γελίθεπζε ηεο πξνζηαζίαο έιαβε ρψξα ζηαδηαθά κε ηε δεκηνπξγία μερσξηζηψλ αζθαιηζηηθψλ θνξέσλ γηα φιεο ηηο επαγγεικαηηθέο θαηεγνξίεο. Καηά ηηο δεθαεηίεο πνπ έπνληαη ηνπ δεπηέξνπ παγθνζκίνπ πνιέκνπ, αλαηξέπνληαη, ζηηο επξσπατθέο ρψξεο, νη πξνθαηαιήςεηο ησλ αλεμάξηεησλ επαγγεικαηηψλ (θαη γεληθά ησλ κεζαίσλ ηάμεσλ) γηα ηα νθέιε ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο. Οη δπζθνιίεο θαη ην ελδερφκελν αλέρεηαο έζηξεςαλ θη απηνχο ζηελ αλαδήηεζε ηεο ζπλδξνκήο ηνπ Κξάηνπο. Δγθαηαιείπνληαο ηνπο ηαμηθνχο εγσηζκνχο πνπ έηξεθαλ έλα ζπλαίζζεκα απηνλνκίαο, νη απηναπαζρνινχκελνη άξρηζαλ λα νξγαλψλνληαη ζε αζθαιηζηηθά ζπζηήκαηα 13. Άιισζηε, απέθηεζε ηζρχ απηαπφδεηρηεο αιήζεηαο ε δηαπίζησζε φηη νη θνηλσληθνί θίλδπλνη κπνξνχλ λα πιήμνπλ θάζε άλζξσπν θαη γη απηφ απαηηείηαη ε νξγάλσζε ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο γηα φιεο ηηο επαγγεικαηηθέο νκάδεο θη φινπο ηνπο πνιίηεο. Ζ εμέιημε ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο θαζηζηά κνλνδηάζηαηε ηελ ηζηνξηθή εξκελεία πνπ ηνπνζεηεί ηε γέλεζε ηνπ ζεζκνχ ζηελ επζεία ησλ εξγαηηθψλ δηεθδηθήζεσλ θη εθιακβάλεη ηνπο εξγνδφηεο σο παξάγνληα αληίζηαζεο ζηελ επέθηαζή ηνπ. Οη ζεκεξηλέο δηαζηάζεηο ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο νθείινληαη εμίζνπ ζε κηα αιιαγή ζηάζεο ηεο κεζαίαο ηάμεο φπνπ αλήθνπλ ζπλήζσο νη απηναπαζρνινχκελνη ε νπνία ζηελ πνξεία ελζηεξλίζηεθε θη ε ίδηα ηηο ηδέεο ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο 14. Γειαδή, ε θνηλσληθή αζθάιηζε ζηελ εμέιημή ηεο μεπέξαζε ηηο αξρηθέο κνλνζήκαληεο αληηπαξαζέζεηο, γηα λα πξνζεηαηξηζηεί ζην ηέινο ην επξχηεξν ελδηαθέξνλ ησλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ. Παξελζεηηθά, αο ζεκεησζεί φηη ε ηζηνξηθή πξνζέγγηζε πξνζθέξεη έλα κάζεκα ζηνλ επίδνμν κεηαξξπζκηζηή: 10 Υξ. Αγαιιφπνπινπ, Μειέηαη Δξγαηηθνχ Γηθαίνπ θαη Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο, η. Β, Αζήλαη, 1976, ζει G. Perrin, Sècuritè sociale, Rèalitès sociales, Lausanne, 1993, ζει Κ. Κξεκαιή, Γίθαην Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ, Αζήλα Κνκνηελή, 1985, ζει P. Baldwin, «Les intérêts de classe et l Etat protecteur de l aprês-guerre en Europe: yne perspective historique», RISS, 1990, ζει P. Baldwin, The politics of social solidarity. Class bases of the European Welfare State , Cambridge University Press, Cambridge,

17 νπνηαδήπνηε αιιαγή ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο ζα πξέπεη λα ιάβεη ππφςε αλαπφθεπθηα ηηο πξνζδνθίεο θαη ηα ζπκθέξνληα ηεο κεζαίαο ηάμεο. ηελ Διιάδα, απφ ην κεζνπφιεκν θη έθηνηε επεθηείλεηαη ν ζεζκφο ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο ζηνπο απηναπαζρνινχκελνπο θαη ηα ειεπζέξηα επαγγέικαηα. πγθεθξηκέλα, απφ ην 1925, νπφηε παξαηεξείηαη κηα λέα ψζεζε ζηε ζχζηαζε θιαδηθψλ ηακείσλ κηζζσηψλ κε εηδηθνχο λφκνπο (φρη ζηε βάζε ηεο επηρείξεζεο, αιιά ηνπ επαγγεικαηηθνχ θιάδνπ), αξρίδεη λα νξγαλψλεηαη θη ε αζθάιηζε ησλ απηνηειψο εξγαδνκέλσλ 15. Σν 1928 ηδξχεηαη ην Σακείνλ πληάμεσο θαη Απηαζθαιίζεσο Τγεηνλνκηθψλ (Σ..ΑΤ.), αθνινπζεί ην 1929 ην Σακείν Ννκηθψλ (Σ.Ν.), ην 1934 δεκηνπξγείηαη ην Σακείν πληάμεσλ Μεραληθψλ θαη Δξγνιεπηψλ Γεκνζίσλ Έξγσλ (Σ..Μ.Δ.Γ.Δ.), ην ίδην έηνο ην Σακείν Αζθαιίζεσο Δπαγγεικαηηψλ θαη Βηνηερλψλ Διιάδνο (Σ.Δ.Β.Δ.) 16 θαη ην 1936 ην Σακείνλ Αζθαιίζεσο Δκπφξσλ (Σ.Α.Δ.). Υαξαθηεξηζηηθή είλαη θη εδψ ε άλαξρε νξγάλσζε ηνπ ζπζηήκαηνο. Κάζε νκάδα απηνηειψο απαζρνινχκελσλ, ζπγθξνηνχκελε ζε νκάδα πίεζεο πξνζπάζεζε λα νηθνδνκήζεη ην δηθφ ηεο ζπληαμηνδνηηθφ θαζεζηψο θαη λα ην αλαγάγεη ζε πξνλνκηαθφ κε βάζε ηελ ηξνθνδφηεζή ηνπ κε θνηλσληθνχο πφξνπο 17. Κπξίσο, ηα ηακεία ησλ επηζηεκφλσλ είλαη εθείλα πνπ βξίζθνληαη πην θνληά ζηελ εμνπζία θη απφ απηή ηελ άπνςε απνθνκίδνπλ ηελ εχλνηα ηεο. Όζνη ειεχζεξνη επαγγεικαηίεο βξέζεθαλ εθηφο ηζρπξψλ νκάδσλ πίεζεο θαιχθζεθαλ απφ ην ΣΔΒΔ. Σν ηακείν απηφ ζπγθέληξσζε ηνπο επαγγεικαηίεο ρακειψλ εηζνδεκάησλ θαη κεηαηξάπεθε, θαηά θάπνην ηξφπν, ζε γεληθφ θνξέα αζθάιηζεο ειεπζέξσλ επαγγεικαηηψλ. Οη αληζφηεηεο είλαη εκθαλείο κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ ησλ απηναπαζρνινχκελσλ. Δηδηθφηεξα, ηα ηακεία ησλ ειεχζεξσλ επαγγεικαηηψλ αληινχλ ζεκαληηθνχο θνηλσληθνχο πφξνπο νη νπνίνη ηα επηηξέπνπλ λα δξνπλ κε θαιχηεξνπο φξνπο βησζηκφηεηαο θαη παξνρψλ. ε νξηζκέλα ηακεία νη ζεζκνζεηεκέλνη θνηλσληθνί πφξνη απνηεινχλ ηελ θπξηφηεξε πεγή εζφδσλ ηνπο, ελψ ζε άιια βξίζθνληαη ζε ηδηαίηεξα ρακειά επίπεδα. Έηζη, ι.ρ. νη θνηλσληθνί πφξνη αληηπξνζψπεπαλ (ηε δεθαεηία ηνπ 60) ζην ΣΜΔΓΔ ην 75% ησλ εζφδσλ ηνπ ηακείνπ, ελψ ζην ΣΔΒΔ ην 15 Υ. Αγαιιφπνπινπ, Κνηλσληθαί Αζθαιίζεηο, Αζήλαη, 1955, ζει Α. Πεηξφγινπ, «Σξηαθνληαεηία απφ ηεο ελάξμεσο ηεο αζθαιηζηηθήο ιεηηνπξγίαο ηνπ Σ.Δ.Β.Δ.», ΔΓΚΑ ΗΒ (1970), ζει Γ. Βαθαιφπνπινπ, «Δμέιημε ηεο ζπληαμηνδνηηθήο πξνζηαζίαο ζηε κεηαπνιεκηθή Διιάδα», ΔΓΚΑ ΛΔ (1993), ΔΛ. 498 θαη

18 αληίζηνηρν πνζνζηφ αλεξρφηαλ κφιηο ζην 6,7% ησλ εζφδσλ 18. Ζ δηαθνξνπνίεζε απηή σο πξνο ηνπο θνηλσληθνχο πφξνπο αληαλαθιάηαη θαη ζε επίπεδν παξνρψλ, επηηείλνληαο ηηο αληζφηεηεο ζηελ παξερφκελε πξνζηαζία. ε ηακεία κε ζεκαληηθνχο θνηλσληθνχο πφξνπο αληηζηνηρεί, θαηά θαλφλα, θη έλα πςειφηεξν επίπεδν ζπληάμεσλ. ηε ζχγρξνλε ζπδήηεζε γηα ηελ αλακφξθσζε ηνπ αζθαιηζηηθνχ δεηήκαηνο, ε θνηλσληθή αζθάιηζε ησλ αλεμάξηεησλ επαγγεικαηηψλ δελ απνηέιεζε αληηθείκελν γφληκσλ πξνηάζεσλ. Σν φιν ζχζηεκα εμαθνινπζεί λα κελ είλαη πξνζαξκνζκέλν ζηελ ηδηαίηεξε θαηάζηαζή ηνπο. Γε θαίλεηαη λα ζηεξίδεηαη ζε θάπνηεο αξρέο Οη απαλσηέο λνκνζεηηθέο δηαζηξσκαηψζεηο αιινίσζαλ νπνηαδήπνηε αξρηθή θηινζνθία. Ζ εθινγίθεπζε θάκθζεθε κε πιάγηνπο ηξφπνπο, φπσο είλαη νη πειαηεηαθέο ζρέζεηο. Λφγσ απηήο ηεο ζπληερληαθήο δφκεζεο, νπνηαδήπνηε αιιαγή ηνπ ζπζηήκαηνο ζπλαληά ζνβαξέο αληηζηάζεηο. Με δεδνκέλε ηελ αχμεζε ηεο απηναπαζρφιεζεο, επηβάιιεηαη επαλαζρεδηαζκφο ηνπ φινπ ζπζηήκαηνο πάλσ ζηηο αξρέο ηεο αζθάιηζεο θαη ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο. ηελ πξννπηηθή απηή, πξέπεη λα εμηζσζεί, ηνπιάρηζηνλ γηα ηνλ πξψην ππιψλα, ην επίπεδν πξνζηαζίαο ησλ αλεμάξηεησλ επαγγεικαηηψλ κε ην αληίζηνηρν ησλ κηζζσηψλ. Δίλαη αλαγθαία ε πξνζέγγηζε ησλ θαζεζηψησλ δηακέζνπ κηαο εληαίαο θχξηαο πξνζηαζίαο. Οη ελδερφκελεο δηαθνξνπνηήζεηο ζα γίλνπλ αξγφηεξα ζ έλα ζπκπιεξσκαηηθφ επίπεδν, κε βάζε ηα επαγγεικαηηθά εηζνδήκαηα. Ζ πξνζέγγηζε ησλ θαζεζηψησλ ζα ζεκάλεη βειηίσζε ηνπ επηπέδνπ πξνζηαζίαο ησλ απηνηειψο απαζρνινπκέλσλ. Όζνλ αθνξά ηελ επηβάξπλζε ησλ αζθαιηζκέλσλ, ζα πξέπεη λα εμαξηεζεί απφ ην πξαγκαηνπνηνχκελν εηζφδεκά ηνπο. Μφλν έηζη είλαη δπλαηή ε θαζηέξσζε θαη ηεο θάζεηεο αλαδηαλνκήο ηνπ εηζνδήκαηνο (θαη φρη κφλν ηεο νξηδφληηαο). Απφ ηελ άιιε, δελ απνθιείεηαη έλα κέξνο ηεο εηζθνξάο λα αλαιακβάλεη θη ν πειάηεο ηνπ αλεμάξηεηνπ επαγγεικαηία. Πάληα φκσο ζε ζρέζε κε κηα ζπγθεθξηκέλε πξάμε θη φρη γεληθά ππφ ηε κνξθή θνηλσληθψλ πφξσλ. Νέεο κνξθέο ρξεκαηνδφηεζεο απνκέλεη λα επηλνεζνχλ: ι.ρ. ζπκκεηνρή ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ εκπνξεπκαηνπνηνχλ ή θάλνπλ ρξήζε ηνπ αλεμάξηεηνπ επαγγεικαηία, θ.α. 19. Δλ θαηαθιείδη, ε θνηλσληθή αζθάιηζε ησλ αλεμάξηεησλ επαγγεικαηηψλ ραξαθηεξίδεηαη απφ θξαπγαιέεο αληζφηεηεο σο πξνο ηε ρξεκαηνδφηεζε θαη ηηο 18 Γ. σηεξφπνπινπ, «Όςεηο Βαβπισλίαο»: εξκελείεο ηεο κεηαπνιεκηθήο αλάπηπμεο ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο ζηελ Διιάδα, ζην Γ. Βεληέξε Υ. Παπαζενδψξνπ, Ζ θνηλσληθή πνιηηηθή ζηελ Διιάδα. Πξνθιήζεηο θαη πξννπηηθέο, Αζήλα, 2003, ζει B. Schulte, «Les reformes des systèmes de la sécurité sociale en Europe», in Rapports au 6ème Congrès Européen de Droit du Travail et de la Sécurité sociale, Varsovie, Sept. 1999, ζει

19 παξνρέο. Οη δηαθνξνπνηήζεηο απηέο ζηεξνχληαη νπνηαζδήπνηε δηθαηνινγεηηθήο βάζεο. Γηα ηνλ παξακεξηζκφ ηνπο, πξνθξίλεηαη απφ νξγαλσηηθή άπνςε, ε δεκηνπξγία ελφο εληαίνπ θνξέα γηα φινπο ηνπο ειεχζεξνπο επαγγεικαηίεο 20. Ζ πξνηεηλφκελε ελνπνίεζε είλαη ηθαλή φρη κφλν λα εμνκαιχλεη ηηο αληζφηεηεο, αιιά θαη λα δεκηνπξγήζεη ηελ αλαγθαία βάζε κηαο επξχηεξεο αιιειεγγχεο. 1.2 Η κλαδική οπγάνυζη ηυν ηαμείυν αςηοαπαζσολοςμένυν Δλψ ζε άιια θξάηε ηεο Δ.Δ. απαληψληαη θαη πεξηπηψζεηο πξναηξεηηθήο πξφζβαζεο ζηελ αζθάιηζε, ε ππαγσγή ησλ απηναπαζρνινπκέλσλ, ζην ειιεληθφ ζχζηεκα είλαη ππνρξεσηηθή απφ ην λφκν 21. Λφγνπ ράξηλ ζηε Γεξκαλία, νη απηναπαζρνινχκελνη πνπ δελ ππάγνληαη ζε έλα απφ ηα ππάξρνληα θιαδηθά ηακεία, δελ είλαη ππνρξεσκέλνη λα αζθαιηζηνχλ εθηφο αλ είλαη νηθνλνκηθψο αζζελείο. ε άιιεο πάιη ρψξεο, ε ππνρξεσηηθή θνηλσληθή αζθάιηζε ησλ αλεμάξηεησλ επαγγεικαηηψλ αθνξά κφλν έλα θίλδπλν, φπσο ζηελ Ηηαιία θαη ηελ Απζηξία, φπνπ αζθαιίδνληαη κφλν γηα ζχληαμε 22. Ζ πξφζβαζε ησλ ειεπζέξσλ επαγγεικαηηψλ ζηελ θνηλσληθή αζθάιηζε ιακβάλεη ρψξα θάησ απφ δηάθνξα νξγαλσηηθά ζρήκαηα. Με βάζε ηε δηεζλή εκπεηξία, ε θνηλσληθή αζθάιηζε ησλ ειεπζέξσλ επαγγεικαηηψλ δηαξζξψλεηαη ζχκθσλα κε κηα απφ ηηο ηξεηο εθδνρέο 23 : α) έληαμε ησλ απηναπαζρνινχκελσλ ζ έλα θαζνιηθφ ζχζηεκα θάιπςεο ηνπ νηθνλνκηθά ελεξγνχ πιεζπζκνχ (basic people s insurance), αλεμάξηεην απφ ηελ επαγγεικαηηθή βηνγξαθία ηνπ θαζελφο, πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε (Μ.Βξεηαλία, Γαλία, Οιιαλδία, Ηξιαλδία). έλα ηέηνην ζχζηεκα, φπνπ ε πξφζβαζε δε ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ επαγγεικαηηθή δξαζηεξηφηεηα, ε δηάθξηζε αλάκεζα ζηελ εμαξηεκέλε θαη αλεμάξηεηε εξγαζία, αλ θαη θαίλεηαη λα θζίλεη, δελ απαιείθεηαη ηειείσο, αθνχ εκθαλίδεηαη ζ έλα ζπκπιεξσκαηηθφ επίπεδν, β) χπαξμε ελφο εληαίνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο αζθάιηζεο γηα φινπο ηνπο ειεχζεξνπο επαγγεικαηίεο, πνπ δελ ηνπο ηαμηλνκεί σζηφζν ζε επηκέξνπο επαγγεικαηηθέο νκάδεο (Βέιγην, Πνξηνγαιία), γ) δεκηνπξγία εηδηθψλ ζπζηεκάησλ αζθάιηζεο θαηά θαηεγνξία απηναπαζρνινπκέλσλ (Ηηαιία, Γεξκαλία, 20 Γ. Φεινχ, «Ζ νκαδνπνίεζε ησλ θνξέσλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο», πλδ. Δπηζ., η. 10, 1985, ζει. 38επ. 21 Πξβι. Άξζξν 7 ηνπ Ν.4114/60 γηα ην Σακείν Ννκηθψλ 22 P. Schoukens, Comparison of the social security law for self-employed persons in the memberstates of the European Union», in IESS Yearbook 1999, ζει D. Peters - P. Schoukens, Legal comparison of the social security protection of the self-employed in the Member states of European Community», in P. Schoukens, «Social protection of the self-employed in European Union, 1994, ζει

20 Απζηξία, Ηζπαλία) θαη δ) απαληάηαη θαη ε πξναηξεηηθή θάιπςε ησλ απηναπαζρνινπκέλσλ. ηελ ηειεπηαία απηή πεξίπησζε, επεηδή ην βάξνο ησλ εηζθνξψλ είλαη ζεκαληηθφ, νη απηναπαζρνινχκελνη απνθαζίδνπλ ηελ εζεινχζηα πξνζρψξεζή ηνπο κε βάζε κηα «adverse selection», δειαδή ζηαζκίδνληαο ηνπο θηλδχλνπο ηνπο 24. Ζ πξνεγνχκελε ηππνινγία δελ εκθαλίδεη κηα θαζαξφηεηα θαη ζπλνδεχεηαη απφ πνιιέο απνρξψζεηο. Σέηνηεο ελδηάκεζεο ιχζεηο απνηεινχλ νη πεξηπηψζεηο ηεο Πνξηνγαιίαο θαη ηεο Φηιαλδίαο. ηελ Πνξηνγαιία φινη νη (ή νη πεξηζζφηεξνη εμ απηψλ) αλεμάξηεηνη επαγγεικαηίεο κπνξνχλ λα θαιχπηνληαη απφ ην ζχζηεκα ησλ κηζζσηψλ, αιιά δηαθνξνπνηνχληαη ζην εζσηεξηθφ απηνχ ηνπ ζπζηήκαηνο. Άιινηε πάιη ηα θαζνιηθά ζπζηήκαηα αθνινπζνχλ κηα επηιεθηηθή θάιπςε ησλ αλεμάξηεησλ επαγγεικαηηψλ (Πνισλία), κε βάζε έλα εηζνδεκαηηθφ θξηηήξην ή ηελ εγγξαθή ζε έλα επαγγεικαηηθφ ζχιινγν ή επάγγεικα. Ζ επηινγή γίλεηαη πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιηζηεί κηα νκνηνγέλεηα κε ηνπο ινηπνχο κηζζσηνχο ή ε δπλαηφηεηα ειέγρνπ 25. Οη αλσηέξσ νξγαλσηηθέο ιχζεηο δελ είλαη αδηάθνξεο απφ άπνςε επηπέδνπ πξνζηαζίαο, αιιά ζπλνδεχνληαη απφ ζρεηηθέο δηαθνξνπνηήζεηο. Δηδηθφηεξα, παξαηεξείηαη φηη εθεί φπνπ νη απηναπαζρνινχκελνη νξγαλψλνληαη ζε εηδηθά ζπζηήκαηα θνηλσληθήο αζθάιηζεο, απνιακβάλνπλ ζπλήζσο κηα πξνζηαζία κηθξφηεξεο έληαζεο ζε ζρέζε κε ηνπο κηζζσηνχο ηφζν σο πξνο ηνπο θαιππηφκελνπο θηλδχλνπο φζν θαη πξνο ην επίπεδν ησλ παξνρψλ 26. Αληίζεηα, ζηα θαζνιηθά ζπζηήκαηα νη δηαθνξέο έρνπλ εμνπδεηεξσζεί, ιφγσ ηεο εληαίαο αληηκεηψπηζεο κηζζσηψλ θαη απηναπαζρνινπκέλσλ. Μέρξη πξφζθαηα (Ν. 2676/99), ην ειιεληθφ ζχζηεκα θνηλσληθψλ αζθαιίζεσλ δελ γλψξηδε ην γεληθφ φξν «απηναπαζρνινχκελνο» ή «ειεχζεξνο επαγγεικαηίαο» σο ρσξηζηή θαηεγνξία αζθαιηζκέλσλ. Ο φξνο «απηναπαζρνινχκελνη», πνπ πξνζδηνξίζηεθε ελλνηνινγηθά απφ ην άξζξν 1 παξ.2 ηνπ Ν. 2084/92, είρε ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ εηζαγσγή θνηλψλ ξπζκίζεσλ ζηα θιαδηθά ηακεία ησλ αλεμάξηεησλ επαγγεικαηηψλ. Με ην Ν. 2676/99 έρεη αξρίζεη κηα δηαδηθαζία ελνπνίεζεο ησλ θιαδηθψλ ηακείσλ απηνηειψο απαζρνινπκέλσλ θαη εηδηθφηεξα ηνπ ΣΔΒΔ, ηνπ ΣΑΔ, ηνπ ΣΑ θαη ηνπ Σακείνπ Πξφλνηαο Ξελνδφρσλ, ζ έλαλ εληαίν νξγαληζκφ ειεπζέξσλ επαγγεικαηηψλ, ηνλ ΟΑΔΔ. Ζ δηαδηθαζία ηεο ελνπνίεζεο 24 C. Gillion, et.al. Social Security Pensions. Development and reform, ILO, Geneva, 2000, ζει C. Gillion, et.al. Social Security Pensions. Development and reform, ILO, Geneva, 2000, ζει B. Schulte, «Les reformes des systèmes de la sécurité sociale en Europe», in Rapports au 6ème Congrès Européen de Droit du Travail et de la Sécurité sociale, Varsovie, Sept. 1999, ζει